Nga: Faik Konica

“Dita e Verës” është shumë e lashtë për nga koha dhe mënyra e kremtimit. Është festë pagane, jo fetare, që rrjedh nga lashtësia, atëherë kur njerëzit besonin tek Dielli, Hana, tek Planetët etj. dhe atyre i faleshin e i luteshin, që të sillnin shiun për të mbjellat, diellin që të piqeshin gruri, misri frutat e tj.

Ja si shkruante me stilin e vet elegant, gati 100 vjet më parë, Faik Konica.  

“Ç’është Dita e Verës? Është dita në të cilën stërgjyshit tanë, kur s’kish lindur edhe krishtërimi, kremtonin bashkë me romakët dhe me grekët e vjetër, perënditë e lulevet, të shelgjevet.

Kur shkrin dimri, kur qaset vera buzëqeshur, e hollë dhe e gjatë si në pikturë të Boticelit, zemra e njeriut shkarkohet nga një barrë, shijon një qetësi, një lumtëri të ëmbël. Në këtë gëzim, stërgjyshërit tanë ndienin një detyrë t’u falen perëndivet që sjellin këto mirësira. Dhe ashtu leu festa hiroshe që e quajnë Dita e Verës.

Në pakë ditë në Shqipëri, besnikët e fundmë të paganizmit, besnikët pa dashur dhe pa ditur, do të rrethojnë me verore degët e thanave, të dëllinjavet, të dafinavet, të gjitha shelgjevet të nderuara. Do të këputin degë të gjelbëra dhe do t’i vënë përmbi kryet e shtëpivet.

Të mos i lëmë të humbasin këto festa të vjetra të racës sonë. Nuk i bëjnë dëm njeriut. Sjellin një gëzim të kulluar në shtëpi. Një vend ku jeta e të vegjëlvet është aq e trishtuar, djelmuria dhe vajzat kanë një rasë të rrallë për të dëfryer. Për të mëdhenjtë, Dita e Verës ka një shije poetike të hollë e të rrallë “. /KultPlus.com

Se Faik Konica ishte intelektual i papërsëritshëm shqiptar, dëshmi janë edhe thëniet e mëposhtme, që u mblodhën, u përkthyen dhe u përgatitën për botim nga Fotaq Andrea.

1. Njeriu fillimisht i sheh gjërat ashtu siç janë, dhe më pas u jep pamjen e asaj çka ai do dëshironte të ishin (Albania 4, 1906).

2. Të verbrit do të mbeten të verbër in sœcula sœculorum (gjer në fund të botës); edhe sikur t’u shtini perona në sy, ata prapë nuk do shohin kurrgjë. (Albania 1, 1897)

3. Grekët kanë një armë të frikshme: pabesinë (Albania 2, 1897).

4. E vërteta nuk ka nevojë për stil gjarpërues e të yndyrshëm të shkrimeve akademike. (Albania 2, 1897).

5. Ka qenie tek të cilat ndjenja e humorit nuk e ka forcën e duhur (Albania 2, 1897).

6. Fisnikëria dhe thjeshtësia mund të jenë cilësi kudo gjetkë, kurse në poezi janë antipasta të dëmshme. Çka i kërkohet poetit, poetit të vërtetë, është të shkaktojë një dridhmë të re, të flasë një gjuhë që të tjerë nuk e kanë folur, të ngacmojë ndijime që të tjerë nuk i kanë. (Albania 2, 1897).

7. Bijtë e shqipes nuk merren vesh me bijtë e gjarprit (Albania 2, 1897).

8. Gazetarët janë njerëz spiritualë dhe të dashur (Albania 5, 1897).

9. Xhelat je se të pëlqen të jesh (Albania 8, 1897).

10. Një i mbushur me mllef e mëri, në mendjen e tij anemike, rrokullis mendime të tmerrshme (Albania 9, 1898).

11. Nga lartësia e piedestalit ku zuzarët kapardisen me poza gjysmë-perëndish, ne do t’i asgjësojmë me një të goditur. A bon entendeur, salut! (Kush të dojë, le ta kuptojë) (Albania 9, 1898).

12. Drejtësia i takon fushës së ëndrrave; vetëm forca mbisundon (Albania 11, 1898).

13. Politika e vërtetë qëndron në kapjen e drejtimit të një evolucioni të caktuar dhe në përpjekjen për të ndihmuar në përshpejtimin e fundit të tij (Albania 11, 1898).

14. Një shkrimtar duhet gjykuar më shumë nga cilësia se sa nga sasia (Albania 11, 1898).

15. Popujt që ushqehen me perime e produkte qumështi kanë përgjithësisht zakone shumë të buta. (Albania 11, 1898).

16. Një popull që është i paaftë të afirmojë vitalitetin e vet, është në rrugë të pashmangshme tatëpjete (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

17. Ka mënyra të ndryshme për t’i shërbyer një vendi dhe gjithkush i shërben në mënyrën që i përshtatet më mirë karakterit të tij. (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

18. Të përpiqemi me të gjitha forcat tona të shërojmë shqiptarët nga dashuria për individët. Ata duhet të mësojnë të duan Shqipërinë – jo për t’i bërë qejfin këtij apo atij shqiptari (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

19. Sharjet e kundërshtarit të nderojnë (Albania 16,15-31 korrik 1889).

20. Ka njerëz që shiten tek një qeveri për të pështyrë gënjeshtra. (Albania 16,15-31 korrik 1898).

21. Ai që i bën vërejtje dikujt si i edukuar keq, tregon nga ana e tij një edukim të paktën po aq të keq. (Albania 16,15-31 korrik 1898).

22. Mund të jesh njeri vulgar e të thuash do gjëra të arsyeshme (Albania 16,15-31 korrik 1898).

23. Më mirë të jesh një i egër i ndershëm, se sa një i qytetëruar i poshtër (Albania 16,15-31 korrik 1898).

24. Të gjitha vendet kanë tradhtarët e tyre të ndyrë (Albania 24, 15-28 shkurt 1898).

25. Lëvdata shpesh e ka brenda prapamendimin. (Albania 26, suplement 4, 5-30 prill 1899).

26. Pakorrigjueshmëria e një alkooliku është simptoma më e njohur e një çrregullimi mendor (Albania, 15-30 qershor 1899).

27. Ka shpesh personazhe vlera e të cilëve, zmadhuar nga larg, shfaqet më e vogël tek shihet nga afër. (Albania, 10 shtator 1900).

28. Nuk mund të gjykohet për tokën para se të mbjellësh ( domethënë: toka e mirë njihet kur hedh farën (Albania, 31 maj 1901).

29. Shumë broçkulla edhe u falen politikanëve, por pa kaluar kufijtë (Albania 20 qershor 1901).

30. Sa më shumë të mbahen fjalime parlamentare aq më i paktë është zotimi (Albania 20 qershor 1901).

31. Historia nuk është veçse një rifillim i përjetshëm (Albania, 10 korrik 1901).

32. Historia na mëson se gjithë ndryshimet politike kanë pasur përherë këta dy faktorë: emigrantët dhe një elitë të vogël, e lindur apo intelektuale, brenda vendit (Albania, 15 shtator 1901).

33. E sa ia vlen të vazhdosh një diskutim të rëndomtë përpara një qëndrimi kokëfortë? (Albania, 15 tetor 1901).

34. Është krim të trazosh lumturinë e budallait (Albania, 9janar 1902 f. 24 G).

35. Kush jeton me fjalë dhe përkundet me ninulla fjalësh, s’ka pse ankohet e të na lëshojë britmat e veta të zakonta prej palloi (Albania, prill-maj 1902, G, f. 113).

36. Popujt e Ballkanit janë të gjithë me mentalitet të kufizuar (Albania, shkurt 1903).

37. Urrejtja partiake shpesh merr përparësi ndaj instinktit kombëtar (Albania 2, 1904).

38. Për të gjykuar mirë një njeri që ka pjesë në histori, duhet t’a gjykojmë jo mbas mendimeve të kohës së sotme, po mbas kohës ku ay vetë u rrit, u suall e roiti (Albania, nr.2, 1902).

39. Koha kur rrojmë është koha e reklamës, dhe nuk duhet të çuditemi kur shohim mediokritetet e vëndit t’onë të hidhen përpara, dhe përpara, dhe përpara, duke mos bërë vënt përveç për shokë në shkallë (të caktuar) mëndore të tyre. (Albania 1, 1909).

40. Njerëzit e paditur, në shumicë, rrojnë më tepër se të diturit, se këtyre u punon nat’ e ditë mëndja, e ashtu u prishet më shpejt organizmi (Albania 5, 1899).

41. Ka njerëz që shitën nër guverna për të pështyr gënjeshtra. Ka të tjerë që marrin ndihmë nga një guvernë për të thënë të vërteta që ndryshe nuk mund t’i thonë (Albania 2, 1899).

42. Kur e nget një njeri, s’ke të drejtë t’i thuash pse më nget (Albania 2, 1899).

43. Frika të bën të thuash broçkulla (Albania 4, 25 qershor 1897).

44. Instinkti kombëtar është konkluzioni që një popull nxjerr nga shumë shekuj përvojë. Ky instinkt nuk të gabon asnjëherë (Albania 3, 1904).

45. Kur nuk ka vepra konkrete, ka retorikë (Albania, 4 prill 1904).

46. Atje ku nuk ka as forcë të brendshme në lëvizje, as interesa të jashtme në lojë, thashethemet e disa gazetarëve të huaj nuk mund ta çojnë përpara as edhe një jota zgjidhjen e një problemi politik (Albania 5, 1905).

47. Frikacaku i ka tërë karakteristikat, dhe kryesisht këtë: hakmerret ndaj përbuzjes së tjetrit nëpërmjet sharjes. I pafuqishëm, veç flet keq e shan poshtërsisht të tjerët (Albania 5, 1905).

48. Rinia është e çiltër dhe çiltërsia është armiku i natyrshëm i sharlatanëve (Albania 5, 1905).

49. Padurimi shoqërohet gjithnjë nga dështimi (Albania 5, 1905).

50. Më mirë shtrëngo rripin denjësisht, se sa të pëllasësh nga uria (Albania 5, 1905).

51. Kur tinzarinë e përdor si diplomaci, poshtërsinë si shkathtësi, harbutërinë si forcë, domosdo të duket vetja i papërballueshëm. Por betohem për kamxhikun e Skënderbeut se në rastin më të parë do të bëj të ndërrosh mendim! (Albania 5, 1905).

52. Rrallë mund të jesh profet i keq po qe se parathua vetëm gjëra me shumë gjasa (Albania 6, 1905).

53. Gjërat tepër qesharake zbavitin edhe më budallain (Albania 6, 1905).

54. Ka pasur në çdo kohë, dhe përherë do ketë individë të gatshëm për të folur e shkruar lidhur me çështje për të cilat nuk ia kanë haberin të shprehin as fjalën e parë. Por për mendjet e matura, të etura për të studiuar seriozisht një vend e një popull, nuk ka dhe nuk do të ketë veçse dy metoda në përdorim, jashtë së cilave gjithçka tjetër nuk është veçse mashtrim: metoda e parë ka të bëjë me ndërmarrjen e udhëtimeve për të bërë anketime të hollësishme e sistematike drejtpërdrejt në vend; e dyta, me leximin sa më shumë që të jetë e mundur të broshurave e librave të lidhura me çështjen konkrete, me qëllim që të arrihet nëpërmjet induksionit – përmes një morie dokumentesh, faktesh dhe pohimesh kontradiktore – të veçohet e vërteta dhe të koordinohet një tërësi pikëpamjesh të qarta e objektive (Albania 6, 1905).

55. Cilësitë që zakonisht shoqërojnë pafajësinë janë natyrshmëria, mosinteresimi dhe butësia (Albana 4, 1906).

56. Besimi është aritmetika e idealistëve, që i bën të besojnë se gjashtë egoizma të forta janë baras me një bujari të plotë (Albana 4, 1906).

57. Çlirim i një populli nuk do të thotë liri e tij duke skllavëruar një tjetër (Albania 11,1907).

58. Nuk mund të lexohet nëpër rreshta ajo çka nuk ekziston (Albania 11, 1907).

59. Pa dyshim, çdo parti ka të drejtën, madje dhe detyrën të shtojë radhët e veta në dëm të atyre që i kundërvihen (Albania 5, 1907).

60.Nuk mund të pretendosh të përfitosh nga tërë dobitë e lirisë, duke ruajtur njëkohësisht tërë privilegjet e tiranisë. Për të pasur institucione të lira, duhen luftuar mendimet nëpërmjet mendimeve (Albania 5, 1907).

61. Dallimi në kulturë shpjegon dallimin në mendime (Albania 5, 1907).

62. Koncepti i turqve për qytetërimin kufizohet thjesht në përdorim pomadash dhe në spërdredhje çupëlinash (Albania 12, 1909).

63. Urrejtja nuk çarmatoset nëpërmjet heshtjes e asnjanësisë (Albania 12, 1909).

64. Fjala e urtë e njohur : “gjithkush sipas shijes së vet”, mbetet përjetësisht e vërtetë (Albania 7, 1905).

65. “Patriotët” e aty-këtushëm janë duke e bërë qesharak patriotizmin me lloj-lloj maskarallëqesh e lloj-lloj teprimesh të shpëlara (Albania 1, 1905).

66. Botëkuptimi i një patrioti të vërtetë : të ngjallësh tek kombit tënd – me shijen e mendimit intelektual dhe me ndjenjë të fuqishme dinjiteti kombëtar – dëshirën e zjarrtë për përparimin e shoqërisë në kuptimin e plotë të fjalës. Ksenofobia, as që ishte pjesë e natyrës së patriotit. Ashpërsia dhe poshtërsia s’kanë si të jenë detyra patriotike. E megjithatë, gjithkush është i lirë të dojë a të urrejë, ose thjesht të jetë moskokëçarës (Albania 1, 1905).

67. Rinia është në sytë e injorantëve kërcënim për të ardhmen; por është edhe është rrezik për të tashmen, sepse rinia është e çiltër, ndërkohë që dhe çiltërsia është armiku i natyrshëm i sharlatanëve (Albania 5, 1905).

68. Përsosuria absolute nuk ekziston në një gjuhë që vetëm flitet; u takon shkrimtarëve për ta përpunuar (Albania 5, 1905).

69. Guximi i tepruar shkon gjer në krim (Albania 6, 1905).

70. Shumica e atyre që kanë marrë mbi vete misionin modest “të ndriçojnë opinionin publik” as që kanë ndjesinë më elementare ta nisin fillimisht nga vetvetja për t’u mirinformuar. Venë e vënë në përdorim mënyra hulumtimi të cilat, sikur të zbatoheshin në çdo shkencë, do bënin për të qeshur edhe një nxënës shkolle (Albania 6, 1905).

71. Ka pasur në çdo kohë, dhe përherë do ketë individë të gatshëm për të folur e shkruar lidhur me çështje për të cilat nuk ia kanë haberin të shprehin as fjalën e parë (Albania 6, 1905).

72. Nëse shfaqem se mbaj ndonjë rezervë, do thosha se të mbash rezerva në disa raste, do të thotë gjithashtu edhe të lëvdosh. Ndaj një shkrimtari me nivel intelektual dhe talent, paanshmëria është një formë epërsie e nderimit (Albania 4, 1906).

73. Për mungese kulture, besimet, ashtu si dhe idetë, vdesin(Albania 4, 1906).

74. Respekti ndaj pronës private është një virtyt i vështirë, zbatimi i të cilit gjithmonë ka kërkuar ndërhyrjen dhe ndihmën e mirëmbajtësit të rregullit (Albania 4, 1906).

75. Turqit janë një popull oriental e teokratik, nomadë dhe pushtues. Brenda këtij karakteri të katërfishtë ndodhet çelësi i krejt historisë së tyre (Albania 4, 1906).

76. Nuk ka despotizëm më të keq se sa njëfarë idealizmi dogmatik, që përbuz si përvojën, si faktet dhe gjithçka tjetër që prish simetrinë e thjeshtë të koncepteve a priori (Albania 4, 1906).

77. Cilësitë që zakonisht shoqërojnë pafajësinë janë natyrshmëria, shpërfillja dhe butësia (Albania 4, 1906).

78. Të lehtësosh mjerimin e kundërshtarëve tanë është një veprim i meritueshëm. Të mbështetësh pretendimet e tyre politike është të bëhesh bashkëfajtor i një pabarazie. Të nxitësh lëvizjen tonë është të ndihmosh për një vepër nga më fisniket: çlirim i një populli nuk do të thotë liri e tij duke skllavëruar një tjetër (Albania, vëll XI, 1907).

79. Dëshira për hakmarrje është susta më e fuqishme e shpirtit shqiptar (Albania 4, 1907).

80. Zgjidhja ideale do të ishte për shqiptarët të zhduknin njëherë e mirë ndikimet orientale, duke shkëputur çdo lidhje, fetare, morale apo letrare qoftë me bizantinët, qoftë me turqit. Mirëpo, gjë e bukur të ndodhte kjo në çast. Zgjidhja do ishte e realizueshme po qe se stërgjyshërit tanë do ta kishin përgatitur me kohë për ne; atëherë neve do të na duhet ta përgatisim këtë zgjidhje për nipat tanë të ardhshëm (Albania 2, 1907).

81. Çdo aleancë duhet të bëhet mbi bazën e parimit do ut des (më jep, të të jap) (Albania 2, 1907).

82. Urrejtja nuk çarmatoset nëpërmjet heshtjes e asnjanësisë (Albania 12, 1909).

83. Shkenca e edukimit është shkenca e së ardhmes, e para nga të gjitha, duke qenë se është motori i krejt të tjerave (Ese për edukimin hyrje ).

84. Individë të dënuar me sëmundje të pashërueshme, të çfarëdo natyre qofshin, nuk ka si ta shohin veten të zhveshur nga një epsh që ndez instinkti (Ese për edukimin).

85. Fëmija qan dhe bërtet për dy arsye: herë ngaqë ka gjumë a vuan, dhe vihet re kollaj duke përdorur këtë apo atë ilaç që i përshtatet, herë ngaqë nuk bën gjë tjetër – falë një instinkti të mrekullueshëm – veçse ushtron zërin e tij. Dhe në këtë rast të fundit duhet lënë të vazhdojë në punë të vet.

86. Një nga detyrat më të vështira të edukimit ka të bëjë me atë që unë do ta quaja pa frikë kundër-trashëgimia. Ashtu sikurse ka kundërhelme, ka në fakt edhe një trajtim psikik për të zbutur apo zhdukur – sipas shkallës së qëndresës që shfaqin– të metat, pasionet apo veset e trashëguara. (Ese për edukimin).

87. Mendimi i lirë nuk i nënshtrohet asnjë sektarizmi; pasioni antifetar, më shumë nga ateizëm, nuk është veçse një devotshmëri zvetënuese. Ateizmi është asnjanësia. (Ese për edukimin).

88. Zotërimi i shumë gjuhëve është për një të njeri të shkretë një armë e mirë dhe municion shumë i mirë… Gjuha njihet vetëm kur mund të mendohet nëpërmjet saj. (Ese mbi edukimin).

89. Edukimi është shkencë, shkenca e parimeve më të përgjithshme për zhvillimin e plotë të mendimit njerëzor. (Ese për edukimin).

90. Qartësia apo paqartësia, saktësia apo pasaktësia e ideve dhe e mendimeve, qëndrimi ndaj veprimeve të jetës varen shpesh nga metoda e mirë apo e keqe e të menduarit, ose thjesht, nga mungesa e çdo lloj metode. Edukimi, me një fjalë, s’është gjë tjetër veçse si t’i mësohet fëmijës të veprojë në jetë vetëm pasi të mendojë, të mendojë vetëm pasi të arsyetojë dhe të arsyetojë vetëm metodikisht dhe nëpërmjet një metode të mirë, domethënë shkencore. (Ese për edukimin).

91. Qeni tund bishtin, kurse njeriu duartroket. Është, si tek njëri dhe tek tjetri, një mënyrë për ta bërë të dukshme kënaqësinë që ndjejnë. (Skice metode për t’u duartrokitur).

92. Moda, sot, është drejt artificiales. (Ese për gjuhët artificiale).

93. Gjuha përfaqëson, me një besnikëri të përkryer, metodën mendore të një populli, mënyrën e tij të zakontë për të përcjellë idetë. (Ese për gjuhët artificiale).

94. Tek harrojnë të djeshmen, tek përbuzin të ardhmen, bohemët jetojnë të përditshmen dhe vetëm e tashmja u intereson. (Ese për gjuhët artificiale).

95. Jeta e njeriut nuk është veçse një vijimësi mendimesh dhe veprimesh, të drejtuara qoftë mendimet, qoftë veprimet në një mënyrë të caktuar. (Ese për gjuhët artificiale).

96. Gjuha është një tregues i sigurt i gjendjes qytetëruese të një populli… sa më shumë përgjithësohen tek një popull mirësjellja, takti dhe ai qëndrim i përmbajtur për të respektuar rregullat e vendosura në një shoqëri të zhvilluar, aq më shumë pasthirrmat priren drejt zhdukjes. Si të tilla, tek formonin fjalorin e njeriut të egër primitiv, teksa i shohim në përdorim aq të dendur midis popullatave të Afrikës moderne, teksa ende çmohen në letërsinë e racave të ngrohta dhe komunikuese të Jugut, pasthirrmat nuk janë më veç një kujtim disi qesharak ndër shkrimtarët gjithë elegancë të shumicës së vendeve të Veriut. (Ese për gjuhët artificiale).

97. Detyra parësore, detyra e vetme e përkthyesit është të ketë një dije dhe një ndjeshmëri të tillë sa të mund të shohë e të ndjejë krejt mprehtësitë dhe ngjyrimet e tekstit origjinal, të shohë e të ndjejë idenë e autorit, as më lart e as më poshtë, si dhe ta japë përkthimin në mënyrë të tillë që të veprojë në trurin dhe nervat e lexuesit në masë të njëtrajtshme. (Ese për gjuhët artificiale).

98. Arti për të depërtuar në ndjeshmërinë e lexuesit është stili. (Ese për gjuhët artificiale).

99. Ironia, kjo bimë me aromë të këndshme e të lehtë. (Ese për gjuhët artificiale).

100. Ritmi ndihmon më shumë se gjithçka për t’i dhënë stilit shfaqjen e lëvizjes dhe të jetës. Është qarkullimi i gjakut dhe rrahja e zemrës. Andaj dhe është karakteristika më vendimtare e shkrimtarit të vërtetë. / KultPlus.com

Vepra e Konicës, e krijuar në një periudhë më të hershme letrare, është vlerësuar qysh herët brenda kufi jve të shkencës mbi letërsinë. Ndonëse theksohet se të gjitha veprat e gjata të

Konicës autori nuk i përfundoi, për fat të mirë, novela “Një ambasadë e Zulluve në Paris”, e cila është teksti me numër 1, pranohet si vepër e kryer përfundimisht në vetvete.

Kohët e fundit, pasi për aq e aq kohë lëvduam sa mundëm apo nëmëm sa bëmë faj, ia kemi nisur diskutimit për vlerat e letërsisë shqiptare në përgjithësi dhe të asaj bashkëkohore në veçanti. Më mirë vonë se kurrë thuhet rëndom në shqip. Të diskutosh do të thotë të nisësh punë që zgjidh probleme të mbetura pezull, por kush do ta kalojë atë në grindje, kuptohet që nuk ka të drejtë. Dhe nuk kish si të ndodhte ndryshe. Në letërsinë tonë bashkëkohore problemi i vlerës duhet analizuar në pajtim me rregullat dhe kriteret më të përhapura që praktikohen në letërsinë europiane dhe atë botërore, theksoi këto ditë në kumtesën e vet profesor Hamit Xhaferi, gjatë Takimit të Katërt Vjetor Ndërkombëtar të IASH, i cili u mbajt në Tetovë.

Duke vijuar të ndjek me interes këtë dialog epistemologjik letrar, shpejtoj të theksoj se vepra e Konicës e krijuar në një periudhë më të hershme letrare, është vlerësuar gjithashtu qysh herët brenda kufijve të shkencës mbi letërsinë. Veç nuk duhet harruar se të vlerësosh nuk do të thotë të vërtetosh, por vetëm të arrish të tregosh çfarë është mundur të krijohet prej një shpirti të lirë. Në paraqitje të vëllimit “Faik Konica-Vepra”, Tiranë, 1993, i cili është përpjekja e parë për të mbledhur, sistemuar dhe paraqitur veprën e Faik Konicës, theksohet jo pa dhimbje se të gjitha veprat e gjata të Konicës autori nuk i përfundoi. Për fat të mirë, novela “Një ambasadë e Zulluve në Paris”, e cila është teksti me numër 1, pranohet si vepër e kryer përfundimisht në vetvete, ndonëse nuk është vijuar edhe me tri krijimet e tjera, siç paralajmëron kryetitulli: Katër përralla nga Zullulandi. Kjo vepër e nëmur padrejtësisht, për fat të mirë, u botua vetëm dy dhjetëvjeçarë më pas, pas botimit nga Rolant Bart (Roland Barthes) më 1970 të veprës S/Z, “një studim i jashtëzakonshëm dedikuar veprës së Balzakut Sarrasine”. Sipas studiuesit anglez vepra shënon shkëputjen e Bartit prej strukturalizmit. Teksti letrar tashmë nuk shtjellohet si një objekt i qëndrueshëm ndaj dhe gjuha e interpretuesit refuzon çdo mëtim për objektivitet shkencor. Studiuesit postmodernistë nuk kanë më interes për ato tekste të cilat mund të lexohen, por për ato që janë “të shkrueshëm” (scriptible) – tekste që e nxitin interpretuesin për t‘i gërmuar, për t‘i vendosur në botërat dialogjike. Për Teri Igëlltonin (Terry Eagleton), “Lexuesi apo kritiku zhvendosen kësisoj nga roli i konsumatorit dhe kalojnë në atë të prodhuesit”. Ndërsa arti modern u zhvillua si kundërvënie ndaj traditës së mëparshme, arti postmodern synon përfshirjen e tij në strukturën e vet, natyrisht duke iu qasur në mënyrë kritike dhe duke zhvilluar dialog me të. Studiuesja kanadeze Haçion i mëshon raportit të postmodernes me traditën dhe historinë, duke e parë atë në prizmin e parodisë e të kontestimit. Veprat intertekstuale, sipas saj, të autorëve të mëdhenj bashkëkohore, shfrytëzojnë parodinë për të ironizuar shtrembërimet historike, por edhe për të kundërshtuar autoritetin e vetë aktit të të shkruarit, duke e vendosur dialogun me të në një rrjet të pafund intertekstual, modalitetet e të cilit janë të shumta, duke përfshirë fusha të tilla si letërsia, artet figurative, historia, biografia, teoria e letërsisë, filozofia, psikanaliza, sociologjia etj. Umberto Eko (Umberto Eco), për formimin e mësipërm përdor togfjalëshin “rivizitim të traditës”. Meqë e shkuara, sipas tij, nuk mund të mohohet e zhduket, sepse boshi i krijuar do të sillte heshtjen, ajo “duhet të rivizitohet, por me ironi e jo në mënyrë të pafajshme”. Këtë rivizitim kritik, sipas Ekos, e bën arti modern e postmodern, kurse praktikisht e zbaton në romanin e tij të madh postmodern “Emri i trëndafilit”, i cili kthehet në shekullin XIV, domethënë “riviziton” mesjetën, për të treguar përçarjet në kreun e kishës katolike dhe krimet që bëhen në emër të triumfit të idesë së njërës palë apo të palës tjetër. Në planin estetik postmodernizmi e thellon procesin e zhdukjes së kufijve mes gjinive, zhanreve dhe llojeve letrare, kështu që në mendimin kritik e teorik gjithnjë e më shpesh përdoret nocioni neutral tekst dhe derivatet e tij të tipit: intertekst, hipertekst, hipototekst, arkitekst, paratekst dhe metatekst. Me postmodernen lidhet nocioni i transtekstualitetit që si nivel të parë, sipas Zherar Zhenetit (Gerard Genette) ka nocionin tekstualitet, si një dukuri e vjetër letrare, aq sa edhe vetë letërsia, por që vetëdija mbi të është e vonë. Edhe nocioni intertekstualitet është relativisht i ri. Atë e përdori e para studiuesja frënge me origjinë bullgare, Julia Kristeva, në fund të viteve ‘60. Postulati i parë teorik i postmodernizmit është: s‘ka tekst pa intertekst. Intertekstualiteti paraqet komunikimin aktiv të së paku dy teksteve, letrare e joletrare, kurse në plan më të gjerë ai paraqet komunikimin e një vepre letrare jo vetëm me një tekst tjetër, por edhe me një kontekst tjetër – me konvenca, kode, mite, norma rite etj. Ndërkaq, te ne studimet letrare që përdorin metodën intertekstuale dhe instrumentet e saj, janë pothuajse në fillimet e veta. Afërsisht në këtë kohë botohet në Prishtinë, edhe libri “Kujtesa e tekstit” i Kujtim Shalës, në prologun e të cilit shkruhet: Identifikimi i tekstit/teksteve në tekst, si kujtesë; si dhe leximi i tekstit nëpërmjet tjetrit konstituojnë “interpretimin e tekstit”. Disa vite më pas studiuesja Floresha Dado e përdor me sukses këtë metodë në disa interpretime letrare. I bindur se teksti i Faik Konicës, i vetmi i kryer përfundimisht, duhet identifikuar si kujtesë, do të synojë vlerësimin që ka në themel përjetimin e kësaj proze antologjike, si intertekst të sistemit letrar, drejt të cilit synon të shkojë vepra e këtij autori të madh.

Teksti me titull: 1. Një ambasadë e Zulluve në Paris, i Faik Konicës, është botuar në vitin 1922. Nuk dimë të jetë plotësuar së paku me ndonjë tekst tjetër të dytë, kur kryetitulli (Katër përralla nga Zullulandi) paralajmëron për më tepër, konkretisht për katër tekste të zhanrit të përrallës, si i quan vetë krijuesi, kur te teksti i përfunduar nuk ka asnjë tipar të këtij zhanri. Titulli i lidhur ngushtë me temën, në funksionin klasik, jep, të sintetizuar, tekstin. Themelin e thurjes së subjektit të përrallës, e përbën prishja e harmonisë së raporteve dhe e rendit ekzistues. Përralla ngjan me botën ku mrekullitë janë të natyrshme, ndërsa magjitë rregull. Personazhet e përrallës janë figura të patrupëzuara që veprojnë jashtë hapësirës dhe kohës. Zbërthimi hapësinor, kohor e psikologjik për përrallën është i huaj. Sipas Maks Lytit, një studiuesi të shquar të këtij zhanri gojor, rëndësi të veçantë ka rrjedha e ndodhive të përrallës, ku ndjenjat e heroit shprehen nëpërmjet veprimit. Simbolika e novelës ngrihet mbi shëmbëllimin e aspekteve të qenarizuara (margjinalizuara) të jetës dhe të shoqërisë shqiptare të asaj periudhe, megjithëse filozofia e saj shkon përtej atij mjedisi kohor dhe hapësinor. Vatërzohet pikëpamja se jeta reale jetohet në një botë ku mungon magjia dhe vështirësitë e kanë degraduar, ndaj ajo është mposhtur nga imoraliteti, në kuptimin më të gjerë të fjalës. Kësisoj, mes metaforës “Përralla nga Zullulandi”, nis të zbulohet filozofia e veprës. Dëshmohet te ky tekst antologjik, që me kryetitullin, parodia e kontestimi. Prej kreut të tekstit ndihet afërsia me kulturën masive dhe pop-artin. Referenca gjeografike e nisur ndih autorin për të zbatuar teknikën e artit të kombinuar, duke dëshmuar preferencën e të ashtuquajturit stil subversiv. Teksti shërben për të ironizuar shtrembërimet historike. Rivizitimi i historisë të shpie jo shumë herët, por fill pas shpalljes së pavarësisë sonë kombëtare. Subjekti do të zhvillohet në dy mjedise, në Zullulandin imagjinar në Afrikë e sigurisht në skajin lindor të saj dhe në dy kryeqytete të Europës Perëndimore, Paris dhe Londër. Në shkrimin imagjinativ 1. Një ambasadë e Zulluve në Paris, Faik Konica e rrudh rolin e imagjinatës, duke i shtuar hapësirë dijes universale dhe kulturës së gjerë enciklopedike, duke hedhur themelet e asaj që quhet prozë e përmasës diturore. E zhvendos personazhin në Europën Perëndimore, madje në dy kryeqytete kryesore të saj, kurse protagonistin e ngul në Zulluland, që të flasë për kaosin e njëmendët të historisë shqiptare, veçmas të historisë së periudhës së fillimit të shtetit të ri shqiptar. Teksti letrar nuk është i ndarë preras nga ai joletrar në kuptimin absolutist e hierarkik, duke mos e hyjnizuar kështu diskursin letrar dhe në vend të vatërzimit të shkapërderdhë kuptimet. Te ky tekst është gërshetuar dokumentariteti me fantastiken, me një fjalë materiali letrar me atë jo letrar, duke dhënë atë që sot quhet prosede dokumentar, i cili ka në themel citimin, që gërsheton materialin letrar me atë joletrar.

Këtë tekstualitet kulturor do ta plotësonin edhe shkrime të tjera imagjinative, publicistike apo eseistike të Faik Konicës, duke filluar me vjershën “Flamuri”, 1899 e deri me prozat e gjata “Shqipëria si m‘u duk”; “Dr. Gjëlpëra zbulon rrënjët e dramës së Mamurasit” apo dhe me veprën postume të shkruar në anglisht, “Shqipëria – kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore”.

Krijimi ka shfrytëzuar kronika të kohës, fjalorë, enciklopedi, doracakë, broshura, dosje, copa gazetash si lëndë “bruto” në tekstin letrar, duke dëshmuar një tipar novator që më pas do të zërë vendin e vet në prozën shqipe. Me anë të imagjinatës Faik Konica krijoi toponimin prej dy fjalëve të huaja. Pjesa e parë, Zullu, e kësaj fjale të përbërë, vjen nga turqishtja zullum, që do të thotë teprim, kurse pjesa e dytë “land”, e cila vjen nga anglishtja dhe që në shqip do të thotë vend, pra Vendzullumi a Zullumvend, ose më thjesht vend kaosi. Natyra dyfishe e të folurit në këtë toponim, është thelbi i interpretimit, i cili përcakton raporte mes trillimit artistik dhe trillimit të kuptimit, që na përket ne. Teprimi i masës gjatë këtij rivizitimi të traditës, prish edhe ato raporte të brishta të mezivendosura, sepse janë prekur ekuilibrat, kurse teprimi i së drejtës morale, si një tipar bazë i kodit biblik, mbi të cilin mbështeten jo pak krijues si Konica, të bën të padrejtë. Në këtë vend prej kësaj mendësie vlerësohen padrejtësisht individë si gjithë të tjerët e turmës dhe privohet i vetmi që ka mundur të diferencohet nga ajo. Nëse vijonim me këtë ndarje në pasazhe, në segmente apo dhe deri në leksema të veçanta, do të arrinim në një shumësi të tekstit social, në raport me të cilin teksti 1. “Një ambasadë e Zulluve në Paris” i Faik Konicës është intertekst. Kësisoj teksti nuk do t‘i përkiste vetëm tekstit social të periudhës para vitit 1922, por rindërton, në njëfarë mënyre edhe tekstin social të realitetit të sotëm. Në Paris do të zbresë një negër i quajtur Denizullu-Serpe, i cili është ngarkuar nga bashkëvendasit me misionin për lirinë e Zullulandit. E vetmja vlerë intelektuale e tij ishte se “kish udhëtuar në Afrikë të Veriut, dhe kish qenë ca kohë shërbëtor i Dervishëve të Sudanit”. Kjo teknikë e artit të kombinuar e dikton autorin e tekstit të japë si referencë historike çastin kur filloi lëvizja për vetëqeverim e këtij populli, e cila nis pasi rrota e Fatit kish ndihmuar të bëheshin të lirë aq popuj që nuk e meritonin pavarësinë. Parodia kërkon që shërbëtori i Dervishëve (jo i dervishëve) të shpallet si një njeri që kishte fituar emër të madh, si diplomat dhe njeri i ditur. Një histori që vë në themel mungesën e integritetit intelektual si tipar themelor për të përzgjedhur njerëzit që duhet të udhëheqin, do të prodhojë njerëz lodra që nuk arrijnë të zgjidhin asgjë, po mbajnë peng vendin e tyre. Më poshtë autori vijon parodinë duke iu referuar etikës së vetëfyerjes. Intertekstualiteti na drejton jo thjesht te komenti i përmbajtjes së ligjërimit te kjo prozë e Konicës, por te kuptimi i saj si një botë dialogjike ku përtej leximit gramatikor të fjalëve zbulohen konflikte dialogjike të shoqërisë shqiptare të kohës së Konicës. Denizullu-Serpe (Përherëteprues-gjarpër) me nivelin e kulturës së një shërbëtori të Dervishëve, bëhet objekt talljeje në pasusin: “Në Paris Denizullu-Serpia u bë për pak kohë lodra e qarqeve politike”. Çdo dështim e merr për arritje dhe sukses, sepse aq është niveli i tij intelektual që del prej mënyrës se si gëzon arritjet “Si vërshëlleu dhe kërceu dhe këndoi dhe u hodh, ambasadori i ra ziles dhe thirri shërbëtorin e hotelit”. Ironia do të bëhet therëse, “dy muaj më pas”, në Zulluland, ku do të mbërrinin raportet nga Londoni dhe nga Parisi. Me këngë në gojë, të thirrur nga krerët e partive, gjindja do të mblidhej për të kremtuar lajmet me rëndësi nga kryeqytetet e Anglisë dhe të Francës. Parodia me ironinë therëse do të vijojë me Zullutë e gjorë. Në kontrast me nivelin intelektual dhe vlerat në përgjithësi të ambasadorit që lëviz nëpër Europë, në Zulluland, i ulur mbi një shpellë, është një negër i ardhur në shesh nga të parët. Në moshë pothuaj sa Konica në kohën e hartimit të tekstit: “Ish njeri mesatar, më afër të pesëdhjetave sesa të dyzetave (Faik Konica, 1875-1942). E pranon menjëherë një afri të brendshme të autorit me personazhin e vet. Më tej mendja të shkon te një identifikim mes tyre, për t‘i dhënë novelës statusin e tekstit autoreferencial/autobiografik. Negri i quajtur Plug, ishte i çuditshëm për këtë mjedis. Ishte krijuesi i vërtetë i lëvizjes kombëtare të Zullulandit, ndonëse ia mohonin e madje ia përvetësonin vlerat njerëz pa ndihmesa në këtë fushë. I druhet shumë gjysmëformimit arsimor dhe atij intelektual në përgjithësi, duke synuar gjithnjë për një lëvizje sistematike, idealiste dhe krijuese, në shërbim të atdheut. I besonte ndryshimit nga brenda, si ndryshim që ruan dinjitetin dhe raportet me botën. Së pari duhej nisur me njësimin kombëtar, që do të aspironte dhe siguronte lirinë. Po për të arritur aq lart duhej edukuar virtyti, që sipas tij do të thoshte qytetërim dhe nder. Me punë mund të arrihej gjithçka ndaj dhe mbi gjithçka besonte tek ajo. Përfytyrimi postmodernist i mëshon prirjes për shkatërrimin e logjikës, neverisë për të sigurtën, duke e shmangur qartësinë. Shfaqet nihilizmi i Plugut nga njëra anë përmes frymës së revoltës, neverisë që ndien ai si autor-personazh ndaj mjedisit dhe banorëve të tij, kurse kuptimi i tij si personazh lidhet së pari me metaforën “plug”, si mjeti i kultivimit të shoqërisë. Ai nuk është heroi, por antiheroi që mbart brengë të brendshme, që në pasazhe të caktuara shpërthen mes revoltash ndaj realitetit të degraduar. Kësisoj, duket që Faik Konica “riviziton traditën” duke i mëshuar çastit historik të krijimit të qeverisë së parë shqiptare të kryesuar nga Ismail Qemali që shumë shpejt e shpuri vendin tonë në anarki. I pranonte vlerat e mëdha të fisnikërisë shqiptare, por njihte dhe mangësinë në raport me të bukurën, si rrjedhojë e kushteve të veçanta që kishin krijuar raporte me qytetërimin europian e më gjerë. Ndaj kërkonte ta niste krijimin e shtetit shqiptar bashkë me punën për edukimin e shijeve të bukura, që ndihnin në raportet qytetëruese të shtetasve të vet. Tek proza e gjatë “Shqipëria si m‘u duk” që do ta botonte disa vite më pas, do të shkruajë: “Kështu, në qoftë se në Shqipëri bukuria është e përbuzur dhe e shkelmuar, s‘ka dyshim se fisnikëria, një nga virtytet e vjetëra të kombit, shqiptar, është edhe e gjallë dhe merr një fuqi të re…”. E vijon parodinë mes ironisë, duke ndërtuar një pyetje të dhimbshme poetike: “Secilido shijen e tij, mejtoi Plugu duke psherëtitur; pa dyshim shija e zulluve të mi është pak e ulur, po fund‘i fundit, nuk jemi negër”? Teknika e palimsestit, e ngritjes së një teksti mbi shtresën e një teksti të vjetër, duke përdorur citatin si element ndërtimor i poetikës postmoderne, është e shpeshtë në letërsinë moderne. Dhe situata tragjikomike ka përsëri në qendër Plugun. Personazh i dhimbshëm dhe njëherazi mjet artistik. Ai që na duhet më shumë se gjithçka. Ai që na qytetëron, që edukon respekt ndaj së bukurës, qëndrimi kritik, është fare i ndryshëm, ndërkohë që kodi ynë etik i mbështetur mbi kodin biblik nuk e pranon talljen. Plugu është në marrëdhënie intertekstuale me këtë kod bazë, që është i dallueshëm dhe disanivelësh. Ndaj Noli, i cili ishte më afër botës shqiptare, në vjershat e veta humoristike më së shumti përdor qesëndisje, si nivelin më të ulët të ironisë. Se tallja të bën lodrën e botës. Dhe shqiptarin më mirë vraje se ta përçmosh. Duhet ta pranojmë që jemi bërë viktima të një shakaje. “Ta dini se ne, në sy të Evropës së qytetëruar, jemi negër, dhe asgjë më tepër; ca na shajnë, ca na përqeshin, ca të pakëve u vjen keq, po të gjithë na përbuzin e na kanë për të poshtër”. “Hiqni dorë, ju them, se u bëmë palaçot e dheut”. Dhe mbi gjithçka: “Heshtni, shtrohuni, bashkohuni, punoni, mos u zini besim raporteve që thonë gjëra të mira për ne, – dhe mbase një ditë dalim të rritur përpara botës”. Në tekstin postmodernist të Konicës ndihet ndikimi i filozofisë ekzistenciale. Mbiemri të poshtër, nëse nuk është në vijim të formësimit të ndjeshmërisë si grotesk, mendoj se aso kohe ka pasur kuptimin e njerëzve që nuk ishin si popujt e tjerë europianë, po më poshtë tyre, në nivelin e qytetërimit. Më këtej në subjekt parodia thellohet kur Plugu pranon që jemi jo vetëm negër po dhe të varfër. Ndaj dëgjojmë e besojmë njerëz të cekët, të paditur, madje edhe më të paditur se ne vetë, por që kanë një kuptim barbar dhe pa vizion. Qytetërimi e burrëron një komb, kur rrëmben kazmën. “Puna është më e lartë se trimëria, kazma më fisnike se palla”. “Dhe përmbi të gjitha, heshtni! Jo fjalë, po kazmën. Jo mbledhje, po kazmën. Jo misione, po kazmën. Dhe parmendën, dhe draprin, dhe shoshën, dhe furrën. Po mjaft lëvdime”. Kombet kanë zgjidhur problemet që u kanë dalë përpara me punë. E jona, si një shoqëri bujqësore, ka prodhuar jo pak probleme, ndaj krijuesi nuk zbulon mes enumerimit mjetet kryesore që përdor kjo lloj shoqërie. Rrëfimi i subjektit novelor po arrin në pikën e tij kulmore. Cili do të jetë raporti i turmës me një fqinj që është me popullsi negre si ata, por që ka arritur të jetë i lirë. Marrëdhënien me të e propozon Zgjebua, që kish punuar si roje në një hotel të Palermos dhe kish mësuar pak italisht. Mjeti i kontrastit është gjetur për të vijuar parodinë me anë të ironisë edhe në raport me fqinjët. Edhe në raport me abisinasit zullutë po bëhen qesharakë. Nuk arrijnë dot t‘i largohen barbarisë së thellë. Atëherë duhet të largohesh prej tyre, sepse nuk dinë të dëgjojnë. Konflikti intrigues arrin kulmin. Plugu u rrëmben perënditë prej borige dhe prej dushku (jo prej selvije) turmës prej gjashtë mijë njerëzve të dehur nga marria, të cilët iu vunë pas. Orë dhe orë vijoi gjahu tragjik mes turmës e Plugut, gjersa “namëta”! “U duk ura për së largu”. “Plugu hodhi menjëherë perëndinë prej dushku”. Kur turma ka në duart e veta të dy perënditë prej druri, fillon e qetësohet se të dy perënditë ishin dëmtuar fare pak, vetëm në kokë.

Kjo metaforë është një kundërvënie, një kontrast filozofik e njëherazi një pozicionim ideor i formësuar si neveri. Kundërvënia e antiheroit me mendimin është rrjedhojë e situatave absurde. Postmodernizmi është kundër logjikës, arsyes, sepse ato fare pak e kanë ndihmuar Plugun në mjedisin ku jeton. Duke iu larguar turmës Plugu synon liri pa kufi, ashtu siç është deri në pakufi ndrydhja, poshtërimi i njeriut të kulturuar mirëfilli. Turma ka rrënuar të shkuarën që hyjnizon kokën, ku arsyetohet dhe ku prodhohet mendimi krijues, dhe ka filluar të fisnikërojë vithet dhe barkun, si dy pjesë të trupit që kanë aq shumë lidhje me priapizmin që mbisundon, ku nuk del si i parë virtyti. Plugu ndihet më i lehtësuar se nuk po mban më mbi shpatulla ngarkesa të panevojshme. Ka nevojë të mos i shohë qëndrime të tilla si serioze, por ndien që ka nevojë të qesëndisë, të tallë, të përqeshë. Edhe me këtë shkallë ironie kanë filluar të vetëmësohen. Dhe për çudi atëherë e vlerësojnë. Dhe përsëri palimpsest për të përshtatur vjersha me distikë mirlitonë. Mos ka homonimi me nivelin social të shoqërisë? Ndodh që shumë herë në jetën e zakonshme të ketë palimpsest, i cili ndih për argëtime që shijohen me naivitet fëminor dhe që nuk thonë asgjë. E vlerësojnë kur i përqesh, sepse janë të mësuar të kenë marrëdhënie vetëm të tilla, jo vetëm me botën që tallet me ta, po edhe brenda vetes, ndërkohë që e kishin përcaktuar si njeri me shumë ligësi, kur i vlerësonte duke i qortuar. Shqiptari sipas Faik Konicës, është individualist i tejskajshëm. Te Kreu IV, Shqiptarët: Çelësat për të kuptuar jetën dhe natyrën e tyre, i prozës postume SHQIPËRIA: Kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore dhe shkrime të tjera, Faik Konica thekson: “Ndërsa popujt e tjerë i kanë përqëndruar energjitë e tyre për të nxjerrë para, për të grumbulluar sende të bukura ose për të kaluar kohën këndshëm me rrugë të ndryshme, këta njerëz të thjeshtë e të ashpër kanë pasur vetëm një qëllim në jetë dhe e kanë arritur disa herë me çmimin e vdekjes së njerëzve të familjes së tyre: të jenë individualisht të lirë kundër ardhësve. Ky është një program i marrë, që injoron gjërat më të holla të jetës dhe vetëkënaqësinë që rrjedh nga bindja ndaj rregullave të arsyeshme”. Ndaj bindet se ideali që kishte gjetur për t‘iu përkushtuar nuk dha asnjë rezultat, pos dëshpërimit total. Kish dëshiruar një atdhe të qytetëruar dhe të lirë, i cili më pas do të lidhej në një federatë të madhe afrikane. Kështu ajo do të fuqizohej dhe do t‘u shpëtonte përfundimisht thonjve të të huajve. Për fqinjët e zulluve kishte mendimin se ishin po aq të poshtër, aq gjakpirës, aq trushterpa sa zullutë dhe e tërë Afrika iu shfaq si një vend i mallkuar dhe i fëlliqur, “që bie erë djersë dhe gjak anemabanë”. Tamam karikatura, ndaj ai shkroi diku: karikaturat janë një formë e ligjshme e artit. Dhe duke qenë të tilla ato mund të çkodohen si alegori e përgjithshme e cila mund të zbërthehet, duke u mbështetur në kodin simbolik, si më i përshtatshmi për interpretimin e veprës së Faik Konicës. Edhe koha në këtë vepër është kthyer në kohë simbolike artistike, sepse autori ka arritur ta interpretojë kohën jo vetëm si një përmasë kryesore të botës fizike, por kryesisht si forcë drejtuese e historisë vetjake dhe kolektive të njeriut. Duke shmangur kurthin e kohës lineare, Faik Konica ka arritur të krijojë një shumështresëri të instancave kohore, që vijnë sa nga e shkuara biblike aq dhe nga e ardhmja e së shkuarës (shenjtëri shpirtërore, sublimitet dhe virgjinitet të njeriut si në kohët biblike shkrimtari kërkon edhe tek njeriu i projektuar nga e ardhmja). Ndaj veten e quajti – protagonist i harruar i një tragjedie të fshehtë e të errët. Këtu të qeshurit hyn në një prej tri fazave të para të satirës dhe u përgjigjen, tri fazave të para ose ironike të komedisë, duke qenë më afër me fazën e dytë, “ose jokonvencionale në të cilën burimet dhe vlerat e vetë konvencioneve janë objekte të përqeshjes”. Ironia ndërton figurën e idesë së përmbysur, sepse grishjet e vajtojcës nuk po përdoren për përcjelljen e një njeriu, sado autoritar të ketë qenë ai, por të një ideje si dhe të një mendësie dhe të një shoqërie mbarë si ajo që duhet të lëmë pas.

Marrë nga “Botimet shqiptare” /KultPlus.com

Nga: Faik Konica

1. Njeriu fillimisht i sheh gjërat ashtu siç janë, dhe më pas u jep pamjen e asaj çka ai do dëshironte të ishin (Albania 4, 1906).

2. Të verbrit do të mbeten të verbër in sœcula sœculorum (gjer në fund të botës); edhe sikur t’u shtini perona në sy, ata prapë nuk do shohin kurrgjë. (Albania 1, 1897).

3. Grekët kanë një armë të frikshme: pabesinë (Albania 2, 1897).

4. E vërteta nuk ka nevojë për stil gjarpërues e të yndyrshëm të shkrimeve akademike. (Albania 2, 1897).

5. Ka qenie tek të cilat ndjenja e humorit nuk e ka forcën e duhur (Albania 2, 1897).

6. Fisnikëria dhe thjeshtësia mund të jenë cilësi kudo gjetkë, kurse në poezi janë antipasta të dëmshme. Çka i kërkohet poetit, poetit të vërtetë, është të shkaktojë një dridhmë të re, të flasë një gjuhë që të tjerë nuk e kanë folur, të ngacmojë ndijime që të tjerë nuk i kanë. (Albania 2, 1897).

7. Bijtë e shqipes nuk merren vesh me bijtë e gjarprit (Albania 2, 1897).

8. Gazetarët janë njerëz spiritualë dhe të dashur (Albania 5, 1897).

9. Xhelat je se të pëlqen të jesh (Albania 8, 1897).

10. Një i mbushur me mllef e mëri, në mendjen e tij anemike, rrokullis mendime të tmerrshme (Albania 9, 1898).

11. Nga lartësia e piedestalit ku zuzarët kapardisen me poza gjysmë-perëndish, ne do t’i asgjësojmë me një të goditur. A bon entendeur, salut! (Kush të dojë, le ta kuptojë) (Albania 9, 1898).

12. Drejtësia i takon fushës së ëndrrave; vetëm forca mbisundon (Albania 11, 1898).

13. Politika e vërtetë qëndron në kapjen e drejtimit të një evolucioni të caktuar dhe në përpjekjen për të ndihmuar në përshpejtimin e fundit të tij (Albania 11, 1898).

14. Një shkrimtar duhet gjykuar më shumë nga cilësia se sa nga sasia (Albania 11, 1898).

15. Popujt që ushqehen me perime e produkte qumështi kanë përgjithësisht zakone shumë të buta. (Albania 11, 1898).

16. Një popull që është i paaftë të afirmojë vitalitetin e vet, është në rrugë të pashmangshme tatëpjete (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

17. Ka mënyra të ndryshme për t’i shërbyer një vendi dhe gjithkush i shërben në mënyrën që i përshtatet më mirë karakterit të tij. (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

18. Të përpiqemi me të gjitha forcat tona të shërojmë shqiptarët nga dashuria për individët. Ata duhet të mësojnë të duan Shqipërinë – jo për t’i bërë qejfin këtij apo atij shqiptari (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

19. Sharjet e kundërshtarit të nderojnë (Albania 16,15-31 korrik 1889).

20. Ka njerëz që shiten tek një qeveri për të pështyrë gënjeshtra. (Albania 16,15-31 korrik 1898).

21. Ai që i bën vërejtje dikujt si i edukuar keq, tregon nga ana e tij një edukim të paktën po aq të keq. (Albania 16,15-31 korrik 1898).

22. Mund të jesh njeri vulgar e të thuash do gjëra të arsyeshme (Albania 16,15-31 korrik 1898).

23. Më mirë të jesh një i egër i ndershëm, se sa një i qytetëruar i poshtër (Albania 16,15-31 korrik 1898).

24. Të gjitha vendet kanë tradhtarët e tyre të ndyrë (Albania 24, 15-28 shkurt 1898).

25. Lëvdata shpesh e ka brenda prapamendimin. (Albania 26, suplement 4, 5-30 prill 1899).

26. Pakorrigjueshmëria e një alkooliku është simptoma më e njohur e një çrregullimi mendor (Albania, 15-30 qershor 1899).

27. Ka shpesh personazhe vlera e të cilëve, zmadhuar nga larg, shfaqet më e vogël tek shihet nga afër. (Albania, 10 shtator 1900).

28. Nuk mund të gjykohet për tokën para se të mbjellësh ( domethënë: toka e mirë njihet kur hedh farën (Albania, 31 maj 1901). /KultPlus.com

Nga Faik Konica

1. – Mjerimi i shqiptarëve ka qenë në tërë kohërat të kapej pas individëve dhe jo pas ideve… Historia e Shqipërisë është e mbushur fund e krye me prova të tilla të përngjashme. Të përpiqemi me të gjitha forcat tona të shërojmë shqiptarët nga dashuria për individët. Ata duhet të mësojnë të duan Shqipërinë – jo t’i bëjnë qejfin këtij apo atij shqiptari.

2- Dëshira për hakmarrje është susta më e fuqishme e shpirtit shqiptar.

3- Një e thënë latine e Kohës së Mesme, e ndryshuar pak: Homo homini lupus – Njeriu për njeriun është ujk. Femina feminae lupior – Gruaja për gruan është më ujke. Albanus Albano lupissimus – Shqiptari për shqiptarin është fare ujk (ujk e shkuar ujkut).

4- Shqiptari e ka zakon që kundërshton para se të marrë vesh.

5- Shqipëria është një vend i bekuar me njëmijë bukurira, shkelur nga turmë e cila ushqen njëfarë urrejtje ndaj bukurisë.

6- Në qoftë se Shqipëria – fjalë fatale – vdes, ahere mundet, pa shpifje, të shkruajmë këto fjalë në gur të varrit të saj: U ngjall nga idealistët, u ruajt nga rastet, u vra nga politikanët…

7- Kombi (iliro-shqiptar) i Diokletianit, i filozofit Julian, i Justinianit, është një komb i cili kishte një qytetari të tij kur stërgjyshërit e frëngjve dhe të anglezëve visheshin me lëkura bualli dhe rronin të futur në shpellat.

8- Shqiptarët janë tolerantë për besimet e tjera dhe ndoshta, ky është i vetmi vend në Evropë ku nuk ka pasur luftëra fetare. /KultPlus.com

Se Faik Konica ishte intelektual i papërsëritshëm shqiptar, dëshmi janë edhe thëniet e mëposhtme, që u mblodhën, u përkthyen dhe u përgatitën për botim nga Fotaq Andrea.

1. Njeriu fillimisht i sheh gjërat ashtu siç janë, dhe më pas u jep pamjen e asaj çka ai do dëshironte të ishin (Albania 4, 1906).

2. Të verbrit do të mbeten të verbër in sœcula sœculorum (gjer në fund të botës); edhe sikur t’u shtini perona në sy, ata prapë nuk do shohin kurrgjë. (Albania 1, 1897).

3. Grekët kanë një armë të frikshme: pabesinë (Albania 2, 1897).

4. E vërteta nuk ka nevojë për stil gjarpërues e të yndyrshëm të shkrimeve akademike. (Albania 2, 1897).

5. Ka qenie tek të cilat ndjenja e humorit nuk e ka forcën e duhur (Albania 2, 1897).

6. Fisnikëria dhe thjeshtësia mund të jenë cilësi kudo gjetkë, kurse në poezi janë antipasta të dëmshme. Çka i kërkohet poetit, poetit të vërtetë, është të shkaktojë një dridhmë të re, të flasë një gjuhë që të tjerë nuk e kanë folur, të ngacmojë ndijime që të tjerë nuk i kanë. (Albania 2, 1897).

7. Bijtë e shqipes nuk merren vesh me bijtë e gjarprit (Albania 2, 1897).

8. Gazetarët janë njerëz spiritualë dhe të dashur (Albania 5, 1897).

9. Xhelat je se të pëlqen të jesh (Albania 8, 1897).

10. Një i mbushur me mllef e mëri, në mendjen e tij anemike, rrokullis mendime të tmerrshme (Albania 9, 1898).

11. Nga lartësia e piedestalit ku zuzarët kapardisen me poza gjysmë-perëndish, ne do t’i asgjësojmë me një të goditur. A bon entendeur, salut! (Kush të dojë, le ta kuptojë) (Albania 9, 1898).

12. Drejtësia i takon fushës së ëndrrave; vetëm forca mbisundon (Albania 11, 1898).

13. Politika e vërtetë qëndron në kapjen e drejtimit të një evolucioni të caktuar dhe në përpjekjen për të ndihmuar në përshpejtimin e fundit të tij (Albania 11, 1898).

14. Një shkrimtar duhet gjykuar më shumë nga cilësia se sa nga sasia (Albania 11, 1898).

15. Popujt që ushqehen me perime e produkte qumështi kanë përgjithësisht zakone shumë të buta. (Albania 11, 1898).

16. Një popull që është i paaftë të afirmojë vitalitetin e vet, është në rrugë të pashmangshme tatëpjete (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

17. Ka mënyra të ndryshme për t’i shërbyer një vendi dhe gjithkush i shërben në mënyrën që i përshtatet më mirë karakterit të tij. (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

18. Të përpiqemi me të gjitha forcat tona të shërojmë shqiptarët nga dashuria për individët. Ata duhet të mësojnë të duan Shqipërinë – jo për t’i bërë qejfin këtij apo atij shqiptari (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

19. Sharjet e kundërshtarit të nderojnë (Albania 16,15-31 korrik 1889).

20. Ka njerëz që shiten tek një qeveri për të pështyrë gënjeshtra. (Albania 16,15-31 korrik 1898).

21. Ai që i bën vërejtje dikujt si i edukuar keq, tregon nga ana e tij një edukim të paktën po aq të keq. (Albania 16,15-31 korrik 1898).

22. Mund të jesh njeri vulgar e të thuash do gjëra të arsyeshme (Albania 16,15-31 korrik 1898).

23. Më mirë të jesh një i egër i ndershëm, se sa një i qytetëruar i poshtër (Albania 16,15-31 korrik 1898).

24. Të gjitha vendet kanë tradhtarët e tyre të ndyrë (Albania 24, 15-28 shkurt 1898).

25. Lëvdata shpesh e ka brenda prapamendimin. (Albania 26, suplement 4, 5-30 prill 1899).

26. Pakorrigjueshmëria e një alkooliku është simptoma më e njohur e një çrregullimi mendor (Albania, 15-30 qershor 1899).

27. Ka shpesh personazhe vlera e të cilëve, zmadhuar nga larg, shfaqet më e vogël tek shihet nga afër. (Albania, 10 shtator 1900).

28. Nuk mund të gjykohet për tokën para se të mbjellësh ( domethënë: toka e mirë njihet kur hedh farën (Albania, 31 maj 1901).

29. Shumë broçkulla edhe u falen politikanëve, por pa kaluar kufijtë (Albania 20 qershor 1901).

30. Sa më shumë të mbahen fjalime parlamentare aq më i paktë është zotimi (Albania 20 qershor 1901).

31. Historia nuk është veçse një rifillim i përjetshëm (Albania, 10 korrik 1901).

32. Historia na mëson se gjithë ndryshimet politike kanë pasur përherë këta dy faktorë: emigrantët dhe një elitë të vogël, e lindur apo intelektuale, brenda vendit (Albania, 15 shtator 1901).

33. E sa ia vlen të vazhdosh një diskutim të rëndomtë përpara një qëndrimi kokëfortë? (Albania, 15 tetor 1901).

34. Është krim të trazosh lumturinë e budallait (Albania, 9janar 1902 f. 24 G).

35. Kush jeton me fjalë dhe përkundet me ninulla fjalësh, s’ka pse ankohet e të na lëshojë britmat e veta të zakonta prej palloi (Albania, prill-maj 1902, G, f. 113).

36. Popujt e Ballkanit janë të gjithë me mentalitet të kufizuar (Albania, shkurt 1903).

37. Urrejtja partiake shpesh merr përparësi ndaj instinktit kombëtar (Albania 2, 1904).

38. Për të gjykuar mirë një njeri që ka pjesë në histori, duhet t’a gjykojmë jo mbas mendimeve të kohës së sotme, po mbas kohës ku ay vetë u rrit, u suall e roiti (Albania, nr.2, 1902).

39. Koha kur rrojmë është koha e reklamës, dhe nuk duhet të çuditemi kur shohim mediokritetet e vëndit t’onë të hidhen përpara, dhe përpara, dhe përpara, duke mos bërë vënt përveç për shokë në shkallë (të caktuar) mëndore të tyre. (Albania 1, 1909).

40. Njerëzit e paditur, në shumicë, rrojnë më tepër se të diturit, se këtyre u punon nat’ e ditë mëndja, e ashtu u prishet më shpejt organizmi (Albania 5, 1899).

41. Ka njerëz që shitën nër guverna për të pështyr gënjeshtra. Ka të tjerë që marrin ndihmë nga një guvernë për të thënë të vërteta që ndryshe nuk mund t’i thonë (Albania 2, 1899).

42. Kur e nget një njeri, s’ke të drejtë t’i thuash pse më nget (Albania 2, 1899).

43. Frika të bën të thuash broçkulla (Albania 4, 25 qershor 1897).

44. Instinkti kombëtar është konkluzioni që një popull nxjerr nga shumë shekuj përvojë. Ky instinkt nuk të gabon asnjëherë (Albania 3, 1904).

45. Kur nuk ka vepra konkrete, ka retorikë (Albania, 4 prill 1904).

46. Atje ku nuk ka as forcë të brendshme në lëvizje, as interesa të jashtme në lojë, thashethemet e disa gazetarëve të huaj nuk mund ta çojnë përpara as edhe një jota zgjidhjen e një problemi politik (Albania 5, 1905).

47. Frikacaku i ka tërë karakteristikat, dhe kryesisht këtë: hakmerret ndaj përbuzjes së tjetrit nëpërmjet sharjes. I pafuqishëm, veç flet keq e shan poshtërsisht të tjerët (Albania 5, 1905).

48. Rinia është e çiltër dhe çiltërsia është armiku i natyrshëm i sharlatanëve (Albania 5, 1905).

49. Padurimi shoqërohet gjithnjë nga dështimi (Albania 5, 1905).

50. Më mirë shtrëngo rripin denjësisht, se sa të pëllasësh nga uria (Albania 5, 1905).

51. Kur tinzarinë e përdor si diplomaci, poshtërsinë si shkathtësi, harbutërinë si forcë, domosdo të duket vetja i papërballueshëm. Por betohem për kamxhikun e Skënderbeut se në rastin më të parë do të bëj të ndërrosh mendim! (Albania 5, 1905).

52. Rrallë mund të jesh profet i keq po qe se parathua vetëm gjëra me shumë gjasa (Albania 6, 1905).

53. Gjërat tepër qesharake zbavitin edhe më budallain (Albania 6, 1905).

54. Ka pasur në çdo kohë, dhe përherë do ketë individë të gatshëm për të folur e shkruar lidhur me çështje për të cilat nuk ia kanë haberin të shprehin as fjalën e parë. Por për mendjet e matura, të etura për të studiuar seriozisht një vend e një popull, nuk ka dhe nuk do të ketë veçse dy metoda në përdorim, jashtë së cilave gjithçka tjetër nuk është veçse mashtrim: metoda e parë ka të bëjë me ndërmarrjen e udhëtimeve për të bërë anketime të hollësishme e sistematike drejtpërdrejt në vend; e dyta, me leximin sa më shumë që të jetë e mundur të broshurave e librave të lidhura me çështjen konkrete, me qëllim që të arrihet nëpërmjet induksionit – përmes një morie dokumentesh, faktesh dhe pohimesh kontradiktore – të veçohet e vërteta dhe të koordinohet një tërësi pikëpamjesh të qarta e objektive (Albania 6, 1905).

55. Cilësitë që zakonisht shoqërojnë pafajësinë janë natyrshmëria, mosinteresimi dhe butësia (Albana 4, 1906).

56. Besimi është aritmetika e idealistëve, që i bën të besojnë se gjashtë egoizma të forta janë baras me një bujari të plotë (Albana 4, 1906).

57. Çlirim i një populli nuk do të thotë liri e tij duke skllavëruar një tjetër (Albania 11,1907).

58. Nuk mund të lexohet nëpër rreshta ajo çka nuk ekziston (Albania 11, 1907).

59. Pa dyshim, çdo parti ka të drejtën, madje dhe detyrën të shtojë radhët e veta në dëm të atyre që i kundërvihen (Albania 5, 1907).

60.Nuk mund të pretendosh të përfitosh nga tërë dobitë e lirisë, duke ruajtur njëkohësisht tërë privilegjet e tiranisë. Për të pasur institucione të lira, duhen luftuar mendimet nëpërmjet mendimeve (Albania 5, 1907).

61. Dallimi në kulturë shpjegon dallimin në mendime (Albania 5, 1907).

62. Koncepti i turqve për qytetërimin kufizohet thjesht në përdorim pomadash dhe në spërdredhje çupëlinash (Albania 12, 1909).

63. Urrejtja nuk çarmatoset nëpërmjet heshtjes e asnjanësisë (Albania 12, 1909).

64. Fjala e urtë e njohur : “gjithkush sipas shijes së vet”, mbetet përjetësisht e vërtetë (Albania 7, 1905).

65. “Patriotët” e aty-këtushëm janë duke e bërë qesharak patriotizmin me lloj-lloj maskarallëqesh e lloj-lloj teprimesh të shpëlara (Albania 1, 1905).

66. Botëkuptimi i një patrioti të vërtetë : të ngjallësh tek kombit tënd – me shijen e mendimit intelektual dhe me ndjenjë të fuqishme dinjiteti kombëtar – dëshirën e zjarrtë për përparimin e shoqërisë në kuptimin e plotë të fjalës. Ksenofobia, as që ishte pjesë e natyrës së patriotit. Ashpërsia dhe poshtërsia s’kanë si të jenë detyra patriotike. E megjithatë, gjithkush është i lirë të dojë a të urrejë, ose thjesht të jetë moskokëçarës (Albania 1, 1905).

67. Rinia është në sytë e injorantëve kërcënim për të ardhmen; por është edhe është rrezik për të tashmen, sepse rinia është e çiltër, ndërkohë që dhe çiltërsia është armiku i natyrshëm i sharlatanëve (Albania 5, 1905).

68. Përsosuria absolute nuk ekziston në një gjuhë që vetëm flitet; u takon shkrimtarëve për ta përpunuar (Albania 5, 1905).

69. Guximi i tepruar shkon gjer në krim (Albania 6, 1905).

70. Shumica e atyre që kanë marrë mbi vete misionin modest “të ndriçojnë opinionin publik” as që kanë ndjesinë më elementare ta nisin fillimisht nga vetvetja për t’u mirinformuar. Venë e vënë në përdorim mënyra hulumtimi të cilat, sikur të zbatoheshin në çdo shkencë, do bënin për të qeshur edhe një nxënës shkolle (Albania 6, 1905).

71. Ka pasur në çdo kohë, dhe përherë do ketë individë të gatshëm për të folur e shkruar lidhur me çështje për të cilat nuk ia kanë haberin të shprehin as fjalën e parë (Albania 6, 1905).

72. Nëse shfaqem se mbaj ndonjë rezervë, do thosha se të mbash rezerva në disa raste, do të thotë gjithashtu edhe të lëvdosh. Ndaj një shkrimtari me nivel intelektual dhe talent, paanshmëria është një formë epërsie e nderimit (Albania 4, 1906).

73. Për mungese kulture, besimet, ashtu si dhe idetë, vdesin(Albania 4, 1906).

74. Respekti ndaj pronës private është një virtyt i vështirë, zbatimi i të cilit gjithmonë ka kërkuar ndërhyrjen dhe ndihmën e mirëmbajtësit të rregullit (Albania 4, 1906).

75. Turqit janë një popull oriental e teokratik, nomadë dhe pushtues. Brenda këtij karakteri të katërfishtë ndodhet çelësi i krejt historisë së tyre (Albania 4, 1906).

76. Nuk ka despotizëm më të keq se sa njëfarë idealizmi dogmatik, që përbuz si përvojën, si faktet dhe gjithçka tjetër që prish simetrinë e thjeshtë të koncepteve a priori (Albania 4, 1906).

77. Cilësitë që zakonisht shoqërojnë pafajësinë janë natyrshmëria, shpërfillja dhe butësia (Albania 4, 1906).

78. Të lehtësosh mjerimin e kundërshtarëve tanë është një veprim i meritueshëm. Të mbështetësh pretendimet e tyre politike është të bëhesh bashkëfajtor i një pabarazie. Të nxitësh lëvizjen tonë është të ndihmosh për një vepër nga më fisniket: çlirim i një populli nuk do të thotë liri e tij duke skllavëruar një tjetër (Albania, vëll XI, 1907).

79. Dëshira për hakmarrje është susta më e fuqishme e shpirtit shqiptar (Albania 4, 1907).

80. Zgjidhja ideale do të ishte për shqiptarët të zhduknin njëherë e mirë ndikimet orientale, duke shkëputur çdo lidhje, fetare, morale apo letrare qoftë me bizantinët, qoftë me turqit. Mirëpo, gjë e bukur të ndodhte kjo në çast. Zgjidhja do ishte e realizueshme po qe se stërgjyshërit tanë do ta kishin përgatitur me kohë për ne; atëherë neve do të na duhet ta përgatisim këtë zgjidhje për nipat tanë të ardhshëm (Albania 2, 1907).

81. Çdo aleancë duhet të bëhet mbi bazën e parimit do ut des (më jep, të të jap) (Albania 2, 1907).

82. Urrejtja nuk çarmatoset nëpërmjet heshtjes e asnjanësisë (Albania 12, 1909).

83. Shkenca e edukimit është shkenca e së ardhmes, e para nga të gjitha, duke qenë se është motori i krejt të tjerave (Ese për edukimin hyrje ).

84. Individë të dënuar me sëmundje të pashërueshme, të çfarëdo natyre qofshin, nuk ka si ta shohin veten të zhveshur nga një epsh që ndez instinkti (Ese për edukimin).

85. Fëmija qan dhe bërtet për dy arsye: herë ngaqë ka gjumë a vuan, dhe vihet re kollaj duke përdorur këtë apo atë ilaç që i përshtatet, herë ngaqë nuk bën gjë tjetër – falë një instinkti të mrekullueshëm – veçse ushtron zërin e tij. Dhe në këtë rast të fundit duhet lënë të vazhdojë në punë të vet.

86. Një nga detyrat më të vështira të edukimit ka të bëjë me atë që unë do ta quaja pa frikë kundër-trashëgimia. Ashtu sikurse ka kundërhelme, ka në fakt edhe një trajtim psikik për të zbutur apo zhdukur – sipas shkallës së qëndresës që shfaqin– të metat, pasionet apo veset e trashëguara. (Ese për edukimin).

87. Mendimi i lirë nuk i nënshtrohet asnjë sektarizmi; pasioni antifetar, më shumë nga ateizëm, nuk është veçse një devotshmëri zvetënuese. Ateizmi është asnjanësia. (Ese për edukimin).

88. Zotërimi i shumë gjuhëve është për një të njeri të shkretë një armë e mirë dhe municion shumë i mirë… Gjuha njihet vetëm kur mund të mendohet nëpërmjet saj. (Ese mbi edukimin).

89. Edukimi është shkencë, shkenca e parimeve më të përgjithshme për zhvillimin e plotë të mendimit njerëzor. (Ese për edukimin).

90. Qartësia apo paqartësia, saktësia apo pasaktësia e ideve dhe e mendimeve, qëndrimi ndaj veprimeve të jetës varen shpesh nga metoda e mirë apo e keqe e të menduarit, ose thjesht, nga mungesa e çdo lloj metode. Edukimi, me një fjalë, s’është gjë tjetër veçse si t’i mësohet fëmijës të veprojë në jetë vetëm pasi të mendojë, të mendojë vetëm pasi të arsyetojë dhe të arsyetojë vetëm metodikisht dhe nëpërmjet një metode të mirë, domethënë shkencore. (Ese për edukimin).

91. Qeni tund bishtin, kurse njeriu duartroket. Është, si tek njëri dhe tek tjetri, një mënyrë për ta bërë të dukshme kënaqësinë që ndjejnë. (Skice metode për t’u duartrokitur).

92. Moda, sot, është drejt artificiales. (Ese për gjuhët artificiale).

93. Gjuha përfaqëson, me një besnikëri të përkryer, metodën mendore të një populli, mënyrën e tij të zakontë për të përcjellë idetë. (Ese për gjuhët artificiale).

94. Tek harrojnë të djeshmen, tek përbuzin të ardhmen, bohemët jetojnë të përditshmen dhe vetëm e tashmja u intereson. (Ese për gjuhët artificiale).

95. Jeta e njeriut nuk është veçse një vijimësi mendimesh dhe veprimesh, të drejtuara qoftë mendimet, qoftë veprimet në një mënyrë të caktuar. (Ese për gjuhët artificiale).

96. Gjuha është një tregues i sigurt i gjendjes qytetëruese të një populli… sa më shumë përgjithësohen tek një popull mirësjellja, takti dhe ai qëndrim i përmbajtur për të respektuar rregullat e vendosura në një shoqëri të zhvilluar, aq më shumë pasthirrmat priren drejt zhdukjes. Si të tilla, tek formonin fjalorin e njeriut të egër primitiv, teksa i shohim në përdorim aq të dendur midis popullatave të Afrikës moderne, teksa ende çmohen në letërsinë e racave të ngrohta dhe komunikuese të Jugut, pasthirrmat nuk janë më veç një kujtim disi qesharak ndër shkrimtarët gjithë elegancë të shumicës së vendeve të Veriut. (Ese për gjuhët artificiale).

97. Detyra parësore, detyra e vetme e përkthyesit është të ketë një dije dhe një ndjeshmëri të tillë sa të mund të shohë e të ndjejë krejt mprehtësitë dhe ngjyrimet e tekstit origjinal, të shohë e të ndjejë idenë e autorit, as më lart e as më poshtë, si dhe ta japë përkthimin në mënyrë të tillë që të veprojë në trurin dhe nervat e lexuesit në masë të njëtrajtshme. (Ese për gjuhët artificiale).

98. Arti për të depërtuar në ndjeshmërinë e lexuesit është stili. (Ese për gjuhët artificiale).

99. Ironia, kjo bimë me aromë të këndshme e të lehtë. (Ese për gjuhët artificiale).

100. Ritmi ndihmon më shumë se gjithçka për t’i dhënë stilit shfaqjen e lëvizjes dhe të jetës. Është qarkullimi i gjakut dhe rrahja e zemrës. Andaj dhe është karakteristika më vendimtare e shkrimtarit të vërtetë. / KultPlus.com

Nga: Armand Plaka

81 vjet më parë/ Cili ishte reagimi amerikan për pushtimin e Shqipërisë? Si u pushtua Tirana? Si reagoi ish-BRSS dhe çfarë ilustronte karikatura e botuar në faqen e parë të së përditshmes amerikane?

“The Evening Star” risillte në vëmendje detaje që lidheshin edhe me shefin e Legatës Shqiptare në Uashington

Sikurse dihet, Faik Konica gjatë kohës së funksionit të fundit zyrtar që kreu për shtetin shqiptar, si Ministër fuqiplotë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, vihej shpesh në qendër të vëmendjes nga mediat amerikane, ku s’do të mungonin edhe ngacmimet e shtypit për t’i zbuluar atij histori rozë dhe ti nxirrnin kështu në pah edhe një “handicap” të tijin, siç ishte dhe martesa.  Këtë radhë duket se ata e risjellin atë sërish në vëmendje me rastin e një ngjarje madhore, siç ishte pushtimi i Shqipërisë nga trupat italiane më 7 prill 1939, ku nuk do të mungonin as deklaratat e tij në lidhje me rezistencën që ai mendonte se do ti bëhej pushimit italian nga populli dhe Mbreti shqiptar.

Konica: Zogu do të vdesë duke luftuar!

Kështu, e përditshmja e famshme e Uashingtonit “The Evening Star” në faqen 4 të datës 8 prill 1939, nën titullin origjinal: “Zog’s Envoy Back in Limelight After ’38 Ann Corio Episode”, do të rezervonte përveç një fotoje të vogël ilustruese të Konicës, shoqëruar me diçiturën:  Ministri Konica i Shqipërisë, i deklaroi reporterëve në Departamentin e Shtetit  se: “Mbreti Zog do të vdesë duke luftuar.”, edhe një artikull relativisht të shkurtër në terma të volumit gazetaresk, ku fokusi më shumë vihet mbi një aludim të shtypit mbi një marrëdhënie apo një deklaratë dashurie të Konicës ndaj ish-striptistes së parë në SHBA, me origjinë italiane.

Sidoqoftë, Konica mohon gjithçka me takt, sikurse dinte të bënte vetëm ai, dhe me këtë rast shtypi kujton meritat e tij të veçanta në artin e retorikës, duke sjellë edhe momentet më kulminante të karrierës së tij. Përveç ndonjë pasaktësie të vogël që lidhet me dijeninë e shtypit të kohës rreth Shqipërisë në artikull, duhet theksuar se historia me Konicën ishte vetëm një nga lajmet më periferike e plotësuese që lidheshin me Shqipërinë, pasi ndërkaq të gjitha informacionet që ato ditë zinin faqet e para të shtypit amerikan në lidhje me veprimet e ndërmarra nga Italia ndaj bregut fqinj, japin një panoramë të qartë të asaj çka po ndodhte me Shqipërinë ato ditë prilli të 1939.

Në këtë kontekst, le të ndjekim si në një udhëtim „blitz”, përmbledhtazi ato çfarë raportonte më konkretisht pikërisht “The Evening Star“ në faqen e saj të parë të datës 8 prill, në lidhje me këtë ngjarje, plot 81 vite më parë, për t’iu rikthyer sërish në fund artikullit të plotë mbi Konicën.

Reagimi amerikan ndaj sulmit të Musolinit

Aty për shembull, gjendet edhe reagimi i fortë i SHBA-së me anë të ish-Sekretarit të Shtetit, Cordel Hull, i cili sikurse dëshmon edhe artikulli i botuar në faqen e parë të „The Evening Star“, pasi ishte konsultuar në telefon me Presidentin Franklin Delano Roosevelt, do të deklaronte:

“Pushtimi me forcë i Shqipërisë është i papranueshëm dhe përbën një kërcënim shtesë ndaj paqes.” Invazioni -shtoi Sekretari Hull, dhunon dëshirën e popujve në botë që qeveritë e tyre të mund t‘i drejtojnë ata, jo drejt luftës, por drejt paqes. Sekretari i Shtetit dënoi aksionin italian pas konsultimeve që kreu në telefon me Presidentin, i cili gjendet në “Warm Springs” në shtetin e Xhorxhias. Z. Hull tha se shefi i ekzekutivit u dakordësua me të për përmbajtjen e deklaratës. Ndërsa një tjetër zyrtar i lartë i qeverisë, ndërkaq tha se administrata amerikane e konsideron puçin e shtetit të Musolinit ndaj Shqipërisë si një prelud ndaj një krize më serioze së të ardhmes në Europë“.

Ndoshta ia vlen të theksojmë me këtë rast se Sekretari Hull mbahet mend si shefi i Departamentit të Shtetit më jetëgjatë në këtë post, plot 11 vjet dhe shërbeu përgjatë gjithë periudhës së Luftës së Dytë.

Humbjet e palëve dhe Legata Amerikane më 7 prill

Po ashtu, një tjetër detaj me rëndësi janë edhe humbjet e italianëve të raportuara nga kjo gazetë dhe shtypi amerikan i kohës për ditën e parë të pushtimit dhe zbarkimin në Durrës, ku sipas „The Evening Star“ ishin: dymbëdhjetë të vrarë dhe 53 të plagosur gjatë zbarkimit të djeshëm në Durrës. Ndërkaq tetë marinarë janë vrarë dhe 34 janë plagosur më pas duke luftuar në Durrës. Një marinar i vrarë dhe 10 të plagosur ndërkaq janë regjistruar në Sarandë, pranë kufirit me Greqinë“.  

Po aty, gjendet edhe një pasazh që raportonte se ç’kish ndodhur në mbrëmjen e 7 prillit në Tiranë dhe gjendjen e stafit të legatës amerikane. Sipas gazetës nga Uashington D.C. „Pushtimi italian erdhi pas një nate terrori në Tiranë, ndërsa xhandarët qëllonin vazhdimisht për të trembur grabitësit që më herët kishin bastisur edhe Pallatin Mbretëror. Kolonia amerikane u strehua dje dhe mbrëmë nga Ministri Hugh G. Grant në Legatën e Shteteve të Bashkuara. Bombarduesit italianë u shfaqën përsëri në qiell mbi Tiranë, menjëherë pas agimit sot dhe vazhduan të fluturonin ulët mbi qytet, ndërsa në të hynin trupat“.

Po ashtu, përsa i përket qëndrimeve të fqinjëve ballkanikë, flitet për një lloj hutimi paraprak pas këtij hapi të Italisë dhe një lloj neutraliteti, që shprehej sidomos në qëndrimet e Jugosllavisë, Greqisë dhe Turqisë.

Ndërkaq, diku tjetër po ashtu na përcillet një detaj me rëndësi, ndërsa shkruhet se: „Legjionet fashiste vlerësohet se kapin shifrën e 25 mijë deri në 50 mijë trupave, sipas vëzhguesve të huaj. Ndërsa ushtria e rregullt shqiptare thuhet të ketë një numër prej 15 mijë trupash, me armë të mjaftueshme vetëm për gjysmën e anëtarëve të saj”.

Hyrja e pushtuesve në Tiranë

Sidoqoftë, më parë gazeta raportonte se: “Pushtuesit italianë mbërritën sot (më 8 prill) në Tiranë, kryeqyteti i vogël i mbretërisë malore, duke shtuar frikërat e shumicës së europianëve për puçe të tjera totalitare. Forcat fashiste, të cilat u nisën dje nga brigjet e Adriatikut duke luftuar ndaj rezistencës së pashpresë të ushtrisë fisnore të armatosur keq shqiptare, e gjetën kryeqytetin gati në pritje të invadorëve. Mbreti Zog ishte arratisur dhe besohet se ka marrë rrugën për në Greqi, ku Mbretëresha e tij Geraldinë dhe djali i tij 3-ditësh, kanë kërkuar tashmë azil në një tavernë në Follorinë, pas një rrugëtimi 14-orësh në rrugë torturuese malore, hipur mbi një autoambulancë”.

Për të vijuar më tej: “Ushtria e vogël e Shqipërisë ka marrë udhën drejt kodrave dhe mbërritja e italianëve në Tiranë thuhet se ka i ka dhënë fund një nate këmbimesh zjarri dhe kaosi në kryeqytet”. Më poshtë po aty raportohej se: “Tirana është e qetë. Trupat e Italisë fashiste që lëviznin me shpejtësi pushtuan kryeqytetin e Shqipërisë pa ndeshur në ndonjë manifestim armiqësor sot pas një mbrëmje terrori dhe mungese të rregullit publik që shoqëroi rrugëtimin e ushtrisë së saj të vogël krenare prej malësorësh dhe arratinë sikurse raportohet të Mbretit të saj për në Greqi.

Kolona pararojë e italianëve u nis nga bregdeti, 25 milje larg, vetëm pak më shumë se 24 orë pasi filloi avancimi italian kundër rezistencës së pashpresë të shqiptarëve me pajisje të dobëta që luftonin për pavarësinë e tyre. Trupat bersaliere (alpine) italiane të hipur nëpër motoçikleta, me fytyrat dhe uniformat e tyre të bëra gri nga pluhuri i rrugëve e që mbanin mbi kokë kapela me pendë, i paraprinë helmetave të çelikta, ishin dhe të parët që hynë në qytet”. 

…..“Shqiptarët në sheshin para ndërtesave qeveritare i duatrokitën ata ndërsa motoçikletat e tyre ishin mbushur me pluhurin e rrugës Durrës-Tiranë që ata kishin përshkuar. Një grup studentësh që mbanin në duar një flamur italian, marshoi rrugës bashkë me ta. Trikolori italian u pa të valëvitej edhe në hollin e bashkisë së qytetit përkrah flamurit shqiptar me shqiponjën e zezë dykrenare”.

Thirrja e Mehdi Frashërit në “Radio Tirana”

Ndërsa diku në faqen e parë theksohet se gazetat e Tiranës e pritën pushtimin me tituj të tillë si: “Trupat mike fashiste të komanduara nga Gjenerali Guzzoni, po rivendosin rendin në Shqipëri”, ose dhe: “Shumë zyrtarë shqiptarë shkuan drejt legatës italiane, në shenjë respekti ndaj Italisë dhe Duçes, duke shprehur bindjen e tyre se një erë e re po lindte për historinë e Shqipërisë”, gazeta e kryeqytetit amerikan i ka rezervuar vend (si kundërpeshë në faqen 6 të saj) edhe mesazhit mbresëlënës të një dite më parë të ish-kryeministrit Mehdi bej Frashëri, në “Radio Tirana”: “Ish-Kryeministri Mehdi Frashëri, iu drejtua kombit me tone pasionante në radio: “Janë 44 milionë  italianë kundër 1 milionë shqiptarëve, por do të ketë një rezistencë heroike dhe kur burrat tanë të vdesin, italianët do të ndeshen atëherë me gratë tona”. Ai me urrejtje iu drejtua telegrafikisht kryeministrit Musolini të Italisë: “Ne preferojmë më mirë vdekjen se sa çnderimin”.

Lutjet e pashpresa të Mbretëreshës

Në faqen 2 të saj, “The Evening Star”, i kushtonte pak radhë, shoqëruar me foto, edhe apeleve të Mbretereshës Geraldinë ndaj opinionit ndërkombëtar dhe qeverive perëndimore, të mbërritura nga Follorina:

“Mbretëresha Geraldine e Shqipërisë bëri thirrje sot duke theksuar se bota do të jetë ‘shokuar nga aksioni italian për pushtimin e vendit tim të vogël e tragjik’. Mbretëresha 23-vjeçare, e cila ka origjinë amerikano-hungareze, u arratis drejt Greqisë sot vetëm dy ditë pasi solli në jetë një djalë si trashëgimtar të kurorës shqiptare.

…. “Unë lashë pas tim shoq për të udhëhequr trupat e tij, të mjera, ushtrinë e tij me numër të pakonsiderueshëm përballë pushtuesit në luftë. E çfarë mund të bëjë Shqipëria kundër një ushtrie kaq të armatosur si kjo që po na sulmon?”-Pas këtyre fjalëve ajo nisi të tregonte dhe historinë e saj të arratisë nga Tirana, për “The Star”, gazetën londineze të edicionit të mbrëmjes. Historia na mbërriti me telefon nga Follorina…ku mbreteresha po qëndron provizorisht bashkë me të birin e sapolindur, Skënderin.

Ndërsa rrinte e sëmurë në shtrat në një fshat primitiv në Follorinë, me Skënderin në një djep të improvizuar, Mbretëresha në pamundësi për të folur vetë ia diktoi gjyshes së saj, Madame d’Estrale d’Ekna, thirrjen e saj, ndërsa kjo e fundit e përcolli atë në telefon: “Unë shpresoj që opinioni publik të jetë shokuar nga ky aksion, nga ky pushtim kundër vendit tim të vogël e tragjik”, tha Mbretëresha.

Destrojerët sovjetikë lëvizin drejt Mesdheut

Akoma më interesant është lajmi se katër destrojerë rusë kishin kaluar ndërkaq një natë më parë ngushticën mes Detit të Zi dhe Egjeut për të prekur Mesdheun, si pasojë e lëvizjeve më të fundit në kampin e Boshtit Berlin-Romë. „The Evening Star“ shkruante më konkretisht në faqen e saj të parë:

„Katër destrojerë sovjetikë lundruan përmes Bosforit nga Deti i Zi mbrëmë në rrugëtimin e tyre drejt Mesdheut. Lëvizja u interpretua në qarqet jozyrtare të këtueshme si interesim i ngushtë i Rusisë për situatën aktuale në Mesdhe dhe vendosmëri e saj për të mos u kapur në befasi nga ndonjë zhvillim pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia“.

Por sidoqoftë kjo e dhënë nuk përkon me ndonjë të dhënë zyrtare në burime të tjera të kohës dhe mund të merret me shumë rezerva, si rrjedhojë e një kaosi informativ që mbizotëronte asokohe në një pjesë të shtypit.

Karikatura që ilustron agresivitetin e Duçes

Përpos tyre, ajo që e bën edhe më interesante këtë prurje, është se në faqen e parë të kësaj gazete botohej ekskluzivisht edhe një karikaturë, ku ilustrohej artistikisht agresiviteti i Musolinit përballë Shqipërisë, i cili qëndron “kapadai” përballë brigjeve shqiptare, ndërsa sheh se si Shqipëria goditet me artileri të rëndë dhe mbytet në zjarr. Me ironi në diçiturën shoqëruese poshtë karikaturas shënohet: “Mbrojtësi i Shqipërisë”, çka lidhej me deklaratat e tij të shpeshta për mbrojtjen dhe sigurimin e sovranitetit të Shqipërisë, që ishin bërë tashmë objekt tallje edhe për shtypin perëndimor.

Raportimet e datës 7 prill ishin shpresëdhënëse

Sidoqoftë, nëse sheh raportimet e shtypit e medias amerikane vetëm një ditë më parë, vihet re një farë optimizmi dhe shprese për rezistencë, çka shihet fare qartë edhe në faqen e parë të „The Evening Star“ të datës 7 prill, e cila çelej pikërisht nën titullin: „Shqiptarët po i luftojnë pushtuesit italianë“ (origj: Albanains battling Italian invaders), duke vijuar më poshtë me: kryeartikullin me titull: „Zogu i bën thirrje popullit të rezistojë. Raportohet zmbrapsje e fashistëve: Lufta shpërthen pas refuzimit të ultimatumit në Tiranë: Përflitet për hapa në drejtim të paqes!“. Gjithçka shoqërohej me një raport të plotë e të gjatë mbi ngjarjet, me shifra, statistika, komente, analiza, dhe shoqërohej edhe me një foto të monarkut shqiptar.

Raportimi nis me fjalët: “Forcat italiane pushtuan sot Shqipërinë, duke bombarduar qytete nga deti dhe ajri, por trupat e saj që zbarkuan në pika të ndryshme të bregdetit, raportohet se kanë ndeshur në një rezistencë të fortë nga ushtria e vogël, por krenare e Mbretit Zog”.

Ndërsa i bëhet jehonë dhe thirrjes së Zogut “për të rezistuar deri në pikën e fundit të gjakut”, shpërndarë nga “Radio Tirana” edhe në italisht, frëngjisht dhe gjermanisht, më poshtë gazeta theksonte se: “Durrësi është bombaruar plot 6 herë: dy herë nga ajri dhe katër herë goditur me topa nga anijet luftarake”.

Nga e gjitha sa më sipër duket qartë se entuaziazmi bie shpejt dhe në datën 8 prill, po kjo gazetë, megjithëse në linjë të plotë me qëndrimet zyrtare të Uashingtonit në mbrojtje të së drejtës së Shqipërisë për të ruajtur të pacënuar sovranitetin e saj, në raportimet e saj tashmë thuajse të jep përshtypjen e mungesës së shpresës tashmë ndër shqiptarët, por edhe të një kaosi dhe pavendosmërie për të ndërhyrë nga ana e fuqive perëndimore, duke e braktisur vendin e vogël buzë Adriatikut, në fatin e vet të parashkruar.

Konica, diplomati “par excellence” në Uashington

Siç dihet, Shqipëria arriti të dërgonte një Ministër fuqiplotë në SHBA me shumë vonesë, duke e krahasuar me homologët amerikanë, e kjo ndodhi për shumë arsye, derisa në vitin 1926 atë vend ta zinte me meritë Faik Konica, çka nga studiuesit konsiderohet sot si zgjedhja më e mirë që ka bërë shteti shqiptar për të përfaqësuar vendin e vet në Uashington në të gjitha kohërat. Ai arriti ta ushtronte detyrën e tij për 13 vjet me radhë, derisa pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste, u desh që Legata Shqiptare në kryeqytetin amerikan dhe bashkë me të edhe drejtuesi i saj, të humbisnin të gjitha privilegjet dhe tagrat përfaqësuese pas suprimimit të Ministrisë së Jashtme shqiptare nga ana e Romës zyrtare. Tri vjet më vonë, më 15 dhjetor 1942, në moshën 67-vjeçare Konica do të ndërronte jetë po në shtetin amerikan, i pamartuar, duke lënë pas një trashëgimi të pasur publicistike dhe veprash të shkruara, ndërsa lakohet si njëri ndër njerëzit më mendjendritur që Shqipëria ka nxjerrë gjatë gjithë historisë së saj.

Më poshtë artikulli i plotë për Faik Konicën shoqëruar me një faksimile të faqes së gazetës në të cilën u botua:

* *

I dërguari i Zogut kthehet në vëmendje pas episodit të vitit ’38, me Ann Corio

Faik Konica ka përfaqësuar Shqipërinë këtu për 13 vjet

Nga BLAIR BOLLES

Faik Konica. Ministri i Shqipërisë, i cili drejton një legatë një dhomëshe në “Mayflower”, është rikthyer në vëmendje si rezultat i pushtimit italian të vendit të tij. Ai është një zotëri i shkathët dhe me eksperiencë që dikur u shpërblye me një “kapelë të lartë” nga “Judge Magazine” si shenjë mirënjohje ndaj “sensit të tij të mrekullueshëm të humorit” dhe “aftësive së shkëlqyera retorike”.

Dhurata e kapelës fokusoi historinë e përfolur të romancës së Ministrit me një vajzë, prindërit e së cilës kanë lindur në Itali – e famshmja Ann Corio, striptistja e parë e Shteteve të Bashkuara. Ai e bëri edhe më pikante atë histori ndërsa bëri dhe një vërejtje. Ai tha: “Ministri i Shqipërisë është një ujdi e mirë (dmth një punë e mirë-shën i përkth.) që të argëton falë pafajësisë së disa gazetarëve amerikanë, të cilët, ngaqë ai na paskësh takuar kohë më parë sharmanten Ann Corio, paskan arritur në përfundimin se ai na qenka dashuruar me të dhe se ka ndërmend të martohet me të, edhe pse Miss Corio është “ca si shumë e martuar”.

E ndaluar për diplomatët.

“Përveç çdo konsiderate tjetër, është një fakt i njohur se është e ndaluar për diplomatët shqiptarë me ligjin e vendit të tyre të martohen me ndonjë tjetër përveç një bashkatdhetari/ bashkatdhetareje”. Kështu ishte në janar të vitit 1938. Dy muaj më vonë, Ministri Konica iu përvesh fort punës në një tjetër mision, me të cilin gazetat amerikane gjenin lidhje me një romancë – duke sjellë tre princeshat Zogu, motrat e Mbretit të Shqipërisë – me vendin e tij. Ato ditë ai mohoi që Lartësitë e Tyre Mbretërore, të ishin në kërkim të burrave amerikanë. Por thashethemet ishin akoma të gjalla kur princeshat dhe Ministri mbërritën në Uashington për një vizitë pasdite.

Për të ftuar të tillë, Legata Shqiptare ishte shumë e vogël. Ministri mori kësisoj me qira suitën mbretërore në “Mayflower”, e cila duhej të ishte parashikuar të përdorej nga Uindsorët. Ministri foli për ta: “Ato janë vajza serioze. Të gjitha gratë shqiptare janë serioze. Zakonet tona i bëjnë të tilla”.

Por sapo iu shtrua pyetja këtij beqari elegant nga malet poshtë Epirit, se cilat ishin idetë e tij rreth martesës, ai u përgjigj: “Unë gjithmonë e kam shtyrë atë! -Deri në vitin e ardhshëm. E vërteta është se nuk do të martohem kurrë”.

Ministër që nga viti 1926.

Se sa vjeç është, ai nuk dëshiron ta pohojë. Por ai ngjan rreth të pesëdhjetave. Ai ka qenë Ministër (dmth ambasador: shën i përkth.)  në Shtetet e Bashkuara që nga viti 1926, një vit pas grushtit të shtetit pas të cilit Presidenti Ahmed Zog u shndërrua në Mbretin Zog.

Për të gjitha aftësitë e tij dhe sjelljet që ndillnin pozitivitet e humor të mirë. Faik Konica është njeri studioz dhe serioz. Ai u rrit në një Shqipëri, e cila ishte asokohe vetëm një pjesë e Perandorisë Otomane. Një nga momentet më krenare të jetës së tij të hershme, ishte emërimi i tij në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, e cila më 20 dhjetor 1912, në parim njohu pavarësinë e Shqipërisë.

Më 1925 ai drejtoi opozitën liberale nacionaliste, një lëvizje për rrëzimin e qeverisë konservatore të kryesuar nga Presidenti Zog. Ai lexon në italisht, spanjisht, rumanisht, portugalisht, turqisht, gjermanisht, greqisht, latinisht, hebraisht. arabisht, frëngjisht, anglisht dhe, natyrisht, në shqip, gjuhën e vendit të tij. /Fjala.al /KultPlus.com

Konica mbetet një mendje e papërsëritshme edhe në ditët e sotme, një shkrimtar që pasuroi mendimin letrar shqiptar, shkruan KultPlus.

Sot në ditëlindjen e 144 të Konicës, KultPlus ju sjell disa nga thëniet më të njohura të tij.

-Në qoftë se Shqipëria do të vdiste ndonjëherë, atëherë në epitafin e saj do të duhej të shkruhej: ‘Shqipëria lindi nga Zoti, shpëtoi nga rastësia, vdiq nga politikanët.’

-Sa lehtë përdorë njeriu fjalë të mëdha për të fshehur nën ‘to intriga e për të shfrytëzuar zemërime të veçanta.

-Njerëzit e paditur, në shumicë, rrojnë më tepër se të diturit, se këtyre u punon nat’ e ditë mëndja e ashtu u prishet më shpejt organizmi.

-Instinkti kombëtar është konkluzioni që një popull nxjerr nga shumë shekuj përvojë. Ky instinkt nuk të gabon asnjëherë.

-Rinia është e çiltër dhe çiltërsia është armiku i natyrshëm i sharlatanëve.

-Nuk mund të lexohet nëpër rreshta ajo çka nuk ekziston.

-Pa dyshim, çdo parti ka të drejtën, madje dhe detyrën të shtojë radhët e veta në dëm të atyre që i kundërvihen.

-Dallimi në kulturë shpjegon dallimin në mendime.

-Rinia është në sytë e injorantëve kërcënim për të ardhmen; por është edhe është rrezik për të tashmen, sepse rinia është e çiltër, ndërkohë që dhe çiltërsia është armiku i natyrshëm i sharlatanëve.

-Shumica e atyre që kanë marrë mbi vete misionin modest “të ndriçojnë opinionin publik” as që kanë ndjesinë më elementare ta nisin fillimisht nga vetvetja për t’u mirëinformuar. Në përdorim mënyra hulumtimi të cilat, sikur të zbatoheshin në çdo shkencë, do bënin për të qeshur edhe një nxënës shkolle.

-Nuk ka despotizëm më të keq se sa njëfarë idealizmi dogmatik, që përbuz si përvojën, si faktet dhe gjithçka tjetër që prish simetrinë e thjeshtë të koncepteve a priori.

-Njeriu fillimisht i sheh gjërat ashtu siç janë, dhe më pas u jep pamjen e asaj çka ai do dëshironte të ishin.

-Fisnikëria dhe thjeshtësia mund të jenë cilësi kudo gjetkë, kurse në poezi janë antipasta të dëmshme.

-Çka i kërkohet poetit, poetit të vërtetë, është të shkaktojë një dridhmë të re, të flasë një gjuhë që të tjerë nuk e kanë folur, të ngacmojë ndijime që të tjerë nuk i kanë.

-Një i mbushur me mllef e mëri, në mendjen e tij anemike, rrokullis mendime të tmerrshme.

-Politika e vërtetë qëndron në kapjen e drejtimit të një evolucioni të caktuar dhe në përpjekjen për të ndihmuar në përshpejtimin e fundit të tij.

-Një shkrimtar duhet gjykuar më shumë nga cilësia se sa nga sasia.

-Aq lehtë kujtoni se ëndrrat e kafeneve bëhen punë? Në jini aq besnikë te forca juaj, ngrihuni pra, se shqiptarët ju presin!

-Shqiptarët janë një komb që i pëlqen të lëvdojë veten. Si thonë gojë-rrumbullët tanë, kombi shqiptar është i pari nga mendja, nga të sjellurit e nga trimëria. Mua më duket se një njeri që i ka trutë në vend nuk duhet të flasë në atë mënyrë. Po të ishte ashtu shqiptarët do të kishin dalë me kohë nga dita e zezë ku ndodhen.

-Cilësitë që zakonisht shoqërojnë pafajësinë janë natyrshmëria, shpërfillja dhe butësia.

-Ashtu kuptova se në të vërtet kisha arritur në Shqipëri, një vend i bekuar me një mijë bukurira, po i shkelur nga një turmë, e cila ushqen një urrejtje kundër bukurisë.

-Trimëria e shqiptarit nuk është e artë, është e teneqenjtë. Me fjalë të tjera, trimëria e shqiptarit, sado e madhe në vete, është e vogël në shkaqet që e ndezin. Për një kec të grabitur, për një fjalë të shtrembër, e shumë herë pa ditur as vetë për se, shqiptarët marrin armët, hidhen, vriten.

-Të verbrit do të mbeten të verbër in sœcula sœculorum (gjer në fund të botës); edhe sikur t’u shtini perona në sy, ata prapë nuk do shohin kurrgjë.

-Kush jeton me fjalë dhe përkundet me ninulla fjalësh, s’ka pse ankohet e të na lëshojë britmat e veta të zakonta prej palloi.

-Historia na mëson se gjithë ndryshimet politike kanë pasur përherë këta dy faktorë: emigrantët dhe një elitë të vogël, e lindur apo intelektuale, brenda vendit.

-Njeriu fillimisht i sheh gjërat ashtu siç janë, dhe më pas u jep pamjen e asaj çka ai do dëshironte të ishin.

-Drejtësia i takon fushës së ëndrrave; vetëm forca mbisundon.

-Koha kur rrojmë është koha e reklamës, dhe nuk duhet të çuditemi kur shohim mediokritetet e vëndit t’onë të hidhen përpara, dhe përpara, dhe përpara, duke mos bërë vënt përveç për shokë në shkallë (të caktuar) mëndore të tyre.

-Shumica e atyre që kanë marrë mbi vete misionin modest “të ndriçojnë opinionin publik” as që kanë ndjesinë më elementare ta nisin fillimisht nga vetvetja për t’u mirinformuar. Venë e vënë në përdorim mënyra hulumtimi të cilat, sikur të zbatoheshin në çdo shkencë, do bënin për të qeshur edhe një nxënës shkolle.

-Nuk mundena me pushue së foluni kundra loinive (politikave) qi duen me e tretë e me e përpi kët komb të dashtun.

-Populli shqiptar ka disa veti shumë të mira… por një bandë maskarenjsh dhe dalaverexhinjsh kanë zënë të gjitha pozitat kyçe në politikën e vendit dhe është fare e pamundur t’i shkulësh. / KultPlus.com

Faik Konica, studiues dhe kontribuues i çështjes e historisë kombëtare, i gjuhës shqipe, botues, publicist dhe diplomat shqiptar kishte lindur më 15 mars të vitit 1875 në Konicë, ndërsa vdiq më 14 dhjetor të vitit 1942 në Uashington të SHBA-së.

Ky “njeri me kulturë të lartë” (Noli), “enciklopedi shëtitëse” (G. Apolineri), eseist i shkëlqyer, stilist i përkryer, themelues teorik dhe praktik i kritikës letrare shqiptare, veprimtar politik me orientim perëndimor, siç ishte kultura e popullit që i takonte, poliglot, solli një model të ri në mendësinë shqiptare. Rrjedh nga një familje e vjetër feudale.

Mësimet e para i mori në vendlindje, në gjuhën turke, arabe dhe greke. Mësoi në Shkodër, Kostatinopojë, Francë dhe SHBA. Ishte bir i derës së famshme të bejlerëve të Konicës. Nga e ëma binte gjak me Ali Pashë Tepelenën edhe pse vetë kurrë nuk e ka pohuar. Fliste frëngjishte të kulluar. Më vonë hyri në liceun perandorak francez të Stambollit për të kryer pastaj shkollën e mesme në Francë. Ndoqi studimet për filozofi në Dizhon dhe Paris.

Ministër i oborrit mbretëror në SHBA (përfaqësues i Shqipërisë), Konica ishte një pianist i shkëlqyer dhe një shkrimtar gjenial. Ai mbahet si krijuesi i prozës moderne shqipe. Çdo krijues i letërsisë shqiptare që vjen pas tij mund vetëm të quhet nxënës i tij. Faik Konica është një nga personalitetet më në zë të kulturës dhe letërsisë shqiptare. Prozator dhe poet, publicist dhe estetist, kritik letrar dhe përkthyes, ai me veprën e tij të shumanshme pasuroi dhe ngriti në lartësi të reja fjalën shqipe dhe mendimin letrar shqiptar.

Njeri me dituri të madhe, dhe dhunti artistike, mjeshtër i hollë i gjuhës shqipe, Konica ka hyrë në historinë e kulturës sonë kombëtare jo vetëm si erudit e stilist i përkryer, por edhe si shkrimtar me vlera të shquara ideoartistike./ KultPlus.com