Me një krijimtari intensive, pas Kadaresë, Fatos Kongoli është shkrimtari më i përkthyer në gjuhë të huaja.
I konsideruar shkrimtari i tranzicionit, veprat e tij mbajnë dhimbjen dhe trazimet shpirtërore në Shqipërinë e pas viteve ’90; jo pak herë librat e tij janë bërë fokus i debateve për pësimin e individit në një shoqëri si e jona, të egër e të ashpër, ndërsa flet se si kanë lindur personazhet e tij, në një proces krijues unik ku kanë ndikuar Balzak, Kamy, Çehov…
Kohë më parë, në një bisedë me Violeta Muratin, Kongoli kishte treguar se në çdo libër që ka shkruar gruaja është personazhi qendror dhe asnjë nga personazhet e tij nuk mund të realizohej pa një grua.
Çdo libër që keni shkruar ka një histori dashurie. Cila grua ka ekzistuar në librat tuaj apo, ajo, është brenda burrave rebelë të letërsisë që shkruani?
Është e drejtë, në çdo libër që kam shkruar, gruaja është personazh qendror. Asnjë nga personazhet e mi nuk mund të realizohej pa një grua. Për mua, letërsia është një grua e bukur mbas së cilës kam shkuar gjithë jetën pa e zotëruar dot kurrë. Ajo as në letërsi nuk mund të zotërohet, kështu e ka bërë Zoti. / KultPlus.com
Më 11 tetor 2018, ndaloi zemra e Fatos Arapit, poetit që i mëkoi vargje përjetësie jetës, fjalë shpirti dhe rrahje pulsi dashurisë dhe atdheut. Sendërtoi tempullin e lartë fjalës poetike, me një ngulmim të thellë përjetimi, me atë ritëm dhe muzikalitet që është dhe do të mbetet melodike në ëndjen dhe dëshirimin tonë për dehje.
Poeti Fatos Arapi vdiq, pas një “vdekje” të vullnetshme pranie publike, e cila vjen me modernitetin përmes një mobilizimi mizor për të përjashtuar ata që shenjtëruan fjalën e shpirtit dhe lartësuan ndjenjën e përjetimit, dhe kurorëzuar tiranë në mbretërinë e hireve të komunikimit poetik. Erdhën ata, poetët e rinjë, ata që dilnin nga honet e narcizmit dhe mediokritetit, ata që cingërisin medieve për të zënë I’u dha lamtumirës, ashtu modestisht siç edhe jetoi, ashtu pa bujë e ceremoniale. Ndërroi banesë duke pranuar të ishin me të në këtë udhë të mbramë vetëm ata që vërtetë e deshën dhe e vlerësuan, ata që ju gjendën në të gjallë e nuk munguan në të sosur.
Nuk mundet kurrsesi të gjithëpranohej që një poet t’i jepej një ikje kaq tinzare sa kjo e Fatos Arapit, një lamtumirë me kaq pak ndere dhe respekt, një fashitje prej gjërave të të sotmes, kaq shqiptare.
Politika, e cila bëri lajmësin e keq, më mirë se ç’duhej, pati paftyrësinë të bënte edhe mënjanësin e një detyrese që kishte për Fatos Arapin, për poetin që mëkoi shpirtin e një epoke.
Ai, Fatos Arapi meritoi diçka më shumë se sa ju ofrua si e mbramja mundësi e vlerësimit dhe mirënjohjes. Nuk duhej lënë të ikte pa marrë me vete diçka që ishte e tija, përulësinë e një gjenerate që u dashurua dhe dashuroi me vargjet dhe lirikat e tij. As lule, as kurora, as marsh funebër, as kamera e as… asgjë, çfarë i detyrohet bujarisht çdo shoqëri baltimit të një shpirti në pragun e përjetësisë. U thanë fjalë ashtu me turravrap ditën e kobit. Nuk mungoi askush në këtë poter morte, madje as ata që nuk i’a kishin haberin se kush ishte ky Fatos Arapi. Shpengoi secili gojtarinë e vet, cakut të hidhërimit. Hapën syndyqet e kujtesës zejtarët e shtirjes dhe manipulimit, e lotin e teren në pendesën e fjalëve të pathëna. E nisën dhe e mbarun ditën e përmortshme me përshpirtje dhe ikën, duke marrë me vete atë grush dhe që dot s’ia hodhën mbi qivur.
E megjithatë ai iku, duke na lënë veprën si amanet i shpirtit që e farkëtoi me kaq përkushtim dhe ndjenj. Iku për të mbetur ai që njohëm përmes vargjeve, Fatos Arapi, poeti i dëshirueshëm, shpirti që mëkoi në çdo kraharor ëndrrën dhe dashurinë.
Iku një poet bashkë me gjethet nën renë e këtij qielli tetori, për të lënë te secili nga ne pengje të një ëndrre që do të na mbetet vetëm poezi.
Poet, të qoftë dheu i lehtë, e kujtesa e pashuar! Meritofsh shpërblimin e dritës së parajsës, shkrepëtimat e së cilave i ndeze me shpirtin tënd në poezinë që mbolle në ëndjet tona.
Poetë të kalibrit të Fatos Arapit vetëm vijnë, siç ai erdhi, për të mbetur te secili nesh, me fjalën e hirshme dhe shpirtin e ngrohtë, me tamëltimin dëshirues të pasionit dhe meditimin shkundullitës, të ngjitjes së fjalës dhe poezisë, lart, lart në Panteon, aty ku t’u ligjërojë gjeneratave dhe t’u thuri hymne pavdekësisë, përmes magjisë së pasionit./ KultPlus.com
Unë e desha përtej vdekjes, Ashtu dashurova unë Edhe prap s’ia fal dot vetes: S’i s’e desha pak më shumë… Pak më shumë ku shpirti thyhet, T’i them ndarjes: – Prit, ca pak… Të gënjejmë mallin që s’shuhet, Kujtimin të gënjejmë pak. Përtej vdekjes, përtej botëve, Atje ku nis “ca pak” tjetër,- Asaj që më rri mes Zotave: “Si s’të desha pak më tepër…”./KultPlus.com
S’kam fuqi më as të trishtohem Jemi anije pa spirancë Mes erërave të egra të kundërta. Peshqit Ilafazanë shurdhojnë qiellin Më jepni ju një copë ironie, Se nuk e gjej dot në veten time,- Një copëz ironie Sa gjysmëz e krahut të zogut,- Të mbrohem nga shirat e verdhë Të predikimeve të apostujve të lajthitur.
Të gjithë na kanë faj dhe askush: Deshëm të krijohemi në asgjësimin tonë Tani gjithë dritaret e shpirtit Janë hapur, bymyer e kalbur Nga shirat e lotëve,- Dhe s’mbyllen më dot. Mund të hyjë kush të dojë./KultPlus.com
Fatos Kongoli një nga mjeshtrat e letërsisë shqipe foli në “Top Talk” për ndarjen nga jeta të shkrimtarit më të madh shqiptar, Ismail Kadare.
Kongoli foli për sulmet që mori Kadare që në kohën e diktaturës, ndërsa tha se shkrimtari ishte aq i zgjuar, saqë regjimin e përdori në interes të krijimtarisë së tij.
Po ashtu, shkrimtari tha se smira e kolegëve Kadarenë e ndoqi deri në fund kur ai u largua nga Shqipëria në Paris.
“Ismaili ishte shkrimtar i madh, ishte Kadare. Largimi i Kadaresë, ishte goditje fatale për regjimin diktatorial. Goditje aq e fuqishme sa regjimi nuk e mori më veten. Gjithçka që ka shkruar Kadare është e veçantë. Për mua kryevepra janë të gjitha, por dua të ndaj librin për të cilin kam dobësi shumë të madhe “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, libër unik.
Brezi im e lexonte Kadarenë mes rreshtave, kishte mesazhe kishte mendime që të ngacmonin. I tillë ka qenë Kadareja, ai ka qenë një shkrimtar i jashtëzakonshëm, jo si të tjerët. Ka pasur një rrymë të fuqishme në Shqipëri që e kritikonte se gjoja shkruante jo për lexuesin shqiptar por lexues të huaj. Mbaj mend një artikull idiot që e sulmonte se Kadareja nuk shkruante për lexuesin shqiptar. Kadareja nuk është lexuar si shkrimtar i mirëfilltë, por ai ka qenë më mirëfillti shqiptar. Kadareja ishte njeri i zgjuar, nuk ishte naiv dhe ai e përdori regjimin në interes të krijimtarisë së tij.
Ka pasur smirë, ligësi sa të duash. Kjo smirë dhe ligësi e kolegëve e ka ndjekur deri në fund Kadarenë, por pjesa më e madhe e adhuronin se ishte shkrimtar i madh”-u shpreh Kongoli.
Shkrimtari i njohur i letrave shqipe dhe anëtari i Akademisë së Shkencave, Fatos Kongoli ka festuar 80-vjetorin e lindjes mes miqve, te afërmve dhe lexuesve në Akademinë e Shkencave.
Kryetari i Akademisë së Shkencave, Skënder Gjinushi i rezervoi një pritje të veçantë, në prani të akademikëve Vasil Tole, Neritan Ceka, Shaban Sinani, Floresha Dado, Mimoza Hafizi, Dhimitër Haxhimihali, Gëzim Hoxha, botuesve të Toena-s Irena dhe Fatmir Toci.
Gjatë këtij aktiviteti përshëndetën prof. Shaban Sinani, botuesja Irena Toçi, drejtoresha e QKLL-së, Alda Bardhyli si dhe nga shkrimtarët Namik Dokle, Xhevahir Spahiu, Besnik Mustafaj e Behar Gjoka.
Kongoli është cilësuar nga kritika si shkrimtar i tranzicionit, pasi gjithë veprën ia dedikon Shqipërisë në mbi 3 dekada demokraci.
Politika dhe opozita e kanë zhgënjyer jo pak, por dëshira e tij edhe në këtë jubilee, mbetet hapja e dosjeve.
Në vitin 2022 Kryesia e Akademisë së Shkencave i shkroi Akademisë Suedeze të Shkencave letrën ku i propozoi për ta nominuar akad.Fatos Kongolin, shkrimtar me njohje kombëtare e ndërkombëtare, si kandidat për çmimin “Nobel”, bashkë me kandidatin tradicional prej më shumë se 30 vjetësh Ismail Kadarenë, dhe me herët për këtë çmim ka qenë nominuar edhe i ndjeri, Luan Starova./atsh/ KultPlus.com
S’kam fuqi më as të trishtohem Jemi anije pa spirancë Mes erërave të egra të kundërta. Peshqit Ilafazanë shurdhojnë qiellin Më jepni ju një copë ironie, Se nuk e gjej dot në veten time,- Një copëz ironie Sa gjysmëz e krahut të zogut,- Të mbrohem nga shirat e verdhë Të predikimeve të apostujve të lajthitur.
Të gjithë na kanë faj dhe askush: Deshëm të krijohemi në asgjësimin tonë Tani gjithë dritaret e shpirtit Janë hapur, bymyer e kalbur Nga shirat e lotëve,- Dhe s’mbyllen më dot. Mund të hyjë kush të dojë./KultPlus.com
Motiv arbëresh Po trokas në zemrën tënde hapma derën,zonja ime! Kaloj pragun e hyj brenda… Dua që të kem mbi krye hapësirën erë yjesh; të shikoj rrëketë qiellore se si lozin gjithë dritëza burimit të syrit tënd. Dhe si luftëtar i varfër që të mbështet kryet mbi gurë, gjer të nisë lufta prapë,- dua kokën ta mbështes mu në gjoksin tënd prej dielli… …dhe të marr, moj, një sy gjumë./KultPlus.com
