Gratë kanë qenë ato që gjatë gjithë kohës u është dashur të luftojnë për të drejtat e tyre. Të luftojnë për atë që do të duhej ta kishin e të konsiderohej asgjë më pak e as më shumë se normale.
Feminizmi si frymë ka ekzistuar qysh moti, sepse njeriu është i lindur dhe i prirur të kërkojë e të mbrojë lirinë e vet, kur ajo mirret apo tenton të mirret nga të tjerët pa të drejt, shkruan KultPlus.
Në vijim, KultPlus ju sjell një histori të shkurtër rreth zhvillimit të feminizmit ndër vite.
Charles Fourier, një socialist utopik dhe filozof francez, i njihet merita se ka shpikur fjalën “féminisme” në vitin 1837 [5]. Fjalët “féminisme” (“feminizëm”) dhe “féminist” (“feminist”) për herë të parë u paraqitën në Francë dhe Hollandë në vitin 1872[6], Në Britani të Madhe në vitet 1890ta, dhe në Shtetet e Bashkuara në vitin 1910[7][8], dhe Fjalori Anglisht i Oksfordit e liston vitin 1852 si viti kur për herë të parë u paraqit fjala “feminist”[9] ndërsa vitin 1895 për fjalën “feminizëm” [10].
Varësisht nga momenti historik, kultura dhe vendi, feministet në mbarë botën kanë pasur shkaqe dhe qëllime të ndryshme. Shumica e historianëve feministë nga perëndimi pohojnë se të gjitha lëvizjet që punojnë për të marrë të drejtat e grave duhet të konsiderohen si lëvizje feministe. /KultPlus.com
Një mbrëmje poetike nën emërtimin “Par Fumé” ka qenë kryevepra mbrëmë në ambientin e KultPlus Caffe Gallery, organizuar nga aktorët Armend Zeqiri dhe Florist Bajgora. Poezi të përzgjedhura nga autore gra, për gratë, kanë jehuar nëpër katër muret e hapësirës me ç’rast të pranishmit kanë përjetuar një karusel emocionesh, shkruan KultPlus.
Poezi nga Xhejlane Tërbunja, Eli Krasniqi, Nora Prekazi, Alda Merini, Lia Brunetti dhe Maya Angelou janë interpretuar në mënyrë të mahnitshme jo vetëm nga organizatorët por edhe nga të pranishmit. Ka qenë një mbrëmje jo e zakonshme dhe kjo e gjitha nga ideja për të zhvilluar diçka ndryshe, diçka që publiku nuk ka pasur rastin për ta përjetuar më parë.
Fillimisht, aktori Florist Bajgora ka hapur mbrëmjen duke thënë se kjo ngjarje, ka qenë shumë e dashur për të.
“Faleminderit të gjithëve për pjesëmarrjen. Ky event për neve është shumë i dashur dhe në fakt kemi menduar që ka qenë lehtë por ka qenë edhe një sfidë me vete. Shpresojmë që edhe në fund të kësaj mbrëmjeje, ka me qenë një event shumë i afërt për ju, njëjtë sikur për neve. Fjalët tingëllojnë shumë të mëdha por kur kemi filluar ta krijojmë këtë projekt, na ka ndërruar edhe neve koncepti se çka mendojmë ne se çka është feminizmi. Me të vërtetë kemi menduar që kemi qenë shumë të përgatitur por sa më shumë që lexon, e sheh që të duhet ende akoma më shumë. Kur kemi filluar të lexojmë poezi, asgjë që kemi lexuar nuk ka qenë diçka metafizike apo e komplikuar por thjesht ka qenë thirrje e gjyshes, nënës, motrës, shoqes, e gruas që e takojmë çdo ditë. Kjo na ka lënë pa fjalë dhe sot para jush qëndrojmë me mendje hapur, pa mendim, pa përjetim dhe po ju ftojmë për të hapur një vend për të dëgjuar zërat e autoreve gra të periudhave dhe vendeve të ndryshme”, ka thënë ai.
Ndërsa, aktori Armend Zeqiri i ka treguar të pranishmëve që edhe ata do të jenë pjesë e mbrëmjes, me ç’rast vetë publiku do të interpretoj poezi.
“Po shpresojmë që prej disa prej jush, pse jo edhe të gjithë, të përjetoni diçka që nuk e keni pasur në plan për të përjetuar sonte. Ne vijmë nga fusha e aktrimit dhe kemi thënë që nëse në një moment na tradhton ideja nga emocioni i tepërt, çështja nuk është fare tek emocioni. Pavarësisht gjithë analizave, vjen në një pikë në të cilën thua se kjo qenka diçka e re, tjetër, dhe të cilën duhet hulumtuar e punuar për të. Sonte, ju nuk do të dëgjoni poezi, por do të jeni ju ata që do të lexoni vetë këto poezi”, ka thënë ai.
Sipas organizatorëve, “Par Fumé” është tymi i një qiriu të fikur të cilit i duhet një shkëndije e vogël për ta kthyer tymin në flakë. “Par Fumé” është tentativë për të treguar shumë dhe nga kjo shumë të na kthejë në nivelin zero të njohurive duke hapur horizont të panjohur dhe duke parë që ajo që ne shohim e dimë është asgjë. “Par Fumé” është ekspozitë fjalësh të shkruara nga boja e dhimbjes, nga maja e vuajtjes në trupin e adhuruar e shumë të vlerësuar për aq sa trupi nuk është një letër e hedhur në kosh plehrash. “Par Fumé” është aroma që do u mbajë gjatë, edhe kur të zhvishni kostumin e intelektit dhe të hiqni grimin e patriarkut. “Par Fumé” do jetë aty kur trupi, mendja e zemra juaj do jetë e lodhur e shpirti do te marrë formë. “Par Fumé” është thirrja për të bërë diçka më shumë se leximi i një poezie.
Të pranishmit tashmë pjesë e “Par Fumé”, kanë pasur një numër të caktuar në dorë që paraprakisht është shpërndarë nga aktori Armend Zeqiri. Një vazo që ka mbajtur numra të llojllojshme ka qenë përcaktuesja e atyre personave që kanë dal për të interpretuar poezi para publikut. Mes buzëqeshjeve, fotografive, videove e të qeshurave, mbrëmja i ka përthekuar të gjithë brenda ndjenjës së pakrahasueshme të poezisë. Poezia, mbretëresha e arteve, gjithmonë në ashtin e saj posedon një magji që rrallëherë përjetohet nga ndonjë degëz tjetër arti, dhe kjo është dëshmuar mbrëmë, me rastin e poezive si “Nanë ma gjej një njeri të lumtur”, “E kam msu veten me ik prej dhimtes”, “Po të ishte Zoti feminist”, “Teksti i himnit të shtetit të Kosovës”, “Akt”, “Unë ngrihem”, “Ka gra”, “Grua lëviz” e shumë të tjera.
Një strehë e artdashësve ka qenë mbrëmë KultPlus Caffe Gallery, andaj kjo mbrëmje ka dalë përtej imagjinatës së mundshme. Nën muzikën e veçantë nga Agnes, mbrëmja përgjatë një ore ka udhëtuar nëpër një vije që dukshëm ka luhatur në nivele diversive. Duke filluar nga këndi i këndshëm, dritat e ngrohta përreth dhe audioja e përsosur, “Par Fumé” ka dëshmuar që organizime të tilla vijnë më ëmbëlsisht kur të pranishmit bëhen edhe shpirtërisht pjesë e tyre.
Krejt në fund, aktori Armend Zeqiri është ndalur tek ideja se si një njeri dukshëm ka ndikimet e veta në jetën e tij, dhe sipas tij, këto kryesisht vijnë nga gratë e familjes.
“Nëse ndalem dhe analizoj ndikimin e gjitha grave në jetën time, patjetër që fillimisht ka me më ra në mend për gratë e familjes. Për secilin njeri krijohet një ‘folder’ dhe aty ruhen ato ndikimet që munden me i pas nga ato gra. Nëse e nisi në këtë formë, atëherë prej grave të familjes do të flas për hallat, motrat, për vajzat e tyre, dhe nga to kam mësuar që dashuria është e shenjtë dhe çka do që mundet me dal përpara, duhet luftuar sepse në fund të ditës, ti ke me arrit deri tek qëllimi yt. Nëse flasim për anën e familjes së nënës, atëherë aty kam mësuar se si duhet menaxhuar një situatë më mirë, si duhet kontrolluar e mbajtur harmonia brenda familjes. Pastaj kemi edhe ndikimet e shoqërisë dhe shembujt e ndryshme të jetë së tyre që dëshmojnë për një fuqi të paparë. Tutje kemi edhe njerëzit që punon me ta dhe unë kam pasur fatin të punoj me Vjosa Berishën, Zana Hoxha, Xheraldina Vula, të cilat janë shembull i punës dhe tregojnë që me ngulm arrihet gjithçka”, thotë Zeqiri.
Sipas tij, kur ata kanë filluar këtë nismë, është menduar që në fund të natës, publiku të jetë ai që do të bënte një pagesë e cila do të shkonte direkt për botimin e një libri me poezie të një autoreje.
“Me Floristin kemi arritur deri në një pikë ku sonte nuk kemi nevojë për ndihmën e juaj, pasi që jemi duke punuar dhe besojmë që shumë shpejt do të vijmë me një mbrëmje tjetër, pra me një libër të botuar me poezi prej një gruaje. Së bashku do t’i lexojmë poezitë e saj. Ju falënderoj për pjesëmarrjen tuaj”, përfundon ai.
Ndërkaq, aktori Florist Bajgora ka përmbyllur këtë natë duke shtruar pyetjen se cila është ajo grua që ka bërë një ndryshim, sado të vogël, në jetën tonë.
“Pata dëshirë që të tregoj pse kemi menduar që së bashku me Armendin, ne të gjithë t’i lexojmë poezitë së bashku. Kur mendon diçka të duket se po i din gjërat, dhe kur fillon, e sheh se nuk i din me të vërtetë të gjitha gjërat dhe ne jemi ndjerë me të vërtetë në atë pikën zero që e përmendëm në fillim. Ne kemi lexuar shumë poezi dhe e kemi parë në fakt se sa pak kemi lexuar. Andaj, dëshironim që edhe ju të përjetoni këtë natë, ashtu si ne e përjetuam. Unë dua të ju pyes juve cila është gruaja që ka bërë një ndryshim sado të vogël, në jetën e juaj”, përfundon Bajgora.
Ky aktivitet organizohet në kuadër të Fondit për Art Feminist të Artpolis përkrahur nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkë-financuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut. / KultPlus.com
Ajo quhet Ninalee Craig, ishte vetëm 23 vjeçe dhe fotografianë e ka realizuar fotografia profesioniste, Ruth Orkin, një mike e saj në vitin 1951.
Një grua e re amerikane shëtit në trotuarin e një rruge në Firence, Itali. Gjatë rrugës burrat e ngacmojnë me shpresën për të tërhequr vëmendjen e saj, por pa mundur t’ia arrijnë qëllimit. Ajo është e papërshkueshme nga kjo stuhi sysh dhe ngacmimesh, shamia e saj e hedhur krahëve është një mburojë nga bota gumzhitëse, nga ai realitet mashkullor që kërkon ta përpijë. Por ajo ndërsa qëndron stoike, vazhdon sfiduese rrugën e saj.
Është një foto. Është një fokus i vërtetë. Nuk ka asnjë truk apo parapërgatitje. Është një episod që tregon Italinë dhe italianët e viteve ’50. Secili nga ne mund ta komentojë sipas mënyrës së tij. Çdonjëri ka një këndvështrimi personal dhe një koment individual në lidhje me këtë foto.
Impakti që krijon ky imazh është ngacmimi që arrin të përcjellë ky moment. Fotografia të irriton për shkak se si burrat po e trajtojnë atë grua, se si ata i vardisen. Sidoqoftë, në një intervistë të kohëve të fundit gruaja në foto, Ninalee Craig thotë se imazhi nuk nënkupton ngacmim, por më shumë frikë dhe pavarësi. 83-vjeçaria, Craig shpjegoi për Shoë Today se, “Disa njerëz duan ta përdorin atë si një simbol të ngacmimit të grave, por kjo është ajo që ne kemi luftuar gjatë gjithë këtyre viteve … Nuk është një simbol i ngacmimit. Ashtë një simbol i një gruaje që përjeton disa momente absolutisht të mrekullueshme! ”
Ajo që njerëzit nuk e kuptojnë është histori më e thellë që tregon fotografia. Kur u kap ky moment në vitin 1951, Ninalee Craig ishte një aventuriere 23-vjeçare. Ishte e panjohur për një grua, por Craig kishte udhëtuar për më shumë se gjashtë muaj, në të gjithë Francën, Spanjën dhe Italinë. Përfundimisht ajo u takua me një tjetër femër aventuriere, Ruth Orkin, e cila ishte një fotografe profesioniste, 29-vjeçare. Ata shpejt vendosën të bashkohen dhe të krijojnë art së bashku. Ata donin të dokumentonin përvojën e një gruaje të vetme që udhëtonte në Itali. Edhe pse fotografia “Vajza Amerikane në Itali” është më e famshmja, ka një seri të tërë pamjesh që ato krijuan në të njëjtën ditë.
Në imazhin e famshëm Ninalee Craig shpjegon se është një simbol i grave të forta, të pavarura që nuk kanë frikë të jetojnë jetën. Sipas Craig, “Burrat që shohin fotografinë gjithmonë më pyesin: A u frikësova? A kisha nevojë për t’u mbrojtur? Ishe e mërzitur? …
Gratë, nga ana tjetër, shikojnë atë foto, dhe ato që janë bërë shoqet e mia do të qeshin dhe do të thonë: “A nuk është e mrekullueshme? A nuk janë të mrekullueshëm italianët? … Ata ju bëjnë të ndiheni të vlerësuar! “
Ninalee Craig këmbëngul gjithashtu që burrat ishin plotësisht të padëmshëm, megjithëse duket se po e xhelozojnë atë. Asnjë nga burrat nuk shkoi më larg se thjesht duke shprehur gjestet e zakonshme kur shohin një femër të bukur, të vetme, dhe të lirë për ta soditur dhe për t’iu qasur përmes këtyre gjesteve që kanë mbetur të plazmuara në këto fotografi.
Craig betohet se asnjëri nga burrat nuk synonte ta ngacmonte. Ajo gjithashtu shpjegon se si ajo pjesë e figurës u editua dhe u publikua duke rrëmbyer një interesim mbarëbotëror ndër vite, gjë që është mjaft interesante. Sikur kjo nuk ndryshon aspak dinamikën e burrave ose i bën ata të shfaqen më pak kërcënues.
Tani shikuesit mund të shohin se çfarë tregon vërtet fotografia, që është se Craig ishte me të vërtetë një grua e pavarur e shquar e kohës së saj. Pas udhëtimit të saj evropian të vitit 1951 ajo u kthye në Neë York dhe dha mësim në shkollë, më pas kishte një punë duke shkruar një kopje reklamash. Tani ajo është një gjyshe, një stërgjyshër dhe përkrahës i zellshëm i arteve në Toronto. Ajo është krenare që fotografitë e Ruth Orkin që tani janë të shfaqura në Galerinë Stephen Bulger në Toronto. Ninalee Craig e konsideron privilegj që ka qenë një pjesë e grupit të fotografive të kapura 60 vjet më parë, të cilat tregojnë historinë e saj interesante./AlbertVataj / KultPlus.com
E dashur çupkë që ke filluar të lexosh këto rreshta!
Qofsh adoleshente në fshat; qofsh grua në mes të qytetit me shkollim e karrierë; qofsh e kamur që ditën që erdhe në Tokë dhe mbase babai të thërret princeshë; jeta për ne është në 100% të rasteve me shumë më shumë gropa, ferra e tehe se për meshkujt që na rrethojnë.
Shpirti ynë e di.
Disa nga ne as jemi të vetëdijshme, e marrim këtë jetë siç na e japin, dhe pas gjimnazit koha për aktivizëm tretet me shpejtësi marramendëse. Disa nga ne të tjerat na del gjumi rëndom të mërkurën në 2 të natës, pasi na kujtohet një ndodhi në oborr të lagjes kur ishim 11 vjeç, dhe vetëm sot i japim dum se pse ka ndodhur: asgjë më shumë as më pak se dallim gjinor, mësuar që në djep.
Nëse mua sot, mbi 3 dhjetëvjeçarë në këtë Tokë, e vetëdijshme, dhe pa asnjë lloj energjie për të toleruar më diskriminim gjinor… Nëse mua do të më jepej shansi të lëmoja një vajzë gati për ta lëshuar më pas në jetë…
Do t’i çaja kokën.
Nuk do e lija rehat.
Do më mbyllte derën e dhomës me çels.
Të gjitha hilet që mësoj çdo ditë, do ia jepja pa më pyetur fare.
Do i rrija si hije nga mbrapa jo për ta ruajtur, po për t’i thënë si duhet të reagojë në këtë botë të pabarabartë.
Do e mësoja si kur t’i thonin djemtë e lagjes që futbolli nuk është për të… T’ua merrte topin e të vizatonte mbi të një penis me manikyr e t’ia mbushte me xixa.
Kur t’i thonin në park apo plazh “Ku e ke mamin?” T’i thoshte “Kam dhe baba. Ai kujdeset për mua madje më ndërron të mbathurat”.
Kur t’i thoshin mos të shëmtohej e të prishte gojën se gocave s’i ka lezet… Të lëshonte gjithë arsenalin e fjalëve të pista që do ia mësoj unë, plus ca spërdredhime mimikash.
Po t’i thonin ti s’je si gocat e tjera, je si çun… T’u thoshte “Kurse ti je identik si çunat (apo vajzat) e tjerë/a.”
Kur t’i thonin zysh-ndrikullat në shkollë “pse i ke hequr vetullat”… T’i thoshte “më trego rregulloren ku ndalohet. Për të gjitha gjinitë e klasat”.
Nëse dikush guxon ta quajë “Kur*ë”, ajo t’i thotë “Si çdo mashkull i familjes tënde”.
Do i thoja të rregullojë krevatin pasi rrëmuja di me qenë dhunë, dhe jo sepse është gocë.
Do e mësoja të gatuante e të pastrojë sepse në një pike të jetës do i duhet.
Siç po ia mësoj dhe djalit.
E nëse gatimi s’e tërheq, në dreq me të. Fito aq sa mos të kesh nevojë të gatuash kurrë, pra.
Do e mësoja që pavarësia financiare është liri thelbësore.
Kur t’i mblidheshin meshkujt si miza pas …. kur ajo del nga vendparkimi, të ulë xhamin ngadalë, dhe t’u tregojë gishtin e mesit me buzëqeshje teksa i përshëndet me dorën tjetër.
Do e mësoja të ulej nëpër dreka e darka në karriken në vendin më të palëvizhshëm, në mënyrë që mos ta thërrasë njeri lart e poshtë për të larë enë e për të shërbyer; por ajo të merrte pjesë nëse ka dëshirë.
Nëse ajo është hetero dhe i dashuri kërkon që ajo të ndryshojë qoftë dhe modelin e flokëve… Ta lërë direkt.
Nëse ai tenton të kontrollojë çfarë bën ajo dhe ku është…. Ta lërë direkt.
Nëse ai nuk tregon asnjë lloj altruizmi në shtrat… Ta lërë, e ta turpërojë publikisht.
Do e mësoja që kur t’i thoshin “Aha je me ato”, t’u thoshte “Po, o karafil pa erë që s’njeh anatominë e gruas”.
Do e mësoja të paketonte lehtë, të mbushte çantën pas shpine pa harruar buzëkuq e parfum, dhe të bridhte të 5 kontinentet duke fishkëllyer pa gishta. . Do e mësoja të pyeste veten: a do martesë? A do fëmijë? Dhe nëse ka diku një zë që mezi dëgjohet dhe që thotë “jo”… Atë zë ta hipë në podium për një rrëfim të plotë.
Do e mësoja që nëse do ketë fëmijë dhe do e rrisë me dikë… Atëherë nuk ka më pak se 50/50 për ndarje detyrash.
Do e mësoja të punonte, punonte e punonte. Të mos nënshtrohej në asnjë rrethanë, të jepte mendimin pa asnjë tremë, dhe të merrte vendime pa kthyer kokën prapa, pa u destabilizuar nga askush, përveç nga zëri i saj i brendshëm i së vërtetës.
Nëse ndonjëherë do rris ndonjë vajzë… Do i mësoj që gjinia… E çfarë është gjinia?
Ruth Bader Ginsburg vdiq dje në moshën 87 vjeçare. Ishte gjyqtarja e dytë grua në histori e cila shërbeu në Gjykatën Supreme të Shteteve të bashkuara. Që nga viti 1993 u bë zëri i fuqishëm i drejtësisë për barazi gjinore, interesin e gruas dhe të drejtat civile si dhe liritë.
Duke qenë e hapur në lidhje me sfidat, diskriminimin gjatë rrugëtimit të saj profesional, ne kemi kuptuar shumë për jetën e Ginsburg dhe realitetin e vështirë të viteve të 90-ta apo edhe të padrejtësive të mëhershme me të cilat përballëshin gratë, ato që luftonin për edukim dhe pavarësi.
Gjatë studimeve të saj në Shkollën e Drejtësisë së Harvardit, Ruth Bader Ginsburg rrëfen se si ishte një nga nëntë gratë në mesin e pesëqind studentëve burra. Ato gjykoheshin dhe akuzoheshin për profesion që kishin zgjedhur, për të cilin nuk mund të jetë e mjaftueshme një grua dhe natyra e të cilit është e krijuar vetëm për fuqinë një burri. Diskriminimi kishte shkuar edhe mëtej, ku studenteve nuk u lejohej të shfrytëzonin degët e njëjta të bibliotekës të cilat përdoreshin nga studentat mëshkuj.
Gjyqtarja Ginsburg qysh në fillimet e saja kishte qenë konsistente në qendrimin e saj, studioi në universitete më prestigjoze të të gjitha kohërave, Harvard dhe Columbia, dhe si një grua e etur për dije dhe edukim, si grua me qëllim për të ndryshuar botën e egër të pabarazisë si dhe për të cunguar atë jodemokratike. Andaj, me shkollimin e lartë dhe si një figurë e pamposhtur, jo vetëm që arriti qëllimin e saj për të udhëhequr një sistem të tërë gjyqësor në shtetin më të fortë të botës, por edhe bëri revolucion në sistemin e drejtësisë, i dha kahje krejtësisht tjetër, ngriti figurën e gruas dhe theu barrierat e pabarazisë gjinore.
‘Në të pesëdhjetat, kompanitë tradicionale të drejtësisë vetëm sa kishin filluar të punësojnë hebrejë…Por, të jesh grua, hebre, dhe nënë, ky kombinim ishte diçka edhe më shumë.’, ishte shprehur Ginsburg.
Edhe në moshë të shtyrë, deri në moshën 86 vjeçare ka vazhduar të punoj për barazi gjinore, si gjyqtare në Gjykatën Supreme. E pakënaqur me presidentin aktual, Donald Trump, një ditë para vdekjës la një deklaratë në të cilën shkruan që mos të zëvendësohet nga asnjë gjyqtar deri sa të zgjidhet Presidenti i ri.
Më poshtë ua sjellim disa nga deklaratat më të fuqishme dhe inspiruese të Ruth Bader Ginsburg.
‘Nëna ime më ka thënë vazhdimisht dy gjëra. Njëra ishte që të bëhëm një zonjë, dhe tjetra që të jem e pavarur. Të studiosh për drejtësi ishte e pazakonshme për gratë e gjeneratës sime. Për shumicën e grave të cilat rritëshin në vitet e 40-ta titulli më i rëndësishëm nuk ishte diploma, por të jesh e martuar.’
‘Andaj, tani përceptimi është po, gratë janë këtu për të qëndruar. Dhe kur më pyesin ndonjëherë ‘Kur do të jenë mjaft gra në Gjykatën Supreme?’ e unë përgjigjem ‘Kur të jenë nëntë,’ata shokohen. Por, kur janë nëntë burra, askush nuk e bën asnjë pyetje për ata.”
‘Disidentët flasin për një epokë të ardhshme. Nuk është e thjeshtë për të thënë, ‘Kolegët e mi janë gabim dhe unë do ta bëja në këtë mënyrë.’ Por, mosmarrëveshjet e mëdha bëhen mendime të gjykatës dhe gradualisht me kohën këndvështrimet e tyre shëndërrohen në këndveshtrime dominante. Pra, kjo është shpresa e kundërshtarit: që ata nuk janë duke shkruar për sot, por për të nesërmën.’
‘Kërcënimi më i madh i lirisë është një popull i dobët; diskutimi publik është dëtyrë e politikës: dhe kjo duhet të jetë parimi fundamental i qeverisë amerikane.’
‘Feminizmi…mendoj shpjegimi më i thjeshtë dhe njëri që e përfshi këtë ide, është kënga të cilën e këndon Marlo Thomas, ‘Të lirë të jemi unë dhe ti.’ Të lirë të jemi, nëse ti je grua – doktoreshë, avokat, shef indian. Çkado që ti dëshiron të jesh. Dhe nëse je djalë, dhe të pëlqen të jesh mësues, infermerier, do të të pëlqente të kesh një kukull, kjo është në rregull gjithashtu. Nocioni që secili duhet të jemi të lirë të zhvillojmë talentin tonë, çkado që mund të jetë ai, dhe mos të jemi të ndaluar nga barrierat artificiale – barrierat e krijuara nga njeriu, sigurisht jo të dërguara nga qielli.’
‘Do të doja të kishte një mënyrë që të mund të tundja një shkop magjik dhe ta vendosja përsëri kur njerëzit ishin të respektueshëm ndaj njeri-tjetrit dhe Kongresi ishte duke punuar për të mirën e shtetit dhe jo sipas vijave të partisë . Një ditë do të ketë njerëz të mirë, përfaqësues të mirë të zgjedhur të cilët do të thonë, ‘mjaft me këtë budallallëk, le të jemi lloji i legjislaturës të cilën Shtetet e Bashkuara duhet ta kenë.’ Shpresoj ajo ditë do të vijë derisa unë të jem ënde gjallë.’ / KultPlus.com
Kimistja polake që s’mund të frekuentonte universitetin, fizikantja hebree që urrehej nga nazistët, matematikania gjermane që askush nuk e donte, kristalografja angleze që ia vodhën zbulimin, ylli i Hollivudit që ishte inxhiniere ushtarake dhe teoricienia serbe që eklipsua nga i shoqi. Këto janë gjashtë gratë e shkencës që i hapën rrugë shumë të tjerave me vullnetin, zotësinë, talentin dhe kokëfortësinë e tyre.
Mari Kyri
Mbetet shkencëtarja më e njohur e 1900. Studioi në Sorbonë për fizikë e matematikë dhe ishte femra e parë që mori një katedër në këtë universitet. Futi konceptet si radioaktivitet, zbuloi poloniumin, emrin e të cilit e vuri në nder të atdheut të saj. Nuk i patentoi asnjëherë zbulimet, fitoi dy çmime Nobel një në fizikë dhe tjetrin në kimi. Vdiq nga anemia aplazike në 1934. Vajza e saj e madhe Irene fitoi edhe ajo një çmim Nobel në kimi në vitin 1935, vajza e dytë Eve ishte këshilltare e Sekretarit të Kombeve të Bashkuara. Mari përsëriste vazhdimisht një frazë: “Fizika është një gjë e bukur.”
Emmy Noether
Ishte matematikania më e rëndësishme e historisë, e urryer nga Hitleri, por mjaft e dashur nga Ajnshtajni. Lindi në Erlangen në Gjermani në vitin 1882, sot mund të thuhej se ishte e prekur nga sindroma e Aspergerit: vishej gjithnjë në të njëjtën mënyrë, nuk i kushtonte rëndësi pamjes, nuk i interesonte kontakti me të tjerët. Pëlqehej shumë nga studentët dhe asaj i atribuohet teorema e Noetherit. Albert Ajshtajni do të shkruante kështu pas vdekjes së saj: “Një e vetme, më në fund, është personi për të cilin ushqej një vlerësim të jashtëzakonshëm, bëhet fjalë për një matematikane të shkëlqyer…ishte një kokë e bukur dhe ka vdekur. Emmy ishte gjeniu më i madh matematikan me një edukim superior që iu dha edhe grave.” Ata që e qortonin se ishte një person obsesiv dhe mjaft i zakonshëm ajo u përgjigjej: “Një njeri gjykohet nga mendimet dhe jo nga thërrimet që lë mbi tavolinë.”
Rosalind Franklin
Lindi në Londër në 1920 është shkencëtarja që bëri të mundur zbulimin e ADN-së. Emri i saj lidhet me imazhet e defraksionit me rreze X të ADN. Dyshohet se të dhënat e saj u përdorën nga Watson dhe Crick për të përfunduar strukturën molekulare të ADN-së. Watson vite më vonë do të pranonte se kishte parë si vizion defraksiogramën e Rosalindës që tregonte strukturën helike të ADN-së. Ajo ia kishte treguar Maurice Wilkins, një koleg nga e njëjta shkollë. Nuk mbajti mëri për këto ngjarje. Vdiq në vitin 1958 nga një tumor në vezore, 4 vite para çmimit Nobel të Watson, Crick dhe Wilkins. Të atit i shprehej kështu: “Shkenca është jeta e të gjitha ditëve, nuk munden dhe nuk duhet të ndahen.”
Lise Meitner
Lindi në vitin 1878 në Vienë. Në vitin 1912 emërohet asistente e Maks Plankut, pastaj drejtoreshë në departamentin e fizikës në Berlin në 1918. Ishte gruaja e parë që mori një katedër në Gjermani. Bashkë me Otto Hahn shpjegoi zbrazjen atomike. Iu kushtua radioaktivitetit. Studimet e saj çuan në fuzionin bërthamor, për të cilën Hahn mori në vitin 1945 Nobelin. Ndërkohë që Hahn fitoi Nobelin, Lise fitoi anën e errët të zbulimit, u njoh si nëna e bombës atomike. Ishte promotorja e agjensisë ndërkombëtare për energjinë atomike në Kombet e Bashkuara që promovon përdorimin e paqtë nuklear dhe jo përdorimin ushtarak. Në epitafin e saj shkruhet: “Lise Meitner, një fizikante që nuk humbi kurrë humanizmin.”
Hedi Lamarr
Lindi në 1914 në Vienë dhe mori pjesë në filmin Ekstazë, me skena nudoje, e para skenë në historinë e kinemasë. Shkoi në Hollivud, pati 6 burra dhe disa të dashur. Megjithatë ajo njihet si inxhinierja nga Viena dhe është shpikësja e sistemit sekret të komunikimit, një sistem kriptimi i komunikimeve radio që sot përdoret për telefoninë celulare. Kur e pyetën se cila ishte gjëja që i pëlqentë më shumë u përgjigj: “Ta mbaj kokën të impenjuar me formula fizike ndërkohë që flas me meshkujt.”
Mileva Maric
Lindi në 1875 në Serbi, por viti më i rëndësishëm do të vinte kur në 1896 njohu Albert Ajnshtajnin dhe u martua me të e lindi tre fëmijë. Iu kushtua plotësisht të shoqit dhe kur fama e këtij të fundit arriti majat e larguan nga ajo për t’u martuar më pas me kushërirën e dytë, Elsa Einstein Löëenthal. Nga studimet e fundit dyshohet se Mileva, një mendje brilante në Politeknikun e Zyrihut mund të ketë patur ndikimin e saj në zbulimet e Ajnshtajnit. Hipotezë që mbështetet nga fakti se kur Ajnshtajni fitoi Nobelin në vitin 1921 ia dha të gjithë shumën e çmimit Milevës nga e cila ishte divorcuar. Mendohet se kjo shumë është një lloj kompensimi intelektual për punën e Milevës. Einstein- një gur. Kështu do ta përkufizonte çiftin e formuar nga ajo dhe Ajnshtajni, Mileva. / KultPlus.com
Gratë kanë qenë ato që gjatë gjithë kohës u është dashur të luftojnë për të drejtat e tyre. Të luftojnë për atë që do të duhej ta kishin e të konsiderohej asgjë më pak e as më shumë se normale.
Feminizmi si frymë ka ekzistuar qysh moti, sepse njeriu është i lindur dhe i prirur të kërkojë e të mbrojë lirinë e vet, kur ajo mirret apo tenton të mirret nga të tjerët pa të drejt, shkruan KultPlus.
Në vijim, KultPlus ju sjell një histori të shkurtër rreth zhvillimit të feminizmit ndër vite.
Charles Fourier, një socialist utopik dhe filozof francez, i njihet merita se ka shpikur fjalën “féminisme” në vitin 1837 [5]. Fjalët “féminisme” (“feminizëm”) dhe “féminist” (“feminist”) për herë të parë u paraqitën në Francë dhe Hollandë në vitin 1872[6], Në Britani të Madhe në vitet 1890ta, dhe në Shtetet e Bashkuara në vitin 1910[7][8], dhe Fjalori Anglisht i Oksfordit e liston vitin 1852 si viti kur për herë të parë u paraqit fjala “feminist”[9] ndërsa vitin 1895 për fjalën “feminizëm” [10].
Varësisht nga momenti historik, kultura dhe vendi, feministet në mbarë botën kanë pasur shkaqe dhe qëllime të ndryshme. Shumica e historianëve feministë nga perëndimi pohojnë se të gjitha lëvizjet që punojnë për të marrë të drejtat e grave duhet të konsiderohen si lëvizje feministe. /KultPlus.com
Sa e sa burra kam dëgjuar të thonë se duan një grua inteligjente përkrah. Do t’iu thoja ta mendonin mirë.
Gratë inteligjente i marrin vendimet vetë, kanë dëshirat e tyre dhe vendosin kufinjë.
Ti nuk do të jesh kurrë në qendër të jetës së saj, sepse ajo merret më shumë me veten e vet, sesa me ty!
Një grua inteligjente nuk lejon të manipulohet, as të shantazhohet. Ajo nuk i gëlltit fajet dhe poashtu merr përsipër përgjegjësitë e saj.
Gratë inteligjente, diskutojnë, analizojnë, grinden, nuk kënaqen me gjithçka dhe kështu përparojnë.
Ajo grua që ka pasur një jetë para teje, e di se do të vazhdojë ta ketë edhe kur ti të largohesh.
Ajo të informon dhe nuk kërkon leje.
Këto gra, në çift, nuk kërkojnë një lider për ta ndjekur pas. Nuk duan të ndjekin askënd, e as t’i tregojnë rrugën askujt, duan të ecin përkrahë jush. Ato e dinë mirë se jeta pa dhu-në është një e drejtë themelore, e jo luks apo privilegj.
Një grua inteligjente është e lirë sepse ka luf-tuar për lirinë e saj. Nëse përpiqesh ta prangosësh ajo do të dijë se si të largohet. Mos harro se e ka bërë dhe më parë.
Gruaja inteligjente e di se vlera e saj nuk është trupi i saj e as ajo që ti bën me të.
Mendoje dy herë para se ta gjykosh për moshën, gjatësinë, “trashësinë” apo sjelljen e saj sek-suale, sepse gjykimi i tillë është dhu-në emocionale, dhe ajo e di këtë.
Prandaj, para se të hapni gojën për të thënë se dëshironi një grua inteligjente përkrah jush, pyeteni veten nëse jeni vërtet në standardin e duhur për të hyrë në jetën e saj./supergrate.net/ KultPlus.com
Pal Lekaj i ftuar në emision ‘Special’, e ka quajtur politikën e ish-kryeministrit Kurti një politikë feministe.
‘Është një politikë feministe e z. Kurti apo mospërgatitja apo guximi për të qeverisur me vendin, sidomos në situata të vështira, kur edhe përpara ka pasur një dialog me Serbinë që nuk ka qenë i përgatitur. Unë mendoj që nëse ke përgjegjësi për të qeverisur Kosovën për të qenë i pari, e të mos përballesh me sfidat dhe të marrësh vendime të tjera mendoj që është feministe’, tha mbrëmë Lekaj.
Në fund, ai tha se kur foli për fjalën feminizëm në fakt e pati për sjellje fëmijërore.
Më poshtë mund të ndiqni videon e përgjigjes së plotë të Lekajt. / KultPlus.com
Gratë kanë qenë ato që gjatë gjithë kohës u është dashur të luftojnë për të drejtat e tyre. Të luftojnë për atë që do të duhej ta kishin e të konsiderohej asgjë më pak e as më shumë se normale.
Feminizmi si frymë ka ekzistuar qysh moti, sepse njeriu është i lindur dhe i prirur të kërkojë e të mbrojë lirinë e vet, kur ajo mirret apo tenton të mirret nga të tjerët pa të drejt, shkruan KultPlus.
Në vijim, KultPlus ju sjell një histori të shkurtër rreth zhvillimit të feminizmit ndër vite.
Charles Fourier, një socialist utopik dhe filozof francez, i njihet merita se ka shpikur fjalën “féminisme” në vitin 1837 [5]. Fjalët “féminisme” (“feminizëm”) dhe “féminist” (“feminist”) për herë të parë u paraqitën në Francë dhe Hollandë në vitin 1872[6], Në Britani të Madhe në vitet 1890ta, dhe në Shtetet e Bashkuara në vitin 1910[7][8], dhe Fjalori Anglisht i Oksfordit e liston vitin 1852 si viti kur për herë të parë u paraqit fjala “feminist”[9] ndërsa vitin 1895 për fjalën “feminizëm” [10].
Varësisht nga momenti historik, kultura dhe vendi, feministet në mbarë botën kanë pasur shkaqe dhe qëllime të ndryshme. Shumica e historianëve feministë nga perëndimi pohojnë se të gjitha lëvizjet që punojnë për të marrë të drejtat e grave duhet të konsiderohen si lëvizje feministe.
Vala e parë e feminizmit ishte një periudhë e aktiviteteve gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe fillim i shekullit njëzetë. Në Mbretëri të Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara, ajo u fokusua në promovimin e barazisë në martesë, rritjen e fëmijëve, kontrata, dhe të drejtat e pronësisë për gratë. Nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë, aktivizmi u përqendrua kryesisht në fitimin e pushtetit politik, veçanërisht të drejtën e votimit të grave, edhe pse disa feministe ishin aktive në gjithashtu edhe fushatë për të drejtat seksuale, riprodhuese dhe ekonomike të grave.
Teoria feministe është zgjerimi i feminizmit në fusha teorike apo filozofike. Ajo përfshinë punën në një shumëllojshmëri të disiplinave, duke përfshirë antropologji, sociologji, ekonomi, studime të grave, kritika letrare [20][21], historia e artit [22], psikoanalizë [23] dhe filozofi.
Disa degë të feminizmit nga afër gjurmojnë orientimet politike të shoqërive më të mëdha, të tilla si liberalizmi dhe konservatorizmi, ose të përqëndrohet në mjedis. Feminizmi liberal kërkon barazinë individualiste të meshkujve dhe femrave përmes reformave politike dhe ligjore pa ndryshuar strukturën e shoqërisë.
Në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë, feminizmi e ndryshoi në mënyrë radikale kulturën perëndimore. Mbase asnjë lëvizje tjetër shoqërore nuk ka sjellë ndryshime aq të thella në qëndrimet dhe në moralin shoqëror. Revolucioni dhe çlirimi seksual nënkuptonin se marrëdhëniet seksuale duhej të çliroheshin nga kufizimet e ndërlidhura me virtytin tradicional të krishterë.
Lëvizja për të drejtat e homoseksualëve e përhapi kërkesën për liri në marrëdhëniet seksuale deri tek homoseksualiteti. Pornografia lulëzoi si pasojë e zbutjes së censurimit moral në shtyp, kinema dhe televizion. Standardet e përgjithshme të shijes në të folur dhe sjellje ranë si përgjigje ndaj diktateve të shtypit, kinemasë dhe televizionit. Lidhjet familjare u dobësuan dhe numri i divorceve u rrit. Në vendet skandinave është vlerësuar se afërsisht gjysma e foshnjave lindin nga nëna beqare.
“Vala e dytë” i referohet periudhës së aktivitetit për të drejtat dhe liritë e grave nga fillimi i viteve 1960 deri në fund të viteve 1980. “Vala e dytë” e feminizmit vazhdon të ekzistojë dhe tani, dhe bashkëjeton me atë që quhet “vala e tretë” e feminizmit. Studiuesja Friedman, duke krahasuar “valët e para dhe të dyta” të feminizmit, thotë se “vala e parë” u përqëndrua në çështje të tilla si votimi, ndërsa “vala e dytë” kryesisht merrej me çështje të tjera të barazisë, siç ishte eliminimi i diskriminimit.
Një zhvillim i rëndësishëm i teorisë feministe në periudhën e “valës së dytë” u prit në Francë. Krahasuar me zhvillimet në SHBA dhe Britani të Madhe, feminizmi francez ka një qasje më filozofike dhe letrare. Feminizmi francez i kushton pak vëmendje ideologjive politike dhe fokusohet në teoritë e “trupit”. Kjo përfshinë jo vetëm shkrimtarët francezë, por edhe ata që punonin kryesisht në Francë dhe brenda kuadrit të traditës franceze, për shembull, Yulia Kristeva dhe Bracha Ettinger.
Ndërsa, Autorja dhe filozofja franceze Simone de Beauvoir me “Seksi i dytë” i shkruar në vitin 1949,bën një analizë të hollësishme të shtypjes së grave. Vepra e saj mund t’i atribuohet ekzistencializmit feminist. Duke qenë një ekzistencialiste, Beauvoir pranon tezën e Sartrit se “ekzistenca i paraprinë esencës”, nga e cila rrjedh se “gratë nuk lindin, ato bëhen”. Në analizën e saj, fokusi është në “Grua” (konstrukt shoqëror) si “Tjetri” – kjo është ajo që Beauvoir përcakton si bazë për shtypjen e grave. De Beauvoir konsiderohet si nga autoret me te rendësishme të feminizmit.
Me zgjerimin e kritikave kundër valës së dytë të feminizmit dhe me fillimin e relativitetit nën ndikimin e ideve postmoderne në shoqëri, si dhe me një varg faktorëve të tjerë, u shfaq vala e tretë e feminizmit. Karakteristika më e rëndësishme e valës së tretë është feminizmi post modern që u zhvillua në periudhën 1970-1990. Me fjalë të tjera, më shumë se çdo gjë tjetër, vala e tretë e feminizmit është rezultat i zhvillimit të sistemit kapitalist, paraqitjes së pikëpamjeve postmoderne dhe reagimeve si rezultat i radikalizmit dhe njëanshmërisë së valës së dytë.
Qasja postmoderne është një qasje kritike që natyrisht një pjesë e kritikave i drejtohen modernizmit. Vlen të theksohet se leximi post modern i feminizmit në realitet është rishikim dhe kritikë ndaj valës së dytë të feminizmit dhe ka treguar reagim negativ ndaj prirjeve radikale feministe. Kjo është për arsye se feministët post modernë besonin se këto prirje ekstremiste të feminizmit e pengojnë kryengritjen e femrave dhe nëse nuk do të ekzistojë një sistem juridik i përgjithshëm dhe global, nuk mund të ftohen të gjitha femrat në një rrugë dhe në një të menduar dhe program të përbashkët./KultPlus.com
Fjalori Merriam-Webster ka shpallur fjalën “feminizmin” si fjalën e tij të vitit. Në vitin 2017, kërkimet për feminizmin në fjalorin online Merriam-Webster.com janë rritur për 70 për qind që nga viti 2016, përcjellë KultPlus.
Duke qenë se në rreth një viti është mbajtur edhe fushata presidenciale e demokratëve të Hillary Clinton që lidhet edhe me mbrojtjen e vazhdueshëm te të drejtave të grave. Po ashtu pasi që po këtë vit, Clinton u përball dhe humbjen e kundër presidentit Donald Trump, i cili dikur mburrej për grabitje të grave.
Ngjarje të tjera që tërhoqën interesin për feminizmin si fjalw ishin seritë e njohura televizive si “The Handmaid’s Tale” dhe filmi “Wonder Woman”, i drejtuar nga një grua Patty Jenkins”, ka thënë leksikografi Peter Sokolowski.
Po ashtu edhe fushata #MeToo bëri një jehonë pas akuzave për manjatin e filmit, Harvey Weinstein, dhe vendosja e një grupi të grave “The silence breakers” në ballinën e revistës Time si personat e vitit 2017. Ishte pikërisht kjo fushatë që largoi nga postet e tyre shumë personalitet të famshme të mediave, politikës dhe botës se artit.
Feminizmi ka qenë në top 10-en e fjalëve më të kërkuara në fjalor gjatë viteve të fundit ndërsa fjala “Surreal” ishte fjala e vitit të kaluar./ KultPlus.com
