78 vjet nga vdekja e Gjergj Fishtës, shtëpia e tij buzë shkatërrimit

Edhe këtë vit shtëpia e Gjergj Fishtës në Fishtë të Lezhës ka mbetur e parestauruar, ani pse shpesh është raportuar që ajo është buzë shkatërrimit, shkruan KultPlus.

Shtëpia ku jetoi për disa vjet At Gjergj Fishta është shpallur që në vitin 2008 monument kulture. Deri tani kanë ekzistuar tri projekte për ta restauruar atët  por asnjëri prej tyre nuk është zbatuar.

Në qershor të këtij viti, ministrja e kulturës Mirela Kumbaro kishte deklaruar se shtëpia e Gjergj Fishtës në Fishtë nuk do të restaurohet për shkak se është objekt privat por  memoria për klerikun do të bëhet tek kolegji i Troshanit.

“Objekti që shpeshherë cilësohet gabimisht si shtëpia e Gjergj Fishtës është vetëm një banesë me disa pronarë privatë me një histori pronësie goxha të komplikuar, ku At Fishta ka kaluar pak muaj fëmijërinë e tij”, ishte shprehur Kumbaro.

Specialisti i trashëgimisë kulturore dhe studiuesin Paulin Zefi, sot në 78 vjetorin e lindjes së Gjergj Fishtës ka reaguar duke shpërndarë disa fotografi që tregojnë se kjo shtëpi ndër vite ka mbetur nën mëshirën e fatit.

“Ky është imazhi i vërtetë i “Shtetit Shqiptar”, në formë dhe në përmbajtje. Mjafton të shohim Shtëpinë M.K. ku ka jetuar i papërsëritshmi At Gjergj Fishta sot në 78 vjetorin e kalimit të tij në amshim”, ka shkruar Zefi në Facebook.

Ai thotë se përgjegjës për këtë gjendje është çdo ministër kulture dhe çdo qeveri që ka udhëhequr këto tri dekadat e fundit.

“Për sa kohë që “rrugaçat dhe sallahanat”, që përmend i madhi FISHTA, do të kenë në dorë fatet e këtij populli të mjerë e të pafat, kjo “Nyje gordiane” nuk do të zgjidhet kurrë. Përgjegjës për këtë turp të madh kombëtar është çdo ministër kulture dhe çdo qeveri, e cila na ka udhëhequr këto tri dekada”, shkruhet tutje në postimin e tij.

Gjergj Fishta, shkrimtari i madh shqiptar i “Lahutës së Malcisë”, ka vdekur më 30 dhjetor të vitit 1940 në spitalin civil të Shkodrës./ KultPlus.com

Fjalët e fundit të Fishtës

Shkrimtari i madh shqiptar i “Lahutës së Malcisë”, vdiq më 30 dhjetor të vitit 1940 në spitalin civil të Shkodrës. Para disa vitesh janë botuar detaje të rëndësishme të ditëve të fundit të jetës së tij.

Në studimin e Fr. Agustin Gemelli, shkruhet: “At Gjergj Fishta, pak para se të ndahej nga kjo jetë, pasi u la porosi rinisë françeskane të provincës shqiptare, e mbyllte testamentin e tij me këto fjalë: “Po vdes i kënaqur, sepse kam punuar për fe, për Atdhe e për provincën tonë”.

Ndërkohë, sipas At Viktor Volajt, bashkëpunëtor i afërt i poetit, Gjergj Fishta para se të vdiste kishte përmendur nevojën për rishikimin e “Lahutës së Malcisë” dhe kishte përsëritur fjalën “i kryqëzuemi” në latinisht. Ai kishte kërkuar t’i pikturonin në murin përballë shtratit të tij skena nga “Gjyqi i fundit”.

Edhe Patër Marin Sirdani, filolog e mik i poetit, shkruan në librin e përgatitur nga Benedikt Dema, se Fishta e mbylli testamentin e vetë me këto fjalë: “Po des konden (i kënaqur) përse kam punue për fe, Atdhe e për provincën tonë”.

Ndërkohë, Lasgush Poradeci shkruante se mesazhi i fundit i poetit Gjergj Fishta janë fjalët e tij thënë një françeskani që i qëndronte te koka në çastet e fundit: “Po vdes. Ju tash keni me mendue për salikim, por edhe kombi ka të drejtë për rreth meje”.

Ndërsa, italiani Enriko Grasi, që e kishte njohur nga afër poetin, duke folur për popullaritetin e tij në të gjitha shtresat e popullsisë, pohon se prej një të riu shkodran kishte dëgjuar se fjalët e fundit të shenjta të Fishtës kishin qenë: “Jo për tjetër, por sepse po lë armikun mbi truallin shqiptar, mua më vjen keq që më duhet të vdes”.

Gjergj Fishta lindi në fshatin e vogël Fishtë të Zadrimës më 23 tetor 1871. Fillimisht punoi si bari, por shumë shpejt, kur ishte 6 vjeç, zgjuarsia e tij i bie në sy famulltarit të fshatit, i cili e dërgon Fishtën në Seminarin Françeskan të Shkodrës. Më 1880, kur hapet seminari në Troshan, ai vijon mësimet në këtë shkollë. Këtu ai shfaqi trillin poetik. Më 1886 dërgohet për studime në Bosnjë. Vitin e parë e kaloi në Guçjagorë, afër Travanikut. Mësimet filozofike i mori në kuvendin e Sutidkës, ndërsa ato teologjike në kuvendin e Livnos. Të kësaj kohe janë edhe “Ushtrimet e para poetike”. Më 1893 i kreu studimet shkëlqyeshëm.

Krijimtaria artistike

Gjergj Fishta ishte i pari shkrimtar shqiptar, i propozuar për çmim ‘Nobel’, prozator, poet, përkthyes; “Militant i letërsisë shqipe” – cilësuar nga Lasgush Poradeci dhe “Poet kombëtar i shqiptarëve” nga Eqrem Çabej.

Poezinë e parë Fishta e botoi në “Albania”, më 1899, me pseudonimin e popullit. Gjatë veprimtarisë së dendur botuese, e cila përveçse në librat, u publikua edhe në 15 gazeta e revista të kohës brenda edhe jashtë vendit, veprimtaria e tij përfshin 40 vite të jetës, ku ai përdori 24 pseudonime.

Si krijues Fishta, në radhë të parë ishte poet. Përkushtimin më të madh e pati ndaj epikës. “Lahutës së Malësisë”, veprës së jetës, ai i kushtoi 40 vjet punë. Ndërsa, vepra tjetër epike “Moisi Golemi dhe Deli Cena” u botua jo plotësisht në shtypin periodik. Tonet e madhërishme heroike, burimësia e papërsëritshme e përfytyrimeve, shqiptarësia në dhënien e mjediseve, heronjve dhe rrethanave kanë bërë që Fishta si epik të quhej “Homer i Shqipërisë”.

Ndërthurjet e ndryshme të mitologjisë me realitetin, ashpërsia e stilit, mendimi i fuqishëm filozofik, dramaciteti i veprës kanë bërë që Fishta të krahasohet në këtë lëmë me Gëten e Danten.

Fishta arriti të botojë këngët e para të “Lahuta e Malcisë”, kryevepër e poezisë epike shqiptare, më 1904. Tre vjet më vonë botoi përmbledhjen satirike “Anzat e Parnasit” dhe më 1909 përmbledhjen lirike “Pika veset”, më 1913 boton “Mrizi i Zanave”. Për veprimtarinë poetike, arsimore, atdhetare e fetare Gjergj Fishta mori nderime të ndryshme. Më 1931, Greqia i jep dekoratën “Foenix “. Më 1939, Italia e bën anëtar të Akademisë së saj.

Në tetor 1913 botoi revistën “Hylli i dritës”, ndërsa më 23 tetor 1913 shpalosi flamurin kombëtar në kishën e Shkodrës, duke e lidhur atë me drita me xhaminë, për të treguar unitetin mes shqiptarëve. Gjergj Fishta mori shumë medalje të ndryshme nga populli i Shkodrës, i Beratit, mbreti i Austrisë, nga Greqia dhe Turqia. Vetëm pas viteve ’90-të, krijimtaria e Fishtës zuri vendin e merituar në letërsinë dhe në kulturën tonë kombëtare.

Aktiviteti i tij patriotik

Deri më 1899 Fishta shkruante me alfabetin shqip të françeskanëve. Në janar të 1899 ai u bë bashkëthemelues dhe pjesëtar aktiv i shoqërisë “Bashkimi”, të cilën e drejtoi poeti atdhetar Preng Doçi. Me alfabetin e kësaj shoqërie u botuan edhe krijimet e Fishtës të kësaj periudhe.

Më 1902 emërohet drejtor i shkollës françeskane në Shkodër, deri atëherë e drejtuar nga klerikë të huaj. Menjëherë ai instaloi gjuhën shqipe si gjuhë mësimi në këtë shkollë. Shpejt Fishta u afirmua si poet dhe si atdhetar. Më 1908 ai mori pjesë në Kongresin e Manastirit si përfaqësues i shoqërisë “Bashkimi”.

U zgjodh Kryetar i Kongresit dhe drejtoi punën e Komisionit të Alfabetit. Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë ai e priti me entuziasëm të veçantë, por Luftën Ballkanike dhe Konferencën e Ambasadorëve me një brengë të madhe. Shkodra, qyteti i tij, të cilin kërkonte ta aneksonte Mali i Zi, ishte në duart e fuqive ndërkombëtare. Brenga dhe entuziazmi duken në poezitë, por edhe në shkrimet publicistike, që boton në revistën “Hylli i dritës”, revistë letrare-kulturore, të cilën e themeloi në tetor të 1913 dhe u bë drejtor i saj. Nën pushtimin austriak boton gazetën “Posta e Shypnisë” (1916-1917) dhe më 1916 themelon, bashkë me Luigj Gurakuqin, “Komisinë letrare” që kishte për qëllim krijimin e gjuhës letrare kombëtare.

Mbarimi i Luftës së Parë Botërore përkon me pjekurinë e plotë të personalitetit të Fishtës si poet, si intelektual, dhe politikan atdhetar. Nga fillimi i prillit të 1919 dhe gjatë vitit 1920 është sekretar i përgjithshëm i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris. Në dhjetor 1920 zgjidhet deputet i Shkodrës. Në prill 1921, në mbledhjen e parë të parlamentit shqiptar, zgjidhet nënkryetar, ku kreu veprimtari të denduara politike. Merr pjesë në Revolucionin e Qershorit më 1924. Përndiqet pas rikthimit të Zogut në Shqipëri dhe vitet 1925 e 1926 i kalon në Itali, ku ndërkohë krijon, boton e riboton pareshtur. Të kësaj kohe janë edhe pjesa më e madhe e dramave, tragjedive, etj. Pas kthimit në Shqipëri nis etapa e fundit e krijimtarisë së Fishtës. Kësaj etape i vë vulën përfundimi e botimi i plotë i “Lahutës së Malësisë” në 1937.

Hymni i Flamurit Kombëtar

Hymni i Flamurit Kombëtar

Porsi fleta e Ejllit t’ Zotit
Po rrehë Flamuri i Shqypnis,
E thrret t’ bijt e Kastrijotit
Me mbledhë tok nder çetë t’ ushtris.

Bini, Toskë, ju, bini Gegë!
Si dy rrfé, qi shkojn tue djegë!
A ngadhnyesë a t’ gjith deshmorë!
Trima, mbrendë! Me dorë! Me dorë!

Per mbas Flamrit t’ vet Shqyptari,
Kur rrokë armët per t’ drejta t’ veta,
Atje lufta ndezet zhari,
Atje anmiku vehet m’ t’ leta.

Bini, Toskë!….

Mbi njatë Flamur Perendija
Me dorë t’ vet Ai e ka shkrue:
“Per Shqyptarë do t’ jét Shqypnija;
Kush u a prekë, ai kjoftë mallkue!”

Bini, Toskë!….

Shka? A thue ‘i mend se atë tokë t’ bekueme,
Qi vetë Zoti na ka dhanun,
Sod me e shkelë kamba e poshtnueme
E nji t’ huej’t na kem m’ i a lanun?

Bini, Toskë!….

Ah; jo, kurr. Njiqind herë para
Kem’ me u shkri me gra, me fmi!
Kem’ me mbetë kortarë nder ara,
Se me shkelë lamë t’ huej’n n’ Shqypni.

Bini, Toskë!…

M’ kambë, Sokola të Shqypnis!
Flamri ynë, qé, n’ ajr po shtiellet
Si pol veshet t’ Perendis,
Kah na ban hije prej qiellet.

Bini, Toskë!….

Ma mirë dekë me u shue nen hije
T’ Flamrit t’onë në fushë t’ mejdanit,
Se me rrnue nji jetë robnije
Per nen sukuj t’ huejë t’ Balkanit.

Bini, Toskë!….

Armët e Besen na i njeh bota;
Trima n’ zâ kem’ pasun t’ Parët,
Luften né na e msoi Kastrjota:
Kè, thue, frigë do t’ kenë Shqyptarët?!

Bini, Toskë!…

Urra! Djelm, eh ‘u u dhashtë e mbara!
Sod a kurr, me dekë p’r Atdhé!
Flamri i ynë, qé, u nis perpara:
Ndimo, Zot, per Atmè e Fé!

Bini, Toskë!….

Uh! Evropë, ti kurva e motit!

Gjergj Fishta

Uh! Europë, ti kurva e motit,
Qi i rae mohit besës e Zotit,
Po a ky â shêji i gjytetnís:
Me dá tokën e Shqypnís

Për me mbajtë klysht e Rusís?
Po ti a kshtû sod na i perligje
Njata burra qi m’ kto brigje
Për tý vehten bâne flije
Kur ti heshtshe prej ligshtije?

Át Gjergj Fishta, Lahuta e Malcís, Kanga XIII, vargjet 40–49 (Shkoder, 1933).

28 Nanduer

Poezi nga GJERGJ FISHTA.

Oj Zanë, t’këndojm… t’vajtojm, deshta me thanë;
Pse sot ditë kangët s’asht për mue e tye.
Po ç’gzim kjo ditë ne mundet me na dhanë,
Kur, qe; mbas nji motmoti q’iu pëlqye
Europës shqiptarin zot n’shpi t’vet me lanë
E kujt pose Hyut, n’këtë jetë mos me i shërbye,
Shqiptari i ndam’ prap me vedvedi gjindet
E shk’asht ma zi, prej vedit edhe s’bindet…

“Uh! Europë, ti kurva e motit”

Át Gjergj Fishta, Lahuta e Malcís, Kanga XIII, vargjet 40–49 (Shkoder, 1933).

Uh! Europë, ti kurva e motit,
Qi i rae mohit besës e Zotit,
Po a ky â shêji i gjytetnís:
Me dá token e Shqypnís
Per me mbajtë klysht e Rusís?
Po ti a kshtû sod na i perligje
Njata burra qi m’ kto brigje
Per tý vehten bâne flije
Kur ti heshtshe prej ligshtije?

“Prej njaj goje sod t’brohrisim: Me gjuhë t’veten rroftë Shqypnia”

Poezi nga GJERGJ FISHTA.

Porsi kanga e zogut t’verës,
qi vallzon n’blerim të prillit;
porsi i ambli fllad i erës,
qi lmon gjit e drandofillit;
porsi vala e bregut t’detit,
porsi gjáma e rrfés zhgjetare,
porsi ushtima e nji tërmetit,
ngjashtu á’ gjuha e jonë shqyptare.

Ah! po; á’ e ambël fjala e saj,
porsi gjumi m’nji kërthi,
porsi drita plot uzdajë,
porsi gazi i pamashtri;
edhe ndihet tue kumbue;
porsi fleta e Kerubimit,
ka’i bien qiellvet tue flutrue
n’t’zjarrtat valle t’ameshimit.

Pra, mallkue njai bir Shqyptari,
qi këtë gjuhë të Perëndis’,
trashigim, që na la i pari,
trashigim s’ia len ai fmis;
edhe atij iu thaftë, po, goja,
që përbuzë këtë gjuhë hyjnore;
qi n’gjuhë t’huej, kur s’asht nevoja,
flet e t’veten e lén mbas dore.
Në gjuhë shqype nanat tona
shi prej djepit na kanë thánun,
se asht një Zot, qi do ta dona;
njatë, qi jetën na ka dhánun;
edhe shqyp na thanë se Zoti
për shqyptarë Shqypninë e fali,
se sa t’enden stina e moti,
do ta gzojn k’ta djalë mbas djali.

Shqyp na vete, po pik’ má para,
n’agim t’jetës kur kemi shkue,
tue ndjekë flutra nëpër ara,
shqyp má s’pari kemi kndue:
kemi kndue, po armët besnike,
qi flakue kanë n’dorë t’shqyptarëvet,
kah kanë dekë k’ta për dhé t’Parvet.

Në këtë gjuhë edhe njai Leka,
qi’i rruzllim mbretnin s’i a, xúni,
në këtë gjuhë edhe Kastriota
u pat folë njatyne ushtrive,
qi sa t’drisë e diellit rrota,
kanë me kenë ndera e trimnive.

Pra, shqyptarë çdo fés qi t’jini,
gegë e toskë, malci e qyteta,
gjuhën t’uej kurr mos ta lini,
mos ta lini sa t’jetë jeta,
por për té gjithmonë punoni;
pse, sa t’mbani gjuhën t’uej,
fisi juej, vendi e zakoni
kanë me u mbajtë larg kambës s’huej,
N’per gjuhë shqype bota mbarë
ka me ju njohtë se ç’fis ju kini,
ka me ju njohtë për shqyptarë;
trimi n’za, sikurse jini.

Prandaj, pra, n’e doni fisin,
mali, bregu edhe Malcija
prej njaj goje sod t’brohrisim:
Me gjuhë t’veten rroftë Shqypnia!

Këto janë pesë letrat e panjohura të Fishtës

Si të thashë, kam fillue nji kangë, qi shpresoj se ká me mbetë nder mâ të bukura të Lahutës. Dér m’sod kam shkrue ktu n’Italí kater kangë të Lahutës; nji Cantico drammatico mâ se dý mij vjerrshash; nji Konferencë mbí Provincjen t’onë e nji satirë mjaft të gjatë. E pra Doktori më ká pasë urdhnue kater muej pushim menduer, posë trazimesh të mdhá qi më qesin letrat shum herë të papuna. I falem nderës Zotit, qi ké kthye në Shkodër ti!”.

Pesë letra të At Gjergj Fishtës janë publikuar për herë të parë nga françeskanët. Pas daljes të numrit të parë të “Hyllit të Dritës”, “Gazeta Shqiptare” i sjell të plota në bashkëpunim me “Botimet Françeskane” me rastin e 147-vjetorit të lindjes së poetit kombëtar. Nga bisedat personale me fretnit e tjerë, te bisedat për çështje me ndjeshmëri të veçantë për të e provincialin, ku flitet për ecurinë me “Lahutën e Malcis”, botimin e Kanunit të Gjeçovit, a shkollimin e fretnëve në Itali. Dimensioni njerëzor e ai i njeriut të besimit, ndërthuren për të dhënë Fishtën e letrave, librave e shkresave, që teksa gjendej në Romë, kujdesej për fretnit e ri, për shkollat në Shkodër, për botimet e mbetura në mes shpesh kritikonte edhe veten për çka kishte lënë pa bërë.

***

Shkodër, 16 – IX. – 20

I dashtuni P. Bernardin,

Kuer kjeçë në Troshan, zgodha në bibliotekë t’ujen dy libra: Horacin, nji libër i vjetër e krejt i tymytun, edhè Iliaden të perkthyeme kroatisht. Kta libra i kam lânë m’skâj të raftit kahë dritsorja mbi kopshtë. Per në kjoftë se i gjênë, kishe me m’bâ shûm nderë po pate se si me m’i dergue per s’shpejti.

Provincjali s’kà kthye kthye ené. Punët m’front janë mirë. P. Çirili sot niset për Shalë në misjon.

U falem me shndet të gjithve.

P.Gjergj Fishta.

***

Romë, 11 Kallnduer 1925

Fort i dashtuni P. Ambroz,

M’ká n’dorë kartolina edhè letra e jote. Të falem nderës per urime qi m’dergon e qi un po t’i terrnoj, pak me thânë, nji qind herë të shumueme. Kshtû edhè – sot me 11 Kallnduer – po të fatoj ditën e êmnit, të cillen s’t’a kam fatue me kohë jo prej harreset a priteset, por vetem prej ngaëjet; pse, tuj u gjetë në Piano dei Greci e tuj m’u dashtë me bâ kah dyë trië predke në ditë, ishëm teper i zanun me punë – Me gjith kta nuk besoj, se kto urime per ditë t’êmnit po të mrrîjnë teper vonë. Rexhepi i jonë i ktushem: P. Leonard Boroncelli, ká lutë diten e emnit të vet me 26 Dhetuer. […] âsht vetem ktû, qi na, tuj lutë Sh’ Leonardin me 26 Dhetuer, prá mbas nji mojit, kena pasë nji gostë mjaft të mirë, ndersa kto urime të prapambetuna të Sh’ Ambrozit as mue as tyë s’po na qesin gjâ m’skep.

Po m’thue, se sdin shka me m’shrue. Po ti të m’kishe dhânë ndoj lajm mbí gjêje të Shkollës, të trupit msojtuer, të zansave, do të m’kishe bâ nji nderë të madhe fort; pse, tue pasë kênë vetë msues e drejtuer per dymdhetë vjetë – jânë 25, besa, por… nejse – kam të madh dishír, me diejt se si shkon puna e Shkollës. Në paç ngaë pra ndoiherë me m’shkrue, mos m’shkruej kurrgjâsend tjeter, në daç vetem punë shkollash, e kam me tu falë nderës.

Per punë të veglave të fizikës enè s’kam pasë kurrnji lajm prej Germanijet. Parmbramit kje me m’pa Dr. Reimers e ky, tuj i a pasë zanë n’gojë un at punë e tuj u gjetë ktû në Romë nji mik i tij prej Bavjeret, muer listen e veglave, qi ti m’a ké pasë lânë mue, e m’tha, se do t’i a epte atij mikut të vet, i cilli do t’interesohej mi gjetë sa mâ lirë në ndonji fabrikë tjeter. Me kênë gjallë P. Agostini, dritë pasët, kishte me thânë: Bre qi lujti makina.

A din shka jam tuj bâ shi njitash, qi jam tuj t’shkrue letren tyë? Jam tuj grîe asì duhanit të keq, qi na ká pasë dergue damas per Ekspozicjon. Plasa me tê jo veç pse jam tue grîe si me kênë tue grîe lakna per akshihane, por pse nuk man zjarm e po m’duhet orë e ças me ndezë cingaren – Punë të mirë qi kishi bâ ti e P. Pali tuj m’marrë gjwmsen e cingareve, qi kemi pasë në Bari!

Dje kemi shtî në dhé në Pantheon Mbretneshen e Italís, Margariten. Varrimi âsht bâ me lumní të madhe. Prej Klerit kan kênë grishë vetëm Franciskâjt e Kapuçîjt, si kishte pasë metë doke kah mot në vorrim të gjindës s’dinastís Savoja. Freten kan kênë mâ se 100. Kam kênë edhè vetë. Në ket rasë kam pá Diaz e Cadornen edhè Pipo Papen e “Beço Giallo”.

Detyren qi ké te libratari Marietti kam me t’a pague në mos harrosha. Ká dekë Nikolla, deraxhija i kuvendit të ktushem. Lute Zotin per të mjerin, pse ká pasë kênë fort i mirë.

Jam tuj punue n’ Lahutë të Malcís. Dér n’marim të ktij mojit shpresoj se do t’i kryej trië kangë të reja, kshtû qi kan me mbetë vetem dy per të shkrue. Kah Pashkët mundet me kênë krejt e marueme. Eh po, inshalla!

Ktû mbrendë po të paloj nji leter të P. Bernardinit Sokol, i cilli, si ká kthye prej Friburgut, i âsht dhânë edhè mâ teper pershpirtnís. Âsht pernjimend nji Meshtar i mirë.

Per P. Justinin s’due me të shkrue kurrgjâ, pse ishte bâ i keq e s’e due mâ si perpara. Veç me pasë per ta kndue letren “bihude” qi m’ká shkrue! E pse masandej? Veç pse i kam shkrue Provlit [Provincialit], se aj kamen s’e ká të ligë. Tashti, un tuj e marrë me mend, se Provli mund do t’a kndote at leter edhè para tij, a mund thojshe ashtû trûç, se kamës s’tij i ká ra pika, si P. Agustinit, dritë pasët, e se me kohë do t’i bjerë “qymja” “ma[draga”, “dala e gjâs”, “priçit” etr. etr. etr.? Nejse…

Tash, mjaft. U falem me shndet të gjithve në Kuvend e në Shkollë. Të marr ngrykë me shum máll.

P. Gjergji i yt

***

I dashtuni P. Provincjal,

Kaluen dye të Merrkurre – dye ditë Poste prej Shqypnijet – e un prej tejet s’mora as leter as kartolinë, mos tjeter, sa me m’diftue se keni mrrîjtë shndoshë e mirë në Shkoder. Por ká pasë thânë i moçmi: si t’i a bâjsh kujë, t’a bâjnë e t’a teprojnë; prandej, mbasì vetë jam i ngâthtë në të mbajtun të korrispondencës pustollare me tjerë, s’kam tager me u zemrue pse tjerët nuk m’shkruejn.

Simini ká shkrue prej Livorno e difton, se e ká xjerrë pasaporten. Un i telegrafova në ket mndyrë: “Venite Roma quanto prima urgendo vostra presenza gimnasio francescano Scutari”. I telegrafova në ket mndyrë, pse aj m’shkruete, qi do të shkote me giasë, në Leçe, per me pá familjen e Atiljas e të Gjacintos, të vllazenve të vet, e se masandej do të nisej per Shkoder – Tue kênë se ktû n’Italí fillojnë msimet gymnazjore në Ndanuer, aj kujton se ká kohë me u ndalë edhè ndonji ditë mâ teper n’ Italí – Dér sod enè s’ká ardhë në Romë. Do t’ia mushi menden me u nisë sa mâ para per Shqypní.

Ekspozicjoni ká me u mbyllë zyrtarisht me 24 të Dhetorit të k.v. Por, mbasì muzeu etnografik në pellaz papnuer të Láteranit enè nuk âsht gati e kshtû Ekspozicjoni ká me u çilë vetem dyë dit në javë, me personal të muzejve të Vatikanit. Prandej nuk lânë qi të hiqen teshat, perpara se komisjoni i muzeut të rí etnografik të ketë caktue, se cillat tesha t’Ekspozicjonit lypen per muzé. Si po shof puna do të shkojë gjatë. Un û kam thanë Ercolit e Nagarës, se argjantarín s’mund e bâ kurrsesi mâ teper se nji vjetë e se domosdo do t’a nisi per Shkoder. Atà m’thânë: shko nji herë në Shqypní per do dit, e mandej eja prap. […] Si t’a shof punen mâ kjartë, kam me të shkrue prap mbí ket çashtje.

Ktej punët sikurë i ké lânë: makarona e fjalë të mdhá, sa me t’u neveritë. E merr mend, sa jam tuj u merzitë vetun. Me mzi pres diten qi me u nisë per Palermo, per me predikue novenen e Zojës: veç si t’a kalojë kohen me ndoj punë per dore.

U falem me shndet të gjithve, êmen per êmen, shka âsht Frat e kushdo qi të pvesë per mue.

P. Gjergj Fishta

P.S.

Kuer të keshë pare me shpenzue per mue, të lutem mi dergo tash e mâ vonë ká nji çerek kg cingaresh m’adresë: Legazione Albanese – Roma.

***

Fort i dashtuni P. Pál!

Fort kam pasë dishrue me i kalue Kshndellat me tyë në Troshan; por Provincjali – per do arsye të vetat – po m’thotë, m’e lânë per nji tjeter herë. Prandej s’po m’jet tjeter, veç me të thânë me leter: i gzosh per shum mot Kshndellat e motmotin e Rí. Dramin e Sh’ Luigjit e kam marue s’shkruemit e m’ká dalë mjaft i mirë e i gjatë: afer 1600 vjerrsha. Ká me u tfaqë me 16 Kallnduer 1927.

Tuj t’marrë ngrykë të falem me shndet tyë, P. Engllit e gjith tjerve.

P. Gjergj Fishta

***

Livorno,

Fort i Nderti e i dashtuni Provinçjal!

Letra e jote – me 10 të k.m – më ká ngushllue fort, si pse âsht mâ e para mbas tre muejsh heshtimi, si edhè fort e mâ fort per dý mrekullít e Shna Ndout qi m’i lajmon në ket leter.

Per punë t’lterit të Shna Ndout jam tue i shkrue sod P. […], prandej ktû s’po të shkruej gjâ të posaçme mbi të.

Në të mbyllun t’Akademís së Sienës shkova vetë atje, me vertetue me sw të mí perparimin e P. Leonit në Pikturë mundem me të thânë, se n’at ród pikture qi ndiekë aj âsht sugurisht mâ i pari i klasës së vet. Si Drejtori i Akademís si Profesori i tij e kan levdue per cenë e perparim. Edhè un vetë jam konden me tê. Ktû po të qes dý fotografí punimesh së tija e të shenjueme me siglat A e B. Fotografija A) paraqet nji të katert të tavanit. Leoni ká pikturue në nji odë t’Akademís. Si ravizimi si ekzekutimi me bojna janë fort me vend. Në fotografín B) janë të rreshtueme punimet, qi krye rrokul vjetit n’Akademí. Drasëzat njyrje murrtë jane pûnue “a fresco” ndersa ato të bardhat me “carbonçino”.

Ajo e mjedismja – “Maternità” âsht punimi bâ per provimin e mbramë të vjetit shkolluer, e âsht sugurish mâ e bukra nder të gjitha punime të ktij subjekti paraqitë nder sprovime – Ndoshta, në mos […] “creatare”, ká me dalë sigurisht nji ekzekutore i mirë. Ky ká kryè sivjet të tretin kurs akademik e do të rrijë edhè dý vjet në Sienë, per me krye plotsisht kursin akademik t’asajë Shkolle e me marrë diplomen per piktor. Un jam mendimit me e lânë me vijue, mos tjeter, edhè per dý vjet Pikturen – Mjerisht âsht i mberthyem teper me sherbime të Kuvendit.

P. Agustini ká dhânë trí sprovime n’Univerzitet, e të katertin gjûhen tedeshke – në Tetuer – Nder trí sprovimet e bame, per dý ka marrë noten mâ të nalten: “30 con lode”, e per të tretin 24 – italisht.

Edhè do Freten të rí, qi ndjekin Univerzitetin, e levdojnë fort per kah zotsija në kndime.

Si P. Agostini si P. Leoni kishin me dashtë me ardhë në Shqypní kah gjysma e Shtatorit. P. Leonit kishte me i u dashtë me shkue në Venezia, per me pá ekspozicjonin e Pikturës; e atw kishte me u bâ me P. Agostinin e të dy bashkë, me vaporr me ardhë në Shqypní. Prandej, të lutem me i a xjerrë Leonit obedjencen per Venezia e – po s’pate ti gjâ kundra – të dyve vetë per Shqypní. Sa per ridukcjon shpenzimesh në vaporr, tash po interesohem vetë – E meritojnë.

Sa per punë të botimit të libravet të mí fjalët i kam të mira; palè si do të më dale puna. Me pasë per t’i botue ktu n’Italí m’nji leter gati si ajo e Kanunit, librit kishte me i rá per copë, me gjith trasport, Lit. 5.00. Të 7 blêjt, kund 300 faqesh, kishin me u botue mbrenda 7 muejve. Po u bâ puna me i botue, na bjen fort mirë me i botue ktu n’Italí – Kaq kishte me bâ lkura; por âsht halli se harusha […] n’mal…

P. Pali më shkruen, se perkthimin e Kanunit mendon me e bâ në bashkpunim me Toçin. Bâni si të dueni, por un nuk jam i ktij mendimi. Perkthimi i Kanunit kà randsí të madhe, e nuk shof arsyen pse t’a perziejm Toçin në ket çashtje. Sugurish, pak me thânë, nji mij bibljoteka t’Europës kishin me e blé, posë atyne t’Amerikës, të Japanit etr. Në mos dashtë me e perkthye P. Pali shkruej P. Bazilit, pse sugurisht aj e perkthen tash (vakancash?) me nihmen e P. Marinit e të Donatit. S’âsht çashtja me i bâ komente Kanunit: çashtja âsht, me perkthye tekstin ashtu si âsht. Flitet per terme teknike e legale: aq sa ká dijtë P. Shtjefní – dritë pasët! – në kso termesh, i din secilli nesh – un do t’a dergoj nji listë bibljotekash, qi sugurisht kishin me e blé Kanunin.

Më fal se s’po m’epet me shkue mâ gjatë me ket leter: më ká kcye damari me i a hî njâjë kange të Lahutës sande, e s’kam si vijoj mâ gjatë. Por jo, prit; se kam edhè nji fjalë.

Kam kenë dý here në Postico, e të dyja herët kam ndêjë per nji ditë. Doga âsht shndosh e fort konden. Me P. Martinin kam bâ qi me i u njoftë per kohë ligjore të Probandatit muejt qi kà kalûe në Bari; e kshtu ká me u veshë Munëgeshë në muej të Gushtit. Madre Maggiore e don fort e ká urdhmue – posë ushqimit me shoqe tjera – me i dhânë kolacjon posaçem në 10 paradite e merendë në 4 mbasdite. Mâ teper, per mos me e lânë me bâ […] kuvendi, e kam qitë si nji farë sekretarjet, me shkrue s’dij se shka…. per Munëgesha. Më ká thânë me i gjetë fuguret pomendojse të veshunit të sajë e me i a bâ gati epigrafen si edhè me i gjetë êmnin e rí rregulltar. I kam shkrue edhè Vitores se âsht shndosh e konden e se Murëgeshat kan kujdes të posaçem per tê; veç se nuk i kam shkrue gjâ se veshet në Gusht. Kan me i shkrue Munëgeshat vetë. Në ftyrë âsht fort mâ mirë se në Shkoder, e âsht fort konden si të thoshe – Nji ditë e kishin qitë me lypë, pse kishte kerkue vetë me dalë e jo pse e kam detwrue. Munëgeshat kan me më thirrë per vesticjon të sajë, edhè un do t’u shkoj- I kam premtue Dogës, se do të perkthej per tê n’at rasë të dytin liber të Kempis – Kam uzdajë në Zotin se Doga ká me bâ buona riuscita.

Kallxoja edhè Madres kto sende; pse ajo âsht e mêçme e e don Dogen. Madres vetë kam me i shkrue, kur Doga të vêshet Munëgeshë. Kish të mendojshin të gjitha si Madrja në ket punë! Pse do të flitej pak e do të ndihej edhè mâ pak! Sa per fjalë mjaft ká të motrat e veta. Vokacjoni i cilles Munëgeshë shqyptare kâ kênë vû mâ fort gjatë në provë se vokacjoni i ksajë mâ se prej shpijet, kû ká pasë nji mij të mira, mbas dymbdhetë vjet kundershtimesh ká hikë e âsht ndry në Kuvend! Nuk âsht mirë me shartue zi e me bâ profecija jashta vendit. Edhè Ruth e Bersabé njifen në genaologi të Krishtit. Mâ shêjt e mâ Shejtneshë se Krishti s’âsht kush i gjallë. Nejse…

Si të thashë, kam fillue nji kangë, qi shpresoj se ká me mbetë nder mâ të bukura të Lahutës. Dér m’sod kam shkrue ktu n’Italí kater kangë të Lahutës; nji Cantico drammatico mâ se dý mij vjerrshash; nji Konferencë mbí Provincjen t’onë e nji satirë mjaft të gjatë. E pra Doktori më ká pasë urdhnue kater muej pushim menduer, posë trazimesh të mdhá qi më qesin letrat shum herë të papuna. I falem nderës Zotit, qi ké kthye në Shkodër ti!

M’i thuej P. Palit se kilja e duhanit s’më ká rá në dorë. Me Postë nuk kam qef me më dergue kurrgjâ duhan. Jam ngusht por s’kam shka bâj. Nuk ká hije per mue me m’u gjetë gjâ kontrabandë.

Por, se të m’a dergoj Fr. Ndou nji shishe rakí – të gjymtueme, merr vesht – kishte me m’u bâ qefi; mjaft qi të jét aso s’mêret. Më ká marrë malli per nji pike rakí Gjûhadolit!

Fal me shndet P. Antonit, P. Pashkos, P. Palit, Martinit, Frano Kirit, P. Jakut, P. Paulinit, Sebastjanit, Antoninit, Fr. Ndout, Ndoc Lisnes e Shtyshkrojsve, Zef Prendushit, Ndocit, Nanës s’ate etr. etr. etr. Kam me të shkrue per së shpejti.

Mâ bash naten e mire, e kjo leter të gjetët shndosh!

P. Gj. Fishta

M’byten mushkajat, eh i marroftë Zoti!

Adresen po t’a shkruej italisht,

pse ndryshe m’recapis Posta shkruen:

Fort i Nderti, e kurrgjâ tjeter.

Përkujtohet në Lezhë 147-vjetori i lindjes së At Gjergj Fishtës

Bashkia Lezhë organizoi dje aktivitetin artistik muzikor-letrar në nder të At Gjergj Fishtës, në 147 vjetorin e lindjes së tij.

Sikur për Fishtën të flitej në 365 ditë të vitit, nuk do mjaftonin për të përcjellë rëndësinë e tij si figurë dhe rëndësinë e veprës së tij, si pasuri kombëtare e pakrahasueshme.

Ashtu sikurse Lezha nuk mund të mendohet pa Besëlidhjen e Gjergj Kastriotit, po ashtu Lezha nuk mund të mendohet pa Fishtën dhe veprën e tij, shkruan ata.

“Bashkia Lezhë, mbështet nismën që ashtu sikurse 2 Marsi i Besëlidhjes së Lezhës të jetë ditë feste Kombëtare, edhe data e lindjes së Fishtës, të tejkalojë dimensionin lokal”, shkruan bashkia./ KultPlus.com

Ta kujtojmë Gjergj Fishtën

Shkruan Ndue Ukaj.

Arsyet pse duhet ta lexojmë veprën e Gjergj Fishtës dhe pse ai, si klasik i kulturës shqiptare, ka domethënie edhe për kohën tonë, mund t’i kuptojmë përmes një mendimi të vlefshëm të Artur Shopenhauerit, që shkruan: ”Freskimi më i madh i mendjes është leximi i klasikëve të lashtë. Duke lexuar ata, ndihesh i çlodhur, i lehtësuar, i përmirësuar, i lartësuar dhe i kalitur; të duket sikur sapo ke shuar etjen në një burim të kulluar malor”.

Gjergj Fishta, i vlerësuar si “Homeri Shqiptar”, është shkrimtari kombëtar i shqiptarëve, një burim i kulluar i gjuhës dhe artit, i cili njihet kryesisht me veprën “Lahuta e Malcis”, që njëkohësisht është epi nacional i shqiptarëve. Përveç kësaj vepre, ai njihet edhe për një sërë veprash me rëndësi në fushën e letërsisë, por u shqua edhe për kontribut dhe veprimtari shumë të frytshme kombëtare. E, mjafton të përmendim këtu një ngjarje madhore të identitetit kulturor të shqiptarëve, Kongresin e Manastirit (1908), në të cilin Fishta qe protagonist.

Pa dyshim, Fishta dha një kontribut të jashtëzakonshëm edhe në mendimin shqiptar, si mendimtar i mbrehtë. Si themelues dhe drejtues i revistës ma prestigjioze shqiptare, “Hylli Dritës”, me shumë analiza e tekste, të shkruara me dije dhe kulturë, ai u dëftoi shqiptarëve rrugën kah emancipimi, përparimi dhe liria e njëmend.
Tekstet e shkruara atë kohë, me forcën e argumenteve, janë të freskëta dhe dobiprurëse edhe për kohën tonë dhe shqiptarin e shekullit XXI, që vazhdon të vërtitet i trullosur përballë krijesës së organizuar dhe të menduar, të quajtur shtet.

Gjergj Fishta, në tekstin ”Koha e ardhshme e Shqipnisë”, të botuar më 1923 në revistën “Hylli Dritës” ndër të tjera shkroi: “Jeta e përparimi i një shteti janë të bazueme: a) mbi pavarësinë politike, b) mbi lirinë e qetësinë e përmbrendshme, c) mbi ekonominë, d) kulturën dhe e) moralin.
Revista “Hylli Dritës”, pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë, u shndërrua në një institucion që synonte t’i bante shqiptarët në kohën kur ishte ba Shqipnia. Revista, duke bashkuar elitën ma të shëndoshë të kohës, pa asnjë dallim, i kontribuoi mendimit politik, arsimor, gjuhësor e kulturor të shqiptarëve. Në këtë mënyrë, ajo u shndërrua në një institucion emancipues, që i dha kulturë kombit shqiptar. Veç tjerash, kjo revistë i dha shpirt Shqipërisë, ndaj, me shumë të drejt Zef Pllumi, ai që e ringjalli “Hyllin e Dritës” e quajti “busulla në të cilën shënohet vetëm një drejtim: Europë.”
Gjergj Fishta, duke shënuar këtë periudhë e duke qenë prijatar i saj, shkroi shumë tekste diturore, me të cilat iu dha domethënie e shtytje zhvillimeve të atbotëshme në Shqipëri.
Teksti në fjalë, është një manual shumë i dobishëm edhe për kohën e sotme. Një ABC politike e kulturore. Sidomos për m’i dhanë shpirt shtetit. Atë çka vërtet na mungon.
Në tekstin në fjalë, Fishta, si erudit i vërtet, analizon pesë shtyllat themelore që mbajnë lartë ngrehinën shtetërore.
Shkurtimisht, të shkëputura nga teksti i përmendur më sipër, ato janë:
“Shteti, për me jetue e me përparue, ma parë duhet që te ekzistojë individualisht, duem me thanë: T’i ketë kufijtë e vet të caktuam e mbas pozicionit gjeografik…
Pa liri, s’ka qetësi të përmbrendëshme; e pa qetësi, si eksperiencë na mëson ne shqiptarëve, s’ka punë, s’ka përparim, e shteti s’mundet me pasë jete të gjatë.
Tue qenë se qëllimi i imediat i shteteve të qytetnueme asht përmirësimi i gjendjes së njeriut mbi tokë, ma parë në pikëpamje të jetës së tij fizike e masnadej të jetës intelektuale, merret vesh prej vetes, se, pa ekonomi, një shtet i qytetnuem s’mundet të jetojë, e me kohë, do të bahet rob i huaj.
Një komb nuk mundet me e mbajtë gjatë pavarësinë e vet ekonomike, pa të cilën, si thamë, s’mbahet as pavarësia politike, po qe që puna e tij nuk prodhon aq sa puna e atyne kombeve, me të cilat ky gjendet në të përpjekun. Por puna rrjedh prej idesë; prandaj një shtet i qytetnuem, për ne do me ruajtë pavarësinë e vet ekonomike, ai do të gjendet e, në mos qoftë, do të mundohet me u gjetë po në atë shkallë kulture, në të cilën gjenden shtetet me të cilat ky ka të marrun e të dhanun.
Çka asht gëlqerja për murin, ai asht morali për shoqninë njerëzore. Morali asht ai që e mban gjallë e të fuqishme ndihmën ehuazesë (ndërsjellët), ndërmjet njeriut e njeriut e ndërmjet shtetit e shtetit, pa të cilën as njeriu, as shteti s’përparojnë e as me jetue gjatë s’mund të jetojnë.
Qe, këto janë, mbas mendimit tonë, ata gurët e parë të themelit, mbi të cilën do të mbahet, do të zhvillimet e do të përparojë çdo shtet i qytetnuem.”

Përvoja e njerëzimit ka treguar se, këto parime që i analizon në një tekst më të gjatë Fishta, janë esenciale për një shoqëri të emancipuar, që aspiron të ecë krah për krahu me popujt e përparuar.
Prandaj, Fishtën duhet ta lexojmë, sepse kështu luftojmë harresën dhe e freskojmë mendjen. Marrim mësim nga e kaluara dhe përmes saj, gjejmë shtigje për të ecur kah e nesërmja

Sot është ditëlindja e At Gjergj Fishtës, vepra e të cilit në historinë e kulturës shqiptare, ka lanë gjurmë të pashlyeshme dhe përbën një vlerë të jashtëzakonshme. Prandaj, përkundër mërzisë që na shkakton politika dhe marritë e përditshme që ndodhin ndër ne, ia vlen ta kujtojmë Fishtën, dhe njëkohësisht ta lexojmë veprën e tij të pasur dhe me vlerë, sepse mesazhet e saj janë të vlefshme edhe për kohën tonë, sidomos për t’i kuptuar raportet tona negative me historinë dhe shtetin./ KultPlus.com

Sot 147 vjetori i lindjes së Gjergj Fishtës

Politikani, kleriku, shkrimtari Gjergj Fishta lindi në fshatin e vogël Fishtë të Zadrimës më 23 tetor 1871.

Kur ishte 6 vjeç e dërguan në Seminarin Françeskan të Shkodrës. Më 1880 vazhdoi studimet në Kolegjin Françeskan në Troshan, ku mbaroi dhe shkollën e mesme. Ai ishte nxënës i poetit arbëresh Leonardo De Martino.

Më 1886 vazhdon studimet për filozofi dhe teologji në Bosnjë. Më 1893 u kthye në Shqipëri dhe më 1984 filloi punën si profesor i gjuhës shqipe në Seminarin e Troshanit. Deri më 1899 Fishta shkruan me alfabetin shqip të françeskanëve. Në janar të atij viti ai bëhet bashkëthemelues dhe pjesëtar aktiv i shoqërisë “Bashkimi”, të cilën e drejtoi poeti Preng Doçi. Me alfabetin e kësaj shoqërie u botuan edhe krijimet e Fishtës të kësaj periudhe.

Më 1902 emërohet drejtor i shkollës Françeskane në Shkodër. Më 1908 ai mori pjesë në Kongresin e Manastirit si përfaqësues i shoqërisë “Bashkimi”, ku u zgjodh Kryetar i Kongresit dhe drejtoi punën e Komisionit të Alfabetit. Më tetor 1913 Fishta themeloi revistën “Hylli i dritës” dhe ishte drejtor i saj. Më 1916 botoi revistën “Posta e Shqypnisë”. Po më 1916-tën së bashku me Luigj Gurakuqin, Ndre Mjedën, Mati Logorecin etj. themeluan Komisinë Letrare në Shkodër. Nga fillimi i prillit 1919 dhe gjatë vitit 1920 është Sekretar i Përgjithshëm i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris.

Në dhjetor 1920 zgjidhet deputet i Shkodrës në Parlamentin Shqiptar. Në prill 1921, në mbledhjen e parë të Parlamentit zgjidhet Nënkryetar. Vitet 1925 e 1926 i kalon në Itali. Pas kthimit në Shqipëri nis etapa e fundit e krijimtarisë së Fishtës.

Ai nxjerr botimin e plotë të veprës së madhe “Lahuta e Malcis” (1937). Fishta duke qenë njohës i latinishtes, greqishtes së vjetër, italishtes, frengjishtes, e gjuhëve slave. Veprimtaria e tij letrare, përveçse në librat u publikua edhe në 15 gazeta e revista të kohës brenda edhe jashtë v endit, ku ai përdori 24 pseudonime. Për veprimtarinë poetike, arsimore, atdhetare e fetare Gjergj Fishta mori nderime të ndryshme. Më 1931 Greqia i dha dekoratën “Foenix”. Më 1939 Italia e bëri anëtar të Akademisë së saj.

Vdiq në Shkodër më 30 dhjetor 1940./ KultPlus.com

Lamtumirë vendet e mija

Poezi nga Gjergj Fishta.

Lamtumire vëndet e mija,
Që po m’zhdukeni dalngadalë
Gjëmon Deti ushton duhija
Lkundet varka vale mbi vale.

Kah njaj Diell që asht tuj flakrue
Andej fill un tash do t’veta
Lamtumir atdhe i bekue
Lamtumirë për sa të jetë jeta!

Neser Nadja kur mbi ne,
Rrezja e diellit ka me ra,
Kush e di sa Ujë e Dhe,
Mue prej teje ka me me më nda?

Po ni pvetsha retë minore?
Po në i pvetsha zogjt e detit?
Veç për ty moj tokë arbnore,
Ska me më fol kush ma mue t’shkeretit

Kam me shkel në të tjera zalle
Në të tjera brigje e të tjera Dete
Kam me ndije të tjera gjuhë
Në të tjera vënde e të tjera qytete…

Vëndin tëm ma skam me pa…

Ka me prit pra motër zeza
Me i pru nanës në shpi ndonjë re,
Po, kushedi, i vllau atëhera,
Ku asht kah kalbet për nan dhe…

Para Hyut naltohet lutja,
O ju bjeshkët e shqiptarisë,
Ku ndër ju s’dijmë, çka asht tuta!
Veç në ju asht logu i burrënisë!

Lamtumire ju mriza e stane!
Lamtumire ju “shkurre e mreta”!
Lamtumire ju o armt e t’parve
Lamtumire për sa t’jetë jeta.

‘Ma zor mblidhen dy shqyptarë, sesa mblidhet nji thes me pleshta’

Gjergj Fishta

Kishin hyp nji rreze dilli,
Ai Shën Pjetri e ai Shën Mhilli,
E po flisnin për i hall t’vjetër,
Ai Shën Mhill me njat Shën Pjetër

Se Shqypnia u rrudh e vogël,
Për shqyptart, sa një gogël.
Lene t’shejt e mos ta zgjasim,
Zbresin n’tokë Shqypnin ta masin.

Morën tshejt nji lamsh t’mashit
Nisen matjen n’Preveze t’tashit.
Mirëpo lamshi u ka mej,
Sa arritën t’Shejtit n’Qafë-Pejë.

Edhe nejse, mos me u zgjat,
Si me mat Shqypnin e ngratë,
Peni i mashit asht mbaru…
Vrik, kalon dreqi i mallku!

I kanë pre kryet, lekurën i kanë rru,
E me atë lesh kanë ba nji dredhë t’Djallit.
Qysh se u mat me lesh t’Djallit,
Asnji punë s’na shkon për s’marit.

Sesa nisim nji pune t’re,
Të parët që e prishim, jemi ne!

Troç, dy fjalë, kombit mbarë,
Sy me sy me ja thanë deshta:
Ma zor mblidhen dy shqyptarë,
Sesa mblidhet nji thes me pleshta.

‘Vërtetë ne kemi Bajram e Pashkë, por shqiptarinë e kemi bashkë’

Një shprehje e Homerit shqiptar, kolosit të letrave Gjergj Fishta gjen vend dhe sot ndër shqiptarë.

“Vërtetë ne kemi Bajram e Pashkë, por Shqiptarinë e kemi bashkë”, kjo thënie e poetit të madh ka treguar se ndër shekuj shqiptarët e kanë pasur bashkëjetesën fetare një shembull për të gjithë duke e përcjellë brez pas brezi.

Edhe sot, në këtë ditë festë për besimtarët mysliman , shumë klerik kanë uruar për festën e Bajramit, duke dëshmuar paqe e mirëkuptim pavarësisht bindjeve fetare ndërmjet njerëzve. /KultPlus.com

Marshi i Gjergj Fishtës për nizamët shqiptarë gjatë stërvitjeve

Marshi shqip që e shkroi P. Gjergj Fishta me kërkesë të Hasan Riza Pashës që t’u mësohej nizamëve shqiptare të ushtrisë osmane që ta këndonin gjersa shkonin në stërvitje.

Prej kah lén e merr hana,
Me u çue shekulli kundra nesh
Djelm kreshnikë na bani nana
Vetem na iu dalim ndesh
Të parët tonë burra çelikut
Bota mbarë sot i nderon
Ata i binin ndesh anmikut
Si rrufeja kur veton
Në ball të urdisë u ngreh bajraku
Luftë burija që po thërret
Bini djelm ku derdhet gjaku
Për lir edhe për Mbret
Kush të jetë djalë në ushtri të Sulltanit
Kush të jetë djalë që deken ban
Të dalin sot ai në fushë të mejdanit
Me dhanë jetën për vatan.
Asht ollsun ushtrija Osmane
Nenë Sanxhak rreshtu tabori
Marre të parve kurr s’iu çon
Se përpara bijnë gjallë në vorr.

Sait Saiti/ Facebook/ KultPlus.com

Shtëpia e At Gjergj Fishtës nuk do të restaurohet

Ministrja e Kulturës, Mirela Kumbaro, njoftoi nga Lezha se shtëpia e Gjergj Fishtës në Fishtë nuk do të restaurohet për shkak se është objekt privat.

Shtëpia e përfolur e At Gjergj Fishtës në Fishtë të Lezhës nuk do të restaurohet edhe pse është raportuar edhe më parë që ajo është drejt shkatërrimit.

“Objekti që shpeshherë cilësohet gabimisht si shtëpia e Gjergj Fishtës është vetëm një banesë me disa pronarë privatë me një histori pronësie goxha të komplikuar, ku At Fishta ka kaluar pak muaj fëmijërinë e tij”, ka thënë Mirela Kumbaro.

Prandaj memoria për Gjergj Fishtën do të bëhet tek kolegji i Troshanit, të cilit ai i kushtoi pjesën më të rëndësishme të jetës së tij.

Ministrja e Kulturës ishte në Lezhë duke inspektuar punimet për rikonstruksionin e plotë të vendvarrimit të Skënderbeut.

Ajo tha se punimet do të krijojnë probleme gjatë sezonit turistik për vizitorët dhe agjencite turistike, por u kërkon mirëkuptimi të gjithë aktorëve, shkruan abcnews.al./KultPlus.com

“Si atà krenët e Shqyptarís, në Prizrend na janë bashkue, Për me folë, me bisedue”

Poezi nga Gjergj Fishta, Lahuta e Malcisë- Kanga e IX, Lidhja e Prizrenit.

Shkrepi dielli buzës s’Cukalit,
Eja e t’kndojm, oj Zana e malit,
Eja e ‘kndojm më Lahutë t’Malcís,
Si atà Krenët e Shqyptarís
Në prizrend na janë bashkue
Per me folë, me bisedue,
Shqyptarín se si m’ e pshtue
Prej çapojve t’ Malit t’ Zí,
Qi ka dýndun top e ushtrí,
Me hi n’ Plavë, me hi n’ Gucí,
Me marrë Shkodren me Malcí,
Dér ku dán vendi me Drí;
Pse, po thonë, Mbreti i Stambollës
Dorë i dhanka Knjaz Nikollë
Me ndezë zjarm aj m’ votra t’ ona,
Me ngá qét aj n’ ara t’ ona
Me ba dru n’ zabele t’ ona,
E me grá e me vasha t’ ona
Me luejtë Shkjau harushë nder né,
Thue se s’ ká Shqyptarë mbí dhé.
Por po kisht’, besa, Shqyptarë,
Kisht’ Shqyptarë zemer bujarë…
Burra t’ urtë, trima luftarë,
Qi s’ po u tutshin kta me dekë
M’ erz a m’ tokë me pasë me i prekë.
Persè, qe, qaj Alí Pasha
Fort ká vra ato vetlla t’ trasha,
Ká vra vetllat edh’ a idhnue,
Burri i botës kur ká ndigue,
Se n’ Berlin asht ba pleqnija
Nen kamë t’ Shkjaut me vue Shqypnija;
Edhè n’ Pejë trimi ká dalë,
T’ tanë Shqypnís ká çue nji fjalë,
Qi shk’ a Krye, shk’ a Bajraktár,
Shk’ a Vojvodë e shpí e parë
Fíll me dalun në Prizrend,
Per me ngrafë atý kuvend,
E, si motit, per, per Atdhé
Me lidhë besë, me lidhun fé:
Besë e fé me lidhë Shqyptare,
Se pá dale Shqypnija fare,
Sa qi n’ fushë as në zabel
Mos të lehë ma qen në stel,
Mos t’ këndojë as pulë as gjel,
Vendin t’ huejve mos m’ u a lshue,
Shkjaut per t’ gjallë mos me ju shtrue,
Mos me vu kapicë mbí krye:
Mbretit fjalen me ja thye.
Edhè n’ lajm qi çpon Alija,
Trup në kamë çohet Shqypnija,
Shk’ a Gegní e shk’ a Toskní:
Çohen Krenë e Bajraktarë,
Agallarë e Pashallarë,
Me Vojvodë e me Begllereë
Trima n’ za, burra me nderë,
Larg t’ permendun per urtí,
Larg te lypun per pleqní:
E kush tok e kush pá shok:
Si atà hyjt qi shkrepin n’ qiell:
Në Prizrend na shkuekan fill,
Prizrenjanët ku mirë po i presin,
Buke e zemer ku po u qesin,
Si zanát qi e ká Shqypnija,
Kur t’ u shkojë miku te shpija.
E si tok na janë bashkue,
Trimat m’ kame atëherë janë çue
E kan dalë në log t’ kuvendit,
M’ ato mojet e Prizrendit,
Ku kan ndejun rend mbas rendit,
Me Ali Pashen n’ krye te vendit.
Vall, ç’ piskati n’ hije t’ blinit,
N’ ato mrize t’ Ljubotinit,
Qi ushtoi vigma ashtu zallís?
Ora e bardhë e Shqyptarís
Paska kenë n’ nji gurrë t’ u lá,
Edhè e Mira paska pá,
Se atjè poshtë – o në Prizrend
Kenkan mbledhë Shqyptarët n’ kuvend;
Paska pá ajo e kenka gzue,
M’ maje t’ bjeshkës paska flutrue,
Edhè n’ giuhë t’ ambel t’ Shqyptarit
Thirrë i paska Zanes s’ Sharit,
Sa qi ushtue ká hapesira:
A po ndien, moj t’ raftë e mira!
Moj shtat – rrituna në mjaltë?
Peja i’ herë m’ ket bjeshkë të naltë,
Peja ‘i herë, per n’ daç me pá,
Shka s’ ké pá as n’ Turk as n’ Shkjá.
Zana mirë ate e ká ndie;
Fluturim asht lshue n’ ajrí,
I a ká behë m’bjeshkë t’ Ljubotinit,
Sa rre’ ‘i herë qepalli i synit,
Ku atý para i ka dalë Ora,
Edhë kapun dora — dora,
Tue kuvendë motra me moter,
Na kan zanun vend m’ nji koder.
Vend m’ at koder, si kan zanë,
Ká qitë Ora edhè i ká thanë:
Se un, qi dijtë e kam ma s’ miri,
Se tý p’ reherë t’ a ka dashtë hiri
Me t’ kuvendun fjalë burrnije,
Me t’permendun punë trimnije
E me njoftë burrat e dheut,
Qi per Fé e lirí t’ Atdheut,
Vringllojn shpatat si vetima,
Trandin boten si bumllima,
Bajn anmikun copa e grima:
Deshta t’ thrras, moj vetull – njalë,
Mbí ket bjeshkë nji herë me m’dalë,
Per me t’ thanë se edhè n’ditë t’ sotit
Po kisht’ burra porsi motit,
Mos me u tremë në flakë t’ barotit,
Mos me u tutë n’ vringllim t’ çelikut,
Ballë per ballë m’ i u turrë anmikut.
A i shef, poshtë, atje n’ Prizrend,
Njatà burra mbledhë n’ kuvend?
A thue i shef ea thue po i njef ?>>
Un po i shof por nuk po i njof
Nuk po i njof, jo, se kush janë,
Po i pergjegjë e bardha Zanë,
Veç, mbas giaset, kish’ me thanë,
Se ata Akejt na kenkan njallun
Qi t’ largë Trojen paten kallun:
Pse edh’ aj trimi n’ krye te vendit,
Qi po dán në log t’ kuvendit
Porsi t’ isht’ nji rod drangonit,
Fort m’ i giaka Agamemnonit;
Si p’r at tjetrin, pak pertej,
Me atà dy mustakë te mdhej,
Krah e m’krah qi i paska lshue,
E qi folka si tu ulrue,
Kish’ me thanë se asht Diomedi.
Fort ká qeshë Ora me vedi,
Fort ká qeshë e kshtu i ká thanë:
Se atà Akej, besa, nuk janë,
S’ janë Akej as s’ janë Dardaj,
As vigaj, as katallaj;
Por janë Krenët e Shqyptarís,
Krent e Gegve e t’ Tosknís,
Qi kan dalun ne kët dhá
Me lidhë besë, me lidhun fé,
Edhè m’ armë kta me u shterngue,
Europës fjalen m’i a poshtue,
Qi me Mbret paska pleqnue
Me dhanë dorë Malit të Zí
T’ a coptojë t’ mjeren Shqypní.
Sá p’ r at trimin n’ krye te vendit,
Qi po t’ dán ne log t’ kuvendit
Porsi t’ isht’ nji rod drangonit
E qi i gjaka Agamemnonit,
Aj nuk asht mori lum vasha,
Tjeterkush veç se Alì Pasha,
Qi per t’ drejta t’ Shqyptarís
Vetë i a nep zjarmin shtëpís,
E s’i dhimen nanë djalë:
Per to jeten vetë e falë.
E nji tjetri, ma pertej,
Me ata dy mustakë te mdhej
Me i prekë m’ shoq qi ka bri vedi,
Aj nuk asht, jo, Dijomedi,
Por asht Bajraktari i Shkrelit:
Si njaj pyrgu m’ ballë t’ kështjelit,
Qi s’e trandë as topi as shpata,
E i thonë emnit Marash Vata.
Jo qi ka atý burra tjerë,
Bajraktarë, Krenë e Beglerë,
Qi per fjalë e per urtí,
Per trimní, e bujarí
Nuk i a lshojn vendin kurrkuej
As n’ Shqypní, as nder të huej.
A e she” ‘i herë njat burrë zeshkan,
Me kollçikë e me fistan,
Qi m’ a ka sýnin si zhgjeta,
Qi m’ i bajn t’ gjith t’u ngiatjeta,
E qi folka ashtu pa u zé,
Herë tue matë, mandej tue pré:
Qi prandej njat fjalë qi e flet,
Mbreti as Krajli nuk i a shklet:
Pse edhè e tij bujare
Larg permendë asht n’ tokë Shqyptare
Per kah pupla e per kah dija,
Pá te cillat s’ rron Shqypnija?
Aj asht trimi Frasher Begu,
Qi gjithkund, k e qiti shtegu,
I la naam aj Toskënís
Faqe t’ bardhë i la Shqypnís.
Mandej vjen nji Qafelí,
Prenk Bibë Doda, djale zotní:
Per kah mosha, mjaft i rí,
Por i vjeter per pleqní,
Kur të dojë me folë urtí:
Aj asht, Zanë njaj Kapitani,
Kapitani prej Mirditet,
Per të cillin larg perflitet,
Larg perflitet, larg kallzohet,
Zí edhè bardh per te shartohet.
Atëherë vjen në rend toptani,
Qi edhe ktiji vojt zani,
Per shka mirë e zí qi bani:
Persè i forti, si e din vetë,
Mirë e zí punon n’ ket jetë,
Kur t’i marrë mandja perpjetë.
Per bri tij vjen prap Zogolli,
Gjetë Gegë Shllaku edhe Begolli;
Vjen Çun Mula e vjen Mar Lula,
Njani Hot e tjetri Shalë,
T’ fortë per pushkë e t’ urtë per fjalë;
Si aj Dodë Prëçi prej Kastratit,
Me at Vrijonin e Beratit,
Edhè trimi n’ za Deralla,
Qi po i kishin fjalët e rralla,
Por s’ po çajshin shum kopalla
Ku po, isht’ puna me qindrue,
Me qindrue p’r Atdhé t’ bekue.
Por pertej, m’ at tjetren anë,
Aj asht, Zanë, nji burrë shkodranë:
Asht Shan Deda i Dedë Jakupit,
Qi, si Ltinit, si Halldupit
Rrumullak fjalen u a flet;
Pse asht derë pushka gjet me gjet
E s’ merr vesht per Krajl as Mbret.
Se ti, besa, mirë po thue,
Mori Zana me ligjrue,
Se edhè n’ sý jam tue e dallitun,
Qi kudo puna me e qitun,
Per pá e shkrepë ky s’kisht me u pritun.
Veç un deshta ktu t’ a die,
Se kush asht njaj kime – zi
N’ dý kubure e n’ nji harbí,
Qi e ká vu ksulen m’ nja’n sý
E i ká lshue tirqit nen í.
Sikur lshue s’ i ká kurrnjeni?
Aj asht, Zanë, Abdullah Dreni:
Njaj, pa t’ cillin s’ hecë kuvendi
E i a dro t’ keqen Prizrendi.
Dro Prizrendi e dro Gjakova
Rreth e çark i a dro Kosova;
Pse fjalë peng aj kurr s’ ká lanun;
pse per mik e bese te dhanun
Vetë i a nep zjarmin shtëpís:
Sh1i me Mbret pushken e nisë,
E as s’ len marre Shqypnís.
Dersá m’ bjeshkë te Ljubotinit
Per nen hije t’ mrazitë të blinit
Po ligjrojshin Zana e Ora,
Krye më krye e dora — dora,
Atje poshtë në Prizrënd
Abdull Frasheri, i Toskë me mend,
Kshtu ká nisë të çilë kuvend:
Enè breshtet t’ Kapitolit
Dalë nuk kisht’e murrtë ulkoja,
Per me i dhanun sisë Romólit,
Mbasi shamë kje per dhé Troja:
E atjè larg, po, kah Urali,
Nper atò breshta te larta,
Sillej Shkjau, si shkerbé mali,
Tue kerkue per molla t’ tharta,
Kur m’ kto vise te Ballkanit
Të Parët t’ onë, Pelazgt e motit
Gjan e gjallë kullotshin planit,
Qét i ngitshin m’ fushë të Zotit.
Kishin frone e ligjë të mara,
E giatë shtegut t’gjytetnimit
Ishin shtý atà larg perpara
Q’ me prendverë te rruzullimit.
Prej kah fill zen rriba e Verit
E m’ Vezuv t’ veshun n’gjineshtra:
Prej kaukazit m’ Shkam t’ Doverit,
Ku rri Albjona e pjekë gjenjeshtra,
Fis ma t’ vjeter kund nuk ká
Se asht ky fisi n’ za i Shqyptarit,
Ne mes t’cillit punët e mdhá
Per Europë z^në t’enden s’parit.
Po, m’ kto male e karpa t’ ona
S’ parit Zeusi njerzit i rysi,
E me augure te Dodona
Egersín aj u a permysi;
Ktú edhè s’ parit Orë e Zana
Nisen valle me vallzue,
E nper vrrije e fusha t’ gjana
Zu Pegazi me lodrue.
Këtu, Leka mati hapin
Me i dalë botes n’ fund e n’ krye,
Edhe n’ Hind e çpori vrapin
Rrufén n’ dorë, vetimen n’ sý:
Si edhè Pirri, qi, mbrefë pallen
E dalë detin si duhí,
Shi nen Rromë e shtroi hamballen
Të tanë n’ krena Rromakësh t’ rí.
Kudo rrani turr Shqyptari,
Mirë aj lidhë me besë e fé,
Atje lufta mori zhari,
Atje gjaku rrmej nper dhé;
E as s’u gjet kund mal a rrmore
Qi atij hovin me i a ndalun;
I rá zhyt aj valës mizore,
Me armë n’ dorë nper flkë ká dalun.
Gal, Rromakë, po dikur motit
Kjenë pershkue nper tokë Shqyptare,
Si edhè fiset e Ostrogotit
Me ata slavt,kta dalshin fare!
Por Shqyptari s’ e perkuli
I gjallë qafen nen zgiedhë t’ huej:
E lshoi token, ne mal dueli,
Por të dheta s’ i lau kuej.
Porsi njaj tallazi i detit,
Qi dyndë mal e bardh prej shkume,
Dekë e mnderë tue lanë mbas vetit,
Vjen e thehet m’kep t’ndo i gume:
Njekshtu forca e cilldo anmiku,
‘Qi desht dam t’ na i sjellë lirís,
Erdh e u thye m’ parsme çeliku
T’ bijve t’ maleve t’ Shqypnís.
Pat kujtue Sulltan Murati
Se Shqyptarët i ká lshue zemra,
Se prandej po u rrin aj gati
E rob t’ zanë po i shtron nen themra;
Edhè dyndë nji ushtrí kreshnike,
Të tanë djelm t’regjun nder gjaqe:
Bota marë eshtet prej frike;
Kján Europa, lott per faqe.
Por n’ ket punë u gjet gabue;
Skanderbegu ‘i rrfé prej qiellit
Pallen zier atjè në Krue:
Se ç’ vetun ká n’ rreze t’ diellit!
E si ula tue buluritun,
Shqyptarís i a lshon kushtrimin,
Qi, shk’ a burrë, ne luftë me zbritun,
Turkut m’ armë m’i a shtypë guzimin.
Trup në kamë i a ban shqypnija,
Mirë nder armë edhe shterngohet,
E si breshni e si duhija
Fulikare mbi Turk lshohet.
N’ at turr t’ tyne trendet toka,
Tymi çohet dér mbí re,
Bumbullojn male edhè boka,
Rrëmen gjaku shtoj kurrne.
Shtri m’ fushë t’ Dibers Janiçeri
E, si kau nen thikë të kandarit,
T’ u perpjekë per tokë i mjeri,
Ka’ e ndrydhë m’fyt kama e Shqyptarit,
Aj e shef, sado qi vonë,
Se me dhunë Shqypnija s’ shkilet,
E se rrejn atà qi thonë,
Se p’r Atdhé Shqyptari s’ vritet.
Jo prá, vritet, pasha Zotin!
Nisë Shan Deda, n’ fjalë t’ u zé,
Porsi vrám asht aj gjithmotin,
Kur kje puna per Atdhé.
Edhè Mbreti të Stambollit
Shqyptarët pushken i a kan vu,
Sa herë Turqit e Anadollit
Paten dashë me u shkelë, m’ kanu.
Kú t’ a lypë e mira e Atdheut
E t’ a hjekë lirija e vendit,
Kush a nipash t’ Skanderbeut,
I ç’ do fés e i ç’ do kuvendit,
Per t’ a msý aj ká anmikun,
Si petriti zogjt trumcakë,
E kudo t’ vringllojn çelikun
Nuk len token pa e pergjakë.
Mocë Shqyptarët me stalagtita,
Lirë gjithmonë kta e kan shkue jeten;
E se enden nata e dita.
Se zen vjeta ne rend vjeten,
Kta, posë Zotit t’ naltë t’ Empirit,
Qi ushqen krijen e veshë lulen,
Kryet dér sod perpara nirit
Enè kurr nuk e perkulen.
M’ kamë, atëherë,burra të dheut,
Mbasi t’ zott jemi me dekë
Per lirí e nderë t’ Atdheut,
Prap zen Duli fjalët me i thekë:
Perse sod a kurr Shqyptari
Gjan e vehten do t’ bajë flí
Per Atdhé, qi atí i la i Pari,
E per nderë e per lirí.
Sod t’shtatët Krajlat edhè mbreti,
N’ at Berlin n’ kuvend bashkue,
E kan ba pleqnín n’ mjet veti
Malcín Knjazit me i a lshue;
Me i a lshue Knjazit Malcín,
Me na dá né vllá me vllá,
Me na hupun Shqyptarín,
Me na lanun rob nen Shkjá.
Kush a nipash t’ Kastrijotit,
Qi ká nderë e nuk bán kore:
Burrë, si burrat qi kjenë motit:
Aj sod armët të rrokë mizore
E të dalë në breg të Cemit,
Prej kah Shkjau rri e na kercnohet,
M’ i a diftue botës e polemit,
Se pá gjak Shqypnija s’ shtrohet.
Ktu s’ do t’ shklasë, jo kama e huej;
Kush, posë nesh, s’ zen qé m’ket tokë;
Se na rob s’ i shtrohna kuej,
Dér sa t’ jemi gjallë me kokë,
Me eshtna t’ onë, po, na Shqypnís
Nji murojë kem’per t’ i a vu,
Qi edhe topat e Rusís
S’kan per t’mujtë, jo m’e dermue.
Abdyl Frasheri kshtu foli;
Kur Mar Lula, i pari i Shalës
Nji sý zjarm, nji zog sokoli,
Burrë i zoti i pushkës e i fjalës:
I a pret fjalen n’ log t’ kuvendit:
Se ti, pasha at Sh’ Marrabé!
Sá per t’ dalun zot un vendit,
Me m’ qortue nevojë nuk ké.
Pse, se a zanun kjo Shqypní,
Un kam ndejë me pushkë per faqe,
E per vend e per lirí
Kam rá pré, kam bamun gjaqe.
Kam shkue jeten si bishë malit,
Zdathë e zdeshë edhë pá ngranë;
Por as Mbretit, por as Krajlit
Tungiatjeta s’ i kam thanë.
Un kam ruejtë gjuhen shqyptare;
Un kam mbajtë doke e kanu,
E as per pare e as per timare,
Gjak e t’ Parë s’ i kam mohue.
Prandej, Shkjau me pasë per t’msý
E me dalë kndej kah Shqypnija,
( Si po thonë se ká vu sý )
Ká me u ndeshë, po m’ armë të mija,
M’ armë të Lekve e t’Dukagjinit,
Qi, me ndihmë të Perendís,
Kan m’i a thye pleqnín Berlinit,
Kan m’i a pshtue lirín Shqypnís.
Por pse m’thue me u vrá me Shkjá;
Tue pasë mrendë na Anadollakun,
Qi kurr t’keqen s’m’ a ká dá,
Qi kurr qafet s’ m’ a hoq lakun:
Qi edhè zèmren m” a ká thá
E m’ ká mytë aj tatë e nanë,
E shnjerzue m’ ká grue e moter,
E s’ m’ ká lanë me u rritë djalë n’ voter?
M’ ká korrë aren e punueme
M’ ká marrë token e trashgueme,
E tue m’ ba kanun paçaver,
M’ ká marrë qét po per nen laver,
M’ ká marrë lopet me gjith viça,
M’ ká marrë delet me gji’ ogiça,
M’ ká marrë dhen e m’ ká marrë dhiz,
M’ ká thá vathë e m’ ká thá mriz:
Edhè sod m’ ka vu leçí,
Mos me folë n’giuhe t’ t’ Parve t’ mí;
E m’ a man giunin mbí bark,
E m’ a repë shpirtin me çark
Si mo’ Zot, ma keq per mue,
Nder thoj t’tij qi kam qillue?…
Po a pse Turqit e Anadollit
Duan të tallen këtij trollit,
Na m’i a vu pushken Nikollit?
Jo, per Zotin! – kjoftë levdue!
Se un Manov nuk kam qillue,
Qi me dalë e me luftue,
Perse Krajli a perse Mbreti
Duen të m’majn mue rob nen veti;
Un luftoj veç per lirí,
Per erz t’ em e per Shqypní:
Se un t’huej’n zot s’e due në shpí,
S’ due te njof as Krajl as Mbret:
Mbret Shqyptari asht n’ vend te vet.–
Të lumtë goja, bajraktár,
Ali Pasha, ‘i trim bujár,
Merr e i thotë t’ parit te Shalës,
Se ti lak s’ i bake fjalës.
Se ti folke n’ log t’ kuvendit,
Si po e lypte e mira e vendit.
Per Shqyptarë, si jemi na,
Turk a Shkjá te dy jane nja;
Pse të dy, si Turk si Shkjá,
Né me sý s’ duem me na pá,
Edhè jane per né të huejë:
Gjind, qi as vedit as tjerkujë
Nuk janë të zott nji t’mirë m’a s sjellë,
As per dije e mende të kthellë,
As per punë, as per tregtí,
As per t’ marë në gjytetní.
Por, pse na të vogjel jemi,
Pse kend fis as vllá nuk kemi,
Na sod Shkjaut s’mund t’ i bajm ballë,
Qi po do t’na perpijë gjallë;
Prandej, thom, se e lypë e mara,
Qi edhè sod na si perpara,
Të rrijm njitë me Mbret t’Stambollit,
Per me i bamun ballë Nikollit.
Dikur dita ká me ague,
Qi edhè Turku do t’ marre m’ thue:
E m’ atëherë, shka a Toskë e Gegë,
T’ mlidhen tok, si kokrrat n’ shegë,
E t’ i a napin Turkut t’ shtýmen:
Qi s’ndrron vesin, veç se qýmen:
E t’ a lshojn krye – picingul,
T’ i a thejn zverkun në Mosul.
Prá, ju burra, un kish’ me thanë;
Ktu fjalë tjeter mos me zanë;
Veç me hi me shkrue nji leter,
Me shkrue ‘i leter m’ kanu t’ vjeter
Per t’ shtatët Krajlat mledhë n’Berlin:
Qi, pa u shterrun Dri e Shkumin,
Edhè Buena per pa u thá,
Na per t’ gjallë nuk rrím nen Shkjá.–
Kshtu ká folë pasha i Gucís.
Edhè Krenët e Shqyptarís
Kan marrë letren per m’ e shkrue,
Fjalë per fjalë kshtu tue e peshue:
Ju qi jeni të shtatët Krajlat,
Edhè Mbreti i Stambollës,
Falmeshndet Krenët e Shqypnís.
Per njat gjýgj, qi e kini bamun,
Qi nen Shkjá me vue Shqypnija,
Pa shikjoni, se, per Zotin,
Mund t’na bijë ndo’i punë e keqe;
Pse na rob s’i bahna kuej,
Pagë e t’ dheta s’ lájm kuej.
Njiket tokë të shqyptarís
Zoti vetë Aj na e ká falun
E as Taljanit marrë s’ i a kemi,
As rrëmye s’ i a kem’ Francezit.
As Inglizit, as Teutonit,
Se ma slavit jo se jo,
Qi veç dje ká rá n’ Balkan
E kush di se ku e kputë zverkun:
Si ajo vrula e kacalecit:
Sod këtu, neser s’ diej ku.
Sá per Mbretin e Stambollit,
Qi po thotë, se Knjaz Nikollit
Do t’ i falë Shkodrë e Malcí,
Mund t’ i thoni se Shqypnija
Nji shportë fiqsh nuk ká qillue,
Per m’ u a ná miqve peshqesh;
Por asht toka e t’ Parvet t’ onë,
Asht Atdheu, po, i Skanderbeut,
Asht Atdheu, po i Mojs Golemit
E i atij Lekë Dukagjinit,
Edhè i Kukës edhè i Muzakut
Edhè i Strezës e i Aranitit
Qi e kan lá t’ tanë me gjak t’ Turkut.
Prandaj s’ ká as krajl as Mberet,
Qi ket tokë e falë a e shet,
Dér sá t’ két nji zog Shqyptari,
Qi t’ bajë hije permbi dhé.
Kështu letren e kan shkrue,
Edhe mirë e kan palue,
Mandej shtek ata i kan dhanë
Per Berlin, ku kishin zanë
Mbereti e krajlat, gjýgj me i dá
Shekllit t’ngratë, në gjak krejt lá.

Tre kolosët e kombit shqiptar në një fotografi (FOTO)

Dom Ndre Mjedja, At Gjergj Fishta dhe Luigj Gurakuqi cilësohen si tri mendje të ndritura që lanë gjurmë në letërsi dhe mbrojtën identitetin kombëtar.

Edhe pse kanë kaluar shumë vite nga vdekja e tyre, kontributi i tyre kombëtar kujtohet e vlerësohet edhe sot. Fëmijët vazhdojnë të rriten me poezitë e shkrimet e tyre, vargu i tyre depërton realitetin e kohës në të cilën ata kanë jetuar.

KultPlus ju sjellë një fotografi ku të përbashkët të Dom Ndre Mjedës, At Gjergj Fishtës dhe Luigj Gurakuqit. / KultPlus.com

Poezia e parë e Fishtës (1892) dedikuar lirikut kroat Kranjčević

Vehbi Bala në monografinë Gjergj Fishta, jeta dhe vepra, përcakton 1899-n si datë të poezisë së parë që njohim prej Fishtës.4 Krijime të ndryshme poetike të shkruara prej Fishtës, që mbajnë̈ firmën “É popullit”, botohen në periodikun “Albania” të Faik Konicës.

Një tekst i periudhës së studimeve të Fishtës, shkruar në gjuhën italiane, e shtyn më 1892 datën e krijimit të parë që njohim prej tij. Është fjala për poezinë autografe që mban datën 12 dhjetor 1892, Al valente poeta sig.Silvie Strahimir Kranjčević, dorëshkrimi i së cilës në vitin 1927 u zbulua në dhomën-muze kushtuar Kranjčević-it, në muzeun për letërsinë në Sarajevë (Muzej književnosti i pozorišne umjetnosti Bosne i Hercegovine).

Kapllan Resuli, në Fishta dhe të tjerë (2001), e përmend këtë poezi nëpërmjet citimit të një artikulli të studiuesit boshnjak (Brčić, 1982) dhe, me të njëjtën lente vetanake me të cilën interpreton eposin e Fishtës, pa konsultuar tekstin, shprehet se autori kroat Silvie Strahimir. Kranjčević nuk ka ndikuar në poetikën e Fishtës.

Të dhënat e para për njohjen mes Fishtës dhe poetit lirik kroat Kranjčević vijnë nga shënimet biografike të botuara nga “Vjetari” i provincës françeskane të Bosnjës me rastin e vdekjes së Fishtës, 1941, ku përmendet se Fishta u njoh në Livno me veprën poetike të fratit G. Martić, influenca e të cilit do të ndihet në krijimtarinë e Fishtës si dhe do të shoqërohet me Kranjčević-in, i cili banonte në Livno në kohën kur studionte Fishta.

Nga burimet kroate vijnë më shumë elemente për përvojën boshnjake të Fishtës, duke përplotësuar kështu një boshllëk të kritikës shqiptare. Frati Lovro Mihačević në udhëpërshkrimin e tij “Nëpër Shqipëri” (Po Albanii, 1911), jep të dhëna fillestare për rëndësinë e kapitullit boshnjak në formimin e Fishtës, jo vetëm nga këndvështrimi religjioz dhe filozofik, por dhe nga ai poetiko-letrar./ KultPlus.com

1923/ Gjergj Fishta: Kriteret që duhet të plotësojë ai që kërkon të jetë deputet i Kuvendit të Shqipërisë

At Gjergj Fishta (1923) – Revista Hylli i Dritës

“Për shtetin tonë është nevoja të mblidhet sa më parë Kuvendi i Dheut ose Konstituenta, sepse nevojitet një reformë rrënjësore si nga trajta politike edhe nga parimet kulturore, sipas të cilave të ndërtohet përfundimisht shteti shqiptar.

Për të ligjëruar me ndonjë kalangerç “gishti” intrigat e ambicjet e njërës a të tjetrës kastë, të njërit e të tjetrit idiot surrullup e surrat-qerep, s’ia vlen as mundimi të mblidhet Kuvendi i Dheut, e është një krim të shpenzohen paratë e Shtetit – gjaku i popullit të ngratë – për një komedi kaq të dëmshme të poshtër.

Së pari e kryesorja, delegati për Asamblenë Kushtetuese duhet të jetë Shqiptar. Kur them “Shqiptar” kuptoj Shqiptarin tamam Shqiptar, domethënë: Shqiptar me gjuhë e Shqiptar me të lindur – që të ketë lindur brenda kufijve të Shtetit Shqiptar: e jo Shqiptar adoptiv – bir në shpirt i Shqipërisë – Shqiptar me dy pasaporta në xhep: me valixhe ne dorë e me shtëpi në shpinë të kalit – sot këtu, nesër kushedi se ku: si zogjtë, që ndërrojnë vend sipas këmbimit të stinës.

Prej kësaj rregulle të përgjithshme do të përjashtohen të gjithë ata, që me botime të veta të vlershme kanë ndriçuar e begatuar letërsinë shqipe, e me të holla e vepra të tjera patriotike janë orvatur për triumfin e lirisë sonë kombëtare.

Së dyti, delegatët duhet të jenë burra të ndershëm e njerëz bese e burrnije.
Së treti, ndër kandidatët thjesht shqiptarë e burra të ndershëm, duhen zgjedhur më të diturit e kuvendarët më të mirë. Zgjedhësi që zgjedh delegatin, deputetin për hir të një partie politike, ai bën një faj të rëndë ndaj kombit.

Brumi i kombit shqiptar, muhamedan a kristian qoftë, është i shëndoshë, e si ata që mbahen me parti qeveritare, si ata që përkrahin Opozitën, në këtë brumë mund të gjejnë mjaft burra të ndershëm e të zot të punës: këta le të zgjidhen: e këta pastaj, kur të shkojnë në Asamble, në daçin të mbahen me Qeveri e në daçin me Opozitë.

Burrat e ndershëm do ta shohin vetë se nga është e drejta, do të dinë se nga të mbajnë, mjafton që brenda të mos ketë piça e rrugaçë, sallahana e intrigantë të patur e marre. Sistemi politik e administrativ i sotëm duhet shkulur me gjithë rrënjë, nëse duam që Shqipëria të jetojë e të përparojë.

Çohi Te Dekun

Poezi nga Gjergj Fishta

E n’kjoftë se lypet prej s’hyjnueshmes Mni,
Qi flije t’bahet ndo’i shqyptar m’therore,
Qe, mue tek m’kini, merrni e m’bani fli
Për shqyptari, me shue çdo mni mizore. –
Oh! edhe pa mue Shqypnija kjoftë e rroftë,
E nami i sajë përjetë u trashigoftë!
Po: rrnoftë Shqypnija! E porsi krypa n’Dri
E porsi krandja e that n’nji flakada,
U shoftë me arë, me farë me mal e vrri
Kushdo shqyptar, qi s’brohoritë me za,
Kushdo shqyptar, qi s’brohoritë me uzdajë:
Oh! Rrnoftë Shqypnija! Rrnoftë Flamuri i sajë!/KultPlus.com

“Pra mallkue njai bir Shqyptari, qi këtë gjuhë të Perëndis’, trashigim që na la i pari, trashigim s’ia len ai fmis”

Poezi e shkruar nga Gjergj Fishta.

Porsi kanga e zogut t’verës,
qi vallzon n’blerim të prillit;
porsi i ambli flladi i erës,
qi lmon gjit e drandofillit;
porsi vala e bregut t’detit,
porsi gjâma e rrfès zhgjetare,
porsi ushtima e nji tërmetit,
ngjashtu â’ gjuha e jonë shqyptare.

Ah! po; â’ e ambël fjala e sajë,
porsi gjumi m’nji kërthi,
porsi drita plot uzdajë,
porsi gazi i pamashtri;
edhè ndihet tue kumbue;
porsi fleta e Kerubinit,
ka’i bien qiellvet tue flutrue
n’t’zjarrtat valle t’amëshimit.

Pra, mallkue njai bir Shqyptari,
qi këtë gjuhë të Perëndis’,
trashigim, që na la i Pari,
trashigim s’ia len ai fmis;
edhe atij iu thaftë, po, goja,
që përbuzë këtë gjuhë hyjnore;
qi n’gjuhë t’huej, kur s’asht nevoja,
flet e t’veten e lèn mbas dore.

Në gjuhë shqype nanat tona
qi prej djepit na kanë thânun,
se asht një Zot, qi do ta dona;
njatë, qi jetën na ka dhânun;
edhe shqyp na thanë se Zoti
për shqyptarë Shqypninë e fali,
se sa t’enden stina e moti,
do ta gzojn kta djalë mbas djali.

Shqyp na vete, po pik’ mâ para,
n’agim t’jetës kur kemi shkue,
tue ndjekë flutra nëpër ara,
shqyp mâ s’pari kemi kndue:
kemi kndue, po armët besnike,
qi flakue kanë n’dorë t’shqyptarëvet,
kah kanë dekë kta për dhè të’t’Parvet.

Në këtë gjuhë edhe njai Leka,
qi’i rruzllim mbretnin s’i a, xûni,
në këtë gjuhë edhe Kastriota
u pat folë njatyne ushtrive,
qi sa t’drisë e diellit rrota,
kanë me kênë ndera e trimnive.

Pra, shqyptarë çdo fès qi t’jini,
gegë e toskë, malci e qyteta,
gjuhën t’uej kurr mos ta lini,
mos ta lini sa t’jetë jeta,
por për tê gjithmonë punoni;
pse, sa t’mbani gjuhën t’uej,
fisi juej, vendi e zakoni
kanë me u mbajtë larg kambës s’huej,

Nper gjuhë shqype bota mbarë
ka me ju njohtë se ç’fis ju kini,
ka me ju njohtë për shqyptarë;
trimi n’za, sikurse jini.
Prandaj, pra, n’e doni fisin,
mali, bregu edhe Malcija
prej njaj goje sod t’brohrisim:
Me gjuhë t’veten rrnoftë Shqypnia!

Shtëpia e At Gjergj Fishtës në shkatërrim e sipër, nisin matjet për hartimin e projektit restaurues (FOTO)

Shtëpia ku ka jetuar At Gjergj Fishta, tashmë është në një gjendje thuajse të mjerueshme.

Dritareve të thyera, pamjes jo të mirë të oborrit dhe gjendjes fizike të shkatërruar të kësaj shtëpie që është Monument Kulture, duket se i ka ardhur fundi, shkruan KultPlus.

Sot përmes një publikimi në rrjetin social Facebook, nga drejtori i Trashëgimisë Kulturore-Historike në Lezhë Paulin Zefi, është bërë e ditur se kanë nisë të bëhen matjet për hartimin e projektit restaurues të këtij objekti.

“Në Fishtë pranë shtëpisë Monument Kulture ku ka jetuar i madhi At.GJERGJ FISHTA duke bërë matjet për hartimin e projektit restaurues të këtij objekti tejet të amortizuar së bashku me specialistët e Drejtorisë së Planifikimit dhe Zhvillimit të Territorit(Bashkia-Lezhë)..
*Lidhur me gjendjen fizike të Monumentit, pamjet flasin vetë…”, ka shkruar Zefi në rrjetin social Facebook./ KultPlus.com

28 Nanduer 1913

Poezi nga Gjergj Fishta.

Oj Zanë, t’këndojm… t’vajtojm, deshta me thanë;
Pse sot ditë kangët s’asht për mue e tye.
Po ç’gzim kjo ditë ne mundet me na dhanë,
Kur, qe; mbas nji motmoti q’iu pëlqye
Europës shqiptarin zot n’shpi t’vet me lanë
E kujt pose Hyut, n’këtë jetë mos me i shërbye,
Shqiptari i ndam’ prap me vedvedi gjindet
E shk’asht ma zi, prej vedit edhe s’bindet…

Flamuri kombtar nuk ka ç’ka ban nder ne,
Po kje se dashtni nuk kem’ për Atdhe!
E, drue dashtni për Atdhe nuk ka shqiptari;
Me gjasë, s’çan krye shqiptari për komb t’vet,
As për at gjuhë të ambël qi i la i Pari,
As pse Shqipnia n’vedi u ba sot shtet;
Pse e shoh se veç atje ku xhixhllon ari
Pa frymë e tue dihatë vrap ai nget,
Si Krishtin shiti Juda Iskarjot,
Drue Adheu ndër ne po shitet për një zallotë…
A thue mos fola keq?… Po lypi t’falun,
Përse ktu vetë me fue nuk due kërkëndin,
E pse asht mirë fjalën n’zemër t’fryt m’e ndalue,
Por ai, qi të liruem me e pasë s’don vendin,
A prej së tjerëve s’don me ia lshue rendin
A thue ai s’asht Judë? Po, kambë e krye Iskariota!,
E pra kso nipash ka edhe shum Kastriota…
E po për ata qi detyrë e nder harrue,
Qi marrë e turp kaherë flakërues mbas shpinet,
M’visar t’Atdheut me t’huej shkojn tue tregue
Kush ndyet mbas Frankut rrejtë, kush mbas stërlinet
Kush pse dinari tepër i ash lakmue.

E Atdheun’ prej t’huejsh me e qitun duen bashtinët,
Thue edhe për ta ndokuj do t’i vijë çuda,
Kur them se nuk janë tjetër veçse Juda?…
Po, Juda janë e gjinde janë tradhtarë.
Mori
M’kamë kryekungujt prej si u vunë,
Duel padija n’krye të vendit;
Njerzt e kënuen u poshtnune,
Metën t’urtit jashtë kuvendit.
Duel me faqe t’bardhë trathtari,
Shpirt e fis qi ka kuletën;
U ndëshkue pa dhimë Shqyptari,
Qi për fis nep gjan e jetën.

Shqynis zani atbotë i humi,
T’huejt mi qafë i a vunë themrën,
E e mloj skami, terri e gjumi,
Djelmt e vet i a lnurën zemrën.
E Shqyptarët jo veç s’e nisen
Për kto punë përjashta Momin.
Por ma fort, medje, e konisen.
Msue gjithmonë me ndërue llomin…
E njikshtu, qitash, njaj i cilli
S’e la mrendë e detit vala,
S’e la ferri, toka e qilli,
N’ Shqypni majet porsi njala.