Me iniciativën e shoqatës “Hora e Skenderbeut”, mërgimtarët shqiptarë kanë ndihmuar në financimin e realizimit të shtatores së Gjergj Kastriotit Skenderbeu, shtatore që do të përurohet më 30 gusht në Horën e Arbëresheve, shkruan KultPlus.
Kjo shtatore është punuar nga Gëzim Muriqi, ndërkohë, organizatorët kanë bërë të ditur për KultPlus se shtatorja tashmë ka arritë në Itali dhe se trasnporti i shtatores është mbështetë nga presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani.
“Dhurata për arbëreshët bëhet në shenjë mirënjohjeje për kontributin e tyre në ruajtjen e gjuhës, kulturës e traditës arbërore për më shumë se pesë shekuj. Po ashtu arbëreshët kanë dhënë një kontribut të rëndësishëm gjatë luftës në Kosovë më 1998-1999, kur ata hapën dyert e zemrat për kosovarët, të cilët ishin të dëbuar dhunshëm nga forcat serbe, gjatë zbatimit të planit të gjenocidit”, thuhet në njoftimin e organizatorëve.
Kjo shtatore do të vendoset në sheshin përballë bashkisë në Horën e Arbëreshëvet (Piana degli Albanesi) në Sicili. Inaugurimi i saj do të bëhet më 30 gusht 2024, që përkon edhe me datën e themelimit të qytetit i cili daton nga viti 1488.
Shoqata „Hora e Skënderbeut“ falënderon të gjithë mërgimtarët, shoqatat, klubet, e bizneset e shumta të cilët me kontributin e donacionet e tyre kanë bërë të mundur që të jemi shumë afër realizimit të këtij projekti./ KultPlus.com
Ai, vepra dhe emri i të cilit do të shndërrohej në legjendë, do t’i përkiste përjetësisë, siç ishte dhe mbeti të gjallët e tij nga më të zëshmit kushtrime të ekzistencës sonë në histori.
“Gjergj Kastrioti – Skënderbeu (6 Maj 1405 -17 Janar 1468)”
“Ajo që unë e mora si një shfaqje mrekullie dhe që u profetizua prej shumë vetave për lavdinë e këtij njeriu”, ishte lajmi i lindjes së Gjergj Kastrioti – Skënderbeu
Thonë se kur e ëma, Vojsava, mbeti shtatzënë me të, pa në ëndërr se lindi një dragua aq i madh, saqë mbulonte gati gjithë Epirin, kokën e shtrinte ndërmjet kufijve të Turqisë, të cilët i përpinte me gurmazin e vet të gjakosur, ndërsa bishtin e mbante në det, ndërmjet kufijve të krishterë dhe sidomos të shtetit venedikas.
Gjon Kastrioti, me t’iu rrëfyer ëndrra, e qetësoi me gëzim të madh të shoqen, dhe e profetizoi se prej saj do të lindte një burrë i përmendur në luftë e në vepra, i cili do të ishte armiku më i rreptë i turqve dhe kapedani i tyre më fatbardhë, mbrojtës i fesë së krishtërimit dhe nderiues i përhershëm i pushtetit venedikas.
Citon Marin Barletti në veprën ikonike, “Historia e Skënderbeut”.
Historia e Skënderbeut është themeli i të gjithë historive, të cilat tregojnë shtegun përnga ka kaluar populli ynë në udhën e gjatë të qëndresës dhe qytetërimit, rrugëtim i cili është i shtruar me sakrificat më sublime dhe blatimet më të shenjta. Figura e Heroit Tonë Kombëtar, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu është një nga më madhështoret e gjithë asaj rrëfenje që ka ardhur deri në ditët tona. Nuk kishte më të lavdishme deri atëherë dhe nuk do të kishte derimtash një gjurmë yjesh në shkrepëtimën shëmbëllimit të dritës së hyjnis. E tillë është historia e këtij zemërluani, mendjendrituri dhe strategu të shquar të artit të luftës. Të tilla janë bëmat dhe trimëritë, urtësitë dhe gjenialitetet e zgjidhjeve vendimtare për fatin e luftës dhe lirisë. Ai ka kapluar kufinjtë e legjendës, sepse e këtyre përmasave ishte ardhja e tij.
Aniçka, mes të vërtetës dhe trillit është një kufi ndarës, shpesh i padukshëm, imagjinar si një sprovë e kureshtisë dhe ëndjes që sëmbon njohjen dhe përjetimin e atyre ngjarjeve, atyre episodeve që në vetvete përbëjnë vetë historinë e epokës së ndritur të Skënderbeut.
Skëndërbeu, ai ishte një e vërtetë e ndritshme në sytë tanë dhe në historinë e botës. Ai është një kapitull sakrificash dhe lavdie, luftrash të përgjakshme dhe përpjekjesh të paepura për të dëshmuar të drejtën e triumfit.
Gjergj Kastrioti Skënderbeu është, pa dyshim, ashtu siç e ka përcaktuar, më 1925, historiani i dëgjuar kroat Milan Šufflay “krijesa më hyjnore i kësaj race më të tmerrshme luftëtare, i cili që kur ishte gjallë u madhërua me legjenda të ndryshme nga Evropa Perëndimore. Arësyeja e këtij madhërimi të veçantë rrjedh: ngase Skënderbeu në krye të shqiptarëve përballoi furinë osmane në një kohë kur Evropa përjetonte një nga momentet më kritike të historisë së saj mesjetare.
Ky ishte Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, të tilla ishin dhe mbeten përmasat e kësaj figure emblematike të identitetit tonë kombëtar, jeta dhe vepra e një figure që arriti të thithte interesin e gjithë botës dhe krishtërimi të kishte tek arbëri i madh, Kalorësin e Krishtit./ KultPlus.com
Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për arbëreshët njoftoi se busti i Heroit Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu u vendos në sheshin e qytezës arbëreshe të Kundisës (Contessa Entellina), në provincën e Palermos, Sicili.
Në inaugurimin e veprës ishin të pranishëm kryetari i komunës së Kundisës, Leonardo Sfera, skulptori, artisti që realizoi monumentin e Gjergj Kastrioti Skënderbeut, Vincenzo Muratore, kryetari i komunës së Pallacit (Palazzo Adriano) Nicolò Granà, të ftuar të tjerë të pranishëm dhe komuniteti i Kundisës.
Vendosja e bustit të Skënderbeut është një shenjë historike dhe kulturore për t’i lënë komunitetit të Kundisës një gjurmë akoma më të fortë të identitetit të tyre arbëresh që është vazhdimisht në kërkim të rrënjëve të tij. Në këtë mënyrë kryhet rigjenerimi kulturor dhe urban, përmes rivlerësimit artistik duke pasur sytë nga e kaluara historike për të ndërtuar një të ardhme më të sigurtë. / KultPlus.com
Në Komunën e Trentos në Itali është vendosur memoriali i heroit kombëtar, Gjergj Kastrioti, Skënderbeu.
Në këtë ceremoni të organizuar nga shoqata “Teuta” e drejtuar nga Leonora Zefi, morën pjesë Kreu i Bashkisaë Lezhë, Pjerin Ndreu, Elisabetta Bozzarelli, Këshilltare e Komunës së Trentos, e ngarkuara për Kulturën, Rininë dhe Sportin, Franco Laneselli, Kryetari i Komunës së Trentos si dhe shumë personalitete lokale italiane dhe pjestarë të komunitetit shqiptar që jeton në Trento dhe në vende të tjera.
Ceremonisë së zbulimit të memorialit, i parapriu një konferencë me referate për heroin tonë kombëtar ku referoi dhe drejtuesi i Muzeut Lezhë, Paulin Zefi.
Kryebashkiaku Ndreu u shprehu mirënjohje të thellë drejtuesve të Komunës së Trentos dhe të gjithë atyre që bënë të mundur vendosjen e memorialit të heroit tonë kombëtar Gjergj Kastrioti, si dhe për mbështetjen që i japin komunitetit shqiptar në integrimin në jetën shoqërore italiane. / atsh / KultPlus.com
Dorëshkrime, vula, gravura, ksilografi, litografi, piktura, skulptura, mozaikë, monedha, medalje, pulla postare, manuskripte mbi pergamenë, buste në mermerë, vepra diverisve të punuara në teknika të ndryshme, mbrëmë kishin zënë vend në hapësirën e Galerisë Kombëtare të Kosovës, me rastin e hapjes së ekspozitës të titulluar “Portrete të Skenderbeut gjatë shekujve”, ekspozitë kjo nga artisti Luan Tashi me kurator Remzi Hasani, që synoi të fuqizojë akoma më shumë figurën tonë historike, Gjergj Kastriot Skënderbeu, shkruan KultPlus.
Kur ora shënoi 19:00, të pranishmit pothuajse mbushën plot hapësirën përreth duke admiruar e duke u përqendruar në jo vetëm pikturat artistike të punuara me temperë afresk apo edhe me vaj, por edhe në fotografitë e dimensioneve të mëdha që artisti Tashi i ka sjellë në një formë të re të artit konceptual. Identifikimi, përshkrimi, interpretimi i përmbajtjes së imazheve, subjektet e përshkruara e deri tek detajet e veçanta të përdorura për ta bërë këtë, duket se kanë krijuar një ikonografi skënderbejane që nga fillimi i ekspozitës e deri në mbarim, duke rezultuar në një gërshetim të stilit artistik dhe dimensionit historik.
Pas hulumtimeve shumë-vjeçare shkencore të portreteve të heroit kombëtarë, Gjergj Kastrioti Skënderbeu si vazhdimësi e librit monografik të botuar më parë, artisti Tashi hap këtë ekspozitë që shpërfaqë mbi 65 vepra dhe artefakte të tjera mjaft të begatshme duke filluar qysh nga vepra e parë e skalitur në gurë nga skulptori dhe arkitekti shqiptar Andrea Nikollë Aleksi, punuar në vitin 1455, për të vazhduar tek vepra e punuar nga piktori arbëresh, Roberto Gammone, i cili e ka punuar portretin e Skënderbeut në teknikën ‘vaj në pëlhurë’ në vitin 2018, e deri tek monumenti madhështor i Skënderbeut të skulptorit shqiptar, Bujar Vani, të vitit 2022.
Përgjatë mureve të Galerisë Kombëtare të Kosovës që ka nisur tashmë programin për vitin 2022, shihet qartazi portreti i Skënderbeut në versione të ndryshme nga autorë të ndryshëm të cilët e shfaqin atë zakonisht me kapelë apo përkrenare me kokën e dhisë. Kurse, fytyra e tij është e kthyer anash në gjysmë profil ku dallohet hunda e tij skifter, mjekra e gjatë e rrallë herë atë e shohim edhe me flokë të gjata. Ndërsa, në veshje dallohet mbizotërimi i ngjyrës së kuqe, për ti dhënë kështu atij një karakter të guximshëm e jashtëzakonisht frymëzues.
Tërë këto vepra artistike me një cilësi shumë të lartë sot gjenden gjithandej qyteteve evropiane për të dëshmuar për njërën nga figurat historike dhe këto vepra sot ruhen në galeri, muze, biblioteka si dhe në koleksione private duke filluar nga Vjena, Parisi, Londra e deri në New York.
Nëpërmjet kësaj ekspozite, artisti Luan Tashi konsiderohet se i ka dhënë një dimension të ri projektit të tij studimor, duke e përafruar artistikisht më pranë publikut të gjerë, figurën e Skënderbeut, të këtij kalorësi që deri në fund të jetës së tij u rezistoi me sukses të gjitha sulmeve dhe pushtimeve osmane, i cili duke e mbrojtur popullin shqiptar, u bë edhe mburojë e qytetërimit evropian.
Pastaj në ceremoninë e hapjes solemne të ekspozitës për të treguar për këtë ekspozitë që vjen në prag të përvjetorit të Pavarësisë së Kosovës nga artisti Tashi i cili solli hulumtimin e tij me vite të tëra, foli profesoresha nga Maqedonia e Veriut, Jëlldëz Asani.
“Sa kam përgjegjësinë, po aq kam edhe kënaqësinë që sonte ta bëj hapjen e ekspozitës me fotografi kushtuar heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Të përzgjedhura në mënyrë artistike nga artisti, portretisti dhe studiuesi shumëvjeçar, Luan Tashi. Kryesisht këto imazhe që do ti shihni këtu shfaqen si faksimile të letërkëmbimeve dhe manuskripteve, si fotografi të stemave dhe vulave por më tepër janë edhe reproduksione të pikturave, skulpturave dhe gravurave”, thotë Asani.
Sipas saj, Skënderbeu sa ka qenë figurë historike, po aq është edhe artistike, andaj dhe jo rastësisht, edhe heroi kombëtar ka frymëzuar një numër të madh të krijuesve nga vendi dhe bota ku figura e tij në vazhdimësi ka qenë objekt trajtimi jo vetëm i historianëve, i letërsisë, dramës, muzikës por edhe arteve pamore.
“Çdo trajtim vizual i kësaj figure personaliteti ka një histori dhe një rrëfim në vete duke paraqitur dokumente, dëshmi historike si dhe mjete komunikimi dhe mediume artistike. Andaj, këto vepra figurative përbëjnë thelbin e idesë dhe subjektin tematik të trajtimit shumëdimensional të Luan Tashit, i cili e pasqyron figurën e Skënderbeut dhe njëkohësisht bënë lidhjet mes pikturës dhe fotografisë. Pra, ai krijon një lloj relacioni që është evidente edhe sonte në këtë ekspozitë”, shpalos Asani.
Ndërsa, kuratori Remzi Hasani foli rreth figurës së Skënderbeut, figurë kjo që është bërë pjesë e arteve shqiptare qysh nga viti 1968.
“Artistët shqiptar e trajtojnë figurën e Skënderbeut dhe ndoqën punën e artistëve botërorë. Figura e tij bëhet pjesë e arteve shqiptare qysh në vitin 1968 me rastin e shënimit të 500 vjetorit të vdekjes së tij. Busti i portretit të Skënderbeut e vitit 1889 është i punuar nga atdhetari, skulptori dhe piktori Murat Toptani, bust ky që njihet si i pari në botën shqiptare. Versioni i Skënderbeut vjen nga ikonografi Anastas N. Ballamaçi në vitin 1898 i frymëzuar nga piktura e rojës perandorake të piktorit francez Théodore Géricault në vitin 1812. Më 1890, është punuar një portret nga Kolë Idromeno. Figura e tij është e paraqitur edhe në pikturën e punuar më 1927 nga Zef Kolombi”, shpalos Hasani.
Sipas tij, pas një sërë monumentesh të ngritura në sheshet e qyteteve shqiptare, Odhise Pasakli në vitin 1939, realizoi portretin epik të heroit kombëtar me tipare me fuqi titanike. Ndërsa, ndër monumentet më madhështore të figurës së Skënderbeut cilësohet vepra e mjeshtrit shqiptar, Janaq Paço.
Kurse, Don Lush Gjergji, foli për rëndësinë që kjo ekspozitë ngërthen në vete, duke bërë thirrje që kjo ekspozitë duhet të prekë në zemrën dhe ndërgjegjen tonë.
“Skënderbeu është moisiu arbëror edhe pas 554 viteve ai jeton në kujtesën e jo vetëm popullit shqiptar por në atë të mbarë njerëzimit. Kemi shumë elemente dhe dimensione historike dhe aktuale të jetës dhe veprës së tij. Figura e tij zgjon shumë mendime, vlerësime, shqyrtime, këndvështrime deri edhe tek kundërshtimet apo diskutimet. Kjo dëshmon bindshëm se aktualiteti i tij vazhdon të jetë sfidë për çdo njeri të vullnetit dhe të zemrës së mirë e sidomos për ne, dikur ilir në kohën e tij, arbëror, e sot shqiptar. Ai popullit tonë i’a kthej dinjitetin dhe personalitetin, i’a kthej lirinë dhe pavarësinë duke përmirësuar gabime të shumta të dinastive apo principatave tona të ndara e të përçara. Ky njeri arriti ti bind arbërorët se vetëm të vëllazëruar e bashkuar, mund të jetojmë dhe mbijetojmë”, thotë ai.
Sipas tij, Besëlidhja e Lezhës, akti kulmor i artit dhe strategjisë së vizionit të Skënderbeut, vuri gurë themelin për shtetin arbëror me një kohezion dhe bashkëpunim në çdo kuptim dhe drejtim për formimin e binomit të rëndësishëm, ‘shtet dhe komb’.
“Skënderbeu e ndriçoi dhe vlerësoi historinë tonë ilire, pra lashtësinë, traditën, kulturën, qytetërimin duke frymëzuar për vlera dhe virtyte. Kjo ekspozitë e pikturave të ndryshme të kohërave të ndryshme na mëson se Skënderbeu pati forcë, vizion, guxim e trimëri që t’i kthehet vetvetes si ilir, si arbëror dhe të bëjë që principatat shqiptare të jenë të vëllazëruar e të bashkuar, duke lënë anash ndarjet e përçarjet për një ide të lartë të vëllazërimit shqiptar. Kjo ekspozitë nuk mund të shihet vetëm me sy, nuk mund të jetohet vetëm me mend por duhet të prekë zemrën dhe ndërgjegjen e secilit prej nesh se sa ne në Gjergjin tonë, gjejmë pasqyrën për ta parë vetveten, për të qenë vetvetja e për të dëshmuar lashtësinë tonë por edhe të tashmen”, përfundon ai.
Po ashtu, artistja Zake Prelvukaj erdhi me një rrëfim rreth autorit e njëkohësisht bëri thirrje që kjo ekspozitë të zë vend të përhershëm në hapësirat e Muzeut Kombëtar të Kosovës.
“Sa krenare qëndron sot Galeria, flet ndryshe, flet më shumë se kurrë më gjuhën e shpirtit, gjuhën e shenjtë të kombit tonë. Luani është artist rebel multidisiplinar sepse asnjëherë nuk është ndalë në vetëm një stacion krijues por në shumë prej tyre. Ai gjithmonë vazhdon të hulumtojë duke mos u ndalur fare duke i dhënë vetes detyrë shumë të vështirë; hulumtime në terrene të ndryshme për veprat nga artistë evropianë e shqiptarë si: dorëshkrime, vula, gravura, litografi, piktura, skulptura, mozaikë, monedha, medalje, pulla postare e të tjera. Për shumë arsye, sidomos për brezin e ri kërkoj që kjo ekspozitë të zë vend të përhershëm në hapësirat e Muzeut tonë Kombëtar”, thotë ajo.
Gjithashtu, artisti Luan Tashi krejt në fund falënderoi pjesëmarrësit për prezencën e tyre duke i përshëndetur ata përzemërsisht me ç’rast shënoi të hapur ekspozitën.
Me hapjen e kësaj ekspozite, Galeria Kombëtare e Kosovës fillon me sukses planprogramin e vitit 2022.
Ndërkaq, ekspozita “Portrete të Skenderbeut gjatë shekujve” do të qëndrojë e hapur për një muaj. / KultPlus.com
Një portret i rrallë i kryeheroit dhe mbretit Arbëror Gjergj Kastrioti, në mesin e portreteve të mbretëve, perandorëve dhe figurave tjera të historisë botërore si Karli i Madh, Justiniani, Juda Makabeut, Davidit mbret etj.
Një renditje e tillë në mesin e perandorëve, mbretërve dhe figurave historike botërore me ndikim edhe të portretit të Mbretit tonë arbëror Gjergj Kastrioti tregon vlerësimin e madhe që i është kushtuar këtij personalitetit ,burrështeti dhe vizionari të madh të Arbërisë dhe Europës.
Aty tek shigjeta poshtë gjendet portreti i mbretit,strategut dhe vizionarit Gjergj Kastriotit, ky portret është nxjerrë nga një kronikë e vitit 1648 (I.m.e.s.mdb.Giorgio Castrioto,1648], ku poashtu ka edhe përshkrimin mbi jetën dhe veprën e tij./ KultPlus.com
Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave me rastin e 554 vjetorin e ndarjes së tij nga jeta e përkujton sot me dy fotografi të pikturave me portretin e Gjergj Kastriot Skënderbeut, tre ekzemplarë dekretesh të përgatitura në emrin e Gjergj Kastriotit të cilat ndodhen të ruajtura në AQSH, si dhe me një fotografi të një tabloje të titulluar “Skënderbeu gjatë një beteje”.
“Zot i Arbërisë, ashtu siç ai e nënshkroi veten, ai paraqet një epokë të tërë të historisë kombëtare në luftën shekullore kundër zgjedhës osmane, në mbrojtje të tokës, pasurisë e të lirisë.
Emri i tij na përfaqëson denjësisht në rrafshin e historisë botërore, si një figurë kyçe që i lidh shqiptarët me Perëndimin, botën e qytetëruar evropiane.
Pavarësisht se ka jetuar para më shumë se 5 shekujsh, nderimi i shqiptarëve për të edhe sot mbetet i pakursyer! Monumenti i tij ndodhet në Tiranë, Prishtinë, Shkup, Krujë dhe disa qytete të tjera. Emri i tij shënon shumë institucione arsimore, ndërsa është figurë për të cilën ende nuk rreshtin hulumtimet e studimet”, shkruhet ne tekstin shoqërues. / KultPlus.com
Populli arbëror e përjetoi thellë vdekjen e mbretit Gjergj Kastriotit, si humbjen e një të shenjti, e një mburoje të tyre.
Atë ditë qielli i Arbërisë ishte i errët. Nuk kishte njeri që nuk vajtonte. Madje sipas legjendave edhe malet vajtonin.
Populli arbëror dhe fisnorët e vendit vajtonin duke derdhë lotët e dhimbjes së thellë të shpirtit, ku ata e shprehën me këto fjalë:
“Skënderbe, Mbreti ynë i mirë, i shenjtë, shpresa jonë, ati ynë, vëllau ynë, mbrojtësi ynë, pse na ke lanë kështu të gjithëve, si bagëti pa bari? Si do të jemi na të aftë me shpëtue nga duart e armiqve turq, Mjerë popujt tanë! Mjerë të mëdhenjtë e të vegjlit! Mjerë Arbëria e gjithë krahinat, po ashtu princat dhe banorët e vendeve të tjera fqinje!” / KultPlus.com
Vdekja e udhëheqësit më të ndritur të kombit tonë Gjergj Kastrioti më 17 Janar 1468 ishte për popullin dhe kombin tonë humbje e pazëvendësueshme, në fakt ishte njësoj sikur dielli të perëndonte përgjithmonë për Arbërinë.
Sepse, populli, mbeti si delet pa bari,ndërsa në anën tjetër ujku otoman(turk) e mbante gojën
hapur për ta gllabëruar ,shkatërruar dhe masakruar popullin dhe Arbërinë në përgjithësi.
Arbëreshët janë të vetmit që nga atëherë e deri sot e ruajn traditën e lashtë të vajtimit të për atë ditë të kobshme për kombin tonë, që i mori prijsin më të mirë e më të urtë , vizionar e të guximshëm në historinë e kombit tonë arbëror europian.
Në fakt, dita e vdekjes së Gjergj Ksstriotit ,pra 17 Janari është ditë zie,vajtimi dhe përkujtimi për veprat e tij ,dritën e madhe që ai ia dha emrit dhe atdheut të tij Arbërisë që të gëzojë lirinë ,pavarësinë dhe bashkimin në kuvendin e Lezhës.
Mendoj se ne si komb ,si pasardhës të tij, duhet ta shpallim ditën e 17 Janarit ditë zie kombëtare ,dhe ditë e ndezjes së qirinjve tek varri i të madhit dhe shpëtimtarit të Arbërisë europiane.
Kjo të bëhet tradicionalisht çdo përvjetor të tij dhe të asaj dite.[Gjon Keka] /KultPlus.com
Ernesto Sabato, një nga shkrimtarët më të mëdhenj dhe më të famshëm të shekullit XX në librat e tij ka shkruar me ngazëllim dhe krenari edhe për një origjinë të tij me arbëreshët e italisë nga ana e familjes së nënës.
Ai e ka përmendur disa herë emrin e zulmshëm të Gjergj Kastriot Skënderbeut dhe ka dhënë përcaktime për natyrën dhe rolin e shqiptarëve në histori, për luftrat kundër pushtimit otoman.
Ernesto Sabato është një shkrimtar i jashtëzakonshëm nga Argjentina.
Ai së bashku me shkrimtarin po argjentinas Jorge Luis Borges mbahen si dy gjenitë e letërsisë moderne të shekullit të tyre, si dy krijues me një imagjinatë të pakufishme dhe me fuqi metaforike dhe ironike të pashembullt.
Ernesto Sabato në rininë e tij qe një talent i shquar në fizikë.
Ai punonte me një ekip dijetarësh këmbëngulës dhe që synonin të fitonin Çmimin Nobel.
Si talent shkencor Ernesto Sabato mund të ishte bërë patjetër një shkencëtar dhe ndoshta mund ta fitonte me zbulimet e tij në fizikë edhe Çmimin Nobel.
Befas ai në moshën 40 vjeçare u shkëput nga shkenca.
Ai e shpjegon këtë motiv largimi, për shkak të një krize shpirtërore.
Braktisja e shkencës bëri që ai të merrej me letërsi.
Në një intervistë Ernesto Sabato thotë se braktisja e shkencës prej tij qe ikja nga një botë simetrike, me ligje të përcaktuara dhe të amëshuar.
Kurse krijimtaria letrare, të gjitha zhanret e letërsisë, sipas Sabatos nuk janë gjë tjetër veçse universe asimetrike, me ligje të ndryshme të psikologjisë, emocioneve dhe përfytyrimeve.
Unë kam shkruar disa herë ese për Ernesto Sabaton.
Kam shkruar gjithashtu edhe për lidhjet që ai thotë për arbëreshët dhe Skënderbeun.
Këtë herë kam një subjekt shkrimor më të veçantë.
Në Tetor të vitit 1995 Ernesto Sabato ishte ftuar nga Fondacioni Velija, në Tiranë për të ardhur dhe për të marrë çmimin e madh që ky Fondacion i kishte akorduar Ernesto Sabatos.
Ishin bërë të tërë përgatitjet dhe komunikimi me letra me Ernesto Sabaton bëhej nga Mira Meksi, shkrimtare përkthyese dhe Drejtore e Fondacionit Velija.
Por ardhja e Ernesto Sabatos befas u shty.
Kish ndodhur një fatkeqësi e rëndë për të.
Djali i tij, i cili qe gjithashtu një personalitet publik, madje qe dhe Ministër i Arsimit në Argjentinë papritur vdes në një aksident automobilistik.
Ishte e paimagjinueshme, është gati e pabesueshme që shkrimtari i përbotshëm Ernesto Sabato, tashmë i moshuar të gjente forca shpirtërore por edhe fizike për ta përballuar këtë gjëmë të llahtarëshme.
Më datën 27 Tetor 1995 Ernesto Sabato i shkruan një letër Mira Meksit dhe Fondacionit Velija.
Në arkivin tim shkruan Moikom Zeqo kam një kopje të letrës origjinale në spanjisht të shkruar dhe të nënshkruar nga Ernesto Sabato.
Për lexuesin po jap më poshtë përkthimin në shqip.
Mira Meksi
Fondacioni Velija 27 Tetor 1995
Mike e shtrenjtë dhe bujare: kam një lajm të keq, sepse mjekët që më kurojnë më kanë thënë se në këto momente nuk jam në gjendje të përballoj një udhëtim kaq të gjatë dhe të lodhshëm, ngase po kaloj një periudhë me tensione të tmerrshme nervore për shkak të vdekjes së birit tim në një aksident automobilistik, i cili ishte Ministër i Arsimit, një talent i madh, me vlera njerëzore dhe morale të jashtëzakonshme.
Kisha bërë gjithçka gati për këtë udhëtim kaq të bukur, sepse, siç e dini, kam një stërgjysh shqiptar.
Kur Gjergj Kastrioti nuk pati më forca të luftonte kundër ushtrisë së tmerrshme otomane, dhe shkoi në Napoli për të hyrë në marrëveshje me mbretin burbon, arriti që mijëra e mijëra shqiptarë të pranoheshin të vendoseshin në jug të Italisë, në fshatra ku mund të ruanin gjuhën, zakonet dhe fenë e tyre. Stërgjyshërit e mi u vendosën në Santo Martino de Finita, në Kalabri.
Figura e Kastriotit, së pari në Turqi dhe më pas në atdheun e tij, përherë më ka krenuar, dhe në dhomën time të punës kam një portret të bukur të bërë në Venecia me emrin SKANDERBEG.
Nuk dua të mbyll sytë pa parë malet e Shqipërisë, dëshmitare të luftës së atij gjeniu luftëtar.
Mund të vij pasi të kaloj dimri shqiptar, nga fundi i marsit të vitit që vjen.
Pas disa ditësh do t’ju dërgoj datën e saktë.
Më dhemb shpirti për këtë që ndodhi, shpresoj të më kuptoni që në këtë periudhë, tensionet nervore që po kaloj më pengojnë të vij, ashtu siç e kisha bërë në mendje deri përpara dy ditësh.
Ju dërgoj falënderime pa fund, e shtrenjta Mira Meksi, që bëtë kaq shumë, ndonëse jeni e sëmurë.
Dhe ju lutem t’i transmetoni mirënjohjen time të thellë zotit Vebi Velija dhe të gjithë atyre që kanë punuar për këtë Çmim, që kaq shumë më jep nder.
Ernesto Sabato
Letra kuptohet menjëherë që është e një shkrimtari, thotë disa të vërteta substanciale.
Ernesto Sabato e thotë haptazi “e kam një stërgjysh shqiptar“.
Ai e di shumë mirë historinë e Gjergj Kastriotit kur shkoi me kalorësit e tij për të mbrojtur Mbretin e Napolit.
Këtë patjetër do ta ketë lexuar nga librat e pafund që u botuan në Europë, që patën si një matricë kryeveprën e Marin Barletit, për bëmat dhe lavditë e Gjergj Kastriotit.
Sabato e di gjithashtu të saktë historinë e arbëreshërve që u vendosën në Jug të Italisë, “në fshatra, ku mund të ruanin gjuhën, zakonet dhe fenë e tyre“.
Sabato rrëfen diçka për origjinën e tij, vetëkuptohet edhe nga narrativa familjare e trashëguar në kujtesë. Sabato saktëson “stërgjyshërit e mij u vendosën në Santo Martino de Finita, në Kalabri“.
Pastaj shpall edhe një të vërtetë intime dhe të brendëshme të jetës së tij. “Figura e Kastriotit …. përherë më ka krenuar dhe në dhomën time të punës kam një portret të bukur të bërë në Venecia me emrin SKANDERBEG.
Nuk dua të mbyll sytë pa parë malet e Shqipërisë, dëshmitare të luftës të atij gjeniu luftëtar“.
Në një farë mënyre kemi të bëjmë me një rrëfim publik, të vërtetë dhe përfundimtar.
Ernesto Sabato krenohet me origjinën shqiptare të tij.
Në këtë rrëfim të Sabatos ne mund të bëjmë një persiatje dhe një paralele në deklaratën e famshme të Nënë Terezës e cila shpalli Urbi et orbi “Jam me origjinë shqiptare“.
Kam shkruar disa ese dhe artikuj për Ernesto Sabato. Ernesto Sabato e ka njohur në leximet e tij veprën e poetit të madh frances Gijon Apoliner.
Dihet që Apolineri qe mik i ngushtë dhe admironte shumë Faik Konicën. Faik Konica qe një Mentor për Apolinerin.
Në një nga veprat e tij Apolineri ka krijuar një personazh i quajtur Kanuri,- ku ka reflektuar tiparet e dy miqve të tij të shtrenjtë: Të Faik Konicës dhe të Pablo Pikasosë.
Duket qartë që Sabato e ka lexuar këtë vepër dhe e përmënd Kanurin, që është në fakt një personazh i dyfishtë. Pikërisht duke medituar për Kanurin të cilit Apolineri i atribon një origjinë shqiptaro-spanjolle, Sabato pasi flet për vetitë e larta dhe virtytet e shqiptarëve thotë njëkohësisht se “shqiptarët kanë një prirje për vetëvrasje”.
Këtë mendim ai e nxjerr si një lloj sinteze nga vepra e shkruar e Apolinerit, ku përshkruhet se sa pak e çmon shqiptari jetën e tij kur ndërmerr një aksion apo një veprim.
Natyrisht që në këtë pohim ka diçka të vërtetë kur marrim parasysh se si vriten shqiptarët nga grindjet dhe moskuptimet dhe marrëzitë e tyre të mëdha.
Por nuk duhet harruar që kuptimshmëria e kësaj shprehjeje nuk mund të apsolutizohet.
Nëse shqiptarët vuajnë nganjëherë për mënd kjo nuk do të thotë që duhen klasifikuar në rrafshin e një stili vetëvrasjesh të pakuptimta dhe pa qëllim.
Prandaj si një kundërvënje madhështore ose si një lartësim të virtytit edhe vetë Ernesto Sabato e përmënd emrin Epokal të Gjergj Kastriot Skënderbeut.
Mbas disa kohësh të shkrimit të kësaj letre Ernesto Sabato erdhi më në fund në Shqipëri.
Edhe unë qeshë i pranishëm në ceremoninë e bukur të pritjes së Ernesto Sabatos në Tiranë.
Me këtë rast u takova dhe bisedova me të.
Prej vitesh unë kisha një libër të Ernesto Sabatos në spanjisht, që ma kishte dhuruar një miku im, ish ambasador i Shqipërisë në Buenos Aires.
Me Sabaton bisedoja frengjisht.
E kisha librin me vehte dhe ia tregova.
Ai qeshi dhe më shkrojti një dedikim në këtë libër që e u ruaj si një dëshmi të rrallë.
Nga ky takim i papërsëritshëm më kam dhe një fotografi në ku kam dalë në krahun e majtë të Ernesto Sabatos, ku është dhe Mira Meksi si dhe një përfaqësues i ambasadës së Argjentinës që ishte i pranishëm.
Është nder dhe kënaqësi të mendosh që një nga shkrimtarët më të mëdhenj botëror si Ernesto Sabato e lidh origjinën e tij edhe me shqiptarët.
Disa nga librat kryesorë të Ernesto Sabatos janë përkthyer shumë mirë në gjuhën shqipe.
Por ai meriton edhe një vepër arti, një bust ose skulpturë në një nga sheshet, apo lulishtet e kryeqytetit shqiptar.
Kemi dhe një adresë të saktë hulumtimi për tërë studiuesit që merren me arbëreshet dhe kulturën e tyre.
Pikërisht në fshatin e Kalabrisë që quhet Santo Martino de Finita duhet parë nëse ka mbetur ndonjë gjurmë nga familja e stërgjyshërve të Ernesto Sabatos.
Ndoshta nuk do të ishte pa kuptim por tepër e rëndësishme në rrafshin semantik që Komuna e këtij fshati arbëresh ta nderonte figurën e Ernesto Sabatos, duke emëruar ndonjë rrugë me emrin e tij ose duke vendos edhe ndonjë bust përkujtimor.
Në prag të Ditës së Flamurit dhe Pavarësisë së Shqipërisë, presidenti Ilir Meta vlerësoi historianin dhe arkeologun e shquar francez, profesor Pierre Cabanes, me Dekoratën e lartë “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”.
“Nderimi i këtij miku të madh të kombit tonë është shprehje mirënjohje dhe vlerësimi për punën e palodhur shkencore prej disa dekadash, që daton nga viti 1976, për promovimin e historisë dhe kulturës së lashtë të Shqipërisë në nivel europian”, u shpreh Meta.
Ai theksoi se falënderimet për profesor Cabanes shkojnë edhe për pasurimin dhe nxitjen e marrëdhënieve të reja të bashkëpunimit shqiptaro-francez në fushën e arkeologjisë, duke kontribuar për zhvillimin cilësor të kësaj shkence në vendin tonë.Ilirologu i shquar francez, Pierre Cabanes ndodhet në Tiranë ku mori pjesë në Kuvendin Ndërkombëtar të Studimeve Albanologjike. / KultPlus.com
Për Garibaldin është shkruar pakë tek ne, por fakti se ai i vlerësonte shumë arbërorët dhe njihte historinë tonë, këtë ai e dëshmon përmes këtyre rreshtave që po ndaj me ju si më poshtë.
Madje ai, jo vetëm se njihte historinë dhe paraardhësit tanë të lavdishëm si Gjergj Kastriotin dhe të tjerët, por edhe i ftonte arbërorët që të zgjohen,që të ngrihen dhe t’i ngjajnë paraardhësve të tyre, apo më mirë të nxjerrin edhe nga një Gjergj Kastriot të ri si ata të mëdhenjtë tanë që lanë gjurmë të pashlyera në historinë e njerëzimit.
Dhe ja se si nënvizon ai në një letër që e gjeta në një dokument të vitit 1857:
“Pra,zgjohuni e ngrihuni, o bij heronjësh të Arbërisë!
“Ju të gjithë keni një histori të shkëlqyer: Leonidasi, Akili, Aleksandri, Skënderbeu dhe Spartaku kanë lindur mes jush.
Madje akoma edhe sot ju duhet t’i nxirrni nga mesi i popullit tuaj të fuqishëm Spartakun, Leonidasin, Aleksandrin dhe Skënderbeun e ri.
Mos u mbështetni në diplomaci,kjo shtrig pa zemër sigurisht që do t’iu mashtrojë!”/ KultPlus.com
Mund të ketë mendime të ndryshme për vetitë luftarake të shqiptarëve të kohëve të fundit; kam parasysh brezat e sotëm dhe ata që ishin menjëherë para tyre. Personalisht nuk dëshiroj të shpreh asnjë mendim për këtë çështje.
Është e sigurt se ikja e vazhdueshme e krahut të punës gjatë pesë shekujve e ka mpakur në njëfarë mase kombin. Të rinjtë më të mirë e më të fuqishëm i rekrutonte Turqia për t’i dërguar në luftëra të largëta dhe mbaj mend në fëmijërinë time se si një regjiment shqiptarësh, që u nis për të mposhtur një kryengritje në Arabi, u kthye vetëm me një grusht njerëzish. Mund të jetë një teprim të thuhet se shqiptarët e sotëm janë pasardhës të atyre, që ishin aq të dobët, sa nuk dërgoheshin në luftë, por sidoqoftë do të pritej një ulje e vitalitetit si pasojë e rekrutimeve për pesëqind vjet.
Megjithatë, pak vite më parë, në kohën e Luftës Greko-Turke të vitit 1897, gjenerali prusian fon Grumbkov e ka shprehur botërisht adhurimin e tij kur pa një trupë shqiptarësh në Thesali, që po i ngjiteshin një kodre përballë një zjarri kositës dhe po kapnin një bateri të armikut. Korrespondenti i gazetës së Londrës “Times” në këtë luftë, Kliv Bingam, ka shënuar se “shqiptarët në tërësi e përgënjeshtruan famën e tyre”, por edhe ai dëshmon për një betejë ku, siç shkruan ai, “disa herë rresht shqiptarët vërshuan teposhtë shpatit dhe u përpoqën ta kapërcenin shkëmbin, por zjarri që u derdhej nga sipër ishte vdekjeprurës, kurse bateritë prapa tyre patën pak efekt mbi faqet e shkëmbit e të gurit”.
Sidoqoftë, ka një mendim të njëzëshëm lidhur me vetitë luftarake të shqiptarëve për brezat më të largët. Do të ishte e tepërt ta rrëfeje këtë dhe ka material aq të pasur, sa mund të mbushësh një vëllim të trashë. Unë do ta kufizoj veten vetëm me nja dy shembuj nga më domethënësit.
Në një raport dërguar Senatit të Venedikut më 1576, Andrea Justiniani thotë se në një forcë prej treqind e pesëdhjetë ushtarësh, që përbënin garnizonin e Korfuzit, kishte një togë prej dhjetë shqiptarësh, të cilët “ishin më të mirë se gjithë italianët e tjerë”. Neve na duhet ta pranojmë këtë vlerësim të hapur italian për vlerën luftarake të shqiptarëve, që i bie të jetë të paktën tridhjetë e katër herë më e lartë se e italianëve. Venedikasit kanë qenë çmues të ftohtë të njerëzve e të sendeve: ata nuk do ta kishin ndërtuar dot një perandori, nëse nuk do të kishin pasur një gjykim të saktë e të pagabuar për vlerat aktuale. Në shekullin e shtatëmbëdhjetë ende nuk ishin shpikur makinat për të plotësuar mungesën e trimërisë njerëzore. Raimondo Montekukoli (Montecuccoli), një gjeneralisim i shkëlqyer i Perandorisë së Shenjtë Romake, që fitoi betejën e madhe të Shën Gotardit kundër turqve më 1664, pohon në kujtimet e veta të luftës.
“Se në çfarë rreziku ishim për ta humbur betejën, bëhej fare e dukshme vetëm nga rrëmuja dhe arratisja e një pjese të ushtrisë sonë dhe nga lufta e guximshme e jeniçerëve dhe e shqiptarëve, të cilët, edhe pse mbetën më të paktë në numër, asnjëherë nuk kërkuan mëshirë ose t’u falej jeta, ndërsa beteja për një kohë të gjatë ngjisnin me baticat dhe zbaticat e dallgëve të detit, që shtyheshin përpara e tërhiqeshin pas”.
Mercenarët dhe ushtarët shqiptarë që kërkonin fatin e tyre duke u quajtur me emra të ndryshëm (kapeletë, stratiotë dhe estratiotë, kowali, morienë, xhenetarë), kanë luftuar në ushtritë e Francës, të Spanjës, të Perëndorisë së Shenjtë Romake, të Venedikut dhe të shteteve të tjera italiane, kanë lënë shumë gjurmë në historinë e Evropës. Ata kanë qenë luftëtarë të ndershëm, që nuk përvidheshin kurrë nga beteja, siç ishte zakoni i shumicës së mercenarëve. Francezët zemëroheshin me seriozitetin e këtyre ushtarëve, të cilët luftonin për punëdhënësit e tyre me gjithë shpirt, sikur po luftonin për çështjen e tyre. Kur u dorëzua qyteti i Novarës në vitin 1500, francezët bënë një përjashtim për shqiptarët dhe nuk u dhanë dëshmi mbrojtjeje, sepse, siç thotë Zhan d’Oton, “ata kishin ardhur nga një vend i largët me zemër të lehtë për të luftuar kundër francezëve si tepër shpesh”. Megjithatë, më pas, me sa duket, francezët e kuptuan se këta shqiptarë nuk kishin ndonjë inat të veçantë kundër tyre, por thjesht luftonin siç e quanin se i detyronte nderi i tyre. Më 1503 francezët, nga ana e vet, i morën shqiptarët në shërbimin e tyre dhe shpejt në ushtrinë e Luigjit XII pati një trupë prej një mijë e dyqind shqiptarësh, të cilët treguan trimëri të rrallë, aq sa ata u bënë një pjesë e veçantë e ushtrive franceze për pothuaj një shekull, ndërsa mbretërit e Francës e bënë si rregull që gjithmonë të kishin ndonjë fisnik në krye të këtyre trupave speciale. Ndër të tjera, komandanti i tyre i përgjithshëm për një kohë ishte Duka dë Brisak (Brissac). Në betejën e Kutrës (1587) shqiptarët u vranë pothuaj të gjithë. Beteja e Ivrit (1590) ka parë praninë e fundit të trupave shqiptare në ushtritë franceze. Brantomi shkruan se shqiptarët kanë qenë krijuesit e kalorësisë së lehtë; autorë të tjerë ushtarakë shkruajnë se nuk janë të një mendimi me opinionin e Brantomit, por besojnë se shqiptarët, me metodën e tyre të luftimit, kanë dhënë idenë e krijimit të kavalerisë së lehtë. Kronika e Zhan d’Otonit, të cilën e përmendëm, përshkruan me disa hollësi metodën e luftimit të këtyre mercenarëve shqiptarë. Me shenjën e kryekomandantit të ushtrisë, ata e nisnin betejën duke hyrë
me galop në mes të rreshtave të armikut, mbanin ushta të gjata me flamurthe në majë, jepnin një goditje dhe krijonin pështjellim; pas kësaj tërhiqeshin një çikë, i riformonin rreshtat e veta dhe sulmonin përsëri, atëherë hynte në veprim pjesa tjetër e ushtrisë. Të rreptë e të pamëshirshëm në betejë, këta shqiptarë, duke i ndenjur besnikë kodit të tyre të nderit, pasi mbaronte përleshja, kurrë nuk e harronin rregullën që “Koka e falur nuk pritet”. Në një raport me datën 27 qershor të vitit 1510 dërguar Luigjit XII, mbretit të Francës, nga Seneshali i Madh i Normandisë, i cili ka qenë një ndër gjeneralët që komanduan ushtritë e tij në Itali, ka një krahasim të mprehtë ndërmjet etikës luftarake të sllavëve dhe të shqiptarëve: “Sllavët, – shkruan Seneshali i Madh, – janë të egër në luftë, sepse ata vrasin kë të mundin dhe kurrë nuk zënë robër dhe prandaj me ta e bëmë kokë për kokë”. Kurse lidhur me shqiptarët, Seneshali i Madh vijon: “ata kanë treguar një sjellje krejt të ndryshme dhe i kanë trajtuar me mëshirë ata që kanë kapur, prandaj edhe ne i kemi trajtuar me të njëjtën mënyrë”. Ky borxh nderi që ia paguan kalorësisë shqiptare një gjeneral i shquar i Francës monarkike mund të shumëfishohej lehtë nga mjaft dëshmi të tjera të paanshme. Por nganjëherë trimëria e shqiptarëve ka vepruar kundër tyre, sepse ka ngjallur smirë të fortë e të qëndrueshme. “Shpirti sipërmarrës i shqiptarëve, – thotë koloneli Lik, – gjallëria e tyre, qëndrueshmëria dhe epërsia në gjithçka që lidhet me luftën, i bën ata që t’ua kenë zili dhe t’i urrejnë’, madje edhe ndërmjet turqve, për të mirën e të cilëve janë vënë në shërbim shpesh ato cilësi. Gjithashtu dhe në det shqiptarët, duke shërbyer si oficerë detarë të marinës turke, si kapitenë privatë
anijesh të përdorura në luftë dhe si piratë, kanë treguar një veprimtari sypatrembur. Njëherë e një kohë emri shqiptar përdorej për të gjithë piratët në Mesdheun Lindor dhe Servantesi na tregon se rrëmbyesi dhe pronari i tij në Algjer ishte një pirat shqiptar me emrin Arnaut Mami, që do të thotë Mami Shqiptari. Në prill të vitit 1770 kapitenët shqiptarë nga Ulqini shpartalluan një flotë ruse nën komandën e Aleks Orlovit pranë Navarinos. Me rënien e fuqisë detare osmane dhe me heqjen e pranimit të kapitenëve privatë nga fusha e përdorimit ndërkombëtar në kohë lufte, u erdhi fundi edhe veprimtarive të shqiptarëve në det. Por është një fakt i mirënjohur roli i madh që kanë luajtur kapitenët privatë shqiptarë në Luftën e Greqisë për Pavarësi dhe, deri një brez më parë, elementi shqiptar në flotën greke ka qenë aq mbizotërues, saqë gjuha shqipe detyrimisht përdorej në anijet luftarake si më e parapëlqyera se greqishtja. Asnjë rrëfim për vetitë luftarake të shqiptarëve nuk do të ishte i plotë pa përmendur Skënderbeun, heroin mesjetar të Shqipërisë, i cili për afër një çerek shekulli i mundi turqit e hatashëm nën udhëheqjen e dy sulltanëve të fuqishëm dhe vetë kurrë nuk u thye. Në Shqipëri ai është bërë legjendar për pesë shekuj dhe gjithashtu e kanë quajtur me të drejtë “kampion i rishterimit”, titull ky që ia kanë dhënë papët e Romës, sepse ishte veprimtaria e tij për t’u bërë një ledh, që ndihmoi të shpëtonte Evropa e krishterë nga pushtimi turk, një katastrofë kjo që do të kishte qenë shkatërrimtare për botën e qytetëruar. Ndoshta mënyra më e mirë për të vlerësuar Skënderbeun është t’u drejtohesh fjalëve që kanë thënë për të disa shkrimtarë dhe ushtarakë të shquar. Diku në veprën e tij të vëllimshme Volteri ka guxuar të shprehet se sikur ta kishte mbrojtur
Skënderbeu Konstantinopolin, turqit nuk do të kishin mundur ta merrnin në maj 1453. Gjenerali Xhejms Volfi, heroi i Kuebekut, ka thënë: “Ai (Skënderbeu) ua kalon gjithë oficerëve, të lashtë e të sotëm, për drejtimin e një ushtrie të vogël mbrojtëse”. Autori anglez i shekullit të shtatëmbëdhjetë, Sër Uiliam Tempël, në punimin mbi “Virtytin heroik”, e rendit Skënderbeun me shtatë mbretër të pakurorëzuar të Evropës: “… bëmat dhe virtytet e të cilëve mund t’u lejojnë atyre me të drejtë të renditen krahas kaq mbretërve e perandorëve… Gjergj Kastrioti, i quajtur zakonisht Skënderbeu, princ i Epirit, dhe Huniadi, mëkëmbës i mbretit të Hungarisë, që kanë qenë dy kapedanët më ngadhënjimtarë dhe burra të shkëlqyer, kampionë të vërtetë të krishterimit sa qenë gjallë dhe tmerr i turqve, sepse me forca të pakta iu bënë ledh për aq shumë vjet gjithë fuqive të Perandorisë Osmane… dhe Skënderbeu asnjëherë nuk mblodhi bashkë mbi gjashtëmbëdhjetë mijë veta për të gjitha fitoret e famshme që korri kundër turqve, të cilët ishin disa herë si numër mbi njëqind mijë”. Vetë Sulltani Mehmeti II, pushtuesi i Stambollit, ka thënë një herë: “Kurrë s’ka për të dalë më mbi tokë një luan i tillë”.
***
Sipas legjendës Skënderbeu, siç njihet me këtë emër turk Gjergj Kastrioti, lindi në vitin 1403 dhe, siç na thotë peshkopi Noli, por pa e besuar plotësisht, “e mori peng Muradi II në moshën nëntë vjeç. Kjo do të ketë ndodhur më 1412, meqë Skënderbeu kishte lindur më 1403″. Më pas peshkopi Noli shton duke e shpjeguar: “Por më 1412 në Turqi sundonte Mehmeti I dhe jo Muradi II, që erdhi në fron nëntë vjet më vonë, më 1421″.
Po ta ndjekim më tej legjendën, Skënderbeu u edukua në shkollat më të mira të Perandorisë Osmane, ku ai shfaqi një talent ushtarak të shquar dhe në mënyrë paradoksale, u bë njeriu më i dashur për Portën e Lartë. Ishte ky djalosh nëntëvjeçar, që tridhjetë e një vjet më vonë u kthye në Shqipëri dhe i mundi turqit për afër njëzet e pesë vjet deri sa vdiq më 1468. Në mendjen e lexuesit mund të lindë kjo pyetje: a është e mundur për një djalosh nëntëvjeçar, të rritur në luks, të trajtuar si hero dhe që i dhanë një titull princëror, t’i hidhte mënjanë këto gjëra tridhjetë e një vjet më pas dhe të kthehej për të shpëtuar vendlindjen nga bamirësit e tij? Kjo pyetje nuk mund të marrë një përgjigje të drejtë e të përshtatshme, derisa të mos kemi më shumë fakte konkrete, që mund të jenë diku, ndoshta në Bibliotekën e Vatikanit. Peshkopi Noli e hedh fjalën, por nuk e shpjegon plotësisht këtë mister. Megjithatë ai beson me të fortë se Skënderbeu e ka kaluar pjesën më të madhe të kohës nga viti 1412 deri më 1443 ose në Shqipëri, ose në kufijtë pranë Shqipërisë. Po të jetë e drejtë kjo teori, atëherë do të kemi çelësin për dashurinë dhe përkushtimin e Skënderbeut ndaj vendlindjes. Po të pranohej se Skënderbeu kaloi tridhjetë e një vjet diku në Perandorinë Turke, çfarë shoqërie gjeti ai kur u kthye në Shqipëri? Peshkopi Noli mendon, por nuk e përpunon më tej, se shtresat shoqërore shqiptare mund të kenë qenë atëherë këto: fshatarët e lirë në viset malore, një lloj sistemi feudal në tokat fushore pjellore dhe “qytete të lulëzuara” gjatë bregdetit. Sipas peshkopit Noli, ka pasur disa “aristokratë të vegjël, ose më mirë prijës patriarkalë të malësorëve”. Por shumica e shqiptarëve kanë qenë të lirë, meqë “bujkrobëria dhe skllavëria as mund të mendoheshin për ta”. Një vëzhgues i mprehtë ka thënë me mençuri: “Një shqiptar nuk mund të ishte një skllav”. Dhe lidhur me këtë, është mjaft interesante që: “Në tregjet e skllevërve të Turqisë askush nuk mund të blinte një shqiptar… sepse ishte e pamundur t’i urdhëroje ata dhe ishin tepër të rrezikshëm për pronarët e tyre”. Vëzhgimet e mësipërme mund të shpjegojnë përse popujt e tjerë të Ballkanit iu nënshtruan Turqisë fare lehtë, ndërsa shqiptarët u bënë ballë me sukses turqve për një çerek shekulli. Me gjithë fitoret e panumërta, Skënderbeu gjatë gjithë kohës ka pasur telashet e veta me kuislingë. Herë pas here krerë të tij e tradhtonin dhe bashkoheshin me armikun. Disa këmbëngulnin për “bisedime për paqe”, siç na thotë peshkopi Noli, por “Skënderbeu as nuk donte të dëgjonte për to. Megjithatë shpesh shumica mbizotëronte”. Paqja u arrit më 27 prill 1463, pikërisht pesë vjet para se ai të vdiste. Por më 27 nëntor të po atij viti ai e rifilloi luftën kundër turqve, që vazhdoi deri në vdekjen e tij. Disa nga veprimet luftarake më të mëdha të Skënderbeut lidhen me përpjekjet e turqve për të pushtuar Krujën, kryeqytetin e tij. Përpjekja e parë për të marrë Krujën u bë më 1450 nga Murati II, i cili pësoi disfatë pas një lufte epike prej pesë muajsh. Duke përshkruar madhështinë e rrethimit të Krujës, autori amerikan Agnes Replajer në një artikull me titullin “Skënderbeu”, botuar në “Catholic World” të dhjetorit 1889, shkruan: “Vetë përmasat në të cilat qe planifikuar pushtimi i Krujës, tregojnë se sa i thellë qe zemërimi i sulltanit dhe sa ngulmues qëllimi i tij. U mblodhën njëqind e gjashtëdhjetë mijë veta… ushtria pushtuese marshoi drejt Krujës, i mbuloi gjithë fushat përreth, përpara portave masive të kështjellës vendosi topat, që atëherë ishin një risi imponuese për punët e luftës, dhe i kërkoi garnizonit të dorëzohej. Ata morën një përgjigje sfiduese dhe osmanët
sulmuan muret, por u zmbrapsën me një tërbim aq të madh, sa mbi tetë mijë jeniçerë ranë në luftim, ndërsa Skënderbeu fluturonte si shqiponjë mbi shkëmbinj, priti sa beteja të arrinte kulmin dhe atëherë u lëshua teposhtë mbi armikun e hutuar, i çau llogoret e tij, i vuri zjarrin fushimit dhe gjithçka para tij e shkatërroi dhe i vrau e i preu”. Përpjekjen e fundit për ta marrë Krujën e bëri në korrik 1467 Mehmeti II, i biri dhe trashëgimtari i Muratit, pikërisht më pak se një vit para se vdekja ta hiqte heroin nga skena e betejës. Për këtë sulm peshkopi Noli thotë se Mehmeti “e la ushtrinë e tij të madhe të lirë dhe shkatërroi me zjarr e hekur çdo cep të Shqipërisë ku mundi të shkelë”. Por shpejt ai “e kuptoi se çmimi për repartet që binin në kurthe dhe i shfaroste Skënderbeu, ishte shumë i lartë” dhe … “u kthye në Stamboll i poshtëruar e i mundur”.
***
Gjithë autorët për Skënderbeun, që nga Marin Barleti e deri te Eduard Giboni dhe peshkopi Noli, kanë ngritur lart heroizmin e tij luftarak, por pak gjë është thënë për aftësinë e tij që të punonte me njerëzit. Në kohën e tij Shqipëria ka qenë e ndarë në disa principata dhe çdo prijës ishte ziliqar e krenar, siç mund të jetë një shqiptar, për rëndësinë e vet në tablonë e gjërave. Në këtë pështjellim e përleshje, që afrohej me anarkinë, erdhi Skënderbeu më 1443. Për të sjellë rregull në këtë kaos, ai thirri një kuvend të gjithë princave në Lezhë më 2 mars 1444, ku formoi Lidhjen e Princave Shqiptarë, duke u bërë vetë kryekomandant i ushtrisë së Lidhjes. Ishin më shumë se një duzinë princash, por me anë të diplomacisë e të shpirtmadhësisë ai ia doli t’i mbante ata të bashkuar derisa vdiq. Një njeri më i vogël nuk do t’ia arrinte dot. Herë pas here disa prej tyre u lëkundën, por personaliteti i tij dinamik i mbajti ata të bashkuar fort si në mengene. Por mengeja u prish sapo ai u varros në Katedralen e Shën Nikollës së Leshit më 17 janar 1468. Pak kohë më pas Lidhja e tij u përça dhe bashkë me të ra edhe Shqipëria, për të mos u ngritur dot më deri më 1912, pas katërqind e dyzet e katër vjetësh. Kështu Shqipëria qe vendi i fundit në Ballkan që iu nënshtrua turqve dhe i fundit që rifitoi lirinë e vet.
*Marrë me shkurtime nga libri “Shqipëria – kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore dhe shkrime të tjera) i Faik Konicës./ KultPlus.com
Sokol Demaku, poet, shkrimtar dhe përkthyesi i njohur, bir i denj i Drenicës legjendare, një shqiptar i madh në mërgim, rrezident në qytetin e tekstilit Borås të Suedisë dhe përherë befasues, kësaj here na ka dhënë një gëzim të ri, duke përkthyer nga suedishtja në shqip veprën madhore historike: “I madhi Castriot ME LLAGAP Skënderbeu – Mbreti i Shqipërisë, Duka i Madh i Epirit”, të autorit Zannovich, Stephan, apo Stiepan, botuar në Stockholm të Suedisë nga Anders Zetterberg, 1788.
Botimi në shqip është realizuar në Shtypshkronjën “Lena Graphic”, Prishtinë, në të dy gjuhët: shqip dhe suedisht. Një histori e padëgjuar deri më sot, shkruar nga të huajt për Kryetrimin Gjergj Kastrioti – Skënderbeu.
Luftëtari i madh, që ngriti në piedestal vlerat e lirisë së popujve
Janë shkruar qindra libra për jetën dhe bëmat e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, aq sa besoj që, edhe studiuesit e tij më të zellshëm nuk kanë arritur t`i lexojnë dot të gjitha. Kërkohet mbase grup studiuesish dhe historianësh, që duke i lexuar ato libra, të hedhin edhe më shumë dritë mbi jetën dhe bëmat e Heroit tonë Kombëtar, për të cilin, bota, që kur ai ishte në kulmin e madhështisë së tij e deri në ditët e sotme, ka folur e vazhdon të flasë me admirimin, pasi ai ngriti më shumë se kushdo tjetër në piedestal, vlerat e lirisë, shfaqi virtyte të rralla heroizmi, trimërie, dashurie dhe besnikërie për popullin e tij të vogël nga numri, por me përmasa të jashtëzakonshme për nga vlerat e shumfishta humane, për nga virytet e besës, mikpritjes, besnikërisë dhe dashurisë së pa krahasueshme për atdheun.
Ne dhe popujt e tjerë përparimtarë ndihemi gjithnjë vlerësues dhe krenarë me kryetrimin Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, me cilësitë e vyera dhe aftësitë ushtarake unike të tij. Emri dhe vepra madhështore skënderbejane, ka shekuj që qëndron e palëkundur dhe e madhërishme, jo vetëm në monumentet, bustet e shtatoret nëpër truallin shqiptar të copëtuar, por edhe në shumë e shumë vende të botës, në sheshe, rrugë, bulevarde, institucione dhe vepra historike, shkencore, kulturore e artistike. Mbi të gjitha, emri dhe vepra e tij është shkrirë në zemrën e popullit shqiptar, është trashëguar dhe përcjellë në breza, duke u identifikuar përherë me lirinë. Në veprën unike të heroit tonë kombëtar, popujt e Evropës dhe të botës kanë marrë mësimin e madh e të vyer se, sado i vogël qoftë një popull, kur ai është i bashkuar, kur është i motivuar dhe me një qëllim të madh të lirisë, s`ka forcë dhe fuqi që ta kthej nga rruga, s`ka fuqi që ta nënshtrojë dhe ta mbaj nën sundim. Këtë mësim të madh historik, kryetrimi ynë legjendar e provoi dhe e farkëtoi në betejat dhe luftërat e tij gjithnjë fitimtare me fuqinë më të madhe perandorake të kohës.
Është një libër i përkthyer me një shqipe të qartë e të pastër, që plotëson e zgjeron më tej kulturën tonë rreth personalitetit të Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastriotit – Skënderbeut.
Si fillim, duhet të themi se, vepra e Marin Barletit “Historia e Skënderbeut”, e shkruar në latinisht dhe e botuar në Romë, midis viteve 1508-1510, jo vetëm e bëri Barletin të famshëm, por ajo u bë edhe burim i një literature të gjerë, të shkruar në gjuhë të ndryshme: portugalisht, spanjisht, gjermanisht, frëngjisht, anglisht, serbisht, greqisht, japonisht… Për këtë vepër Barleti u mbështet tek dëshmitë e të tjerëve, dhe nga shumë studiues, Barleti u cilësua edhe burimi kryesor i veprave të tjera kushtuar Historisë së Skënderbeut. Nga ajo vepër, ata morën frymëzimin, por edhe fakte e dokumente, që ndriçonin figurën madhështore të kryetrimit shqiptar.
Duket se, edhe autori i veprës “Skënderbeu”, për të cilën po flasim, e ka këtë frymëzim e mbështetje historike nga vepra bazë e Barletit, por, ai e plotëson kuadrin e figurës së heroit tonë edhe me të dhëna të tjera të kohës, që vijnë nga dokumente dhe libra të tjerë të shkruar, ashtu dhe nga episode, rrëfime e histori të dëgjuara nga bashkëkohësit, kjo, sepse fama e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut ka vazhduar me shekuj dhe me një përhapje të gjerë në të gjithë Evropën, madje edhe në kontinentin amerikan, ashtu dhe në Azi, Australi e në shumë e shumë vende të tjera. Ndërkaq, libri ka “fytyrën”, mendimin dhe individualitetin krijues të Zannovich Stephan.Nëpërmjet përkthimit, Sokol Demaku na e pëcjellë Gjergj Kastriotin ashtu siç e ka përshkruar autori, të madhërishëm, me vlera që i kishte vetëm Ai dhe që ua trashëgonte trimave të tij përmes fjalës së mençur dhe shembullit e veprimit, duke i frymëzuar e nxitur ata drejt qëllimit të madh të mbrojtjes së atdheut, të lirisë dhe të pavarësisë.
Ne ndihemi kureshtarë kur Zannovich Stephan shkruan për familjen Kastrioti, për Gjon Kastriotin dhe përballjen e tij me një nga sulltanët më të fuqishëm të kohës, Muratin e II, teksa ndjekim me emocion rrëfimin sesi ai la peng djemtë e tij te sulltani… “Gjergj Kastrioti, – shkruan autori: – nuk ishte më shumë se gjashtë vjeç kur u ekstradua nga Perdandoria turke, ai u bë synet në bazë të ligjeve të Muhamedit… E, ndërsa ai zotëronte të gjitha cilësitë e mendjes dhe të trupit…, Murati tregoi një simpati të veçantë për të, duke i dhënë një edukim mjaft të mirë”.
Ndihemi krenarë kur lexojmë se ”Gjergji rritej e bëhej më i madh, edhe forca i rritej aq shumë, sa askush në vendet e lindjes nuk kishte një trup më të fortë, krahë më të mbushur dhe guxim më të patrembur, sa Ai. Atij iu vu në dizpozicion një mësues mjeshtër, i cili i mësoi Gjergjit turqisht, arabisht, greqisht, italisht, sllovenisht si dhe gjuhën latine…
Në shkollat më të mira turke ai mësoi të përdorte armët, të kalëronte, si dhe të bënte të gjitha ushtrimet e trupit, që janë të nevojshme për të pasur sukses në shërbimin ushtarak. Ai përfitoi njohuri për veten e tij aq mirë nga ata mësues të aftë, të cilëve iu ishte besuar edukimi i tij. Në të gjithë konkurset publike, ai fitoi të gjitha çmimet konkurruese, por gjithashtu, ai çdo ditë merrte çmime të reja dhe lëvdata nga Murati. Në moshën 18 vjeçare, Sulltan Murati II e emëroi Gjergj Kastriotin komandant të mbi 5.000 kalorësve dhe e dërgoi në Azi….
Me atdheun në mendje dhe në zemër
Dhe, kështu, nisin e marrin udhë e shfaqen përpara lexuesit aftësitë e mëdha luftarake, zgjuarësisia, trimëria dhe heroizmi i tij në sytë e Perandorisë së madhe Osmane dhe të vet Sulltan Muratit të II. Autori i “Skënderbeut” të shqipëruar nga Demaku, vë në dukje se, në betejat dhe fushatat që Skënderbeu udhëhiqte kundër kundërshtarëve dhe armiqve të Perandorisë Turke, ai në mënyrë të maskuar sillej butë dhe përpiqej të mos bënte krime në zonat e të krishterëve, ”ai kurseu gjakun e tyre aq sa mundi”.
Ndërsa Gjergji ekspozonte çdo ditë jetën e tij, Murati ishte informuar se Gjon Kastrioti, regjenti legal i Shqipërisë, kishte vdekur. Murati i pabesë, mosmirënjohës menjëherë sulmoi dhe mori shtetet e tij… Gjergji ishte shumë i pikëlluar….Por ai nuk lejoi që të vihej re…Sidoqoftë, ai po mendonte për mjete, si dhe për mënyrën për të rikthyer mbretërinë e paraardhësve të tij. Ai kërkonte një mundësi të favorshme: të linte oborrin mbretëror të Muratit, të merrte në zotërim Krujën, kryeqytetin e shteteve të tij. Rasti erdhi kur Murati II ngriti në këmbë një ushtri prej 80.000 burrash, të cilën e dërgoi në Hungari.” Ndërkaq, urdhëroi Caram beun dhe Kastriotin të shkonin përpara me 25 mijë burra. Huniadi do t`u kundërvihej me 10.000 burra. Kur hungarezët bënë një sulm të shpejt kundër turqve, Kastrioti, menjëherë u tërhoq prapa me trupat e tij dhe pastaj ktheu shpinën duke ikur…
Gjergji ishte nisur për në Shqipëri…Brenda tetë ditësh arriti në Dibrën e Epërme dhe hyri në Krujë, më 28 nëntor 1443.
Bir i denj i popullit shqiptar
Libri na rrëfen sesi Skënderbeu forcoi pushtetin, sesi iu drejtua popullit dhe princave shqiptarë, sesi thërriti Kuvendin e Lezhës, ku princat e zgjodhën Skënderbeun gjeneral për ushtritë e tyre, e pranuan gjithashtu atë edhe për Sovran të Shqipërisë.
Atëherë Shqipëria ishte e ndarë në principata, ku konkurrenca mes fiseve për të mbrojtur interesat e tyre ishte e dukshme. E pikërisht Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, në atë kuvend të 2 marsit 1444, duke formuar “Lidhjen e princave shqiptarë”, ia arriti t`i mbante ata të bashkuar deri në fund të jetës së tij. Nisi kështu ajo udhë e gjatë fitoresh të njëpasnjëshme, që do të tregonin aftësitë legjendare të Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, talentin e tij të jashtëzakonshëm dhe taktikat e tij në luftime mbrojtëse dhe sulmuese, zemrën e tij të madhe, mençurinë dhe inteligjencën, besimin te bashkëkombësit e tij besnik deri në vdekje, besimin te qëllimi i lartë i misionit të tij çlirimtar dhe, pastaj, ato mësime të vlefshme që mori Evropa dhe bota prej veprimeve dhe atyre dhjetëra betejave të tij të guximshme. Ishte kjo famë, e cila bëri që mendjet më të shquara të kohërave të shprehen për Gjergj Kastriotin-Skënderbeun. Kështu, në veprën e tij, Volteri shkruan se ”Sikur ta kishte mbrojtur Skënderbeu Kostandinopolin, turqit nuk do të kishin mundur ta merrnin atë në maj 1453”. Kurse studiuesi gjerman Fallmeyrarer, shkruan se Gjergj Kastrioti paraqet “Udhëheqësin më të përgatitur, më të suksesshëm dhe mjeshtrin më të madh të luftës”.
Ky libër, në përkthimin mjeshtëror të Sokol Demakut, na bënë krenarë ne shqiptarëve për Heroin tonë Kombëtar, na frymëzon dhe na nxit më shumë për dashurinë ndaj atdheut dhe besimin se, populli shqiptar ka një histori të pasur dhe të jashtëzakonshme, që bota duhet ta njoh më mirë. Për këtë duhet të jemi ne shqiptarët në radhë të parë prezantuesit e kësaj historie, jemi ne që duhet t`i tregojmë botës për heronjtë dhe për dëshmorët tanë, për qëllimet e tyre të larta, duke rrëfyer kështu të vërtetën dhe duke nderuar sakrificat dhe gjakun e tyre të derdhur për lirinë e vendit, por dhe për të mbrojtur Evropën nga egërsia e barbaria turke. Me veprën e tij heroike, Gjergj Kastrioti i dha më shumë shkëlqim historisë sonë, te figura dhe vepra e tij ne shqiptarët shohim portretin tonë, ndjejmë rrjedhjen e gjakut të të parëve tanë ilirë, tek ai janë edhe Bardhyli, Genti, Teuta, Glaukia…,janë heronjtë dhe dëshmorët që kanë vaditur me gjak këtë truall të dashur dhe të shenjtë.
Neveri popullore ndaj shpifësve ordinerë
Edhe në këtë libër të Zannovich, sikurse edhe në shumë vepra të tjera që janë shkruar për Kastriotin, shfaqet madhështia dhe fuqia e kryeheroit tonë në mbrojtje të Shqipërisë dhe të Evropës nga pushtuesit osmanë. Shkrimtari lartëson me fakte dhe dokumente rolin dhe shembullin unik dhe vital të Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, por, njëherazi duket se, në mënyrë të tërthortë, fshikullon ata individë, që u duket vetja “origjinal” dhe vënë në dyshim emrin dhe veprën madhështore të Skënderbeut. Doemos që keni dëgjuar, të nderuar lexues, për vaporët e mëdhenj transoqeanikë, që i bien tejpërtej deteve dhe oqeaneve, që përballojnë dallgë të fuqishme dhe stuhi të lemerishme, duke triumfuar mbi to e duke çarë gjithnjë përpara? E pikërisht, në pjesën fundore të tyre, ngjiten disa tipe midhjesh të zeza, që lundrojnë së bashku me ata vaporë, si të ishin pjesë e tyre. Po, atë tjetrën e keni dëgjuar, më duket e thotë Sigmund Frojdi (1856-1939) se “miza në kokë të kalit, kujton se e tërheq ajo karrocën!”. Kështu, edhe ata njerëz të neveritshëm, të “krahasuar” me midhjet dhe me mizat, duke sulmuar figurën madhështore të Heroit tonë Kombëtar, u duket vetja se mund të jenë edhe ata të lavdishëm dhe madhështorë. Populli ka ndjerë gjithnjë neveri ndaj atyre, që shfaqen nga llumi i zi i kënetave t`ndyra e vjellin vrerë; ndaj atyre sahanlëpirësve, pehlivanëve, “hardhucave”, që nxjerrin kokat poshtë gurëve e pështyjnë, ndaj atyre “lepujve”, që bëhen trima dhe “kruhen” si luanë. Të gjithë kanë një synim të shpifur: të njollosin gjakun e pastër arbëror, t`ia nxjerrin popullit heroin nga zemra dhe të lëkundin besimin ndaj tij. Ata kritizerë, të huaj apo dhe ndonjë bukëshkalë shqiptar, bëjnë çmos ta nxjerrin Gjergj Kastriotin nga këngët e legjendat, nga librat e dokumentet e shkruara të historisë, duan t`i shuajnë gjurmët e tij në gurë e kështjella, duan ta rrëzojnë nga kali e ta shkelin me thundra. Duke tentuar gjithmonë ta paraqesin Heroin tonë të zakonshëm e të rëndomtë, ata tentojnë ta zbresin nga piedestali i lartë i lirisë!
Libri i Zannovich, që kemi në dorë, mund të themi se nënvizon thuajse në çdo faqe të tij se, Gjergj Kastrioti- Skënderbeu, bir i denj i kombit arbëror, është njehsuar me kështjellat dhe flamurin, nderohet si prijësi dhe udhëheqësi më popullorë i kohërave. Emri dhe vepra e tij ndritin në historinë shekullore shqiptare, evropiane dhe botërore, duke shërbyer gjithnjë si një “Yll polar”, për popujt që luftojnë për liri…
Vepra e Gjergj Kastriotit është e njesuar me popullin, me truallin, me kështjellat…
Milan Shuflai, albanologu kroat, që u sakrifikua për Shqipërinë, duke folur për Gjergj Kastriotin-Skënderbeun, mes të tjerash ka thënë: ”Është e kotë të kërkosh dokumente në Shqipëri për Skënderbeun, përveç atyre që janë shkruar nëpër shkëmbinj, sepse çdo gjë që ishte e shkruar, u dogj nga turku!”
Vepra madhështore e Skënderbeut, tashmë dihet, ajo edhe sikur të zhduket çdo dokument nga arkivat e vendeve ballkanike e evropiane, është në zemrat e popullit, në mitet, legjendat, poemat dhe në rapsoditë e tij, në toponimet dhe rrëfimet që trashëgohen nga njëri brez në tjetrin; ajo është në malet, gurët e rëndë dhe kështjellat, grykat, kepat, kishat, luginat, burimet, fshatrat e krahinat me emrin e tij; ai është në ligje, në emra ditësh të shënuara dhe festa, që mbajnë emrin e tij… Koha kur ai veproi, në fjalorin zyrtar e popullor merr emrin “epoka e Skënderbeut”, kështu dhe armët e tij, mjetet e luftës, vendet ku shkelte dhe ku banonte, ku organizonte mbrojtjen dhe sulmet kundër pushtuesve. Ne sot kemi flamurin me emrin e tij, kemi sheshe, bulevarde, rrugë, tituj nderi, qindra vepra historike, letrare, skulpturore, piktorike, deri dhe vepra muzikore operistike që i janë kushtuar atij, nga artistë shqiptarë dhe të huaj. Kemi qindra toponime me emrin e tij, rrëfenja dhe legjenda pa fund me emrin e tij. Por kanë edhe vendet fqinjë, kanë edhe shtetet e Evropës, që e patën shembull apo u frymëzuan prej tij. Sikurse, për emrin, veprën dhe famën e Gjergj Kastriotit janë shprehur dhe kanë shkruar dhjetëra personalitete të mëdhenj… Vepra e Skënderbeut është kudo e, mbi të gjitha në kujtesën e popullit shqiptar dhe zemrën e tij të madhe…
Siç shprehet me të drejtë shkrimtari ynë i madh Ismail Kadare: ”Gjergj Kastrioti ishte prijësi më i madh i Ballkanit, absolutisht më i madh i epokës së vet. Ai ishte i pari që përpunoi me mendje të hekurt dhe vizion madhështor, rrugën e Shqipërisë, nga do të ecte ajo, nga Lindja apo nga Perëndimi… Ai… i dha vendit të tij një orientim drejt Evropës, deri në fund, sa vdiq! Ai ishte testamenti i parë i orientimit të shqiptarëve…” Dhe, si për ta mbyllur këtë tekst, po përmend fjalët e Papa Kaliksti III, i cili shprehej: ”Si një pendë e patundshme, Gjergj Kastrioti ndaloi furinë e sulmeve turke dhe i pengoi të zaptonin Evropën Kristjane!”
Luftëtar i madh, por dhe diplomat i madh
Nga ky libër i Zannovich përkthyer nga z. Demaku, del qartazi se Gjergj Kastrioti – Skënderbeu e tregoi veten jo vetëm si një kryeluftëtar të përmasave evropiane dhe botërore, por edhe si një diplomat i mençur, duke vendosur aleanca, marrëdhënie dhe veprime diplomatike në interes të vendit të vetë, gjithnjë duke qenë realist dhe i ndërsjelltë në mbajtjen dhe forcimin e këtyre aleancave, duke i dhënë drejtimin e qartë dhe të duhur vendit të tij, drejt perëndimit, drejt Evropës. Me “Beslidhjen e princave shqiptarë”, më 1444, ai krijoi një përvojë që do të shërbente në shekuj si një mesazh i madh për bashkimin e popullit shqiptar, por dhe për popujt që luftojnë për liri, me devizën: “Të bashkuar, s`mund ta na thyej askush”.
Interesante ishin aleancat dhe marrëdhëniet diplomatike që ai vendosi me shtetet evropiane, veçanërisht me fqinjët, por edhe më gjerë. Nuk duhet të harrojmë se, Evropa e asaj kohe ndryshonte shumë nga Evropa e sotme, kështu që edhe orientimi diplomatik ishte i ndërlikuar. Kjo, për faktin se në atë shekull, siç shprehen historianët dhe studiuesit, Evropa përbëhej nga qindra shtete, nga qindra principata dhe mbretëri, që ishin shpesh herë në luftë dhe konkurrencë e konflikte të rënda me njëra-tjetrën. Në ato kushte, shteti i vogël shqiptar, as që i hynte në sy fuqive evropiane, por, me kohë, pas fitoreve të bujshme të Skënderbeut kundër turqve, interesi evropian ndaj Shqipërisë dhe vetë Skënderbeut si një strateg i madh, sa vinte e rritej. Këtë e tregojnë marrëdhëniet e tij diplomatike me Vatikanin dhe letërkëmbimet e shumta, ndërkohë dhe vizitat dhe ndihmat e ndërsjellta. Ai fitoi besimin e Vatikanit dhe të të katër papëve të Selisë së Shenjtë, të cilët e mbështetën Skënderbeun dhe luftën që ai zhvilloi me Perandorinë Osmane. Kjo mbështetje ishte aq e veçantë sa, në vitin 1457 Papa Calixtus III e shpall Skënderbeun “Kapiten-Gjeneral të Selisë së Shenjtë, duke i dhënë atij edhe titullin “Atlet i Krishtit”…Madje ishte planifikuar që nga Papa Piu II, Gjergj Kastrioti të shpallej në mënyrë solemne mbret i Shqipërisë dhe udhëheqës i koalicionit të gjithë krishterë në mbrojtje të Evropës prej osmanëve…
Aleanca të forta dhe lidhje diplomatike ai mbajti me Vladislavin e Hungarisë dhe gjeneralin e famshëm Janosh Huniadi, me Venedikun, me Raguzën (Dubrovnikun), me Mbretërinë e Napolit dhe me Alfonsin e Ferdinantin. Nga këto marrëdhënie dhe aleanca, Gjergj Kastrioti, krahas mbështetjes morale, pati edhe ndihma të vazhdueshme me ushtarë, me teknikë luftarake, ndihma në të holla.. Por, po aq interesante janë edhe marrëdhëniet që ai krijoi me mbretërit e Milanos, Firencës, Sienës, Burgonjës, por edhe me mbretërit e Francës, Polonisë, Spanjës etj. Sikurse, shprehin mençuri dhe diplomaci letërkëmbimet e Skënderbeut, deri edhe me armiqtë dhe kundërshtarët e tij, si ato me sulltan Muratin II, me të birin e tij sulltan Mehmetin (Fatihu-Ngadhnjyesi), me mbretër e gjeneralë të fuqishëm të kohës etj. Me diplomacinë e tij, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu çeli edhe shtigje dhe krijoi fusha bashkëpunimi mes shteteve për të zhvilluar marrëdhënie tregtare, duke garantuar qarkullimin e lirë të tregtarëve dhe të mallrave në territoret shqiptare…Ai, si përherë, ishte i mprehtë, inteligjent dhe me aftësi parashikuese për veprimet që do të pasonin, sikurse shfrytëzonte çdo mundësi dobiprurëse, që i shërbente vendit e popullit të tij dhe qëllimit të lartë të lirisë.
Davidi dhe Goliati një legjendë.
Gjergj Kastrioti Skënderbeu një realitet i gjallë shqiptar
Libri “Skënderbeu” i Zannovich, i përkthyer nga suedishtja në shqip nga Sokol Demaku, të entuziazmon, sidomos kur përshkruan betejat e pabarbarta në numër ushtarësh mes ushtrisë së Skënderbeut dhe armiqve të tij. Ndonëse shikonte se përballë kishte forca të shumëfishta në numër dhe të armatosura me mjetet më moderne të kohës, Gjergj Kastrioti nuk tërhiqej, nuk frikësohej, ai dinte se ç`bënte, sulmonte në kohën e duhur, në vendin e duhur dhe duke qëndruar vet trimërisht në ballë të betejës, duke dalë përherë fitimtar. Kjo metodë luftarake e tij, që, me një numër të kufizuar ushtarësh, sulmonte një ushtri gjigande, sigurisht të gjithëve në botë u kujtonte legjendën e betejës mes Davidit dhe Goliatit, ku, ky i fundit, gjigand nga trupi dhe pamja, fodull, arogant dhe mendjemadh, mendonte se do ta copëtonte me një goditje të vetme Davidin trupvogël. Por, ndodhi krejt e kundërta. Ai u shtri sa gjatë-gjerë, vetëm nga një goditje mjeshtërore e Davidit… Kështu, betejat e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, mund të themi se ishin “të ngjashme” me këtë legjendë, veçse këto ishin të vërteta, reale, të dokumentuara dhe me jehonë në të gjithë popujt e Ballkanit dhe të Evropës së asaj kohe. Parapëlqej të citoj këtu thënien e Aleks Budës, historian, ish-kryetar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë: ”Veprimtaria e Skënderbeut nuk është “një balon i fryrë”, siç është thënë, por një fakt historik. Këtu s`kemi të bëjmë me operacione banditësh nëpër male, por me një luftë gjigandeske, me përpjestime evropiane, që zgjati më tepër se një çerek shekulli dhe vuri përballë forcave vigane turke, popullin tonë të vogël”.
Sigurisht që, Gjergji kishte edhe një përparësi, kishte në ushtrinë e tij shqiptarët, arbërit, luftëtarë të dalluar dhe të rrallë për nga heroizmi, guximi dhe trimëria e tyre, por edhe nga aftësitë e mëdha luftarake. Ata preferonin një armatim të lehtë, krah dhe muskuj të fortë, kuaj të shpejtë dhe mjeshtëri në luftimet me shpatë, heshtë e shigjetë, por edhe trup me trup me forcat armike, ndërkohë që ndiqnin shembullin e prijësit të tyre të pathyeshëm e me pamje madhështore, që nuk iu druajt asnjë beteje, asnjë dueli, asnjë dyluftimi. I referohem përsëri Volterit, kur shkruan: “Shqiptarët janë ushtarët më të mirë të atyre anëve. Skënderbeu diti mirë të shfrytëzojë trimërinë e tyre dhe terrenin e ashpër malor të vendit të vet, prandaj me pak trupa ai ndali gjithmonë armata të shumta turke… Shqiptarët janë epirotët e lashtë, të cilët janë aq luftëtarë sa edhe stërgjyshërit e tyre…” Mund të themi se te Gjergj Kastrioti-Skënderbeu përmblidheshin cilësitë më të mira shqiptare, vlerësimet që bëjnë për shqiptarët personalitete të shquara të kohërave. Duke qenë se flasim për veprën “Skënderbeu”, që na vjen nga Suedia, më vijnë ndërmend thënia e albanologut të njohur suedez Johann Thunmann (1746 – 1778), i cili ndër të tjera shkruan: ”Qëllimi im nuk është që të shkruaj një histori të gjatë dhe të plotë. Përpjekjet e mia kanë qenë vetëm për të hedhur dritë mbi prejardhjen e shqiptarëve, ashtu sikurse shfaqet një numër i madh faktesh dhe dokumentesh të renditura në mënyrë kronologjike të cilat çjerrin errësirën, zhdukin konfuzionin dhe hedhin poshtë ato spekulime të paskrupullta mbi këtë popull, duke u përpjekur që ta bëj të njohur këtë vend përgjatë gjithë historisë së tij si një komb, i cili është ndër banorët më të vjetër të Evropës dhe që kanë ditur të mbijetojnë, me gjithë fluksin e grekëve, romakëve, gotëve, sllavëve, frëngëve, italianëve dhe turqve…” Kurse anglezi i madh Bajroni (1788 – 1824), përfaqësuesi më në zë i romantizmit evropian e botëror, shprehet se “Shqiptarët janë raca njerëzore më e bukur që ekziston, trima më të fortë se kështjellat e tyre”.
Është interesante gjithashtu të theksojmë se, kur zhvilloheshin betejat me osmanët dhe fitoret e Skënderbeut vinin radhë njëra pas tjerës, kronikanët e kanë pasur zakon që të ulin numrin e të vrarëve në ushtrinë e Skënderbeut. Duket se, zvogëlimet apo zmadhimet fiktive të numrit të të vrarëve në luftime, jo gjithmonë të sakta, vijnë edhe nga vepra e Barletit, i cili edhe është kritikuar për këto “zvogëlime”, por, mbi të gjitha, faktet e fitoreve skënderbejane, pavarësisht numrit të të vrarëve, kanë qenë të dokumentuara dhe të pranuara edhe nga vetë kronikanët apo arkivat osmane. Ashtu si Davidi, në historinë epike të tre mijë vjetëve më parë dilte fitimtar mbi Goliatin, ashtu dhe Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, me ushtri shumë herë më të vogla, arrinte të triumfonte mbi ushtritë gjigande të gjeneralëve osmanë të dërguar nga sulltanët e tyre, ashtu dhe mbi ushtritë që drejtoheshin nga vetë sulltanët, siç ishte rrethimi i parë i Krujës nga Murati II (1450) dhe dy rrethimet e tjera nga biri i tij Mehmeti (1466 dhe 1467). Siç shkruan Fan Noli (1882 – 1965): “Skënderbeu ka mbrojtur me sukses Krujën, kundër tre rrethimeve të Muratit II dhe Mehmetit të II, dy pushtuesve më të tmerrshëm të kohës, që kishin në dorë ushtritë më të forta të botës”. Kurse vet historianët e kohës e pranojnë se, vet Mehmeti II (1432-1481) ka thënë për Gjergj Kastriotin-Skënderbeun: “Kurrë s`ka për të dalë më mbi tokë një luan i tillë.”
Edhe në këtë vepër kushtuar Skënderbeut, që na vjen nga Suedia, mësojmë se Skënderbeu çdo veprim ushtarak, por dhe çdo veprim në përgjithësi, e bënte të menduar mirë dhe të bazuar në informacione të sakta, në fakte e deri në detaje. Ai, me besnikët dhe agjentët e tij të shpërndarë nëpër perandori dhe në zemër të sarajeve sulltanore, njihte gjithë planet ogurzeza, që thurreshin në kuvendet e sulltanit, njihte planet e gjeneralëve osmanë, lëvizjet dhe rrugën që ndiqte ushtria e stërmadhe shumëkombëshe osmane dhe repartet e saj shumarmëshe drejt Shqipërisë. Por, ai, duke qenë në të njëjta shkolla, nga më të mirat e perandorisë, me oficerët dhe gjeneralët osmanë, i njihte mirë ata, madje i kishte mundur qëkur ishin ende të rinj, në duele force dhe konkurse mençurie, ai ua dinte edhe trimëritë dhe aftësitë e fuqitë, por u njihte edhe huqet e dobësitë. Ndaj, duke i parë gjithnjë gjërat në kompleks, duke studiuar tipin dhe llojin e ushtrisë që po e sulmonte, duke nuhatur lëvizjet dhe taktikat e tyre, duke njohur armatimin që ata kishin, ai pikaste pikat e tyre më të dobëta dhe, në rastin e kohën më të përshtatëshme i sulmonte rrufeshëm dhe i shpartallonte, i detyronte të merrnin arratinë. Kështu e pësuan edhe gjeneralët më të mëdhenj osmanë, madje edhe në prani të sulltanëve të tyre, por, e pësuan edhe ata që njihnin mirë taktikat dhe strategjitë e Gjergj Kastriotit si: Ballaban Pasha, Hamza Kastrioti e Moisi Golemi.
Portretizimi i karakterit dhe i pamjes së Gjergj Kastriotit – Skënderbeut
Libri ka skena të shkruara mjeshtërisht dhe në mënyrë tërheqëse për lexuesin. Për shembull, kur Mehmeti II, me sygjerim të Ballaban Pashës vendosi ta sulmonin Skënderbeun njëherazi me dy ushtri të ndryshme dhe nga dy drejtime. Skënderbeu, duke nuhatur qëllimin e armikut, veproi guximshëm, duke u rënë atëherë kur ata s`e prisnin dhe i shpartalloi të dyja ushtritë, duke i detyruar të merrnin aratinë.
Po aq interesante dhe e padëgjuar është edhe historia e dy obortarëve, që ndodheshin në oborrin e Skënderbeut, e që, duke qenë tradhtarë, informonin sulltanin për gjithçka ndodhte në kampin shqiptar. Atëherë, sapo e mori vesh këtë tradhti, Skënderbeu i thirri të dy spiunët dhe i pyeti:
-Çfarë dënimi meriton shërbëtori që tradhton zotërinë e tij?
-Duhet t`i pritet koka, – iu përgjigjën ata.
-Epo, kokat tuaja nuk janë të denja për atë nder. Unë di gjithçka. Unë ju fal. Ju jeni shumë të këqinj për t`i shërbyer një zotërie, i cili çdo ditë rrezikon kokën e tij për të ruajtur jetën tuaj. Shkoni te Mehmeti. Nga kjo ditë ai është Sovrani juaj. Ju mund t`i thoni atij: Se Zoti e ruan kokën e Kastriotit dhe se unë së shpejti dua të vijë dhe t`i marrë kokën atij, jo në një mënyrë të pabesë, si bën ai, por në mënyrë mbretërore dhe si një armik fisnik.”.
Libri ka një mbyllje origjinale, ku blerojnë këshilla dhe mendime të arta të Gjergj Kastriotit. Duket se, në këtë rast, autori Zannovich i ka vënë vetes detyrë të na e prezantoj Heroin tonë Kombëtar edhe si një dijetar, si një burrë shteti të mençur, që, siç ka qenë zakoni në kohët e vjetra, i jep të rinjve këshilla nga përvoja e tij. Edhe sikur vetëm ato këshilla të arta të kishte ky libër, do të ishte një vlerë e papërsëritshme, ndërkohë që libri është një pasurim i madh vlerash historike, shkencore, ushtarake e kulturore për bibliotekën dhe arkivin skënderbejan.
Mehmeti II, duke folur për Skënderbeun, u tha gjeneralëve të tij:
“-Unë do ta njoh gjithmonë Kastriotin në fytyrën e tij, por kurrë mbi supet e tij, sepse ai kurrë nuk më ka kthyer shpinën.”
I veçantë është veprimi i fundit i Gjergjit, i cili kur dëgjoi se një ushtri turke po sulmonte Shqipërinë, ai, kërkoi të vishte uniformën e tij luftarake, ngjeshi armët në brez, i hipi kalit të tij besnik dhe u vërsul si rrufe në betejë. Turqit, që besonin se ai ishte duke vdekur, kur dalluan përkrenaren e Kastriotit, duke u valëvitur, ia mbathën nga fusha e betejës për të shpëtuar kokën…
“Ai njeri i madh nuk ishte i tmerrshëm për askënd tjetër, përveçse për armiqtë e tij. Ai ishte një mik njerëzor, i këndshëm dhe i sigurtë për vartësit e tij. Ai ishte jashtëzakonisht bujar dhe i shpërbleu të gjithë ata që shkëlqyen në shërbimin e tij…I njihte emrat e pothuajse të të gjithë ushtarëve të tij…Gjithmonë i angazhuar në luftë, ai donte të lexonte. Komentet e Cezarit ishte libri i tij i preferuar. Ai dinte në mënyrë të përsosur gjuhën, zakonet dhe artet marciale të turqve. Ai gjithashtu fliste me lehtësi të madhe disa gjuhë evropiane…”
Na duket interesante në këtë vepër edhe portretizimi fizik që i bënë autori figurës së kryeheroit: “Gjergj Kastrioti kishte një ndërtim fizik trupi shumë të fortë. Njeriu mund të shihte kokën e tij të ngrihej mbi ushtarët e tij. Ai kishte një hundë shqiponje, lëkurë të bardhë të spërkatur me tone trëndafili, ballin e gjerë… Portreti që i ngjan më shumë, ngjan me statujën që kanë në Shqipëri, pastaj është ajo që kanë në Galerinë e Madhe në Toskana. Ai ka një mjekër të plotë, kryqin e Shën Gjonit, të cilin e mbarti me përkushtim dhe çizmet e verdha, që ishin zbukurimet e tij të zakonshme.
Në kohën e pushimit, ai pëlqente ta mbante kokën të zhveshur. Por, në fushëbetejë, ai ishte i kujdesshëm për të veshur një “shami” me shumë pendë struci, për t`u treguar para ushtarëve të tij, se atje ku është koka e tij, atje do të ishte armiku. Thuhet se kishte diçka të pazakontë dhe të veçantë në fuqinë e Kastriotit. Ai dukej se kishte një natyrë tjetër nga njerëzit e zakonshëm. Ai mund të jetonte ditë të tëra pa ngrënë ose pa pirë…”.
Lexuesi i librit “Skënderbeut”, i shkruar nga Zannovich, me siguri do të ndjejë krenari edhe kur të lexojë fjalitë e fundit përmbyllëse të këtij libri: “Çfarë lumturie, që nderon reputacionin e një njeriu të madh, që pas tre shekujsh dhe më shumë, shikon sedrën e banorit, turkut udhëtar, të krishterit ose hebreut dhe iu shqipton bekimin e të njohurit, të relikeve dhe mbetjeve të tij të famshme; ata ngrihen, suprizohen, mahniten, mrekullohen me mbetjet e varrit të tij dhe thonë: Këtu pushon Kastrioti, ai, SKËNDERBEU! Sa i shkathët ishte ai! Sa i drejtë ishte ai!…Çfarë modeli për mbretërit! Çfarë angazhimi për atë që është pasardhësi i tij dhe shkrimtari i historisë së tij!
Faleminderit Sokol Demaku për përkthimin dinjitoz që na ke sjellë në shqip, për këtë përkushtim dhe atdhetarizëm të spikatur e frymëzues!
……………………. Shënim:
Nga kërkimet që ka bërë përkthyesi, z. Sokol Demaku, për të mësuar diçka më shumë rreth autorit të librit: “I madhi Castriot ME LLAGAP Skënderbeu Mbreti i Shqipërisë, Duka i Madh i Epirit”, deri më sot del: Zannovich, Stephan ka lindur në Budva, Shqipëria veneciane, më 18 shkurt 1751 dhe ka vdekur në Amsterdam, Republika Hollandeze, 25 maj 1786. E kanë quajtur edhe me emrin Hanibal, ishte një shkrimtar i “Letrave Turke”. Ai ka shkruar në italisht, frëngjisht, latinisht, gjermanisht dhe serbisht… Giacomo Casanova e përmend Stefano Zannovich, i cili “bëri një vizitë në Vjenë nën aliat e Princit Castriotto d’Albanie. Nën presionin e autoriteteve, ai u largua në fund të korrikut 1784 “për në Poloni dhe, më vonë për Hollandë (Provincat e Bashkuara). Zannovich ka bërë një punë të madhe dhe me përkushtim rreth Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastriotit kur ishte në Holandë dhe në Gjermani, pasi nxori në dritë librin e tij kushuar Gjergj Kastriotit-Skënderbeut. Është interesant se si erdhi libri i Zannovich në Suedi, të përkthet nga Anders Zetterberg dhe të botohet në gjuhën suedeze, në vitin 1788, në Stockholm…
Nëfaqen n°200të poemës me titull “Le Dauphin” të shkrimtarit francezJacques de La Fons, botuar në Paris në vitin 1609, gjejmë disa vargje dedikuar heroit tonë kombëtar, të cilat, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar :
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
“Thuhet se Skënderbeu (ndërsa shteti i tij
lëkundej i shqetësuar nga tërbimet e Muratit)
Bënte gjatë netëve kapjet më të mira të tij
Dhe gjatë netëve më të gjata flinte vetëm dy orë,
Vrojtimet dhe gjaku janë lavdi të frytshme,
Dhe netët më të shkurtra bëjnë ditët më të gjata
Nëse unë do t’i pikturoja lavdinë, do të kisha dashur një figurë (portret) me
Një sy gjithnjë të çelur, fare pa qepallë.” / KultPlus.com
Shpesh në histori disa gjëra mbesin të pa thëna, ose edhe të fshehura prapa perdës së mistershme të kohës dhe rrethanave të asaj epoke.
Për të parë se pse historia e popullit tonë është e shkruar me gjakun e dëshmorëve e të martirëve ,mjafton t’i hedhim një vështrim sakrificës dhe sfidave për arritjen e lirisë dhe pavarësisë së Arbërisë nën udhëheqjen e kryeheroit tonë e vizionarit ,Gjergj Kastriotit.
Kishin kaluar vite që nga pushtimi i Arbërisë nga dora gjakatare e Perandorisë otomane dhe marrja pengë e shërbimi në oborrin e sulltanit ,ndërsa Arbëria dhe populli i saj në anën tjetër vuanin e derdhnin djersë e gjak vetëm e vetëm për të qëndruar në trojet e paraardhësve të tyre. Kjo sakrificë e qëndresë e madhe ,ky akt heroizmi i burrave e nënave arbërore ,tregon më së miri se sa e shtrenjtë ishte liria që populli e nxorri nga brenda pasi u rikthye arbërori më besnik e atdhedashës në historinë e Iliro-arbërorëve, lideri i urtë,strategu e mbreti Gjergj Kastrioti.
Ardhja e Gjergj Kastriotit në nëntor solli me vete edhe shpresën e madhe,se Arbëria do të bëhet ,se lirinë do ta gëzojnë të gjithë arbërorët e arbëroret të mëdhenjë e të vegjël, dhe sikur që dihet kjo shpresë e madhe u mishërua.Arbëria nën udhëheqjen e kryezotit Gjergj Kastrioti pati qeverisjen mbretërore më të suksesshme në historinë e Arbërisë dhe të Europës së asaj kohe.
Ai,jo vetëm e solli lirinë, pavarësinë,por edhe e unifikoj popullin arbëror në kuvendin e Lezhës , me këtë ai tregoi se për të pasur Arbëria themele të forta dhe e sukseshme duhet të jetë e bashkuar dhe të qëndrojë e tillë deri në fund.Madje ky kuvend i unifikimit arbëror nga Gjergj Kastrioti ishte si mësim e shembull për një unifikim të vetë popujve të Europës.
Dhe kështu ky mbret i urtë i Arbërisë ishte një shpresë jo vetëm për Arbërinë e kohës së tij ,por ai u pa nga sytë e popujve të Europës edhe si shpresa e tyre dhe mbrojtja e tyre ,për aq kohë sa ai jetoi,veproi dhe mbretëroi. Kështu ai deri në fund i mbrojti themelet jo vetëm të atdheut të tij ,por të gjithë qytetërimit europian.Ai ishte i vetmi që mbrojti e ruajti nderin dhe parimet rrënjësore të atdheut të tij.
Megjithkëtë, në kuadër të kësaj do të ndalem pak tek simboli që ai e ngriti pasi u kthye në Arbërinë e tij. Pyetja që është shtruar dje, e shtrohet sot dhe do të shtrohet edhe nesër e deri në zgjidhjen e kësaj enigme ,ishte se kush e punoi, ruajti dhe mbajti flamurin me Shqiponjën e Yllin që ai e ngriti me rastin e Pavarësisë së Arbërisë më 28.Nëntor 1443? Kam hasur gjatë hulumtimeve të mia në kronika ,pastaj disa autor që janë marrë me historinë e popullit tonë që nuk arrijnë edhe ata ta zgjidhin këtë enigmë ,e përmendin ngritjen e flamurit, dhe aktin e asaj dite me rëndësi,por nuk e tregojnë kush e solli flamurin, kush e punoi atë dhe e ruajti.
Sidoqoftë për t’i hapë udhë dhe zgjidhje kësaj enigme, dhe duke analizuar rrethanat,pastaj atdhetarinë e babait dhe nënës së Gjergj Kastriotit ,është e mundur që simboli i Shqiponjës së fisnikërisë së Kastriotëve që më pas u bë flamur i pavarësisë dhe Shtetit Arbëror nga nëntori i vitit 1443 të jetë punuar e ruajtur nga nëna e Gjergj KastriotitVojsava e cila ,më shumë gjasë i ka lënë testament të bijave të saj që nëse i kthehet një ditë biri i saj Gjergji ta mbajë , ruaj e ngritë atë si flamur të fitores përballë të keqes dhe armiqëve. Kjo mund të ketë ndodhur ashtu për faktin se nëna dhe babai i Gjergj Kastriotit e kishin edukuar atë dhe fëmijtë tjerë të tyre në frymën e patriotizmit.Kjo rrënjosje e kësaj atdhedashurisë nuk mund të mos jetë ndryshe,pos ajo se ai nuk e harrojë asnjëherë Atë-Mëmdheun – Arbërinë e tij,por iu rikthye asaj si një shpëtimtar. / KultPlus.com
Një Hartë e rrallë në të cilën figuron emri i kryeheroit tonë arbëror Gjergj Kastriotit (Skënderbeut) dhe selia e mëparshme e tij e Krujës.
Kjo hartë ka një domëthënie të madhe për faktin se si Arbëria dhe selia e kohës së tij identifikohej me emrin e tij të famshëm e të njohur kudo në botën europiane dhe më gjerë.
Poashtu kjo tregon se selia e tij Kruja poashtu Lezha si dhe vetë Arbëria në epokën e tij ishin më të famshme se çdo seli e Princave,Papëve e Mbretërve të Europës së asaj kohe. Harta nuk dihet e cilit vit është ,por e gjeta gjatë hulumtimeve të mia në një atlas të vitit 1797./KultPlus.com
Sot në ditën e kremtimit të 533 vjetorit të vendosjes së arbëreshëve në Itali është bëri i ditur lajmi se busti i Heroit Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu do të vendoset edhe në Castrovillari, Kalabri, transmeton KultPlus.
“Më në fund dhe në Castrovillari do të kemi Bustin e heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, i cili do të vendoset së shpejti në via; Monte Sant’ Angelo, përball “Casa del Ferroviere”
Dua të falenderoj Sindako Mimmo Lo Polito, Federica Tricarico, dhe Komunën e Castrovillarit që aprovuan autorizimin e vendosjes se Bustit”, shkruajnë arbëreshët në Facebook. / KultPlus.com
Historia e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut si një Akademi mësimi për Princa, Mbretër, Pushtetar dhe për secilin që dëshiron të njohë artin e tij të qeverisjes, diplomacisë dhe atë ushtarak.
Dhe këtë nuk e them vetëm unë këtu, këtë e kanë thënë edhe ata që lexuan, mësuan dhe përkthyen historinë e jetës dhe veprës së Gjergj Kastriotit, sikur që është kjo e përkthyesit gjerman të saj, Theodorum Funccium.
Duke ditur se vepra e Marin Barletit mbi jetën dhe veprën e heroit tonë Gjergj Kastrioti është përkthyer në shumë gjuhë botërore e përkthimi në gjuhën gjermane thuhet se ka qenë më i mirëprituri. Po ashtu, ajo është botuar disa herë në gjermanisht.
Këtu po ndaj një tekst të shkurtër nga përkthyesi Theodorum Funccium i cili në fakt e ka përkthyer historinë e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut nga gjuha latine në gjuhën gjermane në vitin 1606 dhe ai nënvizon kështu:
“…Kjo është arsyeja pse në këtë Histori (“Historia e jetës dhe veprës së Skënderbeut”- shënimi im) ata që duan të marrin njohuri të luftës mund të përfitojnë aq sa do të përfitonin nga një “Academia rei militaris”, dhe të mësonin secili prej tyre…” / KultPlus.com
Ai lindi në Përmet, më 22 dhjetor 1903 dhe vdiq më 13 shtator 1985. Studioi për Letërsi dhe Filozofi në Torino të Italisë, ku më pas vazhdoi studimet për histori arti në vitin 1927.
Vite më vonë, në 1931 krijoi shoqërinë “Miqtë e artit”. Në periudhën 1932-1937, në disa qytete të Shqipërisë, u ngritën disa monumente skulpturore, punime të autorit.
Skulptori i Popullit, Odhise Paskali mund të cilësohet pa frikë si themeluesi i skulpturës shqiptare dhe një nga personalitetet më të rëndësishme të artit shqiptar.
Ai u rrit dhe u edukua në një mjedis arsimdashës. Që në rini spikati zgjuarësia, shkathtësia dhe vullneti i tij për studime, aftësi që i bënë të mundur fitimin e së të drejtës së studimit të shkollës së mesme në Itali, ku u shqua si një ndër studentët më të mirë.
Po kështu, përfundon me rezultate të mira edhe Fakultetin e Letërsisë e Filozofisë në Torino dhe më pas studion edhe për histori arti. Që në vitet e hershme, Odhisea dallohet për shpirtin e iniciativës. Ai u bë nismëtar për krijimin e shoqërisë “Studenti shqiptar” në Torino dhe për botimin e revistës së studentëve shqiptarë të atjeshëm në vitet ‘20.
Ndërsa në vitet ‘30 e shohim nismëtar të shoqatës “Miqt e Arbrit”; si organizator të së parës ekspozitë të arteve figurative dhe të çeljes së Shkollës së Vizatimit në Tiranë. Hapat e para të karrierës së Odhisesë janë në fushën e publicistikës. Ai u shqua në estetikë dhe kritikë arti. Shkroi artikuj të ndryshëm me mendime e meditime për artin në mjaft organe shtypi të vendit apo të huaja.
Nëse mund t’u hedhësh një sy artikujve të tij të viteve ‘20, mund të vësh re aktualitetin e tyre edhe sot. Sikur këto shkrime të autorit të mblidheshin, mund të bëhej një botim i veçantë mbi publicistikën e tij. Odhisea dinte t’u përshtatej me shumë zgjuarsi situatave në çdo kohë.
Duke gjykuar se vendi në vitet ‘20-‘30 kishte mungesë skulptorësh, me të mbaruar fakultetin dhe studimet për artin, i përvishet punimeve plastike, pra artit të skulpturës pranë ateliesë së një skuptori italian realist e monumentalist të Torinos. Kështu ai bëhet skulptori i parë profesionist shqiptar.
Me pushtimin fashist të vendit, Odhisea si erudit në fushën e artit, caktohet anëtar i Institutit të Studimeve të atëhershme, por në mungesë edhe të porosive të mjaftueshme, për ngritje shtatoresh, detyrohet të çelë një punishte për përgatitje shkumësash për nevojat e shkollave të vendit.
Me çlirimin e Shqipërisë nga pushtuesit nazifashistë, krahas vazhdimit të krijimeve skulpturore për figurat e rilindasve, në tematikën e punimeve të tij zënë vend edhe heronjtë e popullit dhe dëshmorët e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare. Edhe pse Odhisea jetoi në Përmet vetëm 14 vjet dhe shumicën e jetës 82-vjeçare e kaloi në Itali dhe në Tiranë, ai ishte i lidhur me vendlindjen.
Përveç ecejakeve të herëpashershme pranë familjes në periudha të ndryshme para djegies së shtëpisë së tij në korrik të vitit 1943 nga fashistët, ai krijoi në vendlindje një sërë veprash.
Kur u emërua drejtor i Galerisë së Arteve aty nga vitet ‘60, ai nuk kishte dëshirë as t’i vinin telefon në zyrë, pasi zilja e tij e shqetësonte dhe nuk e linte të punonte.
Përveç punimeve konkrete, ai mbante shpesh shënime në formë ditari, qoftë për meditime mbi artin qoftë edhe kujtime historike, gjë që bëri të mundur, që një vit pas vdekjes së tij më 1986, të botohej libri “Gjurmë jete”, një material në fakt i shkurtuar e i cunguar.
Veprat artistike:
“I urituri”, “KETI”, “Malësori”, “Lufëtari Kombëtar”, në Korçë “Themistokli Gërmenji”, në Korçë; “Ushtari i panjohur”, “Partizani fitimtar” (Mathauzen, Austri) 1968; “Naum Veqilharxhi”, bust në bronx , në Korçë; “Monumenti i Skënderbeut në Tiranë” me bashkautorë, 1968; “Gjergj Kastrioti (Skënderbeu)” “Isa Boletini” “Fan Noli” “Onufri” “Jeronim De Rada”, në Tiranë “Pashko Vasa” “Zef Skiroi” “Çerçiz Topulli” “Naim Frashëri” “Vojo Kushi” “Migjeni” “Enver Hoxha” “Idriz Seferi” “Ahmet Zogu”, e shumë vepra të tjera. / KultPlus.com
Këngëtarja shqiptare, Dua Lipa në vizitën e saj në Shqipëri, është ndalur edhe në Muzeun ”Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, përcjell KultPlus.
Lajmi u bë i ditur në faqen zyrate të Muzeut, ku theksohej se ishte kënaqësi që Dua Lipa dhe familja e saj vizituan këtë Muze.
”Kënaqësi që patëm si vizitore në Muzeun Gjergj Kastrioti Skënderbeu,🎙Dua Lipa-n dhe familjen e saj”, theksohet në postimin e faqez zyrtare të Muzeut. / KultPlus.com
Në parkun qendror të kryeqytetit hungarez, Budapestit, u vendos sot busti i Heroit Kombëtar të shqiptarëve, Gjergj Kastrioti Skënderbeu.
Kryeministri Edi Rama tha sot se kjo është dhuratë e Bashkisë së Tiranës për Bashkinë e Budapestit në shenjë të miqësisë mes dy heronjve tanë kombëtarë Gjergj Kastriotit dhe Janosh Huniadit, transmeton KultPlus.
“Busti i Heroit Kombëtar të shqiptarëve, Gjergj Kastrioti Skenderbeu në Budapest. Dhuratë e Bashkisë së Tiranës për Bashkinë e Budapestit në shenjë të miqësisë mes dy heronjve tanë kombëtarë Gjergj Kastriotit dhe Janosh Huniadit”, tha Rama.
Më herët, gjatë vizitës së tij në Hungari më 8 qershor, kryeministri Edi Rama i shoqëruar nga kryetari i bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, panë nga afër vendin ku do të vendoset busti i Skënderbeut, ku ishte vendosur ndërkohë piedestali. / KultPlus.com
Studiuesi Fotaq Andrea, autor i album-antologjisë “Skënderbeu, Heroi Kombëtar shqiptar”, së bashku me antikuarin Dritan Muka, Kanada, kanë njoftuar ditët e fundit nëpërmjet portalit të njohur « Zemra Shqiptare », zbulimin e rrallë të portretit origjinal të Skënderbeut nga piktori i shquar i Rilindjes italiane e europiane Gentile Bellini, 1467. Portreti mban të shkruar emrin SCANDER BECO, njëlloj si harta portolane e Bartolomeo Pareto-s e vitit 1455, që mban të shkruar emrin SCANDRE BECO.
Ky portret u ble në dhjetor 2020 nga antikuarët shqiptarë që morën pjesë drejtpërdrejt në ankandin “Capsule Auctions” të New Yorkut, ku u vu në shitje koleksioni i madh i Prof. Richard I. Johnson (1925-2020), me rreth 2000 objekte.
Kjo vepër e rrallë artistike, që paraqet origjinal, real dhe autentik portretin e Skënderbeut, prej shekujsh dihej e humbur, ndërkohë që, sipas traditës gojore të përcjellë brez pas brezi, ishte e njohur që piktori italian Gentile Belini kishte pikturuar drejtpërdrejt KryeHeroin e shqiptarëve gjatë shekullit XV. Tërë studiuesit e ikonografisë skënderbegiane, nga Paolo Giovio më 1543 e deri te Friedrich Kenner më 1893, nga Faik Konica më 1901, te Atë Vinces Malaj më 1969, i janë referuar historikisht skicave të humbura të Gentile Belinit për portretin e Skënderbeut, ashtu sikurse gjithë studiuesit e sotëm me në krye prof. Kristo Frashërin.
Mbi bazën e një analize të thellë shkencore, duke ndjekur e kombinuar metodat kryesore klasike të eksplorimit të një vepre arti, si dhe duke iu referuar rreth 70 autorëve shqiptarë e të huaj, studiuesit Fotaq Andrea dhe Dritan Muka arrijnë në vëzhgime e përfundime të qarta dhe bindëse se portreti i purpurt i Skënderbeut është vepër unikale e Gentile Belinit e vitit 1467, kur “Atleti i Krishtit” dhe Mbrojtësi i Europës Gjergj Kastrioti ka pozuar përpara Belinit, portretistit zyrtar të dozhëve të Venedikut.
Studiuesit vërtetojnë për herë të parë se Skënderbeu ka shkuar për vizitë të fshehtë në Venedik, me sugjerim edhe të papa Palit II, për të kërkuar ndihma e të holla që të vazhdohej qëndresa dhe lufta e paepur shqiptare kundër pushtuesit osman. Gjatë kësaj vizite të fshehtë, që përkonte edhe me Karnavalet e Venecies të shkurtit 1467, Skënderbeu shoqërohej nga e shoqja Donika Arianiti Kastrioti dhe i biri 12 vjeçar Gjoni II Kastrioti. Po ashtu edhe nga Dhimitër Frangu, thesarmbajtësi i Skënderbeut dhe pesë apo gjashtë kalorës arbër.
Portreti i Skënderbeut, realizuar nga Gentile Bellini, piktori zyrtar portretist i Senatit të Venedikut, është bërë me vendim dhe porosi të drejpërdrejtë të Dhomës së Dozhëve në Venecie si një dhuratë për KryeTrimin shqiptar në shenjë mirënjohjeje e nderimi. Dy protagonistët Belini dhe Skënderbeu janë takuar në Venedik në shkurt 1467, njëmbëdhjetë muaj para vdekjes së Skënderbeut.
Portreti origjinal i Skënderbeut është dhënë me saktësi të habitshme ravijëzimi portretual dhe me interpretim të thellë artistik , në periudhën kur kishte filluar të përdorej në pikturën italiane teknika e pasqyrave, e quajtur kamera luçida, si dhe teknika e pikturës në vaj mbi panel druri.
Ky portret i Skënderbeut të vërtetë, i vitit 1467 nga Belini, dallon dukshëm me portretin më të njohur deri më sot të Skënderbeut “legjendar” të piktorit Christofano dell Altissimo të vitit 1553, që ndodhet në Galerinë Uffizi të Firencës, pikturuar mbi bazën e përshkrimit fizik që i ka bërë Marin Barleti portretit të Skënderbeut në vitin 1508 dhe historiani italian Paolo Giovio në vitin 1543, si dhe mbi bazën e gravurave të fillimi të shekullit XVI.
Në bazë të metodës krahasimore dhe metodës vizu, studiuesit Fotaq Andrea dhe Dritan Muka nxjerrin në pah se organi i hundës tek portreti origjinal i Skënderbeut nuk është i kërrutë apo me kurriz a gungëz në mes dhe me majën të rënë poshtë, sikurse shfaqet përgjithësisht ky organ në tipologjinë skanderbegiane krijuar mbi bazën e mitit të hundës shqiponjë te Skënderbeu. Përkundrazi, është hundë e drejtë, e fortë, tepër lehtë e lakuar dhe me majën po ashtu të drejtë.
Nga ana tjetër, edhe pse portreti është i dëmtuar rëndë e i sfumuar pas gjashtë shekujsh e gjysmë sprove mbijetese, krejt tiparet, balli i gjerë e i lartë, syri i pastër gjithë shkëlqim, mustaku me mjekrën e derdhur të përhime e në të mëndafshtë, buza e poshtme mjaft e dukshme, si dhe pjesa e fortë kockore e fytyrës, shfaqin një portret të paparë gjer më sot të Skënderbeut të Madh, portretin gjithë madhështi të Burrit të shtetit të Arbërit, plot seriozitet, dinjitet e personalitet të lartë, me vendosmëri e siguri në vetvete, plot krenari e largpamësi.
Veç kësaj, në lojën hije-dritë të teknikës piktoriale të Gentile Bellinit, bie në sy mbi portret një ndriçim i veçantë mbi ballin e KryeHeroit shqiptar, që shfaqet si reflektim i një kuadrati dritësoreje ballore nga ku ka hyrë drita e diellit. Po ky ndriçim në formë kuadrati shfaqet edhe në një portret tjetër të Belinit mbi ballin e portretit të dozhit Leonardo Loredano, të cilit Barleti i kushtoi parathënien e librit të tij “Rrethimi i Shkodrës”. Të dyja këto vepra artistike belineske dëshmojnë se Mjeshtri i madh venecian pikturon me saktësi drejtpërdrejt në natyrë, sur le vif, duke pasur personazhin historik përballë tij.
Në studim i bëhet një analizë e hollësishme, mbi bazë faktesh historike, “rrugëtimit” të kësaj vepre artistikehumbur në thellësi të kohërave, por ruajtur me fanatizëm nga antikuarët italianë, deri në mesin e viteve 1950, kur Prof. Richard I. Johnson duhet ta ketë blerë portretin e Skënderbeut në Itali dhe ndoshta në Venecie.
Studiuesit Andrea dhe Muka nënvizojnë se këtë vepër fatlume për mbarë kombin shqiptar, titulluar SCANDER BECO, që e kemi sot para syve, e ruajti nga shkatërrimi dhe zhdukja e plotë, DASHURIA, emri i Belinit të Madh dhe vetë emri i Skënderbeut të Madh shkruar me germa të arta mbi portret.
Për studiuesit e këtij portreti të Skënderbeut, të “Babait të Kombit shqiptar”, siç e ka pagëzuar i pari Faik Konica, ky zbulim SCANDER BECO ka një rëndësi të trefishtë: si pasaportë nderi dhe krenarie për kombin shqiptar; si pasuri e çmuar kombëtare dhe më në fund si pasuri po aq e çmuar për trashëgiminë kulturore europiane e ndërkombëtare, ku sintetizohen dhe shkrihen në një tablo të vetme emri i Skënderbeut të Madh nga Gentile Bellini i Madh. /zemrashqiptare/ KultPlus.com
