Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, në këtë 28 nëntor, ka përkujtuar ditën e lindjes së fotografit, Gjon Milin, “një artist global me rrënjë shqiptare”.
Nëpërmjet një postimi në rrjetet sociale, Gonxhja shkruan se sot përkujtojmë me krenari mjeshtrin shqiptar që i dha dritë botës së artit dhe fotografisë me vizionin e tij unik dhe përdorimin novator të dritës.
“Gjon Mili theu kufijtë e imagjinatës, nga portretet ikonike tek eksperimentet e tij me dritën dhe lëvizjen, ai mbetet frymëzim për artistët në mbarë botën”, shkruan Gonxhja.
Gjon Mili u lind më 28 nëntor 1904 në Korçë. Në moshën 5 vjeçare familja e tij emigroi në Rumani, atje Mili ku kreu shkollën e mesme dhe në moshën 19 vjeçare u nis drejt Amerikës. U diplomua në Institutin e Teknologjisë së Masaçusetit inxhinier ndriçimi. Gjatë kësaj kohe u mor me artin fotografik.
Emri i tij është jo pak i njohur në Amerikë dhe Francë. Rëndësi në jetën e tij pati njohja e miqësia me Faik Konicën, i cili e nxiti të drejtonte krijimtarinë në fushën e artit. Për 15 vjet ka punuar fotoreporter për revistën e njohur amerikane “Life”, në 1946 hapi në Paris ekspozitën vetiake, ndërsa në 1942 ai fotografoi predhën e një topi avioni kalibër 37 milimetra me një kohë ekspozimi për një të miliontën pjesë të sekondës. Kjo foto u quajt nga shtypi i kohës si shpikja e kohës.
Pikaso duke vizatuar në dritë dhe një ndeshje basketbolli janë dy nga fotografitë e tij të famshme, e para është renditur ndër 500 fotografitë më të mira të botës për 150 vjet, për albumin “Photo book”, Londër 2002. Gjon Mili njihet si fotografi që përdori për herë të parë flashin elektronik dhe fotografimin e lëvizjes. Ai vdiq më 14 shkurt 1984 në SHBA./atsh/KultPlus.com
Edicioni i dytë i Festivalit “Gjon Mili Jazz&Blues Festival” i dhuroi Tiranës dy mbrëmje magjike më 12-13 korrik dhe do të vijojë me Korçën më 15 korrik.
Me pjesëmarrjen e 20 artistëve shqiptarë dhe ndërkombëtarë. Mes tyre dhe Kamela Islamaj, një emër i njohur për publikun, performoi në skenën e ngjitur në instilacionin Reja.
“Gjon Mili Jazz & Blues Festival” synon promovimin e figurës së Gjon Milit, si e vetmja urë lidhëse që kombi shqiptar ka me muzikën Jazz në periudhën e saj më të artë, duke e bërë pjesë të Trashëgimisë Kulturore dhe Artistike të Shqipërisë.
Si muzikant amator që luante oboen, Gjon Mili pati një lidhje të veçantë me muzikën Jazz dhe arriti të dokumentojë dy periudhat më të rëndësishme të saj:- periudha Sëin dhe periudha Modern Jazz, kur muzikantët filluan të luajnë kryesisht për qëllime artistike.
Gjithçka filloi në vitin 1943, kur Gjon Mili realizoi për revistën Life, 2 nga setet e tij fotografikë më të famshëm “The Lindi Hop” dhe “Jam Session”./Top Channel/KultPlus.com
“Scientific American” ka botuar, në mars të 1942, në faqet n°152-153, një shkrim rreth metodës së re të fotografimit të përdorur asokohe nga Gjon Mili, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Këndet e kamerës Drejtuar nga Jacob Deschin, A.R.P.S. Multiflashi stroboskopik (Blici i shumëfishtë) Burimi : Scientific American, mars 1942, f.152-153
Fotografia stroboskopike me blicë të shumëfishtë (multiflashë) është termi i përdorur nga Gjon Mili, inxhinier fotografik, për të përshkruar metodën e krijimit të imazheve të tilla si ato të riprodhuara këtu. Me metodën tashmë të njohur të blicit të shumëfishtë (multiflashit), e cila përfshin përdorimin e burimeve të shumta të blicit për të krijuar një imazh të vetëm, Mili shton ekspozimin e shumëfishtë për të regjistruar disa imazhe në të njëjtën pllakë.
Mili, i cili kohët e fundit ekspozoi 50 fotografi në Muzeun e Artit Modern në qytetin e Nju Jorkut, në shfaqjen e parë të punës së tij me blic stroboskopik të mbajtur ndonjëherë, sheh në blicin e shumëfishtë stroboskopik qasjen më të afërt ndaj asaj që ai e konsideron një metodë besnike të fotografimit të kërcimtarëve në aksion.
“Kërcimi është një shprehje në kohë dhe hapësirë”, thotë ai. “Prandaj, për të bërë një regjistrim të kërcimit, për të ruajtur cilësinë e tij, duhet të përdoret një kamer (aparat) filmike. Një fotografi e vetme, sado me fat të jetë përbërja ose shprehja e saj e ndjenjës, në rastin më të mirë mund të sugjerojë vetëm gjendjen shpirtërore pa treguar vijën e lëvizjes ose shprehjen. Për të regjistruar një lëvizje të tërë në një pllakë të vetme, u përdor teknika e njohur tashmë si fotografia stroboskopike multiflash (me blicë të shumëfishtë)”.
Duke përdorur një aparat fotografik të tipit studio Deardorff 5 me 7, Mili përshkruan procedurën e tij si më poshtë :
“Kamera mbahet e hapur gjatë gjithë periudhës së një faze, ndërsa dritat e pajisura me tuba Edgerton me shpejtësi të lartë ndizen në mënyrë të përsëritur — për të lënë përshtypje të shumëfishta imazhesh në të njëjtën pllakë, modeli mund të ndryshojë sipas dëshirës duke ndryshuar shpejtësinë e shkrepjes — duke e përshpejtuar ose vonuar atë; Është ky element i kontrollueshëm multiflashi (blici të shumëfishtë) që mund të bëjë të mundur një prezantim vërtet artistik të lëvizjes së kërcimit.”
“Shumica e modeleve të ekspozuara u arritën me ndihmën e tre dritave të cilat pulsonin në intervale nga 8 deri në 15 shkrepjeve në sekondë, në varësi të shpejtësisë së lëvizjes. Kamera (aparati) funksiononte me diafragma që varionin nga f/5.6 deri në f/16”.
Rezultatet e arritura kanë tërheqje si piktoreske, ashtu edhe shkencore, herë të kombinuara, herë njërën apo tjetrën. Shpejtësia e lëvizjes është kërkesa kryesore, bukuria e lëvizjes dytësore, por thelbësore nëse rezultati i dëshiruar është tërheqja piktoreske dhe jo gjetja e pastër e fakteve. Për shkak të shpejtësisë ekstreme të dritës, një imazh i paqartë vështirë se është i mundur; vetëm një fokus i keq do të shkaktojë një mungesë mprehtësie.
Në fotografitë me një veprim të përfshirë në shfaqje, kur u përdorën 3 deri në 12 njësi me një blic Edgerton, z. Mili u përpoq ta kapte (fotografonte) balerinën në lartësinë e një rrotullimi ose kërcimi të ndërlikuar. Megjithatë, në rastin e fotografive stroboskopike më blicë të shumëfishtë, ai u përpoq të tregonte një sekuencë të plotë lëvizjesh që përfshinte jo vetëm veprimin e çastit më dramatik, por edhe serinë e veprimeve të çastit që paraprinë dhe pasuan “ngjarjen kryesore”. Me fjalë të tjera, shkrepjet e tij të shumta me blic janë përafrimi i imazheve të palëvizshme të regjistrimit kinematografik.
Kështu, ai tregon lëvizjet e shumëfishta si fizarmonikë të një balerini, ose fijet e rrjetës së merimangës të një rrote qerreje njerëzore të ndarë në segmente ndërsa ajo vezullon në hapësirë.
Një fotograf i cili është njohur për katër dekada si mjeshtër në kapjen e esencës së lëvizjes, tani po ekspozon momentet kryesore të karrierës së tij në Galerinë Washburn në Muzeun e Shkencave të Bostonit.
Gjon Mili,i lindur në Shqipëri dhe fotografi i parë për revistën “Life” për 34 nga 36 vitet e saj, përdor deri në kufijtë e tij aftësinë e jashtëzakonshme të një blici stroboskopik për të kristalizuar rrjedhën e lëvizjes në një pamje të mprehtë, e cila të lë pa frymë. Të kapur nga shkrepja e një drite që zgjat vetëm një pjesë të vogël të sekondës, sportistët e patinazhit artistik, atletët dhe njerëzit e zakonshëm në lëvizje tregojnë të gjithë hirin e pavetëdijshëm të trupit të njeriut.
Mili e kaloi fëmijërinë e tij në jug të Rumanisë dhe erdhi në Shtetet e Bashkuara në 1923 për të ndjekur studimet në institutin e Teknologjisë në Massachusetts, ku u diplomua për inxhinieri elektrike.Ai vazhdoi studimet e larta në “Westinghouse Electric and Manufacturing Company” dhe më pas u bë inxhinier në fushën kërkimore në “Westinghouse Lamp Division”.
Magjepsja e Milit me mundësitë e fotografisë stroboskopike u rrit, ai i kushtoi shumë e më shumë kohë përsosjes së procedurave dhe aftësisë së tij.Në vitin 1938, fotografia u bë profesioni i tij me kohë të plotë. Ai përmend lidhjen e tij të gjatë në M.I.T., me profesorin Harold E. Edgerton, të cilin e takoi në vitin 1937 dhe e konsideron si një forcë kryesore motivuese në karrierën e tij.
Mili përdor një sërë teknikash për të prodhuar fotografitë e tij befasuese. Duke përdorur një ndezje (shkrepje) të vetme drite nga strobe (blici), ai është në gjendje të ngrijë një moment lëvizjeje në filmin e tij. Duke përdorur një blic dhe ekspozim të shumëfishtë, Mili regjistron një sërë lëvizjesh që kombinohen për të bërë një “lëvizje të plotë” të vetme.Nëpërmjet kësaj teknike, për shembull, një vajzë që kapërcen litarin shihet brenda një rrjete me gjurmë të bardha që prodhojnë rrotullimet e litarit.
Një qasje tjetër që ka dhënë efekte interesante për Milin është fotografimi i një subjekti të palëvizshëm, ndërkohë që vendos kamerën përgjatë tij. Imazhi i përsëritur që parakalon përgjatë fotografisë që rezulton jep një ndjenjë efektive simetrie.
Në studimin e tij të lëvizjes, Mili e ka drejtuar kamerën e tij drejt pjesëmarrësve në të gjitha artet e performancës dhe një listë e subjekteve të tij lexohet si kush është kush. Por ai nuk e kufizoi veten vetëm në teatër – një detyrë e vitit 1973 nga Time, Inc. e çoi në Teatër. Seancat dëgjimore të Watergate, ku ai kaloi katër muaj dhe përdori afro 200 filma duke fotografuar dëshmitarët.
Disa nga fotografitë e pazakonta që dolën nga kjo detyrë mund të shihen në “Life’s The year in pictures” — 1973.
Në të gjithë punën e tij, Mili kërkon të kapë me kamerën (aparatin) e tij momente shumë të përkohshme për syrin e njeriut.Ekspozita në Muzeun e Shkencës, e titulluar “Njeriu dhe Lëvizja”, na jep një vështrim intrigues të këtyre pamjeve.Fotografitë do të qëndrojnë në Muze deri më 31 mars.Dars (Klos), Mat – Albania/KultPlus.com
Sot, në përvjetorin e vdekjes, kujtojmë dhe nderojmë kontributin e fotografit Gjon Mili. Trashëgimia e Milit jeton përmes imazheve të tij mahnitëse dhe ndikimit që ai vazhdon të ketë në botën e fotografisë.
Gjon Mili ishte një fotograf dhe artist shqiptaro-amerikan i njohur për punën e tij novatore në fushën e fotografisë. Ai lindi në Shqipëri në vitin 1904, por familja e tij emigroi në Shtetet e Bashkuara në vitin 1923, ku Mili përfundimisht u bë një figurë e shquar në botën e artit.
Puna e Milit karakterizohej nga përdorimi i dritës dhe lëvizjes, të cilat ai i përdori për të kapur imazhe dinamike që shpesh krahasoheshin me pikturat. Ai punoi për revistën Life për shumë vite dhe ishte i njohur për portretet e tij të artistëve dhe muzikantëve të famshëm, duke përfshirë Pablo Picasso, Duke Ellington dhe Igor Stravinsky.
Mili ishte gjithashtu një pionier në fushën e fotografisë stroboskopike, e cila përfshin përdorimin e një drite strobe për të kapur lëvizjen në një imazh të vetëm. Ai e zhvilloi këtë teknikë në vitet 1940 dhe e përdori atë për të krijuar imazhe mahnitëse të kërcimtarëve dhe atletëve në lëvizje.
Një nga bashkëpunimet më të famshme të Milit ishte me shkencëtarin dhe shpikësin e njohur, Dr. Harold Edgerton. Së bashku, ata zhvilluan një metodë për të fotografuar lëvizjen e një plumbi gjatë fluturimit, të cilën e përdorën për të krijuar një seri imazhesh goditëse.
Mili vazhdoi të punojë si fotograf dhe artist gjatë gjithë jetës së tij dhe puna e tij është ekspozuar në galeri dhe muze në mbarë botën. Ai vdiq në vitin 1984, por puna e tij novatore dhe novator vazhdon të frymëzojë dhe të ndikojë sot fotografët dhe artistët./ KultPlus.com
“Technology Review” ka botuar, në prill të 1981, në faqet n°61-62, dy shkrime dedikuar asokohe fotografit të famshëm me famë botërore Gjon Milit, të cilët, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar:
Çfarë është një fotografi ? pyet Gjon Mili, në tekstin që shoqëron foton e tij të një xhongleri (faqja përballë). Ai përgjigjet : “Një fotografi është një lidhje e shkurtër mes largpamësisë dhe rastësisë. Nuk ka nevojë të ftojë reflektim, por përkundrazi të krijojë një tronditje që paralajmëron shikuesin për çuditshmërinë e pasazhit. Në këtë faqe : Tanaquil Le Clercq, në “La Valse”, 1961.
Gjon Mili : Fotografitë që kapin kohën, lëvizjen dhe njerëzimin
Burimi : Technology Review (1981-04), botuar nga Massachusetts Institute of Technology
“Ndihem shumë më i ri vetëm duke qenë këtu”, i tha Gjon Mili, një grupi të madh të mbledhur për të parë fotografitë e tij.
Ai tregoi disa faqe nga libri i tij i sapobotuar “Fotografi dhe kujtime (Gjon Mili: Photographs and Recollections Boston : New York Graphic Society, 1980, $40.00)” (shih përmbledhjen e librit, në këtë faqe) – një përpjekje, thotë ai, që e kishte në mendje prej dy dekadash. “Më thanë se duhet të jem krenar; kjo është punë e vështirë. Jam i kënaqur me të vërtetë që nuk kam dështuar”, tha ai.
Ai kujtoi :
“Doc Edgerton (Harold Eugene Edgerton) dhe unë ishim në M.I.T. në të njëjtën kohë. Ne po merrnim “tatëpjetën”, duke ecur pranë njëri-tjetrit në sallë. Më pas, në vitin 1937 erdhi një moment vendimtar. Doc Edgerton dha një leksion mbi një blic të ri me shpejtësi të lartë.
Më pas ai më ftoi të bisedoja me të. Unë i thashë : “Unë punoj për Westinghouse; por nëse më jep dhjetëfishin e dritës, unë do të heq dorë dhe do të punoj me ty.” Ai e bëri, dhe unë e bëra. Ishte e mrekullueshme të punoje me Doc në një zbulim (përparim) të madh në fotografi.
“Pas 10 vitesh përdorimi të strobeve (bliceve), mendova se duhej të zgjeroja fushën time dhe fillova të bëja fotografi pa strob (blic). Mësova gëzimet e humanizmit.”
Fotografitë e tij të kësaj kohe janë studime në lëvizje. Çdo gjë që lëviz duhet të ndalet, thotë ai.Një balerin duke u ngritur, ndalon para se të zbresë. Z. Mili e kap atë pauzë, me një fotografi të realizuar në një teatër pa dritë strobe (blici). “Njerëzit thonë si e bëre? Dhe unë them që nuk e bëra, e kapa momentin.
“Çfarëdo që nuk është ashtu siç duhet të jetë me fjalë, është e tillë në fotografi”, shton ai.
Ai shpjegoi fotografinë e tij të Pikasos duke vizatuar me dritë. “Ai qeshte me mua – nuk ishte serioz. Kështu që unë dola me një ide; vizatim me dritë, dhe ai u fut në të menjëherë.”
Nëse nuk ka aksident, nuk ka kuptim në fotografi. “Duhet të kesh ndjenjën se jo gjithçka studiohet”, thotë ai.
Fotot e Milit të Watergate janë të jashtëzakonshme.Ai vendosi të bëjë një foto të John Dean në momentin e betimit, shpjegoi ai. “Vendosa të shkrepja spektaklin – fotografët u rreshtuan të gjithë, krah për krah, u stërvita për dy javë për të shkrepur, pa blic, duke e mbajtur aparatin pa dridhje. E dija që do të kisha dy mundësi. Isha trim, tha ai, dhe shfrytëzova rastin.” Dhe rezultati duhet të jetë fotografia e parë në historinë e Watergate. – M.L.
Si ia ka kushtuar jetën Gjon Mili “përplasjeve të shkurtra ndërmjet largpamësisë dhe rastësisë”
Gjon Mili : “Fotografi dhe kujtime — Photographs and Recollections” Boston: New York Graphic Society, 1980, Çmimi 40 $.
Komentuar nga James R. Killian, Jr,
Në vitin 1937, Gjon Mili dhe Harold E. Edgerton morën pjesë në një simpozium në M.I.T mbi ndriçimin në fotografi. Mili, me origjinë nga Shqipëria, ishte diplomuar për inxhinieri elektrike në Institut në vitin 1927 dhe shkoi në Westinghouse, ku, pas një periudhe stazhi, filloi studimin e ndriçimit. Pikërisht gjatë këtij simpoziumi të vitit 1937, ai zbuloi dritat strobe (blicin) që përfundimisht do ta drejtonin atë në një karrierë të re, atë të foto-gazetarisë.
Me llambat e vogla elektronike të vëna në dispozicion të tij nga Edgerton, Kenneth Germeshausen dhe Herbert E. Grier, ai ishte nisur dhe vraponte si fotograf stroboskopik (me blic).Ai shkrepi një grup fotografish “stop-action” që u pranuan me entuziazëm nga revista e re e atëhershme “Life”.Vetë Edgerton kishte bërë tashmë fotografi stroboskopike, të cilat për herë të parë ofronin pamje të mprehta të pikave të qumështit, plumbave dhe kafshëve që lëviznin shpejt.Në këto ditë fillestare të fotografisë me strobe (blic), ai më vuri në dispozicion një sekuencë fotografish për botim në Revistën Teknologjike (Technology Review).
Burimi : Technology Review (1981-04), botuar nga Massachusetts Institute of Technology
Mili u dallua shpejt si fotograf pionier profesionist stroboskopik, duke bërë fotografi që zbulojnë lëvizjet, shumë prejt tyre të realizuara për revistën “Life” duke përfshirë kështu atletë, kërcimtarë të famshëm, aktorë, muzikantë dhe artistë të tjerë në aksion.
Së bashku me Edgerton-in, ai solli një revolucion në fotografi dhe ndihmoi shumë në ndërtimin e reputacionit të “Life” si një revistë kryesore e këtij mediumi.
Tani, në “Fotografi dhe kujtime — Photographs and Recollections”, të botuara në mënyrë elegante, Mili paraqet përzgjedhjen e tij nga fotografitë e paharrueshme që ka bërë që nga fotografia e tij e parë me blic në 1937. Ato ilustrojnë jo vetëm mjeshtërinë e tij në teknikat e blicit elektronik, por edhe komandimin e tij të gjithanshëm për fotografinë pa blic.Ai mësoi përdorimet dramatike të fotografisë me ndriçim të pasëm dhe kështu u dha shumë prej figurave të tij që lëviznin shpejt një profil drite eterik dhe shkëlqyes.Fotografia e balerinëve Charles Wiedman, Jose Limon dhe Lee Sherman, “Shpirtrat e paqetë që enden në hapësirë — Unquiet Spirits Cavorting in Space”, është vetëm një shembull i asaj që do të bëhej shenja e tij dalluese.Ai gjithashtu solli në përdorim të mrekullueshëm ndriçimin e pasëm në fotografitë e tij me ekspozim të shumëfishtë, siç është versioni i tij i pashmangshëm fotografik i “Nude Descending Staircase”.
Në një deklaratë për Milin për një ekspozitë të fotografive të tij në Paris, i ndjeri Jean-Paul Sartre theksoi se “Ky Mili është një kurth njeriu. Ai është plot me hile të zgjuara që të bëjnë të pakujdesshëm. Ai nuk kënaqet thjesht të fotografojë personazhe të famshëm në aparatin e tij; ai e bën çdo foto një test, një provë. Nëse ju bën pjesë të koleksionit të tij, ai jo vetëm që do t’ju fiksojë, të gjithë të gjallë dhe të duke luftuar, në tabelën e tij të specimenit; por, përtej kësaj, ai do t’ju ketë vëzhguar, do t’ju njohë në të gjitha mënyrat.”
Nga fotografi të tilla biografike të Milit që zbulojnë personazhet, gjeta me interes të jashtëzakonshëm sekuencat e violonçelistit Pablo Casals dhe dramaturgut Sean O’Casey.Marrëdhënia e Milit me Casals zgjati më shumë se dy dekada dhe ai e tregon violonçelistin gjatë vetë-mërgimit të tij në Prades, Francë, dhe më pas në vitet e tij të fundit në San Juan, Puerto Rico. Meqenëse kam pasur privilegjin të njoh Rudolf Serkin, u ndjeva veçanërisht i emocionuar me një fotografi të Casals dhe Serkin duke u përqafuar pasi Casals u përlot nga aktrimi “i bukur” i Serkinit.Sekuenca e Milit me O’Casey në 1953 doli të ishte një “ritual i ngrohtë dhe i gëzueshëm” për të dy.Siç bën me Casals-in, Mili i plotëson interpretimet e tij pikturale me tekste informuese dhe perceptuese.Në fakt, në të gjithë albumin ka pasazhe të ndjeshme në prozë, të cilat i japin një dimension shtesë portreteve të personazheve që zbulojmë.
Në tekstin që shoqëron fotografinë e një xhongleri, Mili pyet “Çfarë është fotografia?” dhe ai përgjigjet duke thënë se “është një lidhje e shkurtër mes largpamësisë dhe rastësisë. Nuk ka nevojë të ftojë reflektim, por përkundrazi të krijojë një tronditje që paralajmëron shikuesin për çuditshmërinë e pasazhit.”
Përveç interpretimeve të tij të shumta piktoreske të burrave dhe grave të famshëm, janë edhe vizionet e freskëta të Milit të ndërtesave madhështore, të rrënojave romake,dhe të skulpturës klasike, të Rilindjes dhe bashkëkohore.
Përmbyllja e librit është një epilog kushtuar një vizite që ai bëri në Bukuresht pas 48 vitesh në Amerikë dhe një homazh prekës për nënën e tij, së cilës Mili ia kushton me dashuri librin e tij.
Por ndoshta më i miri nga të gjithë portretet në libër është shprehja e tij jo pikturale e Milit, e shfaqur në mënyrë të pandërgjegjshme nga ky koleksion i madh portretesh dhe kujtimesh. Natyrisht, ai është një humanist në ndjenja, i ndjeshëm në art dhe bujar në shpirt.
Ne në M.I.T. gjithmonë do ta vlerësojmë trashëgiminë tonë të këtij talenti të madh, duke përfshirë në koleksionin e M.I.T. skena të cilat Mili i fotografoi dhe i përgatiti për publikim vite më parë si homazh i tij për alma mater-in e tij.
James R. Killian, Jr., ishte kryeredaktor i “Technology Review” kur imazhet e para stroboskopike të profesor Harold E. Edgerton zbukuruan faqet e saj dhe ata bashkëpunuan në një vëllim që kronizon këtë zhvillim të fotografisë me shpejtësi të lartë : “Moments of Vision: the Stroboscopic Revolution in Photography.”
Në luzmën e fotografive të quajtura “vizatime me dritë“, që fotografi Gjon Mili i ka bërë piktorit Pablo Pikaso gjendet edhe ajo që mund të titullohet “Dy femra” (Mili Gjon-Picasso’s third Dimension-A Triton Press Publication-New York, 1970-f.22). Fotoja është realizuar në vitin 1949 gjatë takimit të parë midis piktorit dhe fotografit në Vallauris, në Francën jugore. Këtu u realizua edhe fotoja e njohur “Pikaso duke vizatuar centaurin”, e botuar në mjaft libra e periodikë mbi fotografinë. Mili dhe Pikaso u takuan sërish edhe në vitin 1967, po në jug të Francës, në vilën e piktorit në Kanë edhe aty u realizuan mjaft fotografi të serisë “vizatime me dritë“.
Në foton që kemi ndër duar paraqiten në letrën fotografike vizatimet e portreteve të dy femrave në errësirë të plotë. Ato qëndrojnë përballë njëra-tjetrës e, nga profilet e vizatuara duket se midis tyre po shkëmbehen fjalë. Njëra, e djathta, është vajzë e re (çka duket edhe nga gjoksi), paraqet një portret femre, thuajse klasik të Pikasos, siç shkruhet shumë më herët për të në revistën LIFE (Revista LIFE, 30 janar 1950), ku botohet edhe ky imazh (vetëm i vajzës). Portreti i majtë, përkundruall të parës, paraqet një grua të moshuar, thatanike që të jep përshtypjen se po grindet me të parën. Vërehet lehtë se Pikaso vajzën sikur e ka vizatuar me më kënaqësi, ndërsa plakën jo, ndonëse sasia e vijave përbërëse të vizatimeve thuajse janë të njëjtat. Të dy imazhet janë krijuar nga piktori me dritëzën elektrike në errësirë. Siç u tha më sipër fotoja, si rëndom këto lloj, është realizuar në errësirë të plotë. Në të figura e piktorit nuk duket fare, por shihet vetëm krijimi i tij, pra ajo futet në grupin e atyre “vizatimeve me dritë“ të Milit, ku fotografi me synim e fsheh plotësisht piktorin brenda territ të mjedisit, po paraqet punimin e tij.
Duke vështruar fotografinë vërehet se, femrat janë fiksuar në një çast përplasje verbale midis tyre, psh, të tipit vjehërr-nuse, plakë-vajzë, gjyshe-mbesë etj. Kështu, mendohet se piktori Pikaso ka vizatuar përballë fotografit dy femra karshi njëra-tjetrës e, bash këtë skenë e ka përngrirë në celuloid mjeshtër Mili.
E vërteta qëndron fare ndryshe e, këtë na e thotë vet fotografi në librin e tij mbi Pikason, të cituar më lartë. Ai shkruan se, këto imazhe të dy grave…janë në fakt një dhe i njëjti vizatim i kapur njëkohësisht nga dy aparate, njeri përball Pikasos, tjetri në krah të tij. (Mili Gjon—Picasso’s third…-libër i cituar-f.22). Pra, aparati i parë ishte perpendikular me planin e vizatimit, ndërsa i dyti me një farë këndi, të themi 45 gradë. Objektivat e të dy aparateve ishin drejtuar nga piktori, ose më mirë nga vizatimi që do bënte ky në errësirë dhe obturatorët të regjistruar me kohëzgjatje disa sekondshe. Pra, të dy aparatet fotografuan njëkohësisht imazhin, njeri vertikalisht me planin e vizatimit (afërsisht plan), tjetri pjertas me të. Nga fotografimi u përftuan dy imazhe fotografike (në të vërtetë janë dy foto) të të njëjtit subjekt, natyrisht të ndryshme nga njeri-tjetri. Në laborator (pjesë shumë e rëndësishme e procesit artistik), Mili i vendosi filmat mbi njeri-tjetrin e, kështu e ndehu mbi letër imazhin përfundimtar, ku paraqiten vizatimet e portreteve të dy femrave (thuajse të dyja të kapura përanash (profil). Tek e fundit, ai bëri një farë montazhi fotografik, brenda teknikës së vizatimit me dritë, një bashkim fizik të dy imazheve të të njëjtit subjekt . Mili, në sajë të kulturës dhe fantazisë së tij, e dinte fare mirë se si një statujë e bërë me tela, vizatimet në hapësirë duken ndryshe kur shikohen nga këndvështrime të ndryshme (Mili Gjon-Libri i cituar, f.22). Këtë mendim ai e shtriu praktikisht me mjeshtëri në këtë fotografi të thjeshtë, por që e grish shikuesin për mjaft komente e diskutime.
Kjo foto e grupit të madh të fiziogramave futet në nëndarjen e “vizatimeve me dritë“, sepse paraqet subjekte konkrete (dy femrat), madje me një farë marrëdhënie mes tyre, pra edhe një skenë të vogël. Siç dihet, fiziograma janë fotografime të lëvizjes (përgjithësisht në errësirë) të një burimi drite, kryesisht pikësor, pra të një lëvizje çfardo, pa paraqitur ndonjë send apo subjekt në zhvillim. Por, fotoja jonë e tejkalon përkufizimin e fiziogramës dhe mund të quhet pamëdyshje, “vizatim me dritë“, sepse jo vetëm ka dy subjekte të njohura, por edhe si një skenë e vogël e një shfaqjeje dramatike.
Ndoshta, Pikaso kur ka shikuar foton dhe ka dëgjuar shpjegimin e fotografit, ka vënë buzën në gaz për këtë gjetje të rrallë përfytyruese të Milit, çka dhe e ka kënaqur shumë. E natyrshme, por gjithsesi, fryt i një imagjinate jo të zakontë, karakteristikë e veçantë me vlerë e fotografit. Në të vërtetë, fotografi ynë ka pasur përpara opsione të shumtë për të bashkuar të dy shkrepje në një të vetme, në varësi nga vendet e aparateve. Mili zgjodhi këtë, natyrisht jo pa qëllim dhe, goditi në shenjë.
Njohës i mirë i marrëdhënieve njerëzore, Gjon Mili, mund të ketë dashur të paraqes në foto përplasjen e përhershme midis brezave, në rastin tonë të dy femrave, një të moshuare dhe një të reje. Nga vështrimi i fotos shikuesit menjëherë i shkon mendja tek një grindje e të dyjave, kjo në sajë të aftësisë së Milit për të krijuar një skenë, në fakt të pa ndodhur.
Mbase me këtë foto Mili ka përfytyruar sesi do tjetërsohej bukuroshja pas shumë vitesh, e kështu ai ka vendosur para vajzës një pasqyrë (imagjinare), ku ajo mund të shikoj veten pas disa vitesh.
Fotografia e mësipërme, me disa ndoshta, mbase, mund, ofron kumte të ndryshëm, çka do të thotë se Mili ja ka arritur qëllimit, jo vetëm në sajë të teknikës, por sidomos me përfytyrimin e tij duke krijuar një foto me shumë vektorë. / KultPlus.com
Ambasada e Shteteve të Bashkuara të Amerikës mbështeti klasat e fotografisë për të rinjtë, si pjesë e Festivalit Ndërkombëtar të Videoartit “Gjon Mili” dhe në bashkëpunim me Qendrën e Artit “Agora”.
Qendra e Artit “Agora” ndihmon në rigjallërimin e muzeumeve përmes edukimit artistik dhe duke angazhuar të rinjtë e talentuar shqiptarë në përvoja të rëndësishme arsimore.
Këta të rinj pjesëmarrës realizuan veprat e tyre të para videoartistike, të cilat do të udhëtojnë nga Tirana në Korçë dhe më pas në Nju Jork, si pjesë e Festivalit Ndërkombëtar të Videoartit “Gjon Mili”.
“Në datën 5 shtator, në orën 20:00, Qendra Kulturore Tulla në Tiranë do të mirëpresë aktivitetin e hapjes, me një kombinim të bukur të filmave me metrazh të shkurtër dhe muzikës xhaz e bluz, si dhe kontributit të artistit të famshëm shqiptaro-amerikan, Gjon Mili”, thuhet në njoftimin e ambasadës amerikane.
Shfaqje filmash nga artistë shqiptarë dhe ndërkombëtarë si dhe diskutime artistike do të jenë pjesë e festivalit, që do të mbahet nga 5 deri në 7 shtator, në Sallën e Koncerteve “Tonin Harapi”, Qendrën Kulturore Berk, Galerinë Kalo dhe Galerinë Tiranë.
Me thirrjen për të mos e humbur këtë përvojë të vërtetë kulturore, ambasada e SHBA-së informon se festivali do të zhvendoset në Korçë nga data 8 deri në 10 shtator./ KultPlus.com
Kur Gjon Mili mbërriti për herë të parë në studion e Pikasos, ndjeu sesi drita që ishte gjithnjë bashkudhëtarja e tij u zhduk menjëherë sapo tablotë e mëdha shpërndarë kudo në hapësirën e madhe u shfaqën para tij. Ishte viti 1948 dhe fotografit shqiptar nuk i ishte dashur shumë të gjente studion e artistit në Vallauris, në Francën e Jugut, ku Pikaso ishte vendosur për të punuar.
Me sy ai kërkoi çelësin e dritës dhe kur nuk e gjeti shkoi tek dritarja dhe e hapi. Një dritë e lehtë çau dalëngadalë errësirën dhe subjektet në tablotë e pikturuara sikur morën një tjetër kuptim. I veshur thjesht me pantallona të shkurtra, siç ishte duke punuar, Mili iu lut mjeshtrit të vendoste duart kryq dhe të shikonte nga aparati i tij. Një mori shkrepjesh do të ktheheshin në fotot më të mira të realizuara për Pikason gjatë gjithë jetës së tij.
Në vazon me lule mbi tryezën e drunjtë, Mili këputi një lule dhe ia vendosi mjeshtrit lehtë në kokë. Njeriu që i kishte dhënë aq jetë luleve, tashmë ishte i gjithi nën fuqinë e saj. Por eksperimenti që më pas do të ndikonte dhe në pikturat e realizuara nga Pikaso ishte drita. Si fotograf novator, Mili e kishte zbuluar dritën si një element që i jepte një tjetër fuqi imazheve. Duke ia treguar Pikasos, ky i fundit do të mahnitej nga forca e saj, duke e derdhur më pas në ngjyra.
Pikaso dallohej për tendencën për të shtyrë kufijtë e vetes dhe kur Mili i tregoi rrugën për të pikturuar përmes dritës, ai pranoi menjëherë. Vizatimet e dritës shfaqin Pikason duke lëvizur një dritë për të krijuar një figurë të ngjashme me kafshën që çirret në pikturën e tij, apo gruan plot forma tek “Ëndërrimtarja”. Për të krijuar efektin hipnotizues, Pikaso mbante në dorë një elektrik të vogël të cilin e lëvizte në një dhomë të errët. Për fotot u përdorën dy aparate, njëri për të kapur pamjen ballore dhe tjetri atë anësore. Duke lënë objektivin të hapur, Mili kapi vijat e dritës si vorbulla në hapësirë. Tridhjetë fotografi janë realizuar me Pikason duke vizatuar me dritë. Nga viti 1948 deri në vitin 1967, për dy dekada, Pikaso dhe Mili do të kishin një miqësi të veçantë. Askush si Mili nuk do të mund futej thellë në psikikën e artistit dhe për ta dhënë këtë psikikë përmes fotove
të rralla. Mili dhe Pikaso më shumë se miq ishin dhe dy artistë që sipas kritikës u influencuan nga arti i tyre. Kur Mili e vizitoi Pikason sërish në Vallauris, ai jetonte me Françoise Gilot, e dashura e tij prej dhjetë vitesh me të cilën kishte një djalë, Claude. Në kopshtin e shtëpisë së tyre, Mili ka realizuar një set fotosh të gruas së dashuruar me djalin. Por ajo çfarë i bën fotot e Milit të veçanta është karakteri që ai u jep atyre. Njohës i mirë i Pikasos, ai mundohet të vendosë në çdo fotografi detaje të cilat janë në thelb dhe arti i piktorit. Interesante janë dhe fotot ku Pikaso shfaqet me maskën e një gomari, të cilën Mili e gjeti në studion e tij kur e vizitoi në vitin 1967. Në atë kohë Pikaso sapo kishte dalë nga dëshpërimi i thellë që e pushtoi pas ndarjes me muzën e tij të vetme, Françoise. Ai jetonte me gruan e dytë, Jacqueline Roque, dhe ky kolazh fotosh ku trupi i Pikasos shfaqet i zhytur nën portretin e një gomari, është një alegori e madhe për të shkuarën. Takimi i Milit me Pikason ishte një ngjarje e madhe për revistën “Life” dhe në vitin 1968 kryeredaktori i revistës, George P. Hunt, shkroi një shkrim special për këtë. Fotot e realizuara nga Mili për Pikason vijojnë të jenë si një libër për të lexuar mendjen e artistit, që shumë pak foli për vete, por vetëm pikturoi. Një nga fotografitë që vijon të ekspozohet në galeritë më të njohura të artit është ajo me titull “Pikaso duke vizatuar me dritë”. Në vitin 1952, në Paris, Mili hapi një ekspozitë kushtuar Pikasos. Në albumin biografik të Pikasos, fotot e artistit shqiptar zënë një pjesë të madhe të hapësirës. Emri i Gjon Milit renditet në morinë e fotografëve më të njohur botëror. Ai nuk e mohoi asnjëherë origjinën e tij shqiptare dhe pse ishte vetëm 5 vjeç kur e la Shqipërinë. Për 15 vjet, ai punoi në revistën e njohur “Life” dhe fotot e realizuara prej tij, përbëjnë një pjesë të rëndësishme të fondit të kësaj reviste, e cila herë pas here i risjell në vëmendjen e publikut, për të kujtuar një ikonë të fotografisë botërore, e cila kërkonte t’i shikonte gjërat përmes dritës… Fotot e publikuara me rastin e 40-vjetorit të vdekjes së Pikasos janë ndër më të rrallat në jetën e artistit dhe e sjellin atë në momente të ndryshme të jetës, në një stil që nuk ndryshon shumë nga ai i pikturave të tij… /albertvataj/ KultPlus.com
E quajnë qyteti i serenatave, qyteti i shkollës së parë shqipe, Parisi i Vogël.
Nëse e viziton njëherë, gjen plot cilësi të tjera që të ftojnë ta vizitosh sërish.
Korça ndodhet në pjesën juglindore të vendit dhe është një nga qytetet më të bukura në Shqipëri me shumë muze dhe ndërtesa historike.
Nëse ke vizituar katedralen Ngjallja e Krishtit në Korçë, Pazarin e Vjetër xhamia e Iljaz bej Mirahorit, nuk duhet të lësh pa vizituar edhe muzeun e fotografit me famë botërore, Gjon Mili.
Shtëpia artistike ndodhet në qendër të Korçës dhe janë të ekspozuara 240 fotografi, pjesë e koleksionit nga puna e tij shumëvjeçare.
Emri i Gjon Milit u bë i njohur në Shqipëri pas viteve 2000.
“Mund të themi se ka qenë shqiptari më i njohur në atë kohë. Këtë e argumentojmë me krijimin e tij. Duke filluar nga viti 1940 – 1980. Ai ka qenë në skenën e fotografisë për 40 vjet. Madje në vitet ’50 është konsideruar fotografi mes 10 fotografëve më të mirë të botës dhe aty hyn ajka e fotografisë botërore, e cila edhe sot konsiderohet si përbërje e fotografëve botërorë. Robet Cappa, Weston dhe ky ka qenë në mesin e atyre më të mirë. Këtë përzgjedhje e kanë bërë profesorët e fotografisë, studiuesit. Domethënë nuk është një grup që e kanë zgjedh njerëzit e zakonshëm. Prandaj e them pa pikë dyshimi që është shqiptari më I njohur në botë.”
Profesori i Akademisë së Arteve në Prishtine Fahredin Spahia, tregon se familja e Gjon Milit emigroi kur ai ishte 5 vjeç në Rumani e më pas në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Pas diplomimit si inxhinier elektrik përkushtimi i tij ishte fotografia.
“Preferoj te them me nda jetën e Gjon Milit duke u mbështet ne figura të rëndësishme që ai ka takuar. Daja i tij që ka financuar udhëtimin e tij, takimi me Faik Konicën ka qenë deteminues për profesionin e tij. Ai e drejtoi drejt imazhit. Ai donte të ishte te filmi, por nuk ndodhi. Ai studioi për ndiçmin.”
Që në fillimet e para të karrierës si fotograf, Mili pati mbështetjeje nga emra të njohur të asaj kohe.
“Një tjetër person që ka dorë profesori Exherton. Exhertoni ishte dy vjet me i madh. Ai kishte titullin profesor. Miqësia me të, Gjon Milin e ndihmoi drejt rrugëtimit artistik. Exheton ishte zbulues i flashit. Ai zbuloi edhe një flesh tjetër, i cili e ndihmoi Gjon Milin kur ai filloi të bënte fotografi me Stoboskopi, e gjithë bota që kishte njohur rreth fotografisë mbet e mahnitur. Sepse kishte enigma, ca po ndodh te fotografitë, sapo i realizon. Ishte goditëse për historinë e fotografisë.”
Profesor Fahredin Spahia tregon se Gjon Mili ka futur risi ne fotografinë botërore. U bë i pari që përdori fleshin elektronik dhe dritën stroboskopike.
“Tri risi i ka futur në fotografinë.
Stoboskopia
Fotografimi me dritë, të tjerët nuk e shfrytëzuan që të bënin art me të. Ai ishte i pari që bëri art.
Fotografi në një shpejtësi enorme. Ai fotografon daljen e predhës, nga topi i aeroplanit. Atë fotografi ai e fotografon me 1 te miliontën, me kaq shpejtësi të madhe. Asokohe nuk ka mbet gazete që nuk e ka shpall si ndodhi të vitit. Këto janë tre gjera që gjon mili pasuron fotografinë botërore. Ne s’mund të tregohemi indiferent.
Punoi për vite si fotoreporter për revistën “Life”. Para aparatit të tij pozuan personazhet më të famshëm të shekullit të 20.
“Në 1944 redaktori i “Life magazine” e porositi Gjon Milin të bënte një udhëtim rreth botës. Me kërkuar disa emra shumë të njohur ne artin pamor. Ato ishin mbi 70 vjeçar. Redaktori donte te bënte diçka për këta artistë. Një artikull për artistët e asaj kohe. Përzgjodhi Gjon Milin. Gjon mili ku udhëtonte, edhe shkruante për ta.”
Ai do të mbahet mend si njeriu që fotografoi Pablo Picasso-n duke pikturuar me dritë.
“Ai nuk kishte nevojë për gazetar me vete. Me shohim shkrime të mrekullueshme. Ndër emrat që redaksia përzgjodhi ishte dhe Pikaso. Nuk ishte e lehte për një fotograf te ri, 9 vjet pasi filloi me punuar, u nis drejt Parisit se ku gjendet Pikaso. Njeri i tregon se ku po i bën pushimet Pikaso, në njërën prej vilave të tij në plazhin francez. Gjon mili te niset për atje dhe e gjen. Ditën e pare e vëzhgon. Një dite me vone i zë rrugën. I thote se është fotograf i “Life Magazine”. Ai i tregon atij fotot me staboskipi. Kështu fillon historia e fotografive me dritë. Jemi te fotografia konike e gjon Milit. Duke vizatuar me drite. Ne vitin 1949. “
Gjon Mili, fotografi i famshëm i “Life magazine” është padyshim shqiptari me i famshëm i shekullit te 20. Duke filluar nga viti 1940 dhe deri ne fund te viteve 1980, Gjon Mili ka qene i pranishëm në evenimentet më të rëndësishme të fotografisë botërore. Mili në vitet 1950 është vlerësuar mes 10 fotografeve me të mirë botërore, duke u renditur ndër emrat më të njohur të fotografisë së kohës. Emri i korçarit Gjon Mili është vendosur krah emrave te njohur të fotografisë si Robert Kapa apo Henri Breson. /Abcnews.al/ KultPlus.com
Në datat 12, 13, 14, korrik vjen në Tiranë festivali “Gjon Mili, Jazz&Blues” si dhe në Korçë në datat 15-16 Korrik. Shijoni magjinë e muzikës Jazz & Blues që mjeshtri i madh dhe novator i fotografisë botërore, Gjon Mili ka kontribuar artistikisht në zhvillimin e saj kryesisht gjatë Luftës së Dytë Botërore.
“Gjon Mili Jazz&Blues Festival” synon promovimin e figurës së Gjon Milit, si e vetmja urë lidhëse që kombi shqiptar ka me historinë botërore të muzikës Jazz dhe Blues, duke e bërë pjesë të Trashëgimisë Kulturore dhe Artistike të Shqipërisë. Lindja e këtij festivali u motivua nga realizimi i projektit “Ëndrra e Gjon Milit” në vitin 2019, mbështetur nga Ministria e Kulturës. Festivali do të zhvillohet me dt 12-13-14 Korrik ne Tirane, ora 20:00 n’bahce te Rese dhe me dt. 15-16 Korrik 2022 prane Pedonales ne Korçë.
Ky projekt është aktivitet Flagship në kuadër të Titullit, “Tirana Kryeqyteti Evropian i Rinisë” për vitin 2022, zbatohet nga Kongresi Rinor Kombëtar në bashkëpunim me organizatën RIAS, Muzika për të Rinjtë dhe me mbështetjen e Bashkisë Tiranë, dhe një përfaqësi institucionesh kombëtare dhe ndërkombëtare në vend.
Grupet pjesëmarrëse që do performojnë në festival janë si më poshtë:
Grupi finlandez “Pylkkanen Nu Botega dt 12 korrik Pekka Pylkkanen saksofon Adam Pache Roberto Tarenzi Kimon Karoutzos
Grupi “Kejdi Barbullushi Trio”, 12 Korrik Kejdi Barbullushi- Kitarë Nesim Maxhuni- Bateri Ilir Bajri- Piano Elektrike
Grupi “Just Trio” 13 Korrik Roni Gjura Emiljan Dhimo Mateos Gjipi
Grupi Austriak “TechRider – Julie Island guitar-trio” 14 korrik dhe 15 Korrik
Martin Bayer, Kitarë Andi Tausch, Kitarë Kenji Herbert, Kitarë
Grupi “Ermal Rodi Quartet” datë, 14 Korrik dhe 16 Korrik
Grupi “Philippos Nakas Big Band Selanik” 16 korrik
Grupi “Ivanov Quartet”
Ivan Ivanov – Tenor, soprano saksofon Gordan Spasovski – piano Andrea Mirchevska – doubleBass Slavko Kocev – Bateri. / KultPlus.com
Photographer Gjon Mili outside his office on Warner Bros. lot where he is directing film, Jammin’ the Blues. (Photo by Gjon Mili/The LIFE Picture Collection/Getty Images)
“Libération” ka botuar, të premten e 11 tetorit 1946, në faqen n°2, një shkrim në lidhje me ekspozitën e Gjon Milit asokohe në Paris, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Fotografia, vepër arti
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Në Galerie du Bac, Jean-Paul Sartre e prezanton Gjon Millin me këto fjalë : “Ai ka kokën e një antengrënësi, një hundë që do të nuhasë botën shumë përpara tij, për të besuar se ai do ta zhysë papritur në një fole milingonash.”
Është e padiskutueshme që Mili, artist nga Nju Jorku, dëshmon se fotografia mund të jetë një art i madh.
Duke montuar figura kërcimtarësh, duke treguar një vajzë të vogël duke kërcyer me litar në disa aspekte (foton e së cilës lexuesit tanë e patën ekskluzive), ai dëshmon se sa e madhe është dhuntia e tij për analizën plastike.
Pasi ka fotografuar të gjithë anëtarët e Konferencës së San Franciskos, ja ku është në Paris. Gjithçka e intereson. A nuk e ka shprehur tashmë sharmin e rrënuar të oborrit ngjitur me studion e skulpturës së Zadkine?
— Do të doja të jetoja në Paris katër muaj në vit, na thotë Gjon Mili. Por si mund të gjesh një strehë këtu?
Kur Gjon Mili mbërriti për herë të parë në studion e Pikasos, ndjeu sesi drita që ishte gjithnjë bashkudhëtarja e tij u zhduk menjëherë sapo tablotë e mëdha shpërndarë kudo në hapësirën e madhe u shfaqën para tij. Ishte viti 1948 dhe fotografit shqiptar nuk i ishte dashur shumë të gjente studion e artistit në Vallauris, në Francën e Jugut, ku Pikaso ishte vendosur për të punuar.
Me sy ai kërkoi çelësin e dritës dhe kur nuk e gjeti shkoi tek dritarja dhe e hapi. Një dritë e lehtë çau dalëngadalë errësirën dhe subjektet në tablotë e pikturuara sikur morën një tjetër kuptim. I veshur thjesht me pantallona të shkurtra, siç ishte duke punuar, Mili iu lut mjeshtrit të vendoste duart kryq dhe të shikonte nga aparati i tij. Një mori shkrepjesh do të ktheheshin në fotot më të mira të realizuara për Pikason gjatë gjithë jetës së tij.
Në vazon me lule mbi tryezën e drunjtë, Mili këputi një lule dhe ia vendosi mjeshtrit lehtë në kokë. Njeriu që i kishte dhënë aq jetë luleve, tashmë ishte i gjithi nën fuqinë e saj. Por eksperimenti që më pas do të ndikonte dhe në pikturat e realizuara nga Pikaso ishte drita. Si fotograf novator, Mili e kishte zbuluar dritën si një element që i jepte një tjetër fuqi imazheve. Duke ia treguar Pikasos, ky i fundit do të mahnitej nga forca e saj, duke e derdhur më pas në ngjyra.
Pikaso dallohej për tendencën për të shtyrë kufijtë e vetes dhe kur Mili i tregoi rrugën për të pikturuar përmes dritës, ai pranoi menjëherë. Vizatimet e dritës shfaqin Pikason duke lëvizur një dritë për të krijuar një figurë të ngjashme me kafshën që çirret në pikturën e tij, apo gruan plot forma tek “Ëndërrimtarja”. Për të krijuar efektin hipnotizues, Pikaso mbante në dorë një elektrik të vogël të cilin e lëvizte në një dhomë të errët. Për fotot u përdorën dy aparate, njëri për të kapur pamjen ballore dhe tjetri atë anësore. Duke lënë objektivin të hapur, Mili kapi vijat e dritës si vorbulla në hapësirë. Tridhjetë fotografi janë realizuar me Pikason duke vizatuar me dritë. Nga viti 1948 deri në vitin 1967, për dy dekada, Pikaso dhe Mili do të kishin një miqësi të veçantë. Askush si Mili nuk do të mund futej thellë në psikikën e artistit dhe për ta dhënë këtë psikikë përmes fotove
të rralla. Mili dhe Pikaso më shumë se miq ishin dhe dy artistë që sipas kritikës u influencuan nga arti i tyre. Kur Mili e vizitoi Pikason sërish në Vallauris, ai jetonte me Françoise Gilot, e dashura e tij prej dhjetë vitesh me të cilën kishte një djalë, Claude. Në kopshtin e shtëpisë së tyre, Mili ka realizuar një set fotosh të gruas së dashuruar me djalin. Por ajo çfarë i bën fotot e Milit të veçanta është karakteri që ai u jep atyre. Njohës i mirë i Pikasos, ai mundohet të vendosë në çdo fotografi detaje të cilat janë në thelb dhe arti i piktorit. Interesante janë dhe fotot ku Pikaso shfaqet me maskën e një gomari, të cilën Mili e gjeti në studion e tij kur e vizitoi në vitin 1967. Në atë kohë Pikaso sapo kishte dalë nga dëshpërimi i thellë që e pushtoi pas ndarjes me muzën e tij të vetme, Françoise. Ai jetonte me gruan e dytë, Jacqueline Roque, dhe ky kolazh fotosh ku trupi i Pikasos shfaqet i zhytur nën portretin e një gomari, është një alegori e madhe për të shkuarën. Takimi i Milit me Pikason ishte një ngjarje e madhe për revistën “Life” dhe në vitin 1968 kryeredaktori i revistës, George P. Hunt, shkroi një shkrim special për këtë. Fotot e realizuara nga Mili për Pikason vijojnë të jenë si një libër për të lexuar mendjen e artistit, që shumë pak foli për vete, por vetëm pikturoi. Një nga fotografitë që vijon të ekspozohet në galeritë më të njohura të artit është ajo me titull “Pikaso duke vizatuar me dritë”. Në vitin 1952, në Paris, Mili hapi një ekspozitë kushtuar Pikasos. Në albumin biografik të Pikasos, fotot e artistit shqiptar zënë një pjesë të madhe të hapësirës. Emri i Gjon Milit renditet në morinë e fotografëve më të njohur botëror. Ai nuk e mohoi asnjëherë origjinën e tij shqiptare dhe pse ishte vetëm 5 vjeç kur e la Shqipërinë. Për 15 vjet, ai punoi në revistën e njohur “Life” dhe fotot e realizuara prej tij, përbëjnë një pjesë të rëndësishme të fondit të kësaj reviste, e cila herë pas here i risjell në vëmendjen e publikut, për të kujtuar një ikonë të fotografisë botërore, e cila kërkonte t’i shikonte gjërat përmes dritës… Fotot e publikuara me rastin e 40-vjetorit të vdekjes së Pikasos janë ndër më të rrallat në jetën e artistit dhe e sjellin atë në momente të ndryshme të jetës, në një stil që nuk ndryshon shumë nga ai i pikturave të tij… /albertvataj/ KultPlus.com
“Wellesley News” ka botuar, me 18 prill 1975, në faqen n°5,një shkrim special në lidhje me konferencën e Gjon Milit në MIT (Massachusetts Institute of Technology).
Burimi : Wellesley News, 18 prill 1975, f.5
Gjon Mili, oratori i tretë në serinë “Fotografia në Shkencat Humane”, tha në prezantimin e tij se ai po përpiqej të argëtonte, jo të jepte mësim. Në fakt, prezantimi i Milit ishte edukativ dhe argëtues.
Mili, i lindur në Shqipëri dhe i rritur në Rumani, erdhi në USA në moshën 18 vjeçare. Ai u diplomua në M.I.T. në vitin 1927 me një B.S. në inxhinieri elektrike. Ai më pas shkoi për të punuar për Westinghouse në departamentin e llambave dhe ndriçimit, gjë që e vuri atë në kontakt me fotografët.
Mili filloi të fotografonte seriozisht në vitin 1931 duke përdorur dritën artificiale në formën e një blici elektrik. Mili ishte gjithashtu i pari që sinkronizoi fotoflashin me qepenin duke e mundësuar atë të fotografonte shprehje spontane. Në 1938, Mili filloi të shkruante histori për revistën Life tashmë e shuar, por ai kurrë nuk ishte në stafin e Life. Mili ka dhënë mësim në Yale dhe M.I.T… tani ai jep mësim në Hunter.
Mili tregoi afërsisht 100 diapozitivë të fotografive të tij dhe tre filma të shkurtër.Prezantimi i tij mund të ndahet në gjashtë pjesë.Së pari ai tregoi një numër fotografish të hershme, më pas fotografi baleti, pastaj fotografi të interpretuesve, shfaqjeve dhe regjisorëve, pasuar nga fotografi që kishin të bënin me muzikë, të cilat u pasuan nga fotografi që kishin të bënin me artin dhe në fund Mili tregoi tre filmat e tij të shkurtër.Çdo sekuencë e fotografive përfshinte fotografi të njerëzve të njohur në secilën fushë duke përfshirë: Sophia Loren, Arthur Rubenstein, Pablo Casals, Duke Ellington dhe Pablo Picasso-n.
Mbi profesionalizmin, Mili deklaroi : “Ishte një jetë e mirë nëse mendoj për njerëzit që kam takuar, ngjarjet që kam qenë dëshmitar, idetë që unë mbart akoma dhe më në fund imazhet që kanë fituar një realitet të qëndrueshëm.”
Artisti shqiptar, Gjon Mili është i njohur kryesisht për punën e tij si fotograf, veçanërisht portretet e tij dhe përdorimin eksperimental të ndriçimit, shumica e të cilave u shfaqën në revistën Life, por pak e dinë se Mili ishte edhe regjisor, madje i nominuar për Oscars, shkruan KultPlus.
Pasi ndërtoi një karrierë si fotograf në New York City, Mili u dërgua me avion në Los Angeles nga Warner Bros për të parë nëse do të ishte një regjisor i mirë i filmave. Mili i propozoi një film xhaz producentit Gordon Hollingshead, për të cilin studioja eci përpara.
“Jammin ’The Blues” u filmua për katër ditë në Shtator 1944, dhe u la në qarkullim atë Dhjetor.
Filmi u prit me vlerësime pozitive dhe u nominua për Oscars në kategorinë “Filmi më i mirë i shkurtër”, por në garë i pari doli filmi Who’s Who në Animal Land, një film i Paramount. Ky nominim shënon suksesin e parë për një regjisor shqiptarë në Oscars.
“Jammin ‘the Blues” është një film i shkurtër amerikan në të cilin disa muzikantë të shquar të xhazit u mblodhën së bashku. Ai përfshin Lester Young, Red Callender, Harry Edison, Marlowe Morris, Sid Catlett, Barney Kessel, Jo Jones, John Simmons, Illinois Jacquet, Marie Bryant dhe Archie Savage.
Në 1995, “Jammin ‘The Blues” u zgjodh për ruajtje në Regjistrin Kombëtar të Filmit në Shtetet e Bashkuara nga Biblioteka e Kongresit si “kulturore, historike ose estetikisht e rëndësishme”. / KultPlus.com
“Nuit et Jour” ka botuar, me 12 korrik të 1945,në faqen n°8, një shkrim në lidhje me suksesin e Gjon Milit në Hollywood, fotografit shqiptaro-amerikan me famë botërore, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Koto fotografi kanë çuditur Hollywood-in
Nancy Coleman dhe Helmut Dantine shkojnë përballë njëri-tjetrit për tu puthur në filmin “Edge of Darkness”. – Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de FranceDeanna Durbin e cila sapo është martuar për herë të dytë, gjithashtu ka ndryshuar partner në kinema, Edmond O’brien i jep asaj një puthje në “To night and for ever”. – Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Të çudisësh Hollywood-in nuk është një performancë disi banale. Në vendin e superlativës, nuk është e lehtë të emocionosh ose të befasosh dhe duhet një lloj dhuratë qiellore për ta bërë një amerikan të lëshojë një “oh!” që shpreh habi.
Duke përdorur një proces që na duket relativisht i thjeshtë, Gjon Mili arriti në këtë rezultat. Duke publikuar në një revistë amerikane fotot që ne riprodhojmë këtu, ai provokoi në qarqet kinematografike të Hollywood-it reagime shumë të gjalla kurioziteti. Si u realizuan këto foto ? Gjon Mili, i cili në të njëjtën kohë është inxhinier dhe fotograf, thjesht përdori “flashin – blicin”, që është një shpërthim drite i çastit, me një shpejtësi jashtëzakonisht të shpejtë.Një sistem i shpikjes së tij shkakton hapjen e qepenës së aparatit të tij sa herë që shfaqet një dritë,gjë që i lejon atij të ndajë në një sasi të madhe lëvizjesh një gjest që mezi zgjat një sekondë.
Nëntë lëvizje në ajër të “kërcimit të maces” të kryera për Gjon Milin nga balerina Alexis Smith, nëntë imazhe në një pllakë fotografike. – Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de FranceGjon Mili duket se ka një predispozitë për puthjet. Kjo është dhënë nga Humphrey Bocaert për Julie Bishop-in në filmin e tyre të ri : “Action in the north Atlantic”. – Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Për ta bërë demonstrimin e procesit të tij më spektakolar, Gjon Mili u kërkoi yjeve më të mëdhenj të Hollywood-it që të pozonin për të dhe zbërthimi i çuditshëm i lëvizjeve që ata bënë para aparatit të tij na lejon të ndjekim në një mënyrë më të vëmendshme sesa në kinema larminë e shprehjeve që një fytyrë mund të marrë në një kohë e cila matet në të dhjetat e sekondës.
Ky proces mund të kryejë shërbime të mëdha për kërcimtarët që të studiojnë lëvizjet, dhe për krijuesit e filmave vizatimorë. / KultPlus.com
“Le Franc-tireur” ka botuar, të premten e 4 tetorit 1946, në faqen n°2, një intervistë të Gjon Milit, fotografit shqiptaro-amerikan me famë botërore, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Mbretërimit të kartolinës po i vjen fundi
Gjon Mili, amerikan dhe fotograf i shpejtësisë
— Ju keni lindur në U. S. A., Mili ?
— Jo. Në Shqipëri në 1904. Në Rumani deri më 1923. Pastaj New York City dhe menjëherë në shkollën e Bostonit…
Gjon Mili shtriu këmbët e tij të gjata poshtë tryezës së zyrës e cila ndodhej në një ndërtesë të rëndësishme e të denjë të “Place de la Concorde”.
Pamja e tij ndryshuese është e efektshme, për shpejtësinë, me një hundë aerodinamike, një mustaqe të vogël që duhet të jetë në gjendje të tërhiqet si ingranazhi i uljes së një avioni Thunderbolt. Gjon Mili është fotografi më i shpejtë në botë, i cili ju qëllon i gjallë me aparatet e tij të komplikuara. Siç e thotë qartë dhe fatmirësisht z. Jean-Paul Sartre, nuk bëhet fjalë që për të të jesh një i fotografuar “normal”, “një i vdekur i balsamuar, i lyer me hiposulfit…”.
***
Kjo është një histori tjetër.
Dhe Mili, në një gjendje të mirë, është i gatshëm ta na e tregojë.
— Në Boston, unë ndoqa mësime që do të më mundësonin postin e “fotografit inxhinier”. Ju nuk keni asgjë të ngjashme në Francë, besoj. Gjatë disa viteve, në mënyrë metodike shtyva njohuritë e mia në optikë, teknikë fotografike, energji elektrike, kimi dhe fizikë.
Pastaj hyra në Westinghouse si “inxhinier kërkimesh” në seksionin e studimeve të dritës. Kam punuar atëherë me H.-E. Edgerton i cili sapo kishte shpikur llambat speciale të cilat më lejojnë sot të arrij rezultate mjaft të jashtëzakonshme.
Procesi është ai që konsiston në prodhimin në një tub të vogël një blic shumë të fuqishëm, por të një shkurtësie që mund t’ju befasojë.
— 1 / 1.000 e sekondës ? …
— Shumë më shpejt. Këto llampa lejojnë “flashë” (blicë) që variojnë nga 1/1.000 e deri në të miliontën e sekondës. Me këtë zbulim shkencor, unë isha në gjendje të shtyja shumë më tej kërkimet e mia artistike.
***
— Studioja juaj është në New York apo Kaliforni ?
— Në New-York City: 6 East 23 rd. Është një nga më të mëdhatë në botë. Ne ishim në gjendje të realizonim filma aty, gjatë vitin të kaluar. Hans Richter po xhiron në të një film surrealist.
— Bëjnë ende filma surrealist në Shtetet e Bashkuara ?
— Sigurisht. Dhe që do t’ju pëlqejnë, jam i sigurt.
Gjon Mili shikon lart dhe ky fotograf i pajisur mirë lëshon disa ide nga të cilat mund të frymëzohen amatorët më të përulur, pronarë të kutive katrore me objektivë akromatikë.
— Fotografia nuk është pikturë. Fotografia është një mënyrë e mrekullueshme për të kapur “një moment”. Fotoja është çasti. Dhe duke shkuar më tej, u përpoqa në disa nga punimet e mia të krijoja “një fjali fotografike”, falë sekuencave të mbivendosjeve të llogaritura.
— Pa dyshim, Mili. Por, në Francë, fotografët tanë më të mirë hasin pengesa. Është e vështirë të shkosh shumë larg me pajisje të rralla dhe në pamundësi materiale për të marrë mjetet moderne për të cilat më keni folur.
— Unë e di atë. Dhe unë i admiroj aq më shumë miqtë e mi në Evropë të cilët me pajisje të dobëta shpesh marrin rezultate të shkëlqyera : Bressai (Brassaï) për shembull. Teknika amerikane është shumë e përparuar, natyrisht…
Mili afrohet në dritare dhe shikon dritën delikate duke luajtur mbi gurët e vjetër të Place de la Concorde.
— Në Paris, megjithatë, përfundon ai, ju keni një avantazh të madh : kryeqyteti juaj është një qendër unike për të krijuar dhe shpikur…
Duhet të shkoni e të shikoni ekspozitën e të fotografuarve të Gjon Milit e cila sapo është hapur në 46, rue du Bac.
Ju do të zbuloni se çfarë na rrëfen objektivi i paepur i Milit për z. Paul Boncour, duke bërë thashetheme rreth paqes, të z. Truman, bekuesit “Babitt”, të z. Eden, nxënësit të vjetër të Eton-it, të z. Molotov duke bindur Kongresin mbi vullnetin e mirë të U. R. S. S. Ju do të shihni një xhongler me topa, i kapur në mënyrë flagrante, me shpejtësinë e 15 “flashëve” për sekondë, ku secili blic përfaqëson 1 / 30.000 e sekondës. Ju do të mësoni se si një thikë pret ujin, si shiu godet çadrën, sesi një zezak luan daulle, sesi një vezë përhapet në tigan…
Dhe do të kuptoni, me Gjon Milin, se fotografia është “një art që lëviz”…
Galeria Kombëtare e Kosovës ka njoftuar se kuratori i 16-të i Bienalit të fotografisë “Gjon Milit” është João Ribas, përcjell KultPlus.
João Ribas është shkrimtar dhe kurator bazuar në Porto. Ai më parë ishte drejtor i Muzeut të Arteve Bashkëkohore Serralves, Porto, ku gjithashtu mbajti postin e zëvendësdrejtorit dhe kuratorit të lartë (2014-2018). Ai më parë ishte kurator i MIT List Visual Arts Center (2009-13) dhe i Qendrës së Vizatimeve, Neë York (2007-09). Ribas fitoi katër çmime të njëpasnjëshme AICA për ekspozitën më të mirë (2008-2011) dhe Emmy Hall Aëards Tremaine Exhibition (2010). Shkrimet i tija janë botuar në publikime të shumta, si Artforum, Afterall, Artneës, Art in America, Frieze, Mousse, The Exhibitionist, Spike dhe The Guardian dhe vëllimi i tij i redaktuar In the Holocen, mbi artin dhe shkencën, Sternberg Press (2014). Ribas ka dhënë mësim në Universitetin Yale, Shkollën e Dizajnit në Rhode Island dhe Shkollën e Arteve Pamore në Nju Jork, dhe aktualisht është pedagog në Universitetin Katolik të Portugalisë dhe Universitetin Lusófona, Porto. Ai ishte kurator i Bienales IV të Uralit (2007) dhe i pavijonit portugez në Bienalen e 58-të të Venecias (2019).
GKK gjithashtu ka lutur që të gjithë artistët të cilët merren me fotografi dhe multimedia, të i kontaktojnë në Facebook për të aranzhuar takim me kuratorin, të dielën me 7 korrik dhe të hënën me 8 korrik. / KultPlus.com
Gjon Mili, është padyshim një nga fotografët më të mëdhenj të Amerikës, që ka lënë gjurmë në historinë e fotografisë përmes punës së tij.
Gjon Mili mbahet mend për fotografitë që u ka bërë piktorëve
të mëdhenj si Pablo Pikaso apo Salvador Dali.
Ai ka lindur në Korçë dhe fëmijërinë e ka kaluar në
Rumani, duke ndjekur kolegjin kombëtar në Bukuresht. Rreth vitit 1923,
Mili emigroi drejt SHBA-ve.
Në 1939, Mili filloi të punojë si një fotograf.
Gjatë viteve ai u njoh me shumë artistë të shquar në piktura
dhe në artin kinematografikë të Hollivudit.
Gjon Mili është marrë edhe me kinematografi, duke xhiruar me
skenar të vet gjashtë filma dokumentarë.
Ai ka pasqyruar në fotoportrete interesante figura të tilla të artit e kulturës botërore si regjisorin Hitchcock, kompozitorin Stravinski.
Ekspozitën e parë vetjake Mili e ka hapur me 1934, ndërsa të
fundit, më të zgjedhurat e gjithë krijimtarisë me 140 foto, më 1980 në Nju Jork
me rastin e 75-vjetorit të lindjes.
Për nder të tij, dhjetë vjet pas vdekjes, në fund të vitit
1994, në Haward Greenberg Gallery të Nju Jorkut u paraqitën punë të bëra prej
tij në harkun kohor 1930-1970, si dhe objekte nga jeta dhe vepra e Milit në
lëmë të fotografisë dhe filmit.
Gjon Mili vdiq në Stamford, Connecticut, ShBA më 14 shkurt të vitit 1984./KultPlus.com
Ishte një befasi e këndshme, por dhe një zbulim për historinë tonë të letërsisë, kur duke shfletuar gazetën “Dielli” të viteve ’20 të shekullit të kaluar, u ndesha me disa shkrime letrare të Gjon Milit. Ndoshta këto shkrime do të më kishin kaluar pa u vënë re, nëse ato nuk do të mbanin emrin e tij. Gjon Mili, mjeshtri i madh shqiptaro-amerikan i fotografisë artistike, në rininë e vet, ende pa u bërë ai që u bë më vonë, është marrë edhe me letërsi.
Gjon Mili kish lindur në Korçë (1904) dhe familjarisht kish emigruar në Rumani. Në moshën 19-vjeçare (1923) shkoi në SHBA dhe kreu studimet e larta në Institutin e njohur Teknologjik të Bostonit. Punoi për një kohë të gjatë si inxhinier dritash dhe, duke përfituar nga zhvillimi i teknologjisë në këtë fushë, u dha me pasion pas teknikës së fotografisë. Kështu, ai për herë të parë përdori fushën elektronike dhe dritën stroboskopike.
Me aparatin magjik, Mili do të shtegtonte si fotoreporter i revistës së famshme “Life” nëpër katër anët e botës dhe do të fiksonte vende, ngjarje e sidomos portrete. Në fokusin e syrit të tij, do të mbeten figura personalitetesh politike (H.Truman, V.Molotovi, L.Halipaks etj.) dhe artistike letrare (Pikaso, Matis, Sartri, Stravinski, Sinatra, S.Loren, Brando etj.), që kritika i ka çmuar lart. Sipas Sartrit: “Fotografia e tij të fut në kurth të gjallë. Dhe për të ekzistojnë aq mënyra fotografimi, sa njerëz”…
…Duke gjurmuar në jetën e Milit, nuk mund të mos marrim parasysh se ai shkoi në Amerikë nga kolonia shqiptare e Bukureshtit dhe u vendos në Boston, ku dhe ra në kontakt me “Vatrën” dhe kryetarin e saj, Faik Konicën. Me sa duket Konica ka luajtur një rol të rëndësishëm në orientimin patriotik të Milit. Vetë ai për të do të shkruajë: “Pak kohë pas arritjes sime në Amerikë, në 1923, gjatë përpjekjeve të mia për një karrierë inxhinierike, u njoha me Konicën. Shkrimtar origjinal, humanist i përsosur dhe intelektual i mprehtë, Konica mori përsipër të zgjeronte interesin tim për artin, sidomos për filmat me të cilat ai krenohej së tepërmi.”
S’kam dyshim se ka qenë Konica ai që ka pikasur talentin letrar të Milit të ri, sidomos gjuhën e bukur, dhe e ka nxitur e përkrahur. Falë atij, shkrimet për letërsinë, të emigrantit të ri, u botuan në gazetën “Dielli”.
Shkrimet që kemi në dorë janë skeçi “Patate” (Dielli, 11 tetor 1927) dhe dy përralla origjinale, siç i quan Mili. “Ëndërr” dhe “Gjyslykët” (Dielli,25 maj 1928). Që të tria kanë subjekt jetën e kurbetçinjve shqiptarë në Amerikë. Është një realitet që autori e njeh mirë. Ai i jep ata në kushtet e shoqërisë amerikane, që jo vetëm punojnë, por edhe përpiqen të emancipohen dhe qytetërohen.
Këtë proces të vështirë, Mili arrin ta mishërojë në personazhe si Kolua apo Filua, të cilët janë integruar tashmë në shoqërinë e re. Ajo që bie në sy, është fakti që kurbetçinjtë shqiptarë i mundon jo vetëm malli për vendlindjen, por edhe për fatin e saj. Atyre u fanepsen në ëndërr nënat dhe të dashurat, kujtimet nga jeta e kaluar.
Gjon Mili i ri manifeston vetitë e një tregimtari. Ka aftësinë e të rrëfyerit, zotëron dialogun dhe monologun, di të hyjë në psikologjinë e personazheve dhe të japë karakterin e tyre. Veçanërisht të bën përshtypje gjuha e bukur dhe e pasur shqipe, stili i zhdërvjellët dhe i rrjedhshëm, sensi i masës, që, tok me elementë të tjerë, arrijnë të krijojnë atmosferë.
Edhe pse këto shkrime letrare janë krijuar në moshë të re, falë vlerave të veçanta, ato i kanë qëndruar kohës dhe lexohen me ëndje e interes edhe sot. Por meritojnë vëmendjen e studiuesve edhe për faktin se hedhin dritë mbi personalitetin artistik të vetë Gjon Milit.
ËNDËRR
E kish librin përpara, po as vetë s’e dinte se ç’kërkonte, mendja e tij kish rënë në gjumë. Ish i lodhur; trupi i tij, i gjatë dhe i hollë, i vrarë nga mundimet e jetës, po thahej si bishti i mollës që kalbet pa arrirë.
Përjashta binte shi, shkreptinte. Edhe mbi qelqin e penxheres së rrumbullaktë, të vetmes që kish ajo odë e vogël që ndodhej në nj’anë në katin e sipërm të shtëpisë, ndritnin dhe rrëkëlleheshin si lotët mbi faqe të një vajze të turpshme kur i flasin prindërit.
J’u mbyll syri.
Vërtet j’u mbyll syri, po tani j’u zgjua mendja. Qelqi i penxheres, vegël e djallit, lëvizte. Përhapej e mblidhej, sikur e kish kurdisur vetë me dorë të tij një magjistar i lig, shpirt-kazmë, që bënte qejf duke u tallur me të. Tani i ndritte, sa s’mund t’i qëndronte drejt-për-drejt, tani i çdukej. E hoqi mendjen prej tij.
Natë. Që për-së-afërmi dëgjohej një tingëllim. Ish prej druri; edhe telin e shkelte vetë se ndente qysh i shisnin gishtërinjtë e dorës mbi grykë të drurit, po, për çudi, drurin kudo që t’ish nuk e shihte dot. Tingëllimi ish aqë i mallëngjyer sa ndjenjat j’u mpinë, zemra e tij u-bë gur. Edhe nga këngë e tij edhe të qarët e shiut përjashta u-lint në qelq fytyra e një gruaje e cila nga thellësi e vijave dhe hiri i pamjes dukej që qe nënë. Ishte një grua mjaft e shkuar nga vërsa, vetëm të paka prej gërshetave të saja qenë zbardhur, po, nga vuajtja, tregohej edhe më e plakur se ç’ish nga vjetët. E kish parë po s’kujtonte ku, e ndjente të afërme po nuk e njihte. Simotra e dhimbejs qante, edhe, në vent që t’i prejë shpirtin, më tepër e mërziti me qëndrimin e saj të hidhur. Ish djalë. S’këndonte dot librin me mistere të shënuar nga fati mbi një ballë të gjerë, të mbledhur me vija, dhe as i ndritkej mendja prej zjarrit që digjet i qetë në dy sy po-thua-se të mbyllur si të Buddhës. Djalë ish nuk kish arrirë në kuptimin e ndrojtur të filozofit.
Po mbeti krejt i çuditur posa që syri i vajti përsëri te penxherja. Gjithë në ‘at vend ku jipte shpirt një çast dukja e murme, tani buçiste dheu që qeshuri nënë këmbët e saja. E re ish vallëtorja, vajëz e re me trup të nxehtë që djek si zjarri. Lesh-zezë, sy-zezë, kërcente e palodhur, me buzë të qeshur; shpejt, nga dalë, prapë shpejt, më shpejt, edhe më shpejt, nga dalë, e rrethuar nga një tok sa zesh të veshur në zi që sikur deshjin t’a hanë me sy. I mjeri djalë u ndes sa s’mirtte dot as frymë, po, sa të bënte çap sa të hidhej edhe aty në valle, bij’ e dheut u çduk më me vrap nga ç’erdhi.
U zgjua. Koka i ziente. Kur i erth nërment ëndrra, nënëqeshi. “Gjë e keqe” mejtohej “të mos njohë njeriu nënën që ka bërë”. Pa fjalë kjo ish n’ëndërr, s’kish kuptim të ngjiste në jetë se e donte atë nënë që e kish mbajtur me aqë kujdes e dhembje nënë zemër më parë se të shihte diellin dhe më pas. E donte. Vallë ç’bëhej në këtë mes e jëma vetë në shtëpi, pranë djepit ku tundeshin gjithë kujtimet e vogëlisë së tij? T’a kujtonte të birë? Si, dyshonte? Jo,as pak; ish gati të shtinte dorën në zjarr që nuk kish dyshim, nëna kurdoherë kujtonte të birë, birin e mërguar; natë e ditë e kujton e mjera. Po dita e bardhë kur të kthehej në shtëpi s’kish më të vijë, sikur kish humbur udhë në mjegullën e dendur të vjetëve të ardhme.
U-çel pakës nga kujtimi i vallëtores. Po përse të çdukej menjëherë, pse shkoj me nxitim aq të math? U-err në mejtime. Hapi sytë sikur të kish parë dritë. “Gëzimi” bëri si me të qarë “është si lulet,e ka jetën të shkurtës, kurse dhembja ngrehet, me të bërë shok e s’të ndahet përherë.”
Binte shi, përjashtë, lotë binin në zemër të tij. Uli sytë, i ngriti me ngadalë dhe i fshiu, i uli përsëri. Mbyllu librin, zbriti shkallët nga dy, dolli-ku t’a shpinin këmbët. Të harrohej. Që për-së-largu kambana e një kishe qëllonte zërin e natës. Zëri i asaj ish vaj, që njomte për të fundit herë kujtimin e mvrejtur t’asaj dite që s’ish më. / KultPlus.com
Ekspozita ndërkombëtare “Street life Balkans”, vjen si përkujtim dhe nderim i rrugës plot art e përkushtim ndaj fotografisë së mjeshtrit të madh Gjon Milli. Kjo ekspozitë përmbledhë 30 emra të njohur të Ballkanit, të cilët tash e disa vite i janë dedikuar fotografisë, shkruan KultPlus.
“Përveç miqësisë sonë shumë argëtuese, Gjon Mili për mua, përfaqëson një drejtësi të shpirtit dhe qartësisë së mendjes. Unë admiroj ndjenjën e tij të ekonomisë, respektin e tij për mjeshtëri dhe keqardhjen e tij për pretendimet. E gjithë kjo buron nga një personalitet shumë kompleks, plot urtësi filozofike dhe një pasion për masën. Studioja e tij e fundit në rrugën 23, ishte Athina e Nju Jorkut për kaq shumë prej nesh”, kështu thoshte Henri Cartier-Bresson, sikurse dhe shumë miq të tjerë të tij.
Photographer Gjon Mili outside his office on Warner Bros. lot where he is directing film, Jammin’ the Blues. (Photo by Gjon Mili/The LIFE Picture Collection/Getty Images)
Kuratori dhe drejtori artistik Burim Myftiu shprehet se edhe pse Gjon Mili pjesën më të madhe të jetës e kaloi në SHBA, kanë zgjedhur pikërisht vendlindjen e Gjon Milit , Korçën per ekspozitë sepse ai aty e kishte zemrën ndërsa shtoi se përmes kësaj përmbledhje të veprave fotografike, duan ta “ringjallin” mjeshtrin e madh të fotografisë.
““Jeta në rrugët e Ballkanit” lindi si një spontanitet, një ide e Roland Beqiraj që ne, si pasardhës të Gjon Milit, ta vazhdojmë këtë traditë të Korçës, Dardhës, Voskopojës, të mjeshtërve si Shuli, Dhimitri, Sotiri, Kaçuni, Burda.. Nga një ide e tillë lindi kjo ekspozitë ndërkombëtare e fotografisë”, tregon Myftiu për KultPlus.
Ai tutje tregoi se ai dhe Osman Demiri me punën kuratoriale kanë vendosur që kjo përmbledhje autorësh nga vendet e Ballkanit të ketë një koncept të përbashkët nën titullin “Momenti Zen, një përkushtim absolut ”, i cili tenton që fotografitë që do përzgjedhën, të jetë prezent jo vetëm subjekti, por edhe vetë autori, energjia e të cilit rrezaton nga ajo.
“Pas një pune me përkushtim me autorë nga vendi dhe rajoni, arritëm të realizojmë këtë paraqitje fotografike monokromatike, e cila do të na shërbejë si uverturë në idenë tonë për tu transformuar në festival të fotografisë” , thotë tutje kuratori Myftiu, ndërsa thotë se shprehet i lumtur që fotografia shqiptare ka një traditë dhe trashëgimi unike, jo vetëm si një vlerë historike, por edhe si arritje artistike.
Myftiu pohon se tradita dëshmohet pikërisht tek Fototeka Marubi , për të cilën thotë se është një thesar kombëtar.
“Falënderoj, ata që e mbollën farën e fotografisë në këto troje dhe ata që do ta vazhdojnë këtë traditë”, tha krejt në fund ai.
Fotografët pjesëmarrës janë: Burhan Ahmeti nga Maqedonia, Merih Akogul nga Turqia, Boro Arsovski nga Maqedonia, Vasilis Artikos nga Greqia, Fatih Balkan nga Turqia, Ernest Baba nga Shqipëria, Goran Boricic nga Mali i Zi, Enver Bylykbashi nga Kosova, Haris Calkic nga Bosnia dhe Herzegovina, Igor Coko nga Serbia , Fisnik Dobreci nga Mali i Zi, Ardian Fezollari nga Shqipëria, Ahmed Hadrovic nga Bosnia dhe Herzegovina, Dash Izairi nga Maqedonia, Amer Kapetanovic nga Bosnia dhe Herzegovina, Ognjen Karabegovic nga Kroacia, Olga Karlovac nga Kroacia, Diana Maria nga Rumania, Zoran Marinovic nga Kroacia, Aleksander Mogilo nga Bullgaria, Blaz Poljansek nga Sllovenia, Midhat Poturovic nga Bosnia dhe Herzegovina, Vasil Qesari nga Shqipëria, Hazir Reka nga Kosova, Serkan Turac nga Turqia, Armand Sallabanda nga Shqipëria, Naim Shala nga Kosova, Gent Shkullaku dhe Rozafa Shpuza nga Shqipëria, si dhe Imre Szabó nga Serbia.
Ekspozita do hapet për publikun ditën e shtunë, datë 24 nëntor, ora 19:00 dhe do qëndroje e hapur deri në fund të muajit dhjetor 2018./ KultPlus.com
Edicioni i pesëmbëdhjetë i ekspozitës Ndërkombëtare të Fotografisë Çmimi ‘Gjon Mili’ vjen sonte në Galerinë Kombëtare të Kosovës. Kjo ekspozitë vjen nën kurimin e Alfredo Cramerotti dhe asistent kuratori Atdhe Mulla, të cilët sjellin konceptin kuratorial “HIPERIMAZHI! Imazhet brenda dhe jashtë ekraneve tona”, shkruan KultPlus.
Në këtë ekspozitë, sonte do të shpallen fituesit nga juria profesionale e përbërë nga: Eleni Laperi, Vahida Nimanbegu dhe Afrim Spahiu.
Arta Agani nga Galeria Kombëtare e Kosovës në një konferencë për media, tregoi për rëndësinë e kësaj ekspozite vjetore e cila për publikun bën ofrimin e fotografisë si forma më lehtë e komunikimit me publikun. Derisa shpjegoi se ky edicion sjell një koncept, i cili përkon me mënyrën e përdorimit të fotografisë në ditët e sotme.
Sipas kuratorit Alfredo Cramerotti kjo ekspozitë lidhet më shumë për dimensionet e përdorimit të fotografisë, veçmas sot me përdorimin e saj në mediet sociale.
“Arsyeja prapa kësaj ekspozite është mënyra e ndikimit të fotografisë, të cilat mund të jenë në forma të ndryshme. Përdoren në mediet sociale, sidomos instagram. Janë disa këndvështrime të ndryshme të krijimit të fotografive, sidomos atyre digjitale, i cili shihet si një produkt i papërfunduar, këtë e bëjmë edhe me telefonat tanë ku ne vazhdimisht i këpusim dhe i ndryshojmë fotografitë”, ka thënë Cramerotti.
Kurse Oscar Shmidt nga Gjermani, pjesëmarrës në këtë ekspozitë tregoi për paraqitjen e fotografive, përkatësisht manipulimin e fotografive përmes fotoshopit, dhe se si fotoshopi ka ndikuar në ndryshimin e këtij profesioni.
Ai ka paraqitur tri vepra duke argumentuar se fotografia po pëson ndryshime çdo ditë e më tepër.
“Ideja kryesore është manipulimi i fotografive, fillohet me aparat analog me fotografi të mëdha dhe pastaj skanimi i filmave në procese të kompjuterizuara. Unë kam paraqitur edhe dy portrete të vendosura përballë njëra tjetrës dhe dy gota të Starbucks, të cilave u janë hequr skajet, me këtë për të treguar ndryshimin dhe manipulimin për qarkullimin e fotografive në internet”, ka treguar Shmidt.
Po ashtu kjo ekspozitë do të sjellë edhe vepra të akumuluara dhe të arkivuara, ku fotografitë janë marrë nga serverë të ndryshëm dhe pastaj janë ndryshuar. Chrisopher Meerdo, pjesëmarrëse nga Chikago në këtë ekspozitë , veprat e tij i ka titulluar me emrin “Antologji” ku punën e tij e ka bazuar në kthimin e fotografive të arkivuara në memory card-s të përdorura.
“Unë kam sjellë imazhe të cilat janë të nxjerra nga një memory card e kamerë, të cilën unë e quaj “Arkivë aksidentale”, kështu unë jam shumë i interesuar në arkeologjinë e imazheve. Unë kam blerë memory card-s, të cilat kanë qenë të përdorura më herët, kam nxjerrë imazhe që janë menduar se janë të fshira, mirëpo kthimin e tyre e kam bërë përmes një softueri për kthimin e imazheve. Ndonjëherë kur janë kthyer ndonjë fotografi e vjetër së bashku me një fotografi të re, janë nxjerrë si një imazh në vete, pra këto të dyja së bashku”, ka thënë ai.
Janë 18 artistë që sonte presin të fitojnë çmimin “Gjon Mili”. Në mesin e artisteve shqiptar janë: HAVEIT, Eliza Hoxha, Brilant Pireva, Kushtrim Asllani, Dardan Zhegrova dhe Sadi Suhodolli – TADI./KultPlus.com
Sot është shpallur edhe juria e ekspozitës ‘Gjon Mili 2017’.
Ekspozita e cila do të hapet nesër, të premten, në ora 20:00 në Galerinë Kombëtare të Kosovës, do të nisë me një çmim për triumfin e këtij viti, artistin apo artisten më të mirë.
Në mesin e artistëve që nesër mbrëma presin të fitojnë çmimin “Gjon Mili” në këtë ekspozitë dhe çmim të fotografisë, janë edhe artistë të ndryshëm shqiptarë.
HAVEIT
Kolektivi artistik HAVEIT ka në bagazhin artistik performancën “Shaving Patriarchy” – një largim i patriarkalitetit me anë të mjekrës në fytyrë, puthjen para Teatrit Kombëtar të Kosovës për të cilën vajzat morën kërcënim me vdekje, pjesëmarrjet në Suedi, Tiranë, Slloveni e Kroaci, dhe nesër mbrëma janë në mesin e konkurrentëve për këtë çmim.
ELIZA HOXHA
Eliza Hoxha, një këngëtare, një fotografe dhe një ligjëruese, ka zgjedhur kësaj radhe ti futet kësaj ekspozite dhe këtij angazhimi artistik. Eliza realizonte dikur një emision televiziv mbi arkitekturën ndërsa ka botuar një libër mbi Prishtinën, dhe lidhjen mes qytetit e arkitekturës. Eliza është aktive në disa ngjarje kulturore gjatë vitit në Kosovë.
BRILANT PIREVA
Artist i cili ka nisur të aktivizohet me punët e ndryshme artistike, Pireva ka jetuar disa vite jashtë Kosovës. Në këtë listë ai është një emër më pak i njohur por që premton dhe ka zënë vendin e tij fuqishëm në këtë ekspozitë. Mbetet të dëshmohet në hapjen e ekspozitës se me çka vjen Pireva në këtë çmim e ekspozitë prestigjioze. Ai ka fituar para disa vitesh një çmim në Festivalin e Filmit – DOKUFEST në Prizren, shkruan KultPlus.
KUSHTRIM ASLLANI
Kushtrimi është një regjisor, që kësaj radhe ka zgjedhur fotografinë për “Gjon Mili”. Ka fituar çmime në Youth Film Fest, në Boston të Amerikës dhe në FerFilmFestival. Për tu përmirësuar më shumë në pjesën estetike dhe vizuale, ai së fundmi ka nisur ta zbulojë pasionin për fotografi. Asllani ka punuar me emrat si Fatos Berisha e Fatlum Haziri.
DARDAN ZHEGROVA
Dardan Zhegrova – një prej fituesve të çmimit “Artistët e së nesërmes”, së bashku me një prej anëtareve të Kolektivit HAVEIT, mbetet konkurrencë e fortë në këtë garë. Dardani së fundmi ka marrë pjesë në panaire të rëndësishme të artit në Evropë, ndërsa e pret një rezidencë e rëndësishme në një kontinent tjetër. Zhegrova para pak ditësh hapi ekspozitën “Rosehip” bashkë me Lola Sylaj, në Prishtinë.
SADI SUDOHOLLI – TADI
Tadi njihet si vajzë kreative dhe një shpirt artistik i dëshmuar me vizatimet dhe skicat e saj. Së fundmi, ajo është një prej dy personazheve kryesore në videoklipin e ri nga Shpat Deda, krahas aktorit Dukagjin Podrimaj. / KultPlus.com
Këshilli Drejtues i Galerisë Kombëtare të Kosovës shpallë jurinë për zgjedhjen e fituesit të edicionit të 15-të të Çmimit Gjon Mili ‘18 në kuadër të Bienales Ndërkombëtare të fotografisë që hapet nesër më 13 tetor në GKK, shkruan KultPlus.
Juria përbëhet nga: Eleni Laperi, nga Shqipëria, kuratore, artiste dhe autore e shumë publikimeve për artin; Vahida Nimanbegu, artiste nga Mali i Zi; Afrim Spahiu, fotograf i mirënjohur Kosovar, themelues i shkollës “Gjon Mili” për fotografi.
Edicioni i pesëmbëdhjetë i ekspozitës Ndërkombëtare të Fotografisë Çmimi ‘Gjon Mili’ vjen i kuruar nga Alfredo Cramerotti dhe asistent kuratori Atdhe Mulla me konceptin kuratorial “HIPERIMAZHI! Imazhet Brenda dhe jashtë ekraneve tona” .
Për këtë ekspozitë kuratori përzgjodhi 18 artist vendore dhe ndërkombëtare që do të jenë pjesë e Gjon Milit 2017.
Hapja e ekspozitës do të bëhet nesër në ora 20:00 në Galerinë Kombëtare të Kosovës. / KultPlus.com
