Katundi arbëresh Shën Sofia (Ital: Santa Sofia d’Epiro), me mbi 2500 banorë në provincën e Kozencës në Kalabri është një vend plot shije, stil e bukuri. Arbëreshët e këtushëm në masë ruajnë traditat nga etërit shqiptarë, siç janë gjuha antike, riti bizantin, zakonet dhe traditat tipike.
Sot kur shumica e fshatrave arbëreshe në Italinë e Jugut edhe më tej gjenden në një lloj mbylljeje, sa i përket aktiviteteve kulturore, e sidomos manifestimet tradicionale arbëreshe, një mbyllje e tillë është e vështirë sidomos për këtë qytezë arbëreshe, ku gjatë periudhës së mëhershme kishte një aktivitet të gjallë kulturo artistik e sportiv. Krahas mbishkrimi në gjuhën italiane e shqipe hasëm një vajzë që shëtiste me shqipen dy krenare në çantat e krahut me mbishkrimin “Shqiponja”, sipas emrit të grupit të këtushëm të këngëve dhe valleve. Është ky grupi artistik që pata rast ta njoh për dy-tri vite ta shoh në manifestimin tradicional në “Festën e Valleve” në Çifti/ Qivita, ku grupi “Shqiponja i Shënë Sofisë thuaja se ishte kurora e kësaj ngjarje të madhe kulturore arbëreshe.
Nga një shkrim i Dr. Bexhet Asanit, me banim në Amerikë (një adhurues i madh i arbëreshëve), mësojmë se: Grupi popullor “Shqiponjat” lindi në komunitetin arbëresh të Shën Sofis së Epirit në pranverën e vitit 1994 dhe u bë një shoqatë 10 vjet më vonë. Qëllimi i grupit të valleve dhe këngëve arbëreshe “Shqiponjat” është ruajtja dhe përhapja e trashëgimisë artistike, historike dhe kulturore e arbëreshëve në përgjithësi dhe të arbëresheve të Shën Sofisë në veçanti…” Mësojmë gjithashtu se ky grup artistik synon edhe përmes prezantimeve e koncerteve, të : “mbajnë të gjallë adetet, zakonet, veshjen, muzikën, vallet, këngët, fenë dhe trashëgiminë tradicionale kulturore kombëtare arbëreshe, e cila është unike në thelb, pa marrë parasysh nuancat që dallojnë nga fshati në fshat apo nga qyteti në qytet në krahinat e Kalabrisë dhe të Sicilisë”…
Përndryshe, veshja në kulturën arbëreshe, luan rol të veçantë e sidomos këtu në Shën Sofia, ku edhe janë edhe stolitë më të veçanta gjatë manifestimeve kulturore artistike, aq më parë që çdo katund arbëresh ka stilin e vet në bërjen e rrobave tradicionale thuaja se tërësisht me dorë. E veçanta tjetër është se popullsia e varfër, ata që mbërritën në Kalabri nga Shqipëria, megjithatë varfëri nuk hoqën dorë nga bukuria dhe mbretëria e rrobave të tyre. Kjo më së miri dëshmohet edhe përmes muzeut shumë të pasur me kostume arbëreshe në katundin e Shën Sofisë.
Muzeu i Kostumit në Shën Sofia apo Santa Sofje d’Epiro është ngritur në Palazzo Bugliari, një ndërtim i mesit të shekullit XIX, i njohur më mirë si Kultura Palazzo della dhe ku është edhe selia e Bibliotekës Komunale. Pra vet veshja, në kulturën arbëreshe, është një nga manifestimet më kulturore artistike. Dihet se çdo qendër arbëreshe ka stilin e vet në bërjen e rrobave të saj tradicionale tërësisht me dorë: duke parë të gjitha së bashku, matrica e zakonshme njihet qartë, por në të njëjtën kohë identifikohen veçantitë e secilës veshje. Megjithëse popullsia e varfër, ata që mbërritën në Kalabri nga Shqipëria nuk heqin dorë nga bukuria dhe mbretëria e rrobave të tyre.
Përmes muzeut dhe revyve me veshje kombëtare përmes manekineve ju mund të vëzhgoni historinë e një populli nga një këndvështrim sigurisht i pazakontë, por shumë tërheqës; ekspozita në fakt përfshinë rroba të përditshme, rroba festash, gjysmë feste, dasmë, zi dhe zi.
Vendasit arbëresh, përfshi edhe këta të Shën Sofisë mësojmë se si ende ruajnë me dashuri traditat e sjella nga baballarët shqiptarë, siç janë gjuha antike, riti bizantin, zakonet, zakonet dhe traditat tipike.
Gjatë vizitës së këtij lokaliteti arbëresh ja vlen të vizitoni Muzeun e territorit dhe kostumi arbëresh, si dhe bibliotekën e këtushme. Teksti e fotot: Rexhep Rifati. / Diaspora Shqiptare / KultPlus.com
