Nën patronazhin e UNESCO-s dhe Byrosë Rajonale për Shkencë dhe Kulturë në Evropë, sot shënohet 21 Shkurti – Dita Ndërkombëtare e Gjuhës Amtare.
Mbrojtja e gjuhëve në botë, lufta kundër zhdukjes së tyre dhe ruajtja e identitetit të kombeve nëpërmjet gjuhës, janë qëllimet kyçe të manifestimeve që sot do të organizohen në suaza botërore.
Analizat e UNESCO-s tregojnë se mund të zhduken rreth 2.500 gjuhë nga pothuajse 6.000 që fliten në botë.
Në 90 vitet e kaluara janë zhdukur rreth 200 gjuhë, ndërsa 199 i flasin më pak se dhjetë njerëz. E fundit që është zhdukur është gjuha “ajake”, të cilën e ka folur një grua e cila ka vdekur në vitin 2008 në Alaskë.
Arsyet kryesore për zhdukjen e gjuhëve janë luftërat dhe dëbimi i detyrueshëm.
Emigrantët gjithashtu e përziejnë gjuhën amtare me gjuhën e shtetit në të cilin jetojnë që të integrohen më mirë. Megjithatë, ka shembuj, më së shumti në Australi, ku gjuhët të cilat janë “nën kërcënim” i flasin të rinjtë, tha një përfaqësues i UNESCO-s.
Tridhjetë nga gjuhët që fliten në Francë midis të cilave edhe normane dhe bretonike, janë “nën kërcënim të fuqishëm të zhdukjes”. /KultPlus.com
“Unë besoj në Zot, në Abetare dhe në Komb. Këto janë “Ati, Biri dhe Shpirti i Shenjtë” – At Irakli Pylli
Mësuesi patriot Irakli Pylli, i njohur me emrin At Isaia, lindi në prill të vitit 1872, në një familje të varfër në fshatin Shën Pjetër të rrethit të Fierit. Në popull, atë e kanë thirrur edhe me emra të tjerë. Kështu, në Vlorë ai është njohur si “prifti me kobure”, në fshatrat e Fierit si “prifti që psalmet i këndon në shqip” etj.
Irakli Pylli mësimet e para i kreu së bashku me Mësuesin e Popullit Jani Minga e atdhetarin Llazi Spiro, nën kujdesin e mësuesit Kostandin Minga. Më pas, me vështirësi të mëdha ekonomike, mbaroi arsimin e mesëm. Gjatë tërë kohës, Irakliu nuk i shkëputi lidhjet me shokun e tij të ngushtë Jani Minga. Ata i bashkonte ideali i njëjtë për përhapjen e gjuhës shqipe. “Shkronjat dhe gjuhën shqipe do t’i përhapnin medoemos, – i shkruante Jani Minga At Isaisë. Dhe vazhdonte: “Është koha që për shqipen të punojmë kudo. Tani të qoftë e mbarë! Mbështetu te populli”.
Dhe At Isaia, kudo dhe kurdoherë thoshte në popull: “Të mësojmë gjuhën tonë. Jemi shqiptarë dhe nuk na duhet gjuha e huaj, kur gjuhën e kemi aq të ëmbël, aq të mirë. Gjuha jonë është më e ëmbla ndër më të ëmblat”. Me shumë kujdes, At Isaia futi gjuhën shqipe edhe në kishë, ai i këndonte psalmet ne gjuhën shqipe, që atëherë populli filloi ta thërriste: “Prifti që psalmet i këndon shqip”. E kishte të qartë, se armiqtë, agjentët e Patrikanës, për të penguar përhapjen e gjuhës shqipe, thurnin plane djallëzore kundër atyre që bënin përpjekje, sado të vogla, për gjuhën amtare, por ai nuk trembej nga kërcënimet./Konica.al
At Isaia, në fshehtësi, në njërën nga ndërtesat e kishës në Shën Pjetër hapi të parën shkollë shqipe në fshat. Mësimin shqip në shkollën e fshatit, ai vazhdonte ta zhvillonte pa ndërprerje. Për të shmangur rrezikun e zbulimit të mësimit të shqipes, ai i kishte pajisur nxënësit me dy palë fletore: në një palë shkruanin shqip dhe në tjetrën greqisht.
Por pushtuesit osmanë ranë në gjurmë të veprimtarisë së tij. Aty rreth vitit 1908, e kapën dhe e arrestuan. E ç’nuk i bënë, që të hiqte dorë nga rruga e nisur. Të moshuarit, ata që e panë ato ditë, tregojnë se si e torturuan, si i varën një këmborë në qafë dhe e tërhoqën përmes pazarit të Fierit dhe brigjeve të lumit Gjanicë.
E rrahën pa mëshirë, por ai nuk u tërhoq nga rruga e nisur. Nuk u mjaftuan vetëm me kaq, por dogjën edhe ndërtesën e shkollës. Pas shumë kohëve, atë e mbajtën nën tortura në burg. Kur u lirua, At Isaia, me pasion të madh, vazhdoi t’u mësonte fëmijëve të fshatit shkrimin e këndimin e gjuhës amtare.
At Isaia shkoi në Korçë, ku qëndroi në krye të manifestimeve për shkëputjen e Kishës Ortodokse Shqiptare nga kisha greke. Ai u ngarkua t’i njoftonte dhespotit vendimin e mbledhjes, që të largohej nga territori shqiptar brenda 24-orëve, si person i padëshirueshëm. Për veprimtarinë e tij patriotike dhe për punën e përhapjes së gjuhës shqipe, At Isaia u mallkua nga Patrikana. Në fundin e vitit 1919, ai çeli përsëri shkollën shqipe në fshat. Si ndërtesë u shfrytëzua shtëpia e një fshatari. Po kështu, ky mësues hapi edhe një shkollë tjetër në afërsi të fshatit Seman, në pyllin e Janjit. Pas Kongresit të Lushnjës, në mars të vitit 1920, At Isaia u vendos në Vlorë. Reaksioni e ndiqte këmba-këmbës. Mori pjesë gjallërisht në epopenë e lavdishme të Luftës së Vlorës dhe u dallua si një propagandist i flaktë i çështjes kombëtare. Edhe pas fitores së Luftës së Vlorës, At Isaia nuk rreshti së punuari për të mirën e vendit. Ishte përkrahësi i flaktë i Halim Xhelos dhe i Avni Rustemit. Prifti atdhetar qëndronte në çdo kohë i armatosur. Gjatë Luftës së lavdishme Antifashiste Nacionalçlirimtare, At Isaia qëndroi përkrah “bijve të popullit që jepnin jetën për Shqipërinë”. Për veprimtarinë e tij, si edhe të nipit 15-vjeçar, Filipit, me urdhër të Prefektit të Vlorës, u arrestuan dhe u internuan në kampin e përqendrimit në Zemun të Jugosllavisë. Koço Faudi, një shok i internuar së bashku me At Isainë, i cili u kthye i gjallë, tregon: “Në kampin e internimit përdoreshin tortura nga më barbaret, nëpër këto tortura kaloi edhe At Isaia, i cili në moshën 72-vjeçare, nga një barbarizëm i rëndë, ra ashtu siç do të dëshironte të binte çdo trim”. /Konica.al/KultPlus.com
Një impresion i veçantë, njëshqetësim dhe pikëllim mbizotëron kur të qëndrosh në Çamëri, dhe në ato vendbanime ku gjithçka ‘shqip’ apo ‘shqiptare’ ndalohet dhe dënohet.
Rrugëtimi në këtë krahinë, të pushtuar nga grekët dhe greqizmat ka groposur thellë elementin shqiptar, apo të ashtuquajtur arvanitas në këtë zonë, që dikur shquhej si zonë e një populli punëtor në tokat pjellore, tokat me trashëgimi të pasur historike dhe kulturore si dhe një zonë ku ka një pasuri dhe laramani të traditave shqiptare si veshjet, vallet, doket e zakonet e ndryshme popullore dhe kulturore, shkruan njëkomb.
Gjatë vizitës time në fshatrat e Çamërisë, më bëri shumë përshtypje se qendrat kryesore, qyteteve të cilat janë të “rreshtuara” për rreth kufirit, por edhe pak më në thellësi, të Greqisë veriperëndimore, janë të rrethuara nga fshatra me emra krejt shqiptarë. Aty thuhet se në shtëpi të vjetrit flasin ende shqip, ndërsa ti je vizitor dhe të bie që veshi të dëgjon të flitet shqip, aty të duket vetja se je në ndonjë zonë të jugut të Shqipërisë.
Këto janë qytetet dikur shqiptare të tilla si : Gumenica, e cila ishte e rrethuar nga emra fshatrash shqiptarë, nga Dushku, Grikohori, Salicaj, sikurse është dhe Paramithia, me Globoçarin, Skupica, Sharati, ndërsa Margëlliçi është i rrethuara nga Luarati, Karbunari, dhe Margariti, kurse Filati, nga Shqetaqri, Spatari, dhe Çifligu, Janina nga Koska dhe deri tek një shesh me varrin e Ali Pashë Tepelenës, dhe kështu me radhë vjen Preveza, por edhe Arta e cila ka në mes të saj Kalanë e Artës e ndërtuar sipas stilit iliro-dardan në shekullin e 13-të, ku një urë e lashtë është përmbi lumë është e ndërtuar si urat e lashtësisë në Shqipëri, ajo e Mesit në Shkodër apo ajo Ura e Hijes së Metës në Gjakovë.
Në ndërkohë të vizitosh cilindo nga këto fshatra, të Greqisë veriperëndimore, kur bie darka dhe burrat e fshatit mblidhen në kafenetë, dëgjon se shumë të moshuar flasin në mes vetit vetëm gjuhën arvanite-arbërore, pra një shqipe kjo, karakteristike, e kësaj zone – një shqipe që është mjaft e ngjashme me atë të shqiptarëve të vjetër nga këto zona, shqipe, që ka mbetur ashtu “gjysma – gjysma” e pa ruajtur dhe e pa kultivuar, nga këta banorë bujarë dhe fisnik.
Por se ngaqë largimi i shqiptarëve por edhe asimilimi i “detyrueshëm” i tyre, sidomos nga politika ultranacionaliste greke, e ndjekur në mes shekullin e 20-të, ndaj popullsisë autoktone shqiptare duke përfituar edhe prej sundimit komunist në Shqipëri, ka bërë atë që në këto zona të mos gjesh më “shqiptarë”, sado që mund t’i kërkosh të bisedosh me ata të mos origjinën e tyre,
Mbasi për fat të keq edhe ndonjë që ka mbetur, ka frikë të fasë shqip dhe të paraqitet si shqiptarë, kjo ka ardhur ngaqë nga kësaj popullsie është ushtruar represion madh dhe ka “një persekutim” të fshehtë që të kujton kohën e përndjekjes në Shqipëri.
Aq sa duhet thënë se në çdo fshat të kësaj zone gjen shumë pak për të mos thënë aspak, shqiptarë sidomos atyre të fesë myslimane, të cilët ishin Çamët. Por, edhe Shqiptarët ortodoks që janë banorët e kësaj zone, dhe kanë marrë tokat dhe pronat në përdorim dhe jo me tapi, nuk “pranojnë” në asnjë mënyrë të flasin shqip. Bile, kur ti i afrohesh ndonjërit prej tyre dhe i flet shqip ata të largohen gjithë frikë, njësojë si në kohën e regjimit komunist në Shqipëri. kur çamët kishin frikë të deklaroheshin se ishin nga Çamëria.
Një grua shqiptare, nga zonat e jugut të Shqipërisë, e cila punonte në një familje të këtyre fshatrave( emrin dhe fshatin nuk e tregojë sepse ajo i trembej “rrezikut” që sillte) më tregojë se në fikun e shtëpisë, ku ajo ishte e punësuar, kishte gjetur në një pllakë dërrase të gdhendura emrat e një çifti shqiptar mysliman – çamë.
Por, sipas studiuesve të çështjes Çame, thuhet se :”Arvanitët ortodoks dhe arvanitët myslimanë (çamët), përbëjnë në vetvete një popull me një origjinë të përbashkët – Pellazgët e lashtë që i bie se janë shqiptarët e sotëm” thonë ata.
Të cilët kanë gjuhën dhe kulturën e arvanitëve – shqiptarë, por që ekzistenca e këtij populli të harruar dhe e lënë pas dore në drejtim të trashëgimisë së tyre, si nga sundimi gjysmë shekullor i Enver Hoxhës, dhe atë që është bërë fare shumë pak për ta, gjatë këtyre 23 vjetëve prej nga koha që ai regjim u rrëzua, ngelen përsëri sot e kësaj dite “shqiptarët e harruar” e lënë pas dore. Vetëm në kuadrin e një “Traktati Miqësie” me shtetin grek të arritur nga ish Presidenti Berisha, cili bëri të vetmin hap për hapjen e kësaj çështje mas 50 vjetëve.
Asimilimi dhe “harresa” mendohet se ka ardhur edhe ngaqë se ata mund të humbasin përkrahjen e shtetit grek dhe politikave kulturore për minoritetet, megjithëse, arvanitët e quajnë veten autoktonë në Greqi dhe kjo është një pyetje që lë shumë për të diskutuar, dhe që politika e sotme shqiptare mban një barrë të rëndë për ta zgjidhur atë sidomos kur bie fjala sipas ligjeve dhe konventave ndërkombëtare.
Megjithëse, nuk a asgjë zyrtare dhe studim të mirëfilltë, por kan mbetur vetëm shkrime dhe disa reportazhe prej Edit Durhamit, disa studiuesve , historianëve dhe gazetarëve e shkrimtarëve shqiptarë, të dekadave të fundit dhe disa dokumentare nga Çamëria, për të treguar se sa shqiptarë ka mbetur në këto zona dhe se sa shqiptare janë këto zona, ka edhe fakte të tilla që mund të tregojnë si ky fakt që mësova gjatë vizitës ime në Çamëri.
Një shqiptar që kishte emigruar në Gumenicë në vitin 1990, kur u rrëzua komunizimi në Shqipëri, në kushte anonime, tregon se :” Kur u largova nga Shqipëria, dhe u vendosa në Gumenicë, u strehova tek një shtëpi dykatëshe, karakteristike të këtij qyteti që ngjason shumë me Sarandën. Flija,thotë ai në katin e dytë sepse kati i pare ishte dyqan që mblidhte qumështin e mëngjesit, të fshatrave për rreth qytetit të Gumenicës, dhe prodhimeve të fshatit. Të nesërmen që isha arratisur nga Shqipëria, fillova të dyshojë, me vetveten nëse e kisha “kaluar kufirin” apo jo!? sepse çdo mëngjes ata flisnin shqip me njeri tjetrin duke bërë pazarin. Por më ka çuditur fakti se as sot e kësaj dite nuk e di se çfarë u bë me këta fshatar, dhe se çfarë ka ndodhur sepse mbas 1993 kur dhe erdhën me shumicë shqiptarët nga Shqipëria, asnjeri prej këtyre, fshatarëve kur sillte qumështin dhe prodhimet që kishte mbledhur, nuk fliste më shqip…”.
Dhe kjo më sqaron ai me keqardhje, ka ardhur si pasojë e asaj politike që ka ndjekur “politika dhe shteti grek ndaj atyre shqiptarëve, e cila ka qenë konstante…dhe e pa ndryshuar që i ka çuar shqiptarët drejt asimilimit dhe largimit nga këto troje që dikur ishin vetëm shqiptare. /KultPlus.com
Ka disa ditë që diskutohet nisma për të propozuar një ligj të ri, i cili mbron gjuhën shqipe. Këtë nismë e ka ndërmarrë Akademia e Shkencave në Shqipëri e cila ka deklaruar se do t’ia propozojë qeverisë shqiptare një ligj për ruajtjen dhe për zhvillimin e gjuhës. Kjo temë ka hapur shumë diskutime edhe mes gjuhëtarëve, studiuesve e profesorëve në Kosovë.
Gjuhëtarë nga Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina” thonë se gjuha jonë duhet të kultivohet dhe të mbrohet përmes mekanizmave të tjerë.
Profesori i Fakultetit të Filologjisë, Rrahman Paçarizi, kishte deklaruar me herët për medie se këto lloje zgjidhjesh e propozimesh për ligjet e mbrojtjes së gjuhës shqipe janë rezultat i mungesës së kreativitetit dhe i mungesës së dijes së atyre që propozojnë këto ligje.
Sipas tij, gjuha duhet të kultivohet e të zhvillohet përmes arsimit gjuhësor, përmes mekanizmave të dijes, të cilët ndikojnë për ta zhvilluar gjuhën e jo përmes ligjesh, të cilat i sanksionojnë gabimet.
“Nga kush duhet ta mbrojmë gjuhën, nga folësit e saj? Nëse këtë ia thoni një sociolinguisti të huaj, që merr vesh sado pak nga gjuhësia, sigurisht që do t’ju shikonte çuditshëm ose edhe do t’ju rekomandonte ndonjë trajtim te psikologu”, kishte deklaruar Paçarizi.
Më tutje ai ka theksuar se në Kosovë dhe në Shqipëri nuk ka fare nevojë për ligj tjetër për gjuhën shqipe dhe se ligj të veçantë nuk ka askund në botë.
“Të dyja shtetet i kanë ligjet e tyre për gjuhën, me të cilat përcaktohet se cilat gjuhë janë zyrtare në këto shtete. Ligj të veçantë për gjuhë standarde nuk ka askund në botë, mirëpo nëse ne duam të bëjmë një përjashtim nga bota, atëherë kjo është çështje tjetër”.
Më tutje ai ka thënë se Akademia e Shkencave ka edhe rekomandimet e Këshillit Ndërakademik të Gjuhës Shqipe, ku ka pasur diskutime dhe kundërshtim të plotë nga ana e akademikëve të gjuhës shqipe lidhur me këto nisma, të cilat janë edhe më të hershme./KultPlus.com
Sipas një studimi “New York Times” rendit armenishten si gjuhën e parë më të vjetër në botë, e dyta është greqishtja, e më pas vjen shqipja, prej nga rrjedhin shumë gjuhë të tjera.
Ndikimi i gjuhës shqipe në gjuhët e tjera në rajon, dhe pohimet se shqipja është gjuha më e vjetër vazhdojnë të jenë temë diskutimi dhe debati në Ballkan. Kjo për shkak se teoria përmban implikime të shumta etnike dhe politike dhe ushtron një ndikim të mundshëm në pretendimet e shteteve moderne për territore të kontestuara.
Sipas gazetës prestigjioze amerikane “New York Times”, gjuha shqipe radhitet në mesin e 3 gjuhëve më të vjetra të botës. Në studimin e publikuar dje dhe të përhapur rrufeshëm në të gjitha sitet online, paraqiten fakte se gjuha shqipe është ndër gjuhët më të vjetra të botës, madje si gjuhë është praktikuar që në kohën e Greqisë së lashtë.
“New York Times” rendit armenishten si gjuhën e parë më të vjetër në botë, e dyta është greqishtja, e më pas vjen shqipja, prej nga rrjedhin shumë gjuhë të tjera. Në fakt, kjo ka qenë tezë për shumë albanologë shqiptarë, të cilët gjithnjë kanë argumentuar se gjuha shqipe burimin e ka në gjuhen indoevropiane, e cila ka gjetur përdorim që në kohën para lindjes së Krishtit, respektivisht para epokës së re.
Si argument mbështetës të asaj që pohon në studimin e saj prestigjiozja “New York Times”, po u referohemi më poshtë kërkimeve shkencore nga të huajt që dalin në këto konkluzione shumë më herët. Në shekujt XIX dhe XX, shkenca e gjuhësisë krahasuese bëri të mundur që studiuesit të përcaktonin origjinën e gjuhës shqipe dhe lidhjet e saj me gjuhët e tjera indoevropiane. Të shumtë ishin shkencëtarët që bënë emër në këtë drejtim, ku mund të përmendim filologun Gotfrik Lajbnik (1646-1717), i cili deklaroi se gjuha shqipe rrjedh nga ilirishtja. Hans Tunman pak më vonë (1746-1778), historian suedez, profesor në Universitetin e Halles të Gjermanisë, ishte albanologu i parë që studioi shkencërisht origjinën e gjuhës shqipe. Ai bëri kërkime në burimet greke, latine, bizante dhe studioi fjalorin tregjuhësh sllav-grek-shqip të Theodhor Kavaliotit të vitit 1770.
Hans Tunman arriti në përfundimin se, shqiptarët janë vazhdues autoktonë të popullsisë së lashtë ilire, që as u romanizua dhe as u asimilua nga dyndjet e mëvonshme.
Johan Fon Han, 1811-1869, austriak i diplomuar për drejtësi në Universitetin e Haidelbergut, i cili shërbeu si gjykatës i shtetit të ri grek, dhe më vonë si nënkonsull në Janinë, iu fut studimeve të gjuhës shqipe bashkë me mendjendriturin, gjuhëtarin shqiptar, Kostandin Kristoforidhi. Botoi tri vëllime ‘Studime shqiptare mbi kulturën, gjuhën dhe historinë’ dhe nxori përfundimin se shqipja rrjedh nga ilirishtja dhe ilirishtja nga pellazgjishtja.
Franc Bop 1791-1867, profesor i Universitetit të Berlinit dhe themeluesi kryesor i gjuhësisë së krahasuar historike indoeuropiane, botoi në vitin 1854 veprën e tij dhe nxori përfundimin se shqipja bën pjesë në familjen indoevropiane dhe është gjuhë e veçantë pa simotër gjuhë tjetër. Dhimitër Kamarda, filolog italian me origjinë shqiptare, botoi veprën ‘Një ese e gramatikës krahasuese rreth gjuhës shqipe’ më 1864, ku vërtetoi me dokumente lashtësinë e gjuhës shqipe si një gjuhë ndër më të vjetrat në botë. Gustav Majer, 1850-1900, profesor austriak në Universitetin e Gracit, anëtar i Akademisë së Shkencave të Vjenës, i cili u specializua në fushën e studimit të gjuhëve shqipe, greke dhe turke, botoi librin ‘Mbi pozitën e gjuhës shqipe në rrethin e gjuhëve indoevropiane’ në vitin 1883, që më vonë u pasua me 8 vëllime shkencore mbi historinë, gjuhën, poezinë, përrallat popullore shqipe dhe ngulmimet e arbëreshëve në Itali dhe Greqi./KultPlus.com
Ligji për përdorimin e gjuhëve të bashkësive etnike do të rishikohet bazuar në vlerësimit e Komisionit të Venecias. Kështu ka paralajmëruar kryeministri i Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev duke komentuar mendimin e Komisionit të Venecias, i cili të premten doli me një sërë vërejtjesh lidhur me përmbajtjen e këtij ligji, që edhe në fazën e miratimit kishte shkaktuar tensione e reagime të shumta në Maqedoninë e Veriut.
Zaev tha se do të ketë ndryshime në pjesën që ka të bëjë me përdorimin e gjuhës shqipe në gjyqësor, në mënyrë që të shmanget situata që rrezikojnë të drejtat tjera dhe që të mundësohet e drejta e përdorimit të gjuhës amtare.
Komisioni i Venecias ka konstatuar se përmbajtja e ligjit mund të ngadalësojë në mënyrë domethënëse funksionimin e të gjithë gjyqësorit, duke rrezikuar shkelje serioze të së drejtës për gjykim të drejtë, e garantuar me të Konventën ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut.
“Gjuhët janë që njerëzit të kuptohen mes veti, ne kemi dalë në një zgjidhje ligjore, por edhe atëherë, kur debatuam në kuvend dhe pas miratimit të tij thamë se do të presim Komisionin e Venecias dhe do ta respektojmë vlerësimin, kështu që qëllimi im është të respektojmë Komisionin e Venecias. Ministria e Drejtësisë do të përgatisë ndryshimet dhe ne do t’i dërgojmë ato përsëri për miratim në kuvend, në përputhje me vlerësimet e Komisionit të Venecias”, ka deklaruar kryeministri Zoran Zaev.
Partia opozitare VMRO-DPMNE, e cila në vazhdimi është deklaruar kundër Ligjit për gjuhët, kërkon që të respektohet qëndrimi i Komisionit të Venecias, që sipas kësaj partie “konfirmoi vërejtjet dhe kritikat që qytetarët dhe VMRO-DPMNE i patën në kohën e miratimit të ligjit”.
“Pozicioni i Komisionit të Venecias duhet të respektohet, veçanërisht pasi ne jemi një vend që po synon anëtarësimin në Bashkimit Evropian”, thuhet në reagimin e VMRO-DPMNE-së.
Nga Bashkimi Demokratik për Integrim (BDI) kanë thënë se “Komisioni i Venecias ka mbështetur tërësisht politikat tona për barazi gjuhësore”, pa komentuar vërejtjet e komisionit.
Komisioni i Venecias gjithashtu rekomandoi që detyrimi i përdorimit të gjuhës shqipe në komunikim ndërinstitucional dhe të brendshëm mes shërbyesve administrativë dhe atyre civilë, të kufizohet në komunikim zyrtar të shkruar ose futja e tij në fuqi të shtyhet deri në zbatimin e duhur të asaj dispozite sa të jetë e pranueshme.
Ligji për përdorimin e gjuhëve që avancon përdorimin zyrtar të gjuhës shqipe është miratuar më 14 mars të vitit 2018, por hyrja e tij në fuqi është zvarritur për gjatë kohë meqë ish-presidenti, Gjorge Ivanov refuzonte dekretimin e tij.
Ligji që është në fuqi parasheh përdorimin e gjuhës shqipe në qeveri, kuvend, organet e pushtetit gjyqësor dhe administratën publike. Edhe mbishkrimet e të gjitha institucioneve në nivel qendror janë në dy gjuhë, ndërsa në nivelin lokal gjuha shqipe do të përdoret në të gjitha komunat ku më shumë se 20 për qind e popullatës flasin gjuhën shqipe./rel/ KultPlus.com
Për t’u treguar sa më modernë e europianë, ne shqiptarëve na ka përfshirë edhe një mani deri në marrëzi, në vendosjen e emrave që nuk kanë asnjë lidhje me gjuhën e bukur shqipe.
Dhe kjo mani fillon që me vënien e emrave bebeve të sapolindura e deri tek emërtimi i dyqaneve, lokaleve e institucioneve të ndryshme. Shfletojmë regjistrat e shkollave dhe gjen në ta emra nxënësish nga më të ndryshmit që nuk kanë asnjë lidhje me traditën, aktualitetin, gjuhën shqipe e shqiptarët.
Hasim emra të tillë si Roes, Enki, Erda, Alesja, Sindi, Saldi, Fabrizio, Elmisa, Asli, Ruseli etj. dhe nuk e kuptojmë se çfarë domethënie kanë, me se lidhen, nga e kanë origjinën, e ç’kuptime simbole kanë. Në shumicën e rasteve, as prindërit vetë nuk e dinë përse ua kanë vënë e çfarë duan të thonë emra të tillë, përveçse shumica e tyre janë thjesht bashkime mekanike shkronjash, gjoja si gjetje të reja që të mos i ketë kush tjetër këta emra në lagjen, fshatin apo qytetin ku banojnë. Askush nuk mund t’i dallojë dot, se në ç’gjini janë, nëse nuk i ka parasysh, emra të tillë si Eni, Enki, Sindi, Saldi, Asli, Ani, etj. Në vënien e emrit të bebes, duhet të kemi parasysh, se ai ndikon shumë në karakterin e fëmijës, sidomos kur të rritet, deri sa ai të shprehet: “Mu mërzit emri që mbaj!” Kjo ka të bëjë sidomos me qëndrimin qesharak që mbajnë moshatarët ndaj tij. Emrat duhet të jenë të ndarë sipas seksit. Sipas një studimi është konstatuar se djemtë që mbajnë emra vajzash janë më agresivë. Kjo për faktin se ata fizikisht janë më të fuqishëm se adashet e tyre. Po të krahasojmë dy emra, që në formë duken si modernë, Bollma dhe Alma, të thelb kanë një semantikë krejtësisht të kundërt. Bollma është një emër vajze, i formuar nga dy fjalë “boll” dhe “më”, të cilin ia kishte vënë babai, për të ndërprerë lindjen e vajzave që kishte boll, e për të patur një djalë! Mirë po, jo vetëm që nuk ndodhi një dëshirë e tillë e prindërve, por shokët e klasës filluan ta tallnin Bollmën, duke e thërritur “bolla”! Po kështu ndodh edhe me emri Asije, me origjinë arabe, që në shqip do të thotë “gjynahqare, mëkatare”. Këtë emër të kthyer në shaka, e dëgjuam një ditë në një ambient studentësh, të cilët pasi ia kishin mësuar përkthimin, pyesnin për shoqen e tyre me ironi: Ku është ajo mëkatarja?! Emri i njeriut duhet të lidhet me diçka, me traditën, me palcën shqiptare, me gjuhën e lashtë.
Njerëzit e çdo vendi, dallojnë jo vetëm nga gjuha, traditat, folklori, veshja, por edhe nga emrat që mbajnë banorët e tij. Në Shqipëri askush nuk u vë fëmijëve emra kinezë apo japonezë, përveçse njërit, që ia vuri në monizëm djalit Mao Ce Dun, për respekt të udhëheqësit kinez, e me këtë fakt u realizua edhe një film i bukur artistik. Prindi, kur i vë emrin fëmijës së tij, duhet të mendojë se djali apo vajza nuk do të jetë gjithmonë i vogël, por nëse ai emër i pëlqen atij edhe kur të jetë i rritur. Si mund të tingëllojë vallë emri Sindi, i një gjysh me kapele apo me qeleshe dhe i një gjysheje me shami të zezë në kokë?! Është vënë re se prindërit më pak të arsimuar në vendosjen e emrave, janë më shumë tradicionale se disa intelektualë, që duan ta shprehin kulturën dhe modernitetin e tyre edhe në vendosjen e emrave. Në vendosjen e emrit të foshnjës, është e mira të mbahet parasysh fakti të mos vihen emra, që mund të ketë mbajtur një pjesëtar tjetër i familjes, të cilët përgjithësisht ishin emra të vjetër arabë e turq për myslimanët dhe italianë e grekë për të krishterët. Sa vulgarë tingëllojnë sot emra të tillë, Mahmud, Spiro, Niqifor, Dullë, Mazllum, Pilo, Hava, Shkurte e të tjerë të kësaj kategorie. Kur themi të mos përdoren emra pa domethënie apo me origjinë të huaj, kjo nuk do të thotë që të kufizohemi në një grup emrash të pëlqyeshëm. Pati një kohë që u kthye në mani vënia e emrave të tillë si Enver, Ilir, Arben, Besnik, Behar etj. Nuk është e kurdisur, por fakt, që kur isha në shkollë të mesme, kishim në vitet e para 28 vajza nga veriu, ku 13 prej tyre e kishin emrin Dile! Aq shumë vlerësohet emri që i vihet foshnjës, sa që disa e paramendojnë atë qysh kur nëna mbetet shtatzënë dhe biles ka edhe që e lidhin emrin me jetëgjatësinë e fëmijës. Kështu një prind që nuk i jetonin vajzat, i vuri vajzës së fundit emrin Dorotea “dhuratë e zotit” dhe kjo, për koincidencë jetoi e u rrit. Kurse një familje tjetër, që nuk i rronin djemtë, e mbajti emrin e tij sekret për një vit, pa e ditur askush, përveç atij që ia vuri. Në vënien e emrit të fëmijës duhet të kihen parasysh edhe dy këshilla të tjera; emri duhet të jetë sa më i shkurtër, që të mos ketë më mundësi shkurtimi si dhe të mos jetë i njëjtë me mbiemrin, por të përshtatet ose të rimojë me të.
E themi këtë se shkurtimi i emrave, duke u kthyer në mani, nganjëherë deformon komunikimin dhe konfidencialiteti bëhet banal. Mani e theksuar, që tanimë është kthyer në sëmundje të pashërueshme, është vendosja e emrave të huaj dyqaneve e lokaleve. Jo vetëm në qytete kryesore, por në çdo qytet e fshat po vendosen emërtimet e huaja në lokale, në dyqane e restorante luksoze. Ecim rrugëve të kryeqytetit dhe në të dyja anët mbushur dyqane e lokale, me tabela krejtësisht në gjuhë të huaj. Lexojmë psh “Obsession” dhe kur futemi brenda në dyqan shikojmë rroba e këpucë. Në një tjetër lexojmë “Blue fly” dhe sapo vendosim këmbën brenda ndeshemi me lloje të ndryshme këpucësh. Po kështu vazhdojmë të lexojmë tabelat me emrat “Preciosa”, ku dyqani mban ora dore, e “Beautyline” ku shiten artikuj kozmetikë, “Pierre lannier” ku përsëri shiten ora dore, e kështu mund të vazhdosh në gjithë rrugën “Myslim Shyri”. Pyetëm shitëset e këtyre dyqaneve se ç’kuptim kishin këta emra, por ata rrudhin supet, duke na thënë se këtë “e dinë pronarët që i kanë vënë”. Kudo emërtime llamburitëse, marramendëse, që nuk shprehin asgjë nga malli që mbajnë brenda.
Duke qenë mes emrave të huaj, muzikës së huaj, prodhimeve të huaja, veshjes së huaj, mos vallë kështu po e meritojmë formalisht emrin “qytetar i botës”! Më kanë mbetur në mendje fjalët që më tha ai veterani që ishte ulur në një qoshe të rrugës “Gjeneral Nikols”. “Pse lodheni kot, po na mbyt huaja, ia kemi vënë këmbën shqipes. Vetëm emrat e furrave të bukës dhe byrektoret kanë mbetur shqip, po nuk u kujtuan që t’i bastardojnë edhe këto”, na tha ai/ Ramazan Sherja / KultPlus.com
“Shqipja dhe greqishtja, ndikimi te njëra-tjetra nisur nga përvoja e mësimdhënies tek fëmijë dygjuhësh”, është një studim i realizuar nga Aurela Konduri, Rozana Rushiti dhe Marina Parizi për të zbuluar përmes dygjuhësisë interferencat mes dy gjuhëve, shqipes dhe greqishtes, shkruan KultPlus.com
Ky studim është bërë në mënyrë që procesi i mësimit të gjuhës shqipe të rrjedhë natyrshëm dhe të bëhet pjesë integrale e jetës së fëmijëve.
Gjuha Shqipe mbetet me peshë të madha për të gjithë ata që emigruan jashtë. Shumë familje shqiptare të shpërndara nëpër botë, sot kujdesen që fëmijët e tyre të mësojnë gjuhën e të parëve. Në këtë aspekt po punohet shumë nga grupe e shoqata të ndryshe të cilat po arrijnë të hapin shkolla e klasa plotësuese për nxënësit shqiptar, shkruan kultPlus.
Një shkollë
e tillë është hapur edhe në Londër. Në mjediset e shkollës angleze
St.Augustine’s CE Hight School, Kilburn në Londër ka nisur të mbaj mësim në
gjuhën shqipe shkolla “Ardhmëria”. Çdo ditë nga ora 11:00 deri në ora 14:00 në
këtë shkollë mbahet mësim plotësues në gjuhë shqipe.
Mësuesja Anila
Kadija e cila punon me klasën e abetares, për grupmoshat 5 deri 8 vjeç dhe mësuesja
Aida Haziri e cila punon me klasën e të rriturve, grupmoshat 9 deri 15 vjeç, si
dhe mësuesja ndihmëse Klodiana Gjona janë shprehur që përkushtimi i tyre që këta
nxënës të mësoj gjuhën shqipe do të jetë i pakufizuar.
Në ditën e parë, me 21 Shtator 2019, pasi drejtor Lutfi Vata bëri përshëndetjen
e rastit dhe një prezantim të shkurtër rreth projekteve që ka kjo shoqatë,
mësimi ka nisur rregullisht.
Prindërit janë
njoftuar me rregulloren e shkollës dhe përmbledhjen e programit, si dhe me çdo aktivitet
që do të mbahet aty.
Shkolla ju
ofrua familjeve falas.
“Në klasën e abetares fëmijët u njohën me njëri-tjetrin duke u shprehur në gjuhën shqipe. Më pas u njohën me librin e abetares, të cilin e shfletuan me kujdes dhe zgjodhën faqen e preferuar, në mënyrën vizive. Çdo njëri prej tyre motivoi përzgjedhjen e preferuar me një përshkrim në shqip. Kjo ndihmoi në përcaktimin e nivelit të klasës dhe krijoi një panoramë më konkrete për punën e diferencuar e cila do të bëhet nga mësuesia në të ardhmen. Pas kësaj njohje u përgatit nga të gjithë nxënësit e klasës së abetares një vizatim didaktiv mbi ditën e parë të shkollës”, kanë njoftuar nga shkolla. / KultPlus.com
Lexo përshkrimet që u bëhen dy fëmijëve, është udhëzimi në librin e Gjuhës Shqipe të klasës së dytë, dhe është dhënë një përshkrim për dy nxënës, që fëmijët më pas duhet të vizatojnë atë që kanë lexuar, shkruan KultPlus.
Në këtë pjesë të rrëfimit bie në sy që flitet
për një vajzë të vogël e që bartë syze, por përpos syzeve ajo është e gjatë vetëm
një pëllëmbë.
Ky përshkrim i vajzës që në këtë libër vjen me
emrin Kamila ka zgjuar reagime në rrjetet sociale, të cilët kanë shprehur shqetësimin
se si do të ndihen vajzat e vogla që bartin syze, e të cilat duhet ta zbërthejnë
këtë detyrë.
Shumë prindër këtë pjesë të librit të Gjuhës Shqipe të klasës së dyte e kanë vlerësuar si skandaloze. KultPus ju sjell më poshtë këtë pjesë nga ky libër./KultPlus.com
Gjuha shqipe prezantohet në “Ditën Evropiane të Gjuhëve” në Institutin Gothe, Rotterdam, Holandë. Në festën tradicionale të diversitetit gjuhësor në Evropë që organizohet çdo 26 shtator, do të ketë aktivitete kulturore për të promovuar vlerat dhe kulturën tonë gjuhësore, shkruan KultPlus.com
Prej 18 vitesh, “Dita Evropiane e gjuhëve” bashkon njerëz me prejardhje dhe kultura të ndryshme me qëllim promovimin e diversitetit gjuhësor dhe kulturor të Evropës, rritjen e ndërgjegjësimit për gjuhët si dhe nxitjen e mirëkuptimit ndërkulturor me njëri-tjetrin.
Ministri i Shtetit dhe Diasporës në Shqipëri, Pandeli Majko, ka njoftuar se gjuha shqipe do të jetë pjesë e programit mësimor në Universitetin e Regensburgut në Gjermani, shkruan KultPlus.com
“Gjuha shqipe pjesë e programit mësimore në Universitetin e Regensburgut në Gjermani. Duke filluar nga ky semester, studentët kanë mundësi të njihen me konceptet bazë të gjuhës shqipe dhe përdorimin e saj në jetën e përditshme”, ka shkruar Majko në Facebook.
Lidhja e Arsimtarëve dhe Prindërve Shqiptarë “Naim Frashëri” në Zvicër ka hapur konkursin për mësues të gjuhës shqipe në disa komuna.
Ministri i Shtetit për Diasporën, Pandeli Majko bëri të
ditur se konkursi është çelur për punësimin e mësuesve në komunat e
Rorschach, Degersheim, Uzwill, Flawil, Oberriet, Buchs, Sevelen, Bad Ragaz,
Sargans, Schmerikon dhe Uznach.
“Shpallet konkursi për mësues të gjuhës shqipe në Zvicër për
vitin shkollor 2019-2020.
Lidhja e Arsimtarëve dhe Prindërve Shqiptarë “Naim Frashëri” në Zvicër ka hapur
konkursin për mësues të gjuhës shqipe në komunat e Rorschach, Degersheim,
Uzwill, Flawil, Oberriet, Buchs, Sevelen, Bad Ragaz, Sargans, Schmerikon dhe
Uznach”, -thotë Majko.
Afati për dorëzimin e dokumenteve do të zgjatë 14 ditë. Në
disa nga kantonet në Zvicër tashmë ka filluar mësimi i gjuhës shqipe, këtë të
hënë do të fillojë edhe në Zyrih.
Zvicra është vendi, ku fëmijët shqiptarë mësojnë gjuhën shqipe më mirë se në të gjitha shtetet e tjera, ku ka emigrantë shqiptarë. Shkollat shqipe në Zvicër funksionojnë në kuadër të shkollave kantonale. / atsh / KultPlus.com
“Mësimet e Diolës” ka shpërndarë në Facebook një pjesë të testit kombëtar, detyrë që i nënshtrohen çdo vit nxënësit e Kosovës.
Në një detyrë nga lënda e gjuhës shqipe kjo pjesë e testit është përplot me gabime drejtshkrimore dhe teknike. Madje fjalët janë të shkruara njësh, të pandara me hapësirë mes tyre.
Gjuha franceze është bërë më e popullarizuar në 50 vitet e fundit, derisa më pak zviceranë flasin gjuhën gjermane. Kjo lidhet me migrimin, përcjell albinfo.ch.
Pothuajse dy të tretat e njerëzve që jetojnë në Zvicër flasin rregullisht më shumë se një gjuhë. Me katër gjuhë zyrtare kombëtare, Zvicra ka një peizazh të veçantë gjuhësor dhe shumë gjuhë jo-kombëtare që mund të dëgjohen edhe në jetën e përditshme, shkruan ‘Swissinfo.ch’.
Sipas të dhënave aktuale nga Zyra e Statistikave Federale (FSO), pjesa më e madhe e popullsisë së përhershme flet gjuhën gjermane ose zvicerane gjermane. Në mesin e gjuhëve jo-kombëtare, gjuha angleze dhe portugeze janë më të zakonshmet e më pastaj është edhe gjuha shqipe, përcjell albinfo.ch.
Për shkak të numrit të madh të të huajve, edhe gjuhët e huaja gjithnjë janë më të përhapura në Zvicër.
Gjuha angleze po bëhet gjithashtu një gjuhë e shquar në Zvicër. Në vitin 2010, 4.6% e popullsisë zvicerane foli gjuhën angleze si gjuhë kryesore, krahasuar me 5.4% shtatë vjet më vonë. Kjo është gjithashtu për shkak të rritjes së emigracionit nga vendet që flasin anglisht, si Britania e Madhe dhe SHBA.
Në Zvicrën frankofone, emigrantët priren të përshtaten me gjuhën lokale. Për shembull, shumë njerëz që flasin spanjisht, portugalisht ose italisht emigrojnë në Zvicrën frankofone, dhe ata priren të mësojnë shpejt frëngjishten.
Dhe, të huajt në përgjithësi integrohen më shpejt në Zvicrën frankofone, sesa në Zvicrën gjermanofolëse.
Trendet e emigracionit janë të ndryshme në pjesën gjermanofolëse të Zvicrës. Për shembull, njerëzit që emigrojnë nga Kosova ose Turqia kanë më shumë probleme duke folur gjermanisht në fillim krahasuar me spanjollët që mësojnë frëngjishten në Zvicrën frankofone.
Sipas statistikave zyrtare, 62.6 flasin gjermanisht ose zvicerane-gjermane, pastaj 22.9 frëngjisht, 8.2 italisht dhe 0.5 romansh, përcjell albinfo.ch.
Nga gjuhët e huaja, 5.4 flasin anglisht, 3.7 portugeze, 3.2 shqip, serbisht ose kroatisht 2.5, spanjisht 2.4 dhe 7.7 gjuhë tjera. / KultPlus.com
Mësimdhënia e gjuhës shqipe si lëndë zgjedhore në shkollat 8 vjeçare në Turqi, përkrah kurseve intensive të pavarura të shqipes u konsiderua sot si një arritje e rëndësishme nga Ambasadori i Shqipërisë në Turqi, Genti Gazheli.
Në mesazhin drejtuar shqiptarëve me rastin e festave të fundvitit, Gazheli evidentoi të gjitha sfidat dhe arritjet gjatë vitit 2018.
“2018-a po mbledh rrezet e fundit dhe kjo ambasadë mendon se i ka përmbushur më së miri sfidat që u shfaqën. Sfidat tona në të shumtën e rasteve ishin dhe janë kurorëzim suksesesh. Viti që po lëmë, për nga ana e realizimit të objektivave, mund të thuhet se ka shumë pika për tu vënë në pah”, tha Gazheli.
Numri i individëve apo i bizneseve, që duan të vijnë në Turqi apo të shkojnë në Shqipëri, sipas ambasadorit, është gjithnjë në rritje, transmeton atsh.
“Natyrisht, marrëdhëniet strategjike me Turqinë janë të përsosura dhe ne vazhdojmë të punojmë për cilësi të lartë në këtë aspekt. Gjithësesi, krahas këtyre marrëdhënieve të mira politike, fusha ekonomike mbetet përparësi, ku duhet punuar më tepër për këtë qëllim. Në këtë pikë ndërhyrja e Turqisë është thelbësore”, tha Gazheli.
Përsa i përket gjeopolitikës, Gazheli vlerësoi se Turqia është një ndër partnerët besnik të Shqipërisë dhe të çështjes shqiptare kudo në botë, të cilën e ka vërtetuar me mbështetjen e fundit të kandidaturave tona në OSBE, në Këshillin e Bashkëpunimit Rajonal etj.
Përveç kësaj, Gazheli theksoi se ambasada shqiptare ka qenë aktive si në diplomacinë ekonomike me vizitat që ka bërë dhe në thithjen e investimeve. Po ashtu, ai nënvizoi asistencën e ofruar shqiptarëve apo rolin e ambasadës në ekuilibrin e marrëdhënieve me vendin pritës dhe vendin që mbulojmë.
Gjithashtu, Gazheli theksoi se shumë të sëmurë që zgjedhin të kurohen në Turqi falë marrëveshjes midis dy shteteve tona gjejnë mbështetje dhe zgjidhje këtu. /KultPlus.com
Që pas triumfit në “Sanremo”, Ermal Meta është kthyer në një nga këngëtarët më të pëlqyer në Itali.
Ai është mjaft aktiv në rrjetet sociale dhe shpesh postimet e tij janë në gjuhën italiane, por së fundmi këngëtari ka postuar një foto dhe bashkëngjitur saj ka shkruar në shqip, por kjo ka çorientuar fansat e tij italianë.
Meta si ka përdorur një shprehje popullore, e cila përshtatet me pozën që ka marrë. “Rri shtrembër dhe fol drejt”, ka shkruar këngëtari në postimin që ka çmendur italianët, të cilët nuk e kuptonin dhe nuk mund ta përkthenin gjuhën shqipe.
“Tani duhet të nis një kurs për gjuhën shqipe që të kuptojmë”, i shkruan një komentues.
“Çfarë? Unë flas pak italisht dhe pak anglisht. Nuk e kuptoj gjuhën tënde. Këtë radhë duhet përkthimi. Shqipja nuk është një gjuhë e lehtë. Unë nuk kuptova gjë, vetëm fjalën e fundit”, janë disa nga komentet që i kanë lënë fansat e tij.
Por sigurisht që komentuesve italianë të cilët u munduan të gjenin përkthimin i erdhën në ndihmë shumë shqiptarë, të cilët u munduan ti shpjegonin shprehjen tonë popullore.
“Është një shprehje në shqip “Rri shtrembër dhe fol drejt”, pak a shumë. Mbase në italisht nuk ka shumë kuptim, por tek ne po”, ka shkruar një shqiptare./ KultPlus.com
Të dielën, më 7 tetor, ora 11:30, në godinën e Fakultetit Pedagogjik të Universitetit “Aristoteli” në Selanik, Shoqata e Emigrantëve Shqiptarë “Nënë Tereza” fillon ciklin mësimor të gjuhës shqipe për vitin akademik 2018-19, shkruan KultPlus.
Fëmijët e emigrantëve shqiptarë të moshave 6-17 vjeç janë të mirëpritur të regjistrohen për të filluar ose për të vazhduar mësimin e tyre në gjuhën shqipe nën kujdesin e mësuesve vullnetarë të kualifikuar.
Paralelisht do të bëhen regjistrimet për grupin e valleve popullore me nxënësit e ciklit mësimor. / KultPlus.com
12 nxënës shqiptarë të fshatit Bajnicë në Qashkë të Velesit në Maqedoni asnjëherë nuk e kanë pasur fatin ti mësojnë 36 shkronjat e alfabetit të gjuhës shqipe. Kjo për shkak se e drejta e tyre për tu arsimuar në gjuhën amtare është mohuar.
Ata janë të detyruar të udhëtojnë deri në shkollën qendrore në Qashkë dhe mësimin ta mësojnë në gjuhën maqedonase.
Ata mësojnë gjuhën, kulturën dhe historinë maqedonase para gjithçkaje.
Numri i fëmijëve shqiptarë në këtë shkollë është rreth 30-të.
Të pyetur nga gazetarja nëse dinë shkrim dhe lexim në gjuhën shqipe, nxënësit plotë ngurrim dhe duke mos dashur të thonë jo, ato thonë po, por në fakt njëra nga nxënëset pohon që dinë vetën dy shkronja në gjuhën shqipe, A dhe B.
Përderisa të tjerët pohojnë që nuk dinë asnjë shkronjë, ama ata flasin mirë shqip dhe pohojnë që kanë dëshirë të mësojnë shqip.
Banorët shqiptarë atje, janë të shqetësuar për këtë problem dhe shpresojnë që fëmijët e tyre të fillojnë të mësojnë shqip në shkollë.
“Ne kemi mbaruar por shpresojmë të bëhet diçka për fëmijët tanë”.
Fshati Bajnicë ndonëse konsiderohet shembull për bashkëjetesë ndëretnike, banorët shqiptarë aty nuk janë të gatshëm që fëmijët e tyre të martohen me maqedonas. /KultPlus.com
Gjuha shqipe mësohet në shumë universitete të botës, diku si lëndë zgjedhore në kuadër të gjuhëve ballkanike, e në disa universitete janë katedrat e veçanta të gjuhës shqipe.
Vendi që ka më shumë katedra të gjuhës shqipe është Italia, aty ku janë arbëreshët. Ndërkohë, gjuha shqipe përveç që mësohet si gjuhë, ajo mësohet edhe në aspektin akademik, që u shërben studiuesve të huaj për hulumtime shkencore, historike e kulturore.
Gjuha dhe kultura e shqiptarëve, ka tërhequr prej kohësh vëmendjen e studiuesve të huaj dhe shqiptarë që në shekullin XVIII dhe më parë. Gjuha shqipe mësohet dhe studiohet në disa universitete dhe qendra albanologjike në botë. Dekanja e Fakultetit të Filologjisë në Universitetin e Prishtinës, Lindita Rugova, tha për Radio Kosovën se shumë universitete të njohura në Itali kanë katedra të gjuhës shqipe si dhe degë të vogla në kuadër të gjuhëve ballkanike.
“Katedra më e vjetër e gjuhës shqipe është ajo e Universitetit “Lorientale” në Napoli, pastaj në Kalabri në Kozencë, në Sicili, në Palermo, në Lece, në Romë, në Venecia. Pra, shumë universitete të Italisë kanë një degë të vogël, një katedër shpeshherë në kuadër të gjuhëve ballkanike, por këto që përmenda janë katedra më vete”, tha ajo.
Dekanja Rugova, tha se në vendet e rajonit janë të hapura katedrat, që në kuadër të tyre mësohet dhe studiohet gjuha shqipe. Në universitetet evropiane gjithashtu, studiohet në SHBA, Rusi e më gjerë. Studiuesi bullgar Anton Pançev, pedagog në Universitetin e Sofjes në degën e Ballkanologjisë, thotë për Radio Kosovën se çdo vit pranohen nga 15 studentë që duan të studiojnë gjuhën shqipe.
“Studentët tanë i përdorin këto mundësi, të zhvillojnë studimet e tyre. Në doktoratë kemi disa doktorantë shumë të suksesshëm në fushën e shqipes, qoftë në letërsi, qoftë në gjuhësi. Mësimi i shqipes në Bullgari ka tradita të vjetra, ka 60 vjet tani. Studentët tanë vazhdojnë të kenë sukses jo vetëm në mësimin e shqipes, por edhe në rileximin profesional”, tha ai.
Gjuha shqipe përveç që mësohet si gjuhë, ajo mësohet edhe në aspektin akademik, që u shërben studiuesve të huaj për hulumtime shkencore, historike e kulturore. Universiteti i Prishtinës bashkëpunon ngushtë me universitetet botërore, që brenda tyre kanë programe dhe kurse për gjuhën shqipe. Pedagogët e studiuesit e gjuhës shqipe në ato universitete, shkëmbejnë studimet e hulumtimet e tyre me universitetet shqiptare në Prishtinë e Tiranë.
Instituti i Librit dhe i Promocionit, në bashkëpunim me Bashkinë San Giorgio Albanese, në provincën e Kozencës në Itali, në datat 21 deri më 29 korrik, organizuan edicionin e dytë të projektit “Java arbëreshe – 2018”, në kuadër të një projekti edhe më të madh rajonal “Festa dei popoli” (Festa e popujve).
Një grup i formuar nga studentë të Fakultetit të Arteve të Bukura dhe Fakultetit të Artit Skenik (Universiteti i Arteve të Bukura në Tiranë) dhe nga piktorë të mirënjohur të peizazhit, pjesë aktive e kolonive të organizuara nga ILP ndër vite, u nis më datë 21 korrik nga Tirana drejt San Giorgio Albanese-s apo si i thonë banorët e tij arbëreshë, drejt Mbuzatit.
Gjatë Javës Arbëreshe nga grupi i të rinjve shqiptarë dhe të rinjve arbëreshë u realizuan disa vepra artistike dhe veprimtari kulturore.
Tri murale me temën e Skënderbeut, Heroit tonë Kombëtar, qëndresën e tij dhe natyrën e bukur të San Giorgio-s, u realizuan nga studentët e arteve: Lidja Keçaj, Përparim Gjonaj, Ardian Engjëlli, Adri Sado, Mirjana Madhi, Endri Doce, të drejtuar nga profesori i tyre Shpëtim Kërçova, profesor pranë Universitetit te Arteve, Fakulteti i Arteve të Bukura.
Mbi njëzet piktura të realizuara nga piktorët pjesëmarrës, Viktor Bejkosalaj, Skënder Strica, Çaush Vathi, Jordan Finidiku, Shpëtim Xhema, Kudret Durollari dhe Osman Tonuzi, u ekspozuan ditën e fundit të këtij aktiviteti për kënaqësinë e të gjithë banorëve të qytezës. Në këto piktura u pasqyruan me art bukuritë e kësaj zone me një histori të lashtë e të gjatë ku arbëreshët ruajnë ende me mjaft dashuri e përkushtim si gjuhën ashtu edhe traditat me të cilat u nisën mbi 500 vjet më parë drejt brigjeve të Italisë për t’u strehuar në zonën piktoreske dhe bujare kalabreze. Kjo qytezë, ku përveç arbëreshëve dhe italianëve ka edhe mjaft emigrantë të ardhur në vitet e fundit për të gjetur strehim aty, për shkak të kushteve të vështira të jetesës në vendet e tyre, është një shembull i gjallë respekti dhe mirësie ndaj miqve në një tokë ku këto vlera kanë qenë ndër shekuj shtyllat e jetesës së qytetarëve të saj.
Gjatë kësaj jave grupi artistik shqiptar pati mundësinë të vizitonte dy qyteza të tjera, si: Corigliano Albanese (ku vizituan kështjellën e Dukatit e ngritur në shekullin e XIII) dhe qytetin e Acri-t.
Në Muzeun MACA (Muzeu i Artit Bashkëkohor në Acri) patën mundësinë të vizitonin ekspozitën e quajtur “Albania: The Spirit of Times”, e cila ishte kuruar nga Artan Shabani e Boris Brollo.
Në mbrëmjen finale u organizua një festë për të gjithë banorët, ku pjesëmarrësit në “Festa dei popoli” kishin përgatitur gatime tradicionale të vendeve të tyre. Grupi shqiptar përgatiti, me këtë rast, disa gatime tradicionale shqiptare, si: byrek me spinaq, patëllxhanë të mbushur, shëndetlije, biskota, të cilat u vendosën në stenda, ku gjendeshin gatime tradicionale nga vende, si: Nigeria, Afganistani, Siria, Egjipti etj.
Gjithashtu, grupi i talentuar i studentëve balerinë: Endri Sejati, Ema Bilbilaj, Fjoralba Hasanbelliu dhe Marigen Disha, të përgatitur nga prof.dr.asoc. Roberta Mone, pedagoge në Universitetin e Arteve, Fakulteti i Artit Skenik, kërcyen për kënaqësinë e të pranishmëve valle popullore të të gjitha trevave shqiptare, të cilat u finalizuan me zbritjen në shesh për të vallëzuar bashkë me publikun pjesëmarrës në koncert.
Ky aktivitet u organizua falë iniciativës dhe mikpritjes së kryetarit të Bashkisë së San Giorgios Albanese, Gianni Gabriele dhe zëvendëskryetarit të Bashkisë, Sergio Esposito, /KultPlus.com
Rruga shtrihet nga Kompleksi Memorial i Reçakut deri te “Kulla e Lirisë”, punimet e saj janë bërë nga Kryesia e Këshillit Turk në Kosovë (KFOR-i Turk).
Në Komunën e Shtimes e cila ndodhet në pjesën qendrore të Kosovës, ditë më parë u bë hapja e rrugës së ndërtuar duke filluar nga Kompleksi Memorial i Reçakut deri te “Kulla e Lirisë”, punimet e së cilës janë bërë nga Kryesia e Këshillit Turk në Kosovë (KFOR-i Turk).
Kjo rrugë e re, e cila lidh dy vende të rëndësishme për Komunën e Shtimes, atë të Kompleksit Memorial të Reçakut dhe “Kullës së Lirisë”, aty ku janë masakruar 45 civilë nga forcat serbe në vitin 1999, është hapur nga Kryesia e Këshillit Turk në Kosovë (KFOR-i Turk) në bashkëpunim me komunën.
Mirëpo ajo që i ka lënë përshtypje ish-kryeredaktores së gazetës “Zëri”, tani anëtare e Partisë Demokratike të Kosovës, Arbana Xharrës, është tabela njoftuese.
“Reçak, 26.07.2018, në inagurimin e rrugës dhe të Kullës, gjuha shqipe e katërta. Në këtë zonë ku u zhvilluan luftimet më të ashpra nga UÇK. Mjerim!”, është reagimi i saj në një postim në Facebook.
Rruga ka një gjatësi prej afro 1,5 kilometrash dhe punimet për hapjen e saj kanë nisur më 11 prill të vitit 2018.
Në hapjen e kësaj rruge morën pjesë kryetari i Komunës së Shtimes, Naim Ismajli, komandanti i KFOR-it Turk në Kosovë, koloneli Cem Sinan Barım, përfaqësuesit komunal, të Forcave të Sigurisë së Kosovës si dhe banorë të Shtimes./KultPlus.com
Në morinë e titujve të portaleve, që gjatë ditës së dielë bëjnë çmos për të marrë klikime njerëzish, që janë duke u shullyer buzë detit, më bëri përshtypje një lajm, sipas të cilit një baba kërcënonte se nuk do e qaste në shtëpi të bijën… Si gjithë lexuesit e të dielës, edhe unë klikova sipër, për të lexuar ndonjë dramë familjare, telenovelë me personazhe realë, për të zbuluar më pas se, në fakt, lajmi ishte shumë më i bukur sesa këto historitë banale: një zotëri, në programin e Ardit Gjebresë, kishte thirrur të bijën që jetonte në Itali dhe ishte e martuar me një italian dhe veç falenderimeve dhe dashurisë së një ati, i kishte kërkuar që t’i mësonte të birit patjetër shqipen. I kishte vënë edhe afat, deri në fund të vitit, më duket, duke e “kërcënuar” se përndryshe mos të guxonte të shkonte në shtëpinë e tij (kjo pjesë më kishte ngatërruar në tituj).
Kolegët e mi të portaleve ndoshta do merrnin të njëjtat klikime, në mos edhe më shumë, nëse nuk do abuzonin me titullin. Sepse çdokush nga ne njeh ndonjë gjysh në moshë të thyer, që bën përpjekje titanike për të bërë ndonjë përshëndetje në anglisht, italisht, gjermanisht dhe edhe në gjuhë të rralla për të folur me nipër e stërnipër nëpër botë dhe në fund pasi nuk kuptohet me fjalë, merret vesh vetëm me gjuhën e dashurisë, të mallit, të lotëve. Po ashtu, çdokush prej nesh njeh shumë prindër, që mes vështirësive të jetës në emigracion, ia dalin të gjejnë kohën t’u lexojnë fëmijëve libra në shqip, të këmbëngulin e t’u flasin
shqip edhe kur fëmijët e tyre janë në moshën kur nuk duan të ndihen ndryshe nga shokët dhe duan të fshehin çdolloj prejardhjeje të ndryshme nga të tjerët, apo prindër që blejnë abonime satelitore, vetëm që në shtëpitë e tyre të dëgjohet shqipja, apo që sakrikojnë pushimet e vetme vjetore që mund t’i bënin nëpër resorte luksoze, për t’i sjellë fëmijët në vendin ku ajo gjuhë është e gjallë, edhe pse fëmijët mund të mos kenë lindur këtu e ndoshta nuk kanë asnjë plan të vinë kur të rriten.
Nuk është thjesht patriotizëm. Eshtë vetëdije për gjuhën, për atë që të bën t’i përkasësh një kombi. Kemi një farë kompleksi ne shqiptarët, kur vjen puna tek shqipja. Në rastin më të mirë themi që i urrejmë patriotizmat për gjuhën, pasi propaganda
pesëdhjetëvjeçare dhe filmat me sakrificat e Rilindasve (atyre prej vërteti) na e kanë sjellë në majë të hundës dhe na kanë bërë të zgjedhim ekstremin tjetër. Dhe në rastin më të keq, kryesisht nga padija dhe injoranca, themi se shqipja është një gjuhë e varfër, që nuk na i thënka dot të gjitha! Nuk kam për qëllim të bëj një shkrim si i leksionet që kam bërë në shkollë, ku vërtetohej që shqipja është një nga gjuhët më të pasura dhe më të vjetra në botë. Veçse teksa mendoja për zotërinë që i lutej të bijës që t’i mësonte mirë fëmijës gjysmë-italian shqipen, nuk mund të mos më shkonte mendja tek dhjetëra fëmijë miqsh, të njohurish dhe kushërinjsh të mi, që nëpër shkolla private apo shtetërore të shoqëruara me kurse private gjuhësh të huaja, e kanë zëvendësuar shqipen me kohë me anglishten, edhe pse jetojnë në mes të Tiranës. Jo thjesht fjalët, që u vijnë fillimisht në anglisht, por dhe struktura të tëra fjalish, ç‘ka nënkupton që ata mendojnë në anglisht dhe kur flasin me ne, thjesht përkthejnë fjalë për fjalë. “E ç‘u duhet? As kanë për ta përdorur kurrë”, më thonë shumë prej prindërve, teksa tregojnë plane për shkollimin e tyre jashtë dhe se si edhe unë do mendoj po si ata, kur të bëhem vetë me fëmijë dhe se si kjo puna e gjuhës shqipe më dhimbset vetëm mua dhe një dore njerëzish që kemi shkollimin apo punën të lidhur me të, por për pjesën tjetër është vetëm një mënyrë për t’u marrë vesh.
Nuk mund të kthej tryezat e miqve në panel diskutimi televiziv, nuk më ka lënë mendja ta bëj këtë. Për më tepër që një mikeshë që më thotë të njëjtin argument, se fëmijëve nuk ka ç‘u duhet shqipja, e ka gjithashtu shkollimin dhe punën si pedagoge, ngushtësisht të lidhur me gjuhën shqipe, por është krejtësisht e dorëzuar para anglishtes së dy fëmijëve të saj dhe shpirtit të tyre praktik, për të futur në kokë vetëm gjërat që u hyjnë në punë ose që i zbavisin. Nuk mund t’u mbush mendjen as me vjershat e Naimit, as me “Udhën e Shkonjave” e Dhaskal Todrin. Në fund të fundit, kjo është puna e Ministrisë së Arsimit dhe asaj Akademie Shkencash që është ka ekzistuar më kot, pa shpënë as shkencën përpara, por dhe pa mundur të mbrojë atë që është bërë deri tani.
Megjithë ndrojtjen për t’u shfaqur si patriote – patetike (se dhe unë futem në kategorinë e atyre që pasi kanë mësuar Naimin me zor përmendësh, u vjen turp të dalin ta citojnë tani), nuk do doja që dhe Ministria e Arsimit ta ketë marrë me kaq mendjelehtësi këtë punë, po aq sa prindërit, që në fund të fundit janë në të drejtën e tyre të vendosin ç‘të duan. Në progamet mësimore të shkollave private do të mund të punohej në atë mënyrë, që edhe kur lëndet si matematika, fizika e kimia bëhen në anglisht, së paku të arrihet që fëmijët ta përvetësojnë më së miri gjuhën shqipe dhe t’u nxitet dëshira për të lexuar libra shqip. Vetëm Ministria e Arsimit e ka për detyrë që “gjuha jonë sa e mirë” të mos jetë thjesht një varg më shumë i njërës prej vjershave të mësuara përmendësh si detyrë klase…. Duhet të bëjë dhe ajo së paku po aq sa ata emigrantët, si ai zotëria dje në emision, për të cilët kjo gjuhë është jo vetëm e mirë, por e vetmja gjë që i bashkon me njerëzit e tyre dhe i bën të ndihen pjesë e një kombi.
Shkollat e qytetit të New Yorkut ofrojnë mësime në disa gjuhë dhe të enjten e javës që po lëmë pas – në atë që zyrtarët thanë se po ndodh për herë të parë në SHBA – gjuha shqipe i është shtuar kësaj liste.
Janë rreth 60,000 banorë me prejardhje shqiptare që jetojnë në shtetin e New Yorkut, më shumë se në çdo shtet tjetër amerikan, sipas një studimi të vitit 2015 të Qendrës së Harvardit për Zhvillim Ndërkombëtar, transmeton Koha.net.
Më shumë se gjysma e tyre jetojnë në qytetin e New Yorkut, ndërsa enklavat më të mëdha janë të vendosura nëpër lagjet e Bronxit, si Pelham Parkway, Morris Park, Bedford Park dhe Belmont.
Shkolla “PS 105” në Morris Park do të jetë shkolla e parë me programin udhëzues dygjuhësor shqip-anglisht. Këshilltari i Bronxit, Mark Gjonaj, shqiptar i gjeneratës së dytë në SHBA, ka thënë se është krenar që ka punuar për realizimin e këtij programi.
E për këtë arsye, gazeta prestigjioze amerikane “The New York Post” ka shkruar këtë artikull në një prej faqeve të saja të numrit të shtypur, me titullin “Ç’kemi, Albanian”.
