Përse moj hënë argjendore, ti larg nga retë pa pushim, përmbi kanatet e dritores, vërshon të mekurin shkëlqim?
Sa herë që më shfaqesh ti, në shpirt më zgjohen shqetësime, dhe brenga plot me dhembshuri, dëshirë plot me flakërime.
Oh, ikni, ikni o kujtime! o dashuri fatkeqe fli! O, le të mos më shfaqet më, të perdja e errët në dritore, nën dritën tënde argjendore, fytyr’ e dashur si gjithnjë, fytyr’ e ëmbël engjëllore e vashës që s’do ta shoh më.
O ëmbëlsi e dashurisë, plot ledhatime, plot me gaz, plot me shkëlqim të lumturisë, a mund të kthehesh rishmez pas?
I shpejtë porsi një vegim, me ndritë ti në fluturim; U zhdukën hijet krejt papritur, se erdh agimi menjëherë, dhe ti moj hën’e ndritur në qiell u mbyte atëherë! Agimi dritën pse shpërndau? Nga vash’ e shtrenjtë pse me ndau?
Anija kineze pa ekuipazh u ul me sukses në anën e largët të Hënës, një vend i paeksploruar që pothuajse askush nuk përpiqet të shkojë, sipas autoriteteve në Kinë.
Chang’e 6 u ndal në Polin e Jugut-Aitken në orën 06:23 me kohën e Pekinit të dielën në mëngjes, njoftoi Administrata Kombëtare e Hapësirës së Kinës, që e përshkroi këtë moment si historik. Këto janë pamjet e para të sjella nga sonda sapo u ul në satelitin e vetëm natyror të Tokës.
Sonda u nis në 3 maj nga qendra hapësinore Wenchang. Gjatë zbritjes, një sistem autonom vizual i shmangies së pengesave u përdor për të zbuluar automatikisht pengesat duke përdorur një kamerë me dritë të dukshme.
Misioni synon të mbledhë 2 kg gurë dhe tokë të çmuar nga ky rajon për herë të parë në histori. Sonda mund të nxjerrë disa nga shkëmbinjtë më të vjetër të Hënës nga një krater i madh në Polin e saj Jugor.
Kina është i vetmi vend që e ka arritur këtë sukses më parë, duke zbritur Chang’e-4 në 2019.
Për shkencëtarët, kjo është një mundësi e artë për të analizuar shkëmbinj nga një zonë krejtësisht e ndryshme e Hënës, pasi shumica e shkëmbinjve të mbledhur deri më tani janë vullkanikë, të ngjashëm me atë që mund të gjejmë në Islandë ose Haëaii.
Por materiali në anën e largët do të kishte një kimi tjetër dhe mund t’u përgjigjet pyetjeve se si formohen planetët, pse formohen koret apo cila është origjina e ujit në sistemin diellor. Nëse misioni ka sukses, anija do të kthehet në Tokë me mostrat e çmuara në bordin e një kapsule të veçantë kthimi.
Kjo është hera e dytë që Kina nis një mision për të mbledhur mostra nga Hëna.
Në vitin 2020, Chang’e 5 solli 1.7 kg material nga një zonë e quajtur Oceanus Procellarum në anën e afërt të Hënës. Kina po planifikon tre misione të tjera pa ekuipazh këtë dekadë, ndërsa kërkon ujë në Hënë dhe heton ngritjen e një baze të përhershme atje./topchanel/ KultPlus.com
Një rajon i hënës është vënë në qendër të një gare të re mes agjencive hapësinore ndërkombëtare. Kjo pasi besohet se aty mund të gjendet akull.
Interesi në polin jugor të satelitit tonë natyror arriti pikun vitin e shkuar kur misioni Chandrayaan-3 i Kinës bëri uljen e parë në zonë, vetëm disa ditë pasi një anije kozmike e Rusisë, Luna-25, u përplas teksa ndiqte të njëjtën rrugë.
NASA ka zgjedhur po këtë rajon të Hënës për t’u ulur misionin Artemis III, mision ky që mund të shënojë rikthimin e astronautëve në hënë në vitin 2026. Edhe Kina ka plane për të krijuar habitate në të ardhmen në polin jugor.
Por, një studim që financohet nga NASA ka ngritur alarmin: Teksa bërthama e hënës ftohet gradualisht dhe zvogëlohet, sipërfaqja e saj “rrudhoset”, siç ndodh me një kokërr rrushi kur thahet. Këto fenomene, sipas shkencëtarëve, krijojnë tërmete që mund të zgjasin për orë të tëra, si dhe rrëshqitje të tokës.
Ashtu si pjesa më e madhe e satelitit tonë natyror, kjo zonë në polin e jugut që është aktualisht subjekt i këtij interesi kaq të madh, është e prirur drejt këtyre fenomeneve sizmike, duke u bërë kështu rrezik potencial për sondat dhe pajisjet që njerëzit mund të dërgojnë në të ardhmen në hënë.
“Nuk po e themi që të alarmojmë njeri dhe në asnjë mënyrë për të dekurajuar ekspeditat e eksplorimit në polin jugor të hënës”, u shpreh autori udhëheqës i studimit, Thomas R. Watters.
“Por, e mira është që të jemi të vetëdijshëm që hëna nuk është ky vendi beninj ku asgjë e keqe nuk ndodh”, shtoi ai.
Hëna është zvogëluar me rreth 45.72 metra në perimetër përgjatë miliona viteve të fundit, një sasi e konsiderueshme e parë në terma gjeologjikë, por këto ndryshime sipas shkencëtarëve, janë shumë të vogla për të shkaktuar ndonjë efekt madhor në tokë apo në ciklet e baticave që planeti ynë ka./alsatm/KultPlus.com
Japonia u bë vendi i pestë që dërgoi një anije kozmike në Hënë. Sipas agjencisë japoneze hapësinore JAXA, anija kozmike SLIM u ul dje rreth orës 17:20 në Hënë dhe komunikoi me dhomën e operacioneve, por panelet e saj diellore nuk po gjenerojnë energji, ndoshta sepse nuk janë në këndin e duhur.
Misioni kishte për qëllim të testonte një teknologji “precize” për mjetet e uljes dhe t’i jepte një shtysë të re programit hapësinor të Japonisë, i cili është përballur me shumë probleme vitet e fundit.
“SLIM punon vetëm me baterinë e vet dhe ne po i japim përparësi transferimit të të dhënave të tij në Tokë”, tha Hitoshi Kuninaka, kreu i JAXA, në një konferencë për shtyp.
Kjo anije, e mbiquajtur “snajperi hënor”, u përpoq të ulej brenda 100 metrave nga objektivi i saj, në vend të shumë kilometrave si anijet e tjera kozmike konvencionale. JAXA thotë se kjo teknologji do të jetë një mjet shumë i fuqishëm për eksplorimin e ardhshëm të poleve të Hënës, ku mund të ekzistojnë oksigjen dhe ujë. Megjithatë, do të duhet rreth një muaj për të verifikuar nëse SLIM i ka arritur qëllimet e veta.
JAXA kërkon të luajë një rol më të madh në hapësirë, në bashkëpunim me SHBA-në dhe të mposht konkurencën e Kinës. Ndër të tjera, ajo planifikon të dërgojë një astronaut në Hënë si pjesë e programit Artemis të NASA-s në vitet e ardhshme.
Deri më sot, vetëm katër vende, ish-Bashkimi Sovjetik, SHBA, Kina dhe India kishin arritur të ulin me sukses një anije kozmike në Hënë.
24 astronautë të NASA-s udhëtuan në hënë në misionet Apollo të viteve 1960-1970.
Tani, në vitin 2024, gara për t’i kthyer njerëzit në sipërfaqen hënore është “nxehur” edhe një herë.
Të hënën, Vulcan Centaur i United Launch Alliance, një nga konkurrentët privatë të SpaceX të Elon Musk – është planifikuar të ngrihet në misionin e tij të parë në Hënë, duke bartur Peregrine 1 të Astrobotic. programin Apollo.
Në nëntor, NASA shpreson të nisë Artemis 2, ekspeditën e saj të parë hënore me ekuipazh në më shumë se 50 vjet. Ai shpreson se programi i ri do të çojë astronautët në Hënë këtë dekadë. Kina gjithashtu shpreson të ketë njerëz në sipërfaqen hënore deri në vitin 2030.
Këto nisje të planifikuara nxjerrin në pah faktin e trishtuar se numri i astronautëve të mbetur të Apollo është duke u pakësuar.
Tani kanë mbetur vetëm tetë njerëz që kanë udhëtuar përtej orbitës së Tokës. Kush janë ata dhe cilat janë historitë e tyre?
Buzz Aldrin (Apollo 11)
Më 21 korrik 1969, ish-piloti luftarak Edwin “Buzz” Aldrin u bë personi i dytë që shkeli në sipërfaqen e Hënës. Pothuajse 20 minuta më parë, komandanti i tij, Neil Armstrong, ishte i pari.
Fjalët e para të Aldrinit ishin: Pamje e bukur.
“A nuk është kjo diçka?” Pyeti Armstrong: “Pamje e mrekullueshme këtu.”
“Shkretim madhështor”, u përgjigj Aldrin.
Shoku i tij i ekuipazhit, Michael Collins, tha se Aldrin “i vjen keq që nuk ishte i pari në Hënë”.
Por Aldrin ishte ende krenar për arritjen e tij, shumë vite më vonë, kur u përball me një burrë që pretendonte se Apollo 11 ishte një gënjeshtër e përpunuar, 72-vjeçari Aldrin e goditi me grusht në nofull.
Dhe pas vdekjes së Neil Armstrong në 2012, Aldrin tha: Unë e di se jam bashkuar me miliona të tjerë nga e gjithë bota në zi për vdekjen e një heroi të vërtetë amerikan dhe pilotit më të mirë që kam njohur ndonjëherë.
Pavarësisht vështirësive në jetën e mëvonshme, ai nuk e humbi kurrë etjen e tij për aventura dhe iu bashkua ekspeditave në Polin e Veriut dhe atë të Jugut, në moshën 86-vjeçare.
Ndërsa përqafoi personazhin e tij të famshëm, ai ka mbetur një avokat për programin hapësinor, veçanërisht nevojën për të eksploruar Marsin.
“Unë nuk mendoj se duhet të shkojmë atje dhe të kthehemi, ne e bëmë këtë me Apollon,” thotë ai.
Emri i tij është bërë i njohur për gjeneratat e reja si frymëzim për Buzz Lightyear nga seria e filmave Toy Story. Në janar 2023, në moshën 93-vjeçare, ai u martua për herë të katërt.
Bill Anders (Apollo 8)
Në dhjetor 1968, Bill Anders fluturoi në Apollo 8, misioni i parë në të cilin njerëzit udhëtuan përtej orbitës së ulët të Tokës dhe fluturimi i parë me ekuipazh për të arritur dhe orbituar Hënën.
Kur anija kozmike doli nga prapa Hënës, ekuipazhi dëshmoi një “Tokë” për herë të parë në historinë njerëzore, ku Anders e fotografoi atë moment.
Fotografia e parë me ngjyra e Tokës e marrë nga hapësira vlerësohet gjerësisht si motivimi i lëvizjes globale mjedisore dhe çon në krijimin e Ditës së Tokës, një ngjarje vjetore për të promovuar aktivizimin dhe ndërgjegjësimin për kujdesin ndaj planetit.
Duke folur për atë moment, Anders tha: Ne erdhëm gjithë këtë rrugë për të eksploruar Hënën, dhe gjëja më e rëndësishme që zbuluam ishte Toka.
Pas daljes në pension të tij nga programi hapësinor në vitin 1969, Anders punoi kryesisht në industrinë e hapësirës ajrore për disa dekada. Ai gjithashtu shërbeu si ambasador i SHBA në Norvegji për një vit në vitet 1970.
Charles Duke (Apollo 16)
Janë vetëm katër njerëz të gjallë që kanë ecur në Hënë, Charlie Duke është një prej tyre. Ai e bëri atë në moshën 36-vjeçare, duke e bërë atë personin më të ri që ka shkelur në sipërfaqen hënore.
Në një intervistë të mëvonshme për BBC, ai foli për një “terren spektakolar”.
“Bukuria e saj… kontrasti i mprehtë midis errësirës së hapësirës dhe horizontit të Hënës… Nuk do ta harroj kurrë. Ishte kaq dramatike.”
Por ai kishte luajtur tashmë një rol tjetër domethënës në eksplorimin e Hënës nga NASA. Pasi Apollo 11 u rrëzua në 1969, ishte Duke në kontrollin e misionit si Kapsula Komunikues, ose Capcom, i cili po priste me nervozizëm në anën tjetër të linjës kur Neil Armstrong tha: “Houston, Baza e Qetësisë këtu. Shqiponja ka zbritur .”
Në vitin 2022, Duke tha për BBC-së se ishte i emocionuar për misionin Artemis të NASA-s, por paralajmëroi se nuk do të ishte e lehtë për gjeneratën e re të astronautëve.
“Ata kanë zgjedhur afër Polit të Jugut për uljen, sepse nëse ka ndonjë akull në Hënë, do të ishte poshtë në atë rajon. Kështu që do të jetë e vështirë, sepse është vërtet e ashpër atje poshtë”, u shpreh ai.
Charlie Duke tani jeton jashtë San Antonio, Teksas, me Dorothy, me të cilën ka qenë i martuar për 60 vjet.
Fred Haise (Apollo 13)
Fred Haise ishte pjesë e ekuipazhit të Apollo 13 që shmangu katastrofën në vitin 1970, pasi një shpërthim në bord shkaktoi ndërprerjen e misionit kur anija ishte më shumë se 200,000 milje (321,000 km) nga Toka.
E gjithë bota shikonte me nervozizëm ndërsa NASA po përpiqej të kthente të sigurt anijen kozmike të dëmtuar dhe ekuipazhin e saj. Sapo u kthyen, Haise dhe shokët e tij të ekuipazhit James Lovell dhe Jack Sëigert u bënë të famshëm, për habinë e tyre të dukshme.
“Më duket sikur më ka munguar diçka ndërsa isha atje lart,” i tha ai drejtuesit të talk show Johnny Carson, kur ekuipazhi u shfaq në “The Tonight Show”.
Haise nuk arriti kurrë në Hënë. Edhe pse ishte planifikuar të ishte komandant i Apollo 19, ai mision u anulua për shkak të shkurtimeve të buxhetit, siç ishin të gjitha fluturimet e tjera pas Apollo 17. Më vonë ai shërbeu si pilot testues në prototipin e anijes kozmike, Enterprise.
Ashtu si shumë nga shokët e tij të diplomuar në Apollo, pas largimit nga NASA, Haise vazhdoi të punonte në industrinë e hapësirës ajrore deri në pensionimin e tij.
James Lovell (Apollo 8, Apollo 13)
Lovell, Borman dhe Anders bënë histori kur ndërmorën misionin e parë hënor në Apollo 8, duke testuar modulin e komandës/shërbimit dhe sistemet e tij të mbështetjes së jetës në përgatitje për uljen e mëvonshme të Apollo 11.
Anija e tyre në fakt bëri 10 orbita të Hënës përpara se të kthehej në shtëpi. Lovell më vonë supozohej të ishte njeriu i pestë që eci në sipërfaqen hënore si komandant i Apollo 13, por sigurisht, kjo nuk ndodhi kurrë.
Pas daljes në pension nga NASA në 1973, Lovell punoi në industrinë e telekomit. Marilyn, gruaja e tij prej më shumë se 60 vitesh, e cila u bë fokusi i mediave gjatë incidentit famëkeq, vdiq në gusht 2023.
Jim Lovell është një nga tre burrat e vetëm që ka udhëtuar në Hënë dy herë, dhe pas vdekjes së Frank Borman në nëntor 2023, ai u bë astronauti më i vjetër i gjallë.
Harrison Schmitt (Apollo 17)
Ndryshe nga shumica e astronautëve të tjerë të kohës, Schmitt nuk kishte shërbyer në Forcat Ajrore të SHBA.
Një gjeolog dhe akademik, ai fillimisht udhëzoi astronautët e NASA-s se çfarë të kërkonin gjatë udhëtimeve të tyre gjeologjike në terren hënor, përpara se të bëhej vetë shkencëtar-astronaut në vitin 1965.
Schmitt ishte pjesë e misionit të fundit të ekuipazhit në Hënë, Apollo 17, dhe së bashku me komandantin Eugene Cernan, një nga dy njerëzit e fundit që shkelën në sipërfaqen hënore, në dhjetor 1972.
Pas largimit nga NASA në 1975, ai u zgjodh në Senatin e SHBA nga shteti i tij i lindjes, New Mexico, por shërbeu vetëm një mandat. Që atëherë ai ka punuar si konsulent në industri të ndryshme si dhe ka vazhduar në akademi.
Ai është gjithashtu i njohur për deklaratat e tij kundër konsensusit shkencor mbi ndryshimin e klimës.
David Scott (Apollo 15)
David Scott, komandanti i Apollo 15, është një nga vetëm katër burrat e gjallë që kanë ecur në Hënë – por ai ishte gjithashtu një nga të parët që voziti në të.
Në vitin 1971, Scott dhe shoku i ekuipazhit James Irwin testuan Automjetin Lunar Roving (LRV), “Rrotat e para të njeriut në Hënë” siç quhej. Duke udhëtuar me shpejtësi deri në 8 mph (12 km/h), LRV i lejoi astronautët të udhëtonin në distanca të mëdha nga toka hënore shumë më shpejt sesa mund të ecnin.
“Në misionin e parë nuk e dini nëse do të funksionojë,” kujtoi ai më vonë. “Eksitimi më i madh ishte ta nxirrnit jashtë, ta ndizja dhe në fakt funksionoi.”
Pas kthimit nga Hëna, Scott punoi në role të ndryshme drejtuese brenda NASA-s, përpara se të bashkohej me sektorin privat. Ai gjithashtu ka vepruar si konsulent në disa projekte filmike dhe televizive, duke përfshirë Apollo 13 dhe miniserialin HBO From The Earth To The Moon.
Thomas Stafford (Apollo 10)
Si komandant i Apollo 10 në maj 1969, Tom Stafford udhëhoqi misionin e fundit të testit për programin përpara uljes së planifikuar të Apollo 11.
Në atë mision, Stafford dhe piloti Eugene Cernan u bënë ekuipazhi i parë që fluturoi modulin e uljes hënore jashtë orbitës së Tokës. Menjëherë pas kthimit të tij, Stafford u emërua shef i Zyrës së Astronautëve, një rol që e mbajti për gati dy vjet.
Në vitin 1975 ai u bë komandanti i NASA-s i fluturimit të Projektit të Testit Apollo-Soyuz, misioni i parë i përbashkët hapësinor midis SHBA-së dhe Bashkimit të atëhershëm Sovjetik, dhe një pararendës i Stacionit Ndërkombëtar të Hapësirës. Homologu i tij sovjetik, Alexey Leonov, u bë një mik i përjetshëm. Së bashku ata kishin marrë pjesë në shtrëngimin e rëndësishëm të duarve në orbitë, diçka që do të ishte e paimagjinueshme në kulmin e garës hapësinore./topchanel/KultPlus.com
Hëna mund të gëlltitet me lugë ose me kapsula rregullisht çdo dy orë. Është tepër e vyer si përgjumëse dhe qetësues ndërsa gjithashtu ua lehtëson rropatjet atyre që janë marrosur nga filozofia. Një copëz hëne në xhep është hajmali më e mbrothët edhe se putra e lepurit: ndihmon në gjetjen e dikujt që dashurojmë, për t’u pasuruar pa e ditur askush tjetër dhe për t’i mbajtur larg mjekët dhe klinikat. Ajo mund t’u jepet si ëmbëlsirë çiliminjve që akoma nuk i ka zënë gjumi mbrëmjeve, kurse disa pikëla hëne të derdhura në sytë e të moshuarve ndihmojnë në vdekjen e mbrothët. Mjafton të vendosim një gjethe të brishtë hënore poshtë nënkresës dhe menjëherë do të ëndërrojmë sipas ëndjes çdo vegim. Mbani një pagure me ajër hënor me vete për çdo rast kur t’ju merret fryma, ndërsa çelësin e hënës t’ua jepni patjetër gjithë të burgosurve dhe të zhgënjyerve. Për këdo që është dënuar me vdekje dhe për të dënuarit që duhet ta jetojnë këtë gjallim nuk ka nxitje më të çmuar se hëna me doza të sakta dhe të matura syresh.
Eklipsi i sotëm i pjesshëm i Hënës do të zgjasë rreth tre orë e gjysmë, ku edhe do të jetë më i gjati që ka ndodhur ndonjëherë në shekullin XXI, shkruan KultPlus.
Hëna do të bjerë në hijen e Tokës për kohëzgjatjen më të gjatë që nga shekulli i 15-të, duke u ofruar shikuesve një mundësi unike për të vëzhguar një eklips hënor.
Një eklips i pjesshëm hënor ndodh kur hija e Tokës nuk e mbulon plotësisht Hënën. Në këtë rast, 97 për qind e sipërfaqes së Hënës do të mbulohet.
Në total, ngjarja do të zgjasë rreth gjashtë orë nëse matni nga momenti që një eklips i pjesshëm fillon në vendndodhjen e parë dhe përfundon në vendndodhjen përfundimtare.
Sipas një raportimi nga gazeta britaneze, The Indepedent, një eklips i tillë pritet të ndodhë në vitin 2699. /KultPlus.com
