Etiketë: histori

Nëntë udhëheqësit e lashtë që e ndryshuan rrjedhën e historisë

Posted on by Kult Plus

Tregimet e historisë janë të mbushura me tregime mbi udhëheqës të mëdhenj që kanë lënë gjurmë në këtë botë, duke diktuar e ngjarjeve njerëzore përmes veprimeve, vendimeve dhe vizioneve të tyre. Nga pushtuesit që ndërtuan perandori të mëdha tek shtetarët që sollën paqe dhe stabilitet në kombet e tyre, këta udhëheqës të lashtë ishin arkitektët e kohës së tyre, duke lënë pas një trashëgimi që ka rezistuar për shekuj me radhë. Ja cilët janë 9 prej tyre:

1. Aleksandri i Madh, Mbreti i Maqedonisë

I lindur në vitin 356 Para Krishtit Aleksandri lindi nga Filipi II Mbreti i Maqedonisë dhe Olimpias, një princeshë nga Epiri. U ngjit në fron në moshën 20 vjeçare pas vrasjes së të atit. Krijoi një aleancë me mbretëritë e tjera greke, dhe nisi luftën ndaj armikut të vjetër të Greqisë, Persisë.

Gjatë 10 viteve të ardhshme, Aleksandri pushtoi pjesën më të madhe të botës së njohur. Pasi mundi persët dhe pushtoi kryeqytetin e tyre, Persepolis, nisi të realizonte ëndrrën e tij, një perandori kozmopolite që shtrihej nga lindja në perëndim. Por nuk e realizoi dot pasi vdiq në moshën 33-vjeçare nga një sëmundje misterioze. Gjithsesi mbretërimi i tij solli përhapjen e kulturës greke në mbarë botën. Sukseset e tij ndikuan në rrjedhën e filozofisë, shkencës dhe letërsisë për shekujt e ardhshëm.

2. Jul Çezari dhe vdekja e Republikës Romake

I lindur në vitin 100 Para Krishtit, Jul Cezari është një nga figurat më të famshme dhe më mendikim në historinë e lashtë romake. Ai luajti një rol kryesor në ngjarjet që çuan në rënien e Republikës Romake dhe lindjen e Perandorisë Romake. Çezari ishte para së gjithash një udhëheqës i madh ushtarak.

Karriera e tij përfshinte një seri fitoresh mahnitëse, si pushtimin e Galisë (Franca e sotme) dhe humbjen e armikut të tij, Pompeit (një udhëheqës ushtarak rival). Ai luajti një rol kyç në formimin e Triumviratit të Parë, një aleancë e fuqishme politike që përbëhej nga ai, Pompeudhe Krasi.

Kur aleanca u shpërbë, Çezari u kthye në Romë në vitin 44 dhe u bë një diktator i përjetshëm. Por sundimi i tij nuk zgjati shumë. Më 15 mars të po atij viti, u vra nga një grup senatorësh që kishin frikë se Çezari ishte bërë shumë i fuqishëm. Vdekja e tij e zhyti Romën në krizë. Pas një serie luftëra civile, në krye të perandorisë u ngjit Oktaviani (djali i birësuar i Çezarit).

3. August Çezari, Perandori i Parë i Romës

U ngjit në pushtet pas vrasjes së Jul Çezarit. Në luftërat civile që pasuan ai mundi rivalin e tij kryesor, Mark Antoni, dhe u bë sundimtari i padiskutueshëm i Romës. E konsolidoi pozitën e tij duke siguruar besnikërinë e ushtrisë, reformuar sistemin ligjor dhe vendosur një sistem klientësh që siguronte mbështetjen e elitave.

Këto reforma e bënë Romën një perandori e qëndrueshme dhe e begatë, të cilën bota nuk e kishte parë kurrë më parë. Augusti drejtoi një program të madh ndërtimesh që e transformuan qytetin e Romës në kryeqytetin kulturor të botës antike. Sistemi i tij i qeverisjes dhe i administratës u bë modeli për sundimin e perandorëve të mëvonshëm.

4. Qin Shi Huang, njeriu i parë që bashkoi Kinën

I lindur në vitin 259 Para Erës Sonë, Qin Shi Huang u ngjit në fronin e shtetit Qin në moshën 13-vjeçare, pas vdekjes së babait të tij. Ai nisi të konsolidonte pushtetin e tij duke i  shtypur fraksionet rivale brenda mbretërisë dhe krijuar një burokraci të centralizuar. Më pas filloi të pushtojë 6 mbretëritë e tjera dhe u bë perandori i parë që bashkoi Kinën.

Ai shfuqizoi feudalizmin dhe i zëvendësoi zyrtarët që trashëgonin postin me ata që e fitonin atë sipas meritave. Më pas drejtoi një seri projektesh ambicioze si Muri i Madh i Kinës dhe një kanal që lidhte lumenjtë Jance dhe Perl. Po ashtu ndërtoi shumë rrugë, reformoi prerjen e monedhave dhe e rishpërndau tek fshatarët pjesën më të madhe të tokës së mbretërisë.

Por nga tjetër, ishte një lider brutal që shtypte me dhunë të gjitha format e mospajtimit. Ishte përgjegjës për djegien e librave, ekzekutimin e dijetarëve, dhe u bë gjithnjë e më i fiksuar pas mbajtjes së pushtetit. Pinte mërkur për të jetuar përgjithmonë, dhe ndërtoi ushtrinë e terrakotave me qëllim që t’i shërbente atij përgjithmonë.

5. Ashoka i Madh: Promovuesi i Paqes dhe tolerancës në Indi

Sundoi mbi Perandorinë Mauria në vitet 268-232 Para Krishtit. E nisi mbretërimin e tij me një periudhë brutale pushtimesh, që e zgjeruan territorin e Maurias në pjesën më të madhe të nën–kontinentit Indian. Ajo periudhë kulmoi me fitoren e tij në Betejës e Kalingas në vitin 261.

Por numri i madh i të vrarëve e nxiti Ashokan të reflektonte thellë. Ai përqafoi menjëherë Budizmin dhe hoqi dorë nga dhuna dhe agresioni. Zbatoi një sërë politikash që synonin promovimin e harmonisë sociale dhe kulturore si dhe mësimeve të Budës. Dekretet e tij përfshinin tolerancën ndaj feve të tjera, promovimin e mirëqenies sociale dhe vënien e theksit tek mos-përdorimi i dhunës dhe dhembshuria.

6. Kleopatra VII, faraonia e fundit e Egjiptit

E famshme për bukurinë dhe zgjuarsinë e saj në politikë, ajo sundoi në vitet 51-30 Para Krishtit. Mbretërimi i saj u karakterizua nga politika e saj e jashtme ambicioze, e cila u fokusua tek një aleance strategjike me Jul Çezarin e Romës. Të dy u takuan në vitin 48, u dashuruan dhe sollën në jetë një djalë, Çezarionin. Kur u vra Çezari, Kleopatra lidhi në aleancë me Mark Antonin. Por ky u mund nga Oktavian Augusti në vitin 30. Kleopatra dhe Antoni kryen vetëvrasje. Egjipti u pushtua nga Augusti dhe u shndërrua në një provincë të Romës.

7. Xhengiz Khan: Themeluesi i Perandorisë Mongole

Lindi në vitin 1162, dhe në fillim njihej me emrin Temuxhin. Më vonë u bë themeluesi i Perandorisë Mongole, perandorisë më të madhe që ka parë ndonjëherë bota. Këtë e arriti duke bashkuar disa fise mongole nën udhëheqjen e tij, dhe përmes pushtimeve që patën sukses falë strategjive të  tij të shkëlqyera.

Nën drejtimin e tij, ushtria mongole u bë e famshme për shpejtësinë e rrufeshme, disiplinën e rreptë dhe brutalitetin. Por veç kësaj, ai ishte i njohur edhe për tolerancën e tij fetare dhe mbështetjen ndaj tregtisë. Kur vdiq në vitin 1227, perandoria u nda midis djemve dhe nipërve të tij. Perandoria e tij pati një ndikim të madh duke lehtësuar përhapjen e kulturës, fesë dhe teknologjisë në Azi dhe Evropë.

8. Hatshepsut, Faraonesha e dytë grua

Hatshepsut ishte gruaja, vajza dhe motra e një mbreti. Por Egjipti kishte ligje dhe tradita të rrepta që e ndalonin sundimin e grave. Ndaj për t’u ngjitur në front Hatshepsut përdori dinakërinë e saj politike, prejardhjen mbretërore dhe ndikimin fetar. Pasi mori pushtetin nisi zbatimin e projekteve të mëdha ndërtimore që synonin legjitimimin e sundimit të saj.

Asnjë sundimtar para saj, nuk zbatoi aq shumë projekte ndërtimore sa ajo. Për të paguar për to, riktheu rrugët e vjetra tregtare dhe kreu disa pushtime në shtetet fqinje.

9. Budica, mbretëresha luftëtare

Ishte mbretëresha e fisit kelt Iceni, e famshme për udhëheqjen e popullit të saj kundër romakëve. Kur vdiq bashkëshorti, ai dorëzoi mbretërinë e tij të vogël Romës me shpresënse ajo do t’i lejonte popullit të tij një formë pavarësie. Por romakët e shtypën brutalisht popullsinë kelte.

Kjo sjellje e frymëzoi Budicën të udhëheqë rebelimin e popullit të saj Iceni dhe fqinjëve të tyre kundër Romës. Ushtritë e saj pushtuan Kolçesterin dhe shkatërruan Legjionin XIX. Ushtria e saj përparoi duke plaçkitur vendbanimet romake, dhe duke i detyruan zyrtarët romakë të arratiseshin në Londinium (Londra e sotme). Fatkeqësisht, suksesi i saj ishte jetëshkurtër. Romakët u hakmorën në një betejë në periferi të Londrës. Budica refuzoi të tërhiqej. Ajo i udhëhoqi rebelët e saj në betejë dhe vdiq gjatë betejës ose diku më pas. / ancient origins – b.al/KultPlus.com

Historia pas këtij portreti surreal të identitetit etiopian

Posted on by Kult Plus

Ish-fotoreporterja, Aïda Muluneh tani krijon imazhe që shtrojnë pyetje, në vend që të ofrojnë përgjigje.

Muluneh ka kaluar vite duke krijuar fotografi surrealiste të grave madhështore afrikane që mbajnë simbole që llogariten me konfliktin, historinë dhe fuqinë. Motivet e pikturuara të syve – si dhe vështrimi i palëkundur i subjekteve të saj – përfaqësojnë nevojën për të dëshmuar, karriget përfaqësojnë vendet e ndikimit dhe perdet tërhiqen për të treguar artin skenik të politikës.

Tani, imazhet e artistes etiopiane kanë pushtuar qindra strehimore autobusësh në Nju Jork, Çikago, Boston dhe shtëpinë e saj aktuale në Abidjan, Bregu i Fildishtë, përmes ekspozitës “Aïda Muluneh: Ja ku jam”, porositur nga Fondi i Artit Publik. një organizatë jofitimprurëse me bazë në Nju Jork.

Megjithëse puna e Muluneh ka shërbyer tashmë si art publik, duke përfshirë ekspozita në ajër të hapur në Evropë, “Kjo është ku jam” është instalimi i saj më i madh publik deri më sot.

“Sa herë që kam mundësi të shfaq punën time në hapësira shumë publike, zakonisht angazhohem me ato lloj projektesh”, tha ajo. “Gjithmonë kam besuar se ju duhet të sillni artin edhe te njerëzit, jo vetëm ta mbani atë brenda hapësirave elitare, muzeve apo galerive”.

Në një imazh të mrekullueshëm nga instalacioni, i titulluar “Të flasësh në heshtje”, Muluneh përdor një objekt të përsëritur në punën e saj – tenxheren tradicionale etiopiane të kafesë, ose jebena – si një thirrje për dialog të hapur në vendin e saj të lindjes.

Muluneh nuk do të bazohet saktësisht në atë se çfarë dialogu duhet të ketë, por në vitet e fundit Etiopia ka parë paqëndrueshmëri politike dhe konflikt të armatosur në rajonin Tigray të vendit.

“Unë vij nga një kulturë ku ne nuk flasim hapur për gjërat. Nuk ka diskutim të hapur,” tha Muluneh në një intervistë telefonike.

Një portret elegant i një kërcimtareje pole në Oman feston forcën e një gruaje në natyrë

“Të flasësh në heshtje”, si me imazhet e tjera të saj, ka shenja të dallueshme menjëherë brenda kulturës së saj, tha Muluneh. Skena është paraqitur në ngjyrën e gjallë të gjelbër, të verdhë dhe të kuqe të flamurit të Etiopisë, ndërsa një grua e ulur, me sytë nga kamera, është e rrethuar nga figura binjake që mbajnë secila dorezën e lakuar të jebenës. Në simetri të përsosur, ato anojnë enët, megjithëse nuk derdhen lëngje.

“Ceremonia jonë e kafesë ka shumë simbolikë në të… është një pikë grumbullimi për të pasur diskutime, për të shijuar momente, e kështu me radhë,” shpjegoi Muluneh. Për të, jebena “është simbolike si formë komunikimi”.

Frymëzimi poetik

Në të gjithë punën e saj, Muluneh përdor sfonde të pikturuara me dorë dhe bojë trupi në modelet e saj – të cilat janë hedhur nga Etiopia dhe Bregu i Fildishtë – për të rritur fuqinë e imazheve dhe efektin e ëndrrave.

Ajo ka prodhuar një seri rreth mungesës së ujit për organizatën jofitimprurëse WaterAid, e fotografuar në kripërat jomikpritëse të Dallol, Etiopi, si dhe ka punuar për Qendrën Nobel të Paqes të Norvegjisë, duke eksploruar sesi uria është armatosur gjatë luftës.

Pjesa e fundit e veprës e ka marrë emrin nga poema “Kjo është ku jam” e poetit dhe romancierit etiopian Tsegaye Gabre-Medhin, shkruar në vitin 1974 – viti kur filloi Revolucioni Etiopian dhe lindi Muluneh. Pesë vjet më vonë, Muluneh dhe nëna e saj u larguan nga vendi, duke u zhvendosur në Jemen, Angli dhe Qipro dhe përfundimisht në Kanada.

Proza e ngarkuar emocionalisht e poemës është vendosur në sfondin e luftës, ndërsa protagonisti e shikon me tmerr, duke mbajtur peshën e përgjegjësisë.

Gabre-Medhin “shpreh këtë ndjenjë pafuqie ose zhgënjimi” në trajtimin e ndikimit të luftës, shpjegon Muluneh – “të gjitha këto gjëra që si artistë, ne bëhemi dëshmitarë. Ne luajmë një rol në dokumentimin e atyre momenteve.”

Kjo foto e intimitetit mashkullor në Indinë e viteve 1980 ishte më subversive sesa duket

Por imazhet e Muluneh janë më shumë enigmatike sesa të drejtpërdrejta. Ngjarjet botërore rrallëherë janë të rregullta dhe Muluneh i reziston idesë se diskutimet e hapura do të thotë të kesh qëndrime të vijës së ashpër.

“Me këtë punë, jam vërtet kurioze se si do të jetë pritja nga njerëzit e mi,” tha ajo. “Por këto janë bisedat që unë mendoj se duhet të kemi – pavarësisht nëse njerëzit duan apo jo – dhe mendoj se kalojmë shumë kohë në heshtje”./cnn/Kultplus.com

Muriqi në histori të Mallorcas, e barazon rekordin e Eto’os

Posted on by Kult Plus

Vedat Muriqi po lë gjurmë në fanellën e Mallorcas.

Futbollisti kosovar i ka mahnitur të gjithë në këtë fillim-sezoni me klubin ishullor spanjoll.

28 vjeçari i dha fund eksperiencës dëshpëruese në Lazio dhe më pas i dështoi transferimi në Club Brugge, shkruan “Gazeta Express”.

Por, kjo i doli më mirë përfaqësuesit kosovar, i cili ka shpërthyer këtë vit në Spanjë.

Fillimisht, i realizoi 5 gola dhe i bëri 3 asistime në gjysmë-sezonin e kaluar, duke e ndihmuar Mallorcan të shpëtojë pa rënë nga liga.

E atë rrugë e vazhdoi edhe në edicionin 2022/23.

“Pirati” madje ka hyrë në histori të Mallorcas.

Ish-futbollisti i Rizesporit dhe Fenerbahçes e ka barazuar një rekord të rëndësishëm të klubit, duke i realizuar 6 nga 10 golat e Mallorcas në 12 xhirot e para, më saktësisht 60 për qind të golave të ekipit.

Sipas “Copa”, përcjell “Gazeta Express”, kjo arritje e futbollistit kosovar bëhet njëra prej katër statistikave më të mirë në shekullin 12 të skuadrës spanjolle, duke e barazuar kështu rekordin që e mbajnë lojtarët si Eto’o, Pandiani e Güiza Hamed. /KultPlus.com

NASA bën histori, lëshohet raketa e parë nga porti hapësinor komercial australian

Posted on by Kult Plus

Nasa ka lëshuar me sukses një raketë nga Territori Verior – lëshimi i parë komercial në hapësirë ​​në historinë e Australisë. Raketa do të mundësojë studime astrofizike që mund të ndërmerren vetëm në hemisferën jugore, sipas agjencisë hapësinore.

Pas më shumë se 25 viteve nga porti hapësinor komercial australian u lëshua raketa e parë e NASA-s, duke e kthyer ngjarjen në një moment historik për industrinë hapësinore të vendit. Raketa do të mundësojë studime astrofizike që mund të ndërmerren vetëm në hemisferën jugore, sipas agjencisë hapësinore.

Erërat shqetësuese bënë që numërimi mbrapsht të ndërpritet disa herë përpara se të lëshohej e para nga tre raketat e planifikuara rreth mesnatës së kaluar (ACST) nga Qendra Hapësinore” “Arnhem”.

Kryeministrja e Territorit Verior Natasha Fyles e përshëndeti nisjen si një moment “jashtëzakonisht krenar” për Australinë, duke shtuar se ai u krye me bekimin e pronarëve tradicionalë aborigjenë të rajonit.

“Këtu në tokën Yolngu, të rinjtë mund të shikojnë lart në qiell dhe të dinë se çfarë mund të bëhet. Kur shohim kulturën më të vjetër të gjallë të kombinuar me shkencën e hapësirës, siç kemi këtu, është diçka për të cilën të gjithë mund të reflektojmë dhe të jemi shumë krenarë,” tha Fyles.

Ky është lëshimi i parë i agjencisë hapësinore nga një port kozmik komercial jashtë SHBA-së dhe do t’i ndihmojë shkencëtarët të studiojnë se si drita e një ylli mund të ndikojë në banueshmërinë e një planeti.

Raketa do t’i lejojë shkencëtarët e Universitetit të Miçiganit të masin rrezet X ndëryjore me saktësi dhe të ofrojnë të dhëna të reja mbi strukturën dhe evolucionin e kozmosit./ KultPlus.com

Adriana Matoshi kërkon mbështetje për filmin “Zgjoi”: Le të shkruajmë histori së bashku

Posted on by Kult Plus

Filmi “Zgjoi” me regji të Blerta Bashollit, është përfshirë në listën e ngushtë të çmimeve Oscars në kategorinë e filmave ndërkombëtar, derisa po shpreson që të nominohet më 8 shkurt, atëherë kur edhe do të bëhen të ditur emrat që do të marrin pjesë në galanë e 27 marsit, shkruan KultPlus.

Njëra prej aktoreve në këtë film, Adriana Matoshi, përmes një postimi në “Facebook”, ka kërkuar mbështetje në mënyrë që të Kosova të shkruajë histori.

“ZGJOI osht shembulli ma i mirë i suksesit, çmimeve, vlerave dhe ma e rëndësishmja, pasqyrimi ma i drejtë i realitetit tonë. Nuk e di pse disa njerëz ngurrojnë e nuk e përkrahin artin para se me arritë suksese të mëdha, po në fund krejt kanë qef me u identifiku edhe me u krenu me ato suksese.Hajde bashkë t’a shkrujmë historinë, tu e shpërnda e tu e bo ZGJOIN me qarkullu në krejt platformat sociale e mediale.Suksesi nisi në #Sundance, vazhdoi në shumë e shumë festivale prestigjioze, tash e kemi radhën me e shkrujt emrin e Kosovës edhe në #Oscars. Kosova meriton t’a ketë vulën e saj në kinematografinë BOTËRORE. Historia e zonjës Fahrie dhe grave të Krushës e meriton këtë sukses”, ka shkruar ajo.

Zgjoi tregon historinë e Fahrije Hotit, e cila duke shpresuar të sigurojë familjën e saj, së bashku me të vejat në vështirësi nisin një biznes për të shitur një produkt ushqimor vendas. Ato gjejnë shërim dhe ngushëllim në sipërmarrjen e re, por vullneti i tyre për të jetuar të pavarur së shpejti përballet me armiqësi.

Regjisorja e filmit, Blerta Basholli dhe protagonistja Yllka Gashi kanë hapur një kampanjë, përmes së cilës kanë kërkuar që posteri i filmit të shpërndahet sa më shumë në rrjete sociale. /KultPlus.com

Rafael Nadal shkruan histori, fiton titullin e 21-të të Grand Slam

Posted on by Kult Plus

Pas një ndeshje e cila zgjati më shumë se 5 orë, Rafael Nadal shkroi histori, duke fituar titullin e 21-të të Grand Slam në “Australian Open”, shkruan KultPlus.

Daniil Medvedev po zhvillonte një ndeshje mahnitëse dhe ishte në rrugë të duhur për të fituar titullin e tij të dytë radhazi madhor, por Nadal nuk e lejoi këtë gjë dhe luftoi deri në rikthimin e madh nga 0-2 me sete në 3-2.

Nadal tregoi forcën dhe guximin e tij të madh dhe në fund mori një fitore të jashtëzakonshme.

Arritja e Nadalit vjen vetëm disa muaj pasi ai mendoi se nuk do të mund të kthehej më në turne për shkak të një dëmtimi në këmbë.

Njëri prej tenisierëve tjerë i cili do hynte në histori në qoftë se do ta fitonte këtë konkurs ishte Novak Djokovic, mirëpo autoritetet australiane nuk lejuan që ai të marrë pjesë për shkak se nuk ishte vaksinuar ndaj COVID-19. /KultPlus.com

Fenomeni global, seriali Squid Games shkruan histori

Posted on by Kult Plus

Shfaqja origjinale, Squid Games, e prodhuar nga kompania filmike, Netflix, ka shkruar histori në Çmimet Screen Actors Guild 2022 duke u bërë seriali i parë jo-anglisht dhe seriali i parë korean që nominohet për një çmim, shkruan KultPus.

“Squid Game” është në nominim për kast të jashtëzakonshëm në një seri dramatike përballë “Succession”, “Yellowstone”, “The Morning Show” dhe “The Handmaid’s Tale”.

Që nga premiera në Netflix në shtator 2021, “Squid Game” është shfaqur si një fenomen global.

Drama tërhoqi 1.65 miliardë orë shikime gjatë katër javëve të para të publikimit, duke tejkaluar “Bridgerton” si seria origjinale më e shikuar e Netflix në histori.

Shfaqja mori tre çmime Golden Globe, duke përfshirë dramën më të mirë televizive dhe i dha O Yeong-su një çmim për aktorin dytësor.

Përpos këtyre çmimeve, Squid është nominuar dhe ka marrë edhe disa çmime të tjera të ndryshme ndërkombëtare.

Ceremonia e ndarjes së çmimeve SAG 2022 është caktuar për 27 shkurt. /KultPlus.com

Reportazh: Ulqini, perla 2.500 vjeçare e turizmit shqiptar

Posted on by Kult Plus

Era Berisha

Perla e vendosur në bregdetin e Mesdheut ngërthen në vete një kulturë, histori dhe traditë mjaft të veçantë duke filluar nga plazhet mahnitëse, ullinjtë mijëvjeçarë, fushat pjellore, liqenet, lumenjtë, monumentet kulturo-historike, klimën e butë e deri tek ngrohtësia shpirtërore e ulqinakëve që plotësojnë tërësisht këtë destinacion turistik të qytetit të Ulqinit në Mal të Zi, shkruan KultPlus.

Gjëja e parë që tërheq vëmendjen në hyrje të këtij qyteti është peizazhi antik i modernizuar i cili tërheq pas vete një numër të madh të vizitorëve duke i futur ata në magnetin e jashtëzakonshëm të ngjyrave verbuese, gjelbërimit diversiv dhe ujit të kristaltë që frymon në çdo cep të vendit.

Pylli i pishave i cili shtrihet prej plazhit të vogël në një gjatësi prej dy kilometrash shpalos një panoramë gërshetuese mes shkëmbinjve përreth që janë të vendosura buzë detit duke u bërë kështu copëza të pandashme të tij dhe së bashku me pishat të cilat herë të lejojnë të vështrosh pamjen e qetë të detit e herë të tjera të mbështjellin në një hije të domosdoshme duke i’u larguar kështu për pak sekonda rrezeve të diellit të cilat vendosen pingul mbi pamjen e bukur të këtij parku.

Ndërthurja e aromës freskuese të detit dhe zhurmës karakteristike të valëve krijuan një iluzion se edhe natyra gjallërohet në një mbizotërim ndjenjash që derdhen afër brigjeve të detit duke u përplasur me njëra-tjetrën dhe njëkohësisht duke ofruar një qëndisje emocioni të pakrahasueshëm në kujtimet e secilit njeri.

Interpretimi i valëve dinake përhapnin një melodi joshëse për udhëtarët të cilët dëgjonin tingujt tundues që portretizonin një peshë të veçantë të elementeve atraktive dhe jo vetëm. Në këtë shëtitore të bukur është e bashkangjitur edhe ‘’Plazhi i grave’’, me një përmbajtje mjaft të pasur të burimeve sulfurike dhe funksioneve shëndetësore. Pra, këto hapësira rekreative posedojnë një thesar për shpirtin e dashamirëve të heshtjes dhe qetësisë.

Ndërsa pjesa kyçe e qytetit të Ulqinit e titulluar si ‘Kalaja e Ulqinit’ dhe e njohur si ‘Qyteti i vjetër i Ulqinit’, e shtrirë përgjatë bregdetit Adriatik daton qysh nga shekulli V dhe zotëron një mbijetesë unike nga një numër i madh i pushtuesve të cilët kanë ndikuar në shndërrimin e mureve të kësaj kalaje por asnjëherë në vlerat kulturore të cilat nisin qysh nga periudha parahistorike.

Monumentet më të rëndësishme të historisë së Ulqinit si: Kulla e Balshajve, Tregu i Robërve, Pallati, Oborri mbretërorë dhe Kisha-Xhami e Ulqinit janë një pjesë mjaft e njohur për vendasit si dhe turistët ndërkombëtarë. Po ashtu, fragmentet e enëve të vogla dhe të mëdha nga dheu i pjekur mirë, mbeturinat e ornamenteve, elementet dekorative, guroret, sëpatat e tipit shkodrano-dalmatin të epokës së bronzit, mbishkrimet antike, kame antike, kapitele jonike, koleksionet arkeologjike, qeramika nga enët ilire, vajzat greke me figura të kuqe, skulpturat, pikturat, përmendoret e vjetra të cilat janë të shfaqura në Muzeun e Ulqinit i themeluar në vitin 1975, janë vulë e rëndësishme e rrugëtimit drejt urbanizimit.

Këto dëshmi interesante rrethojnë muret e gdhendura të këtij qyteti historik i cili hap dritaret e shumta por të veçanta, nëpërmjet të cilave shihet pamja e detit që depërton në vizualen e ngjyrës së gjelbër dhe të kaltër duke krijuar një skulpturë lëvizëse e cila asnjëherë nuk mund të pikturohet njëlloj nën vëzhgimin e shkëndijave të vogla të dritës që vijnë nga brendësia e syve tonë.

Kurse, gjurma e vazhdueshme që dallohet në çdo anë është edhe vetë Plazhi i Vogël i Ulqinit që njësoj sikurse dallgët e detit përputhet me imazhin piktoresk të një vëllimi të papritur dhe i cili përmban një dominancë bardhësore që vie direkt nga shtëpitë e rregulluara bukur në një arkitekturë që ngjason me atë të ‘Cinque Terre’, në Itali, shtëpi këto që njihen si një varg fshatrash bregdetarë dhe të cilat dallohen për shtëpitë shumëngjyrëshe por që në këtë rast shtëpitë përballë plazhit të vogël janë të vendosura në një vijë çoroditëse dhe ato komandohen nga bardhësia reale e cila ofron pamje gjithëpërfshirëse të detit dhe përfundon në një fantazi hyjnore me takimin abstrakt të pafundësisë së rrjedhës valore dhe ekzistencës së përjetshme të qiellit, të cilat vallëzojnë së bashku herë në një tango pasioni e herë në një vals të ëmbël.

Portet janë të mbushura me anije të ndryshme të cilat mundësojnë një xhiro përmes së cilës mund të adhurohet fluturimi i zogjve të veçantë që shquhen për madhështinë e lirisë absolute e cila dërgon vizitorin në një gjendje të paqes, në një vendngjarje ku shpirti bie të flejë dhe zemra goditet nga bubullima e emocioneve të llojllojshme.

Ndërsa, plazhi kryesor i prodhimit të ullirit në Komunën e Ulqinit është gjiri i Valdanos, i vendosur në bregun e Jugut të Malit të Zi dhe i njohur për bregdetin e tij me guralecë të rrumbullakët. Forma gjysmëhëne e tij përkon me një bukuri të ujit të kristaltë dhe gjelbërimit masiv të pishave stërmadhore që rrënjët e tyre vështirë se vjetërsohen nga dashuria që pikon për këto pjesë natyrore. Prandaj,  duke e parë atë nga lart duket se gjiri izolohet nga njëra anë dhe pothuajse dëshiron të frymojë i vetëm në një vijë bregdetare shkëmbore që dhuron një performancë të lezetshme e cila pason nga lëkundjet e vogla të cilat rrëqethet e shpirtit dhe trupit i zgjon nga balanca stabile.

Pas gjirit të Valdanosit, pak metra më poshtë ndodhet Ullishtja e Valdanosit që konsiderohet si monumenti më i madh i ullinjve në Mal të Zi, ka një vlerë të jashtëzakonshme ekonomike dhe ekologjike. Duke ecur përgjatë këtij vendi dallojmë një rrugë kalldrëmi që këndshëm vie në pah edhe në mesin e 18 mijë pemëve ulliri prej rreth 800 vjetësh dhe drunjëve më të vjetër se dy mijë vjet, të cilët janë të rritura në një zhvillim interesant dhe sjellin një përshtypje se dëshirojnë ti afrohen tokës duke i’u ‘përulur’ me shtrembërimin e veçantë rrotullues dhe të vrazhdë të tyre, me ç’rast kthehen edhe në një burim individual të frymëzimit për krijime artistike apo edhe vetëm për një soditje të momentit.

Si zakonisht në qytetin e Ulqinit, përjetimi i kënaqësisë verore nga të rinjtë ndodh në ‘Bamboo May Fest’, në hotelin Otrant, por që në këtë vit ky organizim është i pamundur për shkak të rrethanave pandemike. Këtë e ka bërë të ditur artisti vendor i njohur si ‘’Mr.Cool’’, në një prononcim për të gjitha mediat kosovare të pranishme.

Prandaj, në vend të këtij festivali i cili organizohet nga Bamboo Bar dhe Hotel Otrant, u zhvillua ‘Vikend i Kënaqësisë’, i cili shënoi fillimin e verës nën muzikën e tingujve dhe melodive shqiptare për të vazhduar me rrymat e ndryshme të cilat pasuan në një natë të çmendur të botës magjike muzikore.

Reflektimi i skenës gjigande boshe dhe dritave rozë po i vinin në pah pemët e vendosura mbi barin e hotelit që ndodhej buzë detit dhe valëve të cilat kryeveprën e tyre e mbyllën në një guacë të vogël për ta zëvendësuar atë me kulminacionin e këngëve që mizorisht po goditnin atmosferën e gjallë që pasonte me kërcime e buzëqeshje të shumta por krejtësisht të shkujdesura nën aromën dhe jehonën e detit.

Po ashtu, përgjatë qëndrimit në qytetin e Ulqinit, si trashëgimi kulturore e këtij vendi janë edhe muzika, hotelet, restorantet, kafenetë dhe diskotekat që përkojnë qytetin dhe të cilat gjatë verës janë gjithmonë të mbushura plot duke kaluar edhe kapacitetin e menduar. Netët e gjata nën shoqërimin e pijeve dhe ushqimeve tradicionale të cilat e karakterizojnë Ulqinin si vend bregdetar dhe mesdhetar janë mjaft të dalluara e sidomos me kulturën mesdhetare diversive. Pra, kuzhina e shëndetshme mediterane ka sjellë një laramani karakteristike mesdhetare.

Kështu, krejt në fund, pas ecjes përgjatë shtigjeve të ngushta në male të thepisura, tufave të kafshëve të cilat tashmë janë të zakonshme në Ulqin, maleve të larta dhe peizazheve të mrekullueshme kemi arritur të përjetojmë një përzierje të kulturës tradicionale dhe moderne që tërheq udhëtarë të shumtë në një ndjenjë të thellë që pasqyron botën e brendshme dhe të jashtme të këtij vendi përmes së cilit përjetohet përplasja melankolike dhe sentimentale e cila shpalos një burim kreativiteti ku misticizmi dhe imagjinata gdhenden si një daltë në kujtimet e çdo kujt.

Perëndimi mbresëlënës i diellit që u përhap afër kufirit të Ulqinit, ka hedhur krahët në një mbizotërim të përhershëm të kujtimeve me pamjen e shkëlqyer të gërshetimit mes ngjyrës së kuqe dhe portokalli, një ndezje e papritur spektakolare e cila vulosi fundin e këtij udhëtimi.

Gjatë qëndrimit në qytetin e Ulqinit, ne patëm rastin të lëvizim nëpër hotele, restorante dhe plazhe të ndryshme si: Hotel Cruzer, Hotel Albatros, Hotel Palata Venezia, Hotel Mediteran, Eneida Apartments, Hotel Platinium, Hotel Lajka, Hotel MonteFila, Hotel Otrant, Hotel Llolla, Restoranti Higo, Taphana, Teuta dhe Barakuda, Plazhi Copacabana dhe Cabo.

Ndërsa, në fund të këtij udhëtimi, kryetari i Komunës së Ulqinit Aleksander Daboviq, në një prononcim për media ka falënderuar dhe uruar mirëseardhjen e gazetarëve, kameramanëve, redaktorëve dhe të pranishmëve nga Kosova.

“Ju jeni mysafirët e parë që vini në Ulqin në një numër kaq të madh pas një viti të vështirë për të gjithë globin. Populli ynë thotë se dita e mirë duket në mëngjes, e nisur nga mysafirë që kanë ardhur gjatë këtyre ditëve duke e llogaritur si një sezon të suksesshme për të gjithë”, thotë Daboviq.

Sipas tij, nuk ka dyshim se Kosova është dhe do të jetë një nga tregjet më të rëndësishme për shkak të lidhjeve vëllazërore, farefisnore, shoqërore e të tjera. Po ashtu, është e ditur se një numër i madh i kosovarëve tashmë janë banorë të Ulqinit, me shtëpitë dhe banesat e tyre, jo vetëm gjatë stinës së verës por edhe gjatë dimrit.

Aktivitet e ndërmarra nga ky udhëtim janë mundësuar nga ’’Trip to Albania’’, Asociaconi i Gazetarëve të Kosovës dhe Organizata Turistike e Ulqinit, në veçanti drejtori Gëzim Hajdinaga, i cili ishte bashkudhëtar dhe i pranishëm gjatë gjithë kohës të këtij rrugëtimi duke ofruar të dhëna dhe fakte interesante për secilin vend të vizituar.

Qyteti i Ulqinit është një qytet 2500 vjeçar dhe konsiderohet si më i vjetri i Mesdheut, një thesar i Malit të Zi dhe një bërthamë multikulturore që posedon një pasuri të madhe historike dhe natyrore. / KultPlus.com

Ferid Vokopola, personalitet me tri biografi

Posted on by Kult Plus

Sinan Gashi

Një numër jo i pakët personalitetesh shqiptare, që me bëmat e tyre dëshmuan përkushtim, sakrificë dhe krijim të asaj që ishte e mbara e domosdoshme për çështjen shqiptare të kohërave, më pas, mbase për shkak të një mendësie të vjetër, janë skajuar deri në harresë, madje duke mos i përmendur as si emra e lënë më si personalitete të respektuara. E fundja më e ulët është edhe mos paraqitja me asnjë rresht në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar. Njëri ndër ta është edhe Ferid Vokopola, jeta e të cilit është e mbushur me plotë aktivitete të mbara kombëtare, madje në kahe të ndryshme, e që ka lënë gjurmë të pashlyeshme në historiografinë shqiptare të mirëfilltë.

Po, për këtë personalitet kompleks, të pandaluar asnjëherë në rrjedhat e kohës, pavarësisht rrethana të vështira të krijuara, kushtëzohemi që biografinë e tij ta ndajmë në tri pjesë, aq sa ishin edhe mënyrat e frymimit të tij në jetë. Pra, e para do të ishte biografia e tij njerëzore, e dyta, biografia e tij atdhetare dhe, e treta, biografia intelektuale, tejet e pasur dhe specifike.

1. Biografia jetësore

Ferid Vokopola u lind më 18 gusht 1887 në Berat, në lagjen Murat Çelebi, megjithëse origjina e kësaj familje ishte nga fshati Vokopolë, afro 20 km. larg Beratit. Ku vendbanim njihet që nga shekulli XVII, kur një persian kishte ndërtuar dy objekte kulti dhe kishte nisur përhapjen e besimit islam. Veç kësaj Vokopola krijon një kryqëzim zonal Berat-Skrapar-

Përmet. Aty pastaj nisën aktivitetet atdhetare shqiptare, duke u bërë një qendër për kohë të gjatë.

I ati i Feritit u angazhua në veprimtari patriotike që në periudhën e Rilindjes Kombëtare, si pjesëmarrës dhe aktivist i Degës së Beratit të Lidhjes së Prizrenit si dhe iniciator për hapjen e shkollave shqipe në qytet.

Në këtë familje me tradita, u edukua Feriti që në fëmijëria. Mësimet fillestare dhe ato të nivelit të mesëm ai i kreu në Berat. Ai kishte një edukimin fetar mysliman që në familje. Pos mësimeve në shkollat laike. mësimet e besimit I vijonte në xhamitë e lagjes, si në Xhaminë e Sahatit. Që i ri perfeksionoi osmanishten dhe arabishten, të cilat i mësoi shumë më mirë gjatë kryerjes së gjimnazit turk të Beratit. Po ashtu njihte ,mirë gjuhën frënge. Për studime të larta ai shkoi në Universitetin e Stambollit, ku kurorëzoi dijet e tija në fushën e jurisprudencës dhe të ekonomisë, për të cilët mori edhe diplomë. Pas studimeve, kthehet në vendlindje, duke ushtruar për disa kohë profesionin e avokatit. Vokopolën e vizitonte shpesh, duke mbajtur ligjërata fetare e shkencore, për çka interesimi ishte tejet i madh edhe për gjithë rrethin, ngase mendimet e tij ishin diçka tjera, përtej predikimeve tradicionale. Aktivitetin e tij e orientoi në ato kahe që kishin vlera kombëtare, kur Shqipëria ende nuk dihej se a do të bëhej a të mos ishte më fare. Kështu, për afro njëzet vite më radhë, përkatësisht nga viti 1920-1939, veprimtari politike e tij ishte e pandërprerë, duke qenë shembull dhe promotor i atyre kurorëzimeve me sukses.

Pas ardhjes së komunizmit në pushtet, ai mbetet disa vite i pa punë. Pastaj do ta përjetoi edhe dhunën në kampet e komunizmit për 10 vjet me radhë. Duke qenë Ferit Vokopola zotërues i përkryer i disa gjuhëve të huaja të lindjes dhe të perëndimit, veçanërisht gjuhëve orientale, për pesë vitet e fundit të jetës kryen punën e përkthyesit të dokumente nga osmanishte në Institutin e Historisë në Tiranë. Me punë e vet ai dëshmoi dijet politike, ekonomike, teologjike, poetike, filozofike dhe eseiste. Jetën e përmbylli në Durrës, si gjithë idealistët, i harruar nga të tjerët. Mbeti shembull i një urtaku, eruditi, mendjendrituri e zemër zjarrti, që gjithçka pati dhe diti i vuri në shërbim të përparimit, forcimit të atdheut dhe kombit shqiptar.

2. Biografia atdhetare

Në momentet kyçe të fatit të Shqipërisë, Feriti u dëshmua një përkushtues i pashoq, duke luajtur rol të rëndësishëm. Mbi të gjitha ai ishte njëri nga firmëtarët e aktit të Shpalljes së Pavarësisë në Kuvendin e Vlorës më 1912, njëri ndër delegatë më të rinj, kur kishte vetëm 25 vjeç. E edhe më i rëndësishëm ishte fakti se ky Ferit stenografoi fjalimin historik të mbajtur nga Ismail Qemali.

Ndërsa nga përjetimet e shumta, që lidhen domosdoshmërisht me atdhetarinë e Vokopolës, mësojmë edhe nga gazeta “Përlindja e Shqypniës”, organ i Qeverisë së Përkohshme të Vlorës, (viti II, nr. 6-7. 30.I. e 1.II.1914, f.8), për ditët e vështira në shpallje të Pavarësisë, duke kujtuar: “I ndjeri Nebi Sefa, para se të nisesh për Kavajë

më lajmëron se Komanda Otomane ka burgosur në hotel të Shaqir Beut delegatët nga Kosova, zotërinjtë Bedri Pejani dhe Rexhep Mitrovicën. Menjëherë biseduam me shokë dhe morëm udhën të vemi, unë, Nebi Sefa e Taulla Sinani me një patrullë pesë vetësh për t’i liruar, dhe i liruam për të shkuar drejt Vlorës…”

Kur ndryshimet politike dhe po ashtu qeveritare më 1914 u bënë një fakt i kohës, kur do të formohet edhe Qeveria e Durrësit, Feriti ishte zgjedhur në Ministrinë e Bujqësisë. Në postin e ministrit të Bujqësisë në qeverinë shqiptare ai qëndroi nga data 26.X.1927 deri më 10.V.1928.

Por aktiviteti I tij nuk mbaron këtu. Ai për asnjë moment nuk u shkëput nga fati i atdheut dhe nga organizimi i kundërshtimeve ndaj synimeve antishqiptare të manifestuara në vijimësi. Për të kundërshtuar hegjemonizmin ndërkombëtar ndaj shtetit shqiptar, u mbajt Kongresi historik i Lushnjës, ku Feriti sërish shkëlqeu, në organizimin dhe mbajtjen e fjalës hyrëse. Madje, i frymëzuar nga kjo ngjarje, krijoi poezinë për Himnin e Kongresit, me vargje të zgjedhura plot muzikalitet, i cili pati një jetëgjatësi shekullore.

Aktivitetet e tij politike e atdhetare i vijon me pjesëmarrjen për gjatë kohë në Parlamentin shqiptar, fillimisht si deputet i Vlorës (1920 -1928) dhe pataj deputet i Beratit (1928-1939). Ai, duke qenë njohës i mirë i legjislacionit, kishte hartuar ligjet kryesore të Parlamentit gjatë të viteve ‘20-‘30. Në krye me Feritin, deputetët kishin përgatitur dhe miratuar Kodin Civil gjatë viteve ’30, si misma më e domosdoshme për zhvillimin e vendit.

Meritat e tij u lanë në harresë, por kujtesa e atdhetarëve e ruajti gojarisht veprimtarinë e denjë dhe punën madhështore, që ishte bazamenti i formimit dhe jetës së shtetit ligjor shqiptar.

3. Biografia intelektuale,

shkencore dhe poetike

Veç angazhimeve të përhershme dhe me përgjegjësira, Feriti u angazhua edhe në organizimin e Komunitetit Mysliman Shqiptar, duke e reformuar atë në drejtim të mbarë, me premisa bazore kombëtare, për njëzetë vjet rresht. Pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia, në vitin 1939, Vokopola u tërhoq nga jeta politike dhe administrative. Për ta bërë më aktuale këtë reformacion të arrirë, ai, më 1940, themeloi organizatën “Drita Hyjnore”, ku veç tjerash shpreheshim mendime, debate dhe botoheshin pastaj shkrime të natyrës shkencore, letrare e filozofike në organin e saj, përkatësisht në revistën “Njeriu”, të cilën e nxori në Tiranë nga korriku 1942 e deri në qershorin e 1944, me gjithsej 27 numra. Ajo revistë u bë tribunë e mendimit të lirë dhe shumëdimensional, duke arrirë nivele të lakmueshme me botimpn e punimeve artistiko-letrar por edhe të natyrës shkencore. Mu për këtë aty hasën shkrimet e penave të shquara të kohës, disa nga të cilët mbetën edhe më tej në aktualizimin e interesimeve të lexuesve, si të Fan Nolit, Faik Konicës, Lasgush Poradecit, Mit’hat Frashërit, Mustafa Greblleshit, Jup Kastratit e tjerë .

Feriti ishte njohës i mirë i arabishtes, osmanishtes, turqishtes por edhe i frëngjishtes, duke e dëshmuar këtë dije me botimet e disa shkrimeve në të trija gjuhët.

Punën e përkushtuar në shqipërimin e Kur’anit ai e bëri gjatë përjetimit të vetmisë në mbajtjen e dënimit me burgim dhjetëvjeçar nga sistemi i monist, që i kishte mbetur në dorëshkrim.

Nëse lexohen shkrimet e tij në periodikun e kohës, do të shihet gama e interesimeve intelektuale të tij, ku trajtohen tema ndër më të ndryshmet, si të natyrës filozofike, sociologjike, politike, poetike e tjerë. Ja vetëm disa tituj të atyre shkrimeve për të kuptuar atë gamë interesimesh: ”Të rinjtë e sotshëm, si mejtojnë dhe kujt i mbesojnë”, “Rëndësia e martesës”, “Vuajtjet e jetës dhe zëri i shpëtimit”, “Ku shkon njerëzimi”, e tjerë.

Në poezi ai dëshmoi për një talent të lindur artistik, por që nuk pati kohë t’i kushtojë përkushtim, kur dihen angazhimet e shumanshme. Disa nga këto poezi kishin motive fetare, por që kthenin interesimin kah aktualiteti i përditshmërisë dhe, mbi të gjitha, reflektonte talenti i shprehur përmes këtyre vargjeve. Ja vetëm titujt të disave nga ato: “Gjëmimi i Tomorrit” poemë me 148 strofa, “Njeriu i përsosur”, “Sureja e Agimit”, “Lum ai që e kupton”, “Një kohë më thoshte”, “E shkuara, e sotmja dhe e ardhmja e njeriut”, “Madhështia e gjithësisë”, “Mbarështimi i gjithësisë”, “Zgjohu o njeri”, e tjerë. Në poezinë 400 vargëshe “Fluturimet e shpirtit” autori shpreh dhembjen për humbjet njerëzore gjatë Luftës së Parë Botërore, ku thuhej:

Ti francez, unë gjerman

Unë inglez, ti italian.

Sllav e belgas-muslimanë,

Pse të vriten? një brum janë.

Zot i madh! Ti mos duro,

Të shfaroset njerëzia.

Zjarrm e luftës e qëndro

Lësho drit nga dashurija.

Për vlerat e saj, dëshmon edhe e dhëna kjo poezi përkthehet në italisht më 1925 dhe zë vendin e parë në një konkurs të atij viti.

Ajo që e bëri të dashur dhe që dëshmoi talent dhe aktualitet bashkë, është poezia për himnin e Kongresit të Lushnjës, i frymëzuar nga ajo ngjarje madhore kombëtare, në të cilën ishte i përfshirë edhe ai vetë. Po e japim në tërësi këtë poezi, pasi që është edhe i gjithë programi i Kongresit:

Himni i Kongresit të Lushnjës

Shpresa humbi, atdheu ty po të thërret

Të shpëtosh nga kjo natë

Bëhu i zoti në do të rrosh në jetë

Armikut jepi datë.

Refreni

Shkrepi drita në Lushnjë, u lind një diell

Shqipëria lidhi besë.

Dëshmoi bota, dëshmuan yjet në qiell

Për ty, o i larti Kongres.

Me sa humbet drejtësia

Aq shuhet shpresa jonë

Nuk pushtohet tokë e Kastriotit

Trimërinë e ka zakon.

Refreni

Shkrepi drita në Lushnjë, u lind një diell

…………………………………………………..………

Në të varet shpresë e Kombit Shqiptar

Në statutin tënd të shtrenjtë

Çliro tokat e Shqipërisë sa më parë

Bashko atdheun e shenjtë.

Refreni

Shkrepi drita në Lushnjë, u lind një diell

……………………………………………………..

Sikur tym e flakë të dal nga faqe e dheut

Shkrepëtim të bjerë e flakë

Bëj detyrën që ke kundrejt atdheut,

Mos kurse as shpirt as gjak.

Refreni

Shkrepi drita në Lushnjë, u lind një diell

Edhe pse ende nuk është thënë e gjitha për veprimtarinë shkencore e poetike të këtij personaliteti, duhet thënë edhe një e vërtetët se ai ishte autor i tri vëllime poetike, të botuara sa ishte gjallë: “Fluturimet e shpirtit” më 1919,. “Symbyllazi me ëndërrime” më 1920 dhe “Gjëmimet e Tomorrit” më 1942.

Ai, madje edhe në revistën “Zani i Naltë” që nisi botimin më 1923, pat botuar disa poezi me frymë mistike e fetare, që reflektonin një talent dhe shprehje të pasura gjuhësore. Po ashtu ai bashkëpunoi edhe me të përkohshmen “Diturija Islame” të Tiranës. / KultPlus.com

Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit organizoi diskutim për botimet historike, premtoi se do ta mbështes këtë kategori

Posted on by Kult Plus

Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit gjatë ditës së sotme mbajti takim me Akademinë e Studimeve Albanologjike dhe Departamentin e Historisë në mjediset e Muzeut Kombëtar në Tiranë, shkruan KultPlus.

Zyrtarë institucional dhe historianë e studiues të shumtë u takuan për të diskutuar për librat historik, nevojat dhe kërkesat e kësaj fushe, përkthimet, autorët dhe lexuesit.

Drejtoresha e Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit, Alda Bardhyli u shpreh se po tentojnë t’i japin zë fushave që kanë qenë më pak në fokus, e siç është edhe çështja e botimeve historike.

“QKLL-ja do të krijojë një fond të posaçëm mbështetjeje për albanologjinë, por dhe do t’i japë më shumë hapësirë, përmes kooperimeve ndërkombëtare, që libri historik e albanologjik shqiptar të jetë pjesë e panaireve, apo aktiviteteve ndërkombëtare te Librit, ku merr pjesë Ministria e Kulturës”, premtoi Bardhyli.

Pos të tjerash ajo theksoi se është e domosdoshme ndihma ndaj kësaj kategorie, e veçanërisht autorëve të historisë.

“Mendoj se është shumë e rëndësishme që të rrisim kulturën e leximit në përhapjen e vlerave identitare që mbartin botimet historike, sidomos te brezi i ri”, përfundoi drejtoresha e QKLL-së.

Të pranishëm ishin edhe Prof. Dr. Hamit Kaba, Prof. Dr. Mariglen Verli, Prof. Ass. Sonila Boçi, Prof. Ass. Ledia Dushku, Dr. Dorian Koçi. / KultPlus.com

Këshjella, identifikimi dhe komunikimi historik i popullit tonë ndër shekuj

Posted on by Kult Plus

Historia jonë shumë shekullore, na tregon dhe njëherë krijimin e trashëgimisë tonë kulturore, si një vlerë e patjetërsueshme të historisë sonë. Gjurmimet e bëra në lokalitete të ndryshme nëpër Kosovë, tregojnë një pasqyrë reale të jetës sonë kulturore, fetare, sociale dhe ekonomike në vend.

Ndër vendet që lënë gjurmë në historinë tonë është dhe Dardana (Ish Kamenica). E vendosur në pjesën lindore të Kosovës, qyteti i Dardanës është një histori në vete. Në një kodër të qytetit, përmes së cilës kalon edhe lumi i këtij qyteti, gjindet dhe Kështjella e Dardanës.

Kjo kala mendohet që është zbuluar në afërsi të Bujanocit dhe Vranjës, gjegjësisht në fshatin Busavatë. Përmes materialeve dhe gjetjeve argjeologjike që u bënë në këtë pjesë, fshati Busavatë daton që nga koha e Paleolitit. Duke u mbështetur në gjetjet shkencore, Kalaja e Dardanës u ndërtua në shekullin e dytë pas Krishtit. Po në këtë kohë u zbulua dhe pllaka Stella, e cila është pllakë guri mbi varrore. Në disa hulumtime të tjera që u bënë kohëve të fundit, thuhet që Kalaja e Dardanës ka një histori mbi 1400 vjeçare. Përveç Kalasë, në këtë fshat është zbuluar dhe një shpellë që mendohet të jetë e vjetër mbi 1400 vjeçare. Kjo dëshmon dhe njëherë historinë tonë multikulturore të vendit tonë.

KALAJA E PRIZRENIT

Kalaja e Prizrenit është një monument i trashëgimisë kulturore në qytetin antik të Kosovës. Ky objekt pasyqron identitetin tonë kombëtar dhe kulutor në vend dhe konsiderohet të jetë simboli i qytetit, e një element me rëndësi në identitetin kulturor të Kosovës.  Kalaja e Prizrenit, është e ndërtuar në një kodër të lartë, në një ambient piktoresk dhe në një pozitë jashtëzakonisht strategjike. Ngrihet mbi qytet sikurse edhe mbi luginën e thellë të Lumëbardhit dhe rrafshin e Dukagjinit. Fillet e saj i gjejmë në periudhën e parë të qytetërimit të këtij rajoni, në parahistori, me një zhvillim të vazhdueshëm në periudhën bizantine dhe osmane. Në periudhën e pushtimit osman, Kalaja zgjerohet për të përforcuar dhe ndërtuar muret e saj dhe të pasurohet me objekte të tjera të fushave të ndryshme si hamame dhe xhami. Poashtu, ky objekt ka shërbyer edhe për nevoja ushtarake. Në aspektin ndërtimor, kalaja është ndarë në  3 komplekse: 1. Qyteti i Epërm – Akropoli. 2. Qyteti i poshtëm dhe 3. Qyteti Jugor.

Në fillim, ky objekt është përdorur ekskluzivisht si kala deri më 1912.  Kalaja e Prizrenit, në vete ngërthen një pjesë të rëndësishme të historisë tonë në përgjithësi. Pozita e saj gjeografike, pozicioni i saj dominues mbi qytetin, Peisazhi natyror shumë tërheqës, dhe konfigurimi arkitektonik i menduar mjaftë mirë, e bëjnë këtë objekt shumë voluminoz dhe me vlera të padiskutueshme historike, turisitike dhe arkeologjike. Si përfundim mund të themi se Kalaja e Prizrenit është ndër pikat më interesante për hulumtime historike dhe kulturore në vend. Në vitin 2008, është bërë restaurimi dhe konsverimi i Kalasë, me ç’rast i ka hapur dyert e saj për promovimin e vlerave historike, turizmit kulturor, vlerave ndër fetare dhe arktitekturale në territorin e Kosovës.

KALAJA E MITROVICËS

Historia jonë shumë shekullore ka nxerrë në pah edhe trashëgiminë tonë multikulturore. Si e tillë, trashëgimia jonë ka dhënë ngjyrime kulturore dhe historike në jetën tonë. Ndër to është edhe Kështjella e Mitrovicës, e cila është ndërtuar rreth vitit 1009-1007, sipas fakteve historike.

Sipas gojëdhënave, Kështjella e Mitrovicës është ndërtuar nga fisi Dardanët, ku këtu ishte një pemë e vjetër magjike. Mendohej, që fisi Dardan para se të nisej në luftë, vinin këtu dhe luteshin tek kjo pemë, që shërbente si faltore. Poashtu, gojëdhëna tergon se kjo pemë do të tregonte nëse lufta do të humbej apo do të fitohej. Pranë kësaj peme, shtëpinë e kishte një grua e vjetër që kishte dëmtime të rënda në fytyrë dhe asnjëri nuk kishte mundur të shikonte drejtë në sy atë. Sipas të gjitha gjasave, mendohej që shtëpia bashkë me pemën që gjindeshin aty, ishin në pronësi të kësaj gruaje.  Por kjo pemë e vjetër konsiderohet të jetë ndonjë Orakull Dardan.

Në vitin 1200, në Kështjellën e Mitrovicës nga Perandoria Bizantine ka patur luftëra të tmerrshme që kanë përfunduar me fatalitet. Mirëpo, në vitet 1500, Mitrovica është kthyer në një qendër të rëndësishme për Perandorinë Osmane, duke u llogaritur si pjesë kyçe e Ballkanit. Në këtë pjesë të Kosovës, shihej Serbia, Mali i zi dhe Sanxhaku i Kosovës.

Që nga antikiteti e deri në ditët e sotme, Mitrovia është urë lidhësë jo vetëm kulturore dhe sociale, por edhe ekonomike dhe religjioze. Deri në përfundimit e luftës së fundit në Kosovë, të gjitha objektet kulturore në përgjithësi dhe Kalatë në veçanti ishin nën mbikqyrjen e institucioneve krahinore të Kosovës.

Nën okupimin serb dhe përfundimit të luftës në Kosovë, Kalaja e Mitrovicës u pëvetësua nga serbët, duke u thirrur në mitin e tyre gënjeshtarë. Sot e tutje, kjo kala e mori emrin Kalaja e Zveçanit. Ndërsa shumë arkeolog serb vizitojnë këtë monument kulture, përkthejnë të gjithë materialin që ka të bëjë me trashëgiminë e Mitrovicës, dhe objektet në mënyrë të rremë, grumbullojnë fakte, bëjnë financime të ndryshme, në mënyrë që të kenë një trashëgimi të pasur të tyre.

KALAJA E ARTANËS

E ndërtuar në mes të shekujve XIII dhe XIV, Kalaja e Artanës (Ish Novobërda), gjindet në një mal ndërmjet vendbanimeve të Përlepnicës dhe Krivajekës. Është objekt kulturor në Kosovë. Duke u bazuar në burimet historike dhe në statistika kulturore, Artana është përmendur në dekadën e parë të shekullit 15 me emërtimin Nuvo-Monte.

Artana si vendbanim, gjindet 35 km në perëndim të qytetit të Gjilanit dhe 39 km në në jug-lindje të Prishtinës. Ky monument kulture, ka patur një funksion mbrojtës gjatë periudhave të ndryshme të pushtuesve. Dhe si e tillë, ekziston si monument kulture.

Ndërtimi i Kalasë së Artanës, i takon tipit fortifikatë. Dhe si objekt i tillë, përbëhët nga dy pjesë që ashtuquajtura si Kala (kështjellë): Kështjella e Epërme dhe Kështjella e Sipërme.

Në kështjellën e sipërme, gjinden 6 kulla. Kulla perëndimore dhe ajo Lindore. Të dy kullat kanë bazë drejtkëndëshi, ndërsa të tjerat kanë bazë dhe formë katrori. Sipërfaqja e tyre është 0.05 hektarë. Kalaja e sipërme, ka qasje vetëm në pjesën lindore. Në pjesët tjera të kalasë, pjerrtësia e kodrës është e shtrirë dhe e rrëpirë në drejtim të luginës. Poashtu, në pjesën lindore, terreni ngrihet gradualisht duke kaluar në një kodër tjetër më të vogël në platonë e sipërme. Në kështjellën e sipërme, gjinden 6 kulla. Kulla perëndimore dhe ajo Lindore. Të dy kullat kanë bazë drejtkëndëshi, ndërsa të tjerat kanë bazë dhe formë katrori. Sipërfaqja e tyre është 0.05 hektarë.

Në këtë plato gjinden rrënojat e një kishe të madhe. Supozohet që kjo kishë i përket tipit të Katedraleve, dhe sipas shpjegimeve historike, daton nga koha e antikitetit. Pas përfundimit të luftës në Kosovë, Kalaja e Artanës është restauruar dhe është nën mbrojtjen e UNESCO-s.

 KALAJA E KORISHËS

Zhvillimet arkeologjike që u bënë në lokalitetet e fshatit Korishë (5km larg Prizrenit), zbuluan dhe kalanë e këtij fshati. Mendohet që Kalaja e Korishës është ndërtuar në shekujt 5-6. Megjithatë, këto zhvillime arkeologjike lidhen edhe me lokalitetin e kishës paleokristiane ‘’Shën Pjetri’’ që njihet ndryshe si epoka e bronzit të mesëm.  Në lokalitetin e Kalasë së Korishës janë gjetur fragmente si: Enë të ndryshme, Amfora Pitosam Vorba. Të gjitha këto gjetje, datojnë nga qysh nga koha e antikitetit.

Gërmadhat e Kalasë së Korishës lujanë një rol të rëndësishëm në historinë tonë kombëtare. Lartësia mbidetare e saj është 728, teksa kalaja gjindet në anën jugore të fshatit. Respektivisht, mendohet dhe besohet se në periudhën kur është ndërtuar Kalaja e fshatit, është ndërtuar dhe Kisha Katolike Paleokristine Shën Pjetri.

 KALAJA E POGRAGJËS

 Gjilani është ndër qytetet më me rëndësi në Kosovë. Vlerat kulturore dhe historike janë të gërshetuara në këtë këtë vend. Një rol të rëndësishëm e luan edhe Kalaja e Pogragjës, që është ndër objektet kulturore në këtë qytet. Kalaja e Pogragjës gjindet 10 km në juglindje të Gjilanit dhe ka një rëndësi të veçantë historike dhe shkencore, teksa u ndërtua në vitet 300-400.

Mendohet që në këtë objekt u gjetën edhe monedha si ajo e Otacila Severa (246-249). Kalaja e Pogragjës u rindërtuar nga Perandori Justinian në vitet 527-565. Kalaja e Pogragjës i takon tipit të ndërtimit Qytet – Kështjellë. Prandaj shumë historian e quajnë këtë objekt “Kala Romake/Bizantine e hershme”.  

Objekti në fjalë, është e tipit kodrinor teksa lartësia e saj në 13m. Muret janë të ndërtuara me një lartësi prej 44m. Poashtu, kjo kala ka dhe disa kulla vrojtuese. Aktualisht, po punohet në zhveshjen e mureve të këtij objekti kulturor, nga bimësia. Trajtimi i së cilës po bëhet në suaza dhe në kushte të duhura, gjegjësisht në Luginën Morava e Bincës. Në kohën kur u zhvilluan punime arkeologjike, në këtë lokacion u gjendën monedha ari, shigjeta, pjesë të ndryshme arkeologjike.

Kalaja e Pogragjës përbëhet nga shumë komponentë: muri i parë dhe muri i dytë rrethues. Poashtu janë edhe tri kullat vrojtuese katërkëndëshe, ku janë të vendosura në murin e dytë.

Muret kanë një lartësi prej 11.40 m, dhe një lartësi prej 1.80. Vlen të përmendet që Kulla Qendrore, është objekti më i ruajtur dhe që ka rezistuar ndër shekuj. Për dallim nga pjesët tjera pjesërisht të shkatërruara, vetëm pjesa perëndimore e Kalasë së Pogragjës, është ende e pa shkatërruar.

Muret jugore të Kullës qendore, njëkohësisht janë pjesë e mureve të Kalasë. Kulla kryesore, gjindet brenda murit të dytë rrethues. Së bashku me tri kullat tjera të kapura njëra pas tjetrës, arrijnë një sipërfaqe prej 12.70 ari. Tri kullat e dukshme në murin e fundit rrethues , zakonisht shërbenin për forcimin e citadelës , në rast kulmesh nga armiku. Ato njëkohësisht shërbenin edhe si kulla vëzhguese. Kullat janë të vendosura në tri pozicione – kënde : jugperëndim , veriperëndim dhe verilindje . Ndërsa në këndin juglindor ndodhet një kanal që shërben për mbrojtje , para të cilit qëndron një shkëmb natyror. Tri kullat e murit të dytë rrethues kanë një bazë planimetrike në formë të katërkëndëshit. Kjo është si pasojë e rezultatit të konfiguracionit të terrenit, për dallim nga Kulla qendore që ka bazë katrore.

KALAJA E VUSHTRRISË

Kalaja e Vushtrrisë është ndërtuar në shekullin e 13-të dhe ndodhet në qendër të këtij qyteti antik. Për historikun e Kalasë së Vushtrisë flitet edhe në shumë dokumente historike. Ndër të tjerash Gjeografi Evlija Çelebiu në shekullin e 13-të sqaron se me ardhjen e Perandorisë Osmane në Kosovë, Sulltan Murati I, pas pushtimit të Kosovës, e shkatërroi Kalanë.

Mirëpo, Kalaja është rindërtuar edhe sot dhe ka arrit që të mbijetoi deri në kohën moderne. Për ndërtimin e kësaj kalaje, janë dhënë mendime dhe ide se kur është ndërtuar ajo. Sipas historianëve shqiptar, Kalaja  e Vushtrrisë është ndërtuar gjatë periudhës iliro – dardane. Disa mendimtarë të tjerë theksojnë që Kalaja e Vushtrrisë u ndërtua në shekullin e 7-të, nga perandori bizantin Justiniani. Të gjitha këto konkludime u mbështetën në themelet, që u zbuluan në vitet 1980-1981. Në fillim Kalaja ka shërbyer si depo e armatimit, si burg, dhe më vonë është përdorur edhe për qëllime të tjera. Me ardhjen e Perandorisë Osmane dhe depërtimin e ushtrisë osmane në trojet tona në përgjithësi, Kalaja e Vushtrisë kalon në duart e Fatih Sulltan Mehmeti në vitin 1455. Në kohën kur sundoi Perandoria Osmane në Kosovë, veçanërisht në Vushtrri. Kalaja në fjalë pësoi dëmtime të mëdha. Mirëpo, për nevojat e ushtrisë Osmane, Kalaja u rindërtua përsëri. Pozita gjeografike e Kalasë së Vushtrrisë në kohën kur është ndërtuar kishte një rol shumë të madh ekonomik dhe religjioz. Dhe është përdorur për nevojat e ushtarëve Osman.

Në vitet 1918-1922, Kalaja u përdor si burg. Ndërsa gjatë viteve 1935-1944, ky objekt  u përdorë si torishtë nga Shaban Mulla Gërguri. Me ardhjen e partizanëve dhe pas ikjes së tyre, Kalaja është përdorur si depo për mbeturinat e luftës.  

Ndërkaq, në vitet 1955-1958, Kalaja e Vushtrrisë është përdorur për stërvitje. Në vitin 1960, ky objekt shërbente si Kinema. Ana jugore e Kalasë, ku ishte edhe kabina për kino-projektor ka qenë e mbuluar me çati,
Sistemi fortifikues i Kalasë ka planimetri drejtkëndëshi. Përbëhet nga dy pjesë, kullës dykatëshe ne lindje dhe mureve rrethuese ne perëndim. Kalaja është ndërtuar nga gurë ranor dhe lumorë, të lidhur me llaq gëlqeror. Përveç rrënojave të bedenëve mbrojtëse që janë në gjendje të mjerueshme, këtu gjindet edhe kulla 2 katëshe.

Kalaja përfshinë një sipërfaqe prej 1100 metra katrorë. Lartësia e mureve arrin deri në 8 metra, ndërsa gjerësia deri në 2 metra. Poashtu, Kalaja kishte edhe gypat e kanalizimit, që shërbenin për përcjelljen e mbeturinave dhe ujit. Vlen të përmendet se gjatë gjurmimeve arkeologjikë, janë gjetur edhe gypa me trashësi prej 40cm. Këta gypa kanë përcjellë ujin nga Çezma e Kalasë apo edhe nga vet Kalaja. Për Kalanë e Vushtrrisë ekzistojnë edhe disa gojëdhëna. Njëra prej tyre tregon që brenda Kalasë, gjindej një zgafellë, që shërbente në rast të rrezikut kur lumi Sitnica dilte nga shtrati dhe Zgafella të mbronte. 

Në shumë mure të Kalasë, gjinden nga dy gurë çift të vendosura mbi një pllakë guri, të cilat ende nuk kanë dhënë ndonjë informacion arkeologët se çfarë paraqesin këta gurë. Në muret e jashtme të Kalasë, shihen ende pjesët metalike, ku ishin të vendosura perdet për shfaqjen e filmave verore, deri në vitin 1962, Kalaja e Vushtrrisë u përdorë nga qytetarët për aktivitete të ndryshme. Ndërsa në kohën e komunizmit, në vitet e 70-ta është bërë një intervenim urgjent në këtë Kala. Intervenimet u bënë në murin jugorë të Kalasë dhe muret që janë me pamje nga rruga kryesore, me qëllim që të mbrohen qytetarët nga shembja e gurëve. Aktualisht, Kalaja e Vushtrrisë shërben për shumë vizitorë vendorë dhe të huaj. / diasporashqiptare/ KultPlus.com

Kur shkrimtarët bënin letërsi dhe histori

Posted on by Kult Plus

Nga Jusuf Buxhovi

Në fundvitet e tetëdhjeta dhe ato të fillimit të nëntëdhjetave, shkrimtarët e Kosovës, bënin letërsi dhe histori njëherësh. Në rrethanat e përfshirjes në Lëvizjen kombëtare (në rezistencës institucionale paqësore), që e vuri në binarët historik shtetin e Kosovës, nuk u la anash as letërsia. Po ashtu, edhe institucioni i tyre, Shoqata e Shkrimtarëve, u përkujdes që krijimtaria letrare të çmohet dhe të nderohet si vlerë kulturore dhe shpirtërore. “Masë” e këtij vlerësimi pamëdyshje ishte edhe çmimi vjetor i Shoqatës së Shkrimtarëve për veprën e vitit, me ç’rast laurati ndante meritat me të gjithë.

Çaste të tilla, pata nderin të përjetoj, në dhjetor të vitit 1991, me rastin e dorëzimit të çmimit vjetor të Shoqatës për veprën “Prapë vdekja”, ku ishin të pranishëm shumë nga shkrimtarët e brezit të artë të letërsisë së Kosovës nga Vehap Shita, Teki Dërvishi, Sylejman Syla, Xhemail Mustafa, Ramadan Musliu, Shaip Beqiri, Bajram Sefaj, Milazim Krasniqi e të tjerë.

Përkujtesa u bë në saje të fotove nga dokumentacioni i Adnan Merovcit. / KultPlus.com

“Nacionalisti më i mirë është ai që i dallon të metat e popullit të vet”, shprehje nga ata që e bënë historinë

Posted on by Kult Plus

Harry S. Truman: “Brenda pak muajve të parë të presidencës unë zbulova se të jesh president është si të shkosh kaluar mbi një tigër. Njeriu që e nget duhet ta vazhdojë ta ngasë, ose ndryshe gëlltitet”!

Nikita Khrushchev: “Politikanët janë kudo të njëjtë. Ata premtojnë të ndërtojnë një urë edhe aty ku s’ka lumë”!

Vaclav Havel: “Nuk ka më komunist se ish-komunisti që e lufton komunizmin”!

Voltaire: “O Zot! Më shpëto nga miqtë e mi, se nga armiqtë mbrohem vetë”!

John F. Kennedy: “Nëse jemi të fortë, forca jonë flet vet. Nëse jemi të dobët, fjalët s’na ndihmojnë”!

Robert Frost: “Liberali është ai që është aq tolerant sa që mund të mos mbajë as anën e tij në një grindje”!

Friedrich Nietzsche: “Politikani e ndan njerëzimin në dy klasa: në vegla dhe në armiq”!

Charles de Gaulle: “Përderisa një politikan nuk e beson kurrë atë që e thotë, befasohet kur të tjerët e besojnë”!

Margaret Thatcher: “Çdo grua që i kupton problemet e drejtimit të një shtëpie, do ta ketë më të lehtë të kuptojë problemet e drejtimit të një shteti”!

Ronald Reagan: “Supozohet se politika është profesioni i dytë më i vjetër. Unë kam kuptuar që ai ka shumë ngjashmëri me profesionin e parë më të vjetër”!

Stanley Kubrick: “Shtetet e mëdha kanë vepruar gjithnjë si gangsterë, ndërsa shtetet e vogla si prostituta”!

Mason Cooley: “Tre njerëz të braktisur në një ishull të izoluar, do të shpiknin shumë shpejt politikën”!

James Clark: “Një politikan mendon për zgjedhje të ardhshme, kurse një burrështetas mendon për brezin e ardhshëm”!

Ely Culbertson: “Politika, një emër diplomatik për ligjin e xhunglës”!

Will Rogers: “Sa më shumë lexoni për politikën, aq më shumë arrini të kuptoni se çdo parti është më e keqe se tjetra”!

Pierre Trudeau: “Në pikëpamje akademike përpiqeni ta pohoni të vërtetën absolute; në politikë kërkoni që të vërtetën t’ia përshtatni fakteve përreth jush”!

Alexis de Tocqueville: “Në politikë, një bashkësi e njerëzve që urrehen është pothuaj gjithnjë baza e miqësisë”!

Jesse M. Unruh: “Paraja është për politikën si nëna që ushqen me qumështin e saj”!

Georges Pompidou: “Një burrështetas është një politikan që e vë veten në shërbim të kombit, ndërsa një politikan është një shtetar që e vë kombin në shërbim të vetes!

Bernard Baruch: “Votoni për njeriun që premton më pak, se ai do të jetë më pak zhgënjyes”!

Winston Churchill: “Politika është më e rrezikshme se lufta, sepse në luftë ju vriteni veç një herë”!

Soren Kierkegaard: “Tirani vdes dhe sundimi i tij merr fund; martiri vdes dhe sundimi i tij fillon”!

Harold Wilson: “Në politikë një javë është kohë shumë e gjatë”!

Boris Mashalov: “Kongresi është i çuditshëm. Dikush ngrihet të flasë e nuk thotë asgjë. Askush s’dëgjon, pastaj të gjithë bien dakord”!

Johann Wolfgang von Goethe: “Nacionalisti më i mirë është ai që i dallon të metat e popullit të vet”!

Marie Ebner: “Ne botë do të kishte më pak çaste të kobshme, nëse të këqijat s’do të bëheshin në emër të ndonjë të mire”!

Adolf Hitler: “Sa fat për sundimtarët që njerëzit nuk mendojnë!”

Faik Konica: “Ati ynë që je në Qiell, na ndihmo ta mbajmë gojën mbyllur kur s’kemi asgjë për të thënë”!

Sydney J. Harris: “Tri detyrat më të rënda të kësaj bote janë: Ta shpërblesh urrejtjen me dashuri, pranimi i të pamundshmes dhe thënia – unë isha gabim”!

Konrad Adenauer: “Jetojmë të gjithë nën një qiell, por askush s’ka të njëjtin horizont”! /KultPlus.com

Natyrë, histori dhe traditë, markohen shtigjet turistike në malin e Rrencit në Lezhë

Posted on by KultPlus

Pushuesit dhe vizitorët që do të zgjedhin këtë verë Lezhën do të kenë mundësi të eksplorojnë lehtësisht edhe malin e Rrencit.

Një shteg mjaft interesant përshkon kurrizin malor të një zone që më parë ka qenë e banuar duke shijuar pamjet e mrekullueshme që natyra ka krijuar në këtë zonë, historinë, kulturën dhe panoramën e bukur që e shoqëron këtë udhëtim.

Për ta bërë më të lehtë udhëtimin, që mund të bëhet në këmbë, me biçikletë mali, motora apo fuoristrada, Drejtoria e Turizmit e Kulturës në Bashkinë e Lezhës ka realizuar edhe markimin e këtij shtegu, që nis në hyrje të rrugës për tek Rana e Hedhun dhe vijon ngjitjen e malit.

Janë 16 km shteg që tani do të mund të aksesohet më lehtë për shkak të sinjalistikës që është vendosur, por eksploratorët orientohen edhe për drejtimin e objekteve të kultit dhe vlerave kulturore që ndodhen në këtë zonë. / atsh / KultPlus.com

Pesëmbëdhjetë pandemitë që ndryshuan historinë

Posted on by Kult Plus

Në fushën e sëmundjeve infektive, pandemia është skenari më i keq. Kur një epidemi përhapet përtej kufijve të një vendi, sëmundja bëhet zyrtarisht pandemike, si COVID 19.

Sëmundjet ngjitëse ekzistonin gjatë epokës së lashtë, por kalimi në jetën agrare 10,000 vjet më parë krijoi një hapësirë që i bëri  epidemitë më të mundshme. Gjatë kësaj periudhe u shfaqën për herë të parë malarja, tuberkulozi, lebroza, gripi, fruthi etj.

Sa më të civilizuar bëheshin njerëzit duke ndërtuar qytete dhe duke krijuar rrugë tregtare për t’u lidhur me qytete të tjera, dhe duke bërë luftëra mes tyre, aq më të lehta ishin mundësitë për t’u prekur nga pandemitë. Më poshtë janë radhitur pandemitë që, duke shkatërruar popullsisë njerëzore, ndryshuan historinë.

1.430 Para Krishtit: Athinë

Pandemia më e hershme e regjistruar ka ndodhur gjatë Luftës Peloponeziane. Pasi sëmundja kaloi nëpër Libi, Etiopi dhe Egjipt, ajo kapërceu muret Athinase në të njëjtën kohë kur Spartanët bënë rrethimin. Gati dy të tretat e popullsisë vdiqën.

Simptomat përfshinin ethe, etje, gjakderdhje, lëkurë të kuqe.

2.Viti 165: Murtaja Antonine

Murtaja Antonine ishte ndoshta një shfaqje e hershme e tifos që filloi me hunët. Hunët infektuan gjermanët, të cilët ua kaluan atë Romakëve dhe pastaj trupat e kthyera e përhapën atë në të gjithë perandorinë Romake. Simptomat përfshinin ethe, dhimbje të fytit, diarre dhe plagë të mbushura me qelb. Kjo epidemi vazhdoi deri në vitet 180,  perandori Marcus Aurelius ishte  një nga viktimat e saj.

3.Viti 250: Mortaja e Ciprianit

E pagëzuar me emrin e viktimës se parë të njohur,  murtaja e Ciprianit shkaktonte diarre, të vjella, ulçera në fyt, ethe dhe gangrenë të duarëve dhe këmbëve.

Banorët e qytetit ikën në fshat për t’i shpëtuar infeksionit, por përkundrazi e përhapën më shumë sëmundjen. Ndoshta duke filluar nga Etiopia, kaloi nëpër Afrikën Veriore, në Romë, pastaj në Egjipt.

Në vitin 444, ajo goditi Britaninë duke detyruar britanikët të kërkonin ndihmë nga Saksonët, të cilët shpejt do të kontrollonin ishullin.

4.Viti 541: Murtaja Justiniane

U shfaq për here të pare në Egjipt, murtaja Justiniane u përhap nga Palestina dhe Perandoria Bizantine, dhe më pas në të gjithë Mesdheun.

Murtaja ndryshoi rrjedhën e historisë së perandorisë, duke i prishur planet e perandorit Justinian për të bashkuar përsëri Perandorinë Romake dhe duke shkaktuar një luftë masive ekonomike. Thuhet gjithashtu se solli krijimin e një atmosfere apokaliptike që nxiti përhapjen e shpejtë të Krishterimit.

Kjo sëmundje vrau rreth 50 milion njerëz, 26 për qind te popullsisë botërore.

5.Shekulli 11: Leproza

Megjithëse kishte qene për shekuj të tërë, lebroza u shndërrua në pandemi në Evropë në Mesjetë, duke rezultuar në ndërtimin e spitaleve të shumta të fokusura në sëmundjen e lebrozës për të akomoduar një numër të madh të prekurish.

Një sëmundje bakteriale me zhvillim të ngadaltë që shkakton plagë dhe deformime, lebroza besohej se ishte një ndëshkim nga Zoti e trashëguar në familje. Ky opinion çoi në gjykime morale dhe lëndime të viktimave. Tashmë njihet si sëmundja e Hansen, dhe ende prek dhjetëra mijëra njerëz në vit dhe mund të jetë fatale nëse nuk mjekohet me antibiotikë.

6. Vdekja e Zezë, viti 1350

Shkaktare për vdekjen e një të tretës së popullsisë botërore, filloi në Azi dhe u zhvendos në perëndim nga karvanët. Duke hyrë përmes Sicilisë në vitin 1347 A.D. kur mbartësit e sëmundjes mbërritën në portin e Messina, ajo u përhap me shpejtësi në të gjithë Evropën. Trupat e vdekur u bënë aq të shumta sa mjaft mbetën të pavarrosur duke krijuar një erë mbytëse në qytete.

Anglia dhe Franca ishin aq të paralizuara nga murtaja sa vendosën armëpushim të luftës. Murtaja ndryshoi rrethanat ekonomike dhe demografinë duke sjell shembjen e sistemit feudal britanik. Duke shkatërruar popullsinë në Grenlandë, Vikingët humbën forcën për të zhvilluar betejën kundër popullsisë vendase dhe në këtë mënyrë u ndal eksplorimi i tyre drejt Amerikës së Veriut.

7. Shkëmbimi kolumbian, viti 1492

Pas mbërritjes së spanjollëve në Karaibe, sëmundje të tilla si, tifoja, fruthi dhe murtaja bubonike iu transmetuan popullsive vendase nga Evropianët. Pa ekspozim të mëparshëm, këto sëmundje shkatërruan popullsinë indigjene, duke bere qe rreth 90 për qind të vdesin në të gjithë kontinentet veriore dhe jugore.

Në 1520, Perandoria Aztecu u shkatërrua nga një infeksion i lisë i sjellë nga skllevërit afrikanë. Hulumtimet në vitin 2019 madje arritën në përfundimin se vdekja e rreth 56 milion amerikanëve vendas në shekujt 16 dhe 17, kryesisht përmes sëmundjes, mund të ketë ndryshuar klimën e Tokës

8.Viti 1665: Murtaja e Madhe e Londrës

Murtaja bubonike çoi në vdekjen e 20 përqind të popullsisë së Londrës. Ndërsa rritej numri i vdekjeve njerëzore, u masakruan qindra mijëra mace dhe qen si shkak i mundshëm ndaj sëmundjes dhe sëmundja u përhap nëpërmjet Thames. Kulmi i shpërthimit erdhi në vjeshtën e vitit 1666.

9. Pandemia e parë e kolerës, viti 1817

E para nga shtatë pandemitë e kolerës gjatë 150 viteve, kjo valë e infeksionit të vogël të zorrëve filloi në Rusi, ku vdiqën një milion njerëz.

U perhaps përmes ujit dhe ushqimit të infektuar nga baketeri. Bakteri u kalua ushtarëve britanikë që e sollën atë në Indi, ku vdiqën miliona të tjerë. Kontaktet e Perandorisë Britanike dhe marinës së saj përhapën kolerën në Spanjë, Afrikë, Indonezi, Kinë, Japoni, Itali, Gjermani dhe Amerikë, ku vrau 150,000 njerëz. Një vaksinë u krijua në 1885, por pandemitë vazhduan.

10.Pandemia e tretë e murtajës, viti 1855

Duke filluar në Kinë dhe duke kaluar në Indi dhe Hong Kong, murtaja bubonike mori 15 milion viktima. India u përball me viktimat kryesore, dhe epidemia u përdor si justifikim për politikat shtypëse që ndezën një revoltë kundër britanikëve. Pandemia ishte aktive deri në vitin 1960

11. Pandemia e Fruthit Fixhi, viti 1875

Pasi Fixhi iu dha Perandorisë Britanike, një delegacion mbretëror vizitoi Australinë si dhuratë nga Mbretëresha ViKtoria. Me të mbërritur gjatë një shpërthimi të fruthit, delegacioni mbretëror solli sëmundjen në ishullin e tyre, dhe u përhap më tej nga kreret e fisit dhe policia që u takuan me ta pas kthimit të tyre.

Duke u përhapur shpejt, ishulli ishte i mbushur me kufoma që u bënë ushqim për kafshët e egra. Një e treta e popullsisë së Fixhit, gjithsej 40,000 njerëz vdiqën.

12. Gripi rus, viti 1889

Pandemia e parë  e gripit filloi në Siberi dhe Kazakistan, më pas në Moskë dhe depërtoi në Finlandë dhe më pas në Poloni, ku u përhap në pjesën tjetër të Evropës. Deri në vitin vijues, ai kishte kapërcyer oqeanin drejt Amerikës së Veriut dhe Afrikës. Në fund të 1890,u raportuan 360,000 viktima.

13.Grip Spanjoll, viti 1918

Gripi spanjoll mendohet se e ka origjinën në Kinë dhe është përhapur nga punëtorët kinezë që transportoheshin me hekurudha nëpër Kanada gjatë rrugës për në Evropë. Në Amerikën e Veriut, gripi u shfaq për herë të parë në Kansas në fillim të vitit 1918 dhe u shfaq në Evropë nga pranvera. Raportet e shtypit qe flasin për një shpërthim të gripit në Madrid në pranverën e vitit 1918 çuan në quajtjen e pandemisë si “gripi spanjoll”.

14.Gripi aziatik, viti 1957

Duke filluar në Hong Kong dhe duke u përhapur në të gjithë Kinën dhe më pas në Shtetet e Bashkuara, gripi aziatik u përhap në Angli ku, mbi gjashtë muaj, vdiqën 14,000 njerëz. Një valë e dytë u pasua në fillim të vitit 1958, duke shkaktuar një total prej rreth 1.1 milion vdekje globalisht, me 116,000 vdekje vetëm në Shtetet e Bashkuara.

15. HIV / AIDS, viti 1981

I identifikuar për herë të parë në vitin 1981, SIDA shkatërron sistemin imunitar të një personi, duke rezultuar në vdekje eventuale nga sëmundje që trupi zakonisht do t’i luftonte. Ata persona të infektuar nga virusi HIV kishin ethe, dhimbje koke dhe nyje limfatike të zgjeruara pas infeksionit. Kur simptomat largoheshin, infeksioni mbetej ende në gjak.

SIDA u vu re për herë të parë në komunitetet gay amerikane, por besohet se është zhvilluar nga një virus shimpanzeje nga Afrika Perëndimore në vitet 1920. Sëmundja, e cila përhapet përmes lëngjeve të caktuara të trupit, u hap në Haitii në vitet 1960, dhe më pas New York dhe San Francisco në vitet 1970.

35 milion njerëz në të gjithë botën kanë vdekur nga SIDA që nga zbulimi i saj, dhe ende nuk është gjetur një kurë. /KultPlus.com

Çfarë ka ndodhur më 12 gusht?

Posted on by Kult Plus

30 pes – Kleopatra VII Philopator, sundimtare e fundit i dinastisë egjiptiane Ptolomeu kryen vetëvrasje, thuhet, me anë të një kafshimi gjarpëri. Kleopatra njihej për bukurinë fizike dhe efektin ndaj burrave të shquar (Jul Cezar e Mark Anton). Megjithatë, Plutarku tregon se çka e bënin Kleopatrën tërheqëse ishin “mendja, dhe ëmbëlsia e zërit të saj”.

1480 – Beteja e Otrantos: trupat osmane presin kokat e 800 të krishterëve që nuk pranuan të konvertoheshin në Islam; (Këto viktima u kanonizuan nga Papa Françesku më 12 Maj 2013). Sulmi ndaj Otrantos ishte pjesë e planit për pushtimin e Italisë. Fushata osmane udhëhiqej nga Gedik Ahmed Pasha. Për shkak të mungesës së ushqimeve, Gedik Pasha u kthye me shumicën e trupave në Shqipëri, duke planifikuar për të vazhduar fushatën më 1481. Por pas vdekjes së sulltan Mehmetit II, planet ndryshuan. Sulltani pasardhës, Bejazid II, nuk kishte besim tek Gediku; e burgosi, dhe më më 18 nëntor 1482 e vrau. Origjina e Gedik Ahmet Pashës mbetet kryesisht e panjohur. Disa burime pohojnë se ishte shqiptar, të tjera burime thonë se kishte prejardhje greke ose serbe.

1624 – Kardinali Richelieu (1585-1642) u emërua kryeministër i Francës nga Mbreti Luigj XIII. Në Francë, luftrat rezultuan në rritjen e taksave; kjo, e kombinuar me menaxhimin e dobët të financave nga ana Richeliesë, e varfëruan thesarin dhe shkaktuan pakënaqësi ndaj sundimit të tij. Por në politikën e jashtme, Kardinali Richelieu, nxiti tregtinë e lirë dhe organizoi kompanitë për të zhvilluar tregti në Inde dhe Kanada. Ai ishte mbrojtës i arteve dhe themelues i Akademisë Franceze. Ndër veprat e tij letrare janë Kujtimet (1650) dhe Ditari Politik (1688).

1851 – Amerikani Isaac Singer regjistron patentën për makinë e tij qepëse. Isaac Merritt Singer (1811 – 1875) ishte shpikës, aktor, dhe sipërmarrës. Ai bëri përmirësime të rëndësishme të makinës qepëse dhe themeloi firmës Singer Sewing Machine. Shumë kishin patentuar makina qepëse para Singerit, por suksesi i tij bazohej në thjeshtësinë e makinës për përdorim shtëpiak, si dhe blerjen e saj me këste. Isak Singer ishte gjithashtu prind i të paktën 24 fëmijëve, me gra të ndryshme.

1865 – Kirurgu britanik Joseph Lister u bë mjeku i parë që përdori dezinfektues gjatë operacionit. Emri Lister tingëllon i njohur – prej tij rrjedh Listerine, dezifenktant i gojës (gargarë), shitet me shishe; mund të përdoret në çdo kohë, dhe jo vetëm një herë në ditë.

1898 – Hawaii u aneksua nga Shtetet e Bashkuara – më 1900 u bë territor amerikan. Sulmi japonez në bazën detare në Pearl Harbor (Hawaii) më 7 dhjetor 1941, ishte drejtpërdrejt përgjegjës për hyrjen e Amerikës në Luftën e Dytë Botërore. Në vitin 2008, Barak Obama, lindur në Hawaii, u zgjodh president i Shteteve të Bashkuara.

1966 – Turneu i fundit për grupin Bitëlls filloi në Amfiteatrin Ndërkombëtar në Çikago; dhe John Lennon kërkoi publikisht falje për thënien e tij të mëparëshme se “Bitëllsat ishin më popullorë se Jezu Krishti”.

1972 – Trupat e fundit luftarake amerikane lënë Vietnamin. Në vitin 1972, negociatat e fshehta të paqes, udhëhequr nga Sekretari i Shtetit Henry Kissinger u zhvilluan, dhe një marrëvshje u nënshkrua në Paris më 27 janar 1973. Por trupat veriore të Hanoit vazhduan luftën kundër Jugut deri më 9 prill 1975, kur arritën afër Saigonit. Presidenti i Vietnamit së Jugut, Nguyen Van Thieu dha dorëheqjen më 21 prill dhe u largua. Gjenerali Duong Van Minh, presidenti i ri, e dorëzoi Saigonin më 30 prill, duke i dhënë fund një lufte që mori jetën e 1.3 milionë Vietnamezëve dhe 58.000 amerikanëve.

1992 – Shtetet e Bashkuara, Meksika dhe Kanadaja ranë dakord të formojnë një zonë të tregtisë së lirë dhe të krijojnë bllokun më të madh tregtar në botë: Marrëveshja njihet me akronimin NAFTA.

1998 – Bankat zvicerane ranë dakord të paguajnë 1 miliardë e 250 milionë dollarë për të zgjidhur paditë e ngritura nga të mbijetuarit e Holokaustit dhe të trashëgimtarëve të tyre. Bankat kishin mbajtur miliona dollarë të depozituara nga viktimat e Holokaustit dhe të afërmit e tyre para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore – për shkak se shumë nga depozituesit kishin vdekur në kampe përqëndrimi nazist ose familjarët e tyre kishin humbur numrat e llogarive, paratë e tyre mbaheshin të bllokuara në banka.

Çfarë ka ndodhur më 11 gusht?

Posted on by Kult Plus

106 – Pjesa jug-perëndimore e Dakias (sot Rumani) bëhet provincë romake: Dakët janë përmendur së pari në shkrimet e Herodotit (484–425 pes) dhe Tukididit (460 – 395 pes). Në gjeografinë e lashtë, Dakia banohej nga dakët, (të quajtur edhe Getae), të cilët zinin territoret të Trakës veriore. Ndër udhëheqës të njohur të fiseve dake ishte edhe Burebista, i cili jetoi mes viteve 82 pes dhe 44 pes.

Gjatë mbretërimit të tij, kufijtë e mbretërisë dake u shtrinë si kurrë më parë a më pas. Burëbista udhëhoqi bastisje e pushtime në gjithë Evropën Qendrore dhe Juglindore, duke nënshtruar shumë fise fqinje – ushtria e tij shpesh do të kalotnte Danubin për të kryer plaçkitje në qytete romake në Thrakë, Maqedoni dhe Iliri (Straboni).

Në 48 pes, Burëbista mbajti anën e Pompeut kundër Jul Cezarit në luftën civile romake. Pasi doli fitimtar, Cezari planifikoi dërgimin e legjioneve për të ndëshkuar Burebistën, por nuk arriti – Cezari u vra në Senat më 15 mars, 44. Një hipotezë trako-ilire qarkulloi në fillim të shekullit XX, sipas së cilës gjuhët trako-dake dhe gjuha ilire përbënin një degë të veçantë të familjes së gjuhëve indo-evropiane. Por pas viteve 1960 kjo ide u vu seriozisht në dyshim, pasi studime të reja argumentuan se nuk ka dëshmi të forta për ekzistencën e lidhjes trako-ilire dhe se të dy zonat gjuhësore tregojnë më shumë dallime sesa ngjashmëri midis tyre. (Vladimir Georgiev, Ivan Duridanov, Eric Hamp, etj.).

1956 – Vdiq piktori abstrakt Jackson Pollock në një aksident automobilistik. Në vitet 1960, vetëm një dekadë pasi me të ishin tallur, Jackson Pollock filloi të shihej si një nga figurat më të rëndësishme në botën e artit, dhe një nga novatorët e stileve në pikturë (ai pikturonte me spërkatje a hedhje të bojës në kanavacëmduke krijuar imazhe tepër abstrakte.)

Në fakt, Pollock është konsideruar si figura më e rëndësishme në botën e artit në SHBA gjatë shekullit XX. Ashtu si shumë figura të tjera të famshme, Jackson Pollock vuajti në jetën personale, me probleme si alkoolizmi, përçmime – ndërsa vdekja e parakohshme, i dha atij statusin ‘superstar”, duke e bërë artist legjendar. Më 1950, duke shfletuar një revistë periodike, Xhakson Pollok u shtang para një fotografie tepër të pazakontë, ku rivali i tij evropian, piktor i së njëjtës rrymë, kishte dalë gjysmë lakuriq.

Kjo sikur e kënaqi me keqdashje, por ajo që e bëri të shfrynte nga zemërimi ishte se fotografia e tregonte rivalin duke pikturuar me një mjet të paparë ndonjëherë: “I mallkuair, i bërë të gjitha zbulimet, nuk la gjë për mua”, citohet të ketë thënë Pollok. Por çfarë fotografie ishte ajo që Pollok pa në revistë më 1949? Kush ishte piktori evropian? E, mbi të gjitha, kush ishte autori i fotografisë?

Fotografia e botuar në revistën amerikane Time mbante diçiturën: “Një Centaur i pikturuar me dritë”. Piktori në fotografi ishte Pablo Pikaso, i rrymës së kubizmit dhe ekspresionizmit abstrakt. Sa për autorsinë e fotografisë, ajo ishte nëshkruar thjeshtë: “Photo by Gjon Mili”.

1984 – Presidenti amerikan Ronald Reagan tha “Unë kam nënshkruar legjislacionin për eleminimin e Rusisë (Bashkimi Sovjetik); bombardimi fillon brenda 5 minutave”. . – Fjala ra si bombë, edhe pse presidenti e tha me shaka ndërsa po përgatitej për të mbajtur fjalimin e tij javor në radion publike – mikrofoni i tij ishte lënë gabimisht hapur – lajmi nuk u mor seriozisht.

Vëshguesit e shohin si të çutishëm faktin që kjo t’i ndodhte Ronald Reaganit, njeri me përvojë në fushën e transmetimeve a komunikimeve; Reagan kishte punuar në radio, televizion e kinematografi, para se të bëhej guvernator i Kalifornisë dhe president i SHBA-së. A ishte ky një mesazh i paramenduar, e largpamës?, sepse pas pak vitesh Bashkimi Sovjetik vërtetë do të shpërbëhej.

Dëfryes, këshilltarë, vrasës dhe negociatorë: Roli shumëdimensional i gaztorëve në kulturën mesjetare

Posted on by Kult Plus

Në imazhin e një oborri mbretëror të mesjetës, spikaste veç padronit dhe gaztori, që i veshur me rroba shumëngjyrëshe, do të argëtonte mysafirët e lordëve përmes talljeve apo imitimeve. Gjithsesi, roli i gaztorit, është më i vjetër se periudha mesjetare. Faraonët egjiptianë, argëtoheshin me gjestet e gaztorëve, po aq sa homologët e tyre të mëvonshëm në Evropë. Edhe romakët e kishin qejf një gaztor, sidomos në festat e mëdha.

Nëse tradita e gaztorit ishte e lashtë, ajo është gjithashtu shumë më e ndryshme sesa mund ta imagjinonim ne. Roli i gaztorit, ishte shumë më tepër se sa të bërit shaka, apo duke argëtuar aristokracinë. Sepse, ndonëse shumë gaztorë kishin aftësi të kufizuara mendore ose fizike, të tjerët ishin shumë të trajnuar, individë të kualifikuar që vepronin si argëtues të njohur në karnavale dhe panaire.

Pastaj ishin gaztorët e mençur me një rol më të gjerë, atë të këshilltarët dhe ngushëlluesit, këshillat e të cilëve do t’i dëgjonin edhe mbretërit. Këta gaztorë, vepronin shpesh si ndërmjetës politik, dhe madje shkonin edhe në betejë. Duke nisur nga shekujt XI-XII-të, gaztorët e mesjetës ranë në kategorinë e përgjithshme të fyelltarëve ose “shërbëtorëve të vegjël”.

Termi mbulonte një gamë të tërë argëtuesish, duke përfshirë akrobatet, muzikantët dhe këngëtarët. Megjithatë, “shërbëtori i vogël”, ishte një term i përshtatshëm për gaztorët e familjes. Ata pritej të kryenin një rol shumë më të gjerë në familje, sesa vetëm të kënaqnin njerëzit.

Fisnikët nuk zbaviteshin çdo natë, dhe me siguri nuk dëshironin të dëgjonin përherë të njëjtin artist, që do të thoshte të njëjtat shaka. Pra, kur nuk aktronin, gaztorëve do t’u gjenin punë të tjera në shërbim të familje.

Ata mund ishin përgjegjës për kujdesin ndaj qenve të padronit të tyre, ose të punonin në kuzhinë. Githashtu mund të dërgoheshin në treg për të blerë mallra për familjen. Shumë familje fisnike, adoptonin shpesh si gaztorë të tyre burra dhe gra të prekura nga paaftësitë mendore ose fizike. Këta “budallenj të pafajshëm”, mbaheshin thuajse si kafshë shtëpiake, nën maskën e të ashtuquajturit bamirësia e krishterë. Zotërinjtë e tyre, u siguronin ushqim, veshmbathje, dhe një vend për të fjetur, në këmbim të të ngjallurit kuriozitet tek oborri. Megjithatë, nëse padroni vendoste që ato të mos ishin më një pasuri për familjen, do të dëboheshin. Ata më me fat, mund të marrin një pension të vogël. Megjithatë, shumica u detyruan të lypin.

Megjithatë, disa gaztorë kryenin detyra shumë më të errëta. Tomas Skelton, ishte gaztori i fundit profesionist në Muncaster Castle në Kumbria. Skelton ishte në shërbim të familjes Penington, që kishte në pronësi kështjellën prej 800 vjetësh, dhe besohej se ishte modeli i gaztorit mbretëror në tragjedinë “Mbreti Lir” i Shekspirit.

Megjithatë, legjenda thotë se Skelton ishte gjithashtu një vrasës. Heloiza, vajza e pamartuar e Sër Alan Penington, zuri dashnor Dikun, djalin e marangozit, dhe një nga shërbëtorët në kështjellë. Kur një nga kërkuesit e tjerë të dorës së Heloizës, një kalorës i zonës, e zbuloi këtë lidhje, ai i kërkoi Skeltonit të hakmerrej.

Kalorësi i kërkoi Skeltonit t’i priste Dikut kokën teksa flinte gjumë, dhe gaztori ishte i lumtur ta bënte këtë, pasi besonte se i riu kishte vjedhur para. Pas aktit makabër, ai u mburr për krimin e tij. “E kam fshehur kokën e Dikut nën një grumbull drush”- u tha ai shërbëtorëve të tjerë. “Dhe ai nuk do ta gjejë aq lehtë kur të zgjohet, ashtu siç bëri me shilingat e mia!”.

Megjithatë, nëse një gaztor kishte fatin të punësohej nga një familje mbretërore, ata mund të zbulonin se detyrat e tyre të tjera, ishin shumë më të rëndësishme. Gaztorët e mbretërve, ishin të vetmit në oborr, që mund të tallnin hapur monarkun dhe të mos u ikte koka.

Uill Somer, gaztori i mbretit anglez, Henri VIII, është një nga shembujt. Në vitin 1535, ai do të guxonte të tallej me gruan e atëhershme të mbretit, Ana Bolenën, duke e quajtur atë një “ribald”, pra një grua të pamoralshme, dhe vajzën e mbretit, Elizabetën, një kopile.

Henri u tërbua aq shumë nga inati, saqë kërcënoi ta vriste Uillin me duart e veta. Megjithatë, shumë shpejt Henri e fali. Gaztorët si Uill Somers, kishin një ‘licencë’ të tillë, për shkak se e bënin veten të dobishëm në mënyra të tjera. Shpesh, ata ishin çdo gjë përveçse “gaztorë”. Përkundrazi, ata ishin njerëz të zgjuar, që vepronin si këshilltarë jozyrtarë. Somers, ra në sy për integritetin dhe fshehtësinë e tij. Ai do ta përdorte zgjuarësinë e tij, për të tërhequr vëmendjen e Henrit ndaj çështjeve, që përndryshe mbretit do t’i kishin shpëtuar.

Tomas Kromuell, kryeministri i Henrit, thuhet se e ka përdorur gaztorin për të ndikuar tek mbreti për çështje të ndryshme. Po kështu, Yu Sze, gaztori i oborrit të perandorit kinez Qin Shi Huang, e bindi të zotin e tij të hiqte dorë nga ideja e çmendur mbylljes së gjithë murit të madh të Kinës, duke shpëtuar kësisoj mijëra jetë njerëzish.

Ndërkohë, disa gaztorë ishin të dobishëm, duke i ndihmuar mbretërit e tyre të ndreqnin të metat e tyre. Xhorxh Bukanan, ishte gaztori i mbretit skocez Xhejms VI. Ai kishte zakonin e keq të nënshkrimit të dokumenteve zyrtare pa i lexuar ato, një ves që i shkaktonte probleme të mëdha qeverisë skoceze. Prandaj, Xhorxh vendosi t’i jepte një leksion.

Një ditë, ai mori një dokument të Xhejmsit, dhe e firmosi pa e lexuar, vetëm për të zbuluar 15 ditë më vonë, se me atë akt mbreti kishte abdikuar nga sundimi i Skocisë. Pra Bukanan e bëri mbretin e tij budalla në vend të vetes së vet. Gaztori besnik, i vuri privatisht në dukje gabimin, dhe që nga ajo kohë, Xhejmsi i lexoi gjithmonë dokumentet, para se t’i firmoste ato.

Por roli më i jashtëzakonshëm i gaztorëve, ishte përdorimi i tyre në luftë. Këta gaztorë trima, do të talleshin me armikun, për të ngritur moralin e ushtrisë së tyre, ose për ta provokuar armikun të ndërmerrte një sulm të parakohshëm. Sepse gaztorët, kishin një rol psikologjik në luftë. Një natë para betejëss, ata jepnin më të mirën e tyre si artistë, duke shokuar mendjet e ushtarëve me këngë dhe histori.

Megjithatë, ata nuk ishin vetëm gaztorët e betejës. Në shumë raste, udhëheqësit e ushtrive do t’i përdorin gaztorët e tyre, për t’i përcjellë mesazhe palës kundërshtare. Gaztorët janë përdorur për të transmetuar kushtet e dorëzimit, ose për të bërë me dije kushtet për lirimin e pengjeve. Ky rol ishte i rrezikshëm. Megjithëse tradicionalisht, lajmësi ishte i shenjtë dhe nuk duhej të prekej, nuk ishte e pazakontë që udhëheqësit e luftës, të “vrisnin lajmësin” në nerva e sipër.

Histori tronditëse nga Komunizmi: Si më denoncoi nëna ime!

Posted on by Kult Plus

Dhimbjet e goditjeve, edhe pse i kujtohen si rrëqethje kohë pas kohe, tani janë shuar.

Shenjat e plagëve janë zhdukur. Sëmundja e përkeqësuar në qeli, që për pak i mori jetën, është shëruar, por Feridum Doko ka një plagë në zemër, që nuk mbyllet.

Kanë kaluar mbi 65 vjet nga ajo kohë, por atij ende i dhemb që, në gjyq, pasi kishte duruar tortura të pafunda për të mos e pranuar akuzën e arratisjes, dëshmitare kundër i doli e ëma. Ndoshta, dënimi me 10 vjet burg, pas asaj dëshmie të pakundërshtueshme, ishte gjëja që i dhembi më pak djalit 19-vjeçar, që kishte vendosur të arratisej nga diktatura.

Teksa ka mbushur 85 vjeç, Feridum Doko, i lindur në Berat, ka treguar për evenwallshaveears.org, historinë e tij që ngjason me historinë e dhjetëra të rinjve që kanë jetuar në Shqipërinë komuniste, që nis me një plan për t’u arratisur, vazhdon me nuhatjen e një tradhtie e më pas me kapjen nga policët, tortura, presione, hetuesi dhe një gjyq ku shpallet vendimi që, brenda pak çasteve, u merr rininë djemve, për t’ua zëvendësuar me vite të kaluara në burgje dhe kampe pune, por diku, historia e tij ndryshon nga historia e të tjerëve dhe e bën atë më të dhimbshme seç do e bënte çdo torturë, sepse përmban zhgënjimin më të madh që dikush mund të pësojë, atë që nuk të shemb thjesht planet dhe një pjesë të së ardhmes, por vetë themelet e qenies.

“Insistimi për pafajshmërinë time rezultoi në 4 seanca gjyqësore; nuk bëhej fjalë që unë ta pranoja që kisha thyer ligjin. Gjyqtari (që në atë pikë ishte irrituar) ftoi si dëshmitare Myzafere Dokon, mamanë time.

Dhjetë qytetet e zhdukura përgjatë historisë së njerëzimit

Posted on by Kult Plus

Një qytet i humbur është një qytet që shndërrohet në i pabanuar dhe vendndodhja e tij është harruar. Kërkimi për qytetet e tilla të humbura ka ngacmuar kuriozitetin e eksploruesve dhe aventurierëve që nga shekulli i 15-të dhe çuan në zhvillimin e arkeologjisë! Një qytet i humbur nuk duhet të ngatërrohet me qytetet fantazmë – të cilat janë qytete që janë braktisur kohët e fundit për shkak të rrethanave të ndryshme dhe vendndodhja e tyre është e njohur.

Në vazhdim dhjetë qytetet e humbura përgjatë historisë së njerëzimit, sipas shkrimit që e transmeton atsh.

1.Machu Picchu – Peru
Machu Picchu, i njohur edhe si “Qyteti i humbur i Inkasve” është vendi më i famshëm Inca në botë. Është një vend i shekullit të 15-të i vendosur në një mal 2430 metra mbi nivelin e detit, rreth 80 km në veriperëndim të Cusco. Shumica e arkeologëve besojnë se Machu Picchu është ndërtuar si një pasuri për perandorin Inkas Pachacuti. Machu Picchu është vendi me tërheqes dhe me i vizitueshem per turistet në Peru.

2. Angkor- Kamboxhia
Angkor ishte një qytet i begatë nga shekulli i 9-te deri në shekullin e 15-te dhe ne te gjendet Angkor Wat – monumenti më i madh fetar në botë. Në shekullin e 15-të qyteti filloi renien e tij dhe u pushtua dhe u plaçkit. Qyteti ishte pothuajse tërësisht i braktisur dhe i harruar, por tempulli i ndërtuar nga Mbreti Khmer Suryavarman 2, si tempulli i tij shtetëror dhe më vonë mauzoleumi mbijetoi dhe sot Angkor Wat është monumenti më i famshëm dhe vendi më i vizituar në Kamboxhia. Ai është bërë simbol i vendit dhe shfaqet në flamurin e saj kombëtar

3. Pompei – Itali
Historia e Pompeit është ndoshta historia më e famshme në këtë listë qytetesh te zhdukura. Në vitin 79 AD mali Vesuvius shpërtheu. Vesuvius, ende sot një nga vullkanet më aktive në botë, varroste qytetet e Herculaneum dhe Pompeit. Banorët e qyteteve ikën ose u varrosën bashke dhe ne qytetet qe u zhduken dhe u harruan gjatë viteve. Në shekullin e 18-të ata u rizbuluan gjatë gërmimeve, dhe sot Pompei po lulëzon si një tërheqje turistësh, duke ofruar një vështrim të shkurtër në të kaluarën, në një qytet që ngriu ne kohë gati 2.000 vjet më parë

4. Petra – Jordania
Petra ishte kryeqyteti i lashtë i mbretërisë Nabatean. Një qytet i gdhendur në gur, në anën e Wadi Musa. Qyteti ishte themeluar ndoshta në fillim të vitit 312 p.e.s dhe lulëzoi për një kohë të gjatë, pasi ishte një kryqëzim i rëndësishëm për rrugët e mëndafshit dhe të aromave që lidhnin Lindjen dhe Perëndimin. Qyteti filloi renien dhe u braktis në fund në shekullin e 6, pasi një sërë tërmetesh shkatërruan furnizimin me ujë. Qyteti i rëndësishëm dhe i bukur u harrua përfundimisht. Ai u zbulua në botën perëndimore vetëm në 1812.

5. Tikal – Guatemala
Tikal ishte një qytet i lashtë i qytetërimit Maya, që ndodhej në pyjet tropikale në Guatemalë. Qyteti lulëzoi si kryeqyteti i një mbretërie të fuqishme derisa u pushtua nga Teotihuacani në shekullin e 4 pas Krishtit. Pasi u pushtua, gradualisht u rrënua derisa përfundimisht u braktis në fund të shekullit të 10-të. Sot, qyteti është një nga vendet më të mëdha arkeologjike të qytetërimit Maya dhe është i njohur për shumë tempuj në formë piramidale, duke përfshirë Tempullin e Jaguarit të Madh – një nga piramidat më të shquara në botë.

6. Teotihuacan – Mexico
Teotihuacan është një vend arkeologjik pranë qytetit të Meksikës. Qyteti është i mbushur me piramida dhe është rreth 20 kilometra katrorë (8 kilometra katrorë). Ishte një qendër e madhe urbane dhe shtëpi me ndoshta 100,000 njerëz. Qyteti u shkatërrua dhe u braktis rreth 1400 vjet më parë. Shekuj pasi u harrua, qyteti u pushtua nga Azteket. Emri modern u dha nga populli Aztec dhe kuptimi është “vendi ku u krijuan zotat”. Është e paqartë se cilët ishin ndërtuesit fillestar të qytetit misterioz. Teotihuacan është gjithashtu shtëpia e Piramidës së Diellit – një nga piramidat më të mahnitshme në botë.

7. Tiwanaku – Bolivi
E vendosur pranë liqenit Titicaca në Bolivi, Tiwanaku ishte një fuqi e rëndësishme rajonale në Andet jugore midis shekullit të 7 dhe shekullit të 9-të. Mendohet të ketë ndermjet 15,000 dhe 30,000 banorë ose më shumë. Rreth vitit 1000 pas Krishtit, ndryshimi klimatik pengoi Tiwanakun të vazhdonte prodhimin e ushqimit, duke shkaktuar rënien dhe braktisjen e qytetit.

8. Palenque – Mexico
E vendosur në Meksikën jugore të sotme, Palenka ishte një qytet Maya që lulëzoi gjatë shekullit të 7-të. Palenka u rrenua gjatë shekullit të 8-të, duke u zhytur plotësisht nga xhungla e trashë dhe e harruar nga koha. Interesi në këtë vend u ngrit përsëri gjatë shekullit të 19-të, dhe më vonë qyteti u gërmua dhe restauruar dhe tani është një vend i njohur arkeologjik i vizituar nga shumë turistë çdo vit.

9. Troja
Turqi Për shekuj Troja konsiderohej të ishte vetëm një legjendë, një qytet që kurrë nuk ekzistonte ne te vërtete jashtë poezive të Homerit, dhe sidomos Iliades, ku përmendet si pjesë e Luftës së Trojës. Legjenda doli të jetë e vërtetë vetëm në vitet 1860, kur u gërmua në Anatolia veriperëndimore. Tani e dimë se qyteti ishte shkatërruar dhe rindërtuar vazhdimisht, dhe me ngadalë u rrenua derisa u braktis me në fund gjatë epokës bizantine.

10. Atlantida
Ndryshe nga pjesa tjetër e qyteteve në këtë listë, Atlantis nuk u gjet kurrë dhe historianët pothuajse unanimisht pajtohen se kurrë nuk ka ekzistuar. Atlantida u përmend në një alegori mbi kombet në veprat e Platonit, dhe në këtë alegori, Atlantida përfundimisht zhytet në Oqeanin Atlantik. Pavarësisht nga fakti se shumica janë dakord se qyteti kurrë nuk ka ekzistuar, disa njerëz ende kërkojnë mbetjet e qytetit më të famshëm të humbur në histori, që sipas Platonit ndodhet “përtej shtyllave të Herkulit”. Ka shumë hipoteza lidhur me vendndodhjen e Atlantidës, nga ishujt në Mesdhe, ishulli në Evropën Veriore, madje edhe Antarktida përmendet si një vend i mundshëm./ KultPlus.com