Pekini regjistroi valën e tij më të gjatë të ftohtë që nga fillimi i regjistrimeve në vitin 1951, ndërsa temperaturat therëse dhe reshjet e borës në kryeqytetin kinez dhe gjetkë filluan të zbuten.
Temperatura e regjistruar në stacionin e motit Nanjiao të Pekinit u rrit në mbi zero gradë Celsius të dielën pasdite për herë të parë në ditë, raportoi media shtetërore Beijing Daily, shkruan CNN, transmeton Klankosova.tv.
“Që kur temperatura fillimisht ra nën zero gradë më 11 dhjetor, temperatura kishte mbetur nën atë vijë për më shumë se 300 orë,” shkroi Pekin Daily.
Një valë e fortë e ftohtë përfshiu pjesën më të madhe të Kinës këtë muaj, duke e çuar kapacitetin e ngrohjes të disa qyteteve në Kinën veriore në kufirin e saj./KlanKosova/KultPlus.com
Shumë prej nesh janë rritur me këngën e Rexhës dhe sa herë e ka dëgjuar këtë këngë të Qamilit të Vogël, ka ndier edhe dhembje për atë ngjarje që besohet se ka ndodhur para 140 vitesh, kur djali jetim, natën e dhëndërisë, gjendet i vdekur në ahur.
Sipas rapsodit Demir Krasniqi, kjo ngjarje ka ndodhur disa vite para Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, në afërsi të Medvegjës, ku për qëllime trashëgimie Rexhën jetim e ka vrarë mixha i tij.
Gjithmonë është menduar se Rexhën e kishte mbytur kali, madje shpeshherë edhe është ironizuar me rastin, duke thënë se Rexhën e ka mbytur pela. Por, duket se e vërteta është ndryshe dhe jo ajo që kemi besuar të gjithë ne. Demir Krasniqi pretendon se e di versionin origjinal të këngës së njohur të Rexhës, ku sqarohet gjithë ngjarja, që, sipas tij, ka ndodhur në fshatin Stubëll, afër Medvegjës, rrethi i Jabllanicës.
Rexhës i kishte vdekur babai kur ai ishte dyvjeçar. Nëna e tij, sipas traditave dhe zakoneve të vjetra, me qëllim që të mos lërë djalin jetim, kishte pranuar të martohej për kunatin, i cili u kujdes për ta rritur Rexhën. Pastaj e fejoi dhe vendosi që ta martojë me dasmë dhe krushqi, sipas zakoneve dhe traditave shqiptare të rrethit.
Ditën e dasmës së Rexhës, xhaxhait të tij, emri i të cilit nuk përmendet në këngë, i kishte hipur në kokë një mërzi e madhe, ngase e dinte se Rexha, pasi të martohej do të ndahej prej tij dhe do t’ia merrte gjysmën e pasurisë, që do t`i takonte si trashëgimi nga babai.
Kjo vesvese e shtyri atë që ta vrasë Rexhën në ditën e dasmës së tij. Ai e mashtron Rexhën dhe e çon tek stalla e kuajve të dasmorëve, gjoja për t’i ushqyer ata dhe atje e vret tinëzisht, duke e lënë të vdekur në grazhd të kalit. Dasmorëve ua dha haberin duke u thënë se njëri prej kuajve e kishte qëlluar Rexhën me shqelm dhe e kishte lënë të vdekur në vend.
Nëna e Rexhës ishte kthyer nuse për kunatin
Dasmorëve nuk u kishte shkuar mendja se këtë krim mizor mund ta ketë bërë xhaxhai i Rexhës. Ata i besuan fjalëve të axhës së Rexhës. Demir Krasniqi thotë se ngjarjen e kishte dëgjuar nga Qamili i Vogël. Të vërtetën e vdekjes së Rexhës e kishte treguar vetë nëna e tij, disa vite më vonë, pasi asaj i kishte vdekur burri i dytë, që ishte axha i Rexhës.
Pra, vrasësi i vërtetë i Rexhës ishte axha i tij e jo kali, siç është kënduar kënga plot një shekull e disa dekada. Sipas Krasniqit, këtë këngë e kishte sjellë në Gjakovë familja e këngëtarit Qamili i Vogël, që ishin shpërngulur pikërisht nga fshati Stubëll i Medvegjës. Qamil Muhaxheri ishte i pari që e këndoi këtë këngë në Radio-Prishtinë. Kënga është përhapur shumë shpejt nëpër të gjitha trevat dhe krahinat shqiptare, ku këndohet edhe në ditët e sotme, por është e ndërtuar mbi një rrëfim të pavërtetë, duke krijuar edhe versione që shkojnë deri në banalitet.
Krasniqi e ka përpunuar dhe përshtatur për këngë origjinalin e kësaj ngjarjeje dhe për herë të parë e ka incizuar në audio kasetë më 25 korrik 2012. Ai pretendon se kjo është e vërteta e vdekjes së Rexhës dhe ky version nuk është kundërshtuar ende nga rapsodët dhe muzikologët. /gazetametro.net/ KultPlus.com
“Mirësevini në Shqipëri, një nga vendet më pak të eksploruara në Evropë”, kështu e nis artikullin media e njohur spanjolle Travesías.
U bë e zakonshme tashmë që Shqipëria të rrëmbejë titujt e mediave të huaja, për sa i përket turizmit me vendet dhe traditat e bukura që ofron. Sipas “Travesías” udhëtarët që vijnë këtu habiten nga gastronomia, pasuria kulturore dhe karakteri shqiptar që nuk i ngjan asnjë vendi tjetër.
Ndër qytetet që kanë përmendur janë Tirana, Berati, Gjirokastra dhe Vlora.
Tirana
Shqipëria është një nga vendet më të vogla në Evropë. Me vetëm 28 748 kilometra katrorë, ajo zë vendin e 37-të në kontinent për nga sipërfaqja.
Megjithatë, pavarësisht territorit të saj ajo krenohet me madhështinë e historisë së saj.
Përtej të shkuarës së afërt, diktaturës së Enver Hoxhës dhe integrimit të vështirë të saj në ekonominë globale pas vitit 1991, Shqipëria ka qenë gjithmonë një vend ndryshe.
Mjafton të lexosh Ismail Kadaren për të kuptuar se diçka e ndan kulturën shqiptare nga pjesa tjetër e Evropës.
Do të ishte mirë të fillonim me “Dosjen H”, të botuar në 1981, ku Kadaré tregon historinë e dy studiuesve të huaj që mbërrijnë në Shqipëri për të studiuar poezinë e saj dhe ndeshen me një botë të mbyllur dhe provinciale; “Pallati i ëndrrave”, një distopi ku qeveria regjistron ëndrrat e secilit prej qytetarëve të saj për t’i kontrolluar ato (në mënyrë të pashmangshme na bën të mendojmë për kohën e diktaturës).
Midis ndërtesave të rrënuara dhe shtëpive të vjetra të shndërruara në klube, bare dhe restorante, lagjia e Bllokut ndihet veçanërisht e qetë gjatë mëngjeseve.
Në Tiranë ka copëza historie gjithmonë të pranishme, nga shtëpia e diktatorit pa asnjë gardh apo ndarje që mund ta mbajë të fshehur nga sytë e udhëtarëve dhe vendasve.
Sheshi Skënderbej është qendra e Tiranës.
Piramida, e cila supozohej të ishte një muze kushtuar të njëjtit personazh, sot është shndërruar në një qendër teknologjike.
Disa nga bunkerët e braktisur brenda qytetit janë shndërruar në galeri dhe muze, ndërsa mbetjet e kështjellës së vjetër u shndërruan në një qendër tregtare në ajër të hapur.
Në zemër të qytetit, një rrugë shumë e gjerë e veshur me pisha mesdhetare të bën të mendosh për stilin e veçantë fashist që pasqyronte ndikimin e Italisë gjatë mbretërimit të Zogut I dhe që do të arrinte kulmin me pushtimin në 1939 dhe aneksimin deri në 1944, viti në të cilin do të vinte në pushtet diktatori, Hoxha.
Edi Rama, kryeministri i Shqipërisë, i cili përveç rolit të tij si politikan, është edhe piktor dhe basketbollist.
Tirana është një qytet relativisht i vogël, por shumë miqësor për të shëtitur.
Në qendër ndodhet Sheshi Skënderbej, i rimodeluar së bashku nga artisti Anri Sala dhe zyra e S1N4E, më shumë se 90,000 metra katrorë e sheshit u mbuluan me mermerë të ngjyrave të ndryshme.
Në sfond, Opera dhe Muzeu Historik Kombëtar e inkuadrojnë në mënyrë madhështore hapësirën.
Në krye të muzeut, murali Shqiptarët, krijimi i Vilson Kilicës, Josif Drobonikut, Agim Nebiut, Anastas Kostandinit dhe Aleksandër Filipit, tregon historinë e vendit nga kohërat e lashta e deri në epokën komuniste.
I restauruar së fundmi, falë një fondi të Bashkimit Evropian që rindërtoi vendet e prekura nga tërmeti i 2019, murali rifitoi shkëlqimin dhe rrëmben vështrimin e udhëtarëve, me figurën femërore të Republikës në qendër dhe duke ngritur dorën me njërën dorë, pas saj fluturon flamuri kombëtar kuq e zi.
Berati
Megjithëse Tirana ka shumë për të ofruar, gjëja më e bukur e Shqipërisë është atje jashtë, në fshat, në rrugët dredha-dredha që përshkojnë peizazhe dramatike të luginave dhe maleve me qytete të vogla si diçka nga një përrallë mesjetare, të vendosura në majë të një mali.
Berati është një vendbanim që daton në shekullin e VII para Krishtit, i quajtur qyteti i njëmijë dritareve.
I vendosur në brigjet e lumit Osum, qyteti është i ndarë në tre rrethe: në krye, kalaja e vjetër; në qendër, një qytet i lashtë me mure i njohur si Mangalemi ose lagje osmane dhe, në anën tjetër të lumit, Gorica.
Shtëpitë e vogla të bardha, me dritare druri, mbulojnë të dy anët e malit dhe i japin udhëtarëve një kartolinë unike.
Berati konsiderohet si vendbanimi më i vjetër në Shqipëri dhe për shumë vite ishte pikërisht kufiri midis Perandorisë Bizantine dhe Perandorisë Romake, diçka që përshkon edhe historinë e të gjithë vendit, edhe në gjysmë të rrugës mes Lindjes dhe Perëndimit, mes krishterimit, islamit dhe ateizmit (shumë shqiptarë ende kujtojnë se si feja u ndalua nga viti 1967 deri në 1989).
Në njërën anë të kështjellës, kapela bizantine e Trinisë së Shenjtë shikon drejt luginës që nga shekulli i XV, ndërsa në rrëzë të malit funksionon Teqeja Halveti, një lloj manastiri i rendit Jalwati, një vëllazëri sufi islamike, sot si xhami. Është pjesërisht kjo trashëgimi historike që çoi në përcaktimin e Beratit si një vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.
Edhe pse është ende diskret, nëse e krahasojmë me destinacionet e tjera mesdhetare, turizmi në Shqipëri ka filluar të lërë gjurmë, veçanërisht në qytetet historike si Berati apo Gjirokastër, në jug të vendit, pranë kufirit me Greqinë.
Me rrënojat që datojnë në shekullin e VII para Krishtit, Berati besohet të jetë vendbanimi më i vjetër në Shqipëri.
Sipas të dhënave të Bankës Botërore, gjatë dekadave të fundit kontributi i sektorit të turizmit në PBB-në shqiptare u rrit në 8% dhe viti 2019 ishte viti më i mirë i vendit për sa i përket turizmit, me 6,4 milionë vizitorë dhe 2,3 miliardë dollarë të ardhura nga ky sektor.
Ashtu si shumë nga vendet e rajonit, Kosova, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi, edhe Shqipëria kanë filluar të hyjnë në radarin e udhëtarëve nga e gjithë bota, të cilët vijnë këtu në kërkim të një eksperience ndryshe dhe me çmime më të volitshme.
Gjatë vizitës është e zakonshme mund të shihni një bunker të harruar, shumë monumente konkrete të luftës që të kujtojnë spomenikët jugosllavë, dhe një perlë siç është qyteti antik i Apolonisë, një mrekulli e vërtetë e periudhës klasike greke që ende ruan një portik spektakolar që inkuadron Mesdheun në sfond.
Gjirokastra
Arkitektura e të gjithë qytetit shfaq një stil otoman që e bëri atë të përfshihet si një qytet i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s në 2015.
Mes maleve dhe reve të ulëta, përveç një shiu të hollë, gjithçka ka një aureolë disi mistike.
Ndër faktorët dallues që tërheqin turizmin, gastronomia është padyshim një nga faktorët kryesorë që i fton njerëzit të kthehen.
Shijet shqiptare janë pasqyrë e asaj kulture dikotomike mes Lindjes dhe Perëndimit, nga njëra anë ndikimi mesdhetar dhe italian me vajra, ullinj, djathëra dhe makarona që do të imagjinonim në Itali apo Greqi, nga ana tjetër, përgatitjet me bazë perimesh dhe erëzash që të kujtojnë një meze turke apo arabe, të gjitha të shoqëruara me verëra të shkëlqyera vendase.
Gjirokastra është vendlindja e disa prej njerëzve më të njohur të historisë shqiptare, si shkrimtari Ismail Kadaré dhe diktatori Enver Hoxha.
Bukuria e vërtetë e kësaj pasurie gastronomike është se ju mund të shijoni gjithçka në një vend. Dhe duhet thënë gjithashtu se çmimet janë shumë të volitshme, që do të thotë se udhëtarët mund të porosisin pa u shqetësuar.
Së fundi, faktori tjetër kyç është cilësia dhe freskia e perimeve dhe prodhimeve të detit.
Në shumë qytete bregdetare, është mirë të pyesni se çfarë është e freskët atë ditë dhe të prisni disa nga sugjerimet e kuzhinës.
Vlora
Përgjatë gjithë shëtitores mund të shihni rezidencat dhe godinat, të dizajnuara për të huajt që gjejnë vendin ideal për të investuar paratë e tyre, veçanërisht italianët.
Vlora mund t’iu duket paksa si Costa del Sol i Spanjës, Côte d’Azur in Francës ose plazhet greke.
Brigjet e Vlorës, një nga destinacionet më të njohura verore në Shqipëri. / atsh / KultPlus.com
Rreth orës 14:30 të pasdites së 16 gushtit 1977, aktorja Ginger Aldenishte duke u endur përreth Gracelandit, në kërkim të askënd tjetri, veç të fejuarin e saj me famë botërore, Elvis Presley. Mbreti i Rock’N’Roll-it po përgatitej për turneun e tij të fundit, por Alden ishte e shqetësuar pasi nuk e kishte parë prej disa orësh.
Alden nuk pa asnjë shenjë të Elvisit, deri kur e kuptoi se dera e banjës ishte hapur. Hyri brenda dhe, siç kujton më vonë, “mbeta e paralizuar nga ajo që pashë”. Sipas saj, “duket sikur i gjithë trupi i Elvis kishte ngrirë plotësisht në pozicionin ulur dhe më pas ishte rrëzuar përpara”.
Alden nxitoi t’i vinte në ndihmë dhe zbuloi një shenjë të frymëmarrjes, edhe pse “fytyra e këngëtarit ishte shprishur dhe kishte marrë ngjyrë vjollcë”, ndërsa sytë e tij “shihnin drejt dhe ishin të përgjakur”. Ajo thirri ambulancën dhe ylli u dërgua në një spital në Memfis të Tenesit, ku mjekët u përpoqën ta risillnin në vete.
Përpjekjet e tyre dështuan. Elvis Presley u shpall i vdekur në orën 15:30, pak më shumë se një orë pasi u gjet. Ishte vetëm 42 vjeç.
Një çështje e debatueshme u ngrit nga ai moment: Si vdiq Elvisi?
Vdekja e këngëtarit shokoi botën. Vetë presidenti Jimmy Carter bëri një deklaratë duke thënë se këngëtari kishte “ndryshuar përgjithmonë fytyrën e kulturës popullore amerikane”.
Ndërkohë, rreth 100 mijë adhurues të tronditur, morën pjesë në funeralin e Presleyt. Pavarësisht kaosit qe shkaktoi vdekja e tij e papritur, nisën të ngrihen pikëpyetje mbi disa fakte të errëta mbi shkakun e vërtetë të vdekjes së këngëtarit.
Tre mjekë që punonin së bashku, Eric Muirhead, Jerry Francisco dhe Noel Florendo, kryen autopsinë e tij. Ekzaminimi zgjati dy dy orë. Francisco doli dhe dha njoftimin për mediat. Ai raportoi se “gjetjet paraprake të autopsisë” tregonin se këngëtari kishte vdekur nga një “aritmi kardiake”, një sulm në zemër, dhe se nuk kishte prova që barnat që merrte kishin luajtur ndonjë rol në vdekjen e tij.
Në fakt, kjo nuk ishte përgjigje e plotë ndaj pyetjes se si vdiq Elvis Presley. Autopsia ende nuk kishte përfunduar në kohën e deklaratës së Franciscos dhe asnjë prej mjekëve të tjerë nuk e kishte pranuar atë njoftim për mediat. Por, megjithëse veprimet e Franciscos kishin qenë të dyshimta, kishte arsye për të besuar se ilaçet nuk kishin gisht në atë ngjarje dhe se përkeqësimi i shëndetit të Presleyt ishte thjesht rastësor.
Në kohën e vdekjes, Presley ishte në mbipeshë. Preferenca e tij ndaj ushqimeve të yndyrshme, sandviçëve dhe ushqimeve të tjera të pashëndetshme ishte e njohur dhe ai vuajti nga disa sëmundje, përfshirë diabetin, presionin e lartë të gjakut dhe glaukomën. Megjithëse dieta e tij e dobët mund të ketë kontribuar për shëndetin e sëmurë, kishte një përgjigje më të gjatë ndaj pyetjes se si vdiq Elvis Presley.
Edhe kur ai iu drejtua shtypit, Francisco u bombardua nga e njëjta pyetje: A kishte pas vdekjes ndonjë shenjë të abuzimit me drogën?
Vetëm pak javë pas vdekjes së Presleyt, tri nga truprojat e këngëtarit kishin botuar një libër me tregime, “Elvis, çfarë ndodhi?”, në të cilën ata pohonin se ylli i muzikës kishte qenë prej kohësh i varur nga amfetaminat.
Nga ana e tij, Francisko u përpoq ta shmangte këtë pyetje, duke pretenduar se “shkaku specifik i vdekjes së tij nuk mund të njihej për një javë, ose dy studime laboratorike që priste të ndërmerren”, duke shtuar se ka “gjasa që në raste të tilla, shkaqet specifike të mos zbulohen kurrë”.
Kur u krye raporti i toksikologjisë, u duk sikur mjekët ishin përpjekur të fshihnin diçka. Rezultatet treguan se në kohën e vdekjes së Presleyt, gjaku i tij përmbante nivele të larta me dilaudid, percodan, demerol, codeine dhe 10 lloje të tjera drogash. Më vonë do të dilej në përfundimin se Francisco e kishte organizuar konferencën dhe u përpoq t’i shmangte pyetjet rreth drogës, me kërkesën e anëtarëve të familjes Presley, që ishin të vendosur t’i mbanin fshehur abuzimet me drogën të këngëtarit. Presley u bë i varur nga amfetaminat që në fillim të 20-ave të tij. Këto substanca ishin të ligjshme në Shtetet e Bashkuara deri në vitin 1965. Por, Presley, që vuante nga pagjumësia, merrte edhe barna kundër depresionit për ta ndihmuar të flinte natën. Nga fundi i viteve 1960, Presley ishte bërë plotësisht i varur nga drogat që i përdorte për të qenë energjik gjatë koncerteve dhe për të fjetur gjatë natës.
Ndërkohë u lidh me një mjek të papërgjegjshëm. Presley u takua për herë të parë me mjekun George C. Nichopoulos në vitin 1967, kur mjeku e trajtoi për një plagë në këmbë. Nichopoulos u bë shpejt mjeku personal i Presleyt, duke shkuar bashkë me këngëtarin në Las Vegas dhe duke i siguruar atij shumë doza amfetaminash dhe barbituratesh. Sikurse u shpreh më vonë Nichopoulos: ”Problemi i Elvisit ishte se ai nuk shihte asgjë të gabuar tek përdorimi i tyre. Ndjente se duke i marrë ato nga një mjek, nuk ishte i droguari i zakonshëm që shkon të blejë diçka në rrugë”.
Megjithatë, disa e konsideronin Nichopoulosin si një mjek të papërgjegjshëm. Midis viteve 1975-1977, ai kishte shkruar receta për 19 mijë doza droge për Presleyn. Nga janari deri në gushtin e vitit 1977, kishte përshkruar më shumë se 10 mijë doza. Tre vjet pas vdekjes së Preslit, Nichopoulosit iu pezullua liçenca si mjek. Në vitin 1981 u nxor në gjyq për dhënien e ilaçeve me tepri ndaj pacientit të tij. Mjeku dëshmoi se ai ishte përpjekur që pacientët e tij të kuronin gradualisht varësinë dhe në fund u lirua. Megjithatë, në vitin 1995 licenca si mjek iu hoq përgjithmonë.
Një vit më parë, një rihapje e dosjes së vdekjes së Presleyt zbuloi se sulmi në zemër ishte shkaku kryesor i vdekjes (megjithëse kjo gjetje mbetet e diskutueshme). Sidoqoftë, shumë adhurues të Presleyt fajësuan Nichopoulosit për vdekjen e idhullit të tyre dhe ai mori kërcënime të shumta me vdekje në vitet që pasuan.
Megjithatë, edhe pse mjeku me siguri e çoi Presleyn drejt vdekjes, shkaku i vdekjes së tij mund të jetë edhe më tragjik. Një nga efektet anësore të abuzimeve të gjata me qetësuesit është kapsllëku i madh. Meqë ai u gjet pa ndjenja pranë tualetit, ka gjasa që të jetë përpjekur të dalë jashtë, duke krijuar presion mbi zemrën e tij tashmë të dobët. Tendosja e kombinuar me obezitetin, sëmundjet e tjera dhe abuzimet me drogat, mund t’i kenë shkaktuar Presleyt një sulm vdekjeprurës në zemër. /AllThatisInteresting/ KultPlus.com
Presidenti Bajram Begaj e cilësoi Lidhjen Shqiptare të Prizrenit si një prej ngjarjeve të jashtëzakonshme të historisë së kombit shqiptar.
Në manifestimin qendror për 145-vjetorin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, me praninë e autoriteteve më të larta të Kosovës, Begaj u shpreh se patriotët vizionarë u bashkuan për të krijuar një qëndresë mbarëshqiptare kundër shtypjes dhe sundimit.
“Ishte kjo lidhje, që punoi me të gjitha forcat, për të afirmuar kombin tonë dhe për të kundërshtuar copëzimin e trojeve etnike shqiptare. Ishte kjo besëlidhje, që projektoi krjimin e një shteti shqiptar — të lirë dhe të pavarur. Sot, tek sa mbushen plot 145 vjet nga themelimi i Lidhjes së Prizrenit, nderojmë me krenari veprimtarinë e lavdishme të atyre që ëndërruan dhe punuan për kombin tonë shqiptar”, tha Begaj.
Por, vuri në dukje Presidenti, ndjenjat e krenarisë nuk mjaftojnë.
“Ne kemi përgjegjësinë për të respektuar dhe mbrojtur trashëgiminë që këto figura historike na lanë neve si trashëgim. Zhvillimi dhe fuqizimi i popullit shqiptar në të gjitha trojet e tij dhe integrimi ynë në familjen e madhe euro-atlantike është një mision për të cilin të gjithë ne duhet të punojmë bashkarisht. Dhe për të përmbushur këtë detyrim jemi me fat që të parët tanë përveç gjuhës dhe kulturës na kanë trashëguar edhe miqësi të vjetra e partnerë strategjikë të besueshëm, tek të cilët mund dhe duhet të mbështetemi kurdoherë”, theksoi ai.
“Jo çdo gjë ka qenë e lehtë, por e ardhmja e kombit tonë do të jetë gjithnjë e më e begatë: nëse ne luftojmë ndasitë dhe përçarjet mes vetes tonë, mes njëri-tjetrit, nëse ne ruajmë boshtin tonë moral, nëse nuk harrojmë te shkuarën dhe nëse përçojmë te brezi i ri vlerat e atdhedashurisë dhe miqësisë, vlerat e paqes dhe unitetit”, vuri në dukje ai./atsh/KultPlus.com
Rajoni i fisit të Shalës ndodhet në trevën e Dukagjinit, në veri të lumit Drin, në qarkun e tanishëm të Shkodrës, në Shqipërinë e veriut. Shala jeton në pjesën më të epërme të luginës së lumit Shalë, afer fshatit Theth, ku përfundon lugina, që rrethohet me malet e larta nga të gjitha anët. Shala kufizohet, sipas rajonit tradicional të fisit, në perëndim me Bogën, Shkrelin dhe Planin përtej maleve, në veri me Kelmendin matanë maleve, në lindje me Krasniqen dhe Nikajn përtej maleve dhe në jug me Shoshin. Ngulimet kryesore të Shalës janë: Abati, Bregluma, Gimaj, Lekaj, Lotaj, Ndërlysa, Nënmavriqi, Pecaj,Thethi dhe Vuksanaj.
Popullata
Emri Shala paraqitet në gjuhën italiane në raportin kishtar të Bonaventura di Palakolo nga Verçelli në Pied¬mont, më 1634. Ai e quante këtë rajon Sciala. Në raportin e tij kishtar, të vitit 1671, vizitori papnor në Shqipëri, Pjetro Stefano Gasparini, e përdori fjalën Sala dhe shënoi:
“Në këtë anë të malit Agri, në fund të Pulatit të Epërm, gjendet fshati i Shalës, që përbëhet nga 32 shtëpi dhe 20 frymë. Ata janë të fortë dhe të armatosur, si me kushtet fizike ashtu edhe me pozitën e tyre janë tërësisht të pavarur. Ata i sulmojnë pareshtur rajonet fqinje turke dhe pothuajse, gjithmonë kthehen si ngadhënjyes.
Në hartën e vitit 1688, të hartografit venedikas, Francesko Maria Koronelli, ky truall quhet Scialia. Ai, në hartën e vitit 1821, të diplomatit francez Ygë Pukvill, paraqitet edhe si Scialia. Thuhet se ky term ka të bëjë me fjalën shqipe shalë, shalësinë, që do të thotë “tokë jopjellore dhe e thatë“. Por ky shpjegim nuk është aq bindëse nga pikëpamja etimologjike, sepse Shala është një ndër vendet e pakta në malet e veriut që është e pëlleshme dhe nuk është e thatë.
Shala është një fis që përbëhet nga një bashkësi që është e vetëdijshme për lidhjet e përbashkëta të gjaku, të historisë dhe të stërgjyshit.
Shala ka lidhje të ngushta me fisin e Shoshit. Te dy fiset janë kryesisht katolike dhe nuk kanë lejuar që të vendoset asnjë mysliman në luginë. Mbrojtësi i shenjtë i Shalës është Shën Gjoni, Evangjelisti, festa e të cilit kremtohet më 27 dhjetor. Megjithatë, siç ishte edhe rasti me fisin Nikaj, shumë pjesëtarë të fisit u kanë dhënë fëmijëve emra myslimanë. Famullia katolike e Shalës është themeluar më 1763, ndonëse disa herë është braktisur gjatë historisë. Fisi Theth është bërë famulli e pavarur më 1892.2 Shala e kremton edhe festën e Shën Mikelit, më 29 shtator, me prerjen dhe pjekjen e një dashi në hell. Para darkës, në vigjilje të festës së Shën Mikelit, në meshë ndizet një kandil dhe pas lutjeve shtrohet darka për nder të të shenjtit. Dikush nga familja duhet të bëjë roje tërë natën deri të nesërmen, për të siguruar që kandili të mos shuhet.
Nëse shuhet kandili, atëherë fati i lig do ta njollosë tërë familjen. Në: “Informata të shkurtra për fiset e Shqipërisë së veriut, veçanërisht të Malësisë së pavarur“, të botuar më 1841, Nikollai, Princi i Vasojeviqëve, pohon se Shala ka një popullatë prej 4000 banorësh,prej të cilëve 1000janë burra të armatosur.3 Hajsint Hekardi, në gjysmën e parë të shekullit nëntëmbëdhjetë, raportonte se Shala kishte 275 shtëpi dhe 2500 banorë. Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, thuhet se kjo trevë kishte 3000 banorë.4
Inxhinieri austriak, Karl Shtainmetc, i cili në gushtin e vitit 1903, i ka bërë vizitë rajonit të Shalës, ka lënë këtë vërejtje:
“Shala është fisi më i fortë dhe më i njohur në Malësinë katolike. Përbëhet nga 500 shtëpi dhe afro 4500 frymë. Anëtarët e këtij fisi u përmbahen me një saktësi të madhe gjakderdhjes dhe tokave të yjetra. Dëshmia më e mirë për këtë janë ndërtesat e shembura të cilat i pashë derisa po kaloja rrugën nëpër këtë territor. Ky fis i ka lidhjet e ngushta me fisin e Shoshit, i cili jeton në pjesën jugore të luginës. Në tërë këtë luginë ka tre misionarë: njëri është në Abat, tjetri në Shosh dhe i fundit, që nga viti i kaluar, në Theth. Bajraktari i Shalës jeton në Pecaj, në truallin e Abatit.“5
Tani në Kosovë, pjesëtarët e fisit të Shalës janë të përqendruar kryesisht në rrethinat e Mitrovicës dhe të Trepçës, në rajonin kodrinor që i thonë Shala e Bajgorës. Bajgora është ngulimi më i madh i tyre, meqë ka 37 vendbanime. Ata ndahen në 4 klane ose vllazni: Gima, Peci, Maleti (ka farefisni me fisin Lotaj në Shqipëri) dhe Lopçi. Po kështu ka një numër të konsiderueshëm të anëtarëve të fisit të Shalës në Isniq, te Lluka e Epërme dhe në Strellcin e Ulët afër Deçanit, në Ujëmirë në lindje të Klinës, në Kopiliqin e Epërm në Drenicë, në Rakosh dhe Çitak në Podgor dhe në disa fshatra të tjerë të luginës së epërme të Lepencit. Ç eshtë e vërteta, në numra më të vegjël, ata janë të pranishëm në mbarë Kosovën. Shumica e tyre e kanë ruajtur ndjenjën e përkatësisë fisnore.
Legjendat për fisin, stërgjyshërit dhe historia
Stërgjyshi legjendar i fisit të Shalës quhej Zog Diti, i biri i Dit Murrit dhe nipi i Murr Detit, i njohur po ashtu si Murr Dedi. Vëllai i Zog Ditit, Mark Diti, ishte stërgjyshi i fisit të afërm të Shoshit, ndërsa vëllai i tij, Mir Diti, konsiderohej si i pari i fisit të Mirditës.
Sipas një tradite tjetër orale, të ngjashme me këtë, stërgjyshi i parë i Shalës quhej Nik Gjeku, i biri i Gjek Murrësit dhe nipi i Murr Dedid. Nik Gjeku pati katër djem: Pec Nika, Lot Nika, Lek Nika, dhe Ded Nika. Tre të parët themeluan ngulimet në Pecaj, Lotaj dhe Lekaj. Pasardhësit e Pec Nikës, më vonë, themeluan disa vendbanime me emrin pak të ndryshuar, Nicaj.
Mirëpo, ndonëse kjo traditë nuk është aq e njohur, tradita orale e përshkruan Shalën me prejardhje nga një individ i quajtur Bal Shiroka.
Shala përbëhet prej katër bajraqeve: Thethi, Pecaj, Lothaj dhe Lekaj; tre bajraqet ishin ndarë rreth vitit 1530. Të tjerët e ndajnë Shalën në tre bajraqe: vet Shala në lindje të bregut të lumit Leshnica, Gimaj dhe Thethi; këto dy fise të fundit nganjëherë konsiderohen si fise të pavarura.12 Edith Durhami, bie fjala, shkruan se bajraku i Thethit përbëhet prej 180 shtëpive.13 Edhe bajraku i Gimajt, zakonisht, konsiderohej si pjesë e Shalës, por herë pas here e konsideronte vetën të pavarur.
Shaljanët njihen në mesin e fiseve malësore për dinakëri dhe dredhi, ashtu si thotë fjala popullore “Menja e Gashit, syni i Krasniqes, inati i Berishës, trimnia e Kelmenit, dredhia e Shaljanit, gjarpnia e Thaçit”./ KultPlus.com
“Për mu paska ken’ kismet”, kjo këngë e vjetër shkodrane është shkruar në vitin 1880 nga i madhi Paloke Kurti, kompozitor, instrumentist i shumë veglave dhe drejtues i bandës së parë muzikore shqiptare.
Të gjithë e dinë këtë këngë, e të shumtë janë artistët të cilët e kanë kënduar ndër vite, por të paktë janë ata të cilët e dinë historinë prekëse të kësaj këngë.
Më poshtë po ju sjellim një shkrim i cili e tregon këtë histori interesante, e të cilën e kanë rrëfyer Vlashaj Band:
“Fillimi i 80- të shekullit të kaluar…. Palok Kurti , ndonëse mjaft i ri , ishte tashmë një nga muzikantët më të njohur të kohës . E merrnin edhe si mësues të pianos në shtëpi të ndryshme pasanikësh. Në një shtëpi të bukur dy kateshe , me mure të larta e me një lulishte të rrallë në të gjithë qytetin, jetonte një familje e pasur që kishte dhe një vajzë shumë të bukur. Paloka hynte e dilte në këtë shtëpi si mësues i pianos. Sa më shumë kalonin ditët dhe vajza përparonte në instrument , aq më i afërt bëhej ai për sytë dhe zemrën e saj. Edhe ajo për shpirtin e ndjeshëm të Palokës, me ndjenjën e padurimit për tu takuar prisnin me kënaqësi orët e mësimit. Diçka kishte lindur thellë në të gjithë qenien e tyre, sa e sa herë Paloka ishte bërë gadi t’ia shfaqte ndjenjat e veta. Por druhej , a do ta pranonte vallë familja e saj këtë mësues të thjeshtë. Megjithëse sytë e vajzës flisnin shumë dhe dukeshin mjaft të sinqertë në fisnikërinë e vështrimit të tyre, ai përsëri kishte frikë. Nuk donte ta prishte atë gjendje në dukje të qetë, por dëshironte t’i ruante ato ndjenja të pashprehura, nga frika se mos e humbiste vajzën e tij të dashur. Por kjo gjendje e turbullt dhe e papërcaktuar mbaroi një ditë.
Ndjenjat e pastra e të pashfaqura te të dy të rinjve nuk mbeten gjithnjë të fshehura. Nuk do të zhvilloni më mësim , i tha shërbyesja një ditë, kur ajo doli dhe hapi derën e madhe të shtëpisë, Paloka u shtang , nuk e priste kështu ndarjen me këtë shtëpi. Sa e sa herë kishte ëndërruar që kur të vinte ajo ditë dhe vajza t’i thoshte po e prindërit e saj të detyruar, do ta pranonin si dhëndër e atij t’i hapej dera me nderime e respekt. Por nuk qenka thënë kështu. Me çiltërsi dhe pa e kuptuar shkakun, ndërhyri vrullshëm: -Po përse ?? e pyeti duke e shpuar me një shikim të rreptë e zhbirues. Shërbyesja për një çast nguroi, por duke e parë se ai nuk po ia ndante atë vështrim të syve të ndezur flakë .. i tha: – Kështu ka urdhërua zotëria, dhe e pa me keqardhje djaloshin. Paloka u skuq edhe më , desh të belbëzonte diçka por nuk mundi. Uli sytë dhe heshti. Nuk e mori vesh se kur por porsa u kthye dera u mbyll lehtë… Ishte e pa mundur ta takonte vajzën ditët e mëvonshme. Muret shumë të larta të shtëpisë të mbuluar me sharmashek , e pengonin krejt çdo ditë që kalonte e bënte të pa mundur takimin. Edhe pse shpresat po i shuheshin , dëshira për ta takuar nuk i venitej, përkundrazi. Sa herë i ishte shfaqur ajo para syve, ashtu e bukur dhe e ëmbël . Edhe në ëndërr e kishte parë. Të paktën ti merrte vesh ndjenjat e tij e këtë mënyrë. E ndiente se ajo gjë i vlonte në shpirt, e kishte trazuar të terin dhe vetëm një çast pritej që të shpërthente. Por rruga drejt zemrave të tyre ishte ndërprerë. Shpresa, shpesh herë gënjeshtare e bënte gjithnjë e më të pa sigurt ardhjen e këtij çasti. Edhe të takimit me të. Edhe pse ky mendim e frikësonte, pikërisht kjo pasiguri e nxiste për më tej. I vendosur për ta ndjekur gjer në fund gjurmën e kësaj ndjenje të pastër, ai jetonte ditë të mbushura me pasionet e atij që dashuronte thellë dhe me vegimet e shpresave të pashuara. -Do të shkojmë në një dasmë, i tha një ditë Palokës një nga shokët e tij të ahengut .. Martohet një i njohuri im. Do te shikosh do jetë një dasmë e rrallë, a po nuk është nusja, yll i vërtetë… Nuk ia prishi shokut të vet… Vështrimi i të gjithëve drejtohet nga një derë e hapur andej nga duket nusja. Palokës i bëjnë sytë ag. Turbullohet nga kjo e papritur. Ahengxhinjtë tjerë fillojnë të këndojnë këngën që lavdëron bukurinë e nuses. Të gjithë këndojnë përveç Palokës, është tepër i tronditur, nuk e mendonte kurrë se do t’i ndodhte kështu. Kjo e papritur e dëshpëruar e dërrmon, atmosfera i bëhet e rëndë dhe mbytëse, ndërsa vështrimi nervoz dhe disi i egër. Buzët i mbyllen fort, sikur donin të mbanin të mbërthyer brenda dhëmbëve të fshehtën e frikshme.. Nuk e kishte menduar kurrë se mund të kalohej kështu kaq shpejt nga gëzimi në dhembje. Dëshiron të ngrihet të dalë jashtë e të thërrasë me fuqinë e zërit për padrejtësitë e kësaj jete, por e përmban veten, e tremb ndonjë ngjarje e pahijshme, për herë të parë fillon të urrej moshën e tij të re.
Në atë gjendje të vështirë, në atë kaplim ndjenjash e ashk të jashtëzakonshëm, vendos të veproj ndryshe e ndien më të fortë se asnjëherë yshtjen e natyrshme të aftësisë së tij krijuese, zjarrin që e përvëlon në shpirt dhe ngjyrimin tragjik të kësaj të papriture që i rrit deri në skaj ngarkesën emocionale dhe shpërthen: Për mue paska kenë kismet me ken ti e tjera kujt mbasi të due ban merhamet edhe mue me duej. Zëri po i dilte me zor nga fyti. Shokët e vet të ahengut e ndjeknin me vëmendje , por nuk kuptojnë pse shoku i tyre këndon ashtu, edhe pse në strofën e dytë ai i shfaq haptas ndjenjat dhe mendimet e veta, ata përsëri nuk marrin vesh asgjë: Sa të vegova më ra të lig humba e s’qeshë insan se e pashë mirë që s’mund të dal açik ty moj zonjë e randë.
Të pranishmit mbeten të habitur, e kanë dëgjuar edhe herë të tjera të këndojë, por jo kështu me trishtim. Zëri tashti i del thellë nga shpirti, ndërsa në fjalët dhe melodinë e këngës ndihet një dhembje e thellë. Mbasi i hedh një vështrim kuptimplotë nuses, një vështrim depërtues, të rreptë por edhe të dhimbshëm sikur do ti futej thellë në shpirt, duke kujtuar edhe një herë lojën me zjarrin, me guxim i drejtohet asaj: “Kah të shof sytë s’po mund t’i ndaj e gojet kurrë nuk të lëshoj por po m’erren mbushun me vaj ah si s’baroj…”.
Në vargun e fundit trishtimi i tij arrin kulmin.
Si është e mundur të shpërthejë njeriu kështu, duke kënduar e të shpreh ndjenja kaq të fuqishme? ah si s’mbaroj…. më shumë se këngë, më shumë se melodi, i del vajtim. Askush nuk e kupton këtë gjendje , askush nuk merr vesh shkakun e vërtetë të këtij mallkimi. Vetëm nusja, sytë e saj të bukur prej kohësh kishin marrë një ndriçim tjetër në fillim si mospërfillës, më vonë kur kënga filloi të depërtojë thellë në zemrën e saj, sytë filluan ti ndrisnin me një shkëlqim te ri. E magjepsur , por edhe e ngacmuar nga kjo e papritur, filloi të skuqej në fytyrë, duke u bërë edhe më e bukur. Fjalët e këngës dhe djaloshi i njohur që po e këndonte e ndezën flakë po i përsëriteshin ndjenjat e pavenitura. Vetëm ata të dy po merreshin vesh në lojën e maskuar për të shfaqur ndjenjat e fshehura thellë në shpirtrat e tyre, papritmas ajo filloi të ndiejë veten të ligështuar, po dridhej. Ndërsa kur këngëtari shqiptoi …. AH SI S’BAROJ… i gjithë gjaku i iku nga fytyra dhe i ra të fikët”. / KultPlus.com
Në vitin 1953 kinematografia shqiptare, e cila ishte në vitet e para të krijimit të saj, në bashkëpunim më kinemanë sovjetike, kishte realizuar filmin e parë shqiptaro-sovjetik “Skënderbeu”. Por, meqë ishte një bashkëpunim, në historikun e kinemasë shqiptare, jo filmi “Skënderbeu”, por filmi “Tana” konsiderohet si filmi i parë. Sot do të tregojmë historikun se si lindi ky film.
Filmi “Tana” është filmi i parë i mirëfilltë i kinematografisë shqiptare, xhiruar krejtësisht me autorë e aktorë shqiptarë. Filmi u mbështet mbi një skenar të shkruar nga shkrimtarët shqiptarë, ndërtuar mbi një subjekt të jetës shqiptare. Regjisori, aktorët, kompozitorët, operatorët e të tjerë ishin të gjithë shqiptarë dhe filmi ishte me kohë të plotë dhe jo me metrazh të shkurtër.
Subjekti i filmit u mor nga novela e shkrimtarit Fatmir Gjata dhe për ndërtimin e skenarit të filmit punuan shkrimtarët Fatmir Gjata dhe Nasho Jorgaqi, në bashkëpunim me kineastin Kristaq Dhamo. Në film trajtohet një nga problemet më të mprehta të shoqërisë shqiptare për kohën, siç ishte kolektivizimi në fshat, por edhe ndryshimet që po ndodhnin mbi disa aspekte të jetës së shoqërisë shqiptare, kryesisht në fshat. Filmi i përmbante të gjitha: dashurinë, urrejtjen, zemërimin, ligësinë, mentalitetet e deri tek përdorimi i armës për të ndaluar një dashuri. Regjisori Kristaq Dhamo me realizimin e filmit “Tana” tregoi se kishte fituar shumë nga bashkëpunimi dhe përvoja me kineastët sovjetik që në xhirimet e filmit “Skënderbeu”, por edhe në vitet më pas, deri në realizimin e filmit “Tana”.
Xhirimet e para të filmit të parë shqiptar u realizuan në atelienë e ngritur në një nga sallat e Liceut artistik. Aty u xhirua një nga skenat e para të filmit, ku të gjithë kooperativistët janë të mbledhur në klub e po dëfrejnë e kërcejnë. Një skenë tipike e realitetit shqiptar të atyre viteve. Në këto çaste klubit i afrohet i dashuri i Tanës, Stefani. Ai ishte i mërzitur sepse Tana i kërkoi që të shkojë për të jetuar e punuar në fshatin e saj, por ai nuk e kishte me qejf. Përveç kësaj, në fshat janë hapur fjalë sikur Tana kërkon të martohet me Lefterin, një bashkëfshatar. Nga dritarja e klubit Stefani shikon Tanën dhe Lefterin që kërcejnë së bashku vallen e shamisë së beqarit dhe në kërcim e sipër Tana e djeg shaminë dhe e mbështet kokën në supin e Lefterit. Një skenë që shkakton xhelozi dhe rrit dramacitetin. E gjithë skena u xhirua me mjeshtëri nga operatori Mandi Koço. Personazhi kryesor në film ashtu si dhe në novelë ishte Tana, e interpretuar nga aktorja e teatrit të Shkodrës, Tinka Kurti. Aktorja e re, e talentuar Tinka Kurti e solli bukur personazhin e Tanës. Edhe pse aktore e teatrit, kritika e kohës e vlerësoi aktoren për paraqitjen e mirë që bëri në film, duke iu larguar teatralitetit e duke e luajtur natyrshëm personazhin e një vajze të re të dashuruar.
Një tjetër personazh kryesor në film, ishte Stefani, interpretuar nga aktori i Teatrit Popullor, Naim Frashëri. Ai është një djalë malësor, romantik, me dashuri të pastër, që dëshiron të ndërtojë një jetë të re, edhe pse në fillim kishte vështirësitë e saj. Antigonisti i tij, që dëshironte të martohej me Tanën, ishte Lefteri, interpretuar nga një tjetër aktor i teatrit popullor, Kadri Roshi. Pas një dehjeje në lokal dhe i ndikuar nga fjalët e njerëzve në fshat, ai shkon dhe qëllon me armë zjarri mbi Stefanin. Aktorë të tjerë që interpretojnë në këtë film janë Pjetër Gjoka, Marie Logoreci, Violeta Manushi, Lazër Filipi, Pandi Raidhi, Esma Agolli, etj.
Krahas aktorëve, të cilët duke mos pasur eksperiencë në kinematografi, ishin të gjithë aktorë që vinin nga teatri, në film u aktivizuan edhe 1000 figurantë, gjithashtu edhe montazhierë, punonjës të laboratorit, elektricistë e të tjerë. Ndihmë të madhe në realizimin e filmit dhanë fshatarët e Lozhanit të Korçës, të cilët qëndruan për ditë të tëra në dispozicion të kolektivit të Kinostudios gjatë xhirimeve të filmit.
Muzika e filmit u kompozua nga Çesk Zadeja dhe luajti një rol të madh në zbulimin e botës së brendshme të heronjve, ajo ishte origjinale, e drejtpërdrejtë dhe ndikonte në zhvillimin dramatik të ngjarjeve.
Premiera e filmit u dha më 17 korrik 1958. Deri në atë ditë askush nga punonjësit e Kinostudios “Shqipëria e Re” nuk e kishte parë filmin të plotë nga fillimi deri në fund. Kishte disa që kishin parë disa episode të veçanta, por jo të gjithin. Por, para se të shfaqej premierë për publikun e gjërë, protagonistët e filmit, punonjësit që morën pjesë në shfaqjen e tij, e panë filmin të plotë dhe u bënë opinionistët e parë të tij. Pastaj kur erdhi nata e premieres për publikun e gjerë, salla u mbush plot. Shqiptarët ishin kuriozë për të parë një film të realizuar krejtësisht nga artistët e tyre. Në gazetën “Bashkimi” të datës 18 korrik 1958, aktorët e filmit “Tana” do të jepnin përshtypjet e para për filmin dhe kjo gjë ishte një risi për mentalitetin shqiptar.
Filmi “Tana”, si filmi i parë shqiptar, sot më shumë vlerësohet për vlerën dokumentare dhe historike, sesa për komponentë të tjerë. Megjithatë duhet theksuar se aty janë gdhendur profilet artistike të një kasti të mrekullueshëm aktorësh, të cilët në ato vite ishin ndër hapat e parë të karrierës, por që më vonë u shndërruan në yje të një realiteti të ri kinematografik. Arkivi Qendror Shtetëror i Filmit (AQSHF) në suazën e proçesit të restaurimit dhe dixhitalizimit të filmave të vjetër shqiptar ka realizuar restaurimin e filmit të parë “Tana”, duke shkundur pluhurin e kohës dhe duke e bërë të arritshëm për të gjithë./albanian.cr / KultPlus.com
Studentë dhe njohës të fushës së muzikës u bënë bashkë për të ndjekur nga afër promovimin e librit “Historia e Muzikës Shqiptare” të profesorit Nestor Kraja. Libri është i ndarë në 12 kapituj duke përfshirë muzikën e periudhave të antikitetit, mesjetës, rilindjes kombëtare, pavarësisë, mbretit Zog, Luftës së dytë botërore dhe të epokës së socializmit, shkruan KultPlus.
Ky libër vjen pas mungesës 40 vjeçare të botimeve të kësaj natyre, e për herë të parë ndonjëherë trajtohet edhe fusha e muzikës nga vitet e 90-ta, gjer në ditët e sotme.
Profesori universitar, Valton Beqiri, fillimisht bisedoi për biografinë e autorit, e më pas edhe për punën e tij ndër vite.
“Nestor Kraja u lind në Tiranë më 03/08/1959. Me artin muzikor gjegjësisht me mësimet në piano i fillon që nga mosha 6 vjeçare. Në vitin 1983 diplomon në degën e kompozimit në Akademin e Arteve të Tiranës në klansën e kompozitorit Feim Ibrahimi (me veprën koncert për piano e orkestër). Në vitin 1998 i përfundon studimet e magjistraturës në drejtimin kompozicion dhe analizë në Akademinë “AIDA” në Romë në klasën e kompozitorit Edgar Alandia. Që nga viti 1992 është i angazhuar si pedagog i jashtëm në Akademinë e Arteve, Pas magjistraturës, nga viti 2003 rikthehet në Akademi dhe vazhdon punën si pedagog për lëndët kompozim, histori muzike, muzikologji dhe solfezh. Përveç aspektit krijues dhe veprat e interpretuara në rajon si dhe Gjermani, Itali, Austri etj. Prof Nestor Kraja shquhet edhe me aktivitetin e tij shkencor, hulumtues dhe organizativ”, thotë ai.
Kraja gjithashtu në sirtarin e tij ka edhe shkrime e kritika rreth ngjarjeve e aktiviteteve të ndryshme muzikore.
“Libri Historia e Muzikës Shqiptare në esencë pasqyron zhvillimet e muzikës shqiptare që nga shkëndijat e para e gjerë në ditët e sotme. Ky përshkrim dhe evidentim realizohet përmes informacioneve dhe referencave të studiuesve muzikorë por edhe vlerësimeve dhe analizave mbi muzikën artistike shqiptare”, thotë tutje Beqiri.
Siç e thekson edhe vetë autori, faktet, nuk janë vetëm datat, autorët apo veprat e tyre, por edhe shkaqet, rrjedhojat, dhe dukuritë tjera shoqërore dhe politike të këtij rrugëtimi historik.
Një element po ashtu i rëndësishëm dhe i vlerësuar nga të gjithë është edhe prezantimi i këtij materiali përmes botimit online në faqen e Universitetit, dhe kërkesa apo ndryshe ta quaj edhe oferta e autorit që kolegët ta lexojnë e të japin sugjerimet e tyre para botimit final.
“Në fund edhe një herë ta theksoj se botimet e kësaj natyre, janë të një rëndësie të veçantë jo vetëm për studentët dhe studiuesit muzikor, po edhe për shkak të ri definimit të dijeve tona rreth historisë sonë muzikore dhe hapjes së rrugës për pasurimin e saj të mëtejshëm”, u shpreh Beqiri.
Muzikologia dhe pedagogia Rreze Kryeziu, shprehi mirënjohje në emër të departamentit të artit muzikor, për profesorin Nestor Kraja, për punën e tij të jashtëzakonshme në këtë libër.
“Një nga mangësitë e problematikat më të mëdha me të cilat jam shoqëruar në formimin tim profesional por edhe që sot vazhdojnë të shoqërojnë zhvillimin e muzikës artistike/profesionale në vend është pikërisht mungesa e dokumenteve, publikimeve, literaturës përkatëse muzikore”.
Kryeziu tutje thotë se në një mjedis ku ata punojnë, ekziston një nevojë e jashtëzakonshme për shkrime muzikore e sidomos me një përparësi të lartë në botime.
“Njëkohësisht është një mjedis i frikshëm për ata që marrin guximin të angazhohen në këtë fushë, dhe kështu hapësira për një zhvillim të shpejt të saj ka qenë edhe vazhdon të jetë e kufizuar”.
Ky botim, sipas asaj, u jetësua përmes studimeve të realizuara mbi kulturën muzikore, mbi faktorët kyç për ekzistencën e saj siç janë kompozitorët, duke analizuar historikun e jetës dhe paraqitjes së tyre profesionale por edhe aspektin formal e stilistik të opusit të tyre krijues.
Ndërkaq, Profesori Nestor Kraja në një intervistë për KultPlu deklaron se studentët e shtynë që të punojë më shumë në këtë libër dhe të sjellë diçka për të cilën ka shumë pak informacione.
“Objekti i parë në të cilin kam menduar përpara se të filloja të shkruaja librin, kanë qenë studentët. Ata janë të parët dhe të duhurit për të ditur rreth muzikës shqipe. Muzika është e lidhur ngushtë me kulturën dhe ne duhet ta ruajmë e njohim mirë atë, sepse vetëm në këtë mënyrë ne mund të projektojmë trajektoren e zhvillimeve të mëvonshme të vendit. Përmes kësaj trajektore duhet t’i shohim rrugët dhe mundësitë për të implementuar një rrugëtim sa më të suksesshëm në jetë. Për muzikantët e rinj, muzika është një pjesë thelbësore, njësoj si busulla për detarin”.
Kraja vlerëson se në vitet e fundit ka pasur evente shumë të mira, të cilat i ka ndjekur me shumë interes.
“Një nga problemet e këtij libri, është se flet vetëm për muzikën e Shqipërisë. Mendoj që në të ardhmen duhet të projektojmë idenë e muzikës kombëtare, sepse ajo do të na bëjë të vetëdijshëm që jemi vërtet një komb, ne nuk mund ta konsiderojmë dhe nuk duhet ta konsiderojmë vetëm të ndarë. Pavarësisht që historia na ka ndarë në forma e mjete të ndryshme, neve na ka mbetur një gjuhë, na ka mbetur dashuria për njëri tjetrin, e respekti për njëri tjetrin. Në këtë drejtim duhet të shohim edhe kulturën që u japim të rinjve, ta kemi të unifikuar”.
I pyetur se cilën periudhë e sheh si më të frytshmen, profesori Kraja thotë se ajo pas viteve 90’ e ka intriguar që të punojë më shumë në pjesën të cilën e ka quajtur pas viteve 90’.
“Që nga viti 1990 e deri tani nuk kishte ndonjë informacion konkret për muzikën shqiptare, çfarë u bë me muzikën, si u organizua muzika pas 90-ave, ishte një dije që lundronte vetëm në mendjen e pak njerëzve. Studentët nuk dinë për këtë pjesë, prandaj unë kam vendosur që të shkruajë për këtë periudhë kohore. Mendoj që unë vetëm kam hedhur një gurë përpara, pra, vetëm një hap, pres që të tjerët të bëjnë edhe më shumë.
Kraja vlerëson shumë pjesën e zhvillimit të muzikës në Kosovë, ku thotë se ka pasur përpjekje të vazhdueshme që të ketë përfshirje të të gjitha fushave, duke filluar nga muzika korale, opera, baleti e shumë të tjera.
“Jemi vonuar në aspektin e bashkëpunimit në fushën e muzikës mes Kosovës dhe Shqipërisë. Kemi profesionistë të shumtë dhe bashkëpunimi duhet të rritet. Pres që brezat e rinj të shpërthejnë”, përfundoi ai.
Libri po ashtu përmban edhe portretet e kompozitorëve shqiptarë, si dhe është i plotësuar me rubrika mbi etnomuzikologjinë, muzikologjinë si dhe historinë e institucioneve kryesore në Shqipëri. /KultPlus.com
Më datë 16 mars, në orën 19.00, në mjediset e KultPlus Caffe Gallery, zhvillohet ‘Tryeza e Rrumbullakët Mbi Letërsinë dhe Kulturën mës Kosovës dhe Spanjës’.
Në këtë tryezë do të diskutohet gjerësisht për lidhjet kulturore dhe letrare midis Kosovës, Spanjës dhe botës hispanike, përmes krijimit të urave të reja falë letërsisë, përkthimit e kulturës, në këtë kontekst.
Për këto tema do të lfasin, Juan Manuel Montoro, gazetar dhe studiues, njohës i Kosovës dhe realitetit të saj, nga Santiago de Compostela, në Spanjë, Elvi Sidheri, shkrimtar e përkthyes shumëgjuhësh, Jehona Kadriu, përkthyese dhe njohëse e botës latino-amerikane, dhe Sylë Maxhera, ish sportist i njohur në Spanjë, gjithashtu poet e muzikant dygjuhësh, në shqip e spanjisht. /KultPlus.com
Sot bëhen katër prej se Stephen Hawking, një prej fizikanëve më të njohur në botë, ndërroi jetë. Ai vdiq në moshën 76-vjeçare në shtëpinë e tij në Cambridge, shkruan KultPlus.
Në vitin 1985, gruaja e tij refuzoi idenë e mjekëve se makineria që e mban gjallë duhej të fikej, se nuk kishte më shanse për të jetuar. Në atë kohë, Haëking ndodhej në koma në spitalin e Gjenevës.
Fizikanti, kozmologu dhe autori i teorisë angleze konsiderohet si një nga shkencëtarët më të mëdhenj dhe puna e tij ka ndikuar në mësimet e relativitetit të përgjithshëm dhe mekanikës kuantike.
Që nga viti 1963, Haëking ka vuajtur nga një sëmundje e njohur si ‘skleroza laterale amyotrophic’, ose ALS. Në atë kohë mjekët i dhanë vetëm dy vjet kohë jetë. Në fakt kjo sëmundje i merr jetën njerëzve brenda 5 viteve, por ai është njeriu që sfidoi doktorët dhe veten tij. Që pas deklaratës së mjekëtve ai ka jetuar 50 vjet më shumë.
Në vitin 1985, gruaja e tij refuzoi idenë e mjekëve se makineria që e mban gjallë duhej të fikej, se nuk kishte më shanse për të jetuar. Në atë kohë, Hawking ndodhej në koma në spitalin e Gjenevës. Ndërkohë që në një dokumentar të vitit 2013, ai tha: Mjekët menduan se kisha shkuar aq larg me mendje sa nuk mund të kthehesha më në tokë, në realitet dhe kështu i kërkuan Jane-it t’i fiknin makinën.
Por Jane nuk pranoi dhe këmbënguli që ai të kthehej në Kembrixh. Hawking tregon se terapia intensive ishte periudha më e keqe e jetës së tij. Sëmundja e ka lënë të paaftë të flasë dhe ka nevojë për kujdes të përhershëm, por kjo nuk e ka penguar që të vazhdojë punën në lidhje me shkencën.
Në vitin 1988 botoi librin “Një histori e shkurtër e kohës”, e cila që atëherë u kthye në best seller, me 10 milion kopje të shitura në mbarë botën. Gjithashtu, Hawkings u kthye në një model frymëzuar për njerëzit me aftësi të kufizuara anembanë globit, ku në një fjalim me rastin e hapjes së Lojërave Paraolimpike në Londër, në vitin 2012, i bëri njerëzit të qajnë e të kuptojnë sa e rëndësishme është jeta./ KultPlus.com
Albert Ajnshtajn lindi në Ulmi të Gjermanisë në 14 mars 1879, në një familje hebrenjsh.
Kur mbushi pesë vjeç, i ati i dha një busull, që menjëherë i krijoi Albertit një interes për gjilpërën magnetike dhe fenomenet natyrore që shkaktonin lëvizjen e saj në të njëjtin drejtim. I ati i shpjegoi se kjo shkaktohej nga fusha magnetike dhe forca e rëndesës.
Për jetën e tij në vitet e fëmijërisë, Albert Ajnshtajn tregonte se nuk e kishte me qejf shkollimin. Metoda mësimore, ku nxënësve nuk u lejohej të bënin pyetje, e bënte atë të ndihej si i burgosur.
Teoria më e rëndësishme e tij është ajo e relativitetit, ku Ajnshtajni shpjegon se drita lëviz gjithmonë me të njëjtën shpejtësi, pavarësisht nga burimi i saj. Ai shtoi se koha dhe masa mund të ndryshojnë dhe varen nga vend ndodhja e një njeriu ne raport me një objekt apo një ngjarje.
Ajnshtajn botoi në vitin 1905 veprën e tij më të rëndësishme, dhe një nga dokumentet më të rëndësishme shkencore në histori të titulluar “Teoria e Relativitetit”. Dhjetë vjet më pas ai botoi një vëllim të zgjeruar të kësaj vepre me titullin “Teoria e Përgjithshme e Relativitetit”, që përfshin ide themelore që përdoren për të përshkruar fenomene natyrore lidhur me kohën, hapësirën, masën, lëvizjen dhe forcën e rëndesës.
Ai u nderua me Çmimin Nobel në Fizikë për zbulimin e ligjit të efektit fotoelektrik. Ky ligj shkencor shpjegon përse disa metale emetojnë elektrone pasi mbi sipërfaqen e tyre bie drita. Ky zbulim çoi në zhvillimin e elektronikës, përfshirë edhe radion apo televizionin.
Albert Ajnshtajn vdiq në moshën 76 vjeçare më 18 prill 1955 në SHBA./ KultPlus.com
Autori dhe publicisti i mirënjohur shqiptar Petro Marko do të bëhet simbol i kujtesës personale në romanin “Retë dhe gurët” – intervistë me vetveten, përmes të cilës ai do të kumunikojë me lexuesin që veçse e njihte përmes krijimtarisë së pasur letrare, në formën të një rrëfimi që buron nga shpirti i krijuesit e mbi të gjitha i njeriut që ka kaluar në një kalvar të mundimshëm jetësor.
Mbi intervistën
Intervista me vetveten, kalon suazat e intervistës, për t’u bërë komunikim me kujtesën dhe jetën, komunikim që do të paraqitet në formë të një vetë-rrëfimi mbi atë që autori e quan odiseada ime. Intervista do të zhvillohet në dy plane në kohë të ndryshme por mbi të njejtën lëndë – jetën e jetuar, do të jetë Petro Marko plak ai që do të intervistojë veten në dy mosha të ndryshme, Petron e ri dhe atë të vjetër/plak, por që përkundër moshës, nuk vërehet asnjë ndryshim në personalitetin e tij sidomos për nga optimizmi dhe entuziazmi që ka për jetën, ndonëse në intervistën e dytë ai do të jetë duke lënguar nga sëmundja. Përgjatë intervistës do njihemi jo vetëm me përjetimet e autorit, me veprimtarinë e tij si poet e gazetar por edhe me qëndrimet dhe me botëkuptimin e tij në raport me jetën dhe njeriun shqiptar. Toponimet si Tirana, Himara, Greqia, Parisi, Spanja, Grënobëli, Ustika, Italia do të shërbejnë si pika referimi për rrëfimin e ngjarjeve që i kanë ndodhur poetit në kohë të ndryshme, ato hapësira që do të mund të specifikohen si kombëtare dhe internacionale, përkatësisht brenda dhe jashtë Shqipërisë do të lidhen me gëzimin, vuajtjen, mundimin e përpjekjen e vazhdueshme të autorit për të një jetë të lirë e mbi të gjitha të drejtë. Në përgjigjet e autorit do të shohim luftën e tij përballë padrejtësive të kohës, regjimit dhe njerëzve përfitues. Në luftën e tij për liri shpesh autori do ta pyesë veten: Ku kam gabuar?, gjë që lidhet me faktin se veprimet e tij gjithmonë kanë si ideal vetëm të mirën e përbashkët dhe asnjëherë atë personale që do të cenonte tjetrin ose atdheun sepse shpesh pasojat do të jenë negative për jetën e autorit.
Ndonëse intervistohet nga vetja, Marko në këtë vepër postmortum, ka arritur të krijojë njëfarë objektiviteti në procesin e parashtrimit të pyetjeve. Petro Marko plak i vetëdijshëm për tanësinë e realitetit, për jetën e jetuar bën pyetje nga një distancë objektive mbi ngjarje, personalitete të caktuara, raporte me individ të caktuar, ndjesi dhe përjetime gjatë fëmijërisë, udhëtimeve, luftës, arrestimeve e burgosjes. Ndonjëherë pyetjes iu shtohet edhe sugjerimi i autorit mbi rrëfimin e një ngjarje ose edhe mbi klasifikimin e ngjarjeve. Pyetjet shpesh do të shërbejnë si drejtuese të rrëfimit, përmes tyre ndërprehet ndonjë ngjarje e caktuar për të filluar një tjetër. Interesimi për ndonjë informacion të caktuar, ngjarje, apo personalitet, e shkëputë përgjigjen, rrëfimin e ngjarjes që rrëfehet, për të filluar më pas një ngjarje tjetër apo një përshtypje. Në pyetjet e parashtruara shpesh do përdoren fraza si a ke mundësi, më fal por, a mund të na flasësh, ato realizohen shumë natyrshëm, sikur të jenë të ngulitura në nënvetëdijën e individit që ka nevojë të rrëfehet. Procesi i përgjigjes nënkupton procesin e rrëfimit i cili krijohet përmes analepsave dhe prolepsave të shumta të cilat kanë mundësuar që historia e Petro Markos të rrëfehet në tanësi përkrah asaj të Shqipërisë dhe të botës që nga regjimi zogist e deri tek ai komunist. Ai shpesh iu kthehet ngjarjeve i përplotëson me informacione, krijon paranteza, shënime sqaruese jep fakte të reja, e disa çështje vetëm i përmendë në mënyrë që lexuesi të krijojë njëfarë imazhi për ngjarjet që do rrëfehen më vonë. Ai do të rrëfejë ngjarjet në tërësinë e tyre, pa fshehur asnjë detaj, ndonëse me një vetëkontrollë si pasojë e regjimit (Arianita Marko, në parathënie), këtë ia ka mundësuar modeli i intervistës me vetveten, ku autori shpalosë shpirtin e tij dhe përjetimet pa konsensus gjë që do të ishte e pamundur në intervistën tipike, qoftë si pasojë e kohës apo edhe e rezervave në të shprehur.
E gjithë kjo teknikë e krijimit të narracionit e afron këtë tekst jetëshkrues me romanin që Petro e kishte ëndërruar që në momentin kur gjyshja Mille do t’i rrëfente për të vdekurit brenda atdheut, gurët dhe për ata jashtë atdheut, retë.
Petro Marko: mes reve dhe gurëve
Karshi parabolës së nënës Mille për retë dhe gurët (rrëfimit simbolik), ku Petro Marko me jetën dhe këmbënguljen e tij me dashurinë dhe shërbimin ndaj atdheut do të identifikohej me gurët, nga kjo vepër e shohim një Petro Marko që jeton, vepron dhe pëson midis qiellit dhe tokës, shumë më afër kësaj të dytës. Ai vetëm gjatë shkollimit të Ujët e ftoftë, do të jetë afër parajsës qiellore, në të gjitha rastet e tjera do të zvarritet për të mbijetuar. Fëmijëria e Petros mbetet e pazhvilluar si pasojë e vdekjes së prindërve, e të atit të internuar nga pushteti dhe e të ëmës si pasojë e sëmundjes. Nga ai moment Petro zgjedhë të shndërrohet në një misionar për një jetë më të mirë, kontakti i parë me literaturën e ndaluar në shkollë në njerën anë dhe gjendja tmerruese si pasojë e regjimit në anën tjetër do ta afrojë atë me ideologjinë e vllazërimit, me atë komuniste, që do të sjellë më pas jetën plot mundime, arratisje, dështime e në fund edhe zhgënjimin. Si pasojë e regjimit zogist vjen ndarja së pari politike më pas fetare e deri te ndarja atdhetare. Petro, nuk do të gjejë vend për veten as gjatë kohës së regjimit zogist e as më pas gjatë atij komunist, gjithmonë do të jenë të tjerët që vendosin fatin e tij, mospranimi në punë përkundër aftësisë profesionale, mosdhënia e pagës përkundër punës, arrestimet e vazhdueshme si pasojë e shprehjes së revoltës kundër pushtetit do të jenë vetëm disa nga vështirësitë në jetën plotë mundime të Petro Markos. Në Shqipëri gjatë gjithë jetës së autorit ishte i pranishëm rendi shtypës – i shtypur, ky ishte gjithmonë në pozitën e të shtypurit nga autoritetet së bashku më të gjithë miqtë e tij që kishin ide të përafërta mbi të ardhmen. Përballë pushtetit dhe strategjive të regjimit grupi i idealistave ashtu siç quheshin nga pushteti duhet të ishin gjithmonë në pozicion mbrojtje, prandaj autori rrëfen edhe vështirësitë e organizimit të veprimeve përparimtare. Përkundër përcaktimit dhe kontrollit total që kushtëzohej nga regjimi në atdheun e tij, ai kurrë nuk do frikësohet t’i shfaqë mendimet dhe qëndrimet e veta në raport me pushtetin prandaj në shumë raste pëson, në fillim me heqjen e lejes së botimit (kushtëzimit nga fjala e lirë), e më pas me internim sidomos kur publikon artikuj në gazeta kundër regjimit si në raste kur përballet dhe i kundërshton autoritetet e caktuara, në raste të rralla në jetën e mundimshme të tij guximi i ka vlejtur për shpëtim të përkohshëm si në rastin kur përballë Hilë Mosit (ministrit të arsimit në atë kohë), shfaqë indinjatën për mospranimin në punë me ç’rast emërohet nga ai si mësues në Himarë dhe në rastin tjetër në të gjitha përballjet me Musa Jukën ku del gjithmonë i fituar Marko si në rastin kur e thoshte të vërtetën (rasti i ndërhyrjes në artikull nga ana e korrektuesit zogist) ashtu edhe në rastin kur gënjen (rasti i marrjes së pasaportës për të shkuar në Spanjë.) Fati tragjik i Petros vazhdon edhe pas luftës në Spanjë, këtu si pasojë e tradhtisë së Francës fronti i tij i luftës shkatërrohet dhe për Markon fillon jeta në arrati, më pas vuajtjet në Francën që nuk pranonte komunistët e as nuk njihte luftëtarët e lirisë, kthimi në Shqipërinë fashiste, arrestimi i sërishëm, burgosja, kërcënimet, rrugëtimi si i prangosur, vuajtja shpirtërore si pasojë e internimit në Ustikë (vendi ku ishte internuar i ati shumë kohë më parë), shëtitja nëpër Itali, kidnapimi nga gjermanët, rreziku për jetën, izolimi shpirtëror në Shqipërinë komuniste, vrasja e shokëve nga ana e pushtetit të Enver Hoxhës, cenzurimi i veprave letrare, arrestimi absurd dhe shpallja si “armik i popullit” që pason me ndalimin si autor e në fund fatkeqësia familjare arrestimi i të birit që shkatërron shpirtërisht autorin, të gjitha këto e shndërrojnë jetën e Petro Markos në një zingjir fatkeqësie. Ky fat tragjik do të pasqyrohet edhe në krijimtarinë artistike, autori në vepër inkuadron disa vargje ku shprehet vetëdija mbi gjendjen e tmerrshme që kishte shkaktuar regjimi ideologjik, gjendje kjo që ndikon në fatin personal të autorit:
“Ditën që linda unë,
planeti ish në furtunë!
Ditën që rrojta unë,
planeti ish në furtunë!
Ditën që vdiqa unë,
planetin e lashë në furtunë!”
Paralel me gjendjen e autorit del të jetë edhe gjendja e Shqipërisë dhe shqiptarëve, sidomos e atyre që kundërshtonin pushtetin, pushteti merr vendime për masën duke iu mohuar atyre lirinë e tregtisë dhe të fjalës së lirë. Pushtetin e Zogut autori e konsideron si pushtet të autoritetit, autoriteti kishte të gjithë fuqinë për të sunduar mbi masën dhe për të jetuar jetën luksoze. Ai shqiptarët i paraqet totalisht të nënshtruar ndaj pushtetit të tij: e deshëm Zogun, pa ditur se ç’ishte ai. Ai për ne ishte Shqipëria. Nënshtrimin e plotë të masës e paraqet edhe në rastin tjetër: Ne more vëlla, rroftë mbreti jemi mësuar të themi gjithë jetën (në momentin kur tentohet të kundërshtohet regjimi zogist). Ai flet edhe për hipokrizinë e pushtetit, mashtrimet, ambalazhin e pushtetit para shteteve të botës, sidomos për manipulimin e ngjarjeve dhe të fakteve duke paraqitur para shtypit një gjendje perfekte të burgjeve në Shqipëri e që në të vërtetë realitetit është tërësisht e kundërta sepse të burgosurit politik përveq se iu mungon procesi i rregullt i ushqyerjes torturohen me mënyrat më të tmerrshme të dhunës. Në kohën e mbretit Zog pushtetarët nuk interesohen për jetesën e popullit sidomos nëse nuk kishe miq në pushtet, ata madje dalin si zhvatës të popullit, janë italianët ata që ndihmojë shqiptarët e robëruar nga pushteti-ironia e shqiptarëve, të njëjtën gjendje madje më të rëndë e shohim në kohën kur bie Muso lini, me ç’rast pushteti pasfashist shqiptar do të vjedhë rezervat e vendit të vet madje edhe ndihmat e Amerikës duke i përvetësuar për t’i shitur me çmime të larta ndër popull apo edhe për t’i transportuar në Bashkimin Sovjetik.
Autori do të shprehë vetëdijen mbi gjendjen e tmerrshme të atdheut:
“Një gjëmë e madhe kishte pllakosur Shqipërinë -frika, padrejtësia, shtypja, mosbesimi, lufta e klasave izolimi, që ishte vdekja, regresi”.
Përshkruan vazhdimisht rënien e tërësishme të Shqipërisë si në aspektin politik, social e ekonomik që e dërgon shtetin drejt shpërbërjes nacionale.
Raporti i misionarit me femrat
Petro Marko jetën e sheh me syrin e misionarit të idesë për një të ardhme të ndritur, ide që fillimisht e gjen në ideologjinë komuniste. Misioni për të del mbi të gjitha madje edhe mbi relacionet e mundshme të dashurisë. Ai refuzon ofertat për një jetë të qetë si njeri e si shkrimtar. Misioni i tij ideologjik kapërcen kufinjt e ideologjisë për tu lidhur me shërbimin ndaj atdheut. Këtë e shohim në pjesën Dy propozime në distancë kohe, ku autori refuzon ofertën e gazetarit anglez për të punuar në Angli e më pas refuzon jetën e qetë e pa halle me gruan në Greqi:
“Unë kam hequr të zitë e ullirit për këtë vend…Por une kam ardhur në vendin tim dhe këtu do vdes. (përgjigjja e Markos)”
Të gjitha femrat me të cilat takohet Petro Marko sidomos jashtë Shqipërisë shprehin një interes jashtëzakonisht të madh për të madje disa edhe i propozojnë martesë, por ky asnjëherë nuk përfshihet shpirtërisht me to për shkak të idealeve të veta.
Madje ai pranon edhe bastin që krijohet mes meshkujve, student në Grënobël për joshjen e femrës më të bukur në universitet, vetëm që parat e fituara nga basti t’ia dërgonte shokëve në Spanjë. Ndonëse për qëndrimin larg femrave e kishin porositur edhe shokët, sepse sipas tyre fashistët përdornin ato për t’i devijuar revolucionarët nga ideali dhe për zbulimin e sekreteve të partisë, shohim se Petro është aq i fokusuar në misionin si apostull i revolucionizmit sa nuk kishte synime për relacione të tilla e as nuk linte hapësirë që të krijoheshin, madje nervozohej nga biseda mbi dashurinë që zhvillohej mes femrave ne kohën kur në Spanjë luftohej me vdekjen. Këmbëngulja në misionin e tij do ta largojë autorin tërësisht nga femrat, përkatësisht nga dashuria shpirtërore apo nga kënaqësia trupore. Këtë qëndim e bën të qartë vet autori, i cili në një moment të caktuar do shprehet: “Nuk me dukej vajzë e keqe. Por gjendja ime, qëllimi im, rruga ime nuk më lejonin”.
Krijimtaria letrare paralel me jetën personale
Nga leximi i këtij teksti shohim që ekziston një ndërlidhje shumë e ngushtë mes ngjarjeve që i kanë ndodhur autorit dhe veprave fiksionale që ai krijon. Kjo paralele vërehet sidomos në personazhet fiksionale të cilat i krijon autori në krijimtarinë prozaike. Personazhet fiksionale përcjellin fatin e Petros dhe karakterizohen me po të njejtin qëndrim, me po të njejtat vuajtje e me po të njejtat përjetime. Autori rrëfen se masën më të madhe të episodeve në romanin Hasta la vista i ka perjetuar në luftën në Spanjë, sesi lindi titulli i veprës nga përshëndetja plot respekt e popullit spanjoll, i cili respektonte me përultësi ushtarët internacional. I njejti optimizëm që i karakterizon personazhet në këtë vepër e karakterizon poetin përgjatë gjithë luftës dhe jetës së tij. Edhe në romanin tjetër Një natë me dy agime që pasi të botohet del me titullin Nata e Ustikës autori do të ndikohet nga përjetimet në burgjet e Italisë, personazhi Andrea protagonist i veprës përveç që mban emrin e xhaxhait të vrarë të Petros, bëhet alterego e autorit, të gjitha ndjesitë dhe përjetimet përveç linjës së dashurisë me Sonjën i kanë ndodhur në realitet atij, udhëtimi për në burg është po ai, transferimet e shpeshta, përjetimet në burgun e Tiranës, takimi me arbëreshin në Itali, qëndrimet e popullit Italian karshi të internuarve komunist, takimi me doktorin i cili i shpëton jetën, e deri tek personazhet që kanë pothuajse emrat e njejtë me të internuarit në realitet, shokët e Petros, i ngjashëm është edhe episodi kur ai viziton qelinë ku ka qëndruar i ati, e identik ai i vrasjes së qenit profetizues. Ustika si në realitet përfaqëson vuajtjen e madhe të poetit i cili e ka fiksuar si pasojë e tramuës së humbjes të të atit prandaj edhe personazhi reagon njejtë sikurse poeti.
Autori në vepër na jep listën e detajizuar të krijimeve që kishte botuar në gazetat e revistat shqiptare, ai flet mbi dorëshkrimet që i kishin humbur gjatë jetës dhe për veprat e cunguara nga pushteti. Ai shprehë vështirësinë e krijimit të veprave nën ndikimin e diktaturës, del se izolimi e ka izoluar edhe shprehjen artistike të poetit, cenzura ka sakrifikuar pjesët më artistike të veprës duke i quajtur natyraliste (në romanin Hasta la vista, pjesët e luftës). Në rastet kur vepra botohej fillonte ‘gjyqi i autorit’ mbi krijimin e personazheve, të ngjarjeve dhe mbi gjendjen që përshkruhet në tekst. Madje arrijnë deri në atë pikë që kërkojnë nga Petro Marko shkrimin e një romani autokritik mbi qëndrimet e tij.
Arti i tij brenda veprës do të vlerësohet nga shkrimtari i mirënjohur shqiptar Migjeni, i cili e kritikon duke i bërë të qartë dallimin midis artit dhe publicistikës. Në një takim tjetër ai do ti thotë: “Ti ke shkruar vargje të mira dhe të dobëta, ke shkruar shumë, po nisja jote për në Spanjë është poema më e bukur që po shkruen”.
Një ngjarje intersante është edhe pjesëmarrja në Konferencën e Shkrimtarëve Antifashistë ku autori do të recitojë prologun e një poeme të tij, por që kritikohet nga shkrimtarët e tjerë për mungesën e frymës së shqiptarisë.
E vërteta mbi komunizmin
Petro Marko është përkrahës i të majtës dhe ideologjisë komuniste, ideologjia për autorin del si mundësi për të arritur idealet personale në një anë dhe del si pengesë në jetën personale në anën tjetër. Idealet e tij do ta kushtëzojnë atë nga krijimi i një jete intime deri në momentin kur do të mbizotërojë një qetësi e përkohshme para diktaturës. Ai vlerëson komunistët e vërtetë ata që kishte njohur gjatë udhëtimeve nëpër botë, ata që luftonin për demokraci, barazi, mirëqenien popullore dhe përgatitjen intelektuale.
Dyshimet e para mbi komunizmin si ideologji në tekst pasqyrohen tek personalitetet shqiptare të cilat ishin shkolluar në Bashkimin Sovjetik (Tajar Zavalani, Reshat Këlliçi, Ali Kelmendi e të tjerë), refuzimi dhe shmangia e rrëfimit mbi mënyrën e jetesës në vatrën e komunizmit, e më pas përmes figurës së Mithat Frashërit i cili refuzon të jetë pjesë e ideologjisë si pasojë e përjashtimit të Kosovës nga themeluesit e Partisë në Shqipëri që ai këmbëngulë se janë sllavë. Pjesëtarët e partisë komuniste, sidomos ata që vepronin në mënyrë aktive për të ardhmen e partisë nuk ishin në dijeni për kryesinë e partisë dhe as për marrëveshjen e fshehtë mes Enver Hoxhës (emërimi i të cilit erdhi nga qielli, pasi që nuk njihej për ndonjë veprim në të mirën e partisë) dhe Titos. Perdja e fshehtësisë ngrihet në momentin kur Partia me të gjithë organet përkatëse fillon të veprojë në Shqipëri, kemi një përsëritje të realitetit fashist, teknikat e kontrollit, mënyrat e qeverisjes dhe fshehtësia karakterizuese është po ajo. Fillojnë dënimet me vdekje, akuzat dhe dëshmitë absurde, madje shumëfish më të rënda sesa në kohën e pushtetit zogist dhe atë fashist sidomos ndaj intelektualëve të dijës. Nën diktaturën komuniste Petro Marko vuan dënimin e dyfishtë: burgosjen e torturën e vet, i lidhur me zingjirë duke duruar lajmet mbi vrasjet dhe internimet e shokëve pa arsye dhe burgosjen e djalit Jamarbër, që akuzohet nga Partia për agjitacion e propagandë. Petro Marko pëson nga ideali pas të cilit vrapoi gjithë jetën dhe pikërisht në vendin për të cilin dhurojë gjithçka.
Refleksione
Shohim se Petro Marko është i lidhur ngushtë me fëmijërinë, me kafshët që nënkuptonin mbijetesën familjare si dhe me njerëzit që ka takuar gjatë gjithë jetës së tij. Shumë personalitete, që nga fëmijëria e më pas edhe në ngjarjet e jetuara, sidomos ato të Luftës së Spanjës kanë krijuar bazën e personalitetit të tij, që përcjellet në vargjet e këtij teksti me një gjuhë që rrjedh nga shpirti. Raportin autor-vepër ai do ta shkrijë në një raport të përbashkët ku vepra njësohet me autorin, e identifikon atë dhe përjetimet e tij. Nuk dihet qartë kufiri midis fiksionit dhe realitetit, ai e lidhë origjinën me dinastinë e Gjin Bua Shpatës, duke vendosur familjen e tij përkrah Buave si krijues të fshatit, përshkruan ditën e parë të shkollës në një shpellë që do të vlejë si fillim i fillimit të gjithçkaje në jetën e tij, inkuadron vargje të poezive popullore dhe rrëfen ngjarje mitike që lidhen me origjinën e hershme të popullit tonë. Në mënyrë të vazhdueshme paraqet raportin e ngushtë me gjyshen Mille e cila përfaqëson figurën e nënës në jetën e autorit dhe burimin e frymëzimit në jetë e në art, krijon situatat tipike dhe jep raportet e veçanta me shokët e ideologjisë më të cilët ndan varfërinë, dështimin, zhgënjimin dhe vuajtjen, të cilat ndikojnë në botëperceptimin dhe mënyrën e jetesës së autorit. Rrëfen ngjarje mbi persona të caktuar, inkuadron biseda dhe letërkëmbime me individë të pushtetit, miq dhe anëtarë të partisë të cilat vlejnë si detaje (qofshin reale apo të hamendësuara) që japin një pasqyrë të jetës së tij, të cilën autori ka zgjedhur t’ia rrëfejë historisë përkatësisht lexuesit.
Ai do të zgjedhë ngjarje që e kanë krijuar atë si poet e si njeri, ndjesi të veçanta në momentet kur ndjen dashurinë dhe respektin e të tjerëve veçon këtu spanjollët dhe kosovarët, si dhe përmend të gjitha dëshirat që donte t’i realizonte në pamundësi.
Mes vargjesh njihemi me autorin që lufton për lirinë në kuptimin universal, për dashurinë dhe harmoninë e plotë. Këto elemente do të bëhen simbole të artit të tij human, që kapërcen çdo hapësirë përcaktuese për tu bërë shprehje e shpirtit që mbi të gjitha e do jetën.
Shënim: Punimi është paraqitur në lëndën “Publicistikë letrare”, që ligjërohet nga Prof. Dr. Sali Bashota, në studimet e nivelit master, dega e Letërsisë Shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë.
Kënga ‘Bella Ciao’ është një këngë italiane partizane e Luftës së Dytë Botërore. Krijuesi i saj është i panjohur, siç nuk është e ditur saktë data e qarkullimit. Megjithatë, ajo këndohet ende sot si një himn për lirinë dhe rezistencën. Poashtu është përshtatur dhe përkthyer në dhjetëra gjuhë: angleze, ruse, boshnjake, kroate, serbe, spanjolle, finlandeze, kineze, kurde, turke, japoneze dhe greke.
E këndonin gra punëtore. Sipas një teorie, muzika e këngës vinte nga një këngë e vjetër tradicionale italiane. Të tjerë argumentojnë se ritmi i këngës është regjistruar në Amerikë në fillim të shekullit XX dhe më pas u transferua në Iali nga një muzikant. Fjalët e para mendohet se u shkruan dhe kënduan nga gra punëtore që punonin në plantacionet e orizit në Luginën Po, në Italinë Veriore.
Graë duhej të rimbillnin dhe të mbronin fidanët e ndjeshëm nga ndryshimet e temperaturës, por edhe të shkulnin barërat e këqija nga kulturat që pengonin ritjen e shëndetshme të bimëve të reja. Procesi zhvillohej nga fundi i Prillit deri në fillim të Qershorit.
Fermerët që vinin nga klasat më të varfëra sociale punonin në kushte të tmerrshme. Ishin zbathur dhe uji nga fushat e përmbytura u arrinte disa herë deri në gju. Qëndronin të përkulura për të mbledhur barërat e këqija gjatë gjithë ditë. Dhe kjo për pak para.
Vargjet e para të këngës denonconin kushtet e rënda të punës së grave nën diellin e nxehtë. Ato bëjnë fjalë për martirizmin e tyre të përditshëm në fusha dhe mbikqyrjen e pronarit të egër që qëndronte pranë tyre më shkop në dorë, ndërsa ato ishin të përkulura për orë të tëra. Gratë thoshin se për çdo orrë që kalonin nëpër fusha, shkonte dëm jeta dhe rinia e tyre, por shpresonin se do të çliroheshin dhe se do të vinte dita kur të gjitha do të punonin të lira.
Regjistrimi i parë i ‘Bella Ciao’ me këto vargje u bë në vitin 1906, në qytetin Vercelli, në rajonin italian të Piemonte-s.
Keqtrajtimi i tyre i çoi në greva dhe trazira në fillim të shekullit të XX. Betejat e tyre pengoheshin nga punëtorë, të cilët ishin të gatshëm të paguheshin edhe më pak, ngaqë kishin nevojë për punë. U konsideruan grevë-thyes. Kërkesat e protestuesëve u plotësuan pjesërisht gjatë periudhës së viteve 1906-1909, kur të gjitha komunitetet e rajonit italian të Piemonte-s duhej të respektonin të drejtën e tetë-orëshit të punës.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, partizanët italian ndryshuan tekstin në mënyrë që të shprehnin luftën e tyre çlirimtare dhe rezistencën kundër fashizmit dhe trupave naziste gjermane.
Vargjet e përshtatura flsinin për një partizan që pa armiqtë të pushtonin vendin e tij. U lutej partizanëve të tjerë ta merrnin lar, për shkak se ndiente se po afrohej vdekja. Në rast se vdiste në betejë, u thoshte që ta varrosnin diku në mal dhe mbi të, të mbillnin një lule të bukur. Në vazhdim u kërkonte t’u thoshin atyre që kalonin andej se është lulja e një partizani, i cili vdiq për liri.
Ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore çuan në zhvillimin e lëvizjes së fuqishme guerilase në Itali, e cila luftoi kundër trupave gjermane dhe Italisë fashiste. Regjimi fashist italian filloi të tronditej si rezultat i zhvillimit të lëvizjes popullore dhe për shkak të dështimeve ushtarake në Greqi, Jugosllavi dhe Bashkimin Sovjetik. Fundi i tij ishte zbarkimi i forcave Aleate në Siçili, që filloi me 10 korrik 1943. Partia e Musolinit u destabilizua. Kundër tij u kthyen edhe shokët e tij. Më 24 korrik, në takimin e Këshillit të Lartë Fashist u vendos përmbysja e Musolonit dhe transferimi i pushtetit ekzekutiv të mbreti Viktor Emanueli i III.
Më vonë Musolini u internua dhe kryeministër u bë marshalli Pietro Badoglio. Këto zhvillime çuan në ndërhyrjen e trupave naziste dhe pushtimin e një pjese të Italisë Veriore. Me një operacion mbresëlënës parashutistë gjerman liruan Musolinin dhe dërguan në zonën e kontrolliar nga gjermanët.
Fillimisht, qeveria Badoglio vazhdoi politikat represive të regjimit të Musolinit, fakti që çoi në revolta. Në të njëjtën kohë, u përpoq të afrohej me Aleatët Perëndimorë, ndërsa u kërkonte forcave të Boshtit të hiqnin qafe Aleatët nga Italia. E gjithë kjo çoi në nënshkrimin e marrëveshjes të kapitullimit të Italisë më 3 shtattor, ndërsa më pas qeveria Badoglio i shpalli luftë Gjermanisë.
Në vitin 1945, Musolini u përpoq të arratisej në Zvicër, por u arrestua nga partizanët italianë dhe u ekzekutuaa. Që atëherë, kënga ‘Bella Ciao” u bë e famshme në botë dhe është interpretuar nga artistë nga e gjithë bota, ndër të cilët edhe Manu Chao. Kënga dëgjohet tani në çdo betejë për të drejtat e njeriut./defektteknin/ KultPlus.com
1 Maji njihet si Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve. Ky manifestim lindi nga lufta e punëtorëve për të kërkuar dhe siguruar të drejtat, liritë dhe kushtet e punës e të jetesës.
Kjo ditë, ju referohet protestave të punëtorëve, për orar të punës 8 orë, për paga mesatare të garantuara, për pajisje mbrojtëse në vendin e punës.
Kërkesa e parë publike është paraqitur në Australi gjatë vitit 1885 me këtë përmbajtje: ”8 orë punë, 8 orë dëfrim e 8 orë gjumë”.
Kremtimi i 1 Majit lidhet ngushtë me protestat e përgjithshme e të përgjakshme të dhjetëra mijëra punëtorëve të fabrikave të Çikagos në Amerikë, më 1 maj 1886.
Manifestimi masiv dhe madhështor u bë një vit më vonë, në të njëjtin qytet më 1 maj 1887.
Kështu filloi rrugëtimi i kësaj dite e date të rëndësishme, i përqafuar nga miliona punëtorë, i organizuar përmes Lëvizjes sindikaliste dhe partive, që në fokus e kanë pozitën socio-ekonomike të punëtorëve.
Sindikata botërore e caktoi 1 Majin ditë në të cilën të gjithë punëtorët ushtrojnë presion për sigurimin dhe avancimin e të drejtave të tyre.
Në Evropë, 1 Maji filloi manifestimin me Internacionalen e parë të Gjenevës.
Nga viti 1890 në Paris, Kongresi themelues i Internacionales së dytë, vendosi që pikërisht 1 Maji të mbetet Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve.
Nga viti 1891, Kongresi i tretë i Internacionales në Bruksel, mori vendim, që: dita e 1 Majit do të kremtohet përgjithmonë dhe në të gjitha vendet, si Festa e Punëtorëve, në të cilën punëtorët do t’i identifikojnë, avancojnë dhe mbrojnë me Kushtetutë e ligje; liritë, të drejtat, kushtet e punës, rrogën mesatare të garantuar, pushimin ditor, javor, vjetor dhe pushimet tjera sipas nevojës. / KultPlus.com
Në vitin 1985, gruaja e tij refuzoi idenë e mjekëve se makineria që e mban gjallë duhej të fikej, se nuk kishte më shanse për të jetuar. Në atë kohë, Hawking ndodhej në koma në spitalin e Gjenevës.
Fizikanti, kozmologu dhe autori i teorisë angleze konsiderohet si një nga shkencëtarët më të mëdhenj dhe puna e tij ka ndikuar në mësimet e relativitetit të përgjithshëm dhe mekanikës kuantike.
Që nga viti 1963, Hawking ka vuajtur nga një sëmundje e njohur si ‘skleroza laterale amyotrophic’, ose ALS. Në atë kohë mjekët i dhanë vetëm dy vjet kohë jetë. Në fakt kjo sëmundje i merr jetën njerëzve brenda 5 viteve, por ai është njeriu që sfidoi doktorët dhe veten tij. Që pas deklaratës së mjekëtve ai ka jetuar 50 vjet më shumë.
Në vitin 1985, gruaja e tij refuzoi idenë e mjekëve se makineria që e mban gjallë duhej të fikej, se nuk kishte më shanse për të jetuar. Në atë kohë, Hawking ndodhej në koma në spitalin e Gjenevës. Ndërkohë që në një dokumentar të vitit 2013, ai tha: Mjekët menduan se kisha shkuar aq larg me mendje sa nuk mund të kthehesha më në tokë, në realitet dhe kështu i kërkuan Jane-it t’i fiknin makinën.
Por Jane nuk pranoi dhe këmbënguli që ai të kthehej në Kembrixh. Hawking tregon se terapia intensive ishte periudha më e keqe e jetës së tij. Sëmundja e ka lënë të paaftë të flasë dhe ka nevojë për kujdes të përhershëm, por kjo nuk e ka penguar që të vazhdojë punën në lidhje me shkencën.
Në vitin 1988 botoi librin “Një histori e shkurtër e kohës”, e cila që atëherë u kthye në best seller, me 10 milion kopje të shitura në mbarë botën. Gjithashtu, Hawkings u kthye në një model frymëzuar për njerëzit me aftësi të kufizuara anembanë globit, ku në një fjalim me rastin e hapjes së Lojërave Paraolimpike në Londër, në vitin 2012, i bëri njerëzit të qajnë e të kuptojnë sa e rëndësishme është jeta./filozofia.al / KultPlus.com
Ka shumë debate rreth personalitetit të Maria Montessori që ende po vërtiten edhe sot. Disa njerëz janë të kënaqur me sistemin pedagogjik që ajo krijoi, ndërsa të tjerët nuk e kuptojnë se si është e mundur t’i besosh studimeve të gruas që la djalin e saj tek të huajt.
Maria, një vajzë italiane e një zyrtari, po rritej çdo ditë e po bëhej e talentuar. E dashuronte shkencën dhe ëndërronte të bëhej doktoreshë ose inxhiniere. Fakti që një grua dëshironte të bëhej mjeke dukej e pamundur në shoqërinë italiane të shekullit të nëntëmbëdhjetë. As babai i saj nuk e besonte.
Maria ishte e vendosur dhe me sukses kaloi provime të vështira dhe madje u pranua në shkollën e mjekësisë. Kur Montessori hyri në shkollën mjekësore, shikohej me përbuzje nga shokët dhe mësuesit, vetëm sepse ishte vajzë. E shfaqën hapur armiqësi ndaj saj. Kur bënin mësime praktike mbi autopsinë, të gjithë trupat ishin meshkuj dhe të zhveshur. Si mund të qëndronte një grua e pranishme?
Pavarësisht kësaj atmosfere kundër saj ajo pati sukses. U fut në punë para se të mbaronte shkollën dhe fokusi i saj ishte tek pediatria dhe psikiatria. U bë eksperte në pediatri dhe ishte një nga gratë e para në Itali që mori titullin e Doktore e Shkencave Mjekësore. Nisi të shpëtojë fëmijë për të cilët besohej se ishin të pashpresë.
Kuptoi para gjithkujt se çdo fëmijë duhet të trajtohej ndryshe. Hap pas hapi, ajo krijoi sistemin e saj.
Sekretet e jetës së saj personale dhe ndarja me djalin
Ky kapitull i jetës së Maria-së është mjaft i trishtë krahasuar me të gjithë suksesin që ajo arriti gjatë karrierës së saj. Ndërsa punonte si mjeke, pati një lidhje me kolegun e saj, Giuseppe Montesano, e cila solli lindjen e një djali nga marrëdhënia jashtëmartesore. Ajo kurrë nuk u martua me Giuseppe-n dhe dëshironte ta mbante të fshehtë lidhjen dhe fëmijën e tyre. E la djalin e saj në kujdesin e një infermiereje, jo sepse ajo nuk e donte atë, por sepse ai kishte lindur jashtë martese, që do të thoshte se statusi i saj shoqëror do të ndryshonte në atë të një nëne beqare. Ky status nuk do ta lejonte atë të ndërtonte karrierën për të cilën po përpiqej. Pasi djali u rrit, Maria më në fund u bashkua me të.
Djali, Mario e mbështeti në të gjitha idetë dhe punoi si ndihmës i saj. Më vonë ai vazhdoi punën e saj duke ngritur sisteme arsimore mbi metodologjinë e saj.
Sot kopshtet dhe shkollat e ndërtuara mbi filozofinë e Maria Montessorit janë përhapur kudo në botë. Edhe në Shqipëri gjendet një e tillë. / KultPlus.com
Hollywood do të kishte qenë një periferi e parëndësishme e Los Anxhelosit nëse nuk do të ishte bërë, me kalimin e kohës, kryeqyteti i industrisë së fuqishme të filmit dhe pastaj televizionit.
Historia e saj fillon vetëm në 1886, kur një agjent i pasurive të patundshme nga Kansas, 54-vjeçari, prohibitionisti thellësisht fetar Harvey Wilcox , arrin në zonë. Ai bleu një sipërfaqe prej gjashtëqind hektarësh dhe shumë shpejt filloi të shpalosë vizionin e tij.
Do të krijonte një komunitet për të krishterët e përkushtuar të cilët do të bënin një jetë morale pa mëkat dhe alkool. Emri “Hollywood” u frymëzua nga gruaja e tij, Daieda Wilcox. Ky emër kishte të bënte me bindjet e tyre dhe ishte frymëzuar nga emri i rezidencës verore të një shoku të familjes në Çikago.
Në vitet në vijim, Hollywood-i filloi të ndryshonte drejtim, jo në drejtimin që dëshironte Wilcox, pasi vizioni i tij provoi të ishte një tjetër utopi. Zona filloi të ndërtohej me një ritëm të shpejtë, për shkak të klimës së mirë, por edhe zhvillimit dhe zgjerimit të hekurudhës.
Prospect Central Avenue – tani Hollywood Avenue – është shndërruar në një rrugë prestigjioze, ku çdo njeri i pasur në Perëndim dëshiron një shtëpi.
Në vitin 1903 komuniteti bleu një person juridik, por për shkak të mungesës së ujit të pijshëm u detyrua në vitin 1910 të bëhej pjesë e qytetit të Los Anxhelos.
Në të njëjtën kohë, qyteti pësoi një transformim tjetër, kur një grup i vogël tregtarësh hebrenj në Bregun Lindor, të cilët besuan fort në të ardhmen e kinemasë, gjetën kushtet e përsosura në Kaliforninë Jugore për xhirimet e filmave të tyre.
Duke kombinuar një klimë të butë, rrezet e diellit dhe një larmi hapësirash, periferia e qetë e Los Anxhelos me pemët e portokallit u mbush shpejt me ndërtesa, pasi filmat xhiroheshin vetëm në dritën e diellit.
Brenda disa vitesh, ish-kllounët ishin në gjendje ta kthejnë këtë eksperiment të rrezikshëm në një biznes fitimprurës dhe ta bëjnë Hollywood-in kryeqytetin e industrisë së ëndrrave me famë botërore. Nevojat e kësaj industrie të re sollën ndryshime të shpejta në komunitet, duke shkaktuar konflikte midis banorëve të vjetër dhe atyre të rinj.
Zonat rurale në veri të bulevardit kryesor u shndërruan në parcela, ku u ndërtuan shtëpi për të strehuar punëtorët. Qendrat tregtare, restorantet, kinematë, klubet dhe bankat filluan të mbinin si ‘kërpudhat’ pas shiut, në vitet 1920 dhe 1930.
Për gati tre dekada, nga kinemaja e heshtur te filmat që flasin, të famshëm si David Griffith, Samuel Goldwyn, Adolf Zukor, William Fox, Louis Mager, Jesse Laski, Daryl Zanoukot, F., Metro-Goldwyn-Mayer, Paramount Pictures, Columbia, Warner Brothers, etj.) kanë luajtur një rol kryesor në evolucionin e kinemasë.
Protagonistët e filmave, tani emra legjendarë në të gjithë botën, jetuan dhe punuan në një mjedis të pasur dhe me shkëlqim, ndërsa sjellja e tyre shpesh skandalizonte opinionin publik.
Amerika Konservatore e konsideroi Hollywood-in sinonim të mëkatit dhe “Babilonisë së Re”. Pas Luftës së Dytë Botërore, ajo gradualisht filloi të humbasë shkëlqimin e saj.
Me përhapjen e televizionit në vitet 1960, studiot kryesore të filmit u larguan nga zona dhe Hollywood u bë selia e industrisë së televizionit amerikan. Shumica e yjeve të ekranit të madh u zhvendosën në Beverly Hills. / KultPlus.com
Legjenda e Santa Claus, babagjyshit të Krishlindjve që ne njohim sot, mund të gjurmohet qindra vjet tek një murg me emrin Shën Nikolla.
Besohet se Nikolla lindi diku rreth vitit 280 Pas Krishtit në Patara, afër Myra në Turqinë e sotme. Shumë i admiruar për devotshmërinë dhe mirësinë e tij, Shën Nikolla u bë personazh i shumë legjendave.
Thuhet se ai dha tërë pasurinë e tij të trashëguar dhe udhëtoi nëpër fshat duke ndihmuar të varfërit dhe të sëmurët. Një nga historitë më të njohura të Shën Nikollës është koha kur ai shpëtoi tre motra të varfra nga shitja në skllavëri nga babai i tyre duke u siguruar një pajë në mënyrë që të martoheshin.
Përgjatë shumë viteve, popullariteti i Shën Nikollës u përhap dhe ai u bë i njohur si mbrojtësi i fëmijëve dhe marinarëve. Dita e tij e festës festohet në përvjetorin e vdekjes së tij, 6 dhjetor. Kjo tradicionalisht konsiderohej një ditë me fat për të bërë blerje të mëdha ose për t’u martuar.
Nga Rilindja, Shën Nikolla ishte shenjtori më i popullarizuar në Europë. Edhe pas Reformës Protestante, kur nderimi i shenjtorëve filloi të dekurajohej, Shën Nikolla mbajti një reputacion pozitiv, veçanërisht në Hollandë. / KultPlus.com
Gabrielle Chasnel, e njohur më vonë si Coco Chanel, është një nga femrat që vijon të frymëzojë edhe sot me jetën dhe modelet që la pas. E njohur për markën e saj simbolike, Coco Chanel mbetet sot simboli i elegancës franceze. Në të vërtetë, ajo njihet si e tillë në universin e modës dhe në mbarë botën.
Gabrielle Chasnel, ka qenë një grua shumë diskrete për jetën e saj private, pavarësisht nga fama e saj botërore. Kjo është arsyeja pse rinia e saj nuk është shumë e njohur. Në të vërtetë, historianët hezitojnë mes një fëmijërie të kaluar në abacinë e cistercit pas vdekjes së nënës … dhe asaj të kaluar me kushërirat e nënës së saj të ndarë nga jeta. Si do që të jetë, Gabrielle Chasnel mëson të qepë që në fëmijërinë e saj të hershme dhe përmirësohet e përsoset në vazhdimësi deri sa bëhet rrobaqepëse tek Moulins. Por Gabrielle Chasnel është i hipnotizuar nga jeta mondane, dhe nis të frekuentojë vendet elegante. Në moshën 24 vjeç, ajo nis të këndojë nëpër music-halls.
Pseudonimi “Coco” iu dha pikërisht sepse ajo këndonte shumë shpesh këngën “Kush e pa Coco-n në Trocadero”. Shumë shpejt, ajo bëhet një artiste shumë tërheqëse. Gjatë jetës së oborrit me të dashurin e saj ajo nis të realizojë krijimet e saj të para që konsideroheshin shumë mashkullore për kohën.
Ndryshe nga çdo pritshmëri, Coco Chanel nis të bëhet e njohur e të imponojë stilin e saj në botën e modës si kapelebërëse. Ndryshe nga të gjitha tendencat e epokës, stili i saj i pastër avangardist nis të njohë një sukses në rritje. Në vitin 1910 i dashuri i saj Boy Capel, mbështet financiarisht hapjen e dyqanit të saj të njohur në rrugën Cambon. Më pas, ajo hap dyqane në qytete të tjera, në fillim në Deauville, më pas në Biarritz. Çdo dyqan i ri është i sukseesshëm, e në të njëjtën kohë krijimet bëhen më të larmishme, kapele, funde, fustane…Klientela e saj përbëhet nga borgjezia e vjetër tashmë e tërhequr jashtë Parisit për shkak të luftës.
Shumë shpejt stili i Coco Chanel bëhet i domosdoshëm. Për shkak të kufizimeve të luftës dhe mungesës së pëlhurave, ajo frymëzohet nga bota sportive dhe kodet mashkullore. Ajo shpik një stil të ri: larg nga korsetë e ngurta, krijon veshjet e thjeshta dhe të rehatshme, gjithnjë elegante, duke zbuluar një stil të përzier mashkullor-femëror.
Coco Chanel zgjeron dyqanin e saj në Rue Cambon, dhe punëson rreth 200 rrobaqepëse. Kompania e saj i merr pëlhurat nga fabrikat e saj në Normandi. Ajo zhvillon stilin e saj të pastër dhe të thjeshtë, duke thyer kodet e kohës, dhe duke rizbuluar feminitetin tek aksesorët. Një vizionare e vërtetë, ajo është rrobaqepësja e parë që ndërmerr edhe markën e saj të parë të parfumeve. Krijohet dhe fustani i i zi mitik. Pak kohë më pas, ajo krijoi një markë bizhuterish në emrin e saj dhe në vitin 1939, perandoria e saj përbëhej nga 4000 rrobaqepëse që i përgjigjen gati 30.000 porosive në vit. Megjithatë, lufta vazhdon dhe Coco Chanel largohet për në Zvicër ku do të jetojë 10 vjet. Ndërkohë që kthehet në Francë, stilisti Christian Dior ishte gjithashtu imponuar si një referencë në botën e modës gjë që ndikon në veprimtarinë e shtëpisë Chanel. Megjithatë, ajo hedh në treg koleksione të reja të cilat ndikuan në ruajtjen e pozicionit dhe famës së Chanel.
Coco Chanel u nda nga jeta në vitin 1971, në moshën 87 vjeçare. Ajo e shënjoi epokën e saj me hijen e saj të rreptë por po aq të famshme, që ende vazhdon të jetë e pranishme në botën e modës. Në sajë të Chanel moda u bë një pjesë esenciale e kulturës franceze./ KultPlus.com
Çerçiz Topulli mund të ishte edhe simboli i ushtarit të panjohur i rënë në luftë për pavarësi. Nuk ka një të dytë në historinë e Shqipërisë që të mos e ketë hequr armën asnjëherë nga supi, por njëkohësisht të kishte një fund aq të trishtë, i vrarë pabesisht dhe, për më tepër, pa marrë famën dhe vlerësimin që i takonte.
I lidhur kokë e këmbë me zinxhirë nga ushtarët malazezë, mëngjesin e të shtunës së 17 korrikut 1915, ai e humbi betejën e fundit në jetë edhe pse u përlesh me ta si një luan. Ndërkohë që 15 njerëz me uniformë e qëllonin me plumba dhe e shponin me bajoneta në trup, Çerçiz Topulli u bë nga dëshmorët e parë të Shqipërisë. Vetëm pak minuta më parë i kishin vrarë para syve shokun e tij Mustafa Qulli, një gazetar i cili, ndryshe nga Çerçizi që pushkën e kishte simbolin e lirisë, mbante penën.
SKENA E KRIMIT
Çerçiz Topulli kishte bërë dhjetëra manovrime në jetën e vet ndaj atyre që kishin dashur ta kapnin dhe asgjësonin. Por mëngjesin e 17 korrikut 1915, për herë të parë dhe të fundit, ai dështoi.
Një skuadër ushtarësh malazezë u shfaqën në portën e shtëpisë ku qëndronte në Shkodër dhe, pa asnjë urdhër të shkruar e vunë në pranga. Bashkë me të u arrestua edhe miku i tij, Mustafa Qulli, një gazetar me emër në atë kohë në Shkodër.
Pa shumë sqarime ushtarët e huaj i lidhën të dy me zinxhirë në duar e këmbë dhe i dërguan në kazermë. Pas 10 ditësh qëndrimi në një dhomë në kushte skandaloze, ata të dy i hipën në një karrocë dhe u thanë se do t’i dërgonin në Cetinjë.
Sapo karvani bëri disa kilometra në Fushën e Shtoijt, ora shënonte 04.00 dhe sapo nisi të zbardhte, ushtarët i zbritën ata dhe pa një pa dy nisin t’i qëllojnë me armë. Mustafai vdiq në vend, ndërsa Çerçizi, ashtu i lidhur me zinxhirë, përleshet me ushtarët malazezë, por ata, duke qenë në numër të madh, arritën ta qëllonin për vdekje me plumba dhe duke i shpuar trupin me bajoneta.
Kur panë që të dy kishin dhënë shpirt, me shpejtësi hapën dy gropa jo shumë të thella, i futën brenda të dy trupat, i mbuluan me shkurre dhe drurë rrethanorë dhe u larguan.
SI U KRYE VRASJA
Vrasja e pabesë dhe e fshehtë e Çerçiz Topullit është shoqëruar dhe me rregullin se edhe krimi më i sofistikuar lë gjurmë. Edhe pse menduan se i fshinë gjurmët bashkë me varrosjen e kufomave, asnjë nga 15 vrasësit nuk e dinin se prapa shkurreve, një person i ndodhur aty rastësisht kishte parë të gjithë ngjarjen. Quhej Mahmut Golemi dhe rrëfimi tij gjashtë muaj pas ngjarjes është unikal:
“Natën e së premtes, (duke gdhirë e shtuna) natë Ramazani, para se del drita, dola me ngarkue sanë prej livadhit, në freskë, kur prej së largut pashë tuj ardhë dy njerëz të përcjellë prej afro 15 ushtarësh, të cilët kur më panë, më urdhëruan të largohem, dhe unë u fsheha mbrapa qerres. Kur erdhën deri në një vend, atje u ndalën dhe ushtarët morën pozicion me qitë mbi dy personat në fjalë.
Ai që ishte veshë me petka bojëhini që ia kasha dhënë unë pse kishte mbetur pa xhaketë (Muço Qulli) bërtiti në një mënyrë alarmante, e një burrë i gjatë dhe i plotë, i bërtiti shokut tue i thanë: “Mos u tremb se patriotët kështu e kanë”.
Ushtarët qitën; ai me petka bojëhini ra dekun, kurse tjetri, tue sha, me një zë luani e me një shpejtësi të rrufeshme, mësyn ushtarët dhe pa u lanë kohë të qesin të dytën herë, hyn midis tyre dhe erdhi fytyrat me ta për të marrë një pushkë prej tyre. Kjo luftë vazhdoi afro një minutë. Në atë përleshje mbasi gjetën rast i ranë për herë të dytë dhe e vranë”.
Krimi i organizuar u krye, më pas duhej vetëm fshehja e gjurmëve. Një veprim që ushtarët vrasës e bënë me shpejtësi dhe fshehtësi. Të paktën sipas tyre, hapën dy gropa dhe i hodhën brenda dy viktimat. U hodhën shkurre përspër. Dëshmitari Mahmut Golemi vijon rrëfimin: “Të nesërmen shkova në vendin e ngjarjes, ku i pashë se ishin mbulue krejt cekët e me ferra. Si myslimanë që ishin, për sevap, i mbulova më thellë. Në kontrollimin e gropes gjetëm shumë shenja që i përkisnin Muço Qullit, pasi trupin e Çerçizit që ishte mbuluar më thellë nuk e prekëm”.
GREKËT NË VRASJE
Vrasja e Çerçiz Topullit tregoi edhe një herë aleancat sllavo-greke kundër shqiptarëve. Sipas të dhënave, dëshmive dhe raporteve të kohës, rezulton se malazezët e vranë Çerçizin për llogari të grekëve. Ishte një hakmarrje për faktin që Çerçizi kishte vrarë peshkopin grek, si kundërpërgjigje ndaj vrasjes së Spiro Kosturit, në Selanik, në vitin 1907. Kishin kohë që qarqet greke e kërkonin me qiri komitin shqiptar, i cili u vra nëpërmjet një intrige.
Po cilët ishin grekët që e porositën vrasjen te malazezët? Tre janë personat që ishin të implikuar në këtë vrasje: Alush Lohja, Spiro Tozhli, Mihalaki Kulumburi, të cilët kishin si qendër konsullatën greke në Shkodër. Tozhli ishte një tregtar në këtë zonë që mendohet se ka vënë në dispozicion paratë për vrasje. Dëshmia dhe deklarata e parë që vërteton këtë është e Kol Bjankut, sekretar i Kadastrës në Shkodër. Në një shkrim të numrit 18 të datës 9 qershor 1919 në gazetën “Kuvendi” ai shkroi:
“Tash, tuj mos mujtun m’u durumun prej varrës randë të zemrës s’eme, po i lajmëroj vllazënve qi në vjetin 1915 Mihalaki Kambuluri me dredhime t’veta bani fli (mbyti) dy ma t’ndershmit atdhetar, shpirtndritçmit Mustafa Qulli dhe Çerçiz Topulli qi sot Shqipnia i vajton”. Kjo dëshmi e tronditi rëndë opinionin. Në numrin e datës 16 korrik në gazetën “Kuvendi”, Mihalaki Kambuluri iu përgjigj Bjankut duke e cilësuar shpifje atë që ai shkruan.
Por shfajësimi të lë me gojë hapur teksa ai implikon Fejzi Alizotin: “Fejzi Bej Alizoti i njef fort mirë shkaktarët e njimnendshëm t’ asaj vrasje, sikur ai vetë shumë herësh m’a pat diftue ktu në Shkodër, kur shifeshim ditë për ditë e rrinim bashkë…”.
Se sa e vërtetë është që Alizoti të kishte dijeni, kjo nuk është vërtetuar, por pas kaq vjetësh një dëshmi e shkruar vlen sa një mijë prova. Ndërkohë ndryshonte arsyeja dhe rrethanat për eliminimin e gazetarit Mustafa Qulli. Të dhënat tregojnë se ai u vra si austrofil dhe kjo ndihej hapur në shkrimet e tij në gazetën “Populli” që botohej në Shkodër, në të cilën ai ishte drejtor. Kjo kishte sjellë zemërimin e malazezëve, por sidomos të serbëve dhe, nga situata e krijuar, ishte një rast që, duke e bërë bashkë me Mustafanë Çerçizin, të eliminonin njëherësh dy shqiptarë që luftonin me penë dhe me pushkë.
KATËR VARRIME
Eshtrat e Çerçiz Topullit nuk gjetën prehje kollaj. Katër herë nëntoka shqiptare ka pranuar trupin e tij të vdekur si të ishte një reagim. Varrimi i parë u krye nga malazezët, të cilët pasi e vranë, ende me gjak të ngrohtë e futën në dhe. Varrimi i dytë u krye më 27 nëntor të vitit 1936, në Gjirokastër, në një ceremoni shtetërore, ndërkohë që më 14 shtator 1936 në Shkodër ishte kryer zhvarrimi dhe kjo u shoqërua me një ceremoni përcjelljeje që ka mbetur në histori, sepse kjo ishte edhe dalja e parë publike e Enver Hoxhës me një fjalim që ai mbajti në ballkonin e bashkisë së qytetit.
Në vitin 1945 u krye varrimi i tretë, duke i vendosur eshtrat në Varrezat e Dëshmorëve në Gjirokastër. Në vitet ’70-të eshtrat u vendosën në kodrën e qytetit të Gjirokastrës bashkë me varret e Bajo Topullit, Koto Hoxhit dhe Pandeli Sotirit të shoqëruara me një memorial.
Shkëputur nga libri “100 vrasjet më të bujshme në historinë e shtetit shqiptar 1912-2017”, me autor Roland Qafokun. / KultPlus.com
8 – Gjenerali romak Tiberi mposht dalmatët në betejën e Bathinus (sot në Bosnje). Dalmatae ose Delmatae ishin një popull i lashtë përgjatë bregdetit lindor të Adriatikut (sot Kroaci), mes lumenjve Kirka dhe Neretva.
Dalmatët ishin ilirë, por jetonin të pavarur ose të ndarë nga fiset e tjera ilire. Emri i tyre lidhet me fjalën shqipe ‘dele’. Thuhet se një nga fiset dalmate, Bariust, u vendos më vonë në atë që sot është Rumani.
1492 – Kristofor Kolombi niset në udhëtimin e parë historik me tre anijet e tij Santa Maria, Pinta dhe Nina nga Palos de la Frontera, Spanjë për në Indi.
Ai shoqërohej nga një një ekuipazh prej 90 vetësh. Ata lanë Spanjën pak para lindjes së diellit. Pas gati 2 muaj e gjysmë lundrimi, Kolombi dhe ekuipazhi i tij zbriti më 12 tetor në ishullin Guanahani, San Salvador në Bahamas … që ishte jo Indi, por Bota e Re, Amerika.
1527 – Letra e parë e njohur nisur nga Amerika e Veriut dërgohet nga eksploruesi John Rut, ndërsa ndaloi në Newfoundland (Kanada).
Rut i shkroi Mbretit Henry mbi zbulimet e tij dhe se kishte në plan të vazhdonte lundrimin në drejtim të jugut ku moti ishte më i ngrohtë. Pas largimit nga Newfoundland, Xhon Rut mbërriti me anijen e tij në Gjirin Chesapeake në Florida, duke u bërë udhëtari i parë anglez në këto brigje.
1778 – Teatro alla Scala hapet në Milano – quhet shkurtimisht La Scala.
Dy vjet më pare më 1776, një zjarr kishte shkatërruar teatrin Regio Ducale, pas një feste karnavalesh. Një grup milanezësh të pasur, me lozha private në teatrin e djegur, i shkruajtën arkidukës së Austrisë, duke i kërkuar një teatër të ri. Kërkesa e tyre u pranua. Teatri i ri u ndërtua në vendin ku ndodhej kisha Santa Maria alla Scala, dhe teatri mori emrin e saj.
1908 – Francë; vëllezërit Bouyssonie zbuluan skeletin e plotë fosil të një njeriu 60-mijë vjeçar, Neandertal – këtë emër kjo specie kishte marrë që prej vitit 1856, kur në luginën Neander, afër Duseldorfit, Gjermani, ishin zbuluan për herë të parë eshtrat e tij.
Lugina Neander quhej e tillë nga emri Joachim Neander, pastor gjerman të shekullit të 17-të që kishte shërbyer atje. Dhe Neander do të thotë Neumann – ose “njeri i ri”. Neandertali klasifikohet si nën-lloj i njeriut dhe me shumë ngjashmëri me njeriun e sotëm.
1948 – Luftë e Ftohtë, SHBA: Whittaker Chambers, në dëshminë para Komisionit të Dhomës së Përfaqësuese, tha se presidenti i Institutit Carnegie për Paqen, Alger Hiss, ish-këshilltar i presidentit Franklin Roosevelt në konferencën e Jaltës mes treshes Roosevelt, Stalin, Churchhill (1945), kishte qenë anëtar i Partisë Komuniste të Shteteve të Bashkuara, atëherë organizatë ilegale.
Chamber, një ish-komunist, e akuzoi Alger Hissin edhe si spiun për Bashkimin Sovjetik. Hiss u gjykua dhe u dënua – ai bëri 44 muaj burg – “gati 4 vjet në burg më shërbyen sa 4 vite në universitetin Harvard”, tha ai kur u lirua. Alger Hiss (1904 – 1996) gjithmonë këmbënguli si ishte i pafajshëm.
1987 – SHBA; Lëshohet një pullë postare me foton e shkrimtarit William Faulkner – pulla u përurua në Oksford, Misisipi, ku Faulkner kishte punuar si poster nga viti 1921 deri në në vitin 1924, kur u pushua nga puna pas akuzave për neglizhencë.
William Faulkner (1897 – 1962) ishte shkrimtar amerikan nga New Albany, Misisipi, dhe laureat i Çmimit Nobel për letërsi më 1949; ai shkroi romane, tregime, drama, poezi, ese dhe skenarë. Faulkenri shkëlqeu në klasën e pare fillore, anashkaloi klasën e dytë, dhe vazhdoi mirë nëpër klasat e tretë dhe të katërt. Por, duke filluar diku në klasën e pestë, Faulkner u bë një fëmijë shumë i tërhequr.
Kjo solli rënie në mësime që vazhdoi dhe Faulkner kurrë nuk u diplomua nga shkolla e mesme. Në një intervistë me revistën Paris Review në vitin 1956, Faulkner u shpreh: “Nuk ka asnjë formulë për të shkruar mirë … Shkrimtari i ri është budalla nëse ndjek një teori për t’u bërë shkrimtar. Mëso nga gabimet e tua; njerëzit mësojnë vetëm duke gabuar..dhe artisti i vërtetë beson se askush nuk është mjaft i mirë për t’i dhënë atij këshilla..”
1586 – Sir Walter Raleigh sjell duhanin e parë në Angli nga Virxhinia. Pas revolucionit industrial, duhani u popullarizua gjithnjë e më shumë – prodhimi në formë cigaresh solli rritje të pashembullt të përdorimit – deri në shpalljen e rezultateve shkencore në mesin e viteve 1900 mbi dëmin që sjell duhani për shëndetin.
1789 – Themelohet agjencia e parë e qeverisë federale të SHBA-së, Departamenti i Punëve të Jashtme. Agjencia më vonë u quajt Departament i Shtetit. Sekretari i parë në këtë detyrë, ishte John Jay, jurist e diplomat nga Nju Jorku.
1794 – Arrestohet Maximilien Robespierre; zyrtar gjatë Revolucionit francez dhe një nga arkitektët kryesorë të Mbretërimit të Terrorit – historianët thonë se ai nxiti ekzekutimin e më shumë se 17-mijë “armiqve të Revolucionit”. Kur mori lajmin se Konventa Kombëtare e kishte deklaruar të jashtligjshëm, Robespierr u përpoq të kryente vetëvrasje, por mbeti i plagosur. Ditën tjetër, (28 korrik) Robespierr dhe 21 aleatë të tij u ekzekutuan në gijotinë.
1890 – Vincent van Gogh qëllon veten dhe vdes dy ditë më vonë.Van Gogh është konsideruar piktori më i madh holandez pas Rembrandtit, edhe pse mbeti i varfër dhe i panjohur gjatë gjithë jetës së tij. Van Gogh vdiq në Francë më 29 korrik 1890, në moshën 37 vjeçare, nga plaga që i shkaktoi vetes me armë zjarri.
1921 – Shkencëtarët në Universitetin e Torontos të kryesuar nga biokimisti Frederick Banting vërtetojnë se hormoni insulinë rregullon nivelin e sheqerit në gjak.
1953 – Marrëveshje armëpushimi që i dha fund Luftës Koreane u nënshkrua në Panmunjon. Lufta zgjati 3 vjet e 32 ditë. Negociatat për armëpushim midis Koresë së Veriut dhe delegatëve të SHBA (që përfaqësonin Korenë e Jugut) zgjatën 1 vit e 17
1984 – Vdiq në Lousanne të Zvicrës anglezi James Mason (75 vjeç) – aktor i respektuar i theatrit dhe filmit, i njohur edhe për rolin e spiunit shqiptar në shërbim të nazistëve Iliaz Bazna, në filmin 5 Fingers (1951), me skenar bazuar ne librin “Operation Cicero”.
217 pes – Beteja e Raphias: Ptolemeu IV Philopator i Egjiptit mposht Antiokin III të mbretërisë Seleucid që përfshinte rajonin e Sirisë dhe pjesë të tjera të Azisë perëndimore. Ptolemeu IV mbretëroi 221-205 pes; ai ishte Faraoni i katërt i dinastisë së Ptolemeut. Historianët thonë se nën sundimin e Ptolemeut IV, filloi edhe rënia e dinastisë; ai njihet për vrasjen e nënës së vet, si dhe për oborrin e korruptuar, dhe jetën e shthurur.
168 pes – Beteja e Pydnas: Romakët nën gjeneralin Lucius Aemilius Paullus mposhtin mbretin Perseu të Maqedonisë. Kjo ishte lufta e tretë romako-maqedonase; dinastia antigonide, vazhduese e Aleksandrit të madh, e dobësuar ndaj botës romake che helenike, mbërriti në fundin e saj; Beteja në Pydna (sot afër Katerinit) shënoi shkatërrimin përfundimtar dhe vendosi autoritetin romak në Maqedoni dhe Epir. Lucius Aemilius Paullus zuri rob mbretin Perse dhe urdhëroi vrasjen e 500 personave të shquar të njohur për kundërshtimin e tyre ndaj Romës. Ai gjithashtu konfiskoi pasuritë e tyre në emër të Romës, por, sipas Plutarkut, Paullus mbajti për vete shumë prej kësaj pasurie; burime të tjera thonë se ai përvetësoi vetëm bibliotekën mbretërore maqedonase, që cilësohej si e dyta më e madhe pas biliotekës me famë së Aleksandrisë. Pas kthimit triumfues në Romë, senati i dha Paullus mbiemrin Macedonicus. Më 164 pes, Lucius Aemilius Paullus Macedonicus u zgjodh konsull, por shpejt u sëmur, dhe vdiq gjatë mandatit të tij, më 160 pes.
1633 – Romë; Zyra e Shenjtë detyron Galileo Galilein të tërheqë pikëpamjen e tij se Dielli, dhe jo Toka, është qendra e universit; dhe Galileo u tha se hiqte dorë nga pikëpamja e tij – ‘megjithëse Toka vazhdon të rrotullohet’ rreth Diellit, pavarësisht se çfarë thoshte dijetari.
1870 – SHBA; Kongresi krijon Departamentin e Drejtësisë të Shteteve të Bashkuara. Ky department, udhëhiqet nga Prokurori i Përgjithshëm që emërohet nga presidenti. Përpjekje, asnjë tërësisht e suksesshme, janë bërë për të përcaktuar kuptimin e motos latine në vulën Departamentit të Drejtësisë: “Qui Pro Domina Justitia Sequitu”. Nuk dihet saktësisht se kur dhe si u miratua versioni origjinal i vulës, ose kur motoja u shfaq për herë të parë në këtë vulë. Mendimi mbizotërues sugjeron se motoja i referohet Prokurorit të Përgjithshëm, i cili ndjek penalisht në emër të drejtësisë.
1906 – Suedia miraton flamurin e saj; një kryq i verdhë në sfond blu. Flamuri e ka orgjinën në një mit mesjetar ku thuhet se mbreti Erik IX pa një kryq të artë në qiellin blu, ndërsa mbërriti në Finlandë gjatë kryqëzatës së parë suedeze më 1157. Më pas, për arsye praktike, ngjyra e artë e kryqit u ndryshua në të verdhë. Por problemi me mitologjinë është se nuk ka burime se një kryqëzatë e tillë ka ndodhur, dhe gjithashtu nuk ka pamje ose përshkrime të flamurit suedez deri në mes të shekullit të 16-të.
1941 – Gjermania pushton Bashkimin Sovjetik me operacionin Barbarosa. Operacioni u quajt Barbarosa për nder të Frederik Barbarossës, perandor i Shenjtë romak dhe mbret i Gjermanisë (1152 – 1190), që kishte luajtur rol në bashkimin e fiseve germanike. Zbatimi i planit Barbarossa ishte autorizuar nga Hitleri më 18 dhjetor 1940, duke caktuar datën e fillimi më 15 maj 1941; por kjo date u shty për shkak se Gjermanisë i duhej t’i shkonte në ndihmë Italisë që pësoi humbje në luftën me Greqinë; kështu sulmi ndaj Rusisë u shty për më 22 qershor 1941 – shumë historianë thonë se kjo vonesë solli edhe disfatën gjermane; sikur Operacioni Barbarossa të kishte filluar një muaj më herët (në maj dhe jo qershor), ushtarët gjermanë nuk do të kishin provuar dimrin e ashpër rus, dhe historia ndoshta do të ishte shkruar ndryshe.
1970 – SHBA, Rritet përgjegjësia e moshës; Presidenti Riçard Nikson nënshkroi ligjin për uljen e moshës së votimit në 18 vjeç. Mosha minimale e votimit para vitit 1970 kishte qenë 21 vjeç, që ishte vendosur që në vitin1884 – por gratë e fituan këtë të drejtë shumë më vonë, në vitin 1928.
2009 – Kompania Eastman Kodak njoftoi se do të ndërpresë shitjen e filmit me ngjyr Color Film Kodachrome, duke i dhënë fund garës së saj 74-vjeçare si ikonë e fotografisë.
