Leonardo Da Vinci ka qenë shkencëtar po aq sa ishte edhe piktor

Me rastin e Akademisë solemne organizuar në shenjë të 20 vjetorit të themelimit të Albanian University.

Prof. Dr. Hivzi Muharremi

Në sallën solemne të Internacional Hotel Tirana u organizuan: hapja solemne e Manifestimit qëndror në programin e paradites dhe Konferenca Shkencore Ndërkombëtare me rastin e 20 vjetorit të themelimit të këtij Institucioni Universitar me temën boshte: “Innovattion and Sustainobility: Challenges for a better future”.

Fjalën e hapjes në solemnite e kishte Rektori i Universitetit Prof. Dr. Pavllo Kongo ku ekspozeu i Rektorit u prezantu ne pika të shkurtëra rreth Historikut të Albanian University. Ai në mes të tjerash për ketë Universitet u shpreh: “ Albanian University është Institucion privat, i pavarur dhe laik i Arsimit të Lartë, i cili është licensuar në prill të vitit 2004, nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës, Këshilli i Ministrave i Republikës së Shqiperisë. Ky Institucion sivjet shënon 20 vjetorin e funksionimit të saj shumë të suksesshëm në të gjitha departamentet e fakultetve”. Pas përfundimit të Akademisë solemne në orët e pas ditës filloi Konferenca Shkencore me tema nga te gjitha Deprtamentet e Fakulteteve të Albanian University dhe përfundoi ditën e dyte të datës 27 prill 2024.

Në ketë manifestim pjesmarrës isha edhe unë nga Departamenti i dizajnit grafik të Fakultetit të Shkencave të Aplikuara me temën: LEONARDO DA VINÇI (1452 – 1519) JETA DHE KRIJIMTARIA ARTISTIKE Në studimin t’im për jetën dhe krijimtarinë artistike të Leonardos, kryesisht ekspozeu i kumtesës sime është përqendruar në jetëshkrimin dhe krijimtarinë e tij artistike dhe shkencore. Nga punimi i studimit do t’i shkoqisë momementët më interesante të krijimtarisë artistike te kolosit artistit dhe shkenctarit më të njohur botëror veprimtaria e të cilit ka qenë shumë e begatë dhe i nduardnuarshëm. Krijimtaria artistike i të cilit fillon kah vitet e shtatëdhjeta të kuatroqentos.

Me prejardhje ka qenë toskan i lindur në fshatin Vinçi. Duke parë babai që Leonardo interesim të madh është duke i kushtuar pikturës ai vendos që disa vizatime t’ia dërgon piktorit dhe skulptorit të famshëm Andrea Verokios. Piktori i shquar ka qenë i mahnitur me punimet e Leonardos, sa që pa kurfarë dileme menjëherë e pranon në ateleun e vet si nxënës. Ishte viti 1470. Për talentin dhe universialitetin e tij më së miri dëshmojnë fjalët e nxënësit të tij Françesko Melcit dërguar në telegramin ngushllues familjës së Leonardo Da Vinçit ku në mes të tjerash thotë: “Cdo kujt sikurse edhe mua i dhimbëset humbja e një njeriut, të cilin natyra nuk do jet në gjendje edhe njëherë ta krijoj”, vdekja e Leonardo Da Vinçit është humbja më e madhe që ka pësuar arti italian e botëror”.

Këto fjalë nuk janë shkruar si fjalë mortore për një njeri të madh, por, ato përmbajnë një vlerësim shumë të saktë për personalitetin e piktorit. Me të vërtetë me mijëra vjet gjatë historisë së njerëzimit duhet kërkuar një përsonalitet të tillë sic ka qenë Leonardo Da Vinci. Vitet e kaluara në Firencë kanë përfunduar formimin themelor, shpirtëror e artistik të Leonardos. Pikërisht ky qytet i kulturës dhe traditës, i bujarisë dhe i lartësisë, do t’i lënë ndikim të përhershëm tek ai. Të gjitha lëvizjet e mëvonshme që do t’i ndërmer piktori drejtë veriut të Italisë dhe në jug të Francës, nuk kanë mundur t’ia zvetnojnë vetitë dhe frymën-shpirtin fiorentinase. Duhet theksuar se Firenca nuk është veçuar vetëm me artist të fushave të ndryshme pamore. Aty kanë vepruar edhe emra të njohur e të rëndësishëm nga fusha e filozofisë, shkencave ekzakte, poet dhe udhëheqës ushtarak. Leonardo është interesuar për idet e reja të pasaardhësve të Platonit, Këndveshtrimi i tij është kthyer në drejtim të shkencës. Andaj, edhe tërë periudha e parë e krijimtarisë artistike e Leonardos dëshmon pjekuri drejtë synimit që bota dhe arti duhen të shqyrtohen shkenctarisht. “I mjerrë është ai mjeshtër, shkruan Leonardo, vepra e të cilit shkon para shqyrtimit të tij; ai shqyrtim i cili sado pak shkon para veprës do të përparojë drejtë artit të përkryer”. Ky moment mendor i qartë për të cilin ishte bazë themelore e zhvillimit do të dominojë në të gjitha kompozicionët e Leonardos. Vepra më e njohur nga kjo periudhë është “Falja e Dijetarëve”, e cila është punuar në bazë të porosisë për njërin manastir afër Firencës. Leonardo nuk ka arritë ta përfundon këtë kompozim, ndonëse në atë kohë e ka lëshuar Firencën dhe ka vajtur në Milano. Kjo vepër njëherit paraqet edhe kthesën më të madhe në artin e rilindjës, e cila bashkë me veprën e Mazaços, “Zonja” nga Piza, apo “Tatimbledhësit” ndërpren tërë atë ç’ka ka ndodhur deri në këtë moment, dhe definitivisht e përcakton kahjen e drejtimit fiorentinas, krahas saj tërë pikturës italiane. Prej Firencës Leonardo ka arritë në Milano, ndërsa në vitin 1482 ka kaluar në shërbim të Lodovigo Moros, Dukës së hareshëm e galant të Milanos.

Ekziston letra të cilën Leonardo i’a dërgon Lodovigut, dhe ku shkruan tërë ajo që mund të realizohet nga dora e piktorit për te. “.. Unë di, shkruan ai, të ndërtoi ura të cilat lehtësisht mund të bartën… E di mënyrën se si mund të rrënohet çdo kështjellë, vetëm nëse nuk është ndërtuar në shkëmbinjë… mund të ndërtojë qerre të mbyllta e të sigurta për artileri… Unë di se si duhet pas rrethimit të qytetit të armikut ta lëshoj ujin nga istikamet (hendeqet)… ti punoj mburojat për sigurime të sulmeve, shkallët… Gjithashtu di që t’i realizoj top armë ushtarake, të cilët mund t’i punoj makinat e mbyllura, të sigurta me të cilat mund të deportohet me lehtësi në frontin e armikut. Në kohë të qeta mendojë se mund të jem i barabart me çdo mjeshtër në ndërtim të objekteve private e shoqërore… mund të realizojë vepra skulpturale në mermer, bronx dhe argjil, e gjithashtu si piktor, unë jam në gjendje të realizojë tërë atë ç’ka mund të realizojnë piktorët e tjerë… Gjithashtu po ju informoj se jam në gjendje ta ngrisë përmendoren kalorsiale për babain e juaj. Gjithashtu duhet cekur se Leonardo ka hulumtuar anatomin e trupit të njeriut, duke u shërbyer me autopsi, ka studjuar ligjet e valëve lëvizse, ka vëzhguar e analizuar flutrimin e zogjëve dhe të insekteve duke kërkuar principe konstruktive për krijimin e makinave fluturuese, harmonin e tingujve, zhvillimin e bimëve etj. Leonardo ka ditur edhe më shumë në fushën e fizikës, për makinat fluturake, në principe “më e rëndë se ajri; ai është kimist, mekanik, anatom, botanik, gjeolog…. Në bazë të kësaj letre të firmosur nga Leonardo shihet se fjala është për një përsonalitet universal, për një kolos dhe gjeni që pas vete më vonë do të lënë vepra kapitale jo vetëm për Italinë por padyshim, që emri i tij do të bëhet sinonim i të gjitha shkencave me të cilat do të mirret. Për Darkën e fundit – kryevepra nga kisha Santa Maria della Grazie, salla e ngrënies. Vepër e porositur nga duka i Milanos Lodovico Moro. Darka e fundit ka qenë motiv i shpesht që është përdor nga shumë krijues të pikturës italiane, ku zakonisht është evokuar si ilustrim i ngjarjës religjioze kur Krishti duke ndar apostujve bukë e verë thotë: “Ky është gjaku im dhe trupi im”. Për këtë arsye e ka pikturuar çastin kur Krishti shpall para apostujve tradhtinë e afërt të tyre duke u shprehur: “Sinqerisht po i’u them, njeri prej juve do të më tradhton”. Pra, idea kryesore për realizimin e pikturës është marr nga tregimi i Ungjilit. Vepra më e njohur në tërë opusin krijues të Leonardo da Vinçit është Mona Liza. Për portretin dhe buzëqeshjen e Mona Lizës është shkruar më se një herë. Vërshimi literar veç ka filluar me Vasarin: “Kush dëshiron të dijë se ç’nivel është arti kuadër të përmbaj natyrën, le ta kundron këtë portret. Gjithashtu duhet cekur se madhështin më të madhe portreti e arrinë me buzëqeshjen karakteristike, me duartë e kryqëzuara dhe peizazhin fiorentinë në prapavi. (40). Veprat nga periudha e mëvonshme e Leonardos janë: “Joan Pagëzuesi”, dhe “Bahusi” nga Luvri. Nga Leonardoja kanë mbetur mjaftë vizatime. Pjesa dërmuese e tyre kanë qenë në shërbim të ilustrimit të dorëshkrimeve të tija. Ndër më të njohurit janë: Portreti i Izabellës nga Esti, “Autoportreti”, “Fillesa në miter”, studimi i kokës së Krishtit për Darkën e fundit etj. Në vitet e mëvonshme të jetës Leonardo shumë më tepër i përkushtohet interesimeve të tija shkencore. Arti dhe shkenca për herë të parë janë sintetizuar në zbulimet shkencore të përspektivës së Bruneleskit; ndërsa në këtë drejtim vepra e Leonardos është kulminante. Ai mendon se artisti duhet të njoh jo vetëm rregullat e përspektivës por, edhe ligjet tjera të natyrës. Gjerësia e jashtzakonshme e hulumtimeve të tija është dëshmuar me qindra vizatime dhe shenime, për cka ka qenë i bindur se më vonë do t’i përmbledhë në një serë shqyrtimesh enciklopedike. Pra, lirisht mund të themi se Leonardo Da Vinci ka qenë shkenctar po aq sa ishte edhe piktor. Është vecuar në fusha të ndryshme të veprimtarisë hulumtuese dhe ka ardhur deri të rezultatet e reja. Ka hulumtuar anatominë e trupit të njeriut, duke u shërbyer me autopsi, ka studjuar ligjet e valëve lëvizse, ka vëzhguar e analizuar fluturimin e zogjve dhe të insekteve duke kërkuar principe konstruktive për krijimin e makinave fluturuese, ka studjuar efektet e dritës mbi objekte, format e shkëmbinjëve dhe reve, harmonin e tingullit, zhvillimin e bimëve etj. Në vitin 1506 Leonardo e braktisë Firencën.

Përveç një numri të madh të punimeve-vizatimeve, e ka bartur edhe portretin e vetë shumë të preferuar Mona Lizën dhe nga ky portret më nuk është ndarë asnjëherë. Pra përkundër tërë asaj që krijoj dhe u dëshmua si krijuesi më i njohur italian, fillojë një tatpjetë dhe dëshprim i vërtetë në shpirtin mjaftë suptil të krijuesit. Mirëpo, në ndërkoh nuk pushojnë ofertat dhe ftesat e mbretit francez Francoa I i cili e fton Leonardon që të vie në Shërbim të tij dhe ia lë në disponim kështjellën Klu në afërsi të Ambuazit. Aty, në nënqiellin e qetë të Loarit Leonardo do t’i kalon ditët e fundit të jetës, i koncentruar në shkrimet e veta dhe thellësisht i vetmuar me 2 maj të vitit 1519 i pushon të rrahurit e zemrës gjeniut më të madh të artit në përgjithësi. Edhepse fizikisht Leonardo Da Vinci largohet nga skena e artit dhe krijimtaria e tij e begatshme, ai – emëri i tij mbetet i shënuar në historinë e shpikjeve më të mëdha njerëzore të asaj kohe, ndërkaq, këto vepra të mëdha për brezat e reja mbesin si burim i pashtershëm i fitimit të njohurive mbi botën dhe cdo gjë tjetër që ndjen nevojë njeriu i sotëm.

Kolonia artistike UBT- ‘Vizioni 2023-UBT’

Prof. Dr. Hivzi Muharremi

Duke pasur parasysh kultivimin dhe zhvillimin me dekada të kulturës pamore në përgjithësi si në vend ashtu edhe më gjerë, krijimtaria artistike figurative e Kosovës ka arritur ta begatojë edhe më shumë kulturën kosovare. Kontribut të veçantë për zhvillimin e krijimtarisë kulturore përvec ekspozitave përsonale, kolektive të organizuara në ambientet institucionale kulturore të Galerive, muzeumeve dhe ambienteve të tjera kulturore, kontribut të madh kanë dhënë edhe aktivitetet e tjera organizative artistike sic janë Kolonitë artistike, ku përmes takimeve koorelative, të drejtëpërdrejta janë gërshetuar krijues të vendeve dhe kulturave të ndryshme si vendore, mbarëkombëtare poashtu edhe ndërkombëtare. Në mesin e këtyre aktiviteteve dikur ekzistonin edhe kolonitë e Deçanit (1957) dhe Grozhnjanit në Istër të Kroacisë. Në këto dy koloni janë organizuar aktivitete të ndryshme kulturore dhe kanë marrë pjesë krijuesit më të afirmuar me përmasa evropiane dhe botërore. Si arritje produktive kanë përfituar organizuesit, krijuesit dhe kultura kombëtare duke organizuar ekspozita të nivelit mbarëkombëtar e ndërkombëtar. Ndaj, duke parë një mungesë të organizimit të kolonive artistike me karakter të lartë profesional, mendojmë që ta vazhdojmë këtë lloj organizimi, kuptohet me një strategji krejt më ndryshe, në kushte dhe rrethana më të favorizuese sepse një eveniment i tillë reflekton afërsi shoqërore e kulturore si në rrafshin individual ashtu edhe atë kolektiv si dhe multinacional.

Duke e marrë parasysh kushtet për funksionimin e një kolonie me kërkesa vërtetë krijuese dhe kreative, jemi përcaktuar për ambintet e Alpeve shqiptare, për vndqëndrim krijues në Boge të Rugovës ku Edicionet tjera të Kolonisë artistike do të organizohen në qëndra të tjera. Këtë Koloni artistike të Edicionit të parë e kemi filluar me 22 artist krijues. Edhepse numri në fillim do jet modest, shpresojmë se në edicionin e dytë do ta dyfishojm numrin e pjesmarrësve. Si zakonisht në këto Koloni dominon fusha e pikturës edhe kuratori i ekspozitës është përcaktuar kryesisht për emra të tillë nga tri brezat e artistëve figurative me një përvojë të madhe të këtyre eventeve.

Esad Valla prezantohet me veprën “Peizazh vjeshte” ku me një struktur koloristike të ngjyrave e shpërfaq ambientin e nënqiellit të bukurive natyrore të Bjeshkës. Në këtë pikturë dominojnë nuancat e ngjyrave të verdha, oker dhe atyre të hirta. Piktori Hajrush Fazliu në frymën e introduktit ekspresiv i evokon ngjarjet nga këto ambiente me një kolorit intensive dhe me raporte kontrastive ku drita e potencon format kompozicionale të cilat reflektojnë ngjarjet e ndryshme historike. Piktori Edmond Dhramo gjithnjë në stilin e vet modern abstract përmes strukturave koloristike që reflektojnë nga planet e para kompozicionale e deri tek finalizimi kompozicional e arrin me shkrirjen e ngjyrave ekspresivo-abstrakte të harmonizuara në aspektin e toneve dhe nuancave të ngjyrave të hirta. Agim Kadillari me kompozimet e veta i praqet vispamjet e bukura të natyrës nga ambienti i Rugovës duke na shpërfaq një kolorit stinor me reflekse të ngjyrave dhe formave kontrastive të ambientit malor. Po ashtu edhe Xheneta Kadillari në dy tablo të realizuara me këto vispamje të jashtëzakonshme nga nënqielli i Alpeve shqiptare na sjellë dy vepra shumë të suksesshme si në aspektin koloristik të efekteve poetike e ekspresive nga stina vjeshtore. Agron Pollovina si zakonisht është i dëshmuar jo vetëm peizazhist i plenerit po edhe piktor i figuracionit duke filluar nga periudhat e ndryshme historike ku shpërfaq skenat pikturale si nga periudhat mesjetare, të  Rilindjës e deri tek ato të sotmet.

Azem Kucana piktor i ambientit shqiptar gjithnjë i evokon skenat më të rëndësishme nga e kaluara jonë historike duke filluar nga mitologjia e deri tek ato të periudhave të ndryshme historike. Kompozicioni “Zanat e maleve” spikat një atmosferë karakteristike e ambienteve të jetës së tyre me ngjyra të shkrira tonale ku figyrat spikaten si silueta në spektrin koloristik.

Veprat e Nagip Berishës spikasin me një kolorit ekspresiv me një hapësirë kompozicionale të raporteve të ngjyrave që si një tërësi janë të harmonizuara në veti. Isa Alimusaj botën e tij artistike gjithnjë e ka shpërfaq  përmes cikleve të “Profileve Dardane”, tani në këto dy vepra reflekton një frymë moderne si në aspektin e trajtimit të formave në hapësirë po ashtu edhe të koloritit. Piktori i mbetet besnik trajtimit përmbajtësor edhe në këto vepra abstrakte.

Xhevdet Dula si në aspektin koloristik të frymës ekspresive poashtu edhe në atë përmbajtësor na ofron një vepër komplete. Ngjyrat në mëyrë të furishme janë të hedhura në telajo ku përmes kontrastit shpërfaqin forma të ndryshme kompozicionale. Në këtë duo piktori e mpleks shpirtin dhe botën e tij artistike në frymën moderne e abstrakte. Haxhi Kastrati gjithnjë i mbetet besnik motiveve dhe imazheve si nga e kaluara ashtu edhe nga e sotmja. Figurat në pikturat e artistit shpërfaqin një të kaluar shumë të hidhur duke pësuar një kalvar të vërtet gjatë periudhave historike nga dardanët e deri me sot. Eshtë piktor kolorist dhe i figuracionit. Vullnet Begolli me një pasion të vërtet i shpërfaqë tonalitetet e ngjyrave në formë ylberi edhepse në shikim të parë dukën ngjyrat të pastra ato janë të përpunuara në aspektin koloristik. Vepra e Zymer Mulliqit ngërthen një kolorit dhe ndricueshmëri natyrale që e spikasin motivin autokton të veprës. Në veprat e Merita Myderrizit-Malokut spikat kontrasti i strukturës koloristike me primesa  të ndricueshmërisë natyrale që veprave i japing një gjallëri. Vjosa  Bujari – Maliqi është piktore e koloritit dhe formës kompozicionale Në këtë dikitomi mbarshtrohet struktura kompozicionale e frymës moderniste. Ndërsa piktori Arbnor Morina shquhet përnga invencioni i shprehjës koloristike. I cili me një devotshmëri e realizon veprën monumentale në frymën modern. Peizazhet e artistit Tafil Peci- Boletini ngërthejn një notë të frymës së introduktit postimpressionist me ngjyra të harmonizuara ku peizazhit i jap një qasje të kompozimit poetiko-lirik. Piktori Njazi Lloncari frymëzimin për realizim të veprave kryesisht e mbështet në imazhet e vilave dhe shtëpive të këtij regjioni ku ne ishim të përqendruar. Vepra këto të realizuara në frymën e koloritit ekspresiv me theksim të formave postimpresive. Fryma moderne në trajtim të tablove të Liridona Gjuka kryesisht spikat në gamën e mbylltë të refleksioneve të penelit me akcentime ku struktura koloristike e formëson vet përmbajtjën kompozicionale të tablove. Tek autorja Ibo Avdiu reflekton peizazhi me një atmosferë sa idilike po aq impressive me një kolorit që i përgjigjet vet stinës vjeshtore. Po ashtu e dhe Gëzim Kelmendi e trajton  një imazh mjaftë përmbajtjësor si në aspektin e strukturës koloristike poashtu edhe të formës.

Në fund mund të themi lirisht edhe koha treditor per realizim te veprave artistike në një event të tillë të Kolonisë Artistike autorët-pjemarrësit janë orvatur që cdo njeni në mënyrën e vet ti shpreh këto imazhe nga pleneri i Alpeve shqiptare dhe posacërisht falemderimi për përkrahjen e organizimit të këtij manifestimi i shkon Rektorit të UBT Prof Dr. Edmond Hajrizit/KultPlus.com

Pikë synimi strategjik i okupatorit, zhbërja e çdo gjëje

Shkruan Hivzi Muharremi

Me rastin e ekspozitës “Anton Çetta e cila kohë më parë u hap në ambientin ekspozues të Bibliotekës Kombëtare në Prishtinë, me rastin e 30-Vjetorit të  Pajtimit të gjaqeve, si dhe me rastin e 100-Vjetorit të  lindjes së prof. Anton Çetta . Hapja zyrtare e Ekspozitës në 76 Vjetorin e Biblotekës Kombëtare të  Kosovës u bë nga znj. Vlora Dumoshi, ministre, e Ministrisë së Kulturës, Rinisë  dhe Sportit dhe Z. Fazli Gajraku drejtor i Bibliotekës Kombëtare të Kosovës. 

Ekspozita personale e fotografisë, autorit, veprimtarit, Sali Cacaj nga “Pajtimi i Parë i gjaqeve”, në fshatin Raushiq-Pejë.

Autori në çdo cep të Kosovës e më gjerë i ka përcjell ngjarjet më të njohura që kanë ndodhur. Përmes objektivit të aparatit të tij në mënyrë kronologjike duke filluar nga lëvizjet e para studentore e sidomos të viteve të demonstratave (1989 – 90), të pajtimeve të gjaqeve, e deri me sot me përkushtim dhe me një  devocion të madh i ka shpërfaq momentet më dramatike, më rënqellëse të gjenocidit serb i cili me shekuj në mënyrë kontinuele ka ndërmar veprime të tilla gjenocidale, vetëm e vetëm për të arritur synimet e tyre gllabritëse të teritoreve arbënore shqiptare. Kulmimi i të  gjtha këtyre represaljeve ishin vitet e nëntëdhjeta, vitet kalvariane e tërë popullatës e cila nga regjimi milloshevian u detyru ta braktisë trojet e veta shekullore, ta boshatisë Kosovën. Pra fillimi i viteve të 90-ta shënojnë  periudhën më të rëndë të okupatorit serb në Kosovë. Janë vitet e fillimit të  zbatimit me metodat më represive të doktrinës antishqiptare që për synim strategjik kishte zhbërjen e çdo gjëje shqiptare.

Në një ambient dhe atmosferë të tillë të situatës në Kosovë studentet e   themelojnë grupin nismëtar të pajtimeve te gjaqeve në Pejë, grupit të pajtimeve të gjaqeve ju prinë  Prof. Anton Çetta , e shumë aktivist të tjerë që ju bashkangjiten grupit, duke parë dhunën dhe represionin që bënë ndaj gjitha instituticineve dhe popullatës shqiptare, duke e parë një situatë të tillë në një  tërësi teritoriale ku e tërë popullatës po i kanosej zhdukja nga armiku i përhershëm serb i këtyre trojeve shqiptare. Andaj, në këtë situatë tepër të rëndë nga okupatori i cili e ndërmori tërë arsenalin e vet për masa sa më represive për ta pushtuar dhe zhbër Kosovën me qëllim të bashkangjitjes së shtetit serb. Në këto situata tejet të brishta dhe të rënda në cdo aspekt, Profesori Anton Çetta  si atdhetar i përbetuar i cështjes kombëtare me bashkëpunëtorët e vet emra të njohur si për nga ana e tyre profesionale po ashtu edhe kombëtare, e fillojnë  një  veprimtari humane e patriotike, për faljen e gjaqeve, për tu liruar nga skenat e përditshme që shpërfaqen në  trojet tona arbënore. Pra, ngjarjet e tilla lemeritëse ishin plagë e madhe e kombit shqiptar, ishte plaga vëllavrasëse, ishte plagë e madhe. Kjo ishte një  dukuri shumë e keqe që  kishte marrë përmasa të gjëra mes nesh. Kështu në  vitin e pajtimeve të gjaqeve me 1990. Prof. Anton Çetta  si vizionar i papar dhe i palodhshëm në punën humane e filloi aktivitetin e tij duke vajtur në odat e familjarëve, në hapësirat e jashtme ku u tubonin me dhjetëra, qindra e mijëra njerëz. Brenda një kohe deri tek ekzodi i popullatës 1999 me bashkëpuntorët e vet të palodhshëm arritën shumë e shumë familje ti pajtojnë në mes veti, u arrit gradualisht e kohësisht plaga më e madhe e hasmërisë të mposhtet. Filloi falja e gjaqeve në cdo cep ku pandërpreje deri në këto vite ishin aktiv me punën e tyre rreth pajtimimit të  gjaqeve. Si deshmi e këtyre ngjarjeve më së  miri mund të vrojtohen punimet e realizuara nga këjo periudha me skena të  ndurnduarta, në ekspozitën personale e veprimtarit Sali Cacaj, i cili edhe si pjesëmarrës i grupit organizativ, ku të gjitha ngjarjet e pajtimeve të gjaqeve i ka përcjell dhe i ka jetësuar përmes objektivit të  aparatit në punimet e veta, në  fotografitë artistike të ngjarjeve anekend Kosovës. Këto dhe shumë të tjera janë  të ekspozuara enkas (ekskluzivisht),  për këtë ekspozitë personale e cila është një eveniment i vërtet dhe i paparë i këtyre ngjarjeve me skena nga pajtimi i gjaqeve duke filluar nga: “Pajtimi i parë në Raushiq në mes të Idriz e Fazli Buqollit”; Grupi nismëtar: “Anton Çetta  me studentë ”, “Falja e gjakut”, Fushë  Pejë , 1990; “Gjatë  faljes së  gjaqeve Smolicë ”, Gjakovë , 1990; Falje gjaku, Novosellë ” te Gjakovës , 1990; “Falja e gjaqeve në  Burrnik”, Radavc, 1990;  “Falja e gjaqeve”, Shtupeq”-Rugovë etj. Përmes fotografive artistike me motive të lartë cekura, autori e paqyron momentet e imazheve më të ndieshme, më emocionale ku figurat qendrore dhe parësore të ngjarjeve, tërë atë që e kanë përjetuar gjatë viteve e viteve të tëra ia shtrijnë dorën e pajtimit njëri tjetrit dorën e atdheut të Kosovës, për një ardhmëri krejtë më ndryshe. Fotografitë artistike janë realizuar me një mjeshtri profesionale nga autori i ekspozitës Sali Cacaj. Këto vepra padyshim, janë  dëshmi faktografike, historike për rrjedhat e ngjarjeve që kanë ndodhë në  rrethana, aspekte të ndryshme të ngulfatjës së cdo gjëje që është  shqiptare dhe kanë vazhduar sistematikisht me dhunën e paparë deri në ato momente kur një herë e përgjithmon u shporen nga Kosova që ishte nën okupimin e tyre vandal.

Dhe në fund do thënë se ekspozita e cila u organizu në shenjë të 30-vjetorit të pajtimit të gjaqeve dhe 100-vjetorit të lindjes së humanistit, profesorit dhe intelektualit të lartë Anton Çetta  zgjoi interesim të madh tek mysafirët dhe artadashësit në Prishtinë e më gjerë dhe ishte një ngjarje ku përmes imazheve dhe skenave kompozicionale na përkujtoj për një periudhë historike shumë të rëndësishme në aspektin historik kur tek shqiptarët anekend Kosovës u shpërfaq homogjenizmi, humanitetit dhe ngritja e vetdijës rreth bashkimit kombëtar. Në tërësi ekspozita si në aspektin artistik po ashtu edhe përmbajtësor e arsyetoi konceptin e organizimit, si nga autori po ashtu edhe organizatori i kësaj ngjarjeje shumë të rëndësishme nga periudha e kaluar historike./ KultPlus.com