Etiketë: Ibrahim Berisha

Shkrimtarët dhe rezistenca intelektuale në vitet 90-të

Posted on by Kult Plus

Vepra “Kultura e rezistencës” – shkrimtarët 1988, është një përmbledhje fjalimesh të shkrimtarëve të Kosovës që vë në dukje mendimet, idetë dhe gjykimet e tyre mbi autonominë e Kosovës, gjuhën, barazinë e popujve e mbi të gjitha që thekson qëndrimin e tyre mbi ndryshimet kushtetutese të propozuara nga Serbia.

Autori Ibrahim Berisha që në fillim thekson që rruga e shkrimtarëve të Kosovës domosdoshmërisht kalon nga paqja e letrave në konfliktin politik, përkatësisht në botën e politikës ku ata do të kontribuojnë për të ardhmen e vendit të tyre. Këtë vepër ai do ta realizojë sipas një rendi kronologjik të diskutimit, shkrimtarët me radhë do të shprehin idetë e tyre mbi ndryshimet e propozuara kushtetutese, mbi autonominë dhe gjykimet e tyre mbi propagandën serbe. Shkrimtarët paraqesin njëfarë uniteti brenda tekstit, kjo shihet jo vetëm në mendimet dhe qëndrimet e tyre, por edhe në konkluzion ku ata do të pajtohen mbi tri qëndrime të përbashkëta në raport me çështjet e diskutimit. Ai do të inkuadrojë edhe fusnota, ku shpesh do të ofrojë informacione, sqarime dhe fakte mbi gjendjen në Kosovës dhe do t’i paraqesë fjalimet e pjesëmarrësve në mënyrë që mendimet esenciale të tyre të vihen në pah si në formatin e veprës ashtu edhe në titujt që ai do të ia vendosë secilit tekst.

Ai do të përdorë termin shkrimtarë politikë si pasojë e gjendjes së Kosovës pas vitit ’66, pra  si domosdoshmëri e të qenit i tillë si pasojë e situatës dhe nevojës së vendit në rrafshin kultururor, diplomatik e zhvillimor. Do të theksojë edhe qëndimin e shkrimtarëve serbë në gjendjen e krijuar dhe mospjesëmarrjen e tyre në takimin e shoqatës së shkrimtarëve duke vënë në pah humbjen e tyre karshi shkrimtarëve shqiptar sidomos në rrafshin kulturor. Berisha prandaj e quan veprën e tij “Kultura e rezistencës” sepse e di që vetëm përmes kulturës arrihet rezistenca, dhe përderisa me kulturën identifikohet shkrimtari, vetëm përmes shkrimtarëve arrihet ose të paktën tentohet të arrihet rezistenca ndaj së keqes, ndaj asaj që është regresive për vendin në përgjithësi.

Diskutimi mbi ndryshimin e Kushtetutës

Çështja e ndryshimit të Kushtetutës, do jetë preokupimi kryesor i shkrimtarëve në këtë vepër, përkatësisht arsyeja kryesore e realizimit të mbledhjes së tyre. Ky diskutim fillon me shkrimtarin Ibrahim Rugova, i cili do të hapë mbledhjen duke zgjedhur kryesinë dhe duke kërkuar nga pjesëmarrësit të shprehin lirshëm mendimet dhe qëndimet e tyre edhe përkundër etiketimit të mundshëm të debatit.

Ibrahim Berisha do ta hapë këtë debat duke dhënë disa informacione që qarkullonin në atë kohë në shtypin serb të tilla që Kosovën e paraqesin vetëm si plaçkë tregu, ku ajo nga krahinë shndërrohet në pjesë të shtetit të Serbisë i cili potencon që Kosovën e ka fituar në luftë kurse e ka humbur në paqe. Ai thekson pozitën e Kosovës në raport me Serbinë dhe propagandën që paraqet Kosovën si refuzuese të bashkësisë socialiste, kurse Serbinë si të pafajshme.

Të gjithë shkrimtarët dalin kundër ndryshimeve kushtetuese që dalin të jenë imponuese nga një shtet që dëshiron të shkatërroi unitetin e krijuar në Jugosllavi. Ata janë të vetëdijshëm që Kushtetuta e fituar me luftë nuk mund të ndërrohet me presione e shantazhe, por edhe për rëndësinë e saj në jetën e tyre dhe në të ardhmen e shtetit (shpesh e përkufizojnë Kushtetutën, ashtu që për shumicën ajo nënkupton sovranitetin dhe të ardhmen e vendit). Ata janë të vetëdijshëm poashtu edhe për kërkesën e Serbisë që të dalë mbi tjetrin duke refuzuar demokracinë për të afirmuar shkrirjen e territoreve krahinore në tërësinë e vet, prandaj e shohin si obligim të shfaqin mendimin e tyre mbi këtë çështje. Të gjithë dalin pro Kushtetutës së 1974- tës e cila përcakton për të gjitha vendet jetesë të barabartë, afirmon gjuhën e kombësive dhe mundësinë e vetëqeverisjes përkatësisht vllazërimin mes vendeve përbërëse, e jo epërsinë mbi tjetrin që e nënkupton Kushtetuta e re e propozuar nga Lidhja Socialiste e Serbisë.

Shkrimtarët janë të bindur që ndryshimet e propozuara nuk nënkuptojnë progresin, por të kundërtën sepse ato cenojnë autonominë e fituar me luftë për të ofruar vetëm nënshtrimin ndaj Serbisë. Prandaj nuk pranojnë ndryshimet e propozuara që nënkuptojnë mosekzistencën që deri diku ia ofron Kushtetuta në fuqi si në rrafshin kulturor ashtu edhe në atë ekonomik. Prandaj, edhe Rrustem Berisha do të kërkojë që të gjitha zgjedhjet që nuk janë më të mira se të Kushtetutës së 1974 – shit, të mbesin zgjedhjet e 74 –shit. Duke pranuar ndryshimet e propozuara ata janë të vetëdijshëm që kthehen në të kaluarën e errët, në luftën këmbëngulëse për liri, prandaj e refuzojnë si mundësi duke shprehur dëshirën për të qëndruar në të tashmen, por edhe për ta arritur të ardhmen. Kushtetuta sipas Azem Shkrelit nuk krijohet për tjetrin, për armikun në rastin konkret, por për veten, për njeriun punonjës, për ndërtuesin e jo për prishësin, prandaj është e rëndësishme të mos ndryshohet. Rugova amandamentet e propozuara i sheh si unitare (vuajnë nga një gjuhë unitare do të thotë) pra si përjashtuese sidomos të krahinave, dhe regresive në raport me lirinë e njerëzore, për këto arsyje të papranueshme. Ky refuzim këmbëngulës nga të gjithë lidhet edhe me qëllimin përparimtar të shkrimtarit, i cili mbi të gjitha është pro harmonisë dhe qetësisë si të brendshme ashtu edhe të jashtme.

Shkrimtarët do të japin mendimet e tyre edhe mbi debatin përkatësisht mbi diskutimin që po  realizojnë, ata shpesh theksojnë pasojat që mund të ketë, por edhe ndërhyrjen e të tjerëve, përkatësisht të atyre lart,  të cilët e politizojnëpor edhe e shfrytëzojnë debatin dhe sidomos nga serbët që të agravojë edhe më shumë situata, përkundër qëllimit të pastër demokratik që e ka ky diskutim. Autori Berisha argumenton se shkrimtarët shqiptarë ndryshe nga ata serbë dalin kundër maskës publike, asaj që tjetërson faktet dhe acaron situatën, janë kundër ndërhyrjeve të jashtme në çështjet e brendshme dhe për unitetin midis popujve.

Barazia si kusht i autonomisë së Kosovës

Barazia ndërlidhet me demokracinë, të cilën e synojnë pothuajse të gjitha vendet progresive, por edhe Lidhja e Komunistëve të Jugosllavisë, prandaj shkrimtarët kosovarë tentativën e Serbisë për të krijuar shtetin që nënkupton pushtetin mbi tjetrin e shohin si anakronizëm në raport me zhvillimin e botës në këtë aspekt. Sipas shkrimtarit Rexhep Zogaj, Serbia tenton të prishë sintezën jugosllave, për të forcuar anën shtetërore të veten në dëm të bashkëjetesës dhe bashkëpunimit. Kjo shprishje e rendit të afërsisë dhe harmonisë shprishë barazinë që deri në momentin e propozimit të amandamenteve nga Serbia ekzistonte. Barazia që kërkon me ngulm kjo Republikë dhe që përmes propagandës arrin t’a paraqesë sikurse i takon epërsia mbi tjetrin, rrezikon autonominë e Kosovë. Kosova por edhe Vojvodina sipas Din Mehmetit janë krahina të pavarura, nuk janë në kuadër të Serbisë, prandaj duhet të kenë të drejta të barabarta me të gjitha republikat e tjera. E kaluara kushtëzon veçantinë përkatësisht kohën kur është njohur vetëm një shtet, kurse e tashmja dhe ardhmja bashkësinë dhe harmoninë që ndërtohet mbi barazinë dhe mosdallimin mes shteteve/krahinave të ndryshme.

Ata do të insistojnë në mendimin që populli shqiptar nuk është qiraxhinj, por është zot në territorin e vet, prandaj nëse është e nevojshme duhet t’a bëjmë të qartë autonominë e fituar me gjak shprehet Beqir Musliu, i cili do të rrëfejë një ngjarje që shërben si analogji e çështjes së autonomisë që i cenohet Kosovës: “Ti je Hasan Hyseni, por duhet me ta hekë një sy, me ta pre një dorë… – thotë prapë ti je Hasan Hyseni”. Pra, ndonëse si krijesë nuk i shuhet ekzistenca, ai cungohet nga tjetri, njëjtë sikurse tentohet t’i bëhet Kosovës. Ibrahim Rugova në emër të të gjithëve do të shprehet “kërkuam të realizohet barazia për ne e për të gjithë të tjerët”.

Barazia si kërkesë për bashkëjetesën në Jugosllavi është shumë e rëndësishme për popullin shqiptar, ky qëndim i popullit shqiptar që e karakterizon atë si popull paqësor theksohet nga shumë shkrimtarë në tekst, Zogaj do të thotë që qëllimi i shqiptarëve nën Jugosllavi nuk ka qenë bashkimi kombëtar – krijimi i një territori të vetëm të përbashkët, por krijimi dhe ruajtja e bashkësisë jugosllave ku çdo vend/popull do të gëzonte autonominë e vet. Ali Podrimja do të theksojë dallimin midis popullit shqiptar dhe atij serb, ai thotë se populli shqiptar gjithmonë ka qenë i kënaqur madje edhe me varfërinë e vet, duke mos pasur synime sulmin por vetëm mbrojtjen e tjetrit: Serbët dhe malazezët mund t’i mbrojnë vetëm shqiptarët, siç i kanë mbrojtur edhe në të kaluarën. E në anën tjetër Berisha për shqiptarët pohon “Shqiptarët nuk kanë qenë në anën e luftës, e as të idelogjisë fashiste, madje janë ndër të vetmit në Jogusllavi që kanë pasur më së pakti kuislingë në shërbim”. Nga faktet që paraqiten shohim se shqiptarët janë të parët në Jugosllavi që kanë hapur shkolla në gjuhët e tjera edhe përkundër që fajësohen nga propaganda serbe për rrezikimin e gjuhës serbokroate.

Barazia mes gjuhëve si kusht për harmoninë mes popujve

Në kuadër të kërkesës për barazi, shkrimtarët shqiptarë shtrojnë çështjen e gjuhës shqipe, përkatësisht shenjtërinë e gjuhës në përgjithësi, moscenimin e saj. Ata madje do të bëjnë edhe propozime në këtë drejtim, duke kërkuar përdorim të barabartë të gjuhëve ashtu edhe siç e ka përcaktuar kushtetuta e vitit ’74. Serbët kanë krijuar tezën e gjuhës së dorës së dytë, aty përfshijnë edhe gjuhën shqipe, kjo tezë sipas shkrimtarëve shqiptarë është e papranueshme sepse shprish barazinë e synuar dhe njëkohësisht autonominë e secilit. Cilësimin si gjuhë e dorës së dytë pasi që është gjuhë krahinore e hedhë poshtë Agim Vinca, i cili argumenton se gjuha shqipe është gjuha e dytë apo e tretë për kah numri i njerëzve që e flasin në Jugosllavi. Ata dëshmojnë që gjuha shqipe nuk ka penguar askënd në Jugosllavi, madje edhe që janë lexuar tekste në këtë gjuhë dhe janë përkthyer edhe në mbledhje të rëndësishme jashtë Kosovës. Behram Hoti e sheh absurde tezën serbe dhe e ironizon duke thënë që përkudër respektit që kanë pasur gjuhët e tjera brenda territorit shqiptar vetëm “gjuhës serbe i është zënë fryma prandaj duhet të bëhen ndryshime në Kushtetutë”. Vehap Shita thekson se në ndryshimet që parashihen në lidhje me gjuhën, krahinat futen në rajonet ku flitet gjithçka, prandaj autonomia kulturore e Kosovës është në rrezik, ai do të përmend kohën e paraleleve të përziera, ku mësimi mbahej në gjuhën që e fliste profesori dhe masa duhej t’iu përshtatej vetëm një individi, prandaj edhe këtë kërkesë të Serbisë e sheh në të njëjtin nivel, prandaj e refuzon duke theksuar rëndësinë e zhvillimit të vendit përmes gjuhës së nënës, njëjtë mendon edhe Azem Shkreli, i cili pohon se “Gjuha është ose e barabartë ose e pabarabartë, zgjidhje të tretë nuk ka”, ai vlerëson gjuhën e barabartë duke thënë që asnjëherë nuk më ka pëlqyer të shoh gjuhën time përfundri një tjetre e as përsipër tjetrës. Të gjithë dalin pro barazisë në të gjitha fushat, prandaj edhe nuk pranojnë ndryshimet e propozuara që çthurin unitetin e tërësisë si në raport me gjuhën, territorin, qeverisjen por edhe në raport me mëvetësinë e secilit.

Në këtë vepër janë mbledhur refleksionet e shkrimtarëve në lidhje me ndryshimet e propozuara kushtetuese, e gjithë vepra sillet rreth çështjes së refuzimit të propozimeve kushtetuese, ata përmes argumentimit do të arsyetojnë qëndrimet e tyre. Shohim që çdo gjë që imponohet shkatërron rendin ekzistues, prandaj përderisa propozimet nuk janë më të mira sesa ato ekzistuese, shkrimtarët pajtohen që ato duhet të refuzohen sepse nuk parashohin të ardhmen as në rrafshin kulturor e as në atë ekzistencial duke rrezikuar kështu zhvillimin e vendit në përgjithësi.

Shënim: Punimi është paraqitur në lëndën “Letërsi aktuale shqipe”, që ligjërohet nga Prof. Dr. Sali Bashota, në studimet e nivelit master, dega e Letërsisë Shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë.

Albenita Xhemajli / KultPlus.com

Mos-harresa  

Posted on by KultPlus

Ibrahim Berisha

Mos më vraj
e do të vdes tha burri. 
Burri vdiq. 

Mos më këput  
Se do të thahem tha trëndafili. 
Trëndafili u këput. 

Mos me ndez  
Se do te digjem tha mali. 
Mali u dogj. 

Mos më braktis 
Se s ‘do të harroj tha gruaja. 
Gruaja nuk harroi. / KultPlus.com

Përsëri: Optimizmi apo pesimizimi?

Posted on by Kult Plus

Shkruan: Ibrahim Berisha

Optimizmi nuk është as i mirë as i keq. Është edhe i mirë edhe i keq. Optimizmi i shprehur i shqiptarëve në Kosovë në fillim të shekullit XXI do parë në kontekstin e tendencës së largimit nga e kaluara trishtuese dhe jo si vizion i qartë për të ardhmen. Po, sot optimizmi për të lënë masivisht Kosovën?

Nuk ishte gjithaq befasi kur në krye të piramidës së optimizmit botëror, menjëherë mbas luftës (2000), u ngjit “populli” i Kosovës. Cili ishte ky “popull”? Një popull, të cilit po i hapej dritarja e plotë e lirisë së shpresuar, kësaj mungese të përhershme. Por, kuptohet se edhe atëherë nuk do të thotë se e gjitha ishte një vlerësim i përpiktë, apo se të gjithë e kuptonin se çfarë do të thoshte optimizmi dhe çfarë pesimizmi. Apo e tëra ishte vetëm një lojë përqindjesh bërë nga hulumtues e metodologjistë, siç bëhet shpesh me nxjerrjen e rezultateve të vlerësimit të opinionit sipas trendit. Rezultati atëherë u përpi nga shumica “entuziaste” si një realitet frymëzues që korrespondonte aktivisht me të ardhmen “më të bukur në këtë rruzull”. Mbas pak vitesh, populli më optimist i botës, ia lëshoi vendin një lideri tjetër dhe ra në të dytin vend duke befasuar edhe të gjithë ata që dinë çfarë është habia, sepse ende provonte krenarinë post-robëri, çlirimin edhe më shumë, dimension ky ekzistencial. Thënë shkurt: nuk kishte shumë faktorë që e bënin një shqiptar në Kosovë të jetë më optimist se një amerikan, një gjerman apo një japonez, madje as menjëherë mbas luftës dhe nuk ka as sot njëzetë e sa vjet mbas saj. Kuptohet, sociometria e amerikanit për optimizmin është diç tjetër nga ajo e shqiptarit, por jo aq e ndryshkur sa të përziej kaq shumë idealitetin me realitetin.

…

Botëkuptimi i dikurshëm folkloriko-patriotik i njerëzve që ishin të lidhur aq shumë për vendin dhe i besonin tepër të ardhmes së tyre në te, ka ndryshuar kaq shumë. Aq sa sot nga Kosova qytetarët çdo minutë në të gjitha format provojnë të ikin nga kryet këmbët në Perëndim, Amerikë, Australi, Kanada… Çfarë do të thotë kjo? Mijëra kërkesa për vizë në Ambasadën Gjermane në Prishtinë, pastaj në Ambasadën Zvicerane – këta numra tregojnë gjendjen e pritjes për të lëvizur. Do kujtuar, se trendi është i kahershëm: nga tetori 2014 deri në mars 2015, shifrat zyrtare të Agjencisë së Statistikave të BE-së, Eurostat, kanë shënuar se rreth 75,000 qytetarë nga Kosova kanë migruar në BE. Optimizmi, pra, ka edhe një përbërës, dhe ai është ardhja e çastit për të ikur nga ai – edhe nga vendi. Është optimizmi specifik apo keqkuptimi i kuptimit të drejtë të fjalës për të cilën lidhet ky përcaktim?

…

Po, çfarë në të vërtetë është optimizmi? Ua ka sqaruar të intervistuarve dikush përpara se t’ua kërkojë përgjigjen? Të mos rrahesh, të mos burgosesh kot, të ecësh i lirë, a është kjo masë e vlerësimit për optimizmin? Natyrisht, jo. Studiuesja Lauren Berlant në librin Cruel Optimism, e përkufizion optimizmin si ambicie, edhe pritje, diçka që njeriu e dëshiron. Kjo dëshirë lehtë mund të bëhet pengesë për perspektivën e optimistit. Këto lloje të marrëdhënieve optimiste, sipas saj, në thelb nuk janë të poshtra. Ato bëhen të poshtra vetëm atëherë kur objekti që ju tërheq aktivisht kthehet në pengesë. Optimizmi mund të përjetohet si gjithçka përfshirë edhe si asgjë.

Fjala ka prejardhje nga latinishtja (optimus- më i miri). Sqarimi i këtij qëndrimi jetësor d.m.th. se optimisti sheh me sy të mirë gjithçka që ndodh përreth tij dhe lidhur me të. I sheh dhe i konsumon të gjitha me syzet më të mira. Por, filozofët kanë ecur më tej duke kërkuar zvogëlimin e dhimbjes në botëkuptimin se struktura e jetës është në esencën e saj e mirë. Kundrejt tyre, filozofi Niçe shkruan se optimizmi psikologjik është “belbëzim i cekët”, është “shenjë e shkatërrimit”. A është vërtetë optimizmi i pabazuar “belbëzim i cekët” apo “shenjë e shkatërrimit”? Shenjë e shkatërrimit gjithsesi, se të shikosh me optimizëm dhe të shkosh poshtë, kjo është e keqe. Ende më e keqe është kur ti e sheh se shkon teposhtë dhe ata në sociograme të thonë, jo, ti nuk je në rregull, se nuk shkon poshtë, por po ngrihesh, ne e shohim ngritjen tënde të rrufeshme, madje je i pari ndër më të parët! Dhe mbahu se kështu është mirë- ti je optimist, je më i miri, në fakt. Këtu duket është problemi i kënaqjes së blerë me pak iluzion.

…

Se, optimizmi do të bie në mënyrë drastike në popullin lider optimist kjo nuk do të jetë befasi. Befasia është se çfarë do ta zëvendësojë optimizmin e popullit lider. Kontradiktat për optimizmin ishin thënë që më 2004, kur: « Afro 33 % të njerëzve (në Kosovë) mendojnë se gjatë 6 muajve të ardhshëm, situata ekonomike e familjeve të tyre do të përkeqësohet, ndërsa vetëm 10% mendojnë se situata e tyre ekonomike do të përmirësohet. Vetëm 3 % të respondentëve mendojnë se mundësitë aktuale për punësim janë të kënaqshme, ndërsa 79 % mendojnë se ato nuk janë të kënaqshme ». Kjo është e mjaftueshme për të definuar dimensionin antropologjik të optimizmit shqiptar-kosovar. Nuk ka mundësi përcaktimi, nuk ka alternativë, ka vetëm një trend. Pritje për të ndryshuar, por si e çka? Pa ndonjë shenjë se diç shpejt mund të ndryshojë dhe e tëra në një çast të kthehet në pesimizëm dhe pesimizmi ka mbas revoltë dhe revolta ka mbas pasojën dhe pasoja ka mbas sërish objektin e fundit-optimizmin fatkeq. Por, çfarë ka ndodhur ndërkohë. Në hulumtimin e fundme 2007 lidhur me optimizmin e popujve për vitin 2008 përpara Kosovës ishte vetëm Hong-Kongu. Në vitin 2016 “Kosova nuk është askund ndër vendet më optimiste”. Madje në vitin 2019 ka vazhduar humbja e shijes optimiste duke ia lëshuar vendin shijes pesimiste: nga 90 për qind optimist, në 56 për qind, edhe tutje vazhdoi me këtë trend.

…

Informacioni e përcakton besueshmërinë e gjykimit. Pikërisht qasja antropologjike e optimizmit. Po kështu, edhe shkallën e besimit dhe të vlerësimit për vetveten – çfarë je dhe çfarë dëshiron të jesh: optimist – më i miri apo pesimist – më i keqi. Sa më pak përgjegjësi të kesh për të ardhmen tënde, aq më optimist mund të jesh. Kjo është një e thjeshtë sqaruese. Duke parë nga e kaluara “populli” flet për të ardhmen. Jemi më mirë seç kemi qenë dhe vetë ky krahasim, i bënë të trishtohen po menduan se bëhet më keq, d.m.th.se bëhet më keq se tani. E kur më keq dihet çfarë mund të jetë, kurrsesi as nuk mund e paramendojnë.

Prandaj, mund të jetë një nga përgjigjet: Optimizmi nuk është as i mirë as i keq. Është edhe i mirë edhe i keq. Optimizmi i shprehur i shqiptarëve në Kosovë në fillim të shekullit XXI do parë në kontekstin e tendencës së largimit nga e kaluara trishtuese dhe jo si vizion i qartë për të ardhmen. Madje do parë si konfuzion idesh dhe ndjenjash për të ardhmen. Një ndrojtje më shumë, se sa heqje dorë për të marrë gjithë përgjegjësinë e plotë për veten. Është vështirë të sqarohet dimensioni politik, qytetar, antropologjik etj. i mos-optimizmit pasues, përkatësisht i lëvizjes kaq drastike, rënie kjo nga lartë-poshtë. Pse të jesh realist a pesimist? Pesimisti shikon nga dritarja e së sotmes të ardhmen (ky është populli pesimist i edhe i së ardhmes së Kosovës). Optimisti e shikon nga e nesërme të kaluarën. Nuk çanë shumë krye për të ardhmen (ky duket është populli optimist i djeshëm i Kosovës) që po do t’ia lë vendin “popullit realist“, i cili të ardhmen edhe e koncepton si përgjegjësi të plotë për vetëveten. / KultPlus.com

“Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, Spahiu: Duke përkthyer një vepër në gjuhën amtare ajo shijohet në tërësinë e saj

Posted on by Kult Plus

Uranik Emini

Projekti më i ri i titulluar titulluar “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” i cili po zhvillohet për herë të parë nën organizimin e PEN Qendrës së Kosovës, po vazhdon serinë e diskutimeve në ambientet e KultPlus Caffe Gallery, ku së fundmi është biseduar për Komunikimin Ndërkulturor, shkruan KultPlus.

Me këtë projekt origjinal, nata e katërt solli pranë të pranishmëve debatin rreth temës ‘Komunikimit ndërkulturor’, ku për të diskutuar më thellësisht, në panel të ftuar ishin: shkrimtari Avni Spahiu, shkrimtari dhe publicisti, Ibrahim Berisha si dhe moderatori Artan Krasniqi.

Këto ngjarje të cilat gjithmonë nisin fiks në orën 17:00, kanë mbajtur pranë vetes edhe një numër të vogël të publikut i cili gjithmonë qëndron besnik ndaj këtyre aktiviteve. Andaj, për të diskutuar më gjerë për temën ‘Komunikimi ndërkulturor’, në bashkëbisedim janë bashkangjitur edhe të pranishmit.

Ndërsa, kujtojmë se të gjitha punimet e pjesëmarrësve në panel do të botohen në një libër kur të përfundojë i gjithë projekti. Në këtë projekt të përfshirë janë gjithsej 22 intelektualë që do të flasin nga kontekste të ndryshme për tema të caktuara përgjatë muajit janar dhe shkurt.

Krasniqi ia dha fjalën Spahiut, por ky i fundit e “dorëzoi” tek Ibrahim Berisha, i cili filloi që të fliste i pari rreth kësaj teme.

“Në politikat kulturore edhe në Kosovë, sikur në Shqipëri, mungon kombinimi i tre elementëve themelorë: krijimtari, politikë kulturore dhe menaxhim kulturor, këto, që do të krijonin një koncept funksional dhe kreativ ndërkulturor brenda shqiptarëve po edhe të shqiptarëve në raport me kulturat tjera”, u shpreh Berisha.

Ai tutje shtoi se Kultura identifikohet me komunikimin, ndërsa komunikimi ndërkulturor me qytetërimet apo qytetërimin.

“Qytetërimi, një përkufizim: Është kulturë, arsimim, harmoni shoqërore. Është dhënie dhe marrje vlerash materiale dhe jomateriale të qëndrueshme dhe të dobishme rritë hapësirën e kësaj harmonie. Tashti zhvillimi i teknologjive komunikuese, krijon mundësi të gjera komunikimi ndërkulturor dhe këtë fare qartë e tregoi edhe një gjendje jo e natyrshme, krijuar nga Pandemia e dy viteve të fundit, shkaktuar nga Kovid 19. Botë që në një përmasë globale, hoqi dorë theksueshëm nga lëvizjet fizike, dhe gjeti strofull brenda hapësirës kulturore virtuale. Në këtë virtualitet, u ritheksua dhe ridimensionua edhe më shumë, komunikimi ndërkulturor, duke ndryshuar psikologjinë, kërkesat, dhe dukshëm, edhe përmbajtjet e konsumit, madje edhe ushqimor. Kjo ishte hapësira e përbashkët, e qasshme, e lirë dhe me ofertë të gjerë”.

Publicisti gjithashtu thotë se komunikimi ndërkulturor në Kosovë, nuk është gjë e re, por është i lënduar. Kufizime dhe vetëkufizime ka plot.

“Shembull në Kosovë është libri. Qarkullimi i librit ndërmjet Kosovës dhe Shqipërisë, vazhdon të jetë i sanksionuar me tatime. Botuesit e librarët kosovarë paguajnë tvsh 14 për qind për import të librit. Libri i importuar në Kosovë tatimohet 8 për qind dhe po ky libër që merret nga Shqipëria atje tatimohet 6 për qind, dmth ky libër i importuar tatimohet 14 për qind. Kjo tregon si e koncepton logjika politike një segment kaq jetik për shqiptarët, komunikimin e librit. Nuk do harruar se bazuar në të gjitha hulumtimet, blerja e librit dhe leximi i librit nga shqiptarët në Kosovë është më i ulëti në Evropë. Ende ka pak libra në gjuhën shqipe për të ndërtuar edhe te planifikimi, aq sa mund të shihet në politikat kulturore edhe në Kosovë, sikur në Shqipëri, mungon kombinimi i tre elementëve themelorë: krijimtari, politikë kulturore dhe menaxhim kulturor, këto, që do të krijonin një koncept funksional dhe kreativ ndërkulturor brenda shqiptarëve po edhe të shqiptarëve në raport me kulturat tjera”.

Sipas tij, mundësitë që ofrojnë teknologjitë komunikuese janë shfrytëzuar fare pak për të bërë pjesë të tregut global kulturën shqiptare, por në anën tjetër, hapësira kulturore në Kosovë, veçmas përmes medias është e mbushu me përmbjajtje kulturore e universale.

“Duke mos qenë as përafërsisht të barabartë në raportin e dhënie-marrjes, ka një orientim masiv të shfrytëzimit të prodhimeve globale kulturore, veçmas nga të rinjtë. Dilemat që shtrohen lidhur më përmasën e kësaj marrëdhënieje komunikuese, fokusohen në nevojën e promovimin e e nacionales dhe lokales, veçmas duke pasur parasysh presionin e madh nga vërshimi i prodhimeve të qendrave koorporative multinacionale. Në këtë kontekst, edhe kultura shqiptare në Kosovë i shtrohet procesit konvergjues, ashtu siç edhe e kishte parë studiuesi Michael Buraëy kur theksonte se në këtë betejë vlerash, normash, gjykimesh, shijesh, lokalja, mund të luftojë duke synuar të mbetet me elementet identitare, por edhe mund të adaptohet apo thjesht edhe të shkatërrohet.
Ajo që do të ndodhë, padyshim, nuk varet vetëm nga politikat kulturore, po edhe nga vetë ne, krijuesit, artistët, shkrimtarët”.

Për rëndësinë e komunikimit ndërkulturor foli edhe Avni Spahiu, i cili tha se përmes mediave ndërkombëtare dhe internetit, ky komunikim është bërë më i lehtë në mbarë botën.

“Miliarda informacionë kalojnë për do minutë në kokat e njerëzvë në atë që është quajtur autostradë informativë të ngritur nga revolucioni teknologjik informativ. Kjo gjë, përmës mediave ndërkombëtare dhe internetit e ka bërë të lehtë komunikimin mes njerëzvë në mbarë botën. Procesi i globalizimit ka krijuar një realitët të ri sipas të cilit ne nuk mund të funksionoimë më të izoluar, por duhët të ndërvëprojmë më pjësën tjëtër të botës për të mbijëtuar si kulturë relativisht e vogël dhë më hapësirë të kufizuar”.

Sa i përket botës aktuale, Spahiu thotë se mesazhi kulturor është gjithnjë e më i pranishëm.

“Në botën aktuale është gjithnjë më i pranishëm mesazhi kulturor dhe përdorimi i gjuhës diplomatike që mund të çojë në një kuptim më të mirë të mënyrës se si funksionon diplomacia de disa procese diplomatike”.

Rreth kësaj teme, profesori Spahiu shton edhe pjesën e rolit të përkthyesit në komunikimin ndërkulturor.

“Në një sërë fushash si ajo shkencore, kërkimi akademik, arsimi ,shëndetësia, kultura, politika dhe diplomacia, zhvillimi etj, rëndësia e komunikimit ndërkulturor nuk mund të mohohet. Komunikimi përmes letërsisë së shkruar ,sidomos, kërkon një ndërmjetësues, një përkthyes që është gjithashtu një ekspert në komunikimin ndërkulturor, detyra e të cilit është të krijojë një urë dhe të ndihmojë të tjerët të kalojnë kufijtë kulturorë dhe gjuhësorë”.

Pas përfundimit të fjalimeve nga të dyja palët, moderatori Krasniqi hapi edhe pjesën e diskutimit, në të cilën u inkuadruan publiku dhe realisht u zhvillua një debat parësor mbi atë se çfarë në realitet është komunikimi ndërkulturor dhe si po mundohet Kosova të paraqitet më mirë në skenat ndërkombëtare, gjë të cilën Shqipëria e ka bërë shumë më mirë, kjo për faktin se ka vendosur ambasadorë të kalibrit të lartë dhe njohës të kulturës në radhë të parë.

Ndërkaq, projekti “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” do të mbahet deri në fund të muajit shkurt, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, do të debatohet rreth temave si: Gjuha e shkrimit letrar sot, Letërsia dhe teknologjia, Letërsia e gruas, Roli i letërsisë në periudha krizash dhe Letërsia e përkthyer.

Kujtojmë se deri më tani janë trajtuar dy tema si: Liria dhe e drejta e autorit. Botimi dhe vlerësimi i letërsisë sot, Leximi dhe biblioteka, Krijmtaria letrare në periudhën e pandemisë dhe Komunikimi ndërkulturor.. / KultPlus.com

“Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, Kelmendi: Prodhimi i librave është shndërruar në një industri përfituese

Posted on by Kult Plus

Era Berisha

Projekti më i ri i titulluar titulluar “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” i cili po zhvillohet për herë të parë nën organizimin e PEN Qendrës së Kosovës, tashmë ka shënuar natën e dytë me radhë, me ç’rast mbrëmë u zhvillua edhe një aktivitet tjetër kulturor e letrar në ambientin e KultPlus Caffe Gallery, shkruan KultPlus.

Me këtë projekt origjinal, nata e dytë solli pranë të pranishmëve debatin rreth temës ‘Botimi dhe vlerësimi i letërsisë sot’, ku për të diskutuar më thellësisht, në panel të ftuar ishin: shkrimtari dhe profesori në Universitetin e Prishtinës, Sali Bashota, prozatori, përkthyesi dhe publicisti, Binak Kelmendi si dhe moderatori Ibrahim Berisha.

Këto ngjarje të cilat gjithmonë nisin fiks në orën 17:00, kanë mbajtur pranë vetes edhe një numër të vogël të publikut i cili gjithmonë qëndron besnik ndaj këtyre aktiviteve. Andaj, për të diskutuar më gjerë për temën ‘Botimi dhe vlerësimi i letërsisë sot’, në bashkëbisedim janë bashkangjitur edhe të pranishmit.

‘Botimi dhe vlerësimi i letërsisë sot’, është një temë kjo që shpeshherë gjen rreth vetes argumente  e analiza nga më të ndryshmet nga njerëz që i përkasin fushave diversive. Duke pasur parasysh se letërsia shqiptare, sidomos në Kosovë, është një letërsi që ka nevojë për një kujdes e përkushtim më të veçantë ndaj saj, janë pikërisht këto dy pika kryesore si botimi dhe vlerësimi që prekin thellë brenda problematikave në letërsi e që shpesh mbesin të pazgjidhura për arsye të ndryshme, kurse mbrëmë ishin pikërisht ato që janë shtjelluar në vazhdim nga të ftuarit në panel.

Ndërsa, kujtojmë se të gjitha punimet e pjesëmarrësve në panel do të botohen në një libër kur të përfundojë i gjithë projekti. Në këtë projekt të përfshirë janë gjithsej 22 intelektualë që do të flasin nga kontekste të ndryshme për tema të caktuara përgjatë muajit janar dhe shkurt.

Mbrëmjen e hapi moderatori Ibrahim Berisha, i cili fillimisht nisi këtë mbrëmje duke folur pak për temën dhe rëndësinë e saj.

“Sot tema është e përqendruar në botimet, sidomos në vitet e fundit. Natyrisht që botimet e fundit sot nënshtrohen ndaj shumë dimensione nga ajo që lidhet me vetë përgatitjet në shtyp pastaj me marketingun, shpërndarjen dhe formën më të re të publikimit të veprave, forma elektronike”, thotë Berisha.

Fillimisht në këtë ngjarje për të folur nga një anë studimore për sa i përket botimeve dhe vlerësimit të letërsisë sot, përkthyesi dhe publicisti, Binak Kelmendi ka prekur qasjen e lirisë jo vetëm brenda shkrimtarëve por edhe atë të mediumeve.

“E sotmja, të paktën sipas perceptimit tim, gjithmonë duhet të ketë qenë më e vështirë sesa e djeshmja. Nuk është këtu për liri e joliri, as për kushte pushtimi e çlirimi dhe as për luftë e paqe. Fjala është për letërsi dhe për letërsinë në kushtet dhe në rrethanat tona. Për botimin e saj në ditët e sotme dhe për vlerësimin që i bëhet kësaj letërsie jo vetëm në këtë kohë pandemie. Dhe nuk ka si të mos mendohet, natyrisht, edhe për brezat që do të vijnë. Sepse edhe ata do ta kenë, të sotmen dhe të djeshmen e tyre sikur dhe të ardhmen e tyre për veprimtari krijuese”, thotë Kelmendi.

Sipas tij, letërsia, në përgjithësi, nuk ka dje dhe sot, letërsia nuk ka kohë, ajo mund të ketë vetëm vazhdimësi kohore. Prandaj, në vend të kohës, letërsia ka vetëm letërsi. Për këtë dëshmojnë më së miri autorë botërorë të mesjetës, të hershëm e të vonshëm por edhe ata nga antikiteti i kahershëm pasi që vlera artistike e veprave të tyre edhe sot konsiderohet dhe është kulminante, e ndoshta edhe e paarritshme.

“Ofrimi shkrimeve autoriale letrare te lexuesi dhe tek opinioni bëhet përmes botimit dhe shpërndarjes së veprës së shkruar. Botimi, pra, është vetë dhe vetëm finalja e krijimit të një vepre letrare. Ndërsa shpërndarja, shkuarja ose arritja e saj te lexuesi është një rrugëtim tjetër që te ne, në periudhën e pas luftës, ka qenë relativisht vështirë, ndërsa tani, në këtë kohë pandemie, nuk do mend, është bërë edhe shumë më i vështirë. Këtu nuk pse të përmendet decenia e parë e para luftës, kur pushtuesi serb kishte zhbërë të gjitha institucionet tona kulturore dhe kur kultura ndoshta ishte, apo dhe konsiderohej luks, sado që edhe në këtë periudhë të pushtimit të egër, u botuan kryevepra letrare shqiptare filluar nga Fishta e të tjerë me të cilat synohej armatosja shpirtërore për rezistencë, por edhe vepra të reja të krijuesve që për patos kishin poashtu qëndresën”, shpalos ai.

Për të, sot është e vështirë të numërohen shtëpitë botuese që botojnë libra. E me këtë edhe shtypshkronjat që i prodhojnë ato. Ai thotë se prodhohen librat, dhe këtë ai nuk e përdor vetëm në kuptimin pezhorativ. Ky prodhim librash është bërë ose është shndërruar në një industri përfituese, para së gjithash për këta botues, por, ndoshta shumë më shumë, për pronarë, poashtu, të shumtë, shtypshkronjash. Me një fjalë, veprimtaria botuese e printuese sa nuk është shndërruar në veprimtari botore.

“Portalet që në Kosovë janë me shumicë, “harrojnë” ose nduk duan ta dinë se letërsia është ushqimi shpirtëror i njeriut dhe shumë pak merren me trendin letrar në vend. Përjashtim bën portali i specializuar për çështje kulturore “KultPlus” në të cilin pothuaj çdo ditë zënë vend krijimet letrare të autorëve të gjinive të ndryshme. Këtu shpesh botohen edhe kritika, recensione e vështrime dhe vlerësime letrare për botimet më të fundit. Në disa televizione tona nacionale, ka emisione javore përgjithësisht për letërsinë dhe ato shpesh prezantojnë botimet më të reja bashkë me autorët e atyre botimeve. Ndonjë lajm, herë pas here emetohet edhe për botimin e ndonjë libri”, përfundon Kelmendi.

Ndërsa, shkrimtari dhe profesori në Universitetin e Prishtinës, Sali Bashota, foli rreth mungesës së një strategjie efikase në fushën e kulturës si dhe mungesës së mendimit kritik për librin e ri.

U bënë më shumë se njëzet vite dhe Kosova ende nuk ka krijuar një strategji të qartë dhe efikase në fushën e kulturës, edhe sa i përket botimeve dhe vlerësimit të letërsisë së vet, pothuajse, në të gjitha nivelet, mbase duke filluar nga Abetarja e deri te librat me karakter enciklopedik. Nuk do të thotë se kanë munguar përpjekjet institucionale të disa niveleve udhëheqëse, por nuk është arritur diçka e vlefshme në këtë drejtim që do të duhej të mbahej në mendje, madje të jetë edhe si pikë referimi. Edhe pse në masë jo të mjaftueshme, ndoshta i vetmi përjashtim mund të jetë Ministria e Kulturës, e cila ka arritur në një mënyrë të ofrojë përkrahje në këtë drejtim”, thotë Bashota.

Sipas tij, ka vepra të shumta me poezi, disa në prozë, tepër pak vepra me ese dhe studime letrare, disa sosh me përkthime, ndërkaq përkthimi i letërsisë shqipe jashtë vendit, pra në gjuhë të ndryshme botërore, kryesisht bëhet me nisma individuale të autorëve dhe deri më tani nuk mund të evidentohet ndonjë projekt serioz që udhëhiqet nga institucionet vendore për të prezantuar vlerat e letërsisë shqipe në mënyrë dinjitoze, kur dihet se këto vlera ekzistojnë dhe janë brenda nesh.

“Letërsia shqipe në Kosovë, pothuajse, në të gjitha periudhat e zhvillimit të saj paraqet vlera të rëndësishme në kuadrin e letërsisë shqipe në përgjithësi, edhe pse sot e gjithë ditën mungon integrimi i saj në raport me letërsinë që krijohet në Shqipëri dhe për më tepër, botimi i librit në Kosovë dhe botimi i librit në Shqipëri, mbase edhe në kohë të pandemisë janë dy botë me vete. Ka disa vite me radhë që maksimumi i tirazhit të botimit të një libri në Kosovë është pesëqind ekzemplarë. Tirazhi i një libri me gjithsej pesëqind ekzemplarë që nuk arrin të shpërndahet nëpër bibliotekat e qyteteve të Kosovës apo që nuk e gjen lexuesin e vet përmes formës së shitjes, meqë interesimi për të është minimal apo për disa libra nuk ekziston fare, tregon për anomalitë që janë të pranishme në mjedisin tonë kulturor”, shpalos Bashota.

Për të, brezi i ri letrar, sidomos lexuesi i ri në Kosovë, do ta kenë vështirë të krijojnë përfytyrimin e qartë dhe të saktë për përcaktimin e e gjykimit të tyre: për vlerat që mbesin në heshtje dhe askush nuk merret me to dhe për pseudovlerat që përpiqen ta diktojnë ritmin e kësaj shoqërie, madje jo rrallë tentojnë ta marrin primatin e vlerës përfaqësuese.

“Mendimi kritik profesional për librin e ri, pothuajse, sot mungon. Pra, kritika e përditshme në formë të recensionit, ku bëhet vlerësimi i parë nga kritikët profesionalë për botimin e librit të ri, pa dyshim, se do ta afirmonte vlerën letrare, në njërën anë, por edhe do ta pengonte në masë të madhe vërshimin e pseudovlerave në mjedisin tonë kulturor, në anën tjetër. Misioni i shkrimtarit të mirë sot është përpara një sfide, sepse asnjë shkrimtar në Kosovë, madje asnjë nuk mund të jetojë nga puna e vet në fushën e botimit dhe të shitjes së librit. Ky është një fakt për cilën ka kohë që diskutohet dhe nuk ndërmerret ndonjë veprim që së paku të krijohet një fond institucional për mbështetje financiare të autorëve që kanë kontribuar dhe kontribuojnë në afirmimin e vlerave të letërsisë shqipe”, përfundon Bashota.

Kështu krejt në fund, biseda u zgjerua edhe më shumë me bashkëngjitjen e Avni Spahiut, shkrimtarit dhe prozatorit, Ibrahim Kadriu dhe poetit Lulzim Tafa, të cilët së bashku me të pranishmit bisedën e dërguan edhe në një nivel më të gjerë e më të afërt, duke krijuar kështu një atmosferë komode mes tyre nën ngrohtësinë shpirtërore të bibliotekës së KultPlus Caffe Gallery.

Ndërkaq, projekti “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” do të mbahet deri në fund të muajit shkurt, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, do të debatohet rreth temave si: Leximi dhe biblioteka, Krijimtaria letrare në periudhën e pandemisë, Komunikimi ndërkulturor, Gjuha e shkrimit letrar sot, Letërsia dhe teknologjia, Letërsia e gruas, Roli i letërsisë në periudha krizash dhe Letërsia e përkthyer.

Kujtojmë se deri më tani janë trajtuar dy tema si: Liria dhe e drejta e autorit dhe Botimi dhe vlerësimi i letërsisë sot. / KultPlus.com

Çast njeriu

Posted on by Kult Plus

Shkruan: Ibrahim Berisha

Çast njeriu

Më tha rruga imë është më e largëta
I thashë secili ka rrugën e vet.
Më tha ëndrra ime është më e bukura
I thashë secili ka ëndrrën e vet.
Më tha unë jam më i miri
I thashë secili është i miri.
Më tha unë jam më i pasuri
I thashë secili është i pasur.
Më tha unë jam më trimi
I thashë secili është trim.
Më tha unë e bëj punën time
I thashë secili bën punën e vet.
Më tha unë nuk jam i njëjtë
I thashë secili është i njëjtë. /KultPlus.com

Nis “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, Berisha: RTK dhe AShAK janë shembull i shkeljes së të drejtës autoriale në Kosovë

Posted on by Kult Plus

Era Berisha

Sot në ambientet e KultPlus Caffe Gallery, për herë të parë nisi projekti i ri i titulluar “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, projekt ky i organizuar nga PEN Qendra e Kosovës i cili synon të krijojë aktivitete të veçanta kulturore e letrare, me ç’rast sot për të shënuar fillimin e rrugëtimit të këtij projekti origjinal, u shqyrtua tema “Liria dhe e drejta e autorit”, shkruan KultPlus.

Për të biseduar e diskutuar rreth kësaj teme, në panel të ftuar ishin: shkrimtari Milazim Krasniqi, shkrimtari dhe publicisti, Ibrahim Berisha si dhe moderatori Avni Spahiu.

Ora shënoi 17:00 kur të pranishmit zunë vendin e tyre për të dëgjuar nga afër temën “Liria dhe e drejta e autorit”, temë kjo që shpeshherë zgjon kureshtjen tek jo vetëm të rinjtë e pasionuar pas letërsisë, por edhe tek ata të cilët në bagazhin e tyre tashmë kanë një numër të madh veprash por të cilët çdo herë vazhdojnë të dëgjojnë e të jenë pjesë e këtyre temave që e preokupojnë letërsinë shqiptare në përgjithësi, por sidomos atë në Kosovë.

Po ashtu, u bë e ditur se të gjitha punimet e pjesëmarrësve në panel do të botohen në një libër kur të përfundojë i gjithë projekti. Në këtë projekt të përfshirë janë gjithsej 22 intelektualë që do të flasin nga kontekste të ndryshme për tema të caktuara përgjatë muajit janar dhe shkurt.

Mbrëmjen e hapi moderatori Avni Spahiu, i cili fillimisht nisi këtë mbrëmje duke folur për dy temat të cilat do të shtjelloheshin pas pak momentesh.

“Janë disa tema që do të diskutohen gjatë periudhës në vijim dhe në fakt janë shumë me interes. Liria e autorit dhe të drejtat e autorit, janë këto dy tema që do të shtjellohen sot. ‘A duhet të ruhet pasuria intelektuale’, ‘A ka të drejta autori’, ‘Cilat janë të drejtat  e autorit’, janë vetëm disa nga pyetjet që bëhen vazhdimisht. Ne shkrimtarët e kemi pasur një përvojë jo të mirë në këtë aspekt por tani është koha që të filloj një debat që të shihet qëndrimi i autorit nga dy pikëpamje të ndryshme”, thotë Spahiu.

Fillimisht në këtë ngjarje për të diskutuar më gjerë rreth këtyre temave që trajtojnë disa aspekte të shkrimtarit, intelektualit dhe kulturës në tërësi por edhe në kontekstin e pandemisë, shkrimtari dhe publicisti Ibrahim Berisha ka paraqitur disa vrojtime në lidhje me lirinë e shprehjes dhe të drejtat e autorit.

“Në Pandemi 2020, njerëzit u hutuan duke e kujtuar lirinë që e kishin dhe nuk e panë më herët as nuk e ndjenë në përmasën e duhur. Kishte dhe ka gjithë keqkuptime për të kuptuar lirinë, edhe lirinë e shprehjes. Kjo ndodhte edhe kur gjithçka ecte në ritmin normal, e lërë më në një gjendje pandemie, kufizimesh e mbylljesh drastike. A e ndryshoi mendimin për lirinë, Pandemia? Mendimin e botën e shkrimtarëve, krijuesve? Vështirë, për të thënë po, por kaq edhe për të thënë jo. Liria është me e thellë dhe më e largët se Pandemia. Por, do pranuar, se edhe Pandemia nisë pikërisht nga një cep i lirisë së virusit Kovid 19”, thotë Berisha.

Sipas tij, virusi sprovoi mendimin e Erih Fromit, psikologut social, i cili shkruan se njerëzit nuk janë të dhënë mbas lirisë, së paku jo aq sa thonë. Fromi nuk kishte pasur parasysh gjithaq lirinë fizike, të cilën Shopenhaueri e përcakton si liri të nivelit më të ulët.

“Thënë thjeshtë, liria e fjalës dhe e mendimit, bënë pjesë në fushën e të drejtave dhe lirive të njeriut dhe ajo barazohet me detyrimet dhe përgjegjësitë. Nuk ishte edhe pamundur që të shkruhej e mendohej edhe në Pandemi. Edhe në kontekstin tonë, të Kosovës, pra, liria është e padefinueshme, sepse koha dhe rrethanat janë të pazakonshme. Kujtoj, të drejtat janë të përfshira në nenin 10 (1) te Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, ku thuhet: Secili ka të drejtën e shprehjes së lirë. Kjo e drejtë do të përfshijë lirinë për mbajtjen e mendimeve dhe pranimin dhe dhënien e informacioneve dhe ideve pa ndërhyrjen e autoriteteve publike, pavarësisht nga kufijtë. Megjithatë, neni 10 (2) përcakton që: “Ushtrimi i lirive, mbasi përmban me vete detyrë dhe përgjegjësi, mund të jetë subjekt i formaliteteve, kushteve, kufizimeve dhe sanksioneve të parashikuara nga ligji dhe në një shoqëri demokratike, është në interes të sigurisë kombëtare, integritetit territorial”, shpalos Berisha.

Për të, pandemia ka treguar saktë atë që thotë Russo: Lira ka të bëj më atë që nuk do. Pra duhet bërë e padëshirueshmja. Ndodhi dhe vazhdon konflikti edhe ndër intelektual për detyrimin e vaksinimit. Natyrisht, dilema është e pazgjidhshme. Kushtetuta e Republikës, Kosovën e përkufizon shoqëri demokratike. Të drejtat dhe liritë themelore të njeriut janë të garantuara. Në Kushtetutë klasifikohen një varg të drejtash dhe lirisë, po për temën për të cilën flasim, theksohen veçantë tri: Të drejtat dhe liritë personale; Të drejtat dhe liritë civile dhe politike; Të drejtat dhe liritë sociale, ekonomike dhe kulturore. Tek liritë civile dhe politike është e garantuar liria e shprehjes, liria e medieve, e tubimit, asoocimit, e drejta e zgjedhjes dhe e pjesëmarrjes etj.

“E vërteta, Zyra për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Përafërta në Ministrinë e Kulturës Rinisë dhe Sporteve, organ administrativ, nuk duket e gjallë, po aq sa edhe të tjerë organizma që marrin frymë publike duke pasur fokus programor këtë mbrojtje. Ngado sillesh, janë të dukshme fotokopjet, cenimi i autorësisë, publikimet pa autorizim. Pandemia nuk ka ndryshuar këtë praktikë, madje veç e ka konservuar. Në Kosovë, është e përhapur plagjiatura apo shfrytëzimi i vlerave intelektuale pa u shënuar burimi apo edhe pa u marrë pëlqimi i autorit apo trashëgimtarëve të të drejtës autoriale. Fotokopjet, lokale fizike këto, përreth fakulteteve të Universitetit të Prishtinës janë dëshmi e paprekshmërisë së shkelësve të të drejtës së autorin në sy dhe prani të të gjitha institucioneve që duhej të merreshin me ndëshkimin si; parashihet me ligj”, thotë ai.

Tutje, ai si plagjiaturë specifike të kohëve të reja, veçmas në vitet i 2000, e konsideron edhe paraqitjen e veprës si e tij, të cilën “ia ka punuar tjetërkush (autori i vërtetë nuk dihet). Kur dikush e paraqet një vepër të huaj me emrin e tij (plagjiaturë e plotë). Edhe huazimet pa theksimin e burimit, po kështu janë konsideruar nga ana e tij, si dukuri publike në Kosovë. Pra, ai beson se nuk ka ndonjë rast të jetë ndëshkuar dikush për plagjiaturë të tillë, sado që janë dëshmuar e vërtetuar ato.

“Rast drastik i shkeljes së të drejtës së autorit është RTK. Ajo shfrytëzon arkivin e një institucioni tjetër, RTP, madje duke mos treguar në asnjë formë kur shfrytëzon ato se nuk kanë të bënë me prodhim origjinal të RTK, madje në ekran del logoja gjithnjë RTK. Për dukurinë e vetëplagjiaturës në Kosovë ende nuk flitet. Shembull i shkeljes së të drejtës autoriale, vetëautoriale, për përfitime materiale, është Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës. Ribotime dhe modifikime librash pa rezultate origjinale që proklamohen dhe prodhojnë privilegje karriere dhe financiare. Formë e përhapur e shkeljes së të drejtës së autorit, kjo edhe një praktikë globale, po e pranishme gjerësisht edhe në Kosovë, është edhe plagjiatura në internet, plagjiaturë kjo e një vepre të plotë, të pjesshme, huazim teksti të huaja, pa theksuar në asnjë rast burimi. Kjo dukuri është e njohur si copy & paste. Pikërisht në këtë kontekst, gjykoj, se ka ende zbrazëti në normën aktuale pozitive po edhe në kodet etike në Kosovë, për të rregulluar, nëse jo plotësisht së paku, në një përmasë më reale”, përfundon Berisha.

Krejt në fund ai citoi edhe shkrimtarin nobelist Mario Vargas Llosa, i cili në një intervistë duke bërë fjalë për Pandeminë dhe shkrimtarin, ka dhënë një përgjigje universale që do të mund t’i përgjigjej edhe natyrës së këtyre temave: “Jam mirë, falë Zotit! Gjatë disa muajve të izolimit, praktikisht u burgosa këtu, në shtëpinë time në Madrid, i përkushtuar ekskluzivisht leximit të librave dhe shkrimit, që është një kurë për çdo shkrimtar. Shpresoj që nga kjo përvojë të dalim më të zgjuar dhe më të përgjegjshëm ndaj mjedisit, si dhe të ndajmë shumë më tepër fonde për sistemin shëndetësor në të ardhmen. Sepse, ishte e qartë se asnjë vend nuk ishte gati të përballej me një sfidë kaq të madhe sa kjo Pandemi.”

Ndërsa, shkrimtari Milazim Krasniqi foli rreth dy pikave kryesore në analizën e tij: liria e shkrimtarit si ‘Albatrosi’ i Bodlerit dhe të drejtat e autorit si fshatrat e Potemkinit.

“Liria e shkrimtarit është në përmasat e fantazisë së tij, aty ku ai e imagjinon botën sipas mënyrës së vet, pa pasur ndërhyrje nga oponentët, ose nga institucionet e specializuara për censurë, kontroll, mbikëqyrje kafkiane e orveliane. Liria e shkrimtarit në fantazinë e tij, është tharmi i krijimtarisë artistike, sepse pa atë liri, krijimtaria do të mbetej si rrëfim kuazihistoriogafik, pseudoreligjioz, ose pseudofilozofik. Kjo liri i thyen konvencat e të menduarit konceptual, linear, duke e bërë si kalë beteje të menduarit asociativ, abstrakt dhe spekulativ. Për këtë shkak, Platoni ishte i zemëruar në poetët dhe thoshte se ata nuk mund ta realizojnë njohjen. Duke e matur me kutin e filozofit dhe ideologut të shtetit ideal, ai thoshte se poeti nuk e kupton as vetë atë që shkruan. I tmerruar nga liria e fantazisë së tyre, ai propozonte që ata të përjashtoheshin nga shteti ideal, përveç atyre që do të konvertoheshin në shkrimtarë të kontrollueshëm, realisht në poetë pa liri”, thotë Krasniqi.

Sipas tij, Platoni kërkonte që poezia t’i subordinohej shtetit dhe etikës: “Në shtetin tonë mund t’i pranojmë vetëm ato këngë që janë himne perëndive dhe fjalime lavdëruese të dedikuara të mirave.” Është konsideruar se që nga ajo kohë e deri në ditët tona, ajo liri e shkrimtarit, që banon në fantazinë e tij, është denoncuar e luftuar në forma të ndryshme, që nga futja me dhunë e shkrimtarëve në spitalet psikiatrike, siç bëhej në regjimin e Stalinit, ose dënimet e tyre me pushkatime siç ka pasur raste në regjimin tij, po edhe të Enver Hoxhës.

“Lufta me lirinë e fantazisë së shkrimtarit nuk ka mundur e as nuk mund të fitohet. Ai aty mbetet i lirë dhe sovran. Natyrisht në jetën reale shoqërore nuk është ashtu. Në jetën reale shoqërore liria e shkrimtarit është e dozuar nga natyra e regjimit, nga vlerësimi për rrezikshmërinë që paraqesin idetë e tij dhe angazhimi i tij, nga ndikimi që ka vepra e tij mbi publikun. Në disa shtete si në Çekosllovaki, në Poloni dhe në ish Jugosllavi, shkrimtarët u bënë adresa e rebelimit antikomunist. Kujtojmë Adam Mihnjik, Franjo Tuxhmani, Ibrahim Rugova, Dimitrije Rupeli, Jasha Zllobeci, Adem Demaqi, Dubravko Horvatiqi e shumë të tjerë. Por, në të njëjtën kohë pati edhe raste të angazhimit për restaurimin e regjimit nazifashist, siç ndodhi në Serbi, fjala vjen me shkrimtarët si Dobrica Qosiqi, Vuk Drashkoviqi, Miodrag Bullatoviqi, Brana Cërnqeviqi e dhjetëra të tjerë. Deri sa në rastin e parë shkrimtarët aspironin ta fitonin lirinë duke iu kundërvënë regjimit totalitar, në rastin e dytë shkrimtarët iu shitën regjimit totalitar e gjakatar serbomadh kundër lirisë së kombeve të tjera”, shpalos Krasniqi.

Për të, shkrimtarët si: Mario Vargas Ljosa, Adam Mihnjik, Vacllav Havel, Umbeto Eko, Suzan Sontag, Eli Vizel dhe Hans Magnus Enserberger, ndihmuan që publiku të kuptonte përmasat e tragjedisë së popullit shqiptar të Kosovës. (Fatkeqësisht dhe në këtë rast pati shkrimtarë që ndoqën linjë të kundërt, siç bënë Gabriel Garsia Markes, Peter Handke e deri edhe dijetari Noam Çomski.)

“Një rol konkret dhe domethënës gjatë kohës së spastrimit etnik serb kundër shqiptarëve të Kosovës ka pasur shkrimtari hebrejo-amerikan, Eli Vizel, si emisar special i presidentit Bill Klinton. Raporti i tij që konfirmoi se në kampet e refugjatëve në Maqedoni ishte fjala për dëbim me dhunë dhe për spastrim etnik të shqiptarëve, u përdor si argument edhe nga administrata amerikane e edhe nga OKB. Kur e kam lexuar romanin e tij „Agimi“ ku e denoncon edhe cinizmin hebraik, e kam kuptuar edhe më qartë se ku e ka burimin integriteti i tij moral, te liria e tij si shkrimtar dhe si njeri, e fituar si i mbijetuar i kampeve naziste të përqendrimit. Shkrimtarët që kanë liri maksimale në fantazinë e tyre dhe konfrontime permanente me realitetin, ku shumë herë janë humbës, i ka përshkruar më së miri Sharl Bodleri në poezinë e tij me titull ,,Albatrosi” Sipas Bodlerit, ai shpend guximtar, që fluturon lart e nëpër furtuna, kur është në tokë, në mol është i objekt i talljes së marinarëve”, thotë ai.

Krejt në fund ai e shtron pyetjen: ‘A ka ndonjë shkrimtar në Kosovë që mund të jetojë nga puna si shkrimtar?’, teksa përgjigjet vetë: “Jo. Atëherë, ose kjo punë është e pavlerë, ose nuk vlerësohet realisht. Që është punë e pavlerë nuk mund të thuhet, e pakta në rastet e shkrimtarëve seriozë dhe që kanë sjellë vlera mirëfilli estetike në letërsinë shqipe.”

“Në Kosovë kushdo mund të jetojë nga puna e vet si elektricist, taksist, hidraulik, çoban, por jo si shkrimtar. Konkluzioni: ashtu si e ka shteti qëndrimin ndaj shkrimtarëve e letërsisë, ashtu e kanë qytetarët qëndrimin ndaj shtetit, pra janë mospërfillës dhe injorues. Në Kosovë ekziston infrastruktura ligjore për mbrojtjen e të drejtave të autorit. Por, është ligj që synon të mbrojë diçka që nuk ekziston në realitet. Kjo ka të bëjë veçmas me krijimtarinë letrare, e cila në shtetin tonë është e dërrmuar, e injoruar, praktikisht e ngulfatur, në njërën anë nga injoranca në rritje e popullit e në anën tjetër nga politikat injorante të parlamenteve e qeverive tona. Rrjedhimisht ajo infrastrukturë ligjore për të drejtat e autorit, në këtë rast u përngjet shumë fshatrave të Potemkinit”, përfundon Krasniqi.

Pastaj të pranishmit vazhduan me bisedimet e tyre të mëtutjeshme nën praninë e dritave të ngrohta të vendosura anash bibliotekës së KultPlus Caffe Gallery dhe njëkohësisht admiruan edhe ekspozitën e artistit Sadri Morina që ende po qëndron e hapur për admiruesit.

Projekti “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” është përkrahur nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe e Sportit e Republikës së Kosovës.  

PEN Qendra e Kosovës më parë ka realizuar disa projekte, po ashtu me përkrahje të MKRS-së.  

Nga këto projekte vlen për të përmendur ato që bosht kishin përkujtimin e shkrimtarëve të ndjerë të Kosovës që kanë lënë gjurmë në letërsinë tonë. Kështu, në vitin 2020 janë mbajtur takimet me titull “Ora e Shkrimtarit”, dhe vjet, më 2021, takimet “Ora e Shkrimtarit 2”. / KultPus.com

Ofshama

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Paraditave në ballkon plaka varte teshat e dy fëmijëve dhe shamitë e bardha që luhateshin nga era. Kjo ndodhte dy herë në javë, të enjteve dhe të hënave. Katër muaj e shushatur, që kur erdhi, e panjohur, përsëriste ritualin e varjes së rrobave të lara.

Herë-herë, ulur në karrigen e plastikes, shtrëngonte gishtërinjtë, pastaj tundte kokën që e mbulonte me shami të bardhë si bora. Lëvizte buzët gjithë kohën, por nuk ia dëgjonte njeri zërin.

Edhe të enjten e fundtetorit 1998, ajo vari teshat në telin e hollë në ballkon. Nuk ia vuri shumë syrin njeri që kaloi afër, pasi gjithnjë bënte këtë punë të enjteve në mëngjes.

Era e vjeshtës ditënxehtë luhaste varësen patrazueshëm kur, Lenës, sa doli për të blerë bukë në Furrën “Hasi”, shikimi i mbet në ballkon. Nuk ishin rrobat e zakonshme që ia zinte syri.

Varej një këmishë e madhe bojë pjeshke dhe afër kravata që nuk i kishte parë njeri këta tre muaj në ballkon. Edhe një fustan doku ngjyrë kaltër.

Lena habitur nuk mund të largonte shikimin nga varësja. Mbante gjoksin me duar.

Tre banorë të ndërtesës që u gjeten aty, edhe ata, ngrinë shikimet në varëse.

Ndërkohë, plaka doli në ballkon. Dukej, nga poshtë, lëvizte buzët, fliste por pa zë.

Përnjëherë nga thellësia e frymës, ofshani: Oh!

Ishte hera e parë që i dëgjohej zëri.

Kërrusur, hoq nga teli këmishën, kravatën e fustanin, i mbajti në duar gjysmë hapur duke i shikuar përmallshëm.

Puthi këmishën, kravatën dhe fustanin. I paloi ngadalë, me kujdes. I bëri gati sikur do të hynin në arkë për t’mos u shpalosur më. / KultPlus.com

Zoja: Dreqi nuk na ha

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Ke përhap’ rrëfimi i Zogut më herët, kanë dal’ do kërpudha fort të bukura në strehë e bark mali në lindje të Prishtinës.

Mbi dushkun e tharë kanë shpërthy’ e nën myshkun e butë e të lëngshëm janë fshehë bishtat e tyre të pacënueshëm.

Unë, Zoja dhe Keli, me shtatë tetor, dolëm për me tubu’ barkkuqe, ose thënë ndryshe, kërpudha të njeriut.

Ecim unë dhe Zoja dhe Keli, nëpër do rrape të këqija, me qeset e najlonit, unë në xhepa të pantallonave, Zoja nën xhemperin e zi, e Keli në fëshfaren që nuk e lëshon nga dora.

Ecim pa fol’, po mbush’ frymë, në ankth, deri në arrëz të fytit. Frymë që kurrë nuk të ligështon plotësisht, përkundrazi, të jep pak forcë dhe të shtyn mos të ndalesh në kërkimin e kërpudhave të dobishme për qenien me zhvillim më të lartë, njeriun.

Ushqejnë, shërojnë dhe helmojnë, flet përgjumshëm Keli, shtrirë në dushk mbas tre orë kërkim. Më mirë mos ta gjejmë asnjë.

Të frikshme, por ma kujtojnë si çadrën, e plotëson Zoja.

Po frika, pse, i trimëroj.

Kërpudhat e njeriut, a janë, cilat janë, më bezdis prapë Zoja.

Thënë shkurt: Janë si si çadra e Merlin Monros, e dini si duket ajo?

Nuk flet më. Ajo mendon se e përbuz, por unë kam mendjen e pakthyeshme në si çadrën e Merlinit.

Në filmin para vdekjes, Merlin mban atë çadër, kur shiu mundohet ta mbulojë e ajo sado që do, nuk i ikën përmbytjes me duart e lidhura në dorëz.

Të gjitha kërpudhat janë si çadër, më bezdis sërish Keli, më pret nga mendimet e lira.

Të gjitha kërpudhat janë si çadër dhe ti mjafton t’i gjesh nëse, vërtet, i gjen ndonjëherë.

Keli ha senduçin me mish pule. Pi ujë. Shikon nga pozita ratë, qiellin e zbardhur me re. Ku të shkon mendja, si çadër?

Pa rrënjë fare, ia kthej. Janë me vija të holla nën harkun e bardhë.

Do bjerë shi, thotë Zoja.

Po të gjitha kërpudhat janë me vija të holla dhe hark të bardhë, vazhdon Keli pa ia nda shikimin qiellit.

Janë me bisht pak më të trashë se gishti i dorës, e sqaroj.

Po shumë lloje të kërpudhave janë me bisht më të trashë se gishti i dorës, flet Zoja.

Është koha, ecim prapë, kërkojmë ngado.

Me tema bisede të pakryera ecim nëpër mal. Kërkojmë kërpudha.

Më në fund, shkoi dita, flet mërzitur Zoja. Nuk e duroj ditën boshe.

Më mirë bosh se të mos kthehemi fare. Erdh çasti të them: E mira, kthehemi!

Duarthatë, flet lënduar Keli. Shkuam kot ditën e shtunë. Shikon Zojën i zhgënjyer.

Zoja ka një ide befasuese: Blejmë kërpudha në marketin Ama.

Keli nuk thotë as po as jo.

Fjalë goje, mendoj.

E vërteta, nuk si e pse. Por u përhapë befas rrëfimi i Zogut, kanë dal’ do kërpudha fort të bukura në strehë e bark mali në lindje të Prishtinës.

Ndodhi sot, me shtatë tetor. Dolëm unë, Zoja dhe Keli, gjithë ditën kërkuam, por nuk gjetëm një barkkuqe, një të vetme kërpudhë njeriu. Kërpudha helmi kishte plot mbi dushkun e thatë e nën barin e njomë.

Në të kthyer duarthatë, shiu na rrahu për faqe.

Nuk më hiqej mendjes si çadra e Merlinit, nga pëlhura poliester, me dorëze plastike, me tetë brinjë të bëra nga fibër e fortë.

Zoja e lagur deri në palcë, kur po ndeheshim, me gishtërinjtë e mpiksur preku flokët e Kelit, tha: Ne jemi vetë kërpudha, por nuk ka kush të na kërkojë dhe as të na gjejë. Dreqi nuk na ha. / KultPlus.com

Shënohet 100 vjetori i themelimit të PEN International

Posted on by Kult Plus

Në kuadër të bashkëpunimit kulturor Shqipëri-Kosovë, PEN Qendra e Shqipërisë dhe PEN Qendra e Kosovës, sot në Tiranë shënuan 100 vjetorin e themelimit të PEN International.

Me këtë rast u zhvilluan një varg aktivitetesh letrare dhe u ndanë çmime dhe mirënjohje për vepra dhe veprimtari letrare.

Fjalë mbajtën znj. Entela Kasi, kryetare e PEN Qendrës së Shqipërisë dhe z.Binak Kelmendi, kryetar i PEN Qendrës së Kosovës.Gjithashtu, z.Besnik Mustafaj, paraqiti kumtesën 100- vjetori i PEN-it International.

Në kuadër të aktivitetit u nënshkrua Akti i Marrëveshjes për themelimin e Festivalit Ndërkombëtar të Letërsisë ‘PEN'( Shqipëri- Kosvë), i cili do të mbahet një vit në Prishtinë, pastaj vitin pasues në Tiranë.

Në këtë përvjetor çmimi për vepër letrare iu nda Ibrahim Berishës për veprën me tregime “Aroma e qiellit” dhe Besnik Mustafajt për veprën “366 rrëfenja për të ndjellë gjumin”, ndërsa me mirënjohje të veçanta u nderuan: Milazim Krasniqi, Avni Spahiu, Sadik Bejko dhe Mal Berisha.

Gjithashtu, u zhvillua një diskutim i gjerë për përkthimin e letërsisë shqipe në gjuhë të ndryshme të botës, me ç’rast referuan Avni Spahiu dhe Ben Andoni. Më pas, u promovua revista letrare dhe kulturore “PEN Kosova”, ku fjalën e paraqiti kryeredaktori i saj, Osman Gashi.

Ditën e dytë, aktivitetet letrare dhe kulturore do të vazhdojnë në Lezhë. / KultPlus.com

Humbja e hijes

Posted on by KultPlus

Ibrahim Berisha

Me dhuratë simbolike në dorë u paraqita në derë me dëshirën e paluhatshme për të mësuar fatin tim. Ndrydha kapakun e syrit të majtë, për të ndjerë më shumë dhimbjen e kokës. Doja të dija nëse më shkaktonte trishtim vetëm daltonizmi i pjesërishëm. Nuk kisha si ta dalloj kur lexova në revistwn Shneta. Radhiteshin treqind lloje dhimbjesh.

Nuk e dalloj, psherëtiva, i pafuqishëm.

Mana pa arritur të më ngushëlloj kur i tregova fjalët e mjekut popullor, Eram.

E vetmja mundësi për të njohur formën, janë ngjyrat, e bardha dhe e zeza, më  tha. Errësira mund të përdoret si një kontrapunkt i vendeve të ndriçuara për të krijuar linjat kryesore dhe boshllëqet, këtë që vazhdoi ta thotë ajo.

Kur u stepa dhe po e shikoja hutuar, ajo vazhdoi: Edhe bisha edhe njeriu ndryshojnë ngjyrën kur rrokullisen kah teposhëza. Rrokullisja ndonjëherë është fshehtësi e emocionit të panjohur, po të pritshëm.

Isha i sëmurë, por jo sa të më trajtonin krejt të pavlefshëm, madje, siç më thoshte, Mana; “pak a shumë edhe të padobishëm”. Lënia ndër të padobishmit, pa e përcaktuar llojin e dhimbjes, sado që nuk kisha përshtypjen se më trondiste, isha shumë i sigurt, nuk më gëzonte aspak.

Alternimin e dritës dhe errësirës, nuk e kuptoja, sado Mana mundohej të ma sqaronte me udhëzime të kujdesshme.

Frikën nuk e dëshiroj, por ajo është. Nuk më shqitet, i thashë asaj.

Preokupohesha nga ajo që lexoja në doracakët për Disomniaan, për shqetësimet dhe pagjumësinë. Pikërisht më dilte para shtrirja lakuriqe, kur trupi im jepte shenja lodhjeje dhe për katër javë e tri ditë, vështirë i mbyllja sytë. Nuk dalloja ëndrrën nga gjumi, por as nuk mund të thosha se isha plotësisht i çliruar nga nxitja e luftës, aq më pak nga përballja e ngjyrave. Prandaj, e kisha në kokë mendimin e pakëndshëm për të ardhmen time, më rëndonte sa pesha e errësirës së akullt. Për shembull, po ta takoja sërish Manën në rrethana të papritura, dhe po të binte puna të dalloja ngjyrën e këmishës, flokët, lëkurën e saj, a do të mund të saktësoja, cila ishte më e pastër dhe joshëse? E zeza apo e bardha?

Jo, e këtë e ke të pamundur, i thosha vetes pa u hamendur: Do të pajtohesh një ditë me pafuqinë! Drita jote nuk do të ndahet më nga errësira, sikur u ndanë Dielli dhe Hëna në ditën e katërt të krijimit.

Dita a pafuqisë më zu befas. Saktësisht kur u bënë katër javë dhe katër ditë, gjumi nisi të më zinte, aq papritur, sa nuk e kuptoj as sot e kësaj dite si i përballoja zgjimet e ngadalshme e të vona në gjysmë të ditës. Kur ikte gjysma e ditës, merrja vesh se ishte gjumë, mbasi për një apo një orë e gjysmë, unë shihja veten nëpër situata të pamundshme pasëndërrimi. Gjysmëndërroja, por nuk e përkufizoja qartë vijën morfiane dhe ndarëse, midis ëndrrës dhe zhgjëndrrës. As ditën dhe  natën.

Pafuqia më përcillte si hija dikur. Në ëndrra shihja shumë ngjyra, por nuk dëgjoja tinguj. Realiteti më mbyste. Edhe mund të isha në gjumë të thellë, por më bëhej se isha zgjuar duke bërë gjëra që nuk i kisha shpresuar ndonjëherë. Duke kërkuar arsye të çlirohesha nga ato tundime, më dërgonin pakuptimësitë aq larg dhe më kthenin aq të poshtëruar. Kisha gulçime, dhe ato më kapnin për fyti, sa kur hapja sytë për të kuptuar ku gjendem, shihja se duart e mia shtrëngojnë me forcë luani arrzën e fytit. E ngulfatja vetveten.

Nga vizitat te mjeku popullor, Erami, sa dola nga dera, shënova vetëm dy këshilla. Njërën nisa ta zbatoja, por jo edhe aq përpiktë. Shënoja vendet, ditët, ngjarjet dhe personazhet e gjumit. Të gjithë ishin të lumtur, por e kërkonin arsyen e lumturisë. Lumturia e tyre buron nga palumturia e madhe, përfundova pas dy javë shënimi. Me kaq përfundoi këshilla e parë.

E dyta, por që nuk mbërrita ta zbatoja, megjithëse e kisha në mendje, ishte shënimi i formave të hijes. Nuk dalloja asgjë. Bota e hijeve për mua ishte botë e asgjësë. Nuk do ta shihja asnjëherë më hijen time, por e dija, ajo ishte veshja, bllokimi i dritës nga trupi im. Dritë e errësuar, thënë saktë.

Dua të sqaroj gjendjen time: Ky është fati im sot. Të kem hije, sikur të gjithë njerëzit, por për shkak të pafuqisë për të ndarë dritën dhe errësirën, unë nuk shoh asnjëherë hijen time. Domethënë kam hije, por nuk e shoh. A pajtohem me fatin? Nuk ka rëndësi nëse nuk pajtohem, prandaj me duhet të ruaj qetësinë deri në fund./ KultPlus.com

Përmbyllet ‘Ora e shkrimtarit 2’ me përkujtimin e autorit ikonik të letërsisë bashkëkohore shqipe, Musa Ramadani

Posted on by Kult Plus

Era Berisha

Mbrëmë në ambientet e KultPlus Caffe Gallery u përkujtua figura e Musa Ramadanit, një krijues i veçantë i letërsisë bashkëkohore shqipe që la gjurmë të pashlyeshme në kujtesën e çdo njeriu të pranishëm në mbrëmjen letrare që i dedikohej këtij poeti, dramaturgu, përkthyesi e shkrimtari unik, siç ishte vetë ai. Për publikun, ky përkujtim erdhi në kuadër të aktiviteteve letrare të organizuara nga PEN Qendra e Kosovës, e që shënon edhe fundin e këtij edicioni, shkruan KultPlus.

Për të nderuar Ramadanin, në panel të ftuar ishin të ftuar: profesori i Letërsisë në Universitetin e Prishtinës, Osman Gashi dhe shkrimtari Agron Gashi, nën moderimin e Ibrahim Berishës, të cilët diskutuan e shpalosën para publikut me një nostalgji të madhe se çfarë vlerash të mëdha kishte dhe vazhdon t’i ketë Ramadani dhe vepra e tij.

Mbrëmjen e hapi moderatori Ibrahim Berisha, i cili Ramadanin e konsideronte si një shkrimtar i cili ishte i përkushtuar vazhdimisht në fushën e kulturës. Ai identifikohej me përzgjedhjen e vazhdueshme të teatrit e ishte i spikatur për lidhjet e tij me atë se çfarë ka ndodhur me fushën e dramës. Ndërkohë, poezia e proza cilësohen si fokuset kryesore të krijimtarisë së Ramadanit.

“Me cigaren në dorën e majtë e kapelën që e mbante çdo herë, përherë me një libër në dorë, Ramadani ishte i vetmuar por shumë miqësor, i dashur vazhdimisht, krenar dhe gjithmonë i gatshëm të bisedojë për letërsi e çështje kulturore”, kujton Berisha Berisha para se t’iu ipte fjalën dy panelistëve.

Pastaj, duke e cilësuar Musa Ramadanin si ‘Avangardisti i Kosovës’, shkrimtari Agron Gashi e lartëson figurën e autorit i cili për të duket se ka sjellur një frymë të re në të gjitha zhanret letrare.

“Musa Ramadani, aristokrat në jetë e në letra, rreth pesë dekada më parë solli një frymë të re në të gjitha zhanret letrare: poezi, prozë, dramë, kritikë teatri dhe gazetari. Ai përherë ishte dhe mbeti konsistent në veprime e brilant në shkrime. Musa Ramadani jetën e bëri art, dashurinë, dhimbjen-letërsi. Dhe s’kishte se si të ishte ndryshe: Mik i Pashkut e i Teki Dervishit, i Beqir Musliut dhe i Jusuf Gërvallës, i Bekim Fehmiut, i Rugovës, dhe i shumë të tjerëve, që janë në amshim, por edhe në mesin tonë, e që ngushëllohen me librin e tij të gjallë. Musa Ramadani ishte sharmi dhe eleganca e këtij brezi. Ndaj, jeta dhe vepra e tij është një simbioze identitetesh e personalitetesh letrare, për të qenë vetë krejt unik, në kulturë e komunikim, kërkues dhe eksperimentues i madh, përgjithmonë i hapur ndaj frymës letrare evropiane”, thotë Gashi.

Sipas tij, Musa Ramadani ka lënë një bibliografi të pasur që kap mbi gjysmë shekulli krijimtari letrare, nga viti 1969 e deri më sot. Fitues i shumë çmimeve, vepra e Musa Ramadanit është cilësuar si e gjerë dhe e shumanshme, në prozë, poezi, pikturë, kritikë teatri, muzikë dhe gazetari.

“Shkrimtari Musa Ramadani ka motivuar që letërsia bashkëkohore shqipe të pasurohet me laramani formash, teknikash të rrëfimit e të shkrimit poetik. Kështu, vepra e tij paraqet një enciklopedi formash letrare, duke lëvizur nga dokumentariteti te fiksionaliteti i thellë. Ajo është e hapur ndaj teksteve dhe mediumeve të ndryshme, si: muzikës, pikturës, kinematografisë. Mirëpo, kur kritika dhe lexuesit menduan se Ramadani i kreu të gjitha provat e eksperimentimit në të gjitha zhanret, ashtu si sivëllezërit e tij letrarë, pikërisht kur në Kosovë u riaktualizua zezona si fatum, Ramadani shpërtheu me një tjetër model romani, roman sintezë siç është Antiprocesioni (1997), të cilin edhe vetë autori e ka cilësuar si roman metafizik, sintetik dhe mistik”, thotë ai.

Për Gashin, autori me poezinë e tij personale e mitike, herë me shenja autobiografike, herë me finesa filozofike, shënjon një hap me tutje drejt një avancimi të gjuhës poetike. Kësisoj, Ramadani është nismëtar dhe përfaqësues i poetikes voko vizuale, sinjalistike dhe intermediale në letrat shqipe.

“Shkrimtari Musa Ramadani me prozën e tij, qoftë ajo sipas skemës klasike, moderne e postmoderne, letërsisë shqipe i ka dhënë modele të veçanta dhe krejtësisht autentike. Ajo është letërsi e erudicionit të thellë me elemente të theksuara moderne dhe postmoderne. Proza e tij, përveç tjerash, përfaqëson më së miri golgotën shqiptare, siç është romani Zezona, e cila trandi pushtetin politik dhe për katër vjet mbeti e mbyllur nëpër sirtarë të zyrave të ish sistemit”, përfundon Gashi.

Ndërsa, për të treguar më thellësisht për prozën e shkurtër të Musa Ramadanit, foli profesori i Letërsisë në Universitetin e Prishtinës, Osman Gashi.

“Musa Ramadani është pa dyshim një nga krijuesit më të veçantë të letërsisë bashkëkohore shqipe të këtij krahu, një nga shkrimtarët më produktivë – romancier, dramaturg, poet, tregimtar, kritik teatri, publicist e përkthyes. Është i veçantë për shkak të vëllimit të veprave letrare, por para së gjithash, për shkak të risive që ka sjellë në të gjitha veprat e tij e që përgjithësisht janë në linjë me zhvillimet në letërsinë evropiane e më gjerë. Në fushë të poezisë, përveç tjerash ai e çon deri në skajshmëri tipin e poezisë associative, eliptike si dhe fut ndër të parët të ashtuquajturën poezi vokovizuale e kaligramin. Në prozë shquhet për asimilimin e teknikave moderne e postmoderne të shkrimit, monologun e brendshëm, kodimin e dyfishtë, asociacionin e introspeksionin, pastishin etj. Me disa tipare që e karakterizojnë, proza e shkurtër e Ramadanit na e kujton prozën e Borhesit e të Dino Buxatit, duke pasur parasysh elementet esesistike, përzierjen e mitit, historisë e letërsisë, misterin, fantastiken etj”, thotë Gashi.

Sipas tij, Musa Ramadani ka qenë përkthyes i çmuar duke pasur parasysh prurjen e veprave të shkrimtarëve të njohur në gjuhën shqipe, si: Per Lagerkuist, Jezhi Andzhejevski, Dino Buxati dhe disa shkrimtarë të Lindjes ndër të cilët duhet veçuar romanin “Legjenda mbi Araratin” të autorit turk Jashar Qemal dhe “Bufi i verbër” të Sadek Hedajat, I cili është quajtur edhe Kafka I Lindjes. Nuk duket të jetë e rastësishme përzgjedhja e veprave nga këto letërsi, madje raporti i tij me Letërsitë e Lindjes shpesh sikur shndërrohet në një preokupim të përhershëm a obsesion.

“Temat e motivet kryesore që trajtohen në tregimet e tij janë: jeta e preokupimet e njeriut nga ambienti urban, njerëzit e margjinave, të braktisurit, pleqtë, gratë, kotësia, dilemat e njeriut të thjeshtë, përpjekja për shkëputje e distancim nga jeta publike si dhe a ajo politike. Që nga viti 1969, kur botoi veprën e parë, vëllimin me poezi “Mëkatet e Adamit”, Musa Ramadani u shqua si një individualitet krijues karakteristik me një botë të veçantë preokupimesh e observimesh artistike. Libri me tregime “Satana ma vodhi gurin e urtisë”, i botuar më 1987 shpreh një avancim të dukshëm në planin përmbajtësor, tematik e stilistik të krijimtarisë së deriatëhershme të M. Ramadanit. Gama e interesimeve tematike të autorit është mjaft e gjere. Të tetëmbëdhjetë tregimet e këtij vëllimi na e shpalojnë një botë specifike, në dukje të parë të përshkruara me gjuhën e përditshmërisë, por ku fshihet tendenca për alegorizim e aluzione të mirëfillta”, thotë ai.

Për Osmanin, Musa Ramadani me sukses ka risemantizuar dhe riformësuar motivet e letërsisë sonë popullore, veçanërisht në tregimet: “Tri dritaret” dhe “Pogaçja e gurtë”.

“Në tregimin e fundit të përmbledhjes “Satana ma vodhi gurin e urtisë”, autori ka vënë në spikamë dukurinë e shpërnguljes, jo duke e përshkruar atë, por përmes pasojave të mëvonshme që lë kjo dukuri në psikën e njerëzve. Takimet pas një kohe shumë të gjatë gjithsesi janë të dhembshme. Ato kurrsesi të vihen në raporte afrie e të natyrshme. Studiuesi amerikan i letërsisë Harold Blum i kishte identifikuar dy lloje tregimesh: ato që rrjedhin nga Çehovi dhe ato që rrjedhin nga Borhesi. Cili lloj dominon deri sot në letërsinë shqipe, nuk mund ta them tash me siguri, por jam i bindur se në thelbin e tregimit të Musa Ramadanit nuk qëndron trashëgimia e Çehovit”, përfundon Osmani.

Ndërkaq, në një mbrëmje letrare si kjo, përveç mendimeve të artikuluara dhe analizave letrare të shpalosura me radhë nga paneli, tutje nga të pranishmit u treguan histori të veçanta e kujtime të cilat vështirë se harrohen ndonjëherë.

Në anën tjetër, kësaj mbrëmjeje nuk i mungoi as fryma poetike e që mbrëmë erdhi pikërisht nga dy studente të Degës së Letërsisë si: Edlira Musliu dhe Festina Krasniqi, të cilat në një kontrast të dallueshëm nga njëra-tjera, po aq edhe të veçantë, para publikut recituan poezitë: ‘Manët nuk harrojnë’, ‘Miqtë e mi memecë’, ‘Një mëkat pranvere’ si dhe ‘Molla e Eridës’, duke bërë kështu që jehona poetike e autorit të dhurojë shkëndija frymëzimi tek të pranishmit.

Ky ishte aktiviteti i shtatë me radhë dhe njëkohësisht i fundit në kuadër të projektit të sivjetmë “Ora e Shkrimtarit2” e PEN Qendrës së Kosovës.   

Më parë janë përkujtuar shkrimtarët si: Latif Berisha, Enver Gjerqeku, Azem Shkreli, Rrahman Dedaj, Din Mehmeti dhe Ramiz Kelmendi. / KultPlus.com

Guba

Posted on by KultPlus

Ibrahim Berisha

Baba Ali i lan borxht e veta, më thotë kunata Hatë duke shikuar hijen e gurtë të vjehrrit. Ai, i ngjitur për bari, ndoshta ende pret kafenë e sabahut, atje nën kumbull. E marr, ia çoj. E djeg diç përbrenda; ndoshta, pse nuk mund të na çlirojë nga vuajtja. Më shikon me brengë.

Do të rrish, ta rrisësh djalin, më pyet.

Merr kafenë, e do të ftohet, ia humb fillin e fjalëve.

Sytë i lëshojnë xixa.

Ditën që bëhet një vit, do të shkoj, i them.

Edhe më shumë e lëshon zemra; më ka lëshuar idikati, thotë.

Do t’ju blej televizor, frigorifer, të gjitha do t’ua blej, vetëm rri e rrite Dinin, mos e fik hisen e Halimit; zjarrin e Halimit.

Zjarrin e fikët vetë, qëmoti, dua t’i them. Nuk i flas asgjë, po i flet urrejtja ime: Jo baba Ali, kurrë!

Me të dy duart, ndrydh zemën.

Kthehem në dhomë, shikoj veten në pasqyrë. Nuk e njoh; ka muaj që nuk jam shikuar në pasqyrë. Flokët e mi, dikur të zeza e të butë. I prek. Janë bërë tela të ndryshkur, vendevende ngjyrë bakri.

Vjen si jargë kërmilli, më afrohet.

Nëse shkon nuk e ruan djalin, asgjë nuk të jap. Ta dish.

Nuk dua asgjë. Mjaft mora, i them. Dërrmen e mora, më sheh.

Mezi merr frymë, largohet, si jargë kërmilli.

Gufën që e vesh, thuase nuk është imja. Imja është gufa, por trupi më është fishkur, ajo më bie si e huaj. Dini ende fle. E prek me dorë lehtë si pendël, si nuk zgjohet. Sikur ai nuk do të zgjohet kurrë. Nuk fle deri vonë. Ka frikë, do ta lë. Më thotë çdo natë, para gjumi: Kur të shkosh nanë, më zgjo nga gjumi.Të gjithë më thonë, ti do të më lësh. Natën trembet; sytë e tij të butë dikur, bojëkafe si të Halimit, janë bërë të kuq, të turbull. Jo, i them, pa ty askund. Më afrohet me tërë forcën; do të hyjë nën lëkurë, ma merr dorën dhe e vë nën kokë. Kështu nuk të lë të ikësh, thotë. Kurban i djalit të bëhem!

Oj nëna e Dinit, dil se një urith!

Këlthitja e urithit shuhet preras. Nga njerëz si baba Ali janë bërë urithët. Nga njerëz që të tjerëve u gërryejnë dheun nën këmbë. Janë futur në dhe, të mos i  shoh askush. Edhe sytë u janë stërkeqë. Ja, sytë e babës Ali dhe të këtij urithi, janë një. Nuk duken.

Ruaje Dinin, më lutë.

Mos më lut fare, dua t’i them. Nuk i them asgjë.

Kjo shtëpi është e gubavtë, më thotë kunata. Ai në oborr është guba; të gjithë ne jemi gubë.

Falet tri herë në ditë.

Jep sadakë çdo të premte.

Ka tre muaj është bërë jargavel; qanë.

Do të shkoj haxhi në Mekë.

Nesër do të shkoj te doktori, thotë. Më merren mendtë. Nëse nuk kthehem, nuk arrin të përfundojë fjalët.

Në pjergull bie një tufë zogjsh. Merr një gur dhe i gjuan. Trembni, thërret.

Dua ta zgjoj tim bir, por nuk kam forcë. Krahët më janë skuqur; e tëra ndihem e këputur.

Dua ta zgjoj Dinin që është bërë vetëm asht.

Nga torishta i qesin pesë dele të ngordhura.

Hunda, veshët, fytyra e rrjepur e babës Ali; mbulohen me vijat si ferrëkuqe. Delet e morën gubën nga baba Ali, gjynah, më thotë kunata.

Të shkoj nuk mundem. Qëkur e mori vesh se nëpër trupin e shtëpisë sonë lëviz guba, ai nën setrën e zezë, mban një këmishë gjarpri. Kot e mban, nuk mund të na ruajë asgjë; as këmisha e gjarpërit nën këmishën e babës Ali.

Kthen me hapa e shikim të mjerë. Afrohet. Një e dridhur më rrënqeth trupin. Zogjtë fluturojnë nga dega e pjergullës. Retë shkunden. Një erë e lehtë çohet e mua më bie balli mes për mes.

Ai bëhet gati ta falë drekën.

Nesër është e premte, mendon për sadakë.

Çdo të premte jep sadakë.

Pas Bajramit të Madh do të shkojë në haxh.

Ndizet, zjarmohet aq sa lëshon avull. Më urren se unë përgjithëmonë, e di, do të ikë nga kjo shtëpi. Të më bjerë nuk guxon./ KultPlus.com

Përkujtohet poeti Azem Shkreli, Demaku: Nuk ka magji që mund ta fisnikërojë më shumë shpirtin e njeriut se vargjet e tij

Posted on by Kult Plus

Era Berisha

Mbrëmë në ambientet e KultPlus Caffe Gallery, u përkujtua figura e poetit e kritikut letrar shqiptar, Azem Shkreli, i cili erdhi për publikun në kuadër të aktiviteteve letrare të organizuara nga PEN Qendra e Kosovës, siç është projekti “Ora e Shkrimtarit 2”. Ndërkaq, për të nderuar këtë figurë të madhe të krijimtarisë shqipe, të ftuar në panel ishin ambasadori i Republikës së Kosovës në Republikën e Turqisë, Avni Spahiu, poetja Naime Beqiraj, nën udhëheqjen e shkrimtarit dhe publicistit, Ibrahim Berishës, të cilët me analizat e kujtimet personale të tyre, shpalosën figurën e paharrueshme të një shkrimtari të mirënjohur siç është Azem Shkreli, shkruan KultPlus.

Për Shkrelin, i cili dikur ishte kryetar i shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, drejtor i Teatrit Krahinor në Prishtinë dhe themelues e drejtor i Kosova Filmit, diskutimin e nisi moderatori Ibrahim Berisha i cili fillimisht foli për jetën e autorit e më pas edhe për nderin e krenarinë që ky shkrimtar ia dhuron shqiptarëve.

“Zgjedhja e Azemit si një nga personalitetet më të njohura të letërsisë shqipe dhe më të angazhuar në proceset kulturore dhe artistike në Kosovë, na nderon dhe na obligon që përherë të kemi në vëmendje Azemin. Ai gjithmonë ka lënë shenja të dallueshme në krijimtarinë e tij e veçmas edhe në kulturën e filmit ”, thotë Berisha.

Sipas tij, Azemi ka qenë shumë i lidhur me Kosovë, Rugovën dhe botën shqiptare në përgjithësi.

Gjithashtu, të pranishëm në këtë ngjarje për të folur më thellësisht për aspektet e krijimtarisë së Shkrelit, foli ambasadori i Republikës së Kosovës në Republikën e Turqisë, Avni Spahiu.

“Adhuruesit e Azem Shkrelit, në gjurmimin e kujtimeve për të, patjetër do ta kujtojnë si një poet që kërkonte lirinë e popullit të vet, rebelueshëm në jetë dhe në letërsi. E kam njohur Azem Shkrelin për shumë vite dhe në dekadën e nëntëdhjetë të shekullit njëzet kemi kaluar momente të shumta së bashku të rënduar me ndjenjën e persekutimit dhe të pasigurisë të kohës së dramës së madhe të Kosovës. Azem Shkreli shprehte poezinë e tij të angazhuar dhe thellësisht personale që zinte fill që nga fëmijëria e tij e hershme dhe vetmitare”, thotë Spahiu.

Sipas tij, poezitë e tij të fundit dukeshin shumë profetike, parë në dritën e perspektivës nga e sotmja, poezitë që lartësonin Kosovën, ankthin e poetit kundruall atdheut të shkelur, ndërkohë që Shkreli vetë i ngjante një metafore të tokës, gjithnjë më fytyrëzbehur, gjithnjë më i goditur nga koha, gjithnjë më i ligështuar fizikisht, me skeptik dhe më i dëshpëruar, derisa kur arriti në aeroport dhe shkeli në tokën e Kosovës nuk qëndroi më dot dhe përftoi.

“Vdekja e hershme dhe e papritur e poetit dhe intelektualit, Azem Shkreli, vente para nesh një pyetje të rëndë, atë të përballimit të testit të kohës. Sfida e kohës ishte, pa dyshim, gjithëpërfshirëse dhe nuk ishte assesi e kufizuar vetëm në politikë. Ajo kalonte përtej kufijve të mbretërisë së politikës dhe të gjendjes aktuale të çastit. Ajo që zbulonim atëherë ishte çështja se a do të mundte një komb, që kishte provuar të gjitha llojet e pezmit dhe pasojat e tij, edhe mbi intelektualët dhe inteligjencien, të ndeshej me agresivitetin e kohës dhe prapë të ruante qartësinë e mendjes dhe të shpirtit, si dhe vazhdimësinë e jetës. Kjo, në radhë të parë, kishte të bënte me intelektualin”, thotë ai.

Për Spahiun, vdekja e intelektualit, nuk kuptohej më vetëm si përmbyllje e qenësisë së tij të natyrshme, por si një pasojë, si një perëndim alegorik viktimizues i rrethanave që përshpejtonin tragjiken e tundimit të padurueshëm.

“Azem Shkreli ishte si një zjarr që vlon, një harmoni midis formës dhe shpirtit poetik, një intelektual i preokupuar me fatin e njeriut dhe të atdheut të tij. Si intelektual nuk besonte në varësinë esenciale të botës materiale ndaj mendimit dhe ndjenjës dhe çonte një jetë si gjithë të tjerët, në shoqëri me intelektualët e kohës që përpëliteshin në përpjekjet e saj. Edhe ai si poet ishte i detyruar të kënaqej me mënyrën civile dhe të konformuar dhe të shkruante poezi në një ekuidistancë të sigurt me përvojën e vet jetësore”, përfundon Spahiu.

Tutje, poetja Naime Beqiraj foli rreth poezisë së Shkrelit, duke e cilësuar atë si një liri pa hijezime.

“Azemi u takon autorëve të rrallë që e stërholloi fjalën deri në finesa të imta pa kaluar në rregullat e ngurta e të rrepta të ligjërimit libror e lakonik të cilat poezinë dinë ta bëjnë edhe të pashpirt. Ai mbetet ekzemplar i poetit që e thelloi urtinë e mendimit – në gjuhë të zgjedhur. E heshtura e tij, nuk mbërthehet as zbërthehet”, thotë Beqirja.

Sipas saj, poezia e Shkrelit është liri, e liria nuk ka hijezime.

“Mendim i tërhequr me pak fjalë e thellësi, ai ndërton skele të fuqishme të fjalës që e mbajnë në tokë dhe e mbajnë pezull një shkëmb të tërë. Poezia e tij ka ndjesi, ka edhe spontanitet. Te Azemi, shpërthimet emocionale janë të rralla, të thella; të zbërthyera e të strukturuara poetikisht me gjuhë që ngritet nga libri në libër. Shqipja e sofistikuar në verbin poetik të Shkrelit, është metaforike, metaforike foljore”, përfundon Beqiraj.

Ndërkohë, në këtë mbrëmje letrare, përveç mendimeve dhe analizave letrare të shpalosura me radhë nga paneli, tutje nga të pranishmit u recituan edhe poezi të autorit duke bërë që poezia e Shkrelit të jehojë në muret e KultPlus Caffe Gallery, e njëkohësisht duke hyrë thellë brenda shpirtit të pranishëm e kapluar vëmendjen e tyre me magjinë e poezive të papërsëritshme.

I pranishëm në këtë takim ishte edhe shkrimtari, Daut Demaku, i cili foli para pjesëmarrësve për vargjet poetike të Shkrelit, të cilat me magjinë e tyre e kaplojnë shpirtin njerëzor.

“Është interesante dhe e çuditshme se si një Kosovë nuk di ta lexojë magjinë e mençurisë së një shkrimtari. Azem Shkreli ka qenë një njeri që oqeanin e ka bërë pikë vese, studiuesit e tij pikën e vesës mund ta bëjnë oqean të fjalëve. Unë jetoj në dy vargje të tij dhe në ato vargje shihet mënyra se si oqeani shndërrohet në pikë vese: ‘Kur përmallimet në këtë mall, m’harro bukur dhe thuaj u takuan n’prrallë’. Nuk ka magji e mençuri që mund ta fisnikërojë më shumë shpirtin e njeriut se këto vargje”, thotë ai.

Sipas tij, vargu ‘Kur t’vish, rrugën merre me veti që të mos ketë kthim’, krejt ajo që quhet pendim, pikëllim, dridhje e shpirtit, është shndërruar në atë varg.

“Azem Shkreli është margaritar në përmasa botërore që nuk e njohim as ne. Ne e kemi për detyrë, jo që ta shpjegojmë e interpretojmë por thjesht e shkurt; ta përjetojmë poezinë e Shkrelit”, përfundon Demaku.

Pastaj, nën atmosferën e ngrohtë e poetike, të pranishmit vazhdonin të ndanin kujtime të veçanta e krejtësisht origjinale nga jeta e Shkrelit, poeti i cili do të qëndrojë gjatë në zemrat e tona e ndoshta do të na shoqërojë neve edhe deri në momentet e fundit të jetës njerëzore.

Ndërkaq, ‘Ora e Shkrimtarit 2’ do të mbahet deri më 16 nëntor, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, do të përkujtohen edhe shkrimtarë të tjerë si: Din Mehmeti, Ramiz Kelmendi, Rrahman Dedaj dhe Musa Ramadani. / KultPlus.com

Libër i Berishës për kulturën e rezistencës 1988

Posted on by KultPlus

Në librin e Ibrahim Berishës: “Kultura e rezistencës: Shkrimtarët 1988”, që doli nga shtypi këto ditë, vihet fokusi në konceptet kulturore, intelektuale, diskursive,  normative e politike, të shtatëmbëdhjetë shkrimtarëve, kohë e rezistencës kundër dhunës  serbe ndaj konstitucionit të Kosovës: Ibrahim Rugova, Din Mehmeti, Agim Vinca, Behram Hoti, Rexhep Zogaj, Milazim Krasniqi, Ajri Begu, Ibrahim Berisha, Mehmet Kajtazi, Rrustem Berisha, Beqir Musliu, Rexhep Ismajli, Azem Shkreli, Basri Çapriqi, Zejnullah Rrahmani, Rushit Ramabaja, Haxhi Vokshi, Ali Podrimja, Jusuf Buxhovi, Qerim Ujkani, Vehap Shita,

…

Botuar nga PEN Qendra e Kosovës, keto ditë, doli nga shtrypi, libri i sociologut dhe shkrimtarit, Ibrahim Berisha, me titull “Kultura e rezistencës: Shkrimtarët 1988”.  Nocionet themelore që në titull të librit, japin shenjën kurioze për përmbajtjen. Është viti i thyerjes së madhe në Kosovë, që dukej hapur, po rrëshiqste në dramë, prandaj edhe kërkohen aktorët e rinjë, ata që do të merrnin rolin, i cili mund, por nuk ishte e domosdshme, t’u përkiste atyre. Nga paqja e letrave, kështu, shkrimtarët shqiptarë të Kosovës, u barten në rezistencë të hapur, e artikuluar kjo, si kulturë e rezistencës apo kultura politike maksimalisht e angazhuar.

Lidhur me librin shkrimtari Milazim Krasniqi ka vlerësuar se roli i shkrimtarëve shqiptarë të Kosovës në vitet e kthesës së madhe 1988-1989 ka qenë i madh për artikulimin publik të aspiratave të shqiptarëve dhe për orientimin strategjik të Kosovës për të ardhmen e saj. Shkrimtarët shqiptarë shpalosën aspiratën për një Kosovë të pavarur, demokratike dhe atlantike. Debati për ndryshimet kushtetuese ishte njëra nga ngjarjet në atë orientim të ri. Diskutimet që u zhvilluan lidhur me ndryshimet kushtetuese janë mbledhur në këtë libër, si dëshmi e mendimit intelektual dhe atdhetar të asaj kohe. Prof. Ibrahim Berisha e ka hartuar këtë libër me shumë përkushtim, duke e shpjeguar kontekstin kulturor dhe politik të asaj kohe. Titulli “Kultura e rezistencës: Shkrimtarët 1988” është edhe fakt edhe metaforë. Ky libër është dëshmi, kujtesë, argument. Leximi i tij është me interes për të gjithë ata që duan të dinë më shumë për ato kohë të rënda dhe për mënyrën se si betejat e reja kundër shovenizmit serbomadh u projektuan nga Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës, përfundon ai.

Në Kuvendin e Prishtinës  u mbajt takimi: Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës, Debat për Ndërrimet Kushtuese, më 28 tetor 1988.

Ekspanzioni serb rriti armiqësitë duke shfrytëzuar krizën që kish shkaktuar politika diskriminuese në Kosovë. Serbët ishin përfshirë nga ankthi se nuk mund të kontrollonin pa forcë projektet që do të ndodhnin në shoqërinë post-komuniste. Ata nguten për të spastruar “pakicën shqiptare” nga “territori nacional”.

Berisha shkruan se në kulm të konfrontimeve, shkrimtarët serbë dhe shqiptarë takohen në Beograd, duke hapur një faqe të njohur të konflikteve intelektuale tash, por me vlerësimin publik në përfundim, se shkrimtarët shqiptarë fituan këtë betejë kulturore. Prandaj, nuk ndodhi në Prishtinë biseda e dytë e planifikuar për arsye të refuzimit të shkrimtarëve serbë për të ardhur dhe vazhduar me diskutimet.

Profili intekeltual, kulturor dhe politik i shkrimtarëve shqiptarë është shfaqur gjerësisht në debatet që u zhvilluan për ndryshimet kushtetuese më 1988, kur hegjemonizmi serb, kishte krijuar trajktoren e shkatërrimit të autonomisë së Kosovës, ndërtuar më Kushtetutën e vitit 1974.

Përmbajtja domethënëse e këtyre debateve sintetizohet më 28 tetor 1988. Anëtarët e Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës diskutojnë për ndryshime duke dhënë gjithë refleksionet e ideve, vlerave dhe diskurseve publike të gjeneratave të ndryshme. Janë këtu konceptet kulturore, intelektuale e diskursive, po edhe normative e politike, të shtatëmbëdhjetë shkrimtarëve: Ibrahim Rugova, Din Mehmeti, Agim Vinca, Behram Hoti, Rexhep Zogaj, Milazim Krasniqi, Ajri Begu, Ibrahim Berisha, Mehmet Kajtazi, Rrustem Berisha, Beqir Musliu, Rexhep Ismajli, Azem Shkreli, Basri Çapriqi, Zejnullah Rrahmani, Rushit Ramabaja, Haxhi Vokshi, Ali Podrimja,

Jusuf Buxhovi, Qerim Ujkani, Vehap Shita,

Libri përqëndrohet pikërisht në këtë debat, i cili shpalosi, realisht, përmasën e vendosmërisë së intelektualavë shqiptarë për t’u përballur, apo edhe për të dalur, në ballë të proceseve dhe të rezistencës kundër dhunës politike dhe fizike të qeverisë serbe.

Botimi i diskutimeve, madje edhe renditja e tyre e përpiktë, të nxjerra nga shiriti I magnetofonit, ashtu siç kishte ndodhur, po në rend të parë, përmbajtja e tyre e plotë, ruajtur në Arkivin e Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, tregon pse ky asociacion, shkrimtarët, ishin epiqendra e mendimit intelektual, kulturor dhe politik edhe për proceset që pasuan duke krijuar një vizion dhe program të kthjelltë pragmatik për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës./KultPlus.com

‘Ora e Shkrimtarit’ nis me përkujtimin e Latif Berishës, Fatmire Berisha: Babai ka qenë një njeri vërtet shumë i veçantë

Posted on by Kult Plus

Flonja Haxhaj

Sot në ambientin e KultPlus Caffe Gallery është mbajtur takimi i parë i ngjarjeve ‘Ora e shkrimtarit’, organizuar nga Pen Qendra  e Kosovës, ku u përkujtua poeti, profesori dhe veprimtari, Latif Berisha, shkruan KultPlus.

Në takimin ku u fol për jetën e veprimtarit Berisha, moderatori Binak Kelmendi, fjalën ia dha kushëririt të tij, shkrimtarit dhe publicistit, Ibrahim Berisha, i cili e nis fjalimin e tij duke folur fillimisht për jetën e poetit e më pas edhe për veprimtarinë e tij.

“Ai ngreh kokën e fjalës së shtypur në një qiell të dendur. Në fotot e tij, edhe në tekste shkollore që do të përfshihet nga vitet  1960, madje edhe shumë vite më vonë, shquhet fotoja, me ngjyrën e zezë, sikur ky njeri të kishte jetuar në kohë të lashta. Por nga fotografia kuptohet sa butësia po kaq edhe rezgnimi i tij. Ai sikur jeton me njërën dorë në degën e optimizmit dhe me tjetrën, në degën e pesimizmit. Cfarë thonë 30 vjersha për lexuesin e paktë, për shkak të anlafabetizmit masiv, për të parë si mendon dhe komunikon estetikisht shkrimtari i ri thuajse, nga modesita, ireal. Një libër që botohet në Prishtinë nga një i ri që vinte nga një familje pa traditën revolucionare të zakonshme të shumicës së shkrimtarëve të kohës, dhe nga një ambient tradicional rural, por ai i arsimuar maksimalisht për moshën dhe ambientin.” – thotë Berisha.

Ibrahim Berisha më pas analizon poezinë e tij, ‘Tufa’ e cila sipas Berishës jep një mesazh për ekzistimin edhe të një bote tjetër, por, bota e re e poetit Berisha, nuk është ireale.

“Për të gjetur këtë harmoni, prandaj kanga e tij do të jetë mesazh për ekzistimin edhe të një bote tjetër, por, bota e re e poetit Berisha, nuk është ireale. Është në poezinë e tij, bota, që e ai e ndjen dhe e transmenton vetëm si jehonë të largët, ambientale, po aq edhe emocionale, e shkrirë në detajet e pasura të natyrës së jetuar të tij dhe të njerëzve të tij. Edhe memorie sugjestive, edhe ëndërr ndëshkuese, po edhe mendim i pakryer qëllimshëm.”- shton më tutje Berisha.

Publicisti Berisha gjatë analizës së jetës dhe veprës së Latif Berishës, vë në pah edhe katër tematikat që e kanë karakterizuar atë, e që sipas tij janë Arsimimi, Kundërshtimi, Pajtimi dhe Liria.

E fjalimin e tij në përkujtimin e Latif Berishës, Ibrahim Berisha e përmbylli me një maksimë të Horacit. “Është e ëmbël dhe e nderuar të vdesësh për atdheun. Është ende më e ëmbël të jetosh për të. Profesor Latif Berisha edhe jetoi edhe vdiq për atdheun. Domethënë vazdon të jetojë përherë në të”-përfundoi ai.

Në takimin ku u përkujtua profesori Latif Berisha, i cili u vlerësua edhe për kontributin në çështjet e atdheut, ishte i pranishëm edhe doktori i Letërsisë, Sali Bashota.

“Latif Berisha ishte njeri i letrave. Trazimet dhe shqetësimet e hershme shpirtërore, fillimisht i manifestoi përmes poezisë, kur më 1957 e botoi edhe vëllimin “Tufa”. Gjatë jetës së tij nuk botoi me libra me poezi. Veprimtarinë e tij e funksionalizoi me studimin letrar duke shkruar për autoret e traditës poetike shqipe: Naim Frashëri, Jeronim de Rada, Zef Serembe, Hil Mosi, Ali Asllani etj., ndërsa projektet e tij shkencore të pambaruara mbeten epoka e Skënderbeut në letërsinë e Rilindjes, si dhe krijimtaria letrare e arbëreshëve.” – tregon Bashota, shkruan KultPlus.

Duke folur më tutje, Bashota e cilëson vrasjen e tij në vitin 1999 nga serbët, një humbje të madhe për tërë kombin shqiptar.

“Portreti tij poetit e intelektualit mund të përplotësohet me visaret më të çmueshme që ka njeriu. Ai nuk urrente, nuk kishte zili, as nuk hidhërohej. Gëzohej për sukseset e të tjerëve dhe e admironte punën e vërtetë krijuese, talentin, dijen, përkushtimin. Latif Berisha me kohë e kishte formuar identitetin intelektual, si një krijues pasionuar, i cili punonte në fushën e letërsise, te kultures, por edhe për çështjen kombëtare. Kishte respekt dhe dashuri të madhe te njerëzit. Ai ishte veçante ne jetë dhe në vepër. Vrasja e tij me 24 mars 1999 nga serbët është humbje e madhe për letërsinë, kulturën shqiptare dhe tërë kombin.” – shton ai.

Profesori i Letërsisë në Universitetin e Prishtinës, në këtë fjalin nuk lë pa e përmendur dhe analizuar veprën e tij e sidomos  vëllimin me poezi ‘Tufa’.

“Dialogu me veprën e Latif Berishës pas me shume se dyzet vjetësh të botimit të saj, i ngjan kujtimit, i cili ringjallet tashti në formë të dhembjes për njeriun dhe te dashurisë për poetin. Ky karakterizim ka të bëjë me “Tufën”, vëllim qe ndahet në tre cikle: “Vargje për lin”, “Mbresa katundi” dhe “Gjurmave të rinise”. Frymezimet e poetit mbeshteten në fatin njerezor, ambientin rural, temat intime. Ne pamjen e pare “Tufa” e Latif Berishës shtreson ide dhe imazhe qe funksionalizohen me vrullet dhe çastet e zgjimit të shpirtit krijues. Fati atdheut i ka ushqyer simbolet e enderrimit të tij poetik dhe teme themelore bëhet gjithsesi liria.” –shton më tutje Bashota.

I pranishëm në këtë takim ishte edhe shkrimtari dhe ish-profesori në Universitetin e Prishtinës, Milazim Krasniqi, i cili foli para pjesëmarrësve  për jetën dhe veprimtarinë e Latif Berishës, të cilin fillimisht e pati professor e më pas edhe bashkëpunëtor.

“Unë kam qenë student i Latif Berishës, ai ka qenë një professor komplet, në kuptimin më të mirë të fjalës, për shumë vite kemi bashkëunuruar me të dhe Ibrahimin në LDK dhe unë për disa vite kam qenë i komanduar bashkë me Fatmir Sejdiun të punoj në degët e Skenderajit, Mitrovicës, Vushtrrisë dhe të Leposaviqit ku ai ka qenë kryetar i degës. Dhe ne kemi pasur situatën më komode ë Mitrovicë sepse ai ka qenë një njeri që e ka ruajtur unitetin, e ka ruajtur fuqinë e e veprimit. Dega e LDK-së në Mitrovicë,në mësin e shumë gjërave të tjera ka furnizuar edhe UÇK-në me ushqime dhe me furnizime të tjera që kanë pasë nevojë, dhe profesori Berisha ka qenë ideatori dhe njeriu kryesor që është marrë me organizime të kësaj natyre. Vrasja e tij më 24 mars dhe e Agim Hajrizit e ka një simbolikë për ndarjen e Mitrovicës sepse këta kanë qenë dy liderë shumë të rëndësishëm të Mitrovicës pa të cilët nuk do të mund të shpërbëej kompaktësia e Mitrovicës.” – thotë profesori Krasiniqi.

Për fund,  fjalën e mori edhe vajza e tij, Fatmire Berisha, e cila rrëfeu momente nga jeta e shkrimtarit, dhe lidhjen e veçantë që ajo kishte me babanë e saj.

 “Ora e Shkrimtarit, sikur më lidhi për një moment me një orë që e kemi ndoshta atë kemi të vetmen gjë që na ka mbetur prej Latifit, dhe më vjen mirë që dëgjova shumëçka që edhe unë si vajzë e tij në faza të ndryshme të jetës së tij dhe times i kam jetuar bashkë me të, ndoshta kjo është pak personale por unë fillimisht kam qenë student e fakultetit të mjekësisë mirëpo ajo lidhja e veçantë që e kam pasë me të më ka bërë të riorientohëm dhe të kthehem nga letërsia, dhe pa modesti e them që gjithmonë e kam pyetur vetën se a jam e vetëdijshme se çfarë njeriu kam afër vetes se vërtet qëndron ajo që e tha profesori Bashota, se ai ka qenë një njeri shumë shumë i veçantë. “-rrëfen ajo

Ajo ndan me të pranishmit edhe një rrëfim të përpjekjeve  që ajo dhe profesori Berisha bënë për të fshehur dorëshkrimet e tij, që të mos digjeshin nga forcat serbe, e për të cilat dorëshkrime, vajza e tij Fatmirja thotë se i ka mbetur peng që nuk kanë mundur t’i shpëtojnë.

“Ka qenë dy ditë para fillimit të bombardimeve, provuam unë bashkë me të dhe e hapëm një gropë, shtëpia jonë qëndron ende, në lagjen më promblematike të qytetit të Mitrovicës, aty ku kemi jetuar më tepër se 40 vite dhe provuam që t’i shmangim ato dorëshkrimet e tij dhe dolëm bashkë në oborr e hapëm një gropë të madhe në oborr dhe aty filluam t’i  strehojmë, mirëpo ai e ka ditur shumë saktë çfarë do të ndodhë, e hapëm gropën, por shtëpia jonë ka qenë në mesin e fqinjve serb, e në mometin e fundit ai tha t’i lëmë aty ku janë, sepse po t’i vendosim këtu është si t’i vëmë në gojën e ujkut. “– thotë vajza e Latif Berishës e cila për fund thotë se më së shumti mërzitet që serbët i kanë djegur dorëshkrimet dhe bibliotëkën e tij, duke mos u mbetur asgjë si kujtim.

Ndërkaq, ‘Ora e Shkrimtarit’ do të mbahet deri më 16 nëntor, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery do të përkujtohen edhe shkrimtarë të tjerë si Enver Gjerqeku, Azem Shkreli, Din Mehmeti, Ramiz Kelmendi, Rrahman Dedaj dhe Musa Ramadani./KultPlus.com

‘Demokratizimi i rrenës’

Posted on by Kult Plus

Shkruan Ibrahim Berisha

Rrena ishte gjithmonë bashkë me të vërtetën e jo rrallë edhe shumë më e fuqishme se e vërteta. Por ajo ishte më pak publike dhe asnjëherë me legjitimitet të pranuar, sikur që nuk është as sot. Nuk e kishte homogjenitetin, uniformitetin dhe shtrirjen universalizmin që e ka sot, pikërisht në saje të teknologjive informative.

Rrenën është bërë më atraktiv dhe më e gjithanshme. Një pyetje sikur duket më e shpeshtë: a është kjo tash një periudhë e artë për rrenën?

 Kritikuesit që flasin për Mbretëreshën e pakontestueshme – rrenën, e drejtojnë gishtin kah mediet, veçmas ato online. Sado me seriozitet dhe shqetësim, duket se ky gisht nuk është duke u drejtuar në pikën e mjaftueshme. Pasi rrena ka ekzistuar gjithmonë dhe ajo ka pasur një mjet të fortë identitar, lajmin dhe tregimin si thashetheme. Akuzuesit e medies, gishtin e tyre drejtojnë edhe nga teknologjia informative, posaçërisht ato që kanë ridimensionuar komunikimin publik përmes rrjeteve sociale.

Thënë thjeshtë, rrenën nuk e zbuluan, as e krijuan mediet.
Rrena ishte gjithmonë bashkë me të vërtetën e jo rrallë edhe shumë më e fuqishme se e vërteta. Por ajo ishte më pak publike dhe asnjëherë me legjitimitet të pranuar, sikur që nuk është as sot. Jetonte ngado. Po nuk e kishte homogjenitetin, uniformitetin dhe shtrirjen që e ka sot,  universalizmin, pikërisht në saje të teknologjive informative.
Mori fund gazetaria, ankohen ngado recipientët tradicionalë, ata që nuk e pranojnë lajmin, i cili nuk respekton “normat dhe standardet etike e profesionale”.
Arsyetohen se tashmë secili shfrytëzues i internetit në një hapësirë publike apo gjysmë-publike, mund të plasojë prodhime mediale shkrimore, vizuale a tonike. Mund të plasojnë të pavërteta dhe të vërteta.
Gjithsecili është një medie prodhues lajmi.

Interneti  e dha këtë mundësi, ashtu siç e thotë komunikologu, Carsten Reinemann: Sot, një lajm bëhet lehtë dhe në mënyrë subtile. Një kësi lajmi, ndryshe i njohur globalisht si Fake News, edhe mund të jetë kërcënim për të vërtetën. Por, nuk duhet harruar se në tregun medial aq më stimulues bëhet ky lloj lajmi, kur klikimi i tij sjell më shumë para e fitime. Njeriu pothuaj asnjëherë, nuk ka zgjedhur shumë mjete dhe mënyra për të ardhur më shpejt dhe më lehtë tek fitimi. Në një ekonomi tregu edhe informativ, secili klikim në web-faqe është burim fitimi dhe është pjesë edhe e industrisë së reklamës.
Ankesat prapë nuk ndalojnë, po fitohet prej rrenës.
Por, e vërteta gjithmonë rrena ka qenë burim i madh fitimi. Shih e kaluara; mashtrimi, e pavërteta për politikat zyrtare, edhe për medien zyrtare, lajmi i rremë, qe një nga burimet solide  propaganduese. Propaganda mbështetej në rrenë, por sillte përfitime të mëdha për
të informuar “drejt popullin”.

Ndryshimi është i madh, mbasi tash pra edhe në shoqërinë e Kosovës, kemi të bëjmë me demokratizimin e rrenës. Formati zyrtar i rrenës shtetërore në komunizëm, monoliteti dhe pozicionimi ekstrem për një të pavërtetë, nuk ka lënë aspak hapësirë për mosbesim. Pluralizmi politik dhe kulturor që ndodh këto vitet e fundit, sikundër kudo edhe në shoqërinë e Kosovës, pasuroi hapësirën publike me pluralizëm rrenash, por edhe pluralizëm mosbesimesh për to. Askush, askend nuk e detyron për të besuar se ajo që është thënë, duhet pranuar plotësisht si e qenë. Mbase ky është një lehtësim kur jetojmë në një botë, në të cilën lumturia nuk buron vetëm nga të vërtetat, por nga të pavërtetat publike që thuhen.

Për të qenë gjithmonë fitues, nuk mjaftojnë vetëm të vërtetat. Dhe në këtë rast, do parafrazuar Hannah Arendt. Rrenat kurrë nuk janë neutrale, janë ftesë për veprim për shkak se ato thirren në emër të të vërtetës.
Bashkëveprimi i njerëzve kështu mund të ndërtohet përmes të pavërtetave, duke u thirrur gëzuar në të vërteta të plota./KultPlus.com

Habia

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Në bodrumin, që më vonë dy katet sipri tij do të shndërrohen në Muzeun e Revolucionit, ishin kompleti i librave të Platonit.

Duhej pritur një orë në radhë për të zënë vendin pasi të siguroje numrin lejues nga bibliotekistja Hanife. Të kaloje te skedat e shkruara kujdeshëm me makinë shkrimi Olivie.

Pastaj skedaristja Lume, me zë të plotfqishëm, në ditën e tetëmbëdhjetë, më tregon: Nuk ka më në skedë libra të Platonit.

Një erë myku mbushte sallën e leximit. Siç me sheh skedaristja me dhembshuri kur dal për të marrë frymë në holl?

Po, të shoh si fëmijë, më tha kur e pyeta pse më shikon e habitur.

Por, a nuk thoshte Sokrati se i ndershmi mbetet gjithmonë fëmijë, i përgjigjem.

Më shikon ende më e habitur.

Ti më dukesh shumë i habitur, më thotë me mirësjellje.

A nuk thoshte Sokrati se mençuria nis nga habia, i përgjigjem.

Gjitha të mirat nuk bien bashkë në një dorë, ndahen më shumë të këqija te njëra dhe më pak të mira te tjetra, pse më thotë as nuk e marr vesh.

Kur zbres, ulem në karrige, mendoj: Gjithmonë, kam mendjen, se mua më takon më shumë të arsyetoj, të provoj t’u ikë, por aq sa provoj e mundohem, bie më shumë në pashmagshmëri. Jam i mbuluar nga kuptimet që më shkaktojnë keqkuptime që s’më lënë të fle, këtë dua të them pa e fshehur. Kështu, po mundohem të kthehem te131 kuptimi i idesë që më ndjek dhe sprovës që ndesh në secilën faqe të mugët.

Sado që nuk lë përshtypje se jam plotësisht ime frymë, madje edhe bëhem i dashur porsa shoh një njeri me të cilin nuk kam pasur rast të flisja asnjëherë më parë, pra, unë arsyetoj atë që thotë edhe Dioni në arsyetimet e tij, për siraguzasit: ne jemi shumë të dashur për të huajt.

Dioni nuk thotë se ata janë të mirë, por vetem thotë: janë të dashur. Ndjejnë dashuri për gjthkënd që arsyeton, lavdërohet Dioni. Por, ai nuk e kupton se kjo dashuri me shkëlqim për të huajt, është mosbesim, pasiguri, madje, urrejtje po kaq agresive për vetveten.

Goditje e pamëshirshme kundër të pafuqishmit. Nuk dua të flas më gjatë për këtë që thotë Dioni: sirguzasit janë shumë të dashur. Thotë Dioni, kanë shumë dashuri, porse ata duhet të kenë edhe shumë urrejtje.

Mbreti Dionis kishte dyshuar pse fjalë të mira thuhen vetëm për njeriun e vdekur, kur ai nuk dëgjon më dhe kot thuren lavde të parëndësishme për të. A nuk e bëri këtë Platoni vetëm pas vdekjes së Sokratit?

Kjo zgjat një ditë, në ceremoninë e varrimit, kur të afërm e të njohur vrapojnë, duke lënë punët e tyre, për t’i bërë nderën e fundit duke parë orën për të ikur me diellin se në çfarë pike të qiellit është. Pastaj nis harresa, duke mbetur kujtesë e strukur vetëm në mendjen dhe dashurinë e më të kuptueshmëve.

Dioni këtë e di, por ai kërkon i uritur për të gjetur thesarin e habisë derisa erdhi gjykimi nga Mbreti Dionis, burri i motrës, çuditur me miqësinë e tij komplotiste me Platonin. / KultPlus.com

Liria të mendosh dhe të shkruash

Posted on by KultPlus

Komunikime

Ibrahim Berisha

Problemi, prandaj mbetet përherë i diskutueshëm pse realitetet e njëjta, të vërtetat e njëjta, shkruhen si realitete të ndryshme, të vërteta të ndryshme.  Mbasi bëhet fjalë për një proces logjik, kuptohet thellësisht subjektiv, apo për një proces të subjektivizmit të objektives, atëherë arsyeja dhe emocionet personale, mund të kenë ndikimin specifik, për të bërë të dallueshëm një lajm nga tjetri, megjithëse bëhet fjalë për të ndodhurën e njëjtë, pra në kohë dhe hapësirë dhe me indikatorë të  njëjtë.

…

Shkrimtarët  dhe gazetarët e rinj bashkëjetojnë me dilemën se cili është raporti ndërmjet etikës dhe profesionales. Nëse janë të pajtueshme apo përjashtojnë njëra-tjetrën. Mund, një rrëfim të jetë etik dhe të mos jetë profesional (kjo vlen edhe për shkrimin letrar), dhe e kundërta, mund një rrëfim të jetë profesional po të mos përmbajë standardin minimal etik? Apo, vërtetë është ashtu siç thuhet aq shpesh: të jetë gazetaria bashkëkohore krijimtaria që bashkon etikën dhe profesionalen, në këtë rast, edhe estetiken.

Çfarë në të vërtetë përmban një rrëfim që të mund të vlerësohet me etikë? Publikja, posaçërisht ajo mediale, kërkohet të përmbajë fakte të vërteta, të verifikueshme edhe për një kureshtar. Pra, megjithëse nuk kemi të bëjmë plotësisht me metoda të shkencave ekzakte, për të mundur që përmes provës dhe rrugës së njëjtë të mbërrihet te rezultati i përsëritur saktësisht njësoj, edhe në gazetari, si një “fushë shkencash sociale”, të vërtetat, sa do që janë difuzive, ato do të duhej të provoheshin edhe nga vrojtues dhe shkrues të tjerë, për t’u besuar si të vërteta. Problemi, prandaj mbetet përherë i diskutueshëm pse realitetet e njëjta, të vërtetat e njëjta, shkruhen si realitete të ndryshme, të vërteta të ndryshme.  Mbasi bëhet fjalë për një proces logjik, kuptohet thellësisht subjektiv, apo për një proces të subjektivizmit të objektives, atëherë arsyeja dhe emocionet personale, mund të kenë ndikimin specifik, për të bërë të dallueshëm një lajm nga tjetri, megjithëse bëhet fjalë për të ndodhurën e njëjtë, pra në kohë dhe hapësirë dhe me indikatorë të  njëjtë.

Më efektive duket përpjekja e thjeshtësuar e shkruesit për të përcaktuar nëse diç është apo nuk është etike në tregimin e tij. Kjo matje vlerash, pjestohet përmes një procesi matematikor; është e mirë apo e keqe ajo që ka ndodhur, është shumë e mirë apo shumë e keqe; pastaj është e drejtë ajo që ka ndodhur; është e padrejtë kjo që ka ndodhur, është e ndershme kjo që ka ndodhur, është e pandershme, dhe ka plot vlera morale që, në një ndeshje subjektive, do të përcaktojnë standardin etik të një zhanri gazetaresk. Nëse fare ia  vlen që ai të bëhet pjesë e konsumit të përgjithshëm të një publiku të paracaktuar apo edhe papërcaktuar.

Mbasi zakonisht dilemat nuk kanë të përfunduar në qasjet etike në gazetari, prapë një e tillë paraqitet kur diskutohet për një të vërtetë që mund të mos jetë e drejtë, që mund të jetë e dëmshme për publikun. Njëkohësisht një e vërtetë mund të mos jetë e ndershme. Apo një e padrejtë mund të jetë e “ndershme”. Dilemat etike, sikurse dhe vetë vlerat, normat dhe gjykimet, po edhe sanksionet, janë pjesë e përhershme e punës së gazetarit. Prandaj, forca profesionale e një gazetari, është e kushtëzuar edhe nga koherenca e tij psiko-emocionale. Nëse gazetari merr përgjegjësinë plotësisht për atë që krijon, duke mos tentuar, të gjejë alibi për dilemat etike dhe profesionale. Në këtë rast, gazetari që vet merr përsipër përgjegjësinë për përmbajtjet e krijuara mediale, ndërton identitetin etik dhe profesional, ndryshe, krijon mundësinë të identifikohet me egon e tij personale. Të tillë gazetarë, respektojnë standardet më të larta etike dhe profesionale, duke vuajtur jo rrallë pasojën e qëndrueshmërisë dhe të vetëbesimit. Pa këto dy vlera, gazetari nuk mbërrin të influencojnë  në krijimin e besimit tek publiku, që është edhe agjens kryesor i vlerësimit të standardit etik dhe profesional të gazetarit dhe të medies.

Gjuha e urrejtjes është e pranishme, në mënyrë të sistemuar apo rastësisht, jo vetëm në shtetet në tranzicion, në shtetet e botës së tretë, por edhe në vendet e zhvilluara, me demokraci të konsoliduar. Fushatat zgjedhore në vendet evropiane, Austri, Holandë, Francë, Greqi, etj., kanë dhënë mjaft mesazhe dramatike përmes gjuhës së urrejtjes, gjuhë kjo edhe e partive nacionaliste. Liderët e ultra të djathtës në këto vende, kanë kërcënuar hapur emigrantët, po edhe kategori të grupeve apo gjithë grupet sociale të margjinalizuara. Kjo urrejtje përfshin jo pak njerëz nëse shihet më kujdesshëm se ku mund të prek ajo ( raca,  nacionalitete dhe etni, religjion, gjini, orientimi seksual,  mendimi politik dhe qëndrime të ndryshme, prejardhje  shoqërore, cilësitë ndryshme personale).

Gjuha dhe mendimi prodhojnë efekte negative, dhe ato janë parë fare mirë në një marrëdhënie interaktive nga shkrimtari George Orvell. Ai shkruante : “Në qoftë se mendimet e prishin gjuhën, gjuha po ashtu mund të prishë mendimet”. Gjuha e urrejtjes, e cila në nëntekst përmban referenca racizmi dhe forma tjera të presionit johuman,  përkufizohet përherë si kërcënuese e paqes publike, dhe ikën kundrejt parimeve qytetëruese për të ndërtuar paqen  publike. Paqja dhe toleranca të cilat inspirohen nga e vërteta janë agjensë ndikues thelbësor nëse  një shoqëri do të funksionojë brenda kufijve të lirisë dhe të sistemit demokratik.  Në demokracitë e zhvilluara, shpjegon Çomski, populli në mënyrë më efektive mund të kontrollohet nëpërmjet kontrollimit të mendimeve. Masmediet, sipas tij, shërbejnë si një sistem për komunikimin e mesazheve dhe simboleve ndaj popullatës së përgjithshme.  Çomski thotë se shteti do të kishte dashur që të kontrollonte mendjet tona, për qëllimet e saj në politikën që zbaton. “Por, në shoqëritë demokratike nuk mund të veprohet në atë mënyrë sepse shteti nuk mund të kontrollojë sjelljen tonë duke përdorur forcën. Mundet deri në njëfarë kufiri, por mundësitë e kontrollit të dhunshëm janë të kufizuara. Prandaj mëton të kontrollojë mendimet tona”.

Për të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me interesin publik dhe të cilat qytetari duhet t’i dijë mbasi sjell gjykime për to mbështetur në fakte, duhet të zhvillohen debat publike, artikulime të opinioneve, nisur nga ato artistike, kulturore, publike përgjithësisht. Cila është në këtë kontekst  sfera e interesit publik dhe cila jo është vështirë të përcaktohet dhe më shumë kjo është çështje e krijuesve  që shkruajnë për to se sa i vetë asaj që shkruhet në ligje. Këtu mund të flitet për mundësinë e keqpërdrimit të pozitës së redaktorit, shkrimtarit, gazetarit dhe mosdefinimi i qartë i tij ndërmjet publikes dhe privates. Mund të bëhet fjalë për keqpërdorim nëse preket në jetën private të personit (personalitetit). Për këtë shkak ekzistojnë një varg normash që rregullojnë këtë çështje dhe përcaktojnë se deri në ç’masë mund të jetë interes i botimeve, radios, shtypit etj., jeta private e qytetarit. Po edhe e zyrtarit. Por, këtu duhet ndarë çështjet nga censura, ngase atëherë kemi të bëjmë më kufizimin e lirisë së mendimit. Mund t’i referohemi mendimit të Karl Jaspers kur  shkruan: ”Është e diskutueshme nëse në liri realizohen të vërtetat. Një është e sigurt, në shoqëritë me censurë, e vërteta, do të jetë e shtrembëruar”.

Vetëm në publikun ku funksionon mendimi i lirë, individi i lirë, mund të ketë krijim të lirë të mendimit dhe të shprehjes së opinioneve publike. E provuar është se demokracia dhe liria e mendimit janë dy çështje të të njëjtës medalje. Demokracia për nga natyra e të qenit (qeverisje) jeton dhe ushqehet nga mendimet e ndryshme. Për këtë arsye, kësaj forme të qeverisjes i nevojitet shumë krijimi i një klime të mirë sociale, e cila mundëson që të zhvillohen diskutime publike dhe ato të jenë racionale, të argumentuara dhe prore të mundshme për t’u kritikuar.

Funksioni i kontrollit, pastaj bartet në gjithë publikun në të cilin zhvillohet procesi i krijimit të mendimit, përkatësisht të opinionit publik. Publikja në këtë kontekst do të thotë që secili qytetar mund të marrë pjesë në krijimin e opinionit publik dhe gjithë procesi nuk zhvillohet në ndonjë hapësirë të vogël, të kontrolluar apo edhe të  mbyllur.

Konsumuesit lexues apo dëgjues, t ‘i krijohet shansi që mbështetur në dijet dhe informatat që ka të kontribuojë në procesin e krijimit të mendimit publik. Po kështu, koncepti “opinion publik” në vete përmban faktin se mendimi publik ka të bëjë me publiken, dhe jo me gjëra private. Kështu fenomenit publik i përkasin të gjithë qytetarët, të cilët mendojnë dhe flasin për bashkësinë në të cilën jetojnë në mënyrë që mendimet e tyre t’i formësojnë në përmbajtje të kritikës, refuzimit, propozimeve dhe pajtimit, të cilat edhe shprehen publikisht dhe ndikojnë në mendimin publik, opinion publik./ KultPlus.com

Humbja e Zojës dhe Norës

Posted on by KultPlus

Ibrahim Berisha

U plandosa sapo kalova preka kufirin. Nuk e përballoja dobësinë e gëzimit kur me gruan dhe vajzën largoheshim nga vija, e cila në fushëtirë ndante një ferr nga parajsa e vërtetë. Një hap mbrapa ishte shtrati i shtrirë i pritjes dhe frikës i mbyllur në kafaz. Ndërsa tani që isha plandosur në barin e lagshtë, se pas dy ditë e net qëndrimi në zonën afër, ndjeva trupin e ngrirë, po mbase të dashur që nuk u dorëzua në baltën e prillit, i mbytur nga shiu që vijonte të shtypte deri në tokë me retë e zbritura sipër thikave të holla, mbajtur nga ushtarët tashti, vetëm njëzet hapa tutje.

Thashë, shpëtova, o botë, edhe një herë unë linda, o zot. Kështu vazhdova të thërras  me fytyrën në fëlliqësirën e baltës aq sa gruaja me lot faqeve, më mbante krahësh e përkulur mbi, thoshë: Çohu se shpëtuam, ecim, shkojmë, më kupton. Ikën të gjithë.

Po unë kisha harruar urrejtjen për pafuqishmërinë time përpara gjithë atyre mjekrave e maskave, të cilët më lehtë mund të të grinin se të thithnin një tufë ajër dhe tashti nuk më jepej të ngrihesha për të ecur zvarrë deri në njërën nga veturat përtej laurës, radhitur duke pritur shpresëhumburit me duart në fytyrë.

O zot, sot po të mbështetemi në çastet e pafuqisë, ngashëroja, dhe atëherë, edhe hapa sytë e nuk pashë gruan dhe vajzën dymbëdhjetë vjeçe Norën. Shikova gjithë çka mund të shihej përreth, por përsëri nuk pashë njeri.

Tash nuk shoh fare, i verbër të jem tërë jetën! Oh, kjo është më shumë se e tmerrshme, thashë e provova tundjen e kokës.

Thirra gruan: Zojë!, aq fort  sa u pendova se mund ta lëndoja në këtë ditë dëshprimi të papërfunduem jo vetëm ate, por edhe të tjerë, të cilët mbanin dhimbjen e humbjen e pakthyeshme, zvarritur nëpër tokë.

Unë vërtetë do të mund të isha i verbër  në këtë botë që dukej tamam e pështyrë, sipër me retë që zbrisnin edhe thellë thikave të ushtarëve, të cilët pak më parë  i shihja vetëm, vetëm njëzet metra tutje.

Ky është fund i së kaluarës sime me dritë, me shikim, mendova. Po filloj tashti gjithmonë të vazhdojë jetën me errësirën.

Zojë, thirra duke pritur patjetër përgjigjen.

Prisja të veçantën e përgjigjes së saj, ndërsa ajo më mohonte. Në një tollovi aq sa njerëzit japin shpirt në shpinën e njëri tjetrit. Ajo me vajzën mund të ishte ngatërruar me ndonjë tjetër që kishte ikur, i qe qasur mbas për të shpëtuar dhe tashti ndërmjet lirisë dhe meskufirit, do të zgjidhte të parën.

Përreth lagëshitra të rrudhte edhe më shumë shikimin. Isha i vetëm në meskufi. Zhurma e madhe u zëvendësua nga qetësia e madhe.

Çfarë zhvendosje e papritur, thashë.

U zvarrita pa forcë nuk di sa nëpër baltë që dukej më shumë e ngrirë dhe pas kalimit të një të humburi orientimi të gjatë, hapa sytë që më gjasonin si hije të natës. Unë u zgjova nga gjumi, paskam fjetur, mendova. Sytë e ftohtë i hapa me dhembje mbi mjekrrën e lagur.

Rojtari si një kalë të vdekur pas therrje thellë në bark, më shikonte, pa ditur çfarë të bënte me mua. Mbi kokë pezull mbante shkop druri. Sa e zakonshme të më godasë me shkop, mendova duke shikuar nga pushka që i zvarrjen në krah. 

Nuk ka njeri në meskufi, pyeta pastaj në një mënyrë të pasigurtë.

Je ti i vetëm, përgjigji rojtari.

Në cilën ditë jam? Më duket kam ardhur nga aq ditë të largëta.

Të kam shikuar gjatë, tha ai. Nuk ta nxora gjumin se koka më tregonte, po flije jo si një fëmijë, por si një plak para vdekjes. Kur ikën gjithë ata njerëz, ty të doli gjumi. Tani je i vetëm.

Zoja, po vajza, ku, thirra gjysmë i fjetur po hapësira përrreth bëhej ende më e mjegulluar.

Ndoshta nga mëshira, rojtari la shkopin, më mori me duart me dorëza dhe drejtoi trupin tim të ngrirë. Këmbët si dy dru’ më shumë, u ndalen në fund, vertikale të thyera.

 Të gjithë ikën, vetëm ty të zumë, tha. Të them unë, tashti nuk  mund të ikësh, as nuk mund  të kthesh në shtëpi. Je i dënuare gjithë jetën të rrish në këtë meskufi. Kur të mërzitesh e të humbasish durimin, të mos kesh dilemë më për këtë, më thirr.

Kanë humbu Zoja dhe Nora ime, i thashë.

Unë kam urdhër të të vras dhe ti do të zhdukesh njëherë e përgjithmonë e mirë nga kjo botë  kurthi pafundësisht. Sa më shpejt të kryejmë punën, të dy do ta kemi më mirë. Ti mbetesh në shtëpinë tënde të përhershme, ndërsa unë shkoj në shtëpinë time të përkohshme, përfundoi rojtari./ KultPlus.com

Sundimtari i keq

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Adem Lika, kur mbyllte sytë e fliste për të sotmen, për me pa më mirë të kaluarën, thoshte: Kur zoti do me dënu’ nji popull ia çon sundimtarin e keq.

Po bre Adem, na pa e kërkue, pse po na e dërgon? Kësaj pyetje nuk po ia gjej ilaçin, ia kthente Muharrem Verbovci.

Ademi, me sy mbyllur, thoshte, përsëri: Kur zoti do me dënu’ nji popull ia çon sundimtarin e keq. Muharrem, po ilaç ka gjithmonë. Njerëzit janë të krijuem me gjetë vetë ilaçin.

Ndërsa Muharremi ia kthente, me të veten: Po Adem, na pa e kërkojmë, po pse po na e dërgon? Kësaj pyetje nuk po ia gjej ilaçin.

Sundimtarit: “Për veti grurin për neve kashtën”

Edhe moti na e ktheu shpinën. Thatësia i dha etje edhe më të keqe qeverisë.

Thatësia erdhi edhe motin tjetër sikur të zezat e qeverisë që u shumëfishuan.

Pemët nuk lidhën fruta, perimet ende pa bërë lule, ranë përtokë si fije të thara floku.

Vneshti u djegë si letër duhani.

Patatet i përbinë bubashvabat.

Avulli doli nga lëkura e njerëzve dhe kafshëve. Punë hangarie për pushetin e ri në Rugovë e Kardak. Ngado.

Shpezët ranë sqephapur në krah të njerëzve të mërzitur.

Zbritën edhe dhelprat, derrat dhe ujqit nga pyjet. Iu afruan hijeve të shtëpive.

Erdhën edhe çakejtë dhe ujqit e zinjë që nuk ishin parë kurrë në këtë vend.

Një thes misër vleu një thes ar.

Mësuesit me shkollë o i vranë o i burgosën. Sikur Ymerin e Gjonin.

Djemtë i vranë o i kastruan, sikur Xhemën a Ramadanin.

Lutjet mund të bënin punë, por dekreti i qeverisë, i ndaloi rreptësisht dhe Mulla Idrizin e morën në Stacion të Milicisë. E rrahën për vdekje.

E zezdita, pak pa u pjekë, sa çelë e mëshelë sytë, erdhi një furtunë, breshër e katastrofë, dhe i la kallinjtë pa peshë. Të lehtë pupël. Nën zë këndohej kënga: ”Shoku” Tito “shok i dashtun”, për veti grunin për neve kashtën!

Gjithë fusha mbet e rrjepur si lëkurë e zgjebosur e dashit në pranverë.

U martova me Nurinë e Sopve të enjten. Kjo ishte e mira e vetme. Një e mirë në të gjitha këto të këqia. Vajzat kënduan: /Mori Kabe mori shoqe, pse e more Lari Hoxhën/ Unë e morra s’pat çare/ Me i pshtu vëllaznit prej patare/.

Në fundin e vjeshtës, kur retë e borës ranë përtokë, njerëzit strukur, shihnin malin e tyre që nuk ishte më i tyre. Ruhej nga pylltarët e egër me pushkë e dylbi në krah.

Për një barrë krande, vuajtja, rrahja e uria, pas dënimit në Gjykatën e Rrethit, nuk harrohej përjetë. Pas dy muajve që u lirua Halim Konxheli, vdiq pa mundur të tregojë sa shumë kishte vuajtur.

Ishte fat i jashtëzakonshëm nëse gjendej ndonjë rrënjë e njomë bime.

Harrova, xhanarët i ndëruan rrobat dhe shenjat në kapelë. Kokardat e xhanarëve u bënë petokraka të milicëve. Milica popullore! Gjithçka bëhëj në emër të popullit!

Dimri mbylli rrugët dhe kush shpëtoi duke ndjerë rrezet e diellit në pranverë, shijoi edhe fletat e barishteve që pa peta e bylmet u bënë ushqime shpëtuese.

Nenzit, kjo barishte e fortë që ngrihet mbas të ftohtit të gjatë, dhuronin lëngun e jetes.

Stinët ecën, por nuk ndryshoi asgjë, e kaluara përsëritej.

Bereqeti e kafshët u morën si tepricë a porez.

Pas rrahjeve për armë, shumë njerëz menduan turbullt për të gjetur zgjidhjen. Të braktisen shëpitë apo të kërkojnë shpëtim dikund e me diçka tjetër.

Do shkuan, si Hysen Molliqi me gjithë familje, do mbeten sikur na, do u kapën përfyti me milicë, gjyqtarë, porotnikë e qeveritarë si Mehmet Salihu.

Gjithë sundimtari i keq

E mbaj mend, Adem Lika, kur mbyllte sytë e fliste për të sotmen, për me pa më mirë të kaluarën, thoshte: Kur zoti do me dënu’ nji popull ia çon sundimtarin e keq.

Na pa e kërkue, pse po na e dërgon? Kësaj pyetje nuk po ia gjej ilaçin, ia kthente Muharrem Verbovci.

Ademi me sy mbyllur, thoshte: Kur zoti do me dënu’ nji popull ia çon sundimtarin e keq. Ilaç ka gjithmonë. Njerëzit janë të krijuem me gjetë vetë ilaçin.

Ndërsa Muharremi ia kthente, me të veten: Na, pa e kërkue, pse po na e dërgon? Kësaj pyetje nuk po ia gjej ilaçin. / KultPlus.com

Ha edhe mbaje hidhërimin

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Ulen në sofër gjyshja, baba, nëna, dy motrat dhe tre vëllezërit. Rri te dera, as brenda as jashtë, hidhëruar sa nuk ngris kokën për t’i parë.

Mospërfillja këputet herë-herë nga zëri lutës i nanës: Eja ha djali im.

Jo, përgjigjem kryeposhtë.

Edhe më i hidhëruar vazhdoj: Nuk dua të ha.

Ata të gjithë më shikojnë me gojën plot pite. Edhe qeshen. Ua urrej qeshjen ironike. Edhe talljen në shikimet e tyre.

Baba nuk thotë asnjëherë: Eja, ha!

Edhe kjo më hidhëron dhe më trishton pakufishëm.

Gjyshja është më e mira, me pamjen e butë e joshëse, më thotë: Eja ha djali im!

Le thotë baba, se kur t’i kërcasin zorrët, i bien ndërmend lutjet. Por atëherë do të jenë vonë.

Jam hidhëruar dhe nuk do të ha asnjëherë, mendoj.

Nuk e përfillin hidhërimin tim.

Përse jam i hidhëruar, nuk më pyet asnjëri.

Unë jam shumë i hidhëruar, shtrihem në prag.

Vjen gjyshja, por nuk më qorton.

Më kapë përdore.

Eja ha djali im, thotë.

Jo, i them.

Pse, pyet ëmbël.

Sepse jam shumë i hidhëruar.

Mua më mundon pikëllimi i saj. Vetëm ajo më do. Pas pushimit të mundishëm, ma zgjatë dorën e vogël e të ngrohtë.

Më tërheq lehtë.

Mos harro djali im, të thotë gjyshja: Eja ha, po hidhërimin mbaje.

Edhe të ha edhe ta mbaj hidhërimin. Nuk kam forcë të zgjidh dilemën. Çfarë të bëj? / KultPlus.com

Kush e di ku gjendet Tafi

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

U riktheva duke ringjallur pamjet ku do të gjeja sërish, Tafin, pronarin trupmesëm e shëndetlig të moteleve Joni e Ejona.

Pas njëmbëdhjetë vjete e kërkoja aty në hijen e pishave ku ai i vetëm pinte kafenë e mëngjesit.

Nuk vjen këtu ka vite, më tha rojtari i parkingut përballë dy ndërtesave të braktisura të moteleve të dikurshme.

Lin, më duket jeton në Paris, po ndoshta edhe ka vdekur, e plotëson polici që rri përpara derës së parkingut të marketit ”Ola”. 

Ka vite nuk ka pyet njeri për Tafin, thotë Lini dhe largohet. Shumë vite. Shton habitur: Ku të bie ndërmend, për Tafin!

Vera e parë

Mos kërko të marrësh vesh asgjë nga unë, ti them kur dua, më tha pas ditës së katërt të njohjes.   

Shërbyesja, gruaja që vinte nga qyteti për të pastruar çdo mëngjes dhomat, më mori ditën e katërt të pushimit, orën Omega. I pagjetur nga ankesa ime për të sqaruar rastin, se shërbëtoren e kishte familjare, Tafi më hapi një fletë të vogël të jetës që ishte vështirë për ta lexuar nga jashtë.

E paguaj unë, por lëre, më tha shkurt. Sa kushton ora?

E kam kujtim nga baba, i thashë.

Ora nuk paska çmim, tha dhe me shkëputje të ngadalshme të fjalëve, vazhdoi: Babai im më la shumë kujtime të bukura.

U ngrys, përbiu fjalët, dhe me mund fshehu pikëllimin.

Vera e dytë

Biznesin e ngrita pas shpërthimit të burgjeve komuniste. Këtë e bëra për të harruar urrejtjen se urrejtja është, nuk di, instinkt apo emocion dërrmues. Thashë të ik nga realiteti, të largohem në botën ku të shikojnë shumë sy fatalë pa të parë asnjëherë. Pa të njohur askush. Ndërsa, unë i shihja ata. Përpara tyre rrinte deti provokues i gatshëm për të fshehur përherë trishtimin e pakthyeshëm. E kupton, biznesi në det përgjithmonë ka pengesa të tmerrshme. Nuk ka vijë të qartë ndarëse me krimin.

Të duket mirë kur përmend fjalën biznes. Mendon në para, në botë me plot beteja, të kesh shumë pengesa, të hysh në një proces evolucioni nga i cili nuk trembesh se do të të largojë ndokush, mbasi nuk të mundësohet dhe as lejohet të kthehesh mbrapa. Ose fundosesh e të hanë peshkaqenët ose del matanë në breg me thesin plot para. Kështu, je i bllokuar nga të gjitha anët dhe papritmas sheh rrugën e vetme, të dalësh në bregun tjetër fitimtar.

Nuk e mohoj, biznesi im ishte larg nga nënshkrimet zyrtare. Mos mendo ta kem lajmëruar në ndonjë regjistër, llogari a zyrë ndonjë gjë. Biznesi im i tëri ishte rrëshqitje e gjallë nëpër ferr, më skafe dhe sy të tmerruar, me zëra të pafund të pashpresë, të padëgjuar ndihme, një shkretëtirë e lodhur nga thatësira e pritjes dhe padurimit.

Dua të mos e kujtoj, por nuk mund të harroj asgjë.

Mbante me dorën e djathtë pjesën e gjoksit, nën të cilin, thoshte, janë therjet e zemrës.

Vera e tretë

E kam të pamundur të mendoj kthjelltë, kjo më dhemb. Prindërit e mi mendonin dhe flisnin me zemër, por asgjë që deshën nuk iu kthye për të mirë të tyre. Secili lavdëron të vetët, për Tetoshët, dua ta besosh, unë kisha prindër për t’u krenuar, megjithëse jeta më bëri të jepja përgjigje të hidhur për ata dy të dashur që vuanin shumë pse nuk mbanin kurrsesi shtatë fëmijët në oborrin me fik e ullinj në Kavajë, përveç me lutje e shpresë. Tani ata janë të vdekur dhe do të doja të ishin këtu, të kënaqeshin ata dhe unë dhe të më tregnin çfarë të bëj me lirinë, me veten time të lodhur.

Fytyra e zbardhur si copë e hollë letre e Tafit, provon të mos ndryshojë kur ai ende më vendosur e shtyp me dhëmbë tronditjen e pakëndshme sjellur si fragmente të ftohta ajri.

I ndërtova, ja i sheh këto dy motele, jo për të jetuar se jetoja mirë me paratë e dërgimit të njerëzve matanë: shqiptarë, kurdë, iranianë, në Itali, por për të zënë këtë hapësirë, që ishte e shtetit dhe donin ta merrnin njerëzit që kanë ngrënë jetën e të tjerëve, edhe timen, në emër të vuajtjes së të pafajshmëve. Desha të hakmerrem për vuajtjet në burgje dhe punën përditë të vdekshme në tharjen e kënetave, nga të cilat nuk pushonte kurrë të dilte vrullshëm ujë dhe vetëm ujë i trashë, ja si gjaku i zënë tashti në damarët e gjymtyrëve të mia.

…

Tafi vështron pikëlluar nga motelet, vendi ku rri është anash, mu pamje buzë plazhit të Malit të Robit. Joni dhe Ejona janë midis pishave të mbjella nga nxënësit e Shkollës Teknike Amerikane Hari Fullc që para Luftës së Dytë Botërore, me bukurinë më të rrallë në vijën e mesme të bregdetit shqiptar. Nga kati i dytë i Jonit pishat duken si valëza të renditura.

 Kënaqu thotë, Tafi, me valët e kaltra të këtij deti që na kujton fundin me shkumë e gjethe të thara.

Vera e fundit

Njeriu është dhe nuk është një qenie e vërtetë. Asnjëherë s’ka të drejtë të abuzojë me të tjerët, më kupton. Po, por në sytë e të gjithëve duket dhimbja e keqkuptimi kur i hyjnë aventurës më të rrezikshme dhe më të mirë të kapërcejnë detin  pa u vërejtur nga askush. Të kalosh detin si mister, padënueshëm. Edhe vet pastaj shndërrohesh në mister dhe enigmë të pazbërthyeshme.

Po të dilja një herë nga ky fund tuneli, do të ecja në rrugë tjetër.

Unë kam dhimbje, më thoshte dhe t’i  nuk e di shfryrjen e saj. Shkon të flesh dhe atëherë përpara gjumit e ndjen gjithë tmerrin në shpirtin tëndë. Je i lodhur, por ende më i lodhur zgjohesh. Secilën ditë zbret më i pamundur.

Mendoj të ikë, ndoshta në Kanada a në Paris. Nëse pyet përse, kuptohet, psenë nuk di të ta them.

Pa verë

Tafi për zbrazëtinë: Babai ishte anëtar i Bandës Muzikore të Oborrit Mbretëror. Në varfërinë e madhe, në mbrëmje, te fiku, merrte ca kokërr ulliri e rakinë dhe ia thoshte këngës me mandolinë. Mua sot nuk më këndohet, jo pse nuk kam zë, por nuk kam shpirt. Shpirtin e kam bosh, më të trazuar edhe se deti me gjashtë ballë. Kam plot para që nuk më duhen tjetër përveç të kujtoj mënyrën tragjike të kapjes së tyre. Rrugë të pastër për fitim të madh nuk ka. Babai nuk kish para, por shpirtin kish sa deti, thoshte, Tafi.

…

Tafi, po kush e di ku gjendet Tafi, vazhdon të mërmërisë vetëmevete rojtari i parkingut. / KultPlus.com

Rileximi i letrës për “kritikuesit”

Posted on by Kult Plus

Nga Ibrahim Berisha

Ishte një letër dërguar ka vite që kish zënë vend në arkivin elektronik. E rilexova për të pasur arsye të mendoj sërish për të gjithë ne që shkruajmë…

Kjo ka të bëjë me të grushtuarit me përkëdhelje.

Ju që rrini nën hije dhe vështroni rrjedhën e ngjarjeve, ju që gjuani analiza kritike nga afërsia e oxhakut pa mos e sfiduar të ftohtit e akullt: qetësohuni.

Ne nuk kemi nevojë të na tregoni se në ç’pikë mjerimi kemi arritur, sepse këtë nuk e kuptojmë vetëm tash, e kemi kuptuar kaherë, kemi mbërri deri në këtë stad, sa nuk na duhen analiza.

Nuk na duhen analizat tuaja për ta kuptuar kur gjithçka është më shumë se e dukshme.

Mund ta ruani akoma më shumë dijen dhe energjinë tuaj pozitive, “për ditë të vështira” kur vendi të ketë vërtetë nevojë për ju që të hidhni mendime kritike.

Secila koha ka nevojë për mendime të veçanta dhe kjo më kujton diçka. Më kujton thënien e Max Weberit “nëse në dashuri thuhet mos i rezisto me dhunë të keqës, në politikë thuhet, rezistoji të keqes me dhunë”!

Mund të liroheni pra nga prangat e “ndershmerisë” për të ndershmit, sepse të qëndrosh larg mishërimit me politikën, për t’ mos i vënë vetes emrin politikan, epitet që është bërë sot sinonim i së keqes së pa kompromis, vërtetë është ruajtje e privilegjit,

Por ama, privilegji humbet atëherë kur të skenjohesh në qoshe dhe në emër të dëlirësisë intelektuale fokuson kontributin tëndë vetëm në një sferë që të krijon komoditet dhe emër, ndërkohë që energjia jote duhet të zhvendosë efektin e saj pozitiv atje ku çdo gjë përmbyset.

Neve po heshtim, sepse nuk na ka ngelur armë më e fuqishme se heshtja.

Aty po gjejmë ngushllim duke u strehuar mbrapa buzëqeshjeve të rreme që herë-herë i postojmë në rrjetet sociale, ama juve zoterinjë të nderuar, mos na e rikujtoni se në ç’vurbull të vluar trishtimi po jetojmë, sepse dhimbjes dhe ankthit tonë po i shtoni akoma më shumë aciditet.

“Vendet më përcëlluese në Ferr, u janë rezervuar atyre që në periudhat e krizës morale kanë ruajtur neutralitetin e tyre”, më jipet e drejta ta citoj Dante Aligerin

Mos na gjykoni ju lutem! Jemi njerëz edhe mund të gabojmë, por ama na lejoni të paktën të jetojmë me shpresën e rreme brenda vetës se dita tjetër do të zbardhë me plotë rreze dielli që ngrohin njësoj të gjithë banorët e pallatit, në gjithë botën, sepse mrekullitë ndodhin.

Kjo pra është lutja, mos na “bombardoni” ende më shumë me analiza, sepse ne i besojmë fjalës suaj dhe, kur brenda tyre shihet trishtimi, na shtohet edhe më shumë frika dhe nuk dimë si ta mendojmë të ardhmen tonë. / KultPlus.com