Këngët dhe vallet shqipe po ja mëson botës, Janet Reineck: Gratë shqiptare i kanë thyer “muret prej guri”, por ende ka shumë sfida

Posted on 13 Prill, 202413 Prill, 2024 by Kult Plus

Jeta Zymberi

Kur Janet Reineck dëgjoi për herë të parë tingujt e muzikës shqipe në Smotra të Zagrebit, ajo nuk e dinte se sa thellë do të depërtonte tek ajo kjo melodi e huaj. Kjo muzikë nuk ishte thjesht tingull, por shumë shpejt do të shndërrohej në udhëtimin e saj drejt fillimit të njohjes së një bote të re, drejt Kosovës.

Vallëzimi e muzika shqiptare ishin kontakti i parë me Kosovën, dhe ftesa për një vizitë në këtë vend, ishte ftesë për një jetë të re që ajo as nuk e kishte imagjinuar. Kontakti i parë me tokën e Kosovës ishte një dashuri si duket e përjetshme për Janet Reineck, një amerikane që u impresionua nga jeta në fshat, nga pitet e veçanta të Rugovës e specat me gjizë, nga dasmat, vallet, muzika, jeta në bashkëjetesë, gjuha, mikpritja, dashuria e respekti mes njerëzve, gjëra që e mbajtën atë të lidhur brenda historisë së kësaj toke.

Për Janet, kjo botë e re ishte shkolla më e rëndësishme e jetës dhe shtysë që ajo të kthehej në Kaliforni për të kërkuar grant përmes të cilit do të zhvillonte hulumtim në Kosovë dhe do të realizonte doktoratën e saj në Antropologji për Universitetin e Kalifornisë, Berkeley.

Jeta e grave të cilat nuk guxonin të dilnin jashtë dyerve të shtëpisë, për Janet ishte shumë intriguese, por ajo i shijoji ditët me këto gra e u bë pjesë e sfidave të tyre. Si një grua plotësisht e lirë e cila kishte ardhur e vetme nga Amerika, ajo u mundua të ju mësoj lirinë, fjalën, shkollimin e të drejtat e tyre.

Për 8 vite në Kosovë, midis 1981 dhe 1997, ajo i përfundoi hulumtimet për një Master në Etnologjinë e Valleve (UCLA) dhe një Ph.D. në Antropologji (UC Berkeley).

Hulumtimi i saj Master ishte i fokusuar në vallet dhe zakonet e Kosovës rurale, duke përfshirë Hasin, Rugovën dhe Gollakun, me fokus në traditën e pasur të Opojës me këngë-vallet e saj të grave dhe ciklin e 11 valleve të burrave, Kellçoja. Disertacioni i saj “E kaluara si strehë: Migrimi gjinor dhe ideologjia ndër shqiptarët e Kosovës” është një studim i detajuar i zakoneve dhe botëkuptimit shqiptar.

Përgjatë këtyre viteve, Janet u largua disa herë nga Kosova, por asnjëherë nuk u shkëput tërësisht. Secilën herë që kthehej, ajo vinte me një mision.

Gjatë qëndrimit të saj në Kosovë, ajo realizoi rreth 4000 fotografi, 25 orë video, dhe histori të shumta, ajo u bë një kontribuuse e pashoq në përforcimin e historisë së Kosovës.

Pamjet e viteve të luftës në Kosovë, Janet i pa nga Santa Barbara bashkë me prindërit e saj. Por kontributin për Kosovën u mundua ta jap në çdo vend e rrethanë.

Vitit 2002 e riktheu në Kosovën e lirë. Edhe sot, Janet është e befasuar nga transformimi i këtij shteti të dalë nga lufta. Por ajo nuk e mohon që ka ende shumë punë për tu bërë. Madje, ajo ja ka dhënë edhe një mundësi vetes për të kontribuuar në Kosovë e të cilën na zbulon gjatë bisedës.

Në këtë intervistë të veçantë për KultPlus, Janet zbulon shumëçka, ajo ndër të tjera rrëfen se Kosova për të është më shumë se një destinacion. Është një histori që nuk ka fund, një mundësi tjetër për të kontribuar në zhvillimin e kësaj toke dhe për të rënë në dashuri me të përsëri.

Deri në rikthimin e saj të radhës, “Xhamadani vija-vija” e “Moj Hatixhe” janë vetëm disa nga këngët shqiptare që ajo po vazhdon t’ua mësojë grave në Amerikë e Francë, atje ku antropologia po vazhdon rrugëtimin e saj në shpalosjen e vlerave e traditave shqiptare.

Kur keni dëgjuar për herë të parë për Kosovën dhe si ju sollën vitet ’80 në këtë vend, i cili dikur ndoshta ka qenë krejtësisht i panjohur për ju?

Unë isha duke studiuar Etnologjinë e Kërcimit në UCLA dhe kisha udhëtuar në Ballkan, duke kërkuar për një temë për hulumtimin tim të masterit. Në verën e vitit 1980, takova kërcimtarë shqiptarë në Smotra të Zagrebit dhe u mahnita menjëherë nga vallet dhe muzika shqiptare. Disa valltarë më ftuan të vizitoja fshatin e tyre Germovën, afër Vitisë.

Në përshkruaj kontaktin e parë me vendin tonë dhe cilat ishin gjërat e para me të cilat u ballafaquat?

Mora trenin për në fshatin e tyre ku po bëhej një dasmë. Në moment më bëri përshtypje tubimi i vajzave, këngët dhe vallet, festa. Më ftuan të qëndroja me një familje dhe e adhurova stilin e jetesës shqiptare që po e shihja për herë të parë: ulur rreth sofrës duke ngrënë pite, duke pirë çaj në oda, të gjithë ngriheshin në këmbë për të përshëndetur mysafirët. E adhurova tingullin e gjuhës shqipe, muzikën, afërsinë e njerëzve. U ktheva në Kaliforni dhe aplikova për një grant Fulbright për të bërë hulumtim në Kosovë. M’u dha granti në pranverën e vitit 1981. Për shkak të telasheve të asaj kohe, më duhej të prisja 6 muaj për të marrë lejen për të ardhur në Kosovë.

Një grua nga një prej vendeve më të zhvilluara në botë, vjen në një vend të vogël si Kosova, dallimet sigurisht si dita me natën, si i perceptoje gjërat fillimisht dhe çka tu duk më e pabesueshme?

U vendosa në një familje në Bregun e Diellit në Prishtinë, dhe u bëra pjesë e një lagjeje e cila ishte një përzierje e familjeve nga qyteti dhe fshati. E adhurova çdo gjë rreth njerëzve dhe stilit të jetës. Më e pabesueshmja? Gjërat më të thjeshta – mikpritja dhe ngrohtësia e njerëzve, të cilën e përjetova gjatë vizitave të përditshme në familje.

Traditat, doket e zakonet shqiptare konsiderohen si mjaft te veçanta, po për ju si ishin, të dhanë mjaftueshëm material për studimin tënd?

Një nga miqtë e mi të parë ishte Dushe Gjevukaj nga Rugova, e cila po studionte për infermieri në Prishtinë. Ne shkuam disa herë të vizitonim familjen e saj në Kuqishtë. Nëna dhe babai i saj ishin ata që unë i quaja shqiptarë ideale – të përulur, të fortë, punëtorë, të zgjuar dhe të dashur. Pranvera ishte e mrekullueshme! Dimrat ishin aq të ftohtë, sa më mbështillnin kokën me pulovër që truri im mos të ftohej. Ishte e mrekullueshme të ishe pjesë e jetës së tyre në fshat, duke e përjetuar stanin ku bëheshin produktet e qumështit, duke ngrënë piten e veçantë të Rugovës dhe speca me gjizë. Kam pasur nderin të takoj edhe tezen e Dushes Mire, një virgjëreshë të përbetuar që bënte jetën e burrit, bariut, e respektuar nga familja dhe rrethi.

Pozita e gruas në shoqërinë tonë, kur kthehemi te vitet 80’ – 90’ nuk ishte aspak e mirë, gra që shpesh e kishin të ndaluar të dilnin edhe deri tek dera e oborrit, si i perceptoje këto rrethana, ishin të pakapshme për ju si një grua që kishte ardhur vetëm në një vend krejtësisht të panjohur?

Kam kaluar vite duke u njohur me shqiptarët, duke përfshirë shumë gra që nuk dilnin jashtë oborrit të tyre përveç për dasma apo raste të veçanta. Është një pyetje delikate dhe meriton një diskutim të gjatë e të menduar. Përvoja ime ishte se në një familje patriarkale, familje të zgjeruar, lumturia e një gruaje varej më shumë nga marrëdhënia e saj me vjehrrën dhe me nuset e tjera në familje, sesa me burrin. Shumë nga gratë që njihja ishin më të lumtura se shoqet e mia amerikane, NËSE ato kishin një vjehërr dhe burrë të mirë – sepse ato nuk ishin kurrë vetëm. Ato mund të lulëzojnë në rolin e tyre si nuse, grua dhe nënë dhe ishin të respektuara nga rrethi për përmbushjen e këtyre roleve. Shumë gra në brezin e vjetër ishin më të lumtura në martesat e rregulluara se sa gratë në martesat amerikane, sepse martesa kishte një kuptim krejtësisht të ndryshëm me pritshmëri të ndryshme. Nga ana tjetër, nëse gruaja ishte e pakënaqur në martesë ose familjen e saj të gjerë, ajo ishte e bllokuar dhe në një situatë të keqe – si në Amerikën e viteve 1950.

Studimi juaj “E kaluara si strehë: Migrimi gjinor dhe ideologjia në mesin e shqiptarëve të Kosovës” duket të jetë një hulumtim i thellë në realitetin shoqëror dhe kulturor të Kosovës. Çfarë gjetjesh interesante dhe emocionuese keni bërë gjatë këtij studimi?

Në vitin 1986 u ktheva në Kosovë për të bërë hulumtime për doktoratën time në Antropologji për Universitetin e Kalifornisë, Berkeley. Në atë kohë, kisha lirinë për të udhëtuar në gjithë Kosovën dhe për të bërë hulumtime të thelluara në Opojë dhe Has. Hulumtimi u bazua mbi përvojat e mia me familjet dhe shumë intervista me njerëz për të kuptuar botëkuptimin e tyre. Pyeta burra të vjetër rreth historisë, organizimit të familjes së zgjeruar dhe traditat e Kanunit. Pyeta gra të moshuara për martesën dhe rolin në jetë. Pyeta të gjithë për martesat me mësitni, rolet e grave, arsimin dhe migracionin. Disertacioni im (i cili do të botohet këtë verë në Kosovë) është një eksplorim i të gjitha këtyre gjërave, dhe i efekteve të migracionit të komunitetit dërgues – shumë ndryshe në vitet 1980 sesa tani!

Ju u rikthyet në vitin 1994 në Kosovë bashkë me djalin tuaj Jeremy-n, për të drejtuar projektet e ndihmës humanitare për Oxfam dhe Komitetin Ndërkombëtar të Shpëtimit, çfarë ju bëri të ktheheni edhe njëherë në këtë vend?

Ishte shumë e vështirë të shikoje shpërbërjen e Jugosllavisë dhe dhunën e shtypjen që po ndodhte në Kosovë nga siguria e Amerikës. Doja të kthehesha në Kosovë, dhe një ditë mora një telefonatë nga Oxfam, një OJQ britanike, për të parë nëse mund të drejtoja një program ndihme në Kosovë, përkundër situatës së vështirë atje. Unë thashë menjëherë PO, dhe Jeremy dhe unë u vendosëm tek një familje në Taslixhe. M’u lejua të bëja projekte në Viti – një qytet me fshatra shqiptare dhe serbë dhe fshatra të përziera. Mblodha një ekip shqiptarësh dhe filluam punën.

Gjatë këtyre viteve qëndrimi në Kosovë ju bashkë me ekipin tuaj punuat për të forcuar shoqërinë civile në komunitetet që vuanin efektet e padrejtësisë dhe pabarazisë. Mobilizuat njerëzit që të arrinin të ndërtonin shkolla, të hapnin puse me ujë të pastër e gjithashtu shfrytëzuat kohën që tu mësonit fëmijëve të fshatit gjuhën angleze. Si ishte kjo përvojë për ju dhe ke takuar ose njeh sot ndonjë nga këta fëmijë që padyshim ju në atë kohë ishit ndoshta frymëzim?

Ne gjithashtu organizuam kurse për edukimin e shëndetit të grave çdo dy javë në të gjitha fshatrat. Për të realizuar këtë, formuam një grup aktivistësh të rinj, “Legjenda.” Aktivistet punonin në fshatrat e tyre për t’i nxjerrë gratë nga shtëpitë e tyre dhe për t’i bindur të marrin pjesë në kurset. Ata gjithashtu punuan për t’i shtyrë vajzat e reja ta ndjekin shkollën e mesme, çka ishte një problem i madh në Vitin dhe shumë rajone në atë kohë. Jeta e aktivistëve u ndryshua përgjithmonë përmes kësaj pune. Në vend që të qëndronin në shtëpi, shumica morën diploma universitare dhe u bënë gra profesioniste. Dhe po, më pëlqente t’u mësoja anglisht fëmijëve në kohën time të lirë! Dhe Jeremy qëndronte në fshat me familjen Tafa – 21 persona duke përfshirë 13 fëmijë!

Gjatë viteve 1980 në Kosovë ju realizuat 4000 fotografi, 25 orë video dhe video intervista, tregime dhe këngë të panumërta. Çfarë rëndësie kanë sot për ju këto materiale?

Sot, çdo familje kosovare ka njerëz që bëjnë foto dhe video. Në atë kohë, unë isha i vetmi person! Jam shumë e lumtur që i kam këto të dhëna të jetës shqiptare në vitet 1980 dhe 1990, për Kosovën dhe veçanërisht për familjet, për dasmat e dokumentuara dhe foto të njerëzve të dashur të atyre familjeve që tani janë të vdekur. Këto janë thesare që dua t’i ndaj me të gjithë!

https://www.janetreineck.com/kosova-photo-collections?lang=sq

Në vitin 1997, me luftë në horizont, ju u desh të largoheshit nga Kosova e cila nuk vonoi e hyri në një luftë të ashpër. Ju si një grua që kishit qëndruar për vite të tëra në këtë vend e kishit krijuar miqësi me shumë familje, si e pat nga larg pushtimin që Serbia ja bëri Kosovës?

Nuk doja të largohesha – kisha plan të qëndroja në Kosovë, nuk kisha ndërmend të largohesha. Mendoj se policia serbe nuk mund të na duronte më gjatë – posaçërisht policia në Viti që na shihte gjatë gjithë kohës me shqiptarë, duke mbledhur njerëz dhe duke folur për çështje serioze. Në këto takime ne flisnim për rregullimin e shkollave dhe dërgimin e vajzave në shkollë, por mund të kishim qenë edhe duke mbledhur para për të blerë armë – serbët në të vërtetë nuk dinin se çfarë po bëja unë. Kështu që kur shkova për të zgjatur vizën time, ata refuzuan. Përpjekja për tu kthyer në Kosovë zgjati me muaj, por në fund u dorëzova dhe u ktheva në Santa Barbara ku ishin prindërit e mi.
I ndoqa çdo ditë ngjarjet e tmerrshme në Kosovë – pashë masakrat në CNN, e dija që miqtë e mi po iknin në Maqedoni apo Shqipëri. Doja të shkoja atje për t’i ndihmuar ose të paktën për të qenë me gazetarët që raportonin historinë, por si një nënë beqare e një 7-vjeçari, ndjeva se nuk mund të rrezikoja. Ne pritëm dy të rinjë nga Kosova të cilët përfunduan në Santa Barbara si refugjatë, duke përkthyer për disa fëmijë që u plagosën në luftë dhe i sollën atje për operacione. Të rinjtë jetuan me ne për një vit – djali im flinte në dysheme në dhomën time për të mundësuar qëndrimin e tyre tek ne.

Duket sikur Kosova është një vend i përbërë nga magnetizmi, pas viteve të luftës ju u rikthyet përsëri në Kosovë, si e gjetët Kosovën e pasluftës dhe cilat ishin ndryshimet e para që i hasët?

Kur e vizituam Kosovën në vitin 2002, ishte si një vend tjetër, me peshën e shtypjes serbe të hequr nga zemra dhe mendjet e miqve tanë. Mendova se puna që bëmë në Viti do të dukej e vogël në krahasim me të gjitha zhvillimet që po bëheshin nga NATO dhe OJQ-të ndërkombëtare, por gabova! Njerëzit me të cilët kisha punuar në Viti e shihnin bashkëpunimin tonë si kaq të domosdoshëm, sepse ishte bërë në një kohë të vështirë, të rrezikshme.

Në vitin 2010, ju krijuat World Dance for Humanity. Në këtë kurs ju vazhdoni të ju mësoni grave nga e gjithë bota vallëzimet shqiptare, si i presin dhe cilat janë komentet që i bëjnë mbi traditat tona të vallëzimit?

Unë i adhuroj vallet dhe muzikën shqiptare dhe jam shumë e lumtur t’ua prezantoj njerëzve atë – ata e duan! Unë përdor të gjitha llojet e muzikës – gegë, toskë, tradicionale, pop dhe rock. Po krijoj disa valle të reja me këngë të bukura shqiptare të bazuara në lëvizjet tradicionale shqiptare, për t’i shtuar në repertorin e valleve në Kosovë dhe jashtë saj!

Në vitin 2022 ju sollët në jetë librin “Një amerikane në Kosovë”, ku keni shpalosur historinë tuaj personale, si është prit ky libër dhe çfarë vlerë ka për ju?

Kam punuar për dekada të tëra dhe kam rritur djalin tim si një nënë e vetme. Kam punuar në libër gjatë viteve, kur kisha pak kohë – thjesht për të mos harruar detajet e përvojës sime në Kosovë. Libri u është dedikuar familjeve që më pritën në shtëpitë dhe në zemrat e tyre. Po e ndaj faqen time të internetit pa pagesë për lexuesit, si dhuratë për Kosovën. Mendoj se për njerëzit që përjetuan Kosovën në vitet 1980 dhe 1990, kjo sjell kujtime për jetën siç ishte dikur. Për të rinjtë që e dinë vetëm Kosovën pas luftës, është një rrëfim për jetën e prindërve dhe gjyshërve të tyre. Shpresoj që do të thellojnë vlerësimin e tyre për traditën shqiptare dhe për sakrificat e bëra për pavarësi.

Keni zbuluar për ne se në muajin korrik do të ktheheni përfundimisht që të jetoni në Kosovë, pse e morët këtë vendim?

Pse po heq dorë nga një jetë komode, produktive dhe e lumtur në Kaliforni për t’u zhvendosur në Kosovë, më thonë? Për shkak të dashurisë që kam ndjerë për Kosovën që kur kam shkelur për herë të parë aty në vitin 1980. Më tërheq kultura, shoqëria, gjuha, toka shqiptare dhe jam mahnitur nga transformimi i frymëzuar nga pavarësia e pasluftës. Marrëdhëniet e mia me njerëzit – fshatarët dhe banorët e qytetit – janë kaq të thella, pasi kemi përjetuar kaq shumë së bashku në vitet ’80 dhe ’90: ngrohtësinë dhe pasurinë e jetës familjare, si dhe represionin, konfliktet dhe vështirësitë ekonomike që kaluan shqiptarët. Shpresoj të përdor aftësitë e mia për t’i ndihmuar shqiptarët të orientohen në sfidat politike, ekonomike, sociale dhe ideologjike me të cilat po përballen. Shoh se angazhimi im i gjatë në Kosovë para luftës, njohuritë e mia për gjuhën, kulturën dhe historinë, dhe fakti që jam amerikane, më japin një “kapital shoqëror” që shpresoj të jetë i dobishëm për Kosovën në ndonjë mënyrë.

Kosova sot dhe nesër sipas jush?

Çfarë ka arritur Kosova që nga lufta është vërtet e mahnitshme! Shqiptarët janë një model i zgjuarsisë, energjisë dhe aftësisë për të parë botën! Në anën tjetër, ka sfida serioze – këto janë ato për të cilat unë jam më e vetëdijshme:

• Migrimi (ikja e të rinjve në Evropë, zbrazja e fshatrave, ikja e trurit)

• Shpenzimet e tepërta për shtëpi të mëdha, makina dhe ndërmarrje shërbimi – në vend të ndërmarrjeve prodhuese

• Mungesa e vendeve të mjaftueshme të punës me pagë adekuate

• Përpjekjet në arsim dhe shëndetësi

• Fraksionalizimi – shumë fajësime ndaj njëri-tjetrit dhe fajësimi i qeverisë për problemet e Kosovës, kur BASHKIMI është jetik – vendimtar!

Dhe për fund, duke pas parasysh se ju keni njohur një grua shqiptare ndryshe në vitet e 80-ta, dhe gruaja sot në Kosovë. Çfarë paralele mund të tërhiqni mes gruas dje dhe gruas sot, duke pas parasysh se Kosova sot udhëhiqet edhe nga një grua presidente?

Mendoj se është fantastike që Vjosa Osmani është presidentja juaj – ajo jep një shembull për vendet e tjera. Sigurisht, jetët e shqiptarëve kanë ndryshuar krejtësisht që nga vitet 1980 kur unë studioja jetën e grave. Tani ka shumë liri. Gratë shqiptare i kanë thyer “muret prej guri” dhe tani janë pjesë e botës. Por ende ka shumë sfida në drejtim të përfaqësimit, pagave, të drejtave themelore dhe barazisë gjinore në shtëpi dhe në hapësirën publike.

Shpresoj që me kthimin në Kosovë të mund të ndihmoj në disa nga këto fusha! / KultPlus.com

Zëri kumbues i historisë shqiptare, Marin Mema: Mbështetja te rrënjët është kthesa e vetme drejt një kombi më të fortë

Posted on 30 Dhjetor, 202329 Dhjetor, 2023 by Kult Plus

Jeta Zymberi

“Mos na harroni se të djegun jena ne për Shqipëri!”. Këto janë fjalë që vijnë nga territoret shqiptare që ndër shekuj u mbuluan nga e vërteta, territore që sot po gërvishten nga një gazetar shqiptar, i cili parim jetësor e ka të vërtetën.

Një personalitet që dallon. I cili është ngritur si një mur mbrojtës duke e bërë të pamundurën në zbulimin dhe ekspozimin e rrënjëve shqiptare.

Atë, as nuk mund ta quash historian, as gazetar, Marin Mema është një hulumtues i pasionuar i historisë dhe kulturës shqiptare, një romantik i storjeve mbi territoret e humbura shqiptare. Një nga faktorët kyç që mund të nënvizojmë në këtë rrugëtim të Memës, është fuqia brenda vetes si dhe detyrimi që vjen nga thellësia e shpirtit që shtyn me patjetër drejt njohjes së të vërtetës, zbulimit të historisë dhe identitetit kombëtar.

Si një shkëndijë mbi qiellin e kombit tonë, Marin Mema po shtron një rrugë të ndritshme të dijes dhe kërkimit. Nëpërmjet gazetarisë së tij, ai ka krijuar një urë midis të kaluarës dhe së tashmes, duke hedhur dritë mbi ngjarje dhe figura të harruara nga historia zyrtare. Ai është një interpretues i veçantë i historisë shqiptare, duke na treguar se çdo ngjarje ka një kontekst të thellë dhe një lidhje me ngjarjet e tjera.

I thjeshtë në dukje, me një modesti të jashtëzakonshme, me një zë kumbues që tërheq vëmendje dhe të jep bindje, Marin Mema dhe unë u takuam në ambientet e KultPlus Caffe Gallery për të realizuar këtë intervistë që për mua është shumë domethënëse.

Me një fjalor të pasur të cilin duket që e ka marr pak nga të gjitha tokat shqiptare ku i ka shkelur këmba, ai na rrëfen se çfarë e shtyu të fillojë këtë kërkim të thellë të identitetit kombëtar.

Të flasësh me Marin Memën është një sfidë për zemrën dhe intelektin bashkë. Atdhedashuria shpërthen si vullkan brenda teje dhe pavarësisht se sa përpjekje bën për të mbajtur ndjenjat nën kontroll, forca e tij, si një fuqi e natyrës së pashpjegueshme, tërheq çdo qelizë të ndjesisë patriotike brenda teje, duke treguar se dashuria për kombin është një flakë që nuk shuhet dot.

Kur flet për ‘Gjurmët Shqiptare’, që tashmë ka shënuar një dekadë, ai thekson se ky projekt i ka dhënë një eksperiencë të jashtëzakonshme dhe e ka frymëzuar të sjellë në pah shumë histori të harruara dhe të lëna mënjanë. Nëpërmjet kësaj pune, ai ka ndeshur shqiptarë që kanë ruajtur me zell dhe dashuri identitetin e tyre, edhe pse kanë përjetuar presion dhe tentativa për t’i asimiluar. Ai thotë se identiteti kombëtar nuk duhet harruar në errësirën e globalizmit dhe se mbështetja te rrënjët është kthesa e vetme drejt një kombi më të fortë.

Marin Mema, një personalitet i pasur me dije, nëpërmjet pyetjeve, na udhëzon në një udhëtim emocionues nëpër kohë dhe hapësirë, duke na sjellë para syve ngjarje dhe momente të ndryshme gjatë takimeve me shqiptarë që valët e jetës i kanë detyruar të deklarohen diku si kroat e diku di turq, por që dashuria e tyre për Shqipërinë, forca dhe sakrificat e tyre, të thyejnë shpirtin e të nxjerrin lotët, lotë të cilët duhet t’i kthejmë në mbështetje për këta njerëz që vuajtjen për atdheun e kanë përqafuar me dekada të tëra.

Misioni i Marin Memës tashmë është bërë një thesar i përbashkët kombëtar sepse ai na mëson se historia nuk është thjesht një varg ngjarjesh, por një rrugë e plotë që na lidh me të kaluarën dhe formon identitetin tonë.

Ai është një shembull i rrallë i një njeriu që ka vendosur të jetë pjesë e rrënjëve që i kërkon me aq përkushtim, sepse siç pohon edhe ai vetë, kombin duhet dashur me të mirat e të këqijat e veta.

KultPlus: Si nisi puna juaj për të nxjerrë në dritë të vërtetën mbi shqiptarët. Çfarë ju nxiti më shumë për të hulumtuar në këto terrene?

Marin Mema: Është diçka që ti e ke brenda vetes, e ke brenda shpirtit, brenda zemrës së mushkës, nuk e shpjegon dot, të vjen natyrshëm. Ti fillon të krijosh të dhënat e para, të marrësh informacionin e parë dhe kupton që ka pasur një tentativë të përhershme për t’i shuar elementë historisë tonë, të identitetit tonë kombëtar, për t’i zhdukur, për t’i mbajtur të mbyllura dhe atëherë ti përfshihesh plotësisht në një përpjekje për të nxjerrë sadopak në pah. E kam thënë shpesh, këtë e bëj jo për të sulmuar kombet e tjera, thjesht për të treguar më shumë për vendin tonë, për kombin tonë.

KultPlus: Gjurmë shqiptare tashmë ka shënuar një dekadë punë dhe ka shpërfaqë shumë fakte mbi vjetërsinë, kulturën, traditën shqiptare, krejt ky rrugëtim i këtij emisioni, sa ka plotësuar brendësinë e Marin Memës në kërkim të rrënjëve shqiptare?

Marin Mema: Mbi të gjitha më ka dhënë një eksperiencë të jashtëzakonshme. Më ka bërë që të sjell disa gjëra deri diku të reja, sigurisht dhe shumë gjëra tjera që ishin të thëna më parë nga puna e jashtëzakonshme e historianëve e studiuesve, por që ishin lënë mënjanë. Pra, këta historianë dhe studiues nuk kishin marrë asnjëri mbështetjen që duhej. Për mua ka qenë një eksperiencë e jashtëzakonshme dhe vazhdon të jetë një eksperiencë e jashtëzakonshme, sepse kam vizituar zona që nuk do t’i kisha vizituar dot kurrë nëse do të kisha punuar në një sektor tjetër. Domethënë, unë nuk arrij t’i harroj kurrë dot as eksperiencat në Nish, as në Mollëkuqe, as në Kurshumli, as në Prokuplje, as në Sanxhak të Pazarit e Ri, as në Tutin, Peshter, pastaj është pjesa e Çamërisë, është pjesa e shqiptarëve të Malit të Zi, e shumë vene të tjera. Domethënë është një eksperiencë e jashtëzakonshme që ti mund t’i hasësh në një moment të caktuar në libra, por në terren është krejtësisht tjetër. Pra, në terren ti gjithçka e kupton në formë të drejtpërdrejtë. Unë kisha lexuar deri diku për shqiptarët e Sanxhakut të Pazarit të Ri, por kur kam vajtur atje për herë të parë, ka qenë tjetër gjëja që kam gjetur. Është tjetër gjë kur i sheh prej afër.

KultPlus: Në të përditshmen, individët nuk dëshirojnë të gërmojnë në të kaluarën, jo gjithmonë e kaluara është e bukur. Por të kaluarën shqiptare do ta kishin lakmi shumë popuj, ju si e plotësoni këtë qasje?

Marin Mema: E kaluara jonë është një moment shumë i rëndësishëm, sepse derdhet shumë thellë në histori, por është dhe e dhimbshme, sepse gjithmonë kemi vuajtur nga kjo mungesa e organizimit, nga këto pushtimet e përhershme, nga kjo tentativa e gjithmonshme për të na mbajtur me një anë, për të na e shuar historinë dhe identitetin tonë, për të na e rrëmbyer këtë histori. Prandaj, unë sot gjithmonë kur flas për këtë gjë, përpiqem që të them që shiko, sot është momenti që ne të gjithë bashkë të përpiqemi për t’i nxjerrë në pah, për t’i nxjerrë në dritë këto vlera, për të mësuar përmes tyre. Një komb me themele më të forta, është një komb më i fortë. Sot, ka shpesh një tentativë për të thënë që iku koha e patriotizmit, iku koha e lidhjes me kombin, sepse bota është bërë globaliste etj, por ne po të shikojmë pak me kujdes sot, kombet më të fuqishme janë kombet më të lidhura me konceptin kombëtar, me rrënjët, dhe ne nuk mund të bëjmë përjashtim. Ne duhet të mbështesim rrënjët tona tek një histori që e kemi, me të mirë dhe të këqijat e saj, e kemi dhe jemi të detyruar që ta ruajmë dhe të mos ia falim askujt.

KultPlus: Përgjatë kësaj periudhe, cila nga tregimet e tua të ka rrëqethë trupin?

Marin Mema: Ka shumë. Kur kam qenë për shembull në Sanxhak të Pazarit të Ri, s’ia harroj kurrë fjalët e një të moshuari atje i cili nuk kishte qenë kurrë në Shqipëri dhe në fund të takimit tonë gjithmonë më thoshte: Mos na harroni se të djegun jena ne për Shqipëri!

Kurrë s’e kishte parë Shqipërinë, por thellë në shpirtin e tij vlonte dëshira dhe ndjenja e kombit. Ashtu siç një tjetër zotëri, që për fat të keq sot nuk jeton më, pasi bisedonte me mua, në një moment të caktuar më thoshte: Tash do të nxjerr ‘zastaven”. Dakord i them unë dhe vazhdojmë bisedën, ku ai prap vazhdon e thotë të njëjtën fjalë përderisa vazhdonte biseda dhe në fund, pa nga dritarja dhe hapi sëndukun dhe nxori flamurin kombëtar. Pra, ti kupton se sa e vështirë ka qenë për ta, por edhe faktin që ata brenda vetes e kanë ruajtur në një farë mënyre të qenit shqiptarë. Sigurisht, ka shumë momente tjera që unë jam emocionuar kur kam parë për shembull shqiptarë, të cilët për shkak të presionit shumë të madh, asimilimit shumë të madh, dhunës që kanë përjetuar, janë detyruar të mohojnë identitetin e tyre, pra t’i gjen dikë që të thotë: Unë jam me gjyshe e gjyshe shqiptare, nënë e babë shqiptarë, por vetë jam maqedonas. Pra, t’ia hasë këtë realitet, që është sigurisht pjesë shumë e dhimbshme. Por edhe më e dhimbshme akoma është fakti që për shumë nga këta shqiptarë që janë të asimiluar apo që kanë mbetur si në hije, nuk flitet fare. Pra, nëse ne flasim sot për Sanxhakun e Pazarit të Ri, për ta flitet fare pak, nuk diskutohet fare, pavarësisht se atje ka filluar një lëvizje shumë interesante e një grupi të rinj, të cilët po përpiqen të shprushin në rrënjët e tyre. Nuk duhet me pas frikë me tregu të vërtetat. Ne duhet të kërkojmë të drejta për ta, ata kanë të drejtë të jenë ata që i ka bërë Zoti, ata janë shqiptarë, pavarësisht se për shumë arsye sot deklarohen masivisht boshnjakë. Por, nëse ti bisedon me ta, ata e pranojnë që janë regjistruar si boshnjakë, por që janë shqiptarë. Edhe ata që nuk e pranojnë, po t’i gërvishtesh fare pak, në një moment të caktuar e tregojnë që janë shqiptarë.

KultPlus: Ju keni qenë në shumë zona ku edhe dokumentoni për të kaluarën tonë, në bazë të asaj se çfarë keni punuar deri më tani, sa përqind mendoni se keni prekë zonat shqiptare?

Marin Mema: Nuk e ndaj dot me përqindje, por them që kam prekur një pjesë të madhe të tyre dhe sigurisht kam ende shumë zona tjera për të prekur. Kam zona tjera në Mal të Zi që duhet t’i prek, kam zona tjera në Maqedoni që duhet t’i prek, kam zona tjera në Turqi që unë duhet t’i prek, sepse edhe atje janë shumë shqiptarë. Eksperienca pastaj më ka çuar të prekë shumë shqiptarët që kanë mbetur në Serbi, shqiptarët që kanë mbetur në zonën e Çamërisë dhe ato pjesët përreth sepse edhe aty kanë mbetur shqiptarët ortodoksë, myslimanë. Pra, deri diku kam prekur një lloj gjeografie, por them që ka ende shumë për të dëshmuar dhe për të rrëfyer në terren.

KultPlus: Përpos trojeve shqiptare, duke përjashtuar edhe arbëreshët, në çfarë lokacione të shteteve të huaja keni gërmuar për kulturën dhe lashtësinë shqiptare?

Marin Mema: Italia disa herë, sepse Italia ka edhe arbëreshët, ka edhe shumë fise ilire që kanë vajtur dhe kanë jetuar që në shekullin e tetë – nëntë para erës sonë janë vendosur në zonën e Salentos tek taka e Italisë. Italianët për fat e pranojnë këtë gjë, nuk e fshehin dhe unë kam pasur bashkëpunim të shkëlqyer me arkeologët italianë. Sigurisht, kam vajtur tek ata pak shqiptarë që akoma ruajnë identitetin shqiptar në Bullgari, kanë vajtur deri në Ukrainë, kanë qenë në Turqi. Pastaj kam qenë në Bosnje, kam qenë në Kroaci, tek arbëreshët e Kroacisë, kam qenë në Slloveni tek shqiptarët që ishin shuar në zonën në kufi me Italinë. Por sigurisht ka shumë e shumë, gjeografia është e gjerë, jam përqendruar në fakt më shumë tek trojet tona, këtu për rreth, sepse kam dashur ta prekë këtu realitetin.

KultPlus: “Arbëreshët e Zarës, gjaku ynë” është një tjetër dokumentar nga ju që ka shpalosur se si e kanë ruajtur arbëreshët e Kroacisë gjuhën, traditat, zakonet, këngët e mbartura brez pas brezi dhe historitë e jashtëzakonshme. Çfarë emocione përjetoni kur përballeni me këto fakte dhe këta njerëz?

Marin Mema: Secili prej tyre ka historinë e tij personale dhe ti kupton që ata kanë bërë sakrifica shumë të mëdha për ta mbartur gjuhën shqipe, për të mbajtur me shumë vështirësi trashëgiminë dhe kulturën shqiptare dhe ajo që shpesh kupton është që ne u japim shumë pak nga ajo që meritojnë. Pra, mbështetja që ne u japim sot është shumë e pakët, dhe nuk është vetëm tek shqiptarët e Kroacisë, është e njëjta gjë edhe tek arbëreshët e Bullgarisë dhe arbëreshët e Ukrainës. Arbëreshët e Italisë kanë qenë pak më ndryshe, në numër pak më të madh, më të mbledhur në zona të caktuara, shteti italian nuk ka qenë aq mbytës dhe kanë arritur ta ruajnë identitetin e tyre, por edhe ata sigurisht i kishin vënë ca kufizime vetes tyre, ata bënin martesa vetëm arbëresh me arbëresh, për të ruajtur identitetin. Por, këto zona në Kroaci, në Bullgari e në Ukrainë e kanë pasur një presion shumë të madh dhe pikërisht për shkak të këtij presionit shumë të madh, ne duhet t’i gjendeshim shumë më pranë. Për shembull, arbëreshët e Bullgarisë kanë mbetur tashmë shumë pak. Domethënë mund të kenë mbetur toponime, për shembull Arbanasit, po fshati Mandrica për shembull, sot ka vetëm një grup të moshuar që kanë mbetur dhe që e ruajnë gjuhën shqipe dhe me shkuarjen e tyre në botën tjetër do të humbasë gjithçka. Sigurisht duhet ta kem në fokus shumë shpejt Rumaninë që për mua është shumë e rëndësishme gjithashtu. Pastaj është Egjipti që ka qenë qendër shumë e rëndësishme.

KultPlus: Dokumentari i titulluar “Mashtrimi serb me objektet e kultit të krishterë në Kosovë”, ku tregohej sesi serbët kishin përvetësuar kishat iliro-arbërore, ka ngritur në këmbë gjithë shtetin serb. Reagime të shumta, kanë ardhur nga Serbia, si nga politikanë, historianë, gazetarë dhe opinionistë të ndryshëm të cilët edhe ju kanë akuzuar. Si veproni në raste të tilla, apo sa ndikojnë në punën që bëni?

Marin Mema: Nuk ka as njëlloj ndikimi, nëse njeriu shkon drejt të vërtetës dhe shkon e bën me pastërti dhe ndershmëri, nuk ka pse të ketë frikë as nga kërcëllitjet e dhëmbëve, as nga reagimet, as nga kërcënimet. Kjo është e vërteta, ata kanë një histori të mëhershme, që është historia e autoktonëve të këtushëm dhe pastaj, kur ndodhin dyndjet sllave dhe shumë shekuj më vonë, nis deformimi i historisë së këtyre objekteve të kultit. Kjo është e vërteta, i pëlqen apo s’i pëlqen dikujt, dhe ne për fat të keq shumë shpesh e kemi lënë pa treguar aq sa duhet. Ka studime shumë të mira të studiuesve shqiptarë, të historianëve shqiptarë, por që duhen mbështetur shumë fort që kjo çështje të dalë në dritë. Kështu që ne s’mund të heshtim se nuk i pëlqen një grupi të caktuar njerëzish. Ne gjërat tona do t’i themi.

KultPlus: Sipas asaj çka keni parë gjatë këtyre viteve punë, cilat vende shqiptare janë më të asimiluara?

Marin Mema: Mua më dhemb shumë Manastiri në Maqedoni, që ka qenë zemra e Rilindjes Kombëtare, shtëpia e Alfabetit, dhe sot ti gjenë shumë pak shqiptarë në krahasim me çkanë qenë, dhe ata shqiptarë që kanë mbetur, janë me të drejta të shkelura pa fund. Ashtu siç ke qytetin e Ohrit, që ka qenë mbi nëntëdhjetë përqind shqiptarë, ashtu siç kemi zona të caktuara në Mal të Zi, Tivarin shembull, Plavën e Gucinë. Pra, janë zona që kërkojnë dhe duhet të kenë shumë më shumë mbështetje për të rigjetur vetveten sepse janë qytete që kanë një rëndësi shumë të madhe në historinë tonë kombëtare. Ka edhe shumë qytete tjera, po mora vetëm disa shembuj.

KultPlus: Ju jeni shpërblyer disa herë edhe për punën tuaj mbi dokumentimin e popullit shqiptar, vulosë në një formë angazhimin tuaj apo çmimet tashmë nuk të bëjnë përshtypje?

Marin Mema: Çmimet janë një kënaqësi, janë një shtytje, pa diskutim. Por unë përpiqem të bëj punën time, jo për Marinin, për të marrë çmimin Marini, por përpiqem të vë një gur të vogël në një kështjellë të madhe, e quaj unë, që është kështjella e shqiptarizmës, ku secili nga ne mund të vërë një gur të vogël. Nuk e bëj për kënaqësinë individuale timen, nuk e bëj fare për këtë pjesë, unë do të doja vërtet që ti kem shërbyer kombit tim dhe kaq, që nesër, kur edhe unë të mos jem më, të thonë një fjalë të mirë për mua, kjo është pasuria më e madhe që lë njeriu, këtë quaj pasuri.

KultPlus: Po në një anë janë çmimet, po diku-diku je edhe i pa dëshiruar. Greqia para shumë vitesh të shpalli person “Non Grata”, në fakt ju luhate pak rehatinë?

Marin Mema: Ata janë mësuar të mos e thonë të vërtetën. Unë këtë raportin me të vërtetën e quaj të shenjtë. Është një raport që duhet ta ketë gazetari, se unë nuk e quaj vetën kurrë historian, unë e quaj veten hulumtues, por jam gazetar. Sigurisht, kam bërë vetëm punën time, asgjë më shumë. Kam vajtur dhe kam dëshmuar zona të caktuara se si e kanë pasur historinë, çfarë thonë dokumentet apo edhe shqipen që ka mbetur, e kam thënë shpesh me humor që “Nuk ua solla unë shqipen, unë shqipen atje e gjeta”. E kishin bartur në shtëpitë e tyre, duke folur brez pas brezi dhe e ruanin edhe sot. Mua më konsideruan dhe më dhanë një vendim të çuditshëm, “rrezik për sigurinë kombëtare”, se çfarë rreziku për sigurinë kombëtare mund të jetë një gazetar që armën e tij e ka penën, nuk e di. Megjithatë, budalliku më i madh është se duke shpallur Non Grata Marinin, mendon se pengon të vërtetën. E vërteta nuk pengohet. Se sot ti i shpall Non Grata Marinit, po ka pesëdhjetë, njëqind, dyqind, treqind studiues, hulumtues, gazetarë të tjerë të cilët do ta marrin përsipër dhe do ta bëjnë diçka të tillë, apo ka shumë bashkëpunëtorë të Marinit sot në Greqi që shteti grek nuk i shpall dot Non Grata, sepse pavarësisht se unë jam shpallur i tillë para njëmbëdhjetë vjetësh, ne kemi vazhduar të bëjmë emisione në Greqi, kjo tregon që ne kemi fije shumë të forta ende aty, pra nuk është zgjidhje kjo punë dhe mbi të gjitha, unë nuk do doja të bëheshin gazetarët grekë Non Grata, për shembull. Pse? Ne s’kemi gjë për të fshehur fare. Ne e kemi dritën e diellit, historinë tonë. S’i kemi rrëmbyer askujt, asgjë.

KultPlus: Po përpos grekëve, me cilin shtet tjetër pate telashe, kemi Serbinë, Malin e Zi, Greqinë, Maqedoninë e Veriut?

Marin Mema: Po, kam pasur përgjithësisht probleme në Serbi, madje dhe në udhëtimet e fundit. Mbaj mend, kur kemi qenë në disa fshatra shqiptarë përtej zonës së Beogradit, pra në zonën e Vojvodinës, fshatra shqiptarë që sot janë të asimiluar, por që e ruanin identitetin e tyre, ata kishin ardhur nga Kelmendi dhe ishin vendosur aty, janë vendosur në kohën kur ka qenë Perandoria Austro-Hungareze dhe kishin mbetur aty dhe për shkak të të përshtaturit me situatën ata deklaroheshin kroatë. Atje kemi pasur disa ngacmime, ndalesa të shpeshta nga policia serbe, por pastaj nga aty kemi lëvizur për Medvegjë, ku do të qëndronim një natë dhe aty na ka ardhur policia serbe në hotel që na ka kthyer përmbys gjithçka. Gjatë gjithë ditës pastaj na kanë ndaluar herë të tjera në vazhdimësi. Për fat, unë i kam dokumentuar që të mos duken si imagjinatë e imja. Pra, kemi përdorë mjete alternative, kamera të fshehta e mjete të tjera për t’i dokumentuar të gjitha këto lëvizjet tona dhe këto ndalesa. Kështu që kanë qenë në mënyrë të vazhdueshme këto ndalesa nga shtetin serb, siç edhe në Maqedoni, më së shumti në periudhën e qeverisë së mëparshme, që ishte një qeveri nacionaliste. Edhe aty kemi pasur ndalesa ku në Shkup mbasi e kemi mbaruar një dokumentar, njësia speciale Alfa na kanë ndaluar, na kanë mbajtur pesë-gjashtë orë.

KultPlus: Dhe në ditët e sotme, Marin Mema si ndihet për rrënjët e tij?

Marin Mema: Unë ndihem krenar për kombin tim! Me të mirat dhe të këqijat. Unë përpiqem të jem realist. Unë e di që ne kemi shumë vështirësi, kemi pamundësi, kemi mungesë meritokracie, kemi pa fund probleme, por, në të mirën ose në të keqen, ky është kombi ynë, ky është vendi ynë. Pra, hajde tani të punojmë të gjithë bashkë për t’i minimizuar dhe për t’i hequr këto të këqijat, për të punuar për vendin tonë. Nuk mund të themi ne tani, meqë ka gjithë këto probleme, ta hedhim poshtë. Jo, ne duhet të mësojmë, të punojmë gjithë bashkë për të minimizuar të gjitha këto probleme dhe për të qenë vërtet krenarë. Pra, të mos e duam kombin vetëm një ditë në vit, për festa, ta duam çdo ditë të vitit, të punojmë çdo ditë të vitit.

KultPlus: Po shqiptarët e ditëve të sotme, si janë në sytë e Marin Memës?

Marin Mema: Unë dua që shqiptarët të jenë më afër njëri tjetrit, të lënë problemet mes njëri tjetrit, të lënë përçarjet mes njëri tjetrit dhe të jenë më të afruar. Bashkë jemi gjithmonë më të fortë, është shumë e thjeshtë. Sado të përpiqen të na ndajnë, na përçajnë, të na vënë shkopinjë nën rrota, ne do të kuptojmë që ne jemi shqiptarë, kudo. E kam marrë shpesh si shembull një shprehje shumë të thjeshtë. Është një foto emblematike e Ismail Qemalit dhe Isa Boletinit, fotoja që qarkullon gjithmonë për festat e nëntorit. Tani nuk mund të vijë dikush dhe të na thotë: Prijeni këtë foto në gjysmë se historinë e keni ndryshe. Ne nuk e presim dot, aty është Ismail Qemali, burri i mençur i Vlorës, me Isa Boletinin, burrin e fortë dhe patriot të Mitrovicës, të Boletinit, krahut të Veriut, dhe ata janë bashkë, ne nuk mund ta presim dhe ta bëjmë historinë vet. Ne kemi një histori, një traditë, një trashëgimi, një kulturë dhe gjithçka do ta mendojmë bashkë.

KultPlus: Prej simboleve shqiptare, cili nga simbolet të prekë më shumë?

Marin Mema: Mua më prek çdo lloj simboli që lidhet me historinë, traditën, trashëgiminë dhe kulturën tonë. Sigurisht, flamuri kombëtar është flamuri kombëtar, pa diskutim.

KultPlus: Po nga lokacionet, cili më shumë shpërfaqë shqiptarin?

Marin Mema: Këtë s’e them dot, se do t’i diferencoja, gjithkund ka nga një copëz shumë të rëndësishme. Ti shkon në Prizren, po të emocionon Lidhja e Prizrenit, dhe ti shkon në Vlorë, dhe kupton se çfarë ka ndodhur në Vlorë, por ti shkon në Gjakovë dhe kupton se çka ka përjetuar dhe se ka qenë djep i Rilindjes. Pra, çdo cep i trojeve shqiptare e bart një peshë të rëndësishme. Ti shkon në Plavë e Guci, ku ata kanë bërë gjithë atë rezistencë. Po ti shkon në Tivarë dhe kupton çfarë sakrificë është bërë atje. Po ti shkon në Shkup dhe kupton që Shkupi ka qenë kryeqendër e madhe e shqiptarëve, pra secila ka pjesën e vet.

KultPlus: Populli shqiptar ndryshe ka nxjerr edhe shumë figura të rëndësishme, është një më i spikatur në brendësinë tuaj?

Marin Mema: Jo, nuk i ndaj dot, ka shumë figura të rëndësishme. Kur lexoni historinë e tyre kuptoni që kanë sakrifikuar gjithçka, kanë dhënë shpirtin, zemrën, kanë dhënë jetën, kanë dhënë pasuritë, kanë dhënë familjet e tyre, kanë dhënë gjithçka për të ndërtuar kombin dhe ne sot duhet minimalisht t’i respektojmë dhe t’i kujtojmë në mënyrë të denjë.

KultPlus: Si i shihni politikanët sot, ka të tilla figura me virtyte patriotike si këta që i përmendem më lart?

Marin Mema: Do doja që politika të ishte vërtet si ata burrat që përmenda pak më parë. Si ata rilindasit, ata që sakrifikuan gjithçka, pra të sakrifikojnë edhe këta të sotmit diçka për kombin, këtë do të doja unë. Kombi nuk ndërtohet me fjalë, kombi ndërtohet me vepra dhe kur ti kupton se sa shumë kanë sakrifikuar edhe njerëzit para, të vjen vërtet keq që nuk po sakrifikohet sot sa ata. Jo sa ata, por të paktën një minimum të atyre.

KultPlus: Dhe për fund, shqiptarët dje, sot dhe nesër?

Marin Mema: Shqiptarët dje me shumë probleme, të sulmuara nga të gjitha anët, me konflikte edhe mes tyre, me momente shumë të dhimbshme, sot me shumë probleme prap, me këto copëtime, me këto shkopinj nën rrota, me këto problemet që mbartim midis nesh. Nesër shpresoj që të mos kemi asnjë nga këto, që të jemi bashkë, të lëmë të gjitha këto probleme dhe ta shohim të ardhmen bashkë. / KultPlus.com

Biletë hyrëse në botën e kompozitorit Rauf Dhomi, aty ku noton me mjeshtëri çdo notë e jetës së tij artistike

Posted on 30 Dhjetor, 202329 Dhjetor, 2023 by Kult Plus

Jeta Zymberi

Një natë e ftohtë dhjetori më hodhi në rrugën e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, për një takim me kompozitorin e shquar, akademikë Rauf Dhomin. Kjo ishte biletë hyrëse për një udhëtim të papritur në botën e pasur të muzikës dhe pasionit të palodhur të tij.

Profesori Rauf, i cili më priti me elegancën e një artisti të vërtetë, ishte vetë një vepër arti. Ai ishte përgatitur që vetëm pas pak të drejtojë Korin e Burrave në një koncert festiv të Akademisë. Por megjithatë, me një bukuri dhe harmoni që i takonin një dirigjenti, me një karizëm që nuk mund të kalonte pa u vërejtur dhe një pasion të flaktë për zanatin e tij që reflektonte pashmangshëm në të, ai më uroi një mirëseardhje plot nderim.

Nën hijen e muzikës që dëgjohej nga provat e koncertit dhe ambientin solemn të akademisë, ne filluam një bisedë të këndshme me profesorin Rauf i cili nuk është thjeshtë një kompozitor, por një udhëheqës i fushatës së krijimtarisë artistike në Kosovë dhe përtej saj. Ai na çoi në një udhëtim emocionues përmes ujërave të jetës, ku notonte me mjeshtëri çdo notë e jetës së tij artistike.

Në këtë bashkëbisedim motivues, Rauf Dhomi ndau me ne ndjenjat dhe shpirtin e rrugëtimit të tij. Kjo nuk ishte thjesht një intervistë, por një eksperiencë që na kujtoi se pas çdo melodie artistike ka një histori unike dhe një pasion të patundur për të ndarë bukurinë e muzikës me botën.

Me profesorin Rauf ke se çfarë të flasësh, i lindur në qytetin e Gjakovës më 4 dhjetor të vitit 1945, ai i përket plejadës së kompozitorëve të Kosovës, të cilët ndërtuan artin muzikor në vend. Ai ka zhvilluar karrierën e tij në një periudhë aspak të lehtë për historinë e Kosovës, mirëpo përkundër kësaj, ai ka vazhduar në secilën periudhë të shpreh emocionet e tij përmes muzikës duke krijuar kështu një portofol të pasur me vepra të shquara.

Kjo intervistë e rrallë, shumë e rrallë e kompozitori Dhomi, është një udhëtim në thellësinë e mendjes krijuese të tij, një krijues që ka hapur degë të reja në pemën e muzikës klasike shqiptare duke u bërë i pari kompozitor kosovar që ka shtuar në portofolin e tij një operë të lavdishme.

Nga fillimi i tij në botën e kompozimit deri në arritjet e tij më të fundit, ne eksploruam çdo nuancë të pasionit të tij për muzikën dhe impaktin e tij të madh në skenën muzikore.

Krijimi i Institucionit të Operës në Kosovë: Arti i mirëfilltë vazhdon të zvarritet

E nisëm këtë bisedë me një ndër ngjarjet më të rëndësishme kulturore që ka ndodhur sëfundmi, me krijimin e Institucionit të Operës në Kosovë, një iniciativë kjo të cilën profesori Rauf e kishte nisur qysh në vitin 2003, kur edhe themeloi trupën e Operës së Kosovës, dhe me 1.01.2004 themeloi Konservatorin Artistik pranë këtij Institucioni.

“Në vitin 2003, ish-presidenti Ibrahim Rugova më autorizoi të themeloj Institucionin e Operës. Në atë kohë unë dhashë tri opera. Kjo ishte një iniciativë e madhe, filluam të mbajmë koncerte gjithandej, kemi shkuar në Turqi, Kalabri, Greqi, Shqipëri e nëpër qytetet e Kosovës”, thotë profesori teksa në këtë pikë nuk harron të përmend edhe publikun që i ka dhuruar emocionet më të mëdha.

“Shumë shpesh kemi shkuar në Mitrovicë sepse Mitrovica e ka publikun shumë të mirë, por publikun më të mirë në Kosovë e ka Suhareka. Nuk e keni idenë! Kanë disiplinë të përkryer. Më të mirë në kulturë, nuk ke”, thotë Dhomi.

Por, kjo iniciativë e bukur që nisi për operën kosovare, ishte jetë shkurtër. Sipas profesorit Rauf, jetën ja shkurtuan udhëheqësit e institucionit të kulturës dhe që nga ajo kohë, iniciativa ra poshtë.

“Jam shumë i lumtur që tashmë është themeluar Institucioni i Operës, por nuk janë duke bërë operë. Për të pasur një shtet operë, fillimisht i bëhet shtëpia. Vetëm tek ne ndodhë e kundërta”.

Kompozitor i operës së parë kosovare, në kohën kur e ka krijuar këtë vepër, asnjëherë nuk e kishte menduar që viti 2023 do të na gjente pa një sallë operash.

“Kur e kam krijuar operën “Goca e Kaçanikut”, kam menduar që vetëm pas 2-3 viteve Kosova do të ketë Institucionin e Operës. Por që na gjen viti 2023 pa një shtëpi të operës, këtë se kam menduar asnjëherë.”

Rasti i shtëpisë së operës, është dëshmia më e fortë që në vendin tonë arti i mirëfilltë vazhdon të zvarritet. Por derisa jemi në pritje të krijimit të saj, ne u kthyem pas në kohë e folëm për një vepër të kompozuar në vitin 1978, për “Gocën e Kaçanikut”, një operë në dy akte dhe tri tablo, e kompozuar nga akademik Rauf Dhomi, me libret Ajmone Dhomi dhe Jusuf Buxhovi, vepra shpalosë luftën kundër pushtuesve osmanë në anën e Kaçanikut dhe dashurinë e dy të rinjve: Trimorit dhe Pafikës.

Kjo vepër shënoi një kthesë të re në krijimtarinë muzikore në vendin tonë dhe për herë të parë u inskenua në manifestimin për 100-vjetorin e Lidhjes së Prizrenit në Teatrin e Operës dhe Baletit të Shqipërisë në vitin 1979. Padyshim, ky ishte një moment i veçantë për krijuesin e kësaj vepre i cili bashkë me miq e kolegë u nisëm me një autobus nga Kosova për në Shqipëri, për të përjetuar këtë shfaqje.

“Shfaqja në atë kohë u dha me suksesin më të madh, më thirri edhe presidenti Enver Hoxha në atë kohë për të më falënderuar. Pastaj, nga viti 1988 deri në 2004 shfaqja është dhënë rregullisht, çdo mysafir që ka ardhur nga vendet ndërkombëtare, çdo delegacion është mirëpritur me “Gocën e Kaçanikut”. Ishte një nder për mua”, thotë kompozitori.

Opera e parë kosovare, “Goca e Kaçanikut”, pas gjysmë shekulli do të inskenohet në vendlindje

Por, përkundër faktit që “Goca e Kaçanikut” është opera e parë kosovare, ajo vetëm tani, pas gjysmë shekulli, po inskenohet për herë të parë në vendlindje. Nën regjinë e Nikolin Gurakuqit, përgatitjet për premierën e kësaj shfaqje kanë filluar, rolet janë ndarë dhe gjithçka pritet të vijë premierë në muajin shkurt, për festën e madhe të Pavarësisë së Kosovës. Kjo lëvizje e re nga Institucioni i sapo themeluar i Operës së Kosovës e ka gëzuar profesorin Rauf.

“Kur më than që do ta ekzekutojnë “Gocën e Kaçanikut” nuk e besova. Mezi po pres të shoh premierën. Regjisori është një mjeshtër i madh tek i cili besoj shumë. Më kanë ftuar edhe mua, por nuk dua të ndikoj, unë e kam shkruar dhe kaq mjafton. Do të shkoj ta shijoj premierën.”

Por një operë e tillë kombëtare, një ditë do meritonte të jetësohet edhe në ndonjë skenë ndërkombëtare, një synim të tillë nuk e kam vetëm unë, por edhe kompozitori i cili kishte pasur një tentativë të tillë por që nuk u realizua asnjëherë. Rreth viteve 86’-88’ ai kishte udhëtuar për në Kalabri dhe Sicili për të mbledhur folklor për “Dasmën arbëreshe” dhe bashkë me kryetarin e komunës të asaj kohe, i cili ishte arbëresh, u dakorduan që “Gocën e Kaçanikut” ta inskenojnë në Itali, por gjithashtu u dakorduan që ata të financojnë një pjesë dhe Kosova pjesën tjetër.

“Kërkesa jonë nuk u mor parasysh në Kosovë sepse në atë kohë përkraheshin këngët popullore dhe opera nuk njihej nga udhëheqësit tanë. Ndodhë që në të ardhmen edhe do të inskenohet në ndonjë skenë të tillë, por për mua do të jetë vonë sepse nga ajo kohë e deri më sot kanë kaluar shumë vite. Por për historinë e operës kosovare nuk do të jetë vonë, kurdo që do të ndodhë do të ishte diçka e bukur”.

Kori i Burrave, një simbol i kulturës së Gjakovës

Krahas punëve të vazhdueshme si pedagog e krijues, Rauf Dhomi aktivisht ka punuar edhe me “Korin e Burrave” të Gjakovës, ansambël të cilin e formoi më 1965 e i cili vazhdon të jetë aktiv edhe sot. Për të, Kori i Burrave është një histori më vete, një sukses i jashtëzakonshëm për atë kohë, një simbol i kulturës së Gjakovë.

“E kam formuar në vitin 1965, kur kam qenë nxënës i shkollës së mesme. Atëherë kur nuk ka mundur askush të këndojë, në të gjithë bashkë kemi kënduar. “Këngën e Mortit” e kemi kënduar për të gjithë ata ushtarë që jepnin jetën, edhe pse i kishim tytat mbi kokë por asnjëherë nuk jemi frikësuar”, pohon Dhomi duke potencuar rëndësinë e kësaj vepre sepse sipas tij “I vetmi solemnitet në jetë është vdekja”.

Krijimtaria e profesorit Rauf është një maratonë e gjatë dhe e larmishme. Ai ka kompozuar në të gjitha gjinitë e muzikës. Krahas operave “Dasma arbëreshe”, “Muzat e Kalasë”, baletit “E bukura More” e shumë vepra të tjera muzikore vokalo-instrumentale, korale, orkestrale, gjithashtu muzikë për filma e shfaqjet teatrale (rreth 300 shfaqje) që përbëjnë krijimtarinë artistike të profesorit Rauf, një kontribut të madh ai e ka dhënë edhe në muzikën pianistike. Ai ka bërë shtatëdhjetë vepra për piano dhe këtë e konsideron një volum të mirë për vendin tonë. Por ai nuk beson se do ti kthehet më krijimit të veprave pianistike. Ajo që tash po i sillet në hapësirë është krijimi i një tjetër opere, operë për Mbretëreshën Teutë.

“Kam libreto të ndryshme, po nuk e kam ende atë që dua, jam duke e kërkuar”, thotë profesori i cili tutje foli edhe për krijimin e meshës së parë kosovare, të cilën e kishte shkruar për akademikun Gazmend Zajmin. Me këtë krijim, ai kishte prekur edhe më nga afër një prej gjinive muzikore të trajtuara nga kompozitorët më të mëdhenj botërorë.

“Atëherë isha pranuar në Akademi të Shkencave dhe Arteve, Gazmendi ishte në Zagreb, ishte sëmurë dhe u pritke vdekja e tij. Ai ka qenë i veçantë dhe unë doja të veçantën për të, andaj krijova këtë meshë dhe e këndova ‘Këngën e Mortit’ në varrimin e tij. Po flasim për vdekjen, që është një dhimbje e madhe, por kënga u mirëprit jashtëzakonisht mirë dhe që nga jo kohë hyri në program”, tregon Dhomi.

Krahas këtyre krijimeve, ai nuk anashkalon as botën fëmijërore, një fond i konsiderueshëm i veprave është rezervuar edhe për ta, të krijosh për të vegjlit, për të nuk është vetëm kënaqësi por edhe obligim.

“A ka engjëj më të mirë se fëmijët. Të krijosh për engjëjt ke mundësi edhe me qenë aty afër tyre, është ngrohtësi, po është edhe obligim. Se ata nuk kanë literaturë, literatura botërore për ta nuk ekziston. Atëherë pse mos të krijoj unë dhe kolegët e tjerë për ta.”

Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës, roli i këtij institucioni në zhvillimin e artit dhe kulturës

Të jesh anëtar i rregullt i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, ashtu siç është profesori Rauf që nga viti 1996, është një përgjegjësi jo e lehtë duke pas parasysh edhe kritikat e vazhdueshme në adresë të këtij institucioni. Por megjithatë, profesori mundohet të jetë objektiv kur vlerëson rolin dhe kontributin e këtij institucioni në zhvillimin e artit dhe kulturës në Kosovë. Përkundër faktit që këtë pyetje e quan provokuese ai thotë: “Rrallë ndonjë seksion, se mos të themi anëtar, mendon për këtë çështje. Apo më mirë të themi nuk mendon fare. Më vjen keq që e them këtë, por janë dhjetëra akademikë që janë të rregullt, marrin rroga, por nuk vijnë fare këtu”, por sipas tij kjo gjendje nuk është vetëm në Akademi, por në të gjitha sferat, diku më shumë, diku më pak, por jemi njëjtë, thotë ai.

Djegia e Muzeut të Muzikës, turpi i Gjakovës

Duke shtrirë bisedën në pika të ndryshme, ne shkuam edhe në vendlindjen e profesorit Rauf. Në Gjakovën e artit dhe kulturës, në vendin i cili ishte përkrahësi më i madh i rrugëtimit të kompozitorit, mbështetja kryesore e të gjitha koncerteve të tij. Por, ndodhia e fundit në këtë qytet, djegia e Muzeut të Muzikës, për Dhomin ishte turpi i Gjakovës.

Në këtë muze, ndër të tjera ishte edhe piano në të cilën profesori kishte kompozuar operën “Goca e Kaçanikut” e shumë e shumë vepra të tjera. Impakti i humbjes së një trashëgimie të tillë kulturore padyshim që më së shumti e ka prekur kompozitorin sepse me djegien e këtij muzeu, u dogj një pjesë e historisë.

“A ka fjalë? Jo, nuk ka. Si mund ta përshkruaj këtë fatkeqësi. Të kaplohet nga zjarri instrumenti, edhe atë jo nga një zjarr i rastësishëm, por një zjarr i menduar. Unë them se Gjakova e ka humbur autoritetin me këtë rast sepse historia nuk fshihet. Aty ka qenë pianoja ku e kam punuar “Gocën e Kaçanikut”, “Dasmën” e shumë e shumë vepra të tjera. Rrugën e Çabratit ku kam qenë në atë kohë, e kam frekuentuar çdo ditë në mëngjes dhe i frymëzuar jam kthyer e kam kompozuar në atë piano. Unë dhe pianoja kemi qenë vëlla e motër. Ka qenë një instrument shumë i vjetër dhe të zhbëhet në këtë mënyrë është turp për Kuvendin e Gjakovës sepse Gjakova ka investuar shumë në kulturë, e sot të ndodh kjo nga moskujdesi, është shumë e dhimbshme.”

Një trajtim i tillë nuk i bëhet as artit, as trashëgimisë e historisë në vendet e civilizuara të botës, vende këto që kanë hapur dyert edhe për artistët tanë duke ju dhënë shkëlqimin e trajtimin e duhur. Artistët nga Kosova tani kanë një prezencë të rëndësishme në skenat ndërkombëtare dhe arritjet e tyre janë shpresa dhe gëzimi i profesorit Rauf.

“Sa mirë që është bota dhe këta talent kanë mundësi të ekspozohen nëpër skenat më të mira botërore sepse ata dinë të vlerësojnë. Tek ne vlerësohesh në bazë të shoqërisë dhe jo të talentit.”

Kompozimi – një fushë që po përballet me mungesë të kuadros

Krejt në fund të bisedës tonë, ne u ndalem te një çështje e rëndësishme dhe e përfolur, ajo e kompozitorëve. Kompozimi, një fushë e pasur me talente në Kosovë, po ballafaqohet me sfidat e mungesës së infrastrukturës dhe iniciativave mbështetëse. Edhe pse ekziston një numër i konsiderueshëm talentesh, Dhomi e shpreh shqetësimin e tij se ende nuk ka mekanizma dhe nisma që mundësojnë zhvillimin dhe nxitjen e krijimtarisë në këtë fushë të artit.

“Vetëm fakulteti ka kapacitetin për të nxitur krijimtarinë në fushën e kompozimit. Tek ne ka shumë talente por është e nevojshme që Fakulteti i Arteve të krijojë katedra të specializuara për kompozim, dirigjim, dhe degë të tjera të lidhura. Mungesa e konkurseve për pozitat e kompozitorëve ka sjell këtë rezultat”, thotë profesori teksa krejt në fund të kësaj bisede ky kapërcyem periudha të ndryshme të jetës së tij, ai më kërkoi falje për intensitetin e zërit gjatë intervistës, duke e shpjeguar atë si shprehje të mllefosjes që ishte akumuluar brenda tij për gjithë këto vite që sipas tij “arti vazhdon të zvarritet”. / KultPlus.com

Një performues i guximshëm që sfidon vetën dhe audiencën, La Fazani: “Oj Kosovë”, kangë që e kish kallë Eurovizionin

Posted on 1 Nëntor, 20231 Nëntor, 2023 by Kult Plus

Jeta Zymberi

Në botën e festivaleve, konsideruar si një vend më i rreptë, tradicional dhe i rezervuar, artistët janë gjithnjë të gatshëm të thyejnë tabutë dhe të shprehin artin e tyre në mënyra të reja dhe provokuese.

Këto ditë, drita ishte kthyer kah muzika dhe fokusi depërtoi në Festivalin e Këngës në Radiotelevizionin e Kosovës. Tri netë magjike, që ishin më shumë se thjeshtë një festival. Ato ishin një shfaqje e fuqishme e artit dhe kulturës shqiptare, shkruan KultPlus.

Në një sallë në Pallatin e Rinisë, ku jetonin vetëm gjurmët e zjarrit, u rimodelua një skenë e madhe për të mbetur një vend historik ku zjarri i zemrave të artistëve do të vazhdojë të flakërojë përgjithmonë.

E një zemër artisti që do të mbetet në histori si fituesi i edicionit të parë të Festivalit të Këngës në Kosovë, ishte ajo e Arbër Salihut, i njohur me emrin artistik si, La Fazani.

Ai është një zanatçi i muzikës që rrethohet me misterin e saj. Një eksplorues i të panjohurës, gjithmonë në kërkim të tingujve të rinj, duke krijuar harta të reja për zemrat tona. Nëpërmjet notave dhe tingujve të tij, ai dokumenton pasionet e thella dhe ndodhitë me të cilat ne jetojmë si individë dhe si shoqëri.

La Fazani, një artist që shquhet për guximin e tij të rrallë, edhe në këtë paraqitje dëshmoi se është një performues që nuk njeh kufij, gjithmonë gati të sfidojë veten dhe audiencën me muzikën e tij të mrekullueshme. Për të, çdo shfaqje është një aventurë e re, një udhëtim në një botë të panjohur të emocioneve dhe tingujve të veçantë.

Me këngën e tij fituese “Oj Kosovë,” ai ka kapur një kontrast brutal të realitetit të shoqërisë sonë. Ai përdor ironinë në mënyrë të guximshme për të nxjerrë në pah kontradiktat në të cilat jetojmë. Por është refreni i këngës që na kujton se nën sipërfaqen e shurdhër të realitetit, ka një burim të pafund dashurie dhe pasioni që shpërthen zemrat tona.

Kjo intervistë me La Fazanin, sot kur pretendojmë që emocionet e skenës kanë pushuar paksa, na sjell në fokus gjithçka rreth këtij festivali, botës artistike të këtij artisti dhe këngës fituese që për shumë kënd ishte një nismë interesante për festivalin dhe një rrugë e hapur për artistë kaq eksplorues si ai.

Por, para se të kalojmë tek përgjigjet interesante të La Fazanit, dua të theksoj një detaj thelbësor që bëhet i qartë gjatë bisedës sonë. Ai ka dhënë përgjigjet e tij në dialektin gegë dhe ka kërkuar që të mos i ndryshojmë. Kjo kërkesë e tij na flet mbi thelbin e identitetit të tij artistik.

Le të eksplorojmë më shumë këtë artistë nëpërmjet bisedës sonë kreative.

KultPlus: Kënga “Oj Kosovë” është fituesja historike e edicionit të parë të Festivalit të Këngës në Radiotelevizionin e Kosovës. Cila ishte ndjesia në momentin e parë që dëgjuat emrin tuaj, dhe a ishte diçka e pritshme për ju?

La Fazani: Edhe pse gjatë rrjedhës së Festivalit gjithmonë e mbajsha të hapun mundësinë që muj me u shpallë fitues, kur praktikisht fillun’ me u nda çmimet për çfarëdo arsyje nuk e kisha ndjenjën se kom me fitu. Kur na thirrën në skenë mu edhe Angus Dei, ia nisa me vërejtë se mundet me ndodhë diçka magjike. Ndjenja osht’ e papërshkrushme, po besoj osht ngjajshëm si me e dhonë gollë në finale të ndonjë kampionati botëror.

KultPlus: Teksti i këngës “Oj Kosovë” është i ngarkuar me ironi. Çfarë të provokoi që të shkruaje një tekst me një temë të tillë?

La Fazani: Gjithmonë më ka interesu me përdorë kontraste ekstreme në pjesë të ndryshme të kangëve. Në rastin e “Oj Kosovë”, e eksplorova një kontrast brutal ku në strofa tentova me paraqitë ni interpretim skeptik por plot lojë të realitetit tonë, gjithmonë në vetë të parë ku provoj me deshifru mungesën e iniciativës konkrete për me kontribu në mirëqeniën e kësaj shoqërije. Kur po vjen refreni përplot fjalë dashnije e miradije, po e bjen një kontrast që po të shtin me një krizë identiteti e s’po e din as vet se prej kahit po vjen aj burim dashurije, por gjithësesi po osht’ aty dhe përplot pasion. S’po di… krejt ka ardhë natyrshëm, prej ni tentimi me eksploru ni kontrast brutal ndjenjash, por gjithashtu prej ekzistencës së disa sentimenteve që ashiqare i ndjej për kontekstin në të cilin jetoj.

KultPlus: A është teksti i këngës “Oj Kosovë” një reflektim i opinionit të përgjithshëm për situatën në vendin tonë?

La Fazani: Nuk e di. Në përgjethësi më duket se jemi të ngurrtë me e analizu sjelljën e vetvetës edhe nuk ndihemi rahat kur e bojmë atë sen. Por po më dokët se kemi fillu me u pjekë mjaftushëm që me mujte me ia pranu vetës atë fakt. Prandaj, po edhe jo… nuk e di.

KultPlus: “Se cilindo vend sonte me fitu. E di qe n’Eurosong une s’kom me knu”, është një pjesë e tekstit të këngës, po nëse do të ishte e kundërta dhe ju do të na përfaqësonit këtë vit në Eurovision, mendon që do të ishte kënga e duhur?

La Fazani: Besoj se në aspektin stilistik, energjik dhe interpretues do të ishte një kangë që e kish kallë Eurovizionin. Por, tematika osht’ paksa e lokalizume në një shoqëri të caktume, e nuk e di sa kish mujtë publiku jashtë shtetit tonë me u ndërlidhë me tekstin e kangës. Isha dashtë ndoshta me e ndryshu pak konceptin, me bo ma universal që ndërlidhet edhe me çashtje jashtë shtetit tonë që me mujtë me e kaplu publikun Europian. Por prap, krejt ndjenjat janë universale…

KultPlus: A mendoni se krijimi i këtij festivali do të sjellë më shumë vëmendje ndërkombëtare ndaj muzikës kosovare dhe mund të ketë ndikim në shanset e Kosovës për përshpejtimin e hapave drejt pranimit në Rrjetin e Transmetuesve Evropian (EBU)?

La Fazani: PO!!!

KultPlus: Sot, kur po besoj veç janë qetësuar pak emocionet, nga perspektiva e një artisti pjesëmarrës, si e vlerëson organizimin e Festivalit të Këngës në RTK?

La Fazani: Mendoj se krejt jemi befasu për të mirë se çfarë super spektakli ka dalë me qenë ky edicion i Festivalit të Këngës. Osht’ ngritje marramendëse e standardit prej krejt manifestimeve paraprake që janë organizu në Kosovë. Mos të harrojmë, osht’ hera e parë që po bohët prej shtetit tonë. Për senet që s’kan shku mirë, kërkush ma mirë se vetë organizatorët nuk e dijnë, kështu që kom besim se krejt ato aspekte veç kanë me u përmirësu në vitet e ardhshme.

KultPlus: Konsideron që prurjet muzikor ishin në nivelin e duhur për një festival të tillë, e ndjeve konkurrencën?

La Fazani: Mendoj se shumë artistë që kanë bagazh të madh artistik nuk e kan pasë guximin me i besu pjesëmarrjës me sy mshelë këtij festivali, kryesisht për shkak se nuk e kanë pasë idenë se qysh ka me qenë standardi i saj. Në përgjethësi osht vrejtë se pjesëmarrësit kanë qenë ma të rinjë e jo me aq përvojë artistike. Tu e marrë parasyshë këtë, kanë performu në mënyrë të shkëlqyeshme e e kanë dëshmu vetën në nivelin ma të lartë. Falë suksesit të këtij edicionit, besoj se në vitet që po vijnë kemi me pa edhe emra ma të mëdhenj tu marrë pjesë.

KultPlus: Nga kjo garë ju dolët me dy çmime, jo me më pak peshë është edhe Çmimi i Kryeqytetit që ju nda nga kryetari Përparim Rama. Çfarë simbolizojnë këto çmime për ju?

La Fazani: Me thanë të drejtën, për këtë çmim jom gëzu poaq shumë sa për çmimin kryesor. Pothuajse krejt veprimtaria jem’ artistike buron prej dhe osht’ kriju në Prishtinë. Jom prishtinali krenar që e kom çu jetën tu provu me kontribu në këtë qytet, e nuk kish ndjenjë ma të mirë se me u vlerësu prej qytetin tond. E falënderoj prej zemrës Komunën e Prishtinës dhe kryetarin Përparim Rama për këtë vlerësim, do ta gëzoj përjetë.

KultPlus: Si do të përshkruanit rrugën tuaj artistike deri në këtë sukses në Festivalin e Këngës? Çfarë sfidash keni përjetuar në këtë rrugë?

La Fazani: Rrugë me gunga si rruga Muharrem Fejza në vitet 2010 – 2022. Por edhe ajo rrugë tash po dokët që osht rrafshu, edhe pse dorën në zemër osht’ pak e ngushtë për gjithë atë qarkullim të kerreve. Sfida plot e përplot, por reagimi ndaj sfidave po osht’ çka po ta definon storjën e jetës.

KultPlus: Në rrugën tuaj muzikore, cili është artisti që ju ka inspiruar e vazhdon ta bëjë?

La Fazani: Ka tepër shumë. Kështu që po përmendi shumë: the Beatles, the Doors, Bob Dylan, Bob Marley, Miles Davis, Frank Zappa, David Bowie, Björk, Radiohead, Aphex Twin, Bon Iver, Frank Ocean, Kendrick Lamar, Beyonce, Kanye West, Rihanna, Doja Cat, Muharrem Qena, Gjurmët, Genc Salihu. Dhe normalisht, ETJ.

KultPlus: Si do ta përshkruanit veten si artist? Cilat janë vlerat dhe karakteristikat që ju shprehni në muzikën tuaj?

La Fazani: Muzikant eksplorues që gjithmonë synon gjetje të reja. Dokumentues pasionant i ndjenjave dhe ndodhive individuale e shoqërore. Performues i guximshëm që gjithmonë tenton ta sfidojë vetën dhe audiencën.

KultPlus: Krejt për fund, cilat janë planet tuaja të ardhshme në karrierën muzikore dhe cili është synimi juaj në muzikë?

La Fazani: Ma në fund po i vjen rradha lansimit të albumit që e kam nisë qe gati 5 vjet. Hala nuk po e kam ide se cili ka me qenë singli/videoklipi i ardhshëm. Synimi jem’ osht që me kriju një sistem ku muj me prodhu muzikë në mënyrë konsistente, e i cili ma siguron një jetesë të rahatshme – jo najsen luksoze, por qaq sa me ma mundësu krijimin pa u tutë se a duhna me e bo edhe naj punë tjetër. / KultPlus.com

Koleksioni bardh e zi i disenjatores Jetmira Bejtullahu, një frymëzim nga ikonat e modës

Posted on 24 Tetor, 202324 Tetor, 2023 by Kult Plus

Jeta Zymberi

Në një kohë ku moda duket sikur është në një garë të pandërprerë për të eksperimentuar me ngjyra të ndryshme dhe stile të kundërta, disenjatorja Jetmira Bejtullahu ka arritur të marr vëmendje duke na sjellë një thesar të vërtetë të elegancës, ku janë të lidhura në harmoni të plotë klasikja dhe modernja, shkruan KultPlus.

Klasikja është një vlerë e përhershme që pavarësisht ndryshimeve nuk e humbet aktualitetin dhe po të hysh këto ditë në profilin e disenjatores Bejtullahu, ti mund të takosh Charlotte, Naomi, Jennifer, Dianan, Elizabeth, Mollyn, Sophian, Marilyn apo Pamelan.

Janë fustanet e Jetmirës që bartin emrat e këtyre ikonave të artit e modës duke na shpalosur disa kreacione të cilat janë një interpretim i estetikës së pastër dhe të thjeshtë por që eleganca e tyre arrin të marr vëmendjen e secilit nga ne përkundër faktit që përbërja e tyre është me vetëm dy ngjyra, bardh e zi.

Jetmira Bejtullahu ka treguar për KultPlus se synimi kryesor ishte që të krijoj një koleksion që është i sofistikuar dhe i përshtatshëm për ngjarjet e rëndësishme.

“Ky koleksion është i ndërtuar në mënyrë të tillë që të përcjell një mesazh. Klasikja dhe modernja mund të jetojnë në harmoni të plotë kur bëhet zgjedhja e duhur. Përdorimi i ngjyrave bardh e zi është zgjedhje që simbolizon elegancën”, thotë Jetmira e cila tutje tregon se emrat e fustaneve janë inspiruar nga ikonat e modës duke dashur të nderojë vlerat e tyre.

“Për përzgjedhjen e emrave për fustane jam ndikuar thellësisht nga ikonat e modës dhe artit. Emrat e fustaneve reflektojnë stilin, linjat dhe elemente të dizajnit që lidhen me kontributin e tyre në botën e modës. Ky proces ndihmon të ndërtohet një identitet unik për secilin fustan dhe të komunikojë me përdoruesit (klientët) potencialë”, thotë Bejtullahu.

Klasikja ka një vend të rëndësishëm në koleksionin e Jetmirës, duke ofruar një alternativë të përhershme në botën e modës, duke reflektuar ngjyrat bardh e zi në mënyrë të përsosur.

Kur krijon modele të tilla, padyshim se në mendje gjithmonë ke një person të cilit dëshiron të ja shohësh të veshur atë kreacion dhe kjo padyshim është një ndjenjë e këndshme për të cilën flet edhe Jetmira.

“Është një ndjenjë e bukur kur shoh dikë që ka zgjedhur të veshë një nga krijimet tona. Është një nder për ne të kontribuojmë në shkëlqimin e tyre.”

Për gratë që duan të duken elegante me një fustan nga koleksioni i saj, Jetmira jep disa këshilla të thjeshta.

“Zgjidhni një model që i përshtatet formës së trupit tuaj dhe kombinojeni me aksesorë të thjeshtë për të arritur një pamje të sofistikuar.”

Për të ardhmen, Jetmira Bejtullahu ka plane që të sjell koleksione të tjera të ngjashme dhe të eksperimentojë me stile të reja të modës, duke ruajtur gjithmonë elemente të klasikes dhe elegancës në krijimet e saj.

Përmes këtij koleksioni i cili tashmë është i gatshëm për ju, disenjatorja Jetmira Bejtullahu ka nderuar ikonat e artit duke na rikujtuar se eleganca klasike është gjithmonë në stil. / KultPlus.com

“Themeli”, ekspozita që ndërthur poezinë dhe fotografinë për të shpalosur historinë e Kosovës në Muzeun e Amsterdamit

Posted on 5 Tetor, 20235 Tetor, 2023 by Kult Plus

Jeta Zymberi

Një titull me peshë, një titull që mbart shpirtin dhe historinë e një populli, “Themeli” është fjala që përthekoi punën e dy artistëve shqiptarë, Luan Buleshkaj dhe Arijan Zymeraj për të prezantuar një copë Kosove në një vend të veçantë, siç është Muzeu i Amsterdamit.

Për një shqiptar të rritur larg vendlindjes së tij, “Themeli” është më shumë se një fjalë – është një kujtim i vendlindjes, një lidhje me rrënjët dhe një dëshirë për të përjetuar dhe ndarë trashëgiminë kulturore me botën, shkruan KultPlus.

“Themeli” është një përpjekje plot pasion e këtyre dy artistëve, për të zbuluar thelbin e popullit kosovar dhe të shpërndajë këtë njohuri me botën nëpërmjet poezisë dhe fotografisë.

Muzeu i Amsterdamit ka hapur dyert për këtë ngjarje të veçantë, ku poezia dhe fotografia përplasen për të sjellë historinë dhe kulturën e Kosovës të nxjerra nga një udhëtim i veçantë i këtyre dy artistëve në Kosovë, në veçanti në qytetin e bukur të Istogut.

Në një intervistë për KultPlus, artistët kanë zbuluar më shumë rreth këtij projekti inspirues.

Projekti “Themeli” lindi si ide e Luan Buleshkajt, një artist me ngjyra të ndryshme në biografinë e tij. I lindur dhe i rritur në Amsterdam, me rrënjë shqiptare, ai bëri emër më së shumti si reper, por që kur u fut në botën e poezisë ai ka performuar në shumë skena të njohura në Holandë.

“Gjithmonë kam pasur dëshirën që të kombinoj poezinë dhe fotografinë për të shpalosur historinë e Kosovës në një mënyrë unike”, tha Luani i cili tregon se kur u takua me fotografin Arijan Zymeraj kuptoi që ky ishte kombinimi perfekt për realizimin e këtij projekti.

Bashkë, ata kuptuan se kishin një mision të përbashkët, për të eksploruar dhe shpërndarë historinë dhe emocionet e Kosovës nëpërmjet artit.

Kosova është një vend i pasur me histori të ndryshme ku pothuajse nga secila familje mund të nxjerrësh rrëfime fantastike. Edhe për këta dy artistë, historitë e familjes së tyre ishin burimi kryesor frymëzues për këtë projekt.

“Historitë e babait tim dhe anëtarëve të familjes më kanë frymëzuar. Tregime nga historia e Istogut. Përralla popullore klasike por edhe histori rreth luftës. Më kanë prekur më së shumti historitë e gjyshit. Ai ishte këngëtar dhe aktivist politik”, tregon Luani për KultPlus.

Njëjtë është edhe për Arijanin, i cili në këtë ekspozitë do të ndaj me publikun edhe një pjesë shumë personale.

“Jam jashtëzakonisht i lumtur që mund të ndaj fotografitë e gjyshit tim gjatë kësaj ekspozite 5 mujore dhe ta bëj të pavdekshme historinë e tij”, thotë Arijani.

Edhe pse ekspozita do të hapet në Muzeun e Amsterdamit, titulli mbetet në gjuhën shqipe, “Themeli”. Fotografi shqiptar i cili jeton dhe vepron në Holandë, Arijan Zymeraj, fotografitë e të cilit kanë arritur të marrin vëmendje në Holandë, një arsye kjo që vazhdon ta nxisë për të punuar vazhdimisht, ka treguar më shumë rreth idesë së titullit të ekspozitës.

“Ne e quajtëm projektin “Themeli” sepse njerëzit për të cilët flitet dhe janë fotografuar janë themeli i popullit shqiptar të Kosovës sot, sepse ata kanë luftuar për të na dhënë një të ardhme neve”.

Udhëtimi nëpër Kosovë për të kapur historitë dhe emocionet ishte një përvojë e pasur dhe ndikuese për artistët. Fotografi tregoi se pavarësisht bukurisë së vendit, udhëtimi kishte edhe sfidat e veta.

“Përvoja ishte e bukur por edhe e vështirë. Të dëgjosh historitë e njerëzve në Istog për kohën e tyre gjatë okupimit është diçka që nuk dëshiron ta dëgjosh çdo ditë. Por arsyeja pse vazhduam është diçka për të cilën gëzoj më shumë respekt”, shprehet Arijani.

Në ekspozitën “Themeli,” dy artistët trajtojnë tema të ndryshme, por disa prej tyre janë më shumë në fokus. Arijani theksoi se një nga temat kryesore është brezi i vjetër që ka guxuar të ndërmarrë hapa kundër pushtimit. Por edhe se si Kosova ende po punon për të rindërtuar vendin e saj.

Ndërsa Luani u shpreh se ekspozita është më shumë se një pasqyrim i historisë së Kosovës.

“Kosova është më shumë se luftë dhe tragjedi. Është një vend historik me histori të pa treguara. Ne i përcjellim ato histori të pa treguara përmes fotografisë dhe poezisë”, thotë Luani.

Sipas artistëve, e veçanta e kësaj performance në Muzeun e Amsterdamit është aspekti njerëzor.

“Ne i qasemi çdo gjëje nga këndvështrimi njerëzor. Nga vetë populli shqiptar. Por edhe nga diaspora shqiptare. Mendoj se kjo është arsyeja pse kjo ekspozitë do të bëhet shumë e njohur për publikun këtu” thotë Luani.

Krejt për fund, artistët na shpalosën se tashmë kanë nisur punën që ekspozitën e njëjtë ta sjellin edhe në Kosovë.

“Ne patjetër që dëshirojmë ta sjellim këtë ekspozitë edhe në Kosovë. Poezitë janë në anglisht por janë përkthyer edhe në shqip. Këtë e bëmë pikërisht për këtë qëllim, sepse duam ta sjellim këtë ekspozitë edhe në Kosovë”, përfundon Luani.

Ekspozita “Themeli” do të hapet nesër më datë 6 tetor në Muzeun e Amsterdamit dhe do të qëndroj e hapur deri më 25 shkurt të vitit 2024. / KultPlus.com

Mbi dy dekada krahë pianos, Ardita Statovci: Jam krenare për promovimin që ia kam bërë muzikës sonë në nivel ndërkombëtar

Posted on 3 Tetor, 20233 Tetor, 2023 by Kult Plus

Jeta Zymberi

Historia e saj është një udhëtim emocionues që fillon nga fëmijëria. E lindur në një familje ku pianoja ishte e lidhur me emocionet më të thella dhe momentet më të veçanta të jetës së tyre, Ardita Statovci nuk kishte si t’i ikte magjisë së këtij instrumenti.

Në familjen e Arditës, por edhe sot për vetë Arditën, pianoja, e njohur për vargëzimet e saj të bukura dhe tingullin e saj mahnitës, është më shumë se një instrument – ajo është një mjet që ka shërbyer si një udhërrëfyes i emocioneve të saj, një rrugë e çuditshme për të shprehur gëzimin, dhimbjen, pasionin, dhe ndjenjat e shumta që e kanë përcjellë në rrugëtimin e saj artistik, shkruan KultPlus.

Karriera e saj është një udhë e gjatë që ka përfshirë koncerte të mrekullueshme në skena mjaft prestigjioze ndërkombëtare. Krejt këto me një qëllim të qartë, që të jap kontributin e saj në promovimin e muzikës kosovare në nivel ndërkombëtar.

E lindur në Prishtinë më 2 mars 1982 si vajza më e re e dy profesorëve të Universitetit të Prishtinës, ajo filloi mësimet për piano në klasën e Hadije Gjinalit dhe më pas tek Lejla Pula në Prishtinë. Që në moshën 15 vjeçare ajo u pranua në Universitetin me renome “Mozarteum” në Salzburg të Austrisë ku në vitin 2007 përfundoi studimet e magjistraturës në klasën koncertale të Christoph Lieske, duke marrë vlerësimin maksimal nga juria internacionale.

Në vitin 2009 ajo studio me pianistin legjendar Menahem Pressler në Indiana University në Bloomington/SHBA. Përderisa studimet postgraduale ajo i bëri me Boris Petrushansky dhe Franco Scala në Akademinë Pianistike në Imola të Italisë.

Statovci ka performuar si soliste me orkestra të mëdha nëpër shtete të ndryshme të botës.

Rrugëtimi i saj nuk ka mbetur pa u vlerësuar edhe me çmime të ndryshme duke përfshirë këtu çmimin “Bösendorfer” nga Universiteti Mozarteum, e garës zgjedhore Yehudi Menuhin Live Music Now në Salzburg si dhe çmimeve “Talent i Kosovës”.

Paraqitjet e saj janë të vazhdueshme dhe tashmë janë bërë më shumë se dy dekada që kur Ardita me pasion dhe vendosmëri ka punuar për të arritur këtë nivel të jashtëzakonshëm të aftësive pianistike, dhe është bërë një figurë e rëndësishme në skenën muzikore.

Kur dëgjon tingujt e pianos së Ardita Statovcit, është e pashmangshme dëshira për të zbuluar më shumë rreth këtij pasioni frymëzues të cilin e nxjerr magjishëm nga ky instrument paqësor.

Në një intervistë për KultPlus, ajo ka treguar për ndjesinë e thellë që përjeton para çdo koncerti dhe përgatitjen e frytshme e momentet e mrekullueshme kur shfaqet para publikut. Në këtë udhëtim artistik, Statovci na ka ofruar pamje nga bota e saj muzikore, ku interpretimi i një note është një udhëtim emocional që e bën publikun të ndihet i lidhur me muzikën në mënyra të jashtëzakonshme.

Një fakt i veçantë është edhe kontributi i Statovcit në ngritjen e emrit të Kosovës në skenën ndërkombëtare të muzikës klasike. Ajo ka shpalosur për lexuesit e KultPlus edhe krenarinë e saj kombëtare duke interpretuar vepra të kompozitorëve kosovarë dhe duke i prezantuar ato në skena të mëdha ndërkombëtare.

Mbi të gjitha, Statovci përvojën e saj mundohet ta ndajë me artistët e rinjë, duke i ofruar njohuri e duke i frymëzuar për të ndjekur ëndrrat e tyre. Së fundmi, një koncert bashkë me talentet e rinj, fitues të çmimeve të ChopinPianoFEST, Ardita e mbajti në Berlin, në sallën e bukur të Universitetit të Arteve Joseph-Joachim-Konzertsaal, ku ishin të pranishëm shumë personalitete të jetës publike, diplomatë, përfaqësues të institucioneve, artdashës dhe studentë e pjesëtarë të diasporës tonë në Berlin.

KultPlus: Si e filluat karrierën tuaj muzikore dhe çfarë ju frymëzoi për të bërë muzikë profesionale?

Ardita Statovci: Piano luaj që nga fëmijëria e hershme. E kishim pianon në shtëpi, nëna dhe motrat e mia kishin vijuar shkollën e muzikës, ndërsa babi luante në mënyrë autodidakte. Loja në piano ishte fascinuese, frymëzuese dhe më rrëmbente tërë vëmendjen. Ishte mënyra më e bukur për të shprehur të gjitha emocionet, e këto ishin nga më të ndryshmet.

KultPlus: Mund të na tregoni për eksperiencën tuaj në koncertin e fundit në Berlin dhe reagimin e publikut aty? U prezantuat në këtë koncert bashkë me talente të rinj, si ishte ky bashkëpunim për ju?

Ardita Statovci: Koncerti në Berlin u realizua për të paraqitur gjeneratat e reja e të suksesshme të pianistëve të Kosovës. E veçanta e kësaj ishte Çmimi special “Chopin Piano Fest” i cili tash e 5 vite i është ndarë një pianisteje/pianisti të ri nga Kosova. Në bashkëpunim me një nga festivalet më të mira e më të respektuara të Kosovës, Chopin Piano Festin dhe drejtoreshën artistike prof. Lejla Pula dhe drejtoreshën menaxheriale prof. Besa Luzha, kemi formuar këtë çmim për t’i hapur dyert në botën e muzikës një pianisteje/pianisti të ri për të koncertuar në vendet gjermanofone dhe për të mbajtur masterklasë në një nga Universitet në këto vende. Çmimi është sponsorizuar dhe është mundësuar nga Herbert Groeger, një njohës dhe përkrahës i madh i të rinjve gjithandej nëpër botë nga fusha e muzikës klasike. Për të kurorëzuar punën 5-vjeçare, erdhi ideja që të mbajmë një koncert në Berlin dhe isha e nderuar dhe e lumtur që kësaj radhe pata rastin të ndaj skenën së bashku me të rinjtë tanë. Është ndjenjë e mirë që koncerti shkoi për mrekulli, ishte bukur dhe audiencë ishte shumë e këndshme. I jemi mirënjohëse institucioneve tona, Ambasadës së Kosovës në Gjermani, MKRS dhe MPJD që mundësuan realizimin e koncertit.

KultPlus: Keni pasur rastin të performoni në disa skena ndërkombëtare, na fol pak mbi këtë përvojë?

Ardita Statovci: Performimi në skena të ndryshme ndërlidhet jo vetëm me lojën para publikut por edhe me një sërë udhëtimesh dhe lëvizjesh nga vendi në vend. Takimet me njerëz nga kultura e prejardhje nga më të ndryshmet janë inspiruese. Ndjehem fatlume që kam koncertuar në pjesën më të madhe të shteteve europiane, në vende aziatike si Kina, India, Japonia dhe në SHBA. Ndër skenat e veçanta ku kam luajtur do përmend Elbphilharmonie në Hamburg, KKL në Luzern, Musikverein në Vjenë, Mozarteum në Salzburg, Pallati Mbretëror në Stockholm, Shtëpia e koncertit në Ankara, Sallat e koncertit në Shanghai, Nanchang, Mumbai dhe ka edhe shumë të tjera ku rikthehem me dëshirë.

KultPlus: Cilat janë inspirimet dhe influencat tuaja kryesore në muzikë?

Ardita Statovci: Mendoj që nga fëmijëria kam pasur fatin për të mësuar nga figura e personalitete të jashtëzakonshme vendore e ndërkombëtare. Ndonëse pjesën më të madhe të shkollimit muzikor e kam bërë në Austri, Itali dhe SHBA, ku kisha fatin të mësoja me pianistë e pedagog legjendar Menahem Pressler, Christoph Lieske, Boris Petrushansky, unë me endje i kujtoj mësimet e para të pianos në Prishtinë me profesoreshat e mia Lejla Pula dhe Hadije Gjinali.

KultPlus: Si e përshkruani stilin tuaj muzikor dhe repertorin tuaj të preferuar?

Ardita Statovci: Repertori im pianistik përfshin vepra nga baroku e deri te kompozitorët e kohës së sotme. Ka shumë vepra që adhuroj, jo domosdoshmërisht vetëm pianistike, por edhe nga literatura simfonike, vokale, korale etj. Më pëlqen Bach, Schubert, Brahms, Gershwin… e shumë e shumë të tjera.

KultPlus: Cilat janë momentet më të rëndësishme në karrierën tuaj muzikore deri më tani?

Ardita Statovci: Secila paraqitje e ka një veçanti dhe një rëndësi në rrugën artistike e cila nganjëherë vjen në pah tek më vonë. Për një artist është e rëndësishme që ta tejkalojë veten në secilin koncert dhe secilën herë të jetë më mirë se ajo e kaluara. Paraqitja në salla të mëdha e të njohura ngërthen një rëndësi dhe përgjegjësi të madhe. Më kanë lënë mbresa paraqitja në Elbphilharmonie – një institucion gjigand kulturor i ndërtuar së fundmi, në Konzerthaus në Dortmund si soliste me orkestër derisa luaja koncertin për piano, trompetë e orkestër nga Shostakovich, koncertet në Kinë e shumë të tjera.

KultPlus: Si përgatiteni për një koncert të madh dhe si e menaxhoni emocionin para performancës?

Ardita Statovci: Mundohem të fokusohem jo vetëm në piano, por edhe në punën e analizës së partiturës dhe leximit të saj me vëmendje. Është e natyrshme që përgjegjësia e lartë, si paraqitjet në skenë të mëdha e të njohura, bëjnë që emocionet të jenë gjithashtu të forta – është ky një lloj gëzimi dhe një synim për të cilin njeriu punon – ai momenti unik i paraqitjes në skenë.

KultPlus: Cilat janë planet dhe projektet e ardhshme për ju në botën e muzikës?

Ardita Statovci: Do të kem koncerte në vende të ndryshme, do paraqitem me recitale solistike, si dhe me piano me katër duar së bashku me kolegen time zvicerane Ariane Haering me të cilën kemi duon pianistike Ariadita Duo. Krahas koncertimit do vazhdoj të jap kontributin tim edhe në fushën e mësimdhënies në piano në Washington Conservatory of Music në SHBA.

KultPlus: Si ndiheni për kontributin tuaj në promovimin e muzikës kosovare në nivel ndërkombëtar?

Ardita Statovci: Janë bërë tani më shumë se 25 vite që luaj muzikën e kompozitorëve tanë në nivel ndërkombëtar, nisur që nga viti 1997 kur shkova të studioja në Universitetin Mozarteum në Salzburg të Austrisë. Sot ka shumë e shumë kolegë që kanë studiuar jashtë dhe kanë krijuar karriera të respektuara. Ndërsa në atë kohë kur unë nisa studimet në Austri ka pasur fare pak ose gati se hiç muzikantë nga vendi jonë. Nuk është gjë e lehtë, meqë gjithçka duhet bërë në baza individuale, duke u nisur edhe nga ajo që të bindësh drejtorët artistik ose organizatorët e festivaleve që të luash muzikë nga kompozitor që ata mund të mos i njohin. Por unë me dëshirën më të madhe vazhdoj ta bëj këtë kudo që kam mundësi dhe jam shumë krenare për promovimin që ia kam bërë muzikës dhe vendit tonë në nivel ndërkombëtar tani për dy dekada e gjysmë.

KultPlus: Si do të përshkruani marrëdhënien tuaj me publikun dhe përkrahjen që keni marrë nga komuniteti i muzikës në Kosovë?

Ardita Statovci: E them gjithmonë që publiku në Kosovë është shumë i dashur, janë njerëzit që më kanë njohur dhe më kanë përcjellur që nga fëmijëria, andaj secila herë është një ndjenjë shumë e veçantë të koncertosh para këtyre njerëzve kaq të dashur.

KultPlus: Çfarë këshillash keni për të rinjtë që ndjekin ëndrrën e tyre në muzikë?

Ardita Statovci: Profesioni i pianistit kërkon shumë pasion, punë, përqendrim dhe një karakter të fortë. / KultPlus.com

Piktori shqiptar që ka pikturuar me qindra herë Bekim Fehmiun: Ai është një mit i madh dhe një pikë referimi

Posted on 10 Gusht, 202311 Gusht, 2023 by Kult Plus

Jeta Zymberi

Nëse ju bie rruga në sheshin e piktorëve në ishullin grek të Rodosit, ju mund të hasni në Bekim Fehmiun të pikturuar nga dora e artistit shqiptar që me vite jeton në Greqi, Diamant Shehu. Dashurinë, mallin dhe frymëzimin që mori nga vendlindja, ai e zbërthen në pikturat e tij mahnitëse.

Lindur në qytetin e Memaliajt, vitet e para të fëmijërisë i kaloi në fshatin e lashtë të Shehajt (i njohur tashmë si Anëvjosë), sipas tij fshati më i bukur në gjithë trevën shqiptare. Piktori Diamant (Elmas) Shehu i cili sot bënë një jetë boheme, është një vizionar që ka gjetur frymëzim të veçantë në peizazhin dhe trashëgiminë e tij kulturore, shkruan KultPlus.

Jeta e thjeshtë i ka ndihmuar të mbajë fokusin tek krijimi, pa ju nënshtruar rregullave dhe konvencioneve të shoqërisë. Që në kohën e tij të fëmijërisë, Diamanti manifestoi aftësinë e tij të jashtëzakonshme për të vizatuar dhe për të përdorur ngjyrat në mënyrë të mahnitshme. Në ato fusha të gjelbra dhe kodrat e Anëvjosës, ai gjeti burimin e parë të inspirimit për kreativitetin e tij të ardhshëm. Fshati i tij i lindjes nuk ishte vetëm një vendbanim, por një burim i pashtershëm për të nxjerrë në pah bukurinë natyrore dhe ritmet e jetës rurale.

Filloi të vizatoj që kur mban mend vetën. Me mbështetjen e babait të tij, që për të mbetet i paharruar, ai vazhdoi pandalur rrugën e pikturës.

“Babai gjeti te unë talentin dhe nuk u tërhoq kurrë, as kur mori vlerësim negativ për talentin tim. Andaj i jam mirënjohës përjetë”, shprehet Diamanti në një intervistë për KultPlus.

Përderisa përkrahja nuk i mungoi, ajo u kthye në punë e vullnet për të kaluar me sukses konkursin për pikturë në liceun artistik “Jordan Misja” në Tiranë dhe tutje shkollën e mbaroi në qytetin e Beratit me mësues, artistë të njohur të pikturës, skulpturës dhe grafikës.

“Ekspozitën e parë e kam hapur në vitin 1987 në SHQUP (Shtëpia Qëndrore e Ushtrisë). Me rënien e sistemit totalitar kontakti me artin u bë më tepër shpirtëror, për më shumë se 20 vjet. Në vitet e para të demokracisë kam qenë në kërkim të vetvetes dhe në këtë periudhë deri në vitin e Zi për Shqipërinë, 1997, kam mbijetuar duke bërë punë nga më të ndryshmet”, shprehet Diamanti për një ndër periudhat më të vështira të jetës.

Sot, kur ne po bisedojmë me të, ai jeton dhe punon në sheshin e piktorëve në ishullin grek të Rodosit.

Ishulli grek i Rodosit, ky ishull i lashtë, i mbushur me pasuri historike dhe pamje natyrore të mahnitshme, i ofroi artistit një platformë për të shprehur ndjenjat e tij më të thella. Duke përdorur teknika të ndryshme dhe kombinime ngjyrash, Diamanti i dha jetë peizazheve të pafundme të ishullit, duke i dhënë atyre një dritë të re dhe një kuptim të thellë emocional.

Pikturat e tij kanë një shtrirje të gjerë, ndërsa për portretet që duket sikur janë pjesa dërmuese e punës së tij të përditshme, ai thotë se akoma nuk ka gjetur arsye tjetër për të punuar portrete ,veç atyre ekonomike.

“Portreti është gjini e vështirë nga ana teknike por vetëm si portret, pa u plotësuar me atmosferën historike dhe pa u kompozuar nga syri i artistit, ngelet larg artit”, shprehet Diamanti.

Edhe pse sot jeton në Greqi, ai ka mbetur i pandarë nga kujtimet e fëmijërisë së tij në Anëvjosë. Për artistin, kjo pjesë e jetës së tij është burimi i vërtetë i identitetit dhe frymëzimit të tij. Duke mbajtur gjallë trashëgiminë kulturore të fshatit të tij të lindjes, ai ka sjellë në jetë historinë dhe traditat e tij nëpërmjet pikturave.

Ndërsa kur flasim për portretet, aty ku piktori duket sikur ka zhytur veten dashje padashje, ai në këtë pikë ka një portret që e ka realizuar qindra herë.

Është portreti i aktorit të njohur shqiptar, Bekim Fehmiut, për të cilin piktori flet me superlativa dhe dëshmon se ka ruajtur lidhjen e fortë me identitetin shqiptar dhe e ka sjellë atë me pasion në punën e tij artistike.

“Bekim Fehmiu është një mit i madh dhe një pikë referimi për të gjithë ata artistë që e shikojnë se jeta e tyre artistike dhe kulturore ngjan për nga natyra dhe kushtet politike dhe shoqërore në të cilat duhet të gjej rrugën për të punuar dhe jetuar normalisht dhe duhet të bëhen ura lidhëse për popujt dhe politikën e stilit ballkanik, që punon për të kundërtën”, shprehet artisti Shehu.

Përkundër dashurisë së madhe për këtë aktor, Diamanti nuk e ka pasur fatin ta takoj fizikisht asnjëherë, por me figurën e tij artistike ai pohon se takohet çdo ditë.

“Takohem me të kur turistët serb thonë se është serb dhe kur ata shqiptarë e blejnë portretin e tij ,apo edhe kur vendasit grekë befasohen kur mësojnë kush është artisti që ka luajtur rolin e Odiseut përkrah të madhes Irene Papas. Por momentet më të mira i kam me bashkatdhetarët tanë të cilët befasohen kur mësojnë se jam shqiptar dhe marr guximin të pikturoj Bekim Fehmiun në Greqi”, shprehet Diamanti teksa ndan me ne edhe një moment shumë emocional kur një djalë nga Vlora, me profesion aktorë në Londër, po qante përballë portretit të Bekim Fehmiut derisa nuk po mund të merrte veten për tu shprehur nëse mund ta blinte atë portret.

Përmes pikturës së tij, Diamanti ka një synim, që figura e Bekim Fehmiut të njihet edhe nga populli artdashës grek dhe të largohet çdo pengesë fetare, ideologjike dhe kulturore ndaj krijimeve artistike të cilat përcjellin mesazhe që nuk përkojnë me këndvështrimin e ngushtë që kultivojnë për shekuj me radhë në Ballkan.

“Arti është shpirti i njeriut. E bukura do të duhet të kultivohet kudo dhe ajo duhet të triumfojë. Mbi të zakonshmen, të rëndomtën ,mbi atë që përmban kotësinë. Nëpërmjet artit mund të shkruajmë historinë njerëzore pa ftuar politiken në kuvend”, thotë piktori.

Krejt për fund, Diamanti ka zbuluar për KultPlus se është duke punuar për një ekspozitë individuale në grafikë dhe skulpturë të cilën do ta prezantojë në Ishullin e Rodosit ku jeton që nga viti 1997.

Përkundër jetës së vështirë e plot sfida, nëse do të kishte një gjë për të cilën do të kthehej në kohë dhe ta bënte ndryshe, Diamanti nuk është i kësaj natyre.

“Nuk do doja të shikoj prapa për të ecur përpara. Besoj se koha nuk kthehet më. Për më tepër besoj te thënia: Mos humb kohë për kohën që iku. / KultPlus.com

The New York Times: Për Dua Lipën, nuk mjafton vetëm të jesh një yll i muzikës pop (FOTO)

Posted on 7 Gusht, 20237 Gusht, 2023 by Kult Plus

Ylli i muzikës botërore, Dua Lipa, sëfundmi ka dhënë një intervistë për The New York Times.

Gazeta prestigjioze ka vlerësuar se për Dua Lipën, nuk mjafton vetëm të jesh një yll i muzikës pop. Megjithëse këngëtarja ka mbajtur një linjë të rreptë midis muzikës dhe jetës së saj private, ajo po përdor pasionet e saj personale në një përpjekje për t’u bërë një manjat mediatik.

Dua Lipa po përfundon albumin e saj të tretë. Ai pritet të publikohet në vitin 2024 dhe, pavarësisht trendit të muzikantëve që shpallin dhe vonojnë regjistrimet me vite, Lipa pothuajse me siguri do ta përmbushë afatin e saj. Është qesharake të mendosh për një yll pop – ose ndonjë artist të ri të suksesshëm – si një tjetër profesionist i mundimshëm. Por në moshën 27-vjeçare, Lipa tashmë është bërë lloji i sipërmarrëses shumëhifene që jo vetëm i mbaron detyrat e saj në kohë, por diskuton strategjinë dhe efikasitetin me qartësinë e një themeluesi të kompanisë që mban një TED Talk.

“Nëse nuk do të isha aq e organizuar sa jam, do të isha rrëmujë tani,” thotë ajo kur takohemi një pasdite maji me shi në Londër. Këngëtarja i kishte kërkuar një prej restoranteve të saj të preferuar, Sushi on Jones, i fshehur në katin e dytë të një vendi koncertesh në King’s Cross, që të hapej para darkës në mënyrë që ne të kishim vendin për vete, më pas mbërriti 10 minuta më herët për t’u siguruar që gjithçka ishte si planifikuar, shkruan The New York Times, transmeton KultPlus.

Shumë gjëra ndodhën në mars 2020, kështu që ndoshta nuk do ta kujtoni që albumi i dytë i Lipës, “Future Nostalgia”, doli në fillim të izolimeve, duke i mohuar asaj paraqitjen e saktë që kishte kaluar shumë muaj duke e zbukuruar, duke shtyrë turneun e saj ndërkombëtar. . . dhe duke e çimentuar pa dashje si yllin kryesor të popit të pandemisë. Breshëria e këngëve të saj vezulluese – muzikë për “dance crying”, siç e përshkruan ajo – më vonë e vendosi atë si artisten e vetme femër me dy albume që kanë tejkaluar 10 miliardë transmetime në Spotify.

Rekordi i radhës do të jetë ende pop, thotë ajo, që të mos “shkrihen fansat e saj”. Ajo nuk dëshiron t’i “tëhuajsojë” ata, megjithëse po zhvillon një tingull të ri që mund të jetë më pak i informuar nga shtëpia dhe disko nën këngë si “Physical” dhe “Halucinate” sesa nga psikedelia e epokës 1970. Ajo po punon me një grup më të vogël bashkëpunëtorësh për shkrimin e këngëve, duke përfshirë Kevin Parker të grupit australian të psiko-rokut Tame Impala, një thashethem që ajo e konfirmon duke e mohuar: “Nuk e di për çfarë po flisni”, thotë ajo. pastaj shikon larg dhe qesh pak. Lipa është veshur – pothuajse me kujdes – me zvarritje të yllit të pop-it: shapka Ugg, xhinse të bardha të gjera, një bluzë e vjetër Elton John, disa rrathë të mbështjellë me diamant në secilin vesh.

Intervisëwn e potë mund ta lexoni KETU. / KultPlus.com

Rita Ora, princesha e pop-it shndërrohet në mbretëreshë të shoqërisë në numrin e padiskutueshëm të revistës Tatler

Posted on 26 Korrik, 202326 Korrik, 2023 by Kult Plus

Mbretëreshë e pop-it, ikonë e modës, dashuri e shoqërisë. Nëse Rita Ora ishte e nxehtë tani një dekadë më parë, sot ajo është një superstar i zjarrtë. Në numrin e ri të revistës së njohur Tatler, ajo i tregon bashkëpunëtores së redaktores Sacha Forbes për albumin e saj të ri shumë personal, festat e saj në shtëpi në Primrose Hill dhe angazhimin e burrit të saj, drejtori i Hollywood-it, për të filmuar videoklipet e saj në TikTok, përcjell KultPlus.

Fotografitë përcjellëse të kësaj interviste, janë një magji që të rrëmben si një rrufe, por jo larg fotografive janë edhe fjalët e Ritës derisa tregon shumëçka për jetën e saj.

Edhe pse ajo është një yll global – Anglia ende e mahnit artisten, 32-vjeçaren, këngëtaren dhe aktoren.

“Unë do të dëshiroja të isha në Londër gjithë kohën,” thotë ajo. “Është vendi im i preferuar – pa dyshim, është shtëpia ime.” E rritur në Notting Hill, tani ajo jeton në Primrose Hill. “E di që është një klishe, por kështu përfunduam ne.” Ajo dhe Waititi adhurojnë të shfrytëzojnë kohë në shtëpinë e tyre të shekullit të XIX-të me statusin e klasës së dytë Viktoriale. Ajo dikur ishte e pronësuar nga regjisori i filmit Tim Burton; një shekull më parë ishte shtëpi për Arthur Rackham, ilustratori i librave për fëmijë, përfshirë “Përrallat e Vëllezërve Grimm”, “Peter Pan në Kopshtet e Kensingtonit” dhe “Aventurat e Alicës në Tokën e Çudirave”. Ai është një nga artistët e preferuar të Orës (dhe një burim frymëzimi për Burton).

Në këtë intervistë nuk mungon edhe pjesa e fëmijërisë së Ritës, largimi i familjes së saj nga Kosova për në Angli, shkollimi, paraqitja e parë në skenë si një 13 vjeçare e shumë e shumë gjëra të tjera nga jeta e saj prej një ylli të padiskutueshëm tashmë. / KultPlus.com

Intervista e fundit e Tina Turner ku foli për jetën, shëndetin dhe dashurinë!

Posted on 24 Maj, 202325 Maj, 2023 by Kult Plus

Nga Tina Turner/Jam lodhur gjithë jetën. Askush nuk më ka dhuruar gjë. Pas kaq shumë vitesh punë dhe pas kaq shumë vuajtjesh, sinqerisht me zor po prisja të jetoja momentin, me bashkëshortin tim Erwin, që të zgjohem çdo mëngjes me qetësi, pa mendime, nevoja apo projekte. E kam arritur nirvanën time, mendova. Ajo gjendje lumturie absolute, pa dëshira, është diçka e mrekullueshme. Tre muaj më vonë, papritur u zgjova e terrorizuar. Një rrufe më kishte goditur në kokë dhe në këmbën e djathtë, ose të paktën kështu më dukej, dhe kisha një ndjesi të çuditshme në gojë që më ndalonte t’i kërkoja ndihmë Erwin-it. Dyshoja se nuk ishte asgjë e mirë, por ishte shumë më keq nga ç’mendova. Kisha pësuar një goditje cerebrale.

Ndodhem e ulur në një karrige për të bërë analizat në një spital të Zollikon, në Zvicër, vetëm dhjetë minuta nga shtëpia ime dhe e kam shumë të vështirë të injoroj vdekjen që më rreh shpatullat e më thotë: Tina? Tina, jam këtu për ty! Po kërkoj dëshpërimisht të ruaj shëndetin, për aq sa mund ta bëj me vetëm pesë për qind të funksionimit të veshkave, teksa pres me padurim që trupi im të bëhet aq i fortë për të duruar mundësinë e vetme të shërimit: një transplant veshkash, i cili mund të më shpëtojë jetën.

Prit një moment, do më thoshit. Nuk po kuptojmë asgjë: a nuk pësove një goditje cerebrale? Të dashur, edhe unë jam më shumë se konfuze. Katër vitet që pasuan martesën time ishin një vargmal rus që edhe unë vetë lodhem duke mbajtur mend katastrofat klinike që më kanë ndodhur. Presion i lartë gjaku, goditje cerebrale, kancer në zorrë. Jo, jo. Nuk është ky rendi. Goditje cerebrale, marrje mendsh e pastaj kanceri në zorrë. Ndërsa tani na doli edhe pamjaftueshmëria e veshkave. Më duhen më shumë se nëntë jetë për të kaluar gjithë sa më ka ndodhur.

Duhet të rikthehem në klinikë disa herë në javë. Falë Erwin-it, që është shumë i kujdesshëm, rutina mbetet gjithmonë e njëjta. Në ditët e terapisë parkon përballë Chateau Algonquin në mënyrë që unë mund të kaloj direkt në makinë. Është aq xhentil saqë gjithmonë e hap ai derën për mua. Pastaj ndalojmë në një lokal të vogël në Küsnacht, jo shumë larg stacionit hekurudhor. Unë rri në makinë, që mos më njohin, ndërsa Erwin vrapon të marrë disa ëmbëlsira. Kështu do të kemi disa gjëra të mira për të ngrënë gjatë orëve të gjata që na presin.

Rruga drejt klinikës është si një lojë kukafshehti, plot tension. Në një farë mënyre kemi arritur ta mbajmë për disa vite të fshehtë faktin se unë jam e sëmurë rëndë. Kjo u bë e mundur sepse jetojmë në Zvicër, ku njerëzit kanë më shumë respekt për privatësinë se sa në vendet e tjera. Pastaj unë dhe Erwin gjetëm një mënyrë precize për t’u siguruar se nuk do të na njihnin, mbi të gjitha brenda klinikës, ku do të isha një pre e lehtë për paparacët.

Kur arrijmë, Erwin parkon përpara hyrjes anësore. Prej aty, sallat e dializës janë shumë afër. Zakonisht, në dimër, vesh një pallto të zezë apo ndonjë xhup të rëndë me një kapuç të madh që të mund të fshihem pas atyre veshjeve. Gjatë ecjes rrimë të heshtur, në mënyrë që asnjë të mos dëgjojë zërin tim e të kuptojë se flas anglisht, sepse përndryshe ndonjë që kalon mund të më njohë, të shkrepë ndonjë fotografi e t’ia shesë mediave. Nuk më japin një dhomë private, por nëse do ta bënim, s’do të më pëlqente sepse kurrë nuk kam qenë ndonjë divë kapriçoze. Dua të trajtohem si gjithë të tjerët, jo të dallohem vetëm sepse në jetë kam pasur pak më shumë fat. Mjekët bëjnë ndonjë përjashtim, sepse ashtu si edhe unë, duan të shmangin fotografët.

Kur është e mundur më lënë takime në oraret më të qeta, kur ka pak pacientë nëpër këmbë dhe infermieret e mbyllin zonën ku ndodhem me një tendë. Përpiqem ta bëj sa më të këndshme kohën që kaloj duke bërë dializën. Kur nuk më vjen për të vjellë, ha ëmbëlsirat dhe lexoj libra. Çuditërisht marr të njëjtat libra me vete: Librin e Sekreteve të Deepak Chopra, Komedinë Hyjnore të Dantes dhe një libër me fotografi të mrekullueshme nga Horst P. Horst. Diçka për shpirtin, diçka për mendjen dhe diçka për shqisat. Nuk lodhem kurrë me këta libra, që më ngjallin mendime dhe emocione të thella. I rilexoj vazhdimisht për të gjetur frymëzim dhe rehati.

Ditë pas dite ndjek këto rituale, teksa gjaku im pastrohet. Lexoj, dremis, zgjohem dhe humbas sërish nëpër mendime. Mendon për Erwin-in. Jetoj sërish me kujtimet e mamasë sime të ndjerë, të motrës, të fëmijëve dhe të fëmijërisë. Habitem kur e gjej veten duke menduar për Ike (bashkëshorti i parë, me të cilin Tina Turner ka qenë e martuar në vitet 1962-1978 dhe është ndarë nga jeta në vitin 2007). Vazhdoj të them se e kam mbyllur atë pjesë të jetës, por megjithatë çdo moment e gjej në kokën time duke kërkuar vëmendje. Risjell në mendje fillimin e marrëdhënies sonë, momentet e këqija, vendimin tim për ta lënë dhe për të nisur një jetë të re. Shumë prej këtyre reflektimeve janë ndërsjellë në mendjen time edhe më herët, por kurrë në mënyrë kaq të gjallë. Kur sheh fytyrën e vdekjes, fillon të mendosh ndryshe.

Si përfundova nga një martesë ëndrrash në një prej kështjellave buzë liqenit të Zyrihut në një karrige dialize? Është një histori e gjatë. Si arrita të vij nga Nutbush, në Tennessee, në atë kështjellë? Është një histori edhe më e gjatë. Qëkur jam lidhur me makinerinë e dializës, e shoh çdo gjë përmes lentes së vdekshmërisë. Kam gjithë kohën e botës. Kohë për të menduar për të shkuarën, për të tashmen dhe për pyetjen e madhe: A do të kem një të ardhme?

Kam bindjen se për t’ju shpjeguar me themel historinë time duhet të dini nga vij. Lufta ime për mbijetesë ka filluar që në lindje, më 26 nëntor 1939, kur erdha në jetë me emrin Anna Mae Bullock. Prej atëherë, e kam kaluar jetën përmes një stuhie karme negative. Si mund të ndihesh kur je një vajzë e padëshiruar? Si ishte jeta e asaj vajze? Si arriti ajo vajzë t’ia dalë, pavarësisht goditjeve të këqija që mori?/Kjo pjesë është shkëputur nga libri i ri autobiografik i Tina Turner, “My love story”, botuar në anglisht në muajin tetor. Përkthyer nga Erjon Uka për Tiranapost.al, 2018/KultPlus.com

Intervistë me shkrimtarin Raymond Carver

Posted on 28 Mars, 202328 Mars, 2023 by Kult Plus

Raymond Clevie Carver Jr. ishte një poet, shkrimtar dhe eseist amerikan, i cili konsiderohet gjerësisht si një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të fundit të shekullit të 20-të. I lindur në Clatskanie, Oregon në vitin 1938, stili i të shkruarit i Carver karakterizohej nga proza e tij e lirë, minimaliste dhe fokusi i tij në jetën e njerëzve të klasës punëtore.

Më poshtë po sjellim një intervistë të veçantë të realizuar nga Claude Grimal me shkrimtarin Raymond Carver.

Claude Grimal: Pse zgjodhët të shkruanit tregime kur mund shkruanit, le të themi, romane?

Raymond Carver: Rrethanat e jetës. Isha shumë i ri. U martova tetëmbëdhjetë vjeç. Ime shoqe qe shtatëmbëdhjetë; ishte shtatzënë. Nuk kisha asnjë kacidhe dhe na duhej të punonim gjatë gjithë kohës që të rrisnim dy fëmijët tanë. Ishte e nevojshme gjithashtu që të shkoja në kolegj që të mësoja si të shkruaja, dhe thjesht ishte e pamundur që të merresha me diçka që do të më merrte dy ose tre vjet. Kështu që nisa të shkruaj poezi dhe tregime. Mund të ulesha në tavolinë, të filloja dhe të mbaroja atë që nisja duke u marrë me të vetëm një herë.

A mendoni se jeni poet apo tregimtar i mirë? Cila është marrëdhënia që shihni mes poezisë dhe prozës tuaj?

Tregimet e mia janë shumë më të njohura, por unë vetë pëlqej poezinë time. Marrëdhënia? Si tregimet, si poezitë të dyja janë të shkurtra (Qesh). I shkruaj në të njëjtën mënyrë, dhe do të thosha se efektet janë të ngjashme. Ka një ngjeshje të gjuhës, emocionit, gjë që nuk e gjen në roman. Sikurse e kam thënë shpesh, tregimi dhe poezia, janë më afër njëra-tjetrës se tregimi dhe romani.

Keni të njëjtën qasje ndaj çështjes së imazhit?

Oh, imazhi. E dini, nuk kam ndjesinë, sikur më kanë thënë, që unë i përqendroj poezitë apo tregimet mia në një imazh. Imazhi lind nga historia dhe nuk ndodh e kundërta. Nuk mendoj për imazhet kur shkruaj.

Në cilën traditë poetike e vendosni veten?

Le ta shohim këtë… Nuk para e vras mendjen për Wallace Stevens-in. Më pëlqen William Carlos Williams-i. Më pëlqen Robert Frost, sikurse shumë bashkëkohës të tjerë si: Galway Kinnell, W.S. Merwin, Ted Hughes, C.K. Williams, Robert Hass, shumë poetë bashkëkohorë. Ka një rilindje të vërtetë në poezi bash këto kohë në SHBA. Dhe kjo po ndodh edhe në prozë, sidomos tek tregimtarët.

Për shembull?

Shumë vepra të mira po shkruhen në Amerikë tani. Është kohë e volitshme për shkrimtarët. Tregimet kanë shitje të mira. Ka një numër të madh talentesh të reja. Unë redaktova një antologji, ‘Tregimet më të mira amerikane’, dhe zbulova shkrimtarë për të cilët nuk kisha dëgjuar më parë, të gjithë të mirë. Ndër bashkëkohorët admiroj Richard Ford-in, Tobias Wolff-in, i cili është shkrimtar i klasit të parë, Jayne Anne Phillips-in për disa nga tregimet e saj, Ann Beattie, Barry Hannah, Grace Paley, Harold Brodkey, disa tregime të John Updike dhe Joyce Carol Oates. Britanikun Ian McEwan. Është gjithashtu një shkrimtar i ri, disa prej tregimeve të të cilit më pëlqejnë, Amy Hempel. Si dhe Richard Yates, i cili jetonte në Francë në vitet pesëdhjetë.

Jeni duke menduar për shkrimin e një romani?

Epo, në kohët e sotme mund të shkruaj çfarë të dua, jo vetëm tregime, kështu që ndofta do ta bëj këtë. Kam lidhur kontratën për një përmbledhje tjetër me tregime. Pjesa më e madhe e tyre janë shkruar. Mandej, të shohim. Pas botimit të përmbledhjes së parë, të gjithë donin që të shkruaja një roman. Kishte shumë trysni për këtë. Arrita deri atje sa të pranoja paraprakisht të shkruaja një roman… dhe në vend të tij shkrova tregime. Oh nuk e di, por sidoqoftë unë mendoj për një histori më të gjatë…. e cila mund të shndërrohet në roman. Por nuk ndiej ndonjë detyrim për të shkruar një roman. Do të shkruaj çfarë dua të shkruaj. Më pëlqen liria që kam tani. Kam shkruar poezi dhe ese, ese autobiografike gjithashtu, për John Gardner-in, i cili ishte mësuesi im, për tim at, për problemet e mia me alkoolin që i tejkalova në 1977-ën. Për momentin botuesi im është shumë i kënaqur; tregimet po shiten mirë. Gjërat ecin mbarë.

Çfarë mund të thoni për faktin se në Francë përmbledhja juaj më e fundit me tregime është përkthyer para të parës?

Epo, përparësia ka të bëjë me faktin që tregimet e ‘Katedralja’ janë më të përpunuara, prandaj dhe ky libër i ri do të tërheqë lexues që nuk do të grisheshin prej ‘Çfarë themi kur flasim për dashurinë’. Së fundi, nuk e di… Po, mendoj që botuesi ka bërë një zgjedhje të mirë.

Pra mendoni që mes kohës së botimit të librit të parë dhe të fundit keni ndryshuar mënyrën tuaj të të shkruarit?

Po, shumë. Stili im është më i plotë, më bujar. Në librin tim të dytë, ‘Çfarë themi kur flasim për dashurinë’, tregimet ishin të ngjeshura, shumë të shkurtra, shumë të thukëta, pa shumë emocion. Në librin tim të fundit, ‘Katedralja’, tregimet kanë më shumë hapësirë. Janë më të plotë, më të fortë, më të përpunuar, dhe më me shpresë.

A është kjo diçka e bërë qëllimisht?

Jo, jo qëllimisht. Nuk kam ndonjë program, por rrethanat e jetës time kanë ndryshuar. Kam hequr dorë prej pijes dhe ndofta tani që jam më i moshuar, kam më shumë shpresë. Nuk e di, por mendoj se është e rëndësishme që një shkrimtar të ndryshojë, që duhet të ketë një zhvillim të natyrshëm, dhe jo një vendim. Kësisoj kur e mbaroj një libër, nuk shkruaj gjë për gjashtë muaj, me përjashtim të pak poezive dhe ndonjë eseje.

Kur i shkruani tregimet, a shkruani me idenë e së tërës, një e tërë që do të përbëjë një përmbledhje tregimesh? Apo merreni me secilin prej tyre në mënyrë të pavarur?

Mendoj për to si një e tërë. I shkruaj dhe pak nga pak ideja e së tërës merr formë.

Si i zgjidhni titujt e përmbledhjeve tuaja?

Zakonisht është titulli i tregimit më të mirë. Por është gjithashtu titulli më emocionues. “Çfarë themi kur flasim për dashurinë” është një titull të cilit nuk i reziston dot.

Cilat janë tregimet e tua të parapëlqyera?

“Katedralja.” “Diç e vogël, e mirë.” Ka shumë tregime që nuk më pëlqejnë më, porse nuk do t’ju tregoj se cilat janë. Do të doja të botoja “Tregime të zgjedhura,” por sigurisht jo një përmbledhje të plotë të tregimeve të mia.

“Diç e vogël, e mirë” është fryt i rishkrimit të një tregimi më të hershëm, “Vaska,” i cili nuk është përfshirë në “Çfarë themi kur flasim për dashurinë”.

Po. “Vaska” u botua në një revistë. Nuk e di se çfarë çmimi fitoi, por tregimi më bezdiste. Nuk më dukej se ishte i përfunduar. Kishte ende gjëra për t’u thënë, kështu ndërsa po shkruaja “Katedralja (kurrë nuk kam shkruar një libër më shpejt se atë, le të themi që nuk më mori më shumë se tetëmbëdhjetë muaj), gjërat më ndodhën. “Katedralja” më dukej krejtësisht e ndryshme nga gjithçka kisha shkruar më parë. Po jetoja një periudhë bujarie. Pashë “Vaska” dhe kuptova që tregimi ishte si një pikturë e papërfunduar. Kësisoj iu ktheva dhe e rishkrova. Është shumë më i mirë tani. Dikush madje ka bërë një film mbështetur në të, një djalosh nga Hollywood-i. Australianët, gjithashtu, kanë realizuar një film mbështetur në “Pendët”. E kam parë filmin e parë dhe dukej i mirë, sikurse i dyti. Ata shtuan edhe praninë e një palloi, dhe të një kompleti dhëmbësh. Është shumë për të qeshur.

A mund të na flisni për fundin e tregimeve tuaja? Për fundin e “Katedralja,” për shembull?

Epo, personazhi është plot me paragjykime ndaj të verbërve. Ai ndryshon, rritet. Nuk kisha shkruar kurrë një tregim si ai. Është tregimi i parë që shkrova pasi kisha shkruar “Çfarë themi kur flasim për dashurinë”, dhe këtë e bëra pasi kishin kaluar gjashtë muaj. Pastaj, kur shkrova atë tregim, ndjeva që isha me të vërtetë i ndryshëm. Ndjeva një shtysë të vërtetë, dhe kjo nuk ndodh me cilindo tregim. Por kisha ndjesinë që po merresha me diçka të veçantë. Kisha ndjesinë se kjo ishte shumë emocionuese. I verbëri në tregim ndryshon. Ai e vendos veten ku i takon një të verbëri. Tregimi afirmon diçka. Është një histori pozitive dhe mua më pëlqen shumë për këtë arsye. Njerëzit thonë se është metaforë e diçkaje tjetër, e artit, e bërjes… Por jo, mendova për kontaktin fizik të dorës së të verbrit. Gjithçka është imagjinare. Asgjë si ajo përvojë nuk më ka ndodhur ndonjëherë. Epo, pati një zbulim të jashtëzakonshëm. E njëjta gjë ndodhi tek “Diç e vogël, e mirë”. Prindërit janë me furrtarin. Nuk do të doja të thosha që kjo histori e ngre shpirtin peshë, por, sidoqoftë, ka një fund pozitiv. Çifti është në gjendje të pranojë vdekjen e fëmijës së tyre. Kjo është pozitive. Ka një lidhje shpirtërore mes natyrave të ndryshme njerëzore. Të dyja tregimet kanë një fund pozitiv, dhe mua më pëlqen shumë kjo gjë. Do të isha shumë i lumtur nëse këto dy tregime i qëndrojnë kohës.

A është elementi autobiografik i rëndësishëm në tregimet e tua?

Kjo është e vërtetë për shkrimtarët që pëlqej më shumë: Maupassant, Chekhov. Historitë duhet të lindin prej diçkaje. Sidoqoftë, tregimet që më pëlqejnë kanë elementë të tillë. Duhet të ketë rreshta që i referohen botës së vërtetë.

Kjo është e vërtetë për ju kur shkruani, po a mendoni që biografia juaj mund ta ndihmojë lexuesin?

Jo, jo aspak. Unë përdor vetëm disa elementë të caktuar autobiografikë, ndonjë imazh, një fjali që kam dëgjuar, diçka që kam bërë, dhe pastaj përpiqem ta shndërroj atë në diçka tjetër. Po ka pak autobiografi dhe, shpresoj, shumë imagjinatë. Por gjithmonë ka një element të tillë që ndezin një shkëndijë në rastin e shkrimtarëve si Philip Roth apo Tolstoy, për Maupassan-n, për shkrimtarë që mua më pëlqejnë. Historitë nuk lindin nga hiçi. Duhet të ketë një shkëndijë. Dhe kjo është lloji i historisë që më intereson më së shumti. Për shembull, për “Dhjami,” ime shoqe, gruaja ime e parë, punonte si kameriere, u kthye një natë në shtëpi dhe më tha se ishte një babaxhan si klient, i cili fliste për vete në vetën e parë shumës: “Do të donim pak më shumë bukë… Do të kemi ëmbëlsirën speciale”. Kjo m’u ngulit në mendje; m’u duk e jashtëzakonshme. Dhe kjo ishte shkëndija që krijoi historinë. E shkrova historinë vite më vonë, por kurrë nuk harrova çka më kishte thënë ime shoqe. Shumë më vonë, u ula të punoja dhe pyeta veten se cila do të ishte mënyra më e mirë për të shkruar këtë histori. Ishte vendim i ndërgjegjshëm. Vendosa të shkruaj nga këndvështrimi i kamerieres, jo i gruas time, por kamerieres.

Dhe fundi i historisë, ku gruaja thotë se jeta e saj do të ndryshojë, si e shpjegoni këtë?

Nuk e shpjegoj. Edhe këtu desha të vë diçka pozitive, ndoshta për këtë arsye.

Është histori e rrëfyer në kohën e tashme.

Po. Kjo ishte koha që mua m’u duk më e përshtatshmja. Katër – pesë historitë që botova një vit më parë në “The New Yorker” janë në kohën e tashme. Nuk e di se pse. Është një vendim që e marr pa e ditur pse. Vendimi merret vetë në njëfarë mënyre, por nuk dua t’ju bëj të besoni në diçka të mistershme. Thjesht ndodh kështu.

A përpiqeni të shkruani sipas idiomës amerikane?

Sigurisht. Shpeshherë thuhet se kam vesh të mirë për dialogun, dhe gjëra të tilla. Sigurisht që nuk mendoj se njerëzit flasin ashtu sikur shkruaj. Ndodh si tek Hemingway. Thuhet gjithashtu se ai kishte vesh të mirë, por ai e krijoi gjithë këtë. Njerëzit nuk flasin aspak ashtu. Është punë ritmi.

Cila është rëndësia që i jepni dialogut në tregimet tuaja?

Është e rëndësishme. Mendova që ta zhvilloj subjektin dhe iluminoj personazhet, dhe kështu me radhë. Nuk më pëlqejnë njerëzit që flasin pa asnjë arsye, por mua më pëlqen me të vërtetë dialogu kur njerëzit nuk dëgjojnë atë që thotë tjetri.

A mund të flisni për temat tuaj?

Shkrimtari duhet të flasë për gjëra që janë të rëndësishme për të. Sikur e dini, unë kam dhënë mësim në universitete, në fakt për pesëmbëdhjetë vjet. Atje kisha kohë për të bërë një punë tjetër, dhe kurrë nuk shkrova një histori të vetme për jetën universitare, sepse qe përvojë që nuk la gjurmë në jetën time emocionale. Kam prirjen që të kthehem pas në kohë tek njerëzit që njihja mirë kur isha më i ri, njerëz që më kanë bërë shumë përshtypje… Disa nga tregimet e mia të fundit merren me nëpunës. (Për shembull, atë te “The New Yorker”, “Kushdo që përdorte këtë shtrat”, ku njerëzit diskutojnë gjëra të cilat në tregimet e mia të mëhershme nuk do të diskutoheshin kurrë.) Ai është biznesmen, dhe kështu me radhë. Por pjesa më e madhe e personazheve në tregimet e mia janë të varfër, të hutuar, kjo është e vërtetë. Ekonomia, ajo është e rëndësishme…

Nuk mendoj se jam shkrimtar politik dhe prapëseprapë jam sulmuar nga kritikë të krahut të djathtë në SHBA që më fajësojnë për mos-portretizimin optimist të Amerikës, për mosqenien optimist sa duhet, për shkrimin e historive për njerëz që nuk janë të suksesshëm. Por, këto jetë janë po aq të vlefshme sa ato të njerëzve të suksesshëm. Unë merrem me papunësinë, çështjen e parave, problemet materiale të jetës. Njerëzit shqetësohen për qiratë që duhet të paguajnë, fëmijët e tyre, jetën e tyre familjare. Kjo është themelore.

Kjo është mënyra se si jetojnë 80-90 për qind, apo një Zot e di se sa njerëz jetojnë kështu. Unë shkruaj për një popullsi që nuk bie në sy, njerëz që jo gjithmonë kanë dikë që të flasë për ta. Jam një lloj dëshmitari dhe, pos kësaj, kjo është jeta që unë vetë kam jetuar për një kohë të gjatë. Nuk e shoh veten si zëdhënës, por si dëshmitar i këtyre jetëve. Unë jam shkrimtar.

Si i shkruani tregimet tuaja dhe si i përfundoni ato?

Për sa i përket mbylljes, shkrimtari duhet të ketë një sens të dramës. Nuk arrini në fund me anë të ndonjë mrekullie. Ai gjendet gjatë rishikimit të historisë. Dhe unë e bëj këtë rishikim pesëmbëdhjetë, njëzet herë. I mbaj versionet e ndryshme… nuk e bëja këtë në të kaluarën, por e bëj tani për shkak të koleksionistëve të librave. Më pëlqen puna fizike e shkrimit. Nuk kam një “word processor”, por kam një daktilografist që më jep tekste të qarta të korrektuara… pastaj i rishikoj e rishikoj. Tolstoy e rishkroi “Lufta dhe paqja” shtatë herë dhe e rishikonte deri në momentin e fundit para se të shtypej. Kam parë fotografi që e vërtetojnë këtë! Më pëlqen ky shqetësim për një punë që duhet bërë mirë.

Atëherë ju sigurisht nuk e pëlqeni Kerouac, i cili është shprehur se e ka shkruar “Në rrugë” me t’u ulur para makinës së shkrimit, në një rrotull të gjatë letre?

Po, megjithëse më pëlqen shumë “Në rrugë”. Por jo pjesa tjetër e veprës së tij. Është e palexueshme. I ka kaluar koha shumë shpejt.

Dhe ndofta Kerouac gënjente.

Po, shkrimtarët janë gënjeshtarë të mëdhenj. (Qesh.)

Këtu bëni pjesë edhe ju?

(Qesh.) Zot I madh, jo unë. Unë jam përjashtimi i vetëm.

Cilët shkrimtarë ju interesojnë?

Kur jepja mësim, zgjodha shkrimtarë që më pëlqenin dhe që ishin të vlefshëm për mua si shkrimtar i ri. Flaubert, rrëfimet dhe letrat e tij, Maupassant (për të cilin kam shkruar një poemë, “Pyeteni atë”), Chekhov, Flannery O’Connor, një roman i William Gass-it dhe esetë e tij kritike, Eudora Welty…

Dhe Hemingway, me të cilin krahasoheni kaq shpesh?

Kam lexuar shumë për të. Kur isha 19 apo 20 vjeç lexoja shumë, dhe Hemingway ishte pjesë e atyre që lexoja. Hemingway më interesonte më shumë se sa, bie fjala, Faulkner-i, të cilin e lexoja në të njëjtën kohë. Jam i sigurt që mësova nga Hemingëay, kjo nuk vihet në dyshim, dhe kjo sidomos për sa i përket veprës së tij të hershme. Më pëlqen vepra e tij. Nëse krahasohem me të, jam unë që nderohem. Për mua, fjalitë e Hemingway-t janë poezi. Ka ritëm, kadencë. Unë mund të rilexoj historitë e tij të hershme dhe më duken të jashtëzakonshme si gjithmonë. Ato më këndellin gjithmonë njëlloj. Janë shkrime të mrekullueshme.

Ai ka thënë që proza është arkitekturë dhe se epoka e barokut ka perënduar. Kjo më përshtatet mua. Flauber-i ka thënë pak a shumë të njëjtën gjë, që fjalët janë si gurët me të cilët ndërtohet muri. Unë e besoj këtë plotësisht. Nuk më pëlqejnë shkrimtarë të pakujdesshëm që nuk kanë parime dhe që janë shumë të paqëndrueshëm.

Porse ju flisni shumë për sekretet dhe kurrë nuk thoni se cilat janë ato. Ka një lloj mllefi te lexuesi për shkak të befasisë, le të themi ndërprerjes, në fund tek tregimet tuaja. Ju i mllefosni lexuesit tuaj.

Unë as që e di nëse e di se si i shkruaj historitë. Shkruaj. Nuk kam një program për këtë. Ka njerëz që mund të thonë që një histori zhvillohet, arrin një kulm, dhe kështu me radhë. Për sa më përket mua, unë nuk e di. Shkruaj historinë më të mirë të mundshme që mund të shkruaj… Historia duhet të shfaqë diçka, por jo gjithçka. Duhet të ketë një lloj misteri në të. Jo, nuk dua që lexuesi të mllefoset, por është e vërtete që krijoj një pritje e cila nuk përmbushet.

A mendoni që ka vuajarizëm në tregimet tuaja? Shfaqen shpesh njerëz që përgjojnë njerëz të tjerë, që mrekullohen nga jeta e fqinjëve të tyre, dhe kështu me radhë.

Kjo është e vërtetë. Por mund të thuhet që e gjithë proza është e tillë. Të shkruarit nënkupton thënien e gjërave që normalisht nuk u thuhen njerëzve. (Qesh.) Tek “Fqinjët” ka vuajarizëm, dhe tek “Ideja,” gjithashtu, me çiftin e vjetër, fuqinë seksuale. Po menjëmend. Dhe tek “Fqinjët,” pasi sheh apartamentin e fqinjit, çifti eksitohet seksualisht.

Seksi në tregimet tuaja është i rëndomtë ose çështje që lind nga këqyrja e jetës private të tjerëve. Sikurse tek “Pendët” dhe “Fqinjët”…

Por nuk ka shumë seks në tregimet e mia. Historitë janë goxha të këndshme, sikur është edhe vetë seksi. Është i këndshëm, por jo i flaktë. Është e vërtetë që seksi në tregimet e mia, kur është, ndodh në prapaskenë ose në mënyrë mekanike… Por nuk e di.

Tek “Ideja” vendosni së bashku gjëra që nuk para duket se shkojnë të rrinë bashkë: çifti që përgjon fqinjin e derës ngjitur dhe milingonat nën lavaman. Vendosni bashkë gjëra që nuk duket se kanë ndonjë farë lidhjeje.

Po. Por lidhja duket jo vetëm e mundur, por e pashmangshme. Nuk di si ta shpjegoj. Sërish them që nuk kam një program kur i shkruaj këto tregime. E fillova tregimin pa e ditur se do të shfaqeshin milingonat. Kur nisem, nuk e di se kah do t’ia mbaj. Por unë kam paraardhës të shkëlqyer për sa i përket kësaj. Kur e pyetën një herë Hemingway-n nëse e dinte se di do të përfundonte një histori pasi e kishte filluar atë, ai tha, “Jo, as që e kam idenë.” Flannery O’Connor ka thënë gjithashtu se, të shkruarit përbën zbulim. Ajo nuk e dinte se çfarë do të ndodhte pas çdo fjalie. Por sikurse thashë nuk ndodh ndofarë mrekullie që të arrish në fundin e historisë. Duhet të kesh një sens të dramës. Dhe fundi zbulohet gjatë shkrimit, ose më mirë gjatë rishkrimit, ngaqë unë besoj jashtëzakonisht tek rishkrimi, tek rishkrimi i temës, meqenëse fjala temë bën të mos ndihem rehat, le të themi sensin e historisë, kur rishkruhet sensi i historisë, atëherë, ajo që shkruan ndryshon pak pas secilës herë që bëhet kjo.

A jeni ndopak në dijeni të asaj që po shkruhet aktualisht në Francë?

Hmm, jo… jo që prej “romanit të ri”. (Gjë e mirë, apo jo?). Por duket sikur tregimet nuk janë popullore në Francë. Më kanë thënë që vjet me zor u botuan dhjetë përmbledhje me tregime. Ç’po ndodh? Dhe kur ke një paraardhës si Maupassant!

Përktheu: Granit Zela/palimpset/KultPlus.com

Besiana Kadare reagon ndaj Ben Blushit: Bisedë e rëndomtë private në një kafene, e publikoi pa dijeninë e tim ati

Posted on 1 Shkurt, 20231 Shkurt, 2023 by Kult Plus

Vajza e shkrimtarit Ismail Kadare ka reaguar pas publikimit të një bisede në formë interviste nga Ben Blushi me babain e saj dhe botuesen e tij Alda Bardhyli.

Pas zërave të shumtë ditët e fundit mbi këtë bisedë të publikuar në ditëlindjen e shkrimtarit të madh shqiptar, Besiana Kadare shkruan se Ben Blushi, në fakt, ka krijuar një intervistë, pa dijeninë e të atit, bazuar në një bisedë të rëndomtë private që ka zhvilluar rastësisht në një kafene me Kadarenë dhe shoqëruesen e tij, Alda Bardhyli.

Sipas saj, Blushi ka abuzuar me besimin që iu akordua dhe e quan një gjest imoral dhe të paligjshëm.

Postimi i plotë i Besiana Kadaresë:

Duke qenë se plot miq e të njohur më kanë pyetur këto ditë nëse Kadareja vërtetë i ka dhënë një intervistë Ben Blushit, dua të sqaroj publikisht se Ben Blushi, në fakt, ka krijuar një intervistë, pa dijeninë e tim ati, bazuar në një bisedë të rëndomtë private që ka zhvilluar rastësisht në një kafene me Kadarenë dhe shoqëruesen e tij, A. Bardhyli.

Kohë më pas, Ben Blushi e ka publikuar bisedën në formë “interviste”, pa marre pëlqimin e bashkëbiseduesit, duke abuzuar kështu me besimin që iu akordua dhe me “kurajën” e çuditshme se po i zbulon publikut shqiptar sekrete të paditura. Një gjest ky sa imoral aq dhe i paligjshëm.
Fatkeqësisht është bërë praktikë tashmë që gjithfarë njerëzish shpresojnë të bëjnë publicitet, duke u përpjekur të shfrytëzojnë në forma të ndryshme figurën e Kadaresë dhe kontaktin me të. Duke pasur parasysh moshën e thyer të tim ati, çdo përpjekje e këtij lloji është vërtet mjerane. / KultPlus.com

Shpërtheu fuqishëm me pesë romane, Tom Kuka: Më duket se Shqipëria prodhon vetëm shkrimtarë dhe banditë

Posted on 31 Dhjetor, 202231 Dhjetor, 2022 by Kult Plus

Jeta Zymberi

Pas më shumë se tri dekada punë si gazetar, vetëm para gjashtë viteve, me botimin e librit të tij të parë, më në fund ai vendosi t’i lë të tjerët të gjykojnë “shkarravitjet” e tij.

Teksa ia dorëzoi dorëshkrimin përfundimtar redaktores së tij, krejt papritur, në mënyrë magjike e gjen veten duke menduar seriozisht për librin tjetër. Kjo ndoshta e bëri të mendojë se sa shumë kishte dashur të botojë dhe njëkohësisht të ndihej keq për faktin që e kishte shtyrë kaq gjatë ëndrrën e fëmijërisë, shkruan KultPlus.

Shpesh, për të ardhur deri të procesi i shkrimit, duhet të shtrydhësh vetën deri në momentin ku shpërthen mendja, edhe për autorin tonë, ky proces nuk është aspak i lehtë.

Ka shumë mite të tilla, që procesin e të shkruarit e konsiderojnë edhe mjaft stresues. Andaj, të thuash se kushdo mund të jetë shkrimtar është njësoj si të thuash se kushdo mund të kompozojë një sonatë. Në çdo art, ekziston një dhuratë fillestare që duhej të ishte aty.

Tek shkrimtari ynë, materiali qëndronte në trupin dhe mendjen e tij për një kohë të gjatë para se të fillojë të punojë në idenë e sjelljes së librit në jetë.

Ne, kësaj radhe folëm me një prej autorëve më në zë të Shqipërisë për momentin, Enkel Demin, i njohur nën emrin e stilolapsit Tom Kuka. Krijuesin e “Flama”, “Ora e Ligё”, “Gurёt e vetmisё”, “Hide mbi kalldrёm” dhe së fundmi „Rrethimi“ dhe fituesin e shumë çmimeve brenda dhe jashtë Shqipërisë, ndër ta edhe Çmimin Kombëtar të Letërsisë për vitin 2018, Çmimin Evropian të Letërsisë për vitin 2021 për Shqipërinë, Çmimin “Libri artistik i vitit” nga akademia Kult, dhe së fundmi “Çmimi i karrierës” nga universiteti ku ai studioi.

Libri i tij është plotë me njerëz që ka takuar, vende që ka vizituar, kthim te rrënjët, rrëfime familjare, ngjarje dhe peizazhe historike, përmbysje të legjendave e histori dashurie. Qasjen që ai i bën historisë përmes gjuhës dhe vokacioni i thellë i karaktereve të tij është një rreth që fuqishëm e mbizotëron. Por, gjatë rrugës ne zbuluam pak më shumë edhe për procesin e tij krijues. Ne kuptuam se gjatë kësaj kohe, autori është gati gati në një gjendje bipolare, kaq i zhveshur nga gjithçka sa nuk mund të gënjejë dot edhe vetën.

Për shkrimtarin që qëndron nën petkun e Tom Kukës, është mjaft e rëndësishme edhe dalja jashtë kufijve shqiptarë përmes përkthimit, në veçanti atë italian të cilin e ka shijuar së pari dhe duke qenë njohës i shkëlqyer i kësaj gjuhe, komunikimi me këtë lexues ishte i veçantë, por kjo nuk e bën aspak më të parëndësishëm përkthimin në gjermanisht, bullgarisht, serbisht, greqisht e gjuhë të tjera që librat presin të marrin zë.

Lexuesit e kësaj interviste dhënë ekskluzivisht për KultPlus, do kuptojnë më shumë edhe rreth librit të tij, personazheve dhe historive, suksesit dhe letërsisë së tij të preferuar. Po ashtu, periudhës së përjetimit të ndjenjës së të qenurit shkrimtar i botuar, pëlqyer dhe përkthyer në shumë gjuhë evropiane. Mbi të gjitha për shqetësimin e tij të madh, për kufirin mes librave të dyja vendeve tona, Kosovë-Shqipëri dhe dëshirës së tij të madhe duke lejuar njohjen e letërsisë, pa vendosur asnjë kufi.

KultPlus: Këto ditë ka dal në qarkullim romani “Rrethimi”, pa dashur të shuaj kureshtjen e lexuesit që akoma nuk e kanë shfletuar, me pak fjalë më thuaj pse duhet lexuar “Rrethimi”?

Tom Kuka: Kjo është pyetja më e vështirë që mund t’i bëhet një shkrimtari. Unë e di pse shkruaj, por nuk e di pse duhet lexuar. Një shkrimtar në momentin që fillon dhe shkruan qoftë edhe një rrëfenjë të shkurtër, e shkruan në radhë të parë për veten e vetë, jo pse dikush që është përballë tij, që mund të jetë lexues, e ka të nevojshme ta lexoj patjetër këtë rrëfejë.

Mendoj që “Rrethimi” është një libër që duhet lexuar për një mijë e një arsye, përveç pjesës së historisë që ne e njohim pas ose aspak, që ka të bëjë me rrethimin e Shkodrës nga trupat malazeze gjatë Luftës së Parë Ballkanike, ka disa përmbysje të rëndësishme për sa i përket besës, fjalës së dhënë, parë në një këndvështrim tjetër, jo më në këndvështrimin patetik që e kemi pasur deri në ditët e sotme, është një histori dashurie.

Në qoftëse do të më binte “Rrethimi” në dorë dhe do të isha thjeshtë lexuesi dhe jo shkrimtari, do i kisha lexuar të paktën dy-tre paragrafët e parë, nëse do të më pëlqente do ta vazhdoja, përndryshe do ta lija rrugës, ashtu siç bëjë vetë zakonisht me librat që lexoj.

KultPlus: U takuat edhe me lexues në panaire sikurse edhe në takime të ngjashme, sa ishte i lartë interesimi dhe na thuaj pak ndjesinë e këtyre takimeve me lexuesit?

Tom Kuka: Kam marr shpesh pjesë në panairet e librave, jo vetëm në Shqipëri por edhe jashtë Shqipërisë, me të thënë të drejtën isha pak i shqetësuar për panairin e librit që do të zhvillohej në Tiranë sepse herën e fundit isha në panairin e librit që u zhvillua në Prishtinë dhe aty vura re se interesi nuk ishte i madh.

Këtë vit nuk po them që interesi ka qenë i jashtëzakonshëm, por po them që të paktën ka qenë si çdo vit tjetër në Panairin e Librit të Tiranës. Pata shumë takime, pata një interes të madh me lexues nga e gjithë shqiptaria dhe jam i lumtur që shkoi aq mirë. Panairi i librit është një shtysë që ti ta qosh lexuesin drejt librarive apo drejtë bibliotekave.

KultPlus: Veprat tuaja kanë filluar të flasin edhe në gjuhë të tjera, si: italisht, serbisht, bullgarisht, ka ndonjë përpjekje tjetër që librat tu të flasin edhe në gjuhë të tjera?

Tom Kuka: Është shumë i rëndësishëm përkthimi në gjuhë të tjera, të cilat i përkasin familjeve të gjuhëve më të mëdha sesa gjuha shqipe, flas për gjuhët latine, qoftë edhe për gjuhët sllave, për arsyen sepse kështu vendosi komunikim më të gjerë, më përtej kufijve shtetërorë. Padyshim që jam shumë i interesuar, jo vetëm për botimin në italisht apo së fundmi në gjuhën gjermane apo gjuhët e tjera që pres të dalin botimet, siç është gjuha bullgare e kështu me radhë, por jam i interesuar për çdo lloj gjuhe.

Tani jam duke punuar për botimin e “Gurëve të vetmisë” në greqisht, pra në shumë gjuhë, por për të komunikuar, jo për tu shfaqur. Për të arritur të komunikoj nëpërmjet librave të mijë me një lexues i cili nuk është shqiptarë. Eksperienca e deri më tashme, më bënë shumë të kënaqur, sidomos me lexuesin italian dhe gjerman, të shohim pastaj si do të vazhdoj rrugës.

Por problemi ynë më i madh nuk janë përkthimet, problemi ynë më i madh është komunikimi mes nesh, mua më vjen shumë keq që shpërndarja e librave, apo qasja ime në Kosovë është e vobektë, për arsyen e vetme se mes shteteve tona ka kufij dhe e tmerrshmja është se kufiri është edhe mes librave të dy vendeve tona. Në Tiranë vazhdojmë ta konceptojnë një shkrimtar Dardan si të huaj dhe në Kosovë vazhdojnë të konceptohet një shkrimtar i Shqipërisë si jo i natyrshëm. Unë nuk mund të pranojë që librat e mi të botohen dy herë, ndryshe në Tiranë, ndryshe në Prishtinë. Duhet gjetur një zgjidhje, nuk e di se si por nganjëherë kur e mendoj, kjo është shumë më tepër e rëndësishme për mua se sa përkthimi në gjuhë të huaja, sepse kryesorja është që të komunikojmë njëherë me atë gjuhë që na ka falur Zoti të gjithëve.

KultPlus: Dëshironi që çdo libër i juaji të qëndrojë më vete, apo përpiqeni të ndërtoni një pjesë të punës me lidhjet midis secilit libër?

Tom Kuka: Nuk ka qenë qëllimi im që t’i lidhë librat me njëri tjetrin. Deri tani kam botuar pesë romane ku janë krijuar dy çifte. ““Hide mbi kalldrёm”,” dhe “Flama” janë sekuel i njëra-tjetrës, ndërsa “Ora e ligë” dhe “Gurët e vetmisë” kanë një lidhje shumë të zbehtë për sa i përket subjektit. Aty ku mbaron “Ora e ligë”, fillon “Gurët e vetmisë”. Paradoksi është që “Gurët e vetmisë” është shkruar para “Orës së ligë”. Gjithsesi me librin “Rrethimi” besoj se e kam thyer edhe këtë rregull, pastaj se si do të vazhdoj, nëse do të ketë edhe një sekuel tjetër “Flama”, këtë nuk e di, por jam duke e menduar.

KultPlus: Si i zgjidhni tematikat dhe emrat e personazheve tuaj, na fol pak rreth asaj se si lind ideja dhe si vazhdoni t’i jepni formë tutje?

Tom Kuka: Të them të drejtën, edhe kjo është një pyetje shumë e vështirë. Unë e kam syrin e vëzhgimit shumë të mprehtë edhe në momentin kur bëjë një shëtitje, udhëtoj, apo jam duke lexuar, jo se bëj përpjekje, por më vjen natyrshëm të shoh dhe zbuloj subjekte, qoftë edhe nga vëzhgime fare fare të vogla.

Për shembull, personazhi im i parë te “Hide mbi kalldrёm”, më ka vajtur mendja teksa rrija në një nga sheshet kryesore të Lisbonës, Dihima. Është një moment që dukej si një goditje rrufeje. Ka raste të tjera që kanë qenë rastësi, siç është te libri “Rrethimi”, teksa po lundroja në internet, gjeta një fotografi të Luftës së Parë Ballkanike të bërë nga Kol Maca dhe aty nisi e gjithë historia e këtij libri. Prej asaj fotografie, pastaj fillova të kërkoj, të lexoj kronikat dhe të thur një subjekt.

Në rastin e “Gurëve të vetmisë” shkak janë historitë e familjes të cilat unë i kisha brenda meje, i kisha dëgjuar, mi kishin thënë po qoftë edhe lexime apo eksperienca të shqiptarëve të tjerë të asaj krahine që kanë kaluar atë mynxyrë që quhet gjenocid në Çamëri. Pra janë një mijë e një arsye pse dikush gjenë një subjekt dhe fillon e ndërton. Zakonisht nuk improvizoj me subjektet, në përgjithësi i kam të ndërtuara në kokën time dhe pastaj filloj e i zhvilloj gjatë procesit të shkrimit.

KultPlus: Çfarë lloj kërkimi bëni dhe sa kohë kaloni duke hulumtuar përpara se të filloni një libër?

Tom Kuka: Nuk mund të jem shumë preciz se sa kohë më ha puna e kërkimit, sepse fjala vjen, tek libri “Rrethimi” kërkimet e mija kanë filluar qysh para 4-5 vjetëve, por gjatë kësaj kohe që unë e kisha librin në kokë, lexoja, kërkoja, shikoja, d.m.th. që më shqetësonte brenda vetës sime, unë kam vazhduar të shkruaj libra të tjerë, gjë që do të thotë se procesi i kërkimit mund të jetë edhe shumë i gjatë, por mund të jetë edhe fare i shkurtër.

E rëndësishme është se si ti i qasesh një procesi të tillë, pastaj kërkimi është klasik, unë jam me profesion gazetarë, shfrytëzimi i burimeve nga më të ndryshme, qofshin ato elektronike, apo njerëzore është pjesë e profesionit tim, unë kam 30 vjet që bëjë këtë zanat, prandaj them që nuk është ndonjë proces magjik, përkundrazi, është një proces i lodhshëm, por në qoftëse duhet të punosh me sfonde historike, siç më ka qëlluar mua disa herë, duhet të jesh patjetër i përgatitur që të njohësh në radhë të parë se çfarë ka ndodhur, mundësisht ta shohësh nga të gjitha këndvështrimet, jo vetëm nga një shqiptar por edhe nga një i kundërt, pastaj pasi të ftohesh, të fillosh të krijosh personazhet e tua, linjat, dialogjet dhe historinë tënde deri në fund.

KultPlus: Pesë romane brenda një periudhe 6 vjeçare, si do e përshkruaje këtë periudhë të jetës suaj?

Tom Kuka: Është e vërtetë që në një periudhë të shkurtër kohore kam arritur të publikoj pesë romane dhe padyshim kjo është një nga periudhat më të lumtura të jetës sime por edhe në jetën time private jam mirë, në këtë lloj pikëpamje. Por, dua të them pse është e lumtur, jo vetëm pse po shkruaj, por mbi të gjitha pse po kanë mundësi edhe të botohen. Nuk është që e kam ndaluar ndonjëherë procesin e shkrimit, në rutinën time ka qenë gjithmonë i pranishëm, ndërsa botimi ka qenë një lloj vendimi im që të bëhej pak më vonë.

Që nga viti 1995 nuk kam botuar më në shtypin periodik letrar, pastaj vendosa para gjashtë viteve që të botoj romanin tim të parë. Mendoj se gjëja më e rëndësishme gjatë kësaj periudhe është fakti që kam arritur të komunikoj me lexuesin shqiptar dhe të huaj dhe kjo është një nga kënaqësitë më të mëdha që mund t’i japësh një njeriu që shkruan.

KultPlus: A e shihni shkrimin si një lloj praktike shpirtërore?

Tom Kuka: Procesi i shkrimit është një proces çlirimi. Është diçka e brendshme e gjithkujt. Unë kam diçka për të thënë, në radhë të parë ja them vetës sime dhe dua ta heq nga vetja ime. Pastaj, nëse ky është një proces shpirtëror, po, është një proces shpirtëror dhe e pranoj, por nëse nuk është, unë nuk mund t’i vë dot një emër. Prandaj kam thënë që është një proces çlirimi. Nuk është kaq metafizike çështja e procesit të krijimit apo arteve tjera.

KultPlus: A mendoni se dikush mund të jetë shkrimtar nëse nuk ndjen emocione të forta?

Tom Kuka: Njeriu nuk është një qenie mekanike apo elektronike, ku varet nga fuqia e motorëve të tij apo nga diagramet që ngrihen e ulen. Shkrimtari është njeri si gjithë të tjerët. Bie në dashuri, ka uri, sëmuret, do fëmijët e vet, urren botën, do botës, është besimtar, apo ateist, kjo ka pak rëndësi. E rëndësishme është që asnjëri nuk e di pse shkruan, nuk e di nga të vjen kjo lloj dhuntie.

Unë as vetë nuk e di nëse jam njeri i emocioneve të forta apo jo, ka momente që thonë që jam njeriu më i qetë në botë, ka të tjerë që thonë se kur bëhet nervoz reagon në mënyrë tejet singuine, prandaj nuk di ta shpjegoj. Unë di vetëm një gjë, që një shkrimtar është gjithë jetën e vet, i turbulluar.

KultPlus: Procesi i të shkruarit nuk konsiderohet i lehtë, juve personalisht, a ju jep energji apo lodhje shkrimi?

Tom Kuka: Procesi i shkrimit është një nga proceset më sfilitëse sepse përveç kohës, lodhjes fizike, ka edhe një lodhje mendore të jashtëzakonshme. Ti duhet të mendosh në një orë të caktuar të ditës, në momentin që ulesh përpara makinës së shkrimit apo kompjuterit dhe duhet të shkëputesh nga gjithë realiteti që ke afër, nga përditshmëria dhe pastaj duhet të rihysh në realitetin që ke afër që të vijë dita e nesërme dhe të bësh të njëjtin proces.

Pra, është një hapje dhe mbyllje dere e përditshme në të cilën ti jeton gati gati në mënyrë bipolare. Njëherë e bën jetën e zakonshme, njëherë tjetër e bën jetën letrare. Në njëfarë mënyrë mua kjo më lodhë, më streson shumë dhe mbi të gjitha më krijon një stres të veçantë edhe psikik. Por gjithsesi nuk është një proces katarze, nuk është një gjë që ti sheh yjet ndryshe nga të tjerët, apo komunikon me një botë ndryshe nga të tjerët. Është një proces i yti, vetmitar, në të cilin ti ke vetëm një gjë të cilën nuk e manipulon dot, je kaq i zhveshur nga gjithçka sa nuk mund të gënjesh dot edhe vetën tënde.

KultPlus: A i ndihmon apo i lëndon shkrimtarët një ego e madhe?

Tom Kuka: Nuk di çfarë të them për shkrimtarët, por unë di të them se vetë mundohem të qëndrojë brenda kufijve të mijë, mundohem të mos dal përtej, të mos i mërzis njerëzit duke thënë unë, unë. Shkrimtarët janë si gjithë të tjerët, ka pasur njerëz shumë të këqij, njerëz shumë të mirë, ka pasur luftëtarë e frikacak, ka pasur njerëz që kanë bërë pakt me djallin e njerëz drejt hyjnores. Unë një shkrimtar e vlerësoj nga ëndja që më shkakton në lexim, jo se çfarë njerëz janë. Nuk e di nëse të prish punë apo të rregullon punë egoja, në jetën e përditshme në qoftëse dikush thotë unë jam më i mirë, nganjëherë ju mbush mendjen të tjerëve edhe pa bërë asgjë.

KultPlus: Cila do të ishte një kritikë që do të ja thonit vetes me zë të vogël?

Tom Kuka: Është gjithë procesi i redaktimit që është kritikë ndaj vetes, ai është momenti ku nganjëherë i marr edhe inati vetës, shembull pse lash një linjë hapur, apo pse nuk e bëra pak më mirë një personazh, prandaj ky procesi i redaktimit kalon nëpër pesë duar deri sa merr formën që libri të botohet.

KultPlus: Si ju duket suksesi letrar, na përshkruani pak ndjesinë e këtij suksesi që veç po e përjetoni?

Tom Kuka: Po e thoni ju që është një sukses letrar, unë nuk jetoj brenda një suksesi letrar. Mundohem të ulë kokën dhe të vazhdoj punën. E kam të pamundur që të lëvdohem me librat që bëj. Shumë shpesh edhe kur më thërrasin nëpër takime mundohem të mos jem unë personazhi kryesor i takimit, por të jenë lexuesit sepse çdo lexues në momentin që lexon një libër timin apo të dikujt tjetër, këtë e ka proces krijimi, ai mund të shoh edhe gjëra që shkrimtari i ka shkruar por nuk i ka vënë re.

Janë detaje që lexuesit i dallojnë vetëm nëpërmjet një procesi krijimi që është leximi. Ky suksesi letrar që thoni ju është një fjalë që mua ma përkëdhel setrën, por unë mundohem ti qëndroj larg. Unë nuk mundohem të shkruaj që të jem i suksesshëm, unë shkruaj për vetën time, qoftë edhe për një lexues që do ta kem nesër, pasnesër përballë.

KultPlus: A i lexoni komentet e librave tuaj? Si i trajtoni të këqijat apo të mirat?

Tom Kuka: Padyshim që i lexoj pothuajse gjithë ato që botohen, kritika, komente apo vërejte. Kur janë pozitive jam gjithmonë falënderues edhe publikisht, ndërsa kritikave negative të cilat nuk janë të shumta, por janë, nuk i kthej përgjigje për arsyen që një shkrimtar, sipas konceptit tim, nuk e ka për detyrë të polemizojë me një kritikë apo me një lexues. Ai e ka kryer punën e vet në momentin që e ka botuar librin, pastaj libri nuk i përket më atij, i përket të tjerëve.

Ka plot që të kritikojnë sepse mendojnë se kanë të drejtë, ka plot që të kritikojnë për profesion, ka plot që të kritikojnë nga smira, ka plot që të kritikojnë se të duan fortë. Pra, kritika është ajo që është dhe unë e pranoj ashtu siç vjen, por nuk e kam ndërmend të mbroj vetën duke shkruar edhe dy faqe të tjera për një libër që mund të ketë 300 faqe. Në momentin që nxjerr librin, duhet të jesh i përgatitur edhe të të bëjnë vërejtje, qoftë edhe të hidhura, përveç lëvdatave që nganjëherë mund të jenë edhe konjekturale. Mundohem të mbaj një largësi me kritikën për arsye që të mos humb qetësinë time personale.

KultPlus: Gazetar apo shkrimtar, nëse do të duhej të zgjidhje mes të dyjave?

Tom Kuka: Nuk është një zgjedhje e vështirë. Unë dua të bëj shkrimtarin, jo më gazetarin. Ndoshta jam në vitet e mia të fundit si gazetar dhe pastaj, shumë shpejtë do i kushtohem me kokë plot vetëm shkrimtarisë. Kjo ka qenë ëndrra ime që i vogël dhe më vjen keq që nuk e realizova pak më përpara, por ju e dini që askush nuk jeton dot vetëm me libra, të paktën në Shqipëri.

KultPlus: Cilin nga romanet tuaja mendon se do të qëndronte mirë edhe në film?

Tom Kuka: Ka shumë vërejtje dhe njerëz që më thonë, ti shkruan në mënyrë filmike, ka pasur edhe regjisorë e producentë të cilët janë entuziazmuar. Ka pasur një tentativë ta pasuksesshme për të realizuar një film me subjektet e romaneve të mija, madje unë morra pjesë edhe në shkrimin e skenarit, por Qendra e Filmit nuk e pa të arsyeshme ta financojë.

Pra ka disa tentativa, pastaj kjo është një fushë tjetër që mua nuk më përket, është një art krejt tjetër. Mund të marrin subjekt nga librat e mi, mund të marrin këshillën time, por mund edhe të mos e marrin fare, vetëm të blejnë të drejtat dhe të realizojnë filmin.

Unë nuk jetojë me kinema, librat që unë i kam lexuar dhe e di që janë bërë filma, kam gjithmonë tendencë që t’i lexoj fillimisht dhe pastaj të shoh filmin dhe jo gjithmonë jam i kënaqur me realizimin e filmit me atë që lexoj. Prandaj kjo nuk do të thotë që do të ndaloj prodhimin kinematografik në qoftëse do të ketë për librat e mi, por unë kështu jetoj.

KultPlus: Viteve të fundit, jo vetëm te ne por edhe në botë, librat komercialë janë librat më bestseller, si ndiheni karshi këtyre librave?

Tom Kuka: Nuk kam unë probleme me letërsinë e ashtuquajtur komerciale ose letërsisë rozë që e quajnë shpesh. Ky është një diskutim i vjetër sa letërsia. Për shembull, mua më ka pëlqyer gjithmonë të lexoj letërsi të verdhë e cila një periudhë, sidomos në fillim të shek. 20-të konsiderohej një letërsi komerciale, por aty ka shumë mjeshtër të mëdhenj të shkrimit.

Sot mund të jetë letërsia triler që në pikëpamjen teknike është shumë tërheqëse. Nuk jam nga këta njerëzit që bëjë beteja dhe harxhoj kohën me llojet e letërsisë, apo arteve të tjera, sepse njerëzit janë të lirë të zgjedhin çfarë të duan.

Unë do të isha i lumtur që njerëzit të lexojnë një libër, nuk ka rëndësi çfarë, ditë e trishtueshme është kur njerëzit nuk lexojnë fare. Dhe për fat të keq në shqiptari kjo gjë po ndodhë çdo ditë e më shumë dhe lexuesit tanë po bëhen tejet të pakët, qoftë edhe të letërsisë komerciale që e quajmë. Në radhë të parë njeriu duhet të lexojë, pastaj përzgjedhja është një fazë e dytë që nuk vjen me receta.

KultPlus: Kur flasim për letërsinë shqiptare, ne kemi parasysh një mori librash, që përmbajnë tekste nga më të shumëllojshmet, të shkruara në mënyra të ndryshme, ku qëndron shija jote sa i përket autorëve shqiptarë?

Tom Kuka: E kam shumë të vështirë të bëjë një listë të autorëve shqiptarë që mua mi ka ënda, unë e njoh shumë mirë letërsinë shqipe që nga fillimet e saj e deri më sot, jam nga ata që lexoj shumë edhe letërsinë e re shqiptare, letërsinë bashkëkohore.

Nuk bëjë dallime në mes të letërsisë që bëhet në Shqipëri dhe asaj në Kosovë. Shkrimtari që shkruan shqip për mua mbetet i njëjtë. Madje edhe shkrimtarët shqiptarë të cilët shkruajnë shpesh në gjuhë të huaj i konsideroj më të afërt se sa ata që mund të vijnë nga letërsia e huaj. Prandaj kam një listë të gjatë në të cilën po e bëra do të bie në kurthin që e harrova këtë emër apo atë. Por padyshim janë klasikët e letërsisë shqipe ata të cilët kanë bërë poemat, poezitë, rrëfenjat e mëdha, janë modernët e letërsisë shqipe ata që e konceptuan hermetizmin apo natyralizmin në letërsi dhe padyshim janë romancierët shumë të rëndësishëm të letërsisë shqipe dhe dramaturgët po kaq të rëndësishëm të letërsisë sonë.

Një gjë më bënë çudi, shumëllojshmëria që kemi ne të zhanreve letrare dhe shkrimtarëve, në një vend kaq të vogël. Më duket nganjëherë që ky vend prodhon vetëm shkrimtarë dhe banditë.

KultPlus: Në botën e letrave u shfaqët nën pseudonimin Tom Kuka, a mendoni se të qenurit anonim nxiti më shumë kureshtje te njerëzit dhe vlerësimi ndaj librit ishte më real?

Tom Kuka: Çështja e pseudonimit të emrit, nuk besoj që kjo ka qenë një lëvizje marketingu, kam gjetur një emër tjetër sepse nuk doja që personazhi televiziv apo radiofonik të cilin unë përfaqësoj të përzihej me letërsinë të cilën unë shkruaj sepse mendoj që puna më e rëndësishme që kam bërë ndonjëherë në jetë dhe profesioni më i rëndësishëm, është të shkruarit.

“Hide mbi kalldrёm” ka qenë ngulmimi i botueses sime dhe pasi vendosa që romanin ta botoj, atëherë duhej edhe një pseudonim dhe zgjodha emrin Tom Kuka që ishte edhe personazh i romanit, por që ishte i pranishëm edhe në shumë gjëra të mijat që nga mbas viteve ’90-ta, më pëlqente shumë si alterego, kështu që ja ku jam me emrin Tom Kuka.

KultPlus: Kur ndodhi ai momenti që vendosët të zbuloni identitetin tuaj për lexuesit dhe pse?

Tom Kuka: Në momentin që kam shkruar “Gurët e vetmisë”, një libër që i përket historisë së Çamërisë, rrënjëve të familjes sime, një libër koral ku përshkruhen 200-300 vjet histori, andaj mendoja që ishte e pakuptimtë që unë të fshihesha pas emrit të Tom Kukës edhe për faktin se në parathënien që i kam bërë librit “Hide mbi kalldrёm” e kam thënë se në qoftëse do të më pyesnin a je ti Tom Kuka, do ta pranoja, sepse nuk ka qenë një zgjedhje marketingu.

Në Tiranë veçse kishin filluar ta merrnin vesh rrethi i lexuesve dhe kritikëve, kështu që vendosa të zbulohem meqë libri “Gurët e vetmisë”, i cili më vonë fitoi edhe Çmimin Kombëtar të Letërsisë përfaqësonte identitetin tim familjar, fisnor e kombëtar dhe zgjodha të jap një intervistë për Blendi Fevziun dhe u shfaqa që jam unë, Tom Kuka. / KultPlus.com

Me dy valixhe të vogla, “Hollyshit” me turne në Austri, Vejsa: Reagimi i publikut, ishte njësi matëse e suksesit për neve

Posted on 3 Tetor, 20223 Tetor, 2022 by Kult Plus

Jeta Zymberi

Kur zhvendoseni në një vend të ri, ju largoheni nga zona juaj e rehatisë dhe zgjeroni kufijtë tuaj. Dhe le të jemi të sinqertë: është sa e frikshme, aq edhe emocionuese. Kështu ka vendosur të ‘udhëtojë’ kultura jonë sepse sfidat dhe emocionet e udhëtimit ishte e sigurtë që do t’i gjente në mesin e bashkatdhetarëve tanë në Austri, të cilët padyshim janë të etur për kulturën shqiptare, shkruan KultPlus.

Ishte shfaqja e suksesshme ‘Hollyshit’ e regjisorit Ilir Bokshi, me producente Albulena Kryeziu Bokshin dhe aktorët Adrian Morina e Ylber Bardhi, e cila pas jehonës së madhe që pati pasi u shpërblyer me çmimin për regjinë dhe aktori më të mirë në festivalin ‘’KoKo Fest’’ dhe prezantimin në vendin e njohur si “Producers Club Theaters’’ në New York, kësaj radhe mori rrugën e para për të nisur një turne shfaqjesh në Austri, si pjesë e projektit “Kultura në turne”.

Muaji shtator e dërgoi tragjikomedinë e bazuar në “Gurë në xhepat e tij” nga autorja Marie Jones në katër lokacione të ndryshme në Austri ku secila shfaqje mbushi sallën dhe solli emocione të mëdha.

“Kultura në turne”, ka për qëllim të krijojë një itinerar udhëtimi dhe prezantimit të kulturës shqiptare, me fokus në krijimtarinë artistike bashkëkohore (skenike dhe pamore), në të gjitha shtetet federale të Austrisë.

Dhe për këtë udhëtim të parë kulturor që rezultoi shumë i suksesshëm, në një intervistë për KultPlus, ka folur Ermal Vejsa, një prej bashkëthemeluesve të organizatës “kâ”, i cili po bën një punë të jashtëzakonshme në këtë aspekt.

KultPlus: Shfaqja teatrore ‘Hollyshit’ me regji të Ilir Bokshit pati një turne në Austri, si pjesë e projektit ‘Kultura në turne’, si erdhi ideja e këtij projekti?

Ermal Vejsa: Ishte një dëshirë e kamotshme e ‘kâ’ që të sjellim shfaqje teatrore në gjuhë shqipe në Austri, pasiqë na mungonte dhe mendonim se gjithë komuniteti ynë këtu kishte nevojë. Paralelisht duke luajtur me këto mendime, dëshira ishte që ajo shfaqje të arrinte edhe tek komuniteti shqiptar në pjesët tjera të Austrisë, jo vetëm në Vjenë.

Zgjeruam kështu konceptin duke krijuar një projekt të quajtur ‘Kultura në turne’, në mënyrë që krijimtarinë shqiptare qoftë atë bashkëkohore apo të trashëguar (dmth. jo vetëm teatrin), ta dërgonim në udhëtim për t’a prezantuar gjithandej Austrisë. Ftuam kështu në bashkëpunim edhe disa shoqata tjera shqiptare nga Salzburg, Linz dhe Graz (Organizata austriako-shqiptare ‘Aleksander Moisiu’, Unioni i Femrave Shqiptare të Diasporës dhe Këshilli Koordinues për Steiemark), duke krijuar kështu një rrjet bashkëpunimi i cili do të lehtësonte realizimin e këtij projekti tej mase.

KultPlus: Cili është qëllimi i këtij projekti?

Ermal Vejsa: Qëllimi është që fillimisht publikut shqiptar, pastaj atij austriak dhe të huaj, t’i shfaqen shembujt më interesant të krijimtarisë artistike nga hapësira kulturore shqiptare, duke ngritur kështu standardin e prezantimit, komunikimit dhe shkëmbimit kulturor këtu në Austri. Kjo patjetër për të ndihmuar zhvillimin e shëndoshë dhe të qëndrueshëm kulturor të komunitetit shqiptar këtu dhe patjetër për të mbajtur lidhjen me vendin tonë amë.

KultPlus: Pse është përzgjedhur pikërisht komedia ‘Hollyshit’ për të nisur këtë turne?

Ermal Vejsa: Fillimisht kemi dëgjuar kritika shumë pozitive rreth kësaj shfaqjeje teatrore. Pasi kemi parë përmbajtjen, kemi vendosur përfundimisht që ta fillojmë projektin me këtë shfaqje, sepse na dukej sikur mishërohej me komunitetin tonë këtu dhe mund të ndikonte për t’mirë.

Pavarësisht që shfaqja cilësohet si komedi dhe për nga forma e të shprehurit është tejet provokuese, ajo tregon diçka shumë më të thellë, që është dhimbja e lufta e atij komuniteti të vogël irlandez në marrëdhënie me super-industrinë filmike të Hollywood-it të cilën kishin angazhuar pothuajse gjithë fshatin si figurantë (statistë) në film. Aty shfaqej dëshira e flaktë e dy aktorëve irlandez të punësuar vetëm si figurantë për të çarë në karrierë, lufta me paragjykimet, keqshfrytëzimin, mosrespektin, shtypjen, etj. Por, si përfundim tek ta triumfon lidhja me njëri-tjetrin, vetëdija dhe rezistenca e tyre kulturore.

E gjithë kjo histori komplekse shfaqet në skenë përmes lojës së jashtëzakonshme të vetëm dy aktorëve Adrian Morina dhe Ylber Bardhi, të cilët luajnë më shumë se 25 personazhe të ndryshme, në një paraqitjeje skenike tejet të thjeshtë dhe me vetëm disa rekuizita të thjeshta që i kishin sjellë në dy valixhe të vogla nga Kosova. Kjo shfaqje mbi të gjitha shfaq gjenialitetin dhe talentin e regjisorit Ilir Bokshi.

KultPlus: Cilat ishin vendet që u prezantua shfaqja?

Ermal Vejsa: Shfaqja ‘Hollyshit’ u shfaq për katër ditë me radhë, së pari në Salzburg me datë 21 shtator në Kleines Theater; pastaj në Graz me datë 22 shtator në Kulturhaus Gratkorn; në Linz me datë 23 shtator në Central Linz dhe shfaqja e fundit ishte në Vjenë me datë 24 shtator në Odeon Theater.

KultPlus: A haset në vështirësi për të siguruar hapësirat (teatrin) në Austri, sa ishin bashkëpunues duke pas parasysh që ishte një shfaqje në gjuhën shqipe?

Ermal Vejsa: Për të realizuar një shfaqje këtu është shumë vështirë, lëre më një turne të tillë me një intensitet të madh siç ishte ky i shfaqjes ‘Hollyshit’, ku përveç sigurimit të hapësirave, shfaqjet duhej edhe të realizoheshin 4 ditë me rend.

Sa i përket Vjenës, kemi hasur në një bashkëpunim shumë profesional me teatrin Odeon, të cilëve ju kemi dërguar materialet e nevojshme dhe e kanë vlerësuar shfaqjen duke e pranuar në programin e tyre. Gjithsesi, dëshira jonë ishte që të arrinim ta përkthenim shfaqjen në ndonjë formë simultane në gjuhën gjermane, por shpejtësia dhe intensiteti i komunikimit që bëjnë aktorët në skenë ishte e pamundur të ndiqej me përkthim.

KultPlus: Sa ishte interesimi nga ana e publikut shqiptar në Austri?

Ermal Vejsa: Në të katër qendrat ku është luajtur shfaqja, interesimi i publikut ka qenë i jashtëzakonshëm. Gjë që tregon se publiku shqiptar e do shumë teatrin dhe se ideja për të prezantuar një shfaqje teatrore ishte e qëlluar.

Posaçërisht në Vjenë kemi pasur mbi 270 persona në publik dhe salla e teatrit ofronte max. 286 vende. Kishim poashtu prezent përfaqësuesit e institucioneve shtetërore, si Ambasadorin e Shqipërisë në Vjenë z. Roland Bimo, Konsulin e Ambasadës së Kosovës në Vjenë z. Jeton Maliqi, mikun e shtetit të Kosovës eurodeputitetin z. Lukas Mandl, i cili u shpreh që është shumë falënderues që po sjellet kultura nga hapësira kulturore shqiptare, pasiqë sipas tij, ajo pasuron Vjenën, Austrinë dhe jo vetëm aq.

KultPlus: Cilat ishin përshtypjet e publikut në fund dhe sa u ndatë i kënaqur ju si organizator?

Ermal Vejsa: Pas shfaqjes publiku ishte pothuajse i ngazëllyer dhe me komplimente tejet pozitive rreth shfaqjes. Vërejtëm që edhe provokimet që krijonte shfaqja nuk kishin mbetur pa lënë shenj te publiku dhe ishin hapur disa tema të ndryshme. Ajo çfarë shihej gjatë diskutimeve me vizitorët pas përfundimit të shfaqjes, ishte që secili interpretonte aspekte të ndryshme të shfaqjes në mënyrën e vet: dikush komentonte çështjen e të folurit dhe ruajtjes së dialektit gjë e cila tematizohet shumë në shfaqje, dikush dhimbjen dhe vuajtjen që arrihej të shfaqej përmes një komedie, dikush për formën se si sfidat dhe nënshtrimi që përjetonin dy rolet kryesore në shfaqe tejkaloheshin me humor, etj. etj.

I gjithë reagimi i publikut, qoftë përmes fjalëve falënderuese, këshillave, komplimenteve e kritikave konstruktive, e sidomos duke komentuar e interpretuar tematikat e shfaqjes, ishte njësi matëse e suksesit për neve si organizatorë.

KultPlus: Cili do të jetë projekti i radhës që mendoni ta prezantoni para publikut shqiptar në Austri?

Ermal Vejsa: Tani vjen muaji nëntor dhe sigurisht që nuk do të mund ta lëmë të kalojë pa e shënuar dhe festuar 28 Nëntorin shqiptar. Prandaj këtë vit, shpresoj ta përfundojmë me një prezantim të muzikës qytetare shqiptare me grupin Don’t Listen to Your Neighbours dhe albumin e tyre të dytë ‘Udhëtim në kohë’. Për çdo gjë do të informoheni sigurisht përmes rrjeteve sociale të KÂ, prandaj ju ftojmë të na përcillni.

KultPlus: Ermal, kjo nuk është iniciativa e parë nga ju sa i përket promovimit të kulturës shqiptare në Austri, nga i gjithë ky vullnet?

Ermal Vejsa: Nga dashnia e madhe që kemi për kulturën, artin dhe traditën tonë dhe nga besimi i madh që kemi në to.

Me rëndësi, unë gjithmonë flas në shumës, sepse që nga aktiviteti i parë, akoma pa e themeluar KÂ-në, unë çdo gjë e kam realizuar në bashkëpunim me Lirjetë Avdiun, (bashkëthemeluese dhe bashkudhëheqëse e KÂ). Një person që e do dhe njeh shumë mirë kulturën shqiptare, e cila është e profesionalizuar në ruajtjen e trashëgimisë duke qenë edhe anëtare e ICOMOS, ndërkohë që unë shkollimin profesional e kam në menaxhim të kulturës. Dmth., asgjë e bukur nuk arrihet vet. Ne kemi arritur të bashkëpunojmë me sukses gjithnjë duke shtyrë njëri-tjetrin përpara dhe këtë frymë mundohemi ta përcjellim edhe tek e gjithë anëtarësia dhe mbështetësit e KÂ. / KultPlus.com

BBC përdori intervistën me Lady D, kërkon falje publikisht

Posted on 25 Korrik, 202225 Korrik, 2022 by Kult Plus

Pas një historie të gjatë përplasjesh e polemikash, drejtori i përgjithshëm pranë BBC, Tim David u kërkoi falje publikisht princit Charles dhe dy djemve, William dhe Harry, për intervistën famëkeqe të princeshës Diana, në vitin 1995.

Lady D është intervistuar nga gazetari Martin Bashir, gjatë emisionit “Panorama”. Videoja hyri në histori, për zbulimet nga ana e Dianës, mbi martesën e saj me princin Charles, si dhe për familjen mbretërore në përgjithësi.

Zbulimet e saj, që bënë bujë të madhe, rezultuan të jenë marrë përmes mashtrimit.

Tani pas kaq vjetësh, BBC ka kërkuar falje zyrtarisht, duke premtuar se nuk do ta transmetojë më intervistën.

Në vitin 2021, një hetim i pavarur mbi programin, nga Lord Dyson, zbuloi se transmetuesi publik britanik “nuk i plotësonte standardet e larta të integritetit dhe transparencës, që janë tipar dallues i tij”.

Hetimi filloi me akuzën nga vëllai i Princeshës së Uellsit, Earl Spencer, që i adresonte BBC-së, “pandershmëri të plotë”.

Në të vërtetë, u zbulua se gazetari Martin Bashir, kishte përdorur metoda manipuluese, për të arritur intervistën me Dianën, duke përfshirë dokumente të dyshuara, të falsifikuara.

Earl Spencer kishte vite që kërkonte akuza penale, nga personat e përfshirë. Por, Scotland Yard lëvizi vetëm kur avokatja Louise Prince, i shpjegoi gjykatës se, akuzat e bëra gjatë intervistës shkaktuan “pasoja të rënda personale, për të gjithë të interesuarit”.

Menjëherë pas vendimit të gjykatës, BBC dha deklaratën e mëposhtme:

“Që nga publikimi i “Raportit Dyson” vitin e kaluar, ne kemi punuar me ata që kanë vuajtur nga taktikat manipuluese të përdorura nga BBC, në ndjekjen e intervistës së saj, me Dianën.

Do të doja të përfitoj nga ky rast, për t’i kërkuar falje publike Princit të Uellsit, Charles dhe Dukës së Kembrixhit, William dhe Sussex Harry, për mënyrën sesi u mashtrua Princesha Diana dhe ndikimi që pati në jetën e secilit.

Siç tha vetë Duka i Kembrixhit, “BBC, gaboi me faktet. Nëse do të kishim bërë siç duhet punën tonë, princeshë Diana do ta dinte të vërtetën, kur ishte ende gjallë. Kemi zhgënjyer atë, familjen mbretërore dhe audiencën tonë”, – përmbyllet deklarata e vonuar e prestigjiozes. / Konica.al / KultPlus.com

A video-grab from this evening’s, 20 November, transmission of Martin Bashir’s exclusive interview with the Princess of Wales, for the BBC’s current affairs programme, Panorama. VIDEO-GRAB COURTESY BBC TV PICTURE PUBLICITY. = UK OUT = = STRICT EMBARGO: NOT FOR PUBLICATION BEFORE 2240 HRS, MONDAY, 20 NOVEMBER 1995 =

Bateristi Petrit Riza shpalos rrugëtimin e tij artistik, me nostalgji në sy kujton koncertet me “Gjurmët” në vitin 1985

Posted on 27 Maj, 202230 Maj, 2022 by Kult Plus

Era Berisha

Ishte viti 1980 kur grupi “Gjurmët” filloi jetësimin e tij nëpër hapa të ngadaltë. Nuk u desh shumë kohë që dy këngët e para “Muzikë për disponim të mëngjesit” dhe “Ka ditë që bie shi” të jehojnë në skenën jugosllave. Periudha e artë e viteve 80-ta në Kosovë, për sa i përket muzikës, e ka zënë grupin në një kohë tejet produktiv me ç’rast pasioni, dashuria dhe energjia e secilit anëtar dallohej jo vetëm mes rreshtave të teksteve apo melodive tërheqëse, por ajo dilte në pah dukshëm nëpërmjet kuptimeve multidimensionale të fshehura përbrenda secilës këngë. Për të shpalosur një rrugëtim të tërë qysh nga formimi si artist, fillet e para të këtij grupi e deri tek gjurmët që kanë lënë në historinë e muzikës shqiptare, e tregon më së miri edhe vetë bateristi Petrit Riza në një intervistë ekskluzive për KultPlus.

“Ne kemi një traditë të gjatë familjare në muzikë. Por ai momenti që kam vërejtur se bateritë janë pjesë e imja, ka qenë qysh në bankat e shkollës fillore. Atëherë në pauza, përfundi bankës ka qenë një vend i posaçëm për t’i lënë çantat e unë aty krijova tingujt e parë për shkak se lëshohej një tingull shumë i hollë dhe i duhur për muzikën që e këndonim. Kështu që, shumë herët e kam ditur se kam një talent në muzikë dhe pastaj fatmirësisht pata vazhduar me bendin më tutje dhe kemi krijuar afro pesëdhjetë këngë”, thotë Riza i cili me një krenari që i shihej në sy pohon se shqiptarët e kanë një talent gjenetik për sa i përket artit, kulturës dhe muzikës.

I lindur në Prishtinë por me prejardhje nga Gjakova, ai kësaj radhe ka ndarë disa nga momentet më të veçanta përgjatë pjesëmarrjes së tij në grupin “Gjurmët”, ka shkëputur çaste të cilat ai ende i mban të freskëta në kujtime si dhe ka shpalosur një mori detajesh që kanë qenë shtyllë kryesore për ndërtimin e një grupi autentik, unik dhe tejet special. Duke përfshirë edhe sfidat më të mëdha nëpër të cilat ka hasur si dhe momentet më kulminante në muzikë, atij këto nuk i duken edhe shumë të vështira për t’i rikujtuar. Me një buzëqeshje të lehtë, ne e nisim këtë intervistë sa në një frymë shakaje aq edhe serioze.

“Autostop”, titullohej grupi në të cilin ishte fillimisht bateristi Riza. I themeluar së bashku me Tomorr Kurshumliun, Gazmend Badivukun dhe Rifat Derin, grupi ka udhëtuar nëpër vendet turistike të rajonit dhe Evropës. Me dy vite ekzistencë, ata si fillestarë morën pjesë në kitariatin e parë të mbajtur në Prishtinë duke zënë vendin e tretë. Pastaj për ndonjë arsye që as vetë nuk e dinte, bendi u pasivizua dhe ndërkohë ishte Migjen Kelmendi ai i cili pati rastin t’i dëgjojë ata në atë kitarium. Kështu dhe lindi krejt rastësisht themelimi i grupit “Gjurmët”.

Pas përfundimit të dy këngëve të para në studio dhe incizimit të tyre në Radion e Prishtinës, ata kolektivisht filluan të mendonin për emrin e grupit. Migjeni kishte një ide, dikush tjetër një ide por ishte ideja e Petritit ajo që u përkrah më së shumti.

“Ngeli emri “Gjurmët” sepse po mendoja se atë që do ta bëjmë, ndoshta do të lejë gjurmë në kulturën tonë.”

Ndërkaq, janë ato grimcat e para të dashurisë ndaj një instrumenti të cilat të shtynë të gjesh veten tek njëra ndër ato e për të mos e lëshuar më kurrë. Në këtë rast, Petriti fillimisht ishte i pasionuar pas saksonit por shumë shpejt bateritë kishin zënë vend në shpirtin dhe zemrën e tij.

“Unë çdo herë them se instrument të keq nuk ka dhe se çdo instrument krijon një tingull. Unë e kam dashur shumë sakson, por ndoshta bateritë më kanë krijuar mua si person dhe ma kanë vënë në pah edhe atë personalitetin tim. Faktikisht me qenë muzicient që ke talent dhe e kultivon atë, tregon një kulturë të organizimit personal, të dëgjimit të anëtarëve të tjerë, të përgatitjes paraprake për ndonjë koncert ose incizim, pastaj vjen edhe kreativiteti. Pra, këto elemente i ka secili që është me të vërtetë i rrjedhshëm në ndonjë punë të vetën. E kjo vlen sidomos për instrumentin e baterisë si instrument ritmik, i cili i ka të gjitha këto afinitete”, thotë Riza.

Si çdo fillim, edhe hapat e parë të grupit “Gjurmët” nuk ishin të lehtë. Me huazime të instrumenteve nga persona të ndryshëm dhe përgjegjësi nga më të ndryshmet, nisi rrugëtimi i suksesshëm i tyre.

“Forca e grupit “Gjurmët” qëndron në atë se kemi qenë shumë kompakt. Unë, Migjeni, Tomorri, Armando dhe Bekimi kemi qenë shumë kompakt në ide dhe kreativitet. Ka ndodh kur Migjeni ka ardhur me dy akorde dhe me një ide për një këngë, pastaj ne e kemi shkruar secili pjesën tonë dhe e kemi testuar dy-tri herë, kemi krijuar aranzhimin e këngës dhe kemi hy në studio për të incizuar menjëherë. Po ashtu, përgjegjësitë kanë qenë të ndryshme. Them se ndoshta unë jam marrë më shumë me organizimin, me teknikën, me instrumentet meqenëse kam pasur njohuri më të madhe. Në atë kohë ka qenë një mungesë e instrumenteve cilësore dhe është nevojitur një bass kitarë të cilën unë e kam marrë nga Agim Berisha. Pastaj është nevojitur një kitare për Migjenin që është dashur ta huazojmë nga tjerët. Fillimi ka qenë i tillë”, tregon Riza.

Gjithashtu edhe në paraqitjet skenike, ai gjithmonë ka dashur që skena dhe instrumentet të dalin jashtëzakonisht bukur në pamje dhe nëse i shikoni klipet e grupit atëherë shihet se në vitet e 80-ta, kanë qenë disa incizime në kushte jo aq të mira por që në fakt ata kanë qenë në hap me trendet botërore ose evropiane të stilit me të cilin ata kanë krijuar muzikë.

“Të gjithë kemi qenë studentë në atë kohë dhe muzikën e kemi pas hobi. Gjithë ajo që ne e kemi pasur brenda në veti, një emocion ose thënie, e kemi transformuar në këngë. Ne kemi përdorur po ashtu edhe terme që në atë kohë në Kosovë nuk janë përdorur por kanë qenë terme që janë përdorur në Shqipëri. Pastaj, kemi përdorur edhe elemente të polifonisë ose edhe kemi bërë transformimin e klarinetës në kitarë. Secila këngë e ka pasur atë mesazhin e vetë. Nëse i dëgjoni mirë tekstet, e shihni sesa kemi qenë ne në atë kohë produktiv për sa i përket muzikës”, shpalos ai.

Ai tutje mban mend se ka qenë shumë sfiduese kur ata kanë filluar të shkruajnë një këngë kur i kanë pasur vetëm dy akorde. Por sipas tij, muzika shqipe është shumë e pasur me harmoni e ritëm dhe është me të vërtetë një brumë universal nga i cili mund të krijosh çka do, vetëm a ke kreativitet.

“Ne asnjëri nuk i kemi ditur notat dhe ende nuk i dimë, por nuk do të thotë që duhet t’i dish notat për të krijuar diçka e cila ka një vlerë.”

“Kur dielli perëndon” – Grupi Gjurmët në “Boom”

Ka qenë një frymë në atë kohë në të cilën ata si studentë e kanë përjetuar dhe duke marrë parasysh se vitet 80-ta kanë qenë periudha e artë e produktivitetit të muzikës, veçanërisht në Kosovë, Prishtina konsiderohet të ketë qenë e barabartë me skenën kroate, sllovene dhe serbe, për sa i përket trendeve të muzikës alternative.

“Ne asnjëherë nuk kemi qenë mbrapa, çdo herë ndoshta kemi qenë edhe më produktivë e më autokton sesa ata për arsye se i kemi pasur elementet tona unike”, thotë Riza.

Petriti asokohe e kujton edhe një organizim në Opatijë, në të cilin grupi “Gjurmët” ka marrë një mori komentesh të mira për sa i përket muzikës së tyre. Ndonëse nuk është kuptuar gjuha e tyre shqipe dhe atyre nuk iu është kujtuar që t’i përkthenin këngët e tyre, kritikat e mira kanë pasuar vazhdimisht për origjinalitetin dhe stilin e tyre unik.

Përpos atij mentalitetit dhe botëkuptimit përmes së cilave kishin kaluar anëtarët e grupit në atë kohë, sfidë e vërtetë ka qenë që ata t’i tregojnë Federatës Jugosllave se muzika shqipe ka çfarë të dhurojë.

“Neve na ka mjaftuar ajo. Që nuk kemi qenë kopje e diçkaje.”

Bateristi Riza kujton edhe periudhën kur për herë të parë i ka blerë tupanët dhe i ka dërguar në shtëpi për t’i montuar. Menjëherë pas atij i ka lind edhe pyetja ‘Çfarë do të ushtrojë tash?’.

Për Rizën, ka qenë një periudhë atëherë kur nuk ka pasur se prej kujt të mësoj.

“Në atë kohë e kam dëgjuar shumë grupin “The Police” dhe bateristi i këtij grupi ka qenë modeli im. Ai ka qenë një baterist që ka qenë shumë konkret, ka pasur ritmin e fortë, ka qenë kreativ dhe asnjëherë nuk ka krijuar eksperimente në instrument. Kështu që Stewart Copeland ka qenë idoli im atëherë. Mua gjithmonë më kanë pëlqyer bateristët që janë të qartë, nuk i tejkalojnë kompturat e muzikës së bendit. Tek ne gjithmonë ndodh kjo, kur instrumentistët provojnë dhe mundohen të tregojnë se sa janë të mirë teknikisht dhe në fakt vetëm krijojnë diçka më tepër sesa është e nevojshme”, shpalos ai.

Goditjet e tij dhe stilin të cilin ai e ka transformuar në tupanë, është një kombinim i Bormann dhe elementeve unike të grupit “Gjurmët”. Nëse dëgjohen këngët e grupit “Gjurmët” atëherë lehtësisht dallohet se kitara i ka specifikat e veta, këndimi specifikat e veta dhe tek tupanët kemi një gërshetim mes trendeve evropiane të asaj kohe dhe stilit të tyre mbresëlënës.

“Origjinali i thjeshtë është shumë herë më i mirë dhe ka më shumë vlerë sesa një gjë që është sintetike, e kopjuar”, kjo është ajo që ai gjithmonë e mban si pjesë kyçe të krijimtarisë së tij.

Ndërsa kur kapërcejmë tek koncertet e mrekullueshme që ka pas grupi “Gjurmët”, bateristi Riza i veçon disa prej tyre.

Me një nostalgji në sy ai i rikujton koncertet që i kanë mbajtur në vitin 1985 në Pallatin e Rinisë në Prishtinë. Kanë qenë shtatë mbrëmje dhe e gjithë Prishtina ishte prezente aty. Këtë koncert ai e mban afër zemrës dhe shumë të freskët në mendjen e tij.

Ndërsa, në vitin e 86-të, Petriti shkon në shërbimin ushtarak në Shkup, pas 6 muajve shkon Migjeni, pas një viti shkon Tomori, dhe aty ata e përfundojnë karrierën. Por, kthehen në vitin 1998, incizojnë këngën e tyre të fundit “Heroi i qytetit pa lum”. Bateristi Riza pas jetesës në Londër përgjatë viteve 1995 deri më 2004, ëndërronte që të rikthehej me grupin “Gjurmët” për të krijuar një koncert tjetër, por kjo nuk ndodhi për shkak të ngjarjeve të ndryshme personale të secilit anëtar.

Në vitin 2015, përsëri grupi mblidhet disi por kushtet ata i orientojnë në Tiranë, atje ku ndodhi koncerti në Pallatin e Kongreseve. Me aq sa ai mban në mend, ishte një koncert historik për shumë elemente.

“Ishte hera e parë që është mbajtur një koncert rok në trevat shqiptare me Orkestrën Simfonike të RTSH-së.”

Tek pas koncertit ai e kishte parë se si janë dukur ata në prapavijë. Ishte një video prapa tyre dhe me të vërtetë konsiderohej të ishte shumë magjike.

Pastaj pas tri viteve ata mbajnë një koncert në Prishtinë për Ditën e Çlirimit, koncert ky që u organizua në Sallën ‘1 Tetori’ dhe padyshim që kishte elementin e vetë magjepsës.

Tutje kur flasim për ripërpunimet e këngëve të grupit “Gjurmët”, ai me entuziazëm tregon për përpunimin e tij më të pëlqyer, e që sipas tij është versioni i Rudinës e cila jeton në Amerikë dhe e ka përpunuar këngën “Era” me instrumentin e pianos në një mënyrë tejet brilante.

“’Asgjë sikur dielli’ ka kënduar këngën tonë ‘Mendoja çdo gjë merr fund pa ty” dhe asnjëherë nuk e ka treguar që është këngë e jona. Asnjëherë”, thotë Riza.

Ai tutje thotë se është mirë që nëse përdoret kënga e tyre, të jetë diçka origjinale dhe të mos bastardohet apo të tejkalohet thelbi i veçantë i këngës. Po ashtu, ka shumë këngë të tyre të cilat nëse një bend do t’i merrte dhe ripërpunonte, atëherë sipas tij, do të bëheshin hit e do të zgjasnin akoma më shumë.

Kopertina e rock kasetës së parë të RTP – Radio Televizionit të Prishtinës, 1985

Bateristi Petrit Riza për sa i përket rrugëtimit të muzikës nëpër vite, mendon se grupi “Gjurmët” ende vazhdon të jetë aktual për shumë gjenerata dhe do të mbetet gjithmonë i atillë.

“Ju e shihni se edhe gjeneratat e reja ende i dëgjojnë këngët e grupit “Gjurmët”. Në koncertet tona ka pasur edhe prind me fëmijë por kanë qenë edhe nipat e mbesat e tyre. Këngët tona kanë me qenë të pavdekshme dhe ne me të vërtetë jemi shumë krenarë me atë se çfarë kemi bërë. Ne kemi prekur në atë gjenin shqiptar dhe pikërisht pse ka këngë të ndryshme, secili e gjen veten aty”, thotë ai.

Sipas tij, stili hip/hop dhe r&b në Kosovë dhe Shqipëri është shumë i fortë për shkak të fjalëve shqipe dhe se si mënyra e fjalëve shqipe flenë me atë stil bënë që shqiptarët të jenë shumë të fortë në atë aspekt për shkak të zhargonit.

“Por gjithë ky stil komercial tani është thjesht një bastardim i vlerave tona sepse ne kemi brumin tonë universal. Me pak teknikë të vjedhjes nga shumë kush, e krijon një këngë. Për tekstet, nuk kam fjalë. Megjithatë është shumë vështirë që ky trend të ndalet por nuk është aspak i mirë”, thotë ai në lidhje me muzikën shqipe që dëgjohet sot në një masë të madhe.

E krejt në fund, bateristi Riza shpalos edhe planet e tij për të ardhmen në lidhje me grupin “Gjurmët”.

“E kam menduar një projekt që nëse bash komplet nuk mundemi të mblidhemi me grupin “Gjurmët”, atëherë me bendin tim tani dhe me një këngëtar, të bëjmë një ‘tributë’ ndaj grupit “Gjurmët”. Po ashtu, do të doja ta bëja një dokumentar më të thellë për krijimtarinë e grupit “Gjurmët”, qysh nga fillimi e deri në fund me segmente të ndryshme të përfshira. Kjo është më se e nevojshme”, shpalos ai.

Bateristi Petrit Riza sot është i preokupuar me punën e tij në turizëm si dhe është aktiv me bendin e tij “Haliband”, i formuar në vitin 2004 pasi ai u kthye nga Londra.

Edhe pse e vështirë, intervistën e përmbyllim me atë se çfarë do të thotë muzika për të. Vetëm në tri fjalë, ai përgjigjet me një emocion të natyrshëm që i vinte lehtazi.

“Motivacion, emocion, krenari.”/ KultPlus.com

Kur suksesi ndahet përgjysmë me dhimbjen, Yllka Gashi: Humbja e babait më ka bërë t’i përjetoj sukseset me modesti

Posted on 31 Dhjetor, 20213 Janar, 2022 by Kult Plus

Intervistoi: Jeta Zymberi
Fotografia: Artan Korenica

Rreth dy dekada më parë bëri hapin fillestar drejt aktrimit. Ishte vetëm 17 vjeçare ku u bë pjesë e një audicioni që ishte një shkëndijë së artit shqiptar po i shtohej një artiste krejt e veçantë. Dhe nuk u desh shumë kohë që ajo të dëshmonte diçka të tillë, pasi shumë shpejt bëri debutimin e saj të parë televiziv në serialin “Familja Moderne”. Tutje jetësoi edhe disa role në film e teatër, por viti 2015 e gjeti me një vendim të ri. Ajo bashkë me familje u larguan drejt Shteteve të Bashkuara të Amerikës ku jeton edhe sot. As atje nuk qëndroi larg aktrimit, por shkëlqimin e saj të merituar e arriti pas gati një dekade ku me artin e saj shpërthej kufijtë.

Yllka Gashi e cila është e njohur për mbështjelljen e plotë të personazheve të saj, duke kapur nuancat, modelet e të folurit dhe personalitetet e tyre, është shumë e kujdesshme edhe në përzgjedhjen e roleve. Në rolet e saj në teatër, film e seriale, ajo është transformuar në njerëz kaq të ndryshëm duke fituar kështu dashurinë e publikut gjatë rrugës. Ndërsa një nga cilësitë më mbresëlënëse të aktores është aftësia e saj për të mbajtur vëmendjen tuaj pa sforcim, për t’u dukur sikur aktrimi në një film është gjëja më e natyrshme që një person mund të bëjë.

E thjeshtë e modeste që suksesi vetëm sa e ka bërë më falënderuese e më të përkushtuar, Yllka këtë vit ka pushtuar zemrat e publikut e kritikëve me nam botërorë me rolin e saj në filmin “Zgjoi”.

Tek “Zgjoi”, ajo banon plotësisht në një figurë të botës reale – këtë herë në atë të zonjës Fahrije Hoti. Bazuar në historinë e vërtetë të Fahrije Hotit, gruas luftarake që ngriti biznesin e ajvarit në Krushë të Madhe, për Yllkën, siç potencon ajo, ky rol ishte nder jetësorë.

Performanca e saj në këtë film tashmë i ka dhënë asaj çmime dhe ka marrë vlerësime të mira nga kritikët. Madje gazeta amerikane ‘The Austin Chronicle’ shkroi se “performanca e Yllka Gashit është një nderim për një grua që ndryshoi jetën në heshtje, pa u bërë kurrë një shenjtore”.

Yllka bëri një kërkim të gjerë rreth jetës së zonjës Hoti përpara se të fillonin xhirimet. Ajo takoi personalisht atë e ëndërroi përreth një dekade jetësimin e këtij roli. Por, kur “Zgjoi” erdhi në jetë, ai erdhi për të bërë histori për kinematografinë kosovare. Në “Sundance Film Festival” u shpall fitues i trefishtë. Rrugës deri më sot ku filmi mori vëmendjen botërore si filmi i parë i gjatë nga Kosova që ka hyrë në listë të ngushtë për çmimin “Oscar”, ai ka marrë edhe dhjetëra çmime të tjera, duke u bërë pothuajse çdo muaj lajm në mediat botërore.

Por gjithë këtë sukses Yllka nuk e gëzoi me shumë entuziazëm. Ishte dhimbja për humbjen e babait që asaj i krijoi një zbrastësi të madhe dhe sikur balancoi emocionet. Por ajo është e lumtur që të paktën babai arriti të shoh suksesin e filmit në Sundance çka e bëri edhe shumë krenarë.

Për rrugëtimin e saj, gjithë këtë sukses të filmit “Zgjoi” ku ajo bart në supe rolin kryesorë, për ndjesinë, sfidat, triumfet e gjithçka tjetër, ajo përgjigjet plot përkushtim e sinqeritet në një intervistë për KultPlus.

KultPlus: Një prej aktoreve më të dashura për publikun shqiptar, sot ka marrë dashurinë e botës, si ndihet Yllka pas gjithë këtij suksesi me filmin “Zgjoi”?

Yllka: Faleminderit për fjalët e bukura e për vlerësimin së pari! Ndjehem e lumtur dhe shumë e nderuar!

KultPlus: Ka kohë që nuk ishit pjesë e skenës kosovare, pasi që prej vitesh jetoni në Amerikë. Por duket se u kthyet në kohën e duhur dhe me projektin e duhur. Si e pritet ftesën e regjisores Blerta Basholli për të qenë pjesë e filmit “Zgjoi”?

Yllka: Ideja për ta bërë “Zgjoi-n” daton që nga viti 2011. Atë kohë ishim duke punuar bashkë me Blertën në një projekt tjetër, derisa ajo bëhej gati për filmin e diplomës në NYU. Kur e pat ndarë me mua idenë për ta takuar znj. Fahrije e nëse ajo pajtohet, atëherë edhe për të bërë një film për të dhe unë ta luaj atë, përgjigjja ime e menjëhershme ka qenë PO! Shumë gjëra kanë ndodhur ndërmjet vitesh prej 2011 deri në 2019 kur e kemi xhiruar filmin, mirëpo ne të dyja- i kemi qëndruar besnike njëra tjetrës dhe idesë fillestare duke e ushqyer ëndrrën e njëjtë që së bashku ta bëjmë këtë film.

KultPlus: Nga momenti që të është propozuar roli e deri te takimi me zonjën Fahrije Hotin, çka të sillej nëpër mendje?

Yllka: Të dyja kanë ndodhur në të njëjtën kohë pothuaj. Së pari ka qenë ideja ta takojmë zonjën Fahrije e të flasim me të, pastaj brenda asaj jave e kemi kontaktuar dhe kemi shkuar në Krushë. Kam qenë shumë kureshtare ta takoj personalisht znj. Fahrije sepse duke e ditur tragjedinë që e kane kaluar gratë e Krushës dhe duke qenë konsumatore e produkteve të tyre disa vite radhazi, gjithmonë kam pasur respekt, simpati, e dhembshuri për to. E pas takimit me to, ato më kanë inspiruar tej mase.

KultPlus: Po pas takimit, sa besoje që do ta portretizoje këtë grua në mënyrën e duhur dhe në fund pasi përfunduan xhirimet, cili ishte komenti që ia bëre vetes?

Yllka: Në takimin e parë, ne jemi mahnitur me znj. Fahrije. Me karakterin e saj, me dinjitetin e stoicizmin që e karakterizon, por edhe me ngrohtësinë e mikpritjen e saj. Ka qenë takim i gjatë dhe mbaj mend që u patëm emocionuar shumë nga rrëfimi i saj dhe sakrificat e sprovat nëpër të cilat ajo e gratë e Krushës kanë kaluar. Që nga atëherë, për mua u bë ëndërr ta luaj këtë grua të jashtëzakonshme në film e mision të nderoj figurën e saj. E kam ëndërruar e pritur këtë rol për gati 10 vite, kam menduar për të, për jetën e saj, për sfidat me të cilat është përballur dhe mënyrën se si i ka kaluar ato, prandaj kur filluan xhirimet nuk ka pasur as pengesë e as vështirësi që më është dukur e pakalueshme ose e pamundur. Ajo energji më ka përcjellë gjatë gjithë xhirimeve dhe është reflektuar në punë, por edhe ka ndikuar te pjesa tjetër e ekipit si shtysë e motiv. Përgjegjësia për ta bartur në supe personazhin e dramën e jetës së znj. Fahrije padyshim që ka qenë e madhe, mirëpo e kam pasur besimin e plotë në vendimet e Blertës dhe bashkërisht jemi munduar që ta bëjmë më të mirën. Pas xhirimeve, ishte ndjenjë e plotësimit, se një mision u krye me sukses edhe pse e dija që Blertën e producentët i pret një fazë e re e punës në postproduksion të filmit.

KultPlus: “Zgjoi” është filmi i parë kosovar që ka arritur një sukses të tillë, por njëkohësisht përmes këtij filmi ju shpalosët para botës talentin dhe shpirtin tuaj artistik, a e keni menduar që një ditë do ta përjetoni gjithë këtë sukses?

Yllka: Po e them me modesti por me bindje të plotë po. Sepse thellësisht besoj që secilit artist që punon me përkushtim i vjen koha e vet, i vjen koha e shkëlqimit dhe mundësia ta marr vëmendjen e duhur. Ky sukses nuk ka ndodhur brenda natës, është punuar e investuar në të për një kohë shumë të gjatë. Dhe gjithsesi është edhe fat i madh! Edhe më parë sa kam jetuar e punuar në Prishtinë, jam angazhuar në projekte – seriale televizive, filma apo shfaqje teatrale- që kanë pasur sukses, shikueshmëri e disa prej tyre edhe janë shpërblyer ndërkombëtarisht. Natyrisht, “Zgjoi” ka bërë histori dhe nuk krahasohet, mirëpo sukseset, çmimet e popullariteti nuk janë ndonjë risi për mua dhe nuk më kanë ndikuar ndonjëherë në ndryshim të karakterit apo etikes së punës. Sukseset janë stimulues e motivues i mirë, por nuk janë gjithçka e as nuk të përkufizojnë si njeri, si artist ndoshta po, por jo edhe si njeri! Për “Zgjoin” nga fillimi e kam pasur një parandjenjë të fortë që do të jetë film i mirë sepse rrëfimi është i tillë dhe Blerta ka punuar me pasion e këmbëngulësi të jashtëzakonshme disa vite me radhë, pastaj producentët Ylli, Valoni e Agoni janë angazhuar me përkushtim në çdo aspekt të organizmit e të parapërgatitjeve për xhirim e për postproduksion. Kameramanin Alex Bloom e kemi pasur shumë të mirë, montazherin Enis Saraçin gjithashtu, ekipin e aktorëve të jashtëzakonshëm, ekipi i filmit kanë punuar me shumë vullnet e pa përtesë, xhirimet na kanë shkuar mbarë e me lehtësi, pra të gjithë kanë investuar që puna të kryhet mirë. Kështu që e kam ditur se nga gjithë ajo punë e ai përkushtim, rezultati do të jetë i mirë patjetër. Jam e gëzuar që kam pasur fat e mundësi të jap kontribut në këtë film e ta gëzojmë bashkërisht këtë sukses!

KultPlus: Filmi po vazhdon të shfaqet nëpër kinema, si në Kosovë, Evropë e Amerikë, madje në Kosovë ka thyer rekord shikueshmërie, jeni mësuar tashmë me këtë sukses apo ende po ju përcjellin emocione të forta?

Yllka: Secili prezantim që e kemi bërë ka ardhur me emocione të veçanta sepse jemi takuar me njerëz të ri të cilët e shihnin filmin për herë të parë dhe emocionet e përshtypjet e tyre ishin të sinqerta. Është ndjenjë shumë e veçantë kur i dëgjon komentet pas shfaqjes së filmit ose e sheh publikun të përlotur duke dalur nga salla dhe e kupton që kanë bashkëndjerë me personazhin e filmin.

KultPlus: Me rolin tuaj në filmin “Zgjoi” ju keni fituar tri çmime si aktorja më e mirë në tre festivale të mëdha botërore, sa janë të rëndësishme çmimet për ju?

Yllka: Çmimet janë të mirëseardhura padyshim, posaçërisht kur vijnë nga festivale prestigjioze e me traditë sepse aty konkurrenca është e madhe dhe nuk ka kompromis. Është nder kur të çmohet puna e sakrifica që e ke bërë për një projekt të caktuar. Disi të duket që po vuloset merita jote dhe që ja ka vlejtur barra qiranë për krejt mundin e bërë, mirëpo çmimet nuk janë gjithçka dhe nuk janë gjithmonë synim. Për mua është shumë me rëndësi që puna të bëhet mirë dhe pos punës, edhe procesi të shkojë mbarë sepse mund të bësh një rol të mirë e të kesh fat të marrësh çmime, mirëpo nëse nuk ke kaluar mirë gjatë kohës sa e ke punuar atë rol dhe nuk ke krijuar miqësi e raporte të shëndosha të punës, të cilat do të sjellin punë e bashkëpunime të reja apo nuk kë mësuar diçka nga ajo përvojë, disi edhe shpërblimet që mund të vinë janë më të zbehta. Mirëpo, kur puna bëhet mirë e procesi shkon mbarë dhe pastaj ajo shpërblehet edhe me çmime, kënaqësia është e plotë e më domethënëse!

KultPlus: Ambasadorët më të mirë shteti i Kosovës i ka artistët, së fundmi këtë e dëshmuat edhe ju pasi përdorët zërin tuaj për të kërkuar nga Spanja njohjen e Kosovës shtet, si u prit kërkesa juaj, kishte reagime?

Yllka: Thënë të drejtën, unë nuk e kam menduar aspak çfarë pasojash apo reagimesh mund të ketë ajo kërkesë dhe nuk e kam bërë si deklaratë pompoze politike. Artistët ndoshta edhe duhet të qëndrojnë larg politikës, mirëpo artistët poashtu janë ata që kanë zë e ndikim e platforma më të fuqishme se sa diplomatët e politikanët. Për mua ajo kërkesë ka qenë organike dhe e sinqertë dhe më është dukur moment i përshtatshëm që ta shpreh një dëshirë e ëndërr të përbashkët tonën. Të gjitha gazetat në Spanjë por edhe këto vendoret pastaj e bënë lajm atë deklaratë. Për mua ai moment ka qenë i veçantë në karrierën time padyshim, mirëpo nga zemra e shumë sinqerisht kam dashur që atë çast gëzimi personal t’ia kushtoj popullit e vendit tim!

KultPlus: Në premierën e filmit në Amerikë nuk mungoi as Presidentja e Republikës së Kosovës Vjosa Osmani dhe Dua Lipa e cila edhe përkrahi filmin duke e shpërndarë para mijëra ndjekësve të saj në rrjete sociale, si e vlerësuat këtë veprim të Duas?

Yllka: Oh Dua!!! Dua është dashuri e madhe si emri që ka! Mua më pëlqen shumë muzika e saj dhe jam fanse e Dua-s nga dita e parë. Ajo është shumë inspiruese! Dua Lipa është shembull i shkëlqyeshëm se si është një yll i vërtetë, që para së gjithash mbetet njeri modest e me këmbë në tokë. E lindur e e rritur në Londër, me karrierë shumë të suksesshme, sensacion ndërkombëtar që i ka arritur majat e suksesit me punë e talent, Dua para së gjithash mbetet një vajzë e dashur, e bukur brenda e jashtë, e ëmbël, e afërt e modeste dhe shumë e lidhur me familjen e saj. Jemi me fat që ajo është e jona dhe me krenari këtë fakt e tregon para miliona fansave të saj në botë. Ajo na ka nderuar pa masë bashkë me prindërit e saj dhe jemi shumë mirënjohës e falënderues për përkrahjen e tyre! Gjithashtu presidentja e Kosovës – Vjosa Osmani na ka nderuar me përkrahjen e saj që nga suksesi në Sundance për çfarë e falënderojmë e jemi mirënjohës!

KultPlus: Fotografia ku shiheni bashkë, ju, presidentja Vjosa Osmani, këngëtarja Dua Lipa dhe regjisorja Blerta Basholli, është përcjellë me reagime të shumta nga publiku të cilët janë shprehur shumë krenarë për sukseset e vajzave shqiptare, po ju si e shihni rrugëtimin e tyre duke përfshirë edhe vetën këtu, jeni krenare?

Yllka: Krenare dhe shumë e lumtur, por edhe tejet mirënjohëse për dashurinë e respektin dhe për përkrahjen e jashtëzakonshme që na e kanë dhënë publiku! Kur gratë bëhen bashkë duke e përkrahur njëra tjetrën, bota bëhet vend më i mirë e jeta më e bukur!

KultPlus: Me filmin “Zgjoi” ju jeni shprehur që keni realizuar ëndrrën e fëmijërisë, cila është ëndrra e radhës që prisni ta realizoni?

Yllka: Ah, ka shumë!

KultPlus: Cila ka qenë kritika më e mirë dhe ajo më pak e mirë që keni marrë për rolin tuaj në filmin “Zgjoi”?

Yllka: Ajo që po më kujtohet tash sepse ka ndodhur rishtazi është komenti shumë dashamirës i Kongresmenit Elliot Engel i cili ishte i pranishëm në New York në premierën e filmit në Film Forum dhe kur e mori fjalën të na uroj për punën tonë, në fund tha “You deserve the Academy Award for your acting!”.

KultPlus: ‘Zgjoi’ është filmi që Kosova ka përzgjedhur për Oscars, tashmë të gjithë bashkë me ju jemi në pritje të publikimit të nominimeve ‘Oscars’, e ku përfundimisht do të kuptohet nëse ky film do ta përfaqësojë Kosovën në akademinë e çmimeve më të njohur në gjithë botën. Por duke qenë pjesë e filmit, kuptohet qe emocionet më të forta i bartni ju. Çfarë prisni realisht nga kjo garë?

Yllka: Është fat i madh që kemi hyrë në listën e ngushtë dhe tash jemi në konkurrencë me 14 filma të tjerë, disa prej tyre shumë të suksesshëm e me regjisorë që tashmë janë të shpërblyer me Oscar në karrierën e tyre. Është luftë e ashpër dhe shumë e vështirë. Është edhe punë fati se ka shumë anëtarë të Akademisë të cilët do të votojnë dhe shijet janë të ndryshme. Më afër nominimit Kosova nuk ka qenë kurrë, kjo është e sigurtë. Do të ishte nder i jashtëzakonshëm nëse nominohemi sepse për ne ky tashmë nuk është qëllim personal por ka kaluar në qëllim më të madh, posaçërisht duke e parë gëzimin e krenarinë, motivimin e shpresën që këto suksese po lënë tek njerëzit tanë. Mendoj që e meritojmë të paktën të nominohemi sepse filmi është shpërblyer dhjetëra herë deri tash në festivale të ndryshme nëpër botë e nga juri të ndryshme. Gjithashtu edhe kritikat kanë qenë pozitive si nga kritikët e filmit e njerëzit e industrisë, poashtu edhe nga publiku i thjeshtë por, prapë po e them ka shumë konkurrencë dhe lufta tash bëhet e pamëshirshme sepse vetëm pesë filma arrijnë të nominohen. Çka më gëzon e nderon është fakti që me e pa nominim në Oscars, “Zgjoi” ka bërë histori në Sundance si filmi i parë më i shpërblyer në kategorinë e filmave ndërkombëtar dhe për të kanë shkruar gazetat më prestigjioze në botë si New York Times, Vogue, Variety, Deadline, Indiewire, LA Times, Screendaily, Cineuropa, Austin Chronicles e shumë të tjera duke e përmendur Kosovën, luftën e fundit, masakrat në Krushë dhe suksesin e znj. Fahrije Hoti. E në dashtë Zoti e paçim fat, nominimi në Oscars do të ishte një tjetër sukses e nder i madh për të gjithë!

KultPlus: A keni pasur oferta për projekte të reja, nëse po a mund të zbuloni diçka?

Yllka: Po, ofertat nuk kanë munguar asnjëherë fatbardhësisht. Kam qenë unë ajo që është dashur t’u them jo disa projekteve për shkaqe të ndryshme, të largësisë, kohës së papërshtatshme të xhirimeve etj. Por tash ofertat janë shtuar edhe më shumë dhe kjo më gëzon pa dyshim. Jam në bisedime për dy projekte, por ende në fazë të hershme dhe nuk guxoj të bëjë asgjë publike.

KultPlus: Si ka ndikuar në jetën tuaj suksesi që po përjetoni kohëve të fundit?

Yllka: Më ka gëzuar padyshim, mua, familjen e të afërmit e mi. Ka hapur dyer të reja e mundësi të reja. Mirëpo, unë këtë vit kam humbur babain tim kështu që, edhe sukseset e gëzimet i kam përjetuar disi më me rezervë pas asaj. Gëzohem që ai e ka parë filmin e ka qenë shumë krenar për çmimet në Sundance dhe përkrahës e motivues i madh i imi gjatë tërë jetës… mirëpo humbja e tij, ka lënë zbrazëti në jetën time dhe në të njëjtën kohë më ka shërbyer edhe si barometër që t’i përjetoj gjërat me modesti e pa ndonjë ekzaltim të tepruar. Pos kësaj jeta ime është e thjeshtë dhe modeste. Suksesi nuk ma ka ndryshuar fokusin e as përkushtimin ndaj asaj që për mua është e shenjtë e kjo është familja ime. Unë ende merrem ekskluzivisht me vajzën time Ninen, me punët e obligimet e nënës e të gruas, pastroj, gatuaj e planifikoj çfarë do të bëjmë në vikend. Natyrisht krejt këto, duke pasur shumë takime e intervista online me angazhime extra për punë. Kam pasur edhe udhëtime të shpeshta që nga shtatori, të cilat kanë qenë të mirëseardhura si mini aventura, mirëpo në cep të mendjes gjithmonë e kam familjen time, posaçërisht Ninen sepse jemi të lidhura dhe e kam të vështirë të jem larg saj dhe nuk ka gjë në botë që më përmbushë më shumë se koha e kaluar me të!

KultPlus: Kujt ja dedikon Yllka gjithë këtë sukses?

Yllka: Shumë njerëz janë meritor për sukseset e mija dhe u jam mirënjohëse përgjithmonë për ndihmën, dashurinë, kontributin, këshillat e durimin. Familjes time -prindërve, motrave, vëllait, burrit tim Albianit e vajzës sime Nines- së pari e më së shumti sepse ata më kanë përkrahur e motivuar në çdo hap të jetës dhe jam mirënjohëse përjetësisht! Pastaj edhe atyre të cilët janë meritor në këtë sukses e me të cilët e kemi bërë krejt këtë punë – ekipit të filmit, në veçanti Blerta Bashollit e Yll Ukës! Por, pa e harruar gruan që na ka inspiruar e vazhdon të na inspirojë znj. Fahrije Hoti dhe gratë heroina të Krushës! Edhe publikut, publikut të mrekullueshëm që pa kushte na ka përkrahur, i ka mbushur sallat e kinemave kudo dhe është gëzuar bashkë me ne!

KultPlus: Krejt për fund, po flasim për mirënjohjen që e more së fundi nga qyteti i Stamfordit ne Connecticut, dhe ju deklaruat se para gjashtë viteve, nëpër ato rrugë, ju me vajzën tuaj keni bërë vetëm shëtitje, pa menduar se pas gjashtë viteve do të nderoheni nga ajo komunë, pasi jemi edhe në fund vit, këtë pjesë e ndërlidhim me dëshirat e të rinjve, Yllka, thjeshtë na trego, sa guxojmë të ëndërrojmë?

Yllka: Sa të kemi qejf e imagjinatë! Ëndrrat e shpresat janë ato që na e mbajnë shpirtin gjallë e të ri gjithmonë! Janë motivuesi më i mirë për punë! Ëndërroni çka t’ua do loçka e zemrës e punoni me vullnet që ato ëndrra të jetësohen e të bëhen realitet edhe mos u dorëzoni para sfidave sepse sa më shumë sfida që tejkaloni me dinjitet aq më i kënaqshëm e domethënës bëhet suksesi!

Liliana Çavolli: Këngën e kam kultivuar në shtëpi, jam rritur me këngën

Posted on 17 Qershor, 202117 Qershor, 2021 by Kult Plus

Po e sjellim sonte për lexuesin e KultPlus një intervistë të realizuar në vitin 2007 me artisten Liliana Çavolli.

Çavolli ndërroi jetë në vitin 2015-të.

Nga Flora Durmishi

Liliana Cavolli u shqua si artiste e rrallë, e cila pushtoi majat e muzikës zbavitëse, por shkëlqeu edhe në zhanre të tjera. Liliana u lind në Prizren më 5 maj të vitit 1942 nga nënë Miseretja-aktore dhe këngëtare dhe babai Isak Cavolli, mësues. Liliana ishte fëmijë dhe mezi e mban në mend kur familja e saj u shpërngul në Shkup ku qëndroi disa vjet.Po në Shkup Liliana pati paraqitjen e parë në radio pa e ditur se ky ishte hapi i saj i parë në karrierë. Nëna e Lilianës ishte këngëtare dhe një mëngjes e mori si shoqëruese në një paraqitje në radio. Fati përsëri e këtheu në Prizren ku Liliana filloi të hedh shtat si vajzë por edhe si këngëtare. Njëkohësisht ndoqi mësimet e solokëndimit në shkollë të mesme të muzikës dhe u anëtarësua në SH.K.A. “Agimi”. Talenti, zëri dhe puna në Prizren bënë që Liliana të shquhet shpejt si emër premtues. Këto karakteristika e bënë ardhjen më të lehtë të saj në Radio Prishtinë. Këtu fillon një kapitull tjetër shumë i rëndësishëm për jetën dhe karrierën artistike të Liliana Cavollit. Zëri, si dhuratë nga natyra, dhe dashuria për këngën ishin adutet kryesore të Lilianës që e bënë të admiruar. Por nuk ka munguar edhe mbështetja dhe mirëkuptimi nga kolegët dhe kompozitorët si: Skënder Gjinali, Musa Piperku, Severin Kajtazi, Gjergj Kaqinari, Isak Mucolli etj. ndaj të cilëve Liliana është shumë mirënjohëse.
Opusi i këngëve të Lilianës është shumë i gjerë dhe ajo, sic vlerësojnë krijuesit dhe kritikët e muzikës, interpretoi shkëlqyeshëm në të gjitha zhanret.

Në Radio Prishtinë Liliana këndonte vet dhe këndonte bukur por njëkohësisht ka dhënë një ndihmesë që edhe këngët tjera, që transmetoheshin, të kishin nivelin e duhur artistik. Liliana ishte redaktore e muzikës dhe udhëheqëse e emisioneve të paharrueshme si “Unë ti muzika dhe poezia”, “Evergeen” etj. Edhe sot ajo udhëheq emisionet më të dëgjuara muzikore në Radio Kosovë ku ndihet shumë mirë.

Liliana Cavolli ishte dhe do të mbetet “ Zonjë e muzikës zbavitëse”.

Jeni ndër kengëtaret më me emër, keni qenë redaktore e muzikës në ish Radio Prishtinë dhe autore e disa emisioneve ndërsa tash jeni autore e dy emisioneve shumë të dëgjuara në Radio Kosovë! A mund të tërheqni një paralele nga koha kur keni punuar në Radio Prishtinë me të sotmen kur punoni në Radio Kosovë?

S’ka ndonjë dallim të madh! Punoj me dashuri dhe entuazëm si dikur! Jam e lumtur që më dëgjojnë edhe më tutje ata që dikur kanë qenë gjeneratë e re e tash janë të rritur.

Rridhni nga një familje artistësh. Nëna juaj, Meserete Cavolli, ka qenë këngëtare dhe aktore. Keni lindur në Prizren, jeni rritur në Shkup. Jeni rikthyer në Prizren ku edhe keni mbaruar shkollën e muzikës. Pse kjo lëvizje Prizren-Shkup-Prizren?

Në vitin 1953 u larguam nga Kosova për në Shkup ngase i ndjeri babi im, Isak Cavolli, ka qenë i përndjekur nga UDB-a serbe dhe gjithënjë i burgosur. Prandaj shkuam në Shkup, me nënën dhe dy vëllezërit e mi, dhe jetuam atje vite të tëra. U këthyem në Prishtinë. Nëna ime ishte aktore në Prishtinë fillimisht, e pastaj edhe në Shkup njëherit ishte edhe një ndër këngëtaret e para të Kosovës krahas Zehra Mulës, pastaj kanë ardhur Vera Shahta e më pas Nexhmije Pagarusha, Sanije Shala e kështu me radhë.

Çfarë kujtoni nga fillimet tuaja në fushën e muzikës? Si lindi dashuria për këngën?

Diku në vitet e 60 u paraqita dhe unë si pasardhëse e nënës sime, se këngën e kam kultivuar në shtëpi, jam rritur me këngën. Nëna ime ka qenë për nga natyra shumë e gjallë dhe duke kryer punët edhe këndonte ndërsa unë e përcillja me zërin e dytë. Mund të kujtoj me këtë rast kur në Radio Shkup, isha shumë e vogël, nëna këndonte gjallë, pra drejtëpërdrejtë. Shkonim në mëngjes në radio, me që ishte drejtpërdrejtë, dhe unë e përcillja në këngë. P.sh. kemi pasur disa duete pastaj në Radio Prishtinë i kemi regjistruar ato. Nuk jam e sigurt a ekzistojnë më ato këngë. Do doja shumë që t’i kem në fonotekën time, më shumë për shkak të vajzës sime e cila do donte shumë t’i ketë ato. Edhe babai im ka qenë adhurues i këngës e muzikës. Të gjithë kemi kënduar, ka qenë një atmosferë muzikore në shtëpi.

Keni qenë gjithashtu edhe pjestare e SHKA “Agimi”. Paraqitja e parë para publikut kosovar a ju kujtohet?

Po, paraqitja e parë ka qenë si pijestare e shoqërisë “Agimi” shoqëri me traditë. “Agimi” ka pasë në gjirin e vet orkestrin zbavitës, popullor, korin. Atje jam paraqitur për herë të parë para publikut prizrenas me këngë zbavitëse nga festivali i Sanremos i cili atëbotë ishte shumë i popullarizuar, festival Italian. Ne e dëgjonim në radio, i kopjonim këngët e tyre dhe i këndonim. Pastaj erdha në Prishtinë.

Në karrierën tuaj komunikimet me Shqipërinë?

Kam pasë fatin që të shkoj, me ansamblin “Shota”, në Shqipëri diku në vitet e shtatëdhjeta dhe nuk mund ta harroj pritjen që na është bërë! Publiku i Shqipërisë na ka admiruar! Nuk mund t’i harroj ato suksese qe kam pasur atje! Cdo takim me adhuruesit e mi në Shqipëri më krijon emocion dhe kënaqësi të posacme.

A janë realizuar të gjitha ëndërrat e Lilianës?

Kam pasur shumë dëshirë të merrem me muzikë klasike. I kam pasur të gjitha predispozitat të bëhem këngëtare e operas por ja kështu nuk u bë. Erdha në Kosovë, fillova të këndoj… më morën ujrat e zbavitjes, muzikës zbavitëse, popullore, u punësova… Kështu që as vet nuk u angazhova për ta plotësuar këtë dëshirë, por këtë ua dëshiroj talenteve të reja. Ka shumë prej tyre që vërtet mund të arrijnë. Do t’u kisha thënë atyre të mos shkojnë të këndojnë nëpër kafene por ta ruajnë zërin, të shkollohen, se një ditë patjetër që do të funksionojë si duhet edhe ky segment. / KultPlus.com

BBC kritikohet për intervistën e Martin Bashir me princeshën Diana

Posted on 21 Maj, 202121 Maj, 2021 by Kult Plus

BBC nuk arriti standardet e saj të larta të integritetit dhe transparencës mbi intervistën e Martin Bashir në 1995 me Princeshën Diana. Është ky përfundimi i një hetimi të drejtuar nga gjykatësi në pension Lord Dyson.

Z. Bashir veproi në një mënyrë “mashtruese” dhe falsifikoi dokumente për të marrë intervistën dhe hetimi i brendshëm i BBC-së për atë që ndodhi në 1996 ishte “fatkeqësisht i paefektshëm”, thuhet në raport.

BBC dhe z. Bashir të dy kanë kërkuar falje, ndërkohë që BBC tha se raporti tregoi “dështime të qarta”, duke pranuar se duhej të kishte bërë më shumë përpjekje për të arritur në fund të asaj që ndodhi në atë kohë.

Z. Bashir tha që tallja me dokumentet “ishte një gjë idiote” dhe ai u pendua, por tha që ata nuk kishin asnjë ndikim në vendimin e Dianës për t’u intervistuar.

Gjykatësi Lord Dyson zbuloi se z. Bashir mashtroi vëllain e Dianës, Earl Spencer, duke i treguar atij dokumentet false për të fituar besimin e tij në mënyrë që ai ta prezantonte z. Bashir me princeshën Diana.

“Duke fituar akses te princesha Diana në këtë mënyrë, z. Bashir mund ta bindte atë të pranonte të jepte intervistën”, zbuloi raporti.

Hetimi tha se Z. Bashir më vonë kishte gënjyer kur u tha menaxherëve të BBC se nuk i kishte treguar askujt dokumentet false.

Në një deklaratë, Z. Bashir kërkoi falje për talljen me dokumentet, por tha se ai ishte “jashtëzakonisht krenar” për intervistën.

Ai tha: “Deklaratat bankare nuk kishin asnjë lidhje me zgjedhjen personale nga princesha Diana për të marrë pjesë në intervistë.

“Provat e dorëzuara në hetim me shkrimin e saj të dorës (dhe të botuara krahas raportit sot) e konfirmojnë pa dyshim këtë, dhe provat e tjera bindëse të paraqitura Lord Dyson e përforcojnë atë.”

Hetimi gjithashtu ka publikuar, për herë të parë, shënimin e shkruar nga princesha në dhjetor 1995.

Ishte hera e parë që një mbretëror kishte folur kaq hapur për jetën në Familjen Mbretërore. Ajo foli për martesën e saj të palumtur me Princin Charles, punët e tyre dhe buliminë e saj. / KultPlus.com

Një djalosh i ri në bibliotekë

Posted on 12 Mars, 202112 Mars, 2021 by Kult Plus

(Fragment nga intervista e studiuesit amerikan me origjinë kubane, Enriko Mario Santi me Oktavio Paz)

OKTAVIO PAZ: Kam qenë shtatëmbëdhjetë, tetëmbëdhjetë, nëntëmbëdhjetë vjeç. E po mirë, kjo ishte rinia, deri në njëzet e ca vjeç. Kam lexuar shumë. Ama, po ashtu, qysh fëmijë kisha lexuar klasikët spanjollë. Veprat teatrale të Kalderonit, të Lope de Vegas dhe të Tirsos. Në atë periudhë kam lexuar shumë, nga ndikimi i brezit të 27-s; kam lexuar Góngorën, por më vonë renda pas Kevedos, i cili m’u duk mjaft interesant.

ENRIKO MARIO SANTI: “Asgjë nuk më zhgënjen / bota më ka magjepsur.” Kjo është deviza jote e madhe që e përsërit shpesh në atë epokë të parë.

OKTAVIO PAZ: Ka një problem, që është: në atë epokë kam lexuar një seri poezish, që, në të vërtetë, formojnë vetëm një poezi që tani quhet Herakliti Kristian, në imitim të asaj të Davidit. Por në versionin që kam lexuar unë, që gjithashtu ishte korrigjuar prej Kevedos, quhet Lot të një pendestari. Për mua ishte një zbulim. Sigurisht, ti e krahason këtë poezi me poezitë e mëdha të asaj kohe, me Fabula e Polifemit dhe Galateas, por poezia e Góngorës është më e përsosur dhe është një nga poemat më të mëdha të shekullit XVII. Nuk ka një rregull të përgjithshëm që në një poezi, përsosmëria, bukuria e pastër apo hijeshia të jetë ajo që mund të na prek më shumë. Ka të tjera gjëra. Për shembull, në poezinë latine vargjet nuk kanë përsosmërinë e Horacit apo të Virgjilit, por kanë ndonjë notë thellësisht personale, thellësisht moderne që na prek më shumë.

Mbi të gjitha, Erza Pound na jep një variant pak a shumë të një poezie që nuk është një përkthim, por, le të themi, një rikrijim. E njëjta gjë më ka ndodhur edhe mua me rastin e Kevedos. Tërë jetën kam pasur një dialog me Kevedon.

ENRIKO MARIO SANTI: Vazhdon të të duket se është poeti i parë modern?

OKTAVIO PAZ: Po. Mendoj se te Lot të një pendestari, apo Herakliti Kristian, shfaqet ajo që më duket esenciale: vetëdija e dashuruar me vetveten. Pra, ky që është një vend i zakonshëm kristian, te Kevedoja ka një pezmatim që do të jetë çdo herë më i pastër, çdo herë më i qartë, çdo herë më përfundimtar, te pasardhësit, mbi të gjitha, në shekullin XIX. Për shembull, është te Bodëleri: vetëdija e së keqes.

ENRIKO MARIO SANTI: Ashtu siç zbulon poezinë moderne, zbulon, heshtazi, një rrënjë hispanike moderne, që nuk është saktësisht bashkëkohore, por ama është moderne.

OKTAVIO PAZ: Kevedoja është një nga shkrimtarët e paktë klasikë spanjollë që ma ka dhënë këtë modernitet. Por është shumë e çuditshme: në Spanjë poetët e tjerë nuk e kanë lexuar Kevedon siç e kam lexuar unë, domethënë, nga i njëjti këndvështrim. I vetmi që mund t’i afrohet leximit tim është Neruda, veç jo saktësisht në të njëjtën mënyrë.

ENRIKO MARIO SANTI: Po ashtu edhe Borhesi. Borhesi i kundërvihet gongorizmit së epokës, përmes rileximit të Kevedos.

OKTAVIO PAZ: Le ta themi, asgjë më shumë se një çikë miop. Borhesi ka parë te Kevedoja një retorik të madh, një konceptor të madh. Për shembull, leximi i tij i sonetit për Dukën e Osunas. “Dhe epitafi i tij hëna e përgjakur…” Gjë e mrekullueshme, por është retorike, një imazh retorik. Për mua e rëndësishme nuk është kjo. Është një poezi për zilinë, për fatin e heronjve. Kjo ka hedhur rrënjë qysh me fatin e Scipion Afrikanit. Por, aspekti i mirëfilltë moral i Kevedos, nuk i interesoi Borhesit, ashtu siç nuk i interesoi as aspekti i mirëfilltë metafizik.

ENRIKO MARIO SANTI: Është interesante. Mund të bëhej një antologji se si e lexojnë Kevedon OKTAVIO PAZ, Borhesi dhe Neruda. Secili ka Kevedon e vet. Paz, leximin moral dhe metafizik; Borhes, leximin retorik; Neruda, leximin pasionant.

OKTAVIO PAZ: Po ashtu ka prekur edhe vdekjen.

ENRIKO MARIO SANTI: Gjithashtu vdekja është pjesë e këtij pasioni. Po Lesama Lima (Lezama Lima), si e ka lexuar?

OKTAVIO PAZ: Leximi i Lesama Limës është disi si edhe ai i Borhesit. Ajo çka i intereson, mbi çdo gjë, është sistemi metaforik, i cili është i dallueshëm, apo jo? Mua më ka habitur pa masë, për shembull, se Kevedoja flet për të qeshurën, flet për shkrepëtima, për “qeshje të kërmëzta”. Ka një varg që, në një farë mënyre, mund të kishte qenë i Góngorës. Sigurisht, po flasim për prirjen poetike, për tundimin revolucionar, por do të ishte mirë të flisnim edhe për tundimin fetar, i cili ngatërrohet me atë metafizik dhe me filozofinë. Pra, edhe për këtë më ka interesuar Kevedoja, sepse është një poet fetar, në mënyrë negative. Domethënë, unë nuk do të mundja të aspiroja për të pasur madhështinë e San Huan de la Krusit (San Juan de la Cruz)¹², që është poet i lidhjes me Zotin. Por Kevedoja është poeti i shkëputjes nga Zoti. Dhe është një poet shumë modern, i cili mua më ka prekur thellë, ndoshta për arsye personale, për biografinë time intelektuale, nëse ti e do kështu.

Veç kësaj, është një temë tjetër thelbësore, në poezinë time dhe në jetën time: femra.

ENRIKO MARIO SANTI: Si për çdo të ri, apo jo? Është mjaft interesante prania apo shfaqja e femrës.

OKTAVIO PAZ: Bridhnim pa reshtur nëpër rrugët e Meksikos në kërkim të femrave, duke pritur femrën, e cila kurrë nuk donte të dukej, ose më mirë do të dukej në kthesë te qoshja, apo kur të hipnim në tramvaj.

ENRIKO MARIO SANTI: Domethënë, ju ishit bërë surrealist pa e ditur, sepse kjo është e para pyetje që i bën vetes Andre Breton¹³te Nadja.

OKTAVIO PAZ: Gjetja.

ENRIKO MARIO SANTI: Që, në të vërtetë, nuk është një çështje letrare, por një çështje jetësore.

OKTAVIO PAZ: Jetësore, atë po them. Kështu pra, ndarja nga Zoti për Kevedon nuk është thjesht çështje letrare, aty ka një dimension human.

ENRIKO MARIO SANTI: Gjithmonë, kjo është interesante. Pasi kemi njohur shumë shkrimtarë, pasi të kemi shkruar edhe vetë ne poezi, zbulojmë se poezia e vërtetë është ajo që bazohet në këto përvoja të thella jetësore.

OKTAVIO PAZ: Por nuk mjaftojnë përvojat

ENRIKO MARIO SANTI: S’mjaftojnë, është e vërtetë.

OKTAVIO PAZ: Veç, pa to, ka thjesht retorikë. Borhesi përdor këto përvoja ngaqë provoi tundimin e identitetit të vet, domethënë, fabulën e pasqyrës: kush jam unë? Po ashtu edhe tundimin e përjetësisë dhe të infinitit. E gjitha kjo qe vendimtare tek ai. Te Neruda qenë të tjera gjëra. Në rastin tim, mendoj se mund të themi se qenë ca gjëra të rinisë sime: revolucioni, ideja se mund të ndryshonim botën, heroizmi. Dhe, është e qartë, ideja e vdekjes, e shpirtit tim të vdekshëm në këtë botë.

Përktheu: Bajram Karabolli / KultPlus.com

Blerta Basholli pas suksesit të filmit: Pavarësisht që jemi Kosovë, me punë mund të arrijmë sukses

Posted on 4 Shkurt, 202127 Qershor, 2021 by Kult Plus

Jeta Zymberi

Qysh nga nominimi i filmit “Zgjoi” në festivalin prestigjioz “Sundance Film Festival”, regjisorja Blerta Basholli dhe gjithë ekipi ishin në ethe për premierën dhe kritikën që do t’i jepej filmit, ndërsa çmimet nuk i mendonin fare. Por premiera e filmit në Sundance bëri një kthesë të natyrshme edhe në pritjen e regjisores dhe gjithë ekipit, shkruan KultPlus.mirziamov.ru

Kritikat e mira dhe pritja që publiku i bëri filmit, e kthyen vëmendjen e tyre edhe tek çmimet, por asnjëherë tek tri çmimet kryesore të cilat njëherit do të thyenin rekordin e këtij festivali.

Kjo ndodhi për herë të parë me “Zgjoi”-n e Blerta Bashollit duke sjellë dje në Kosovë një emocion e gëzim të papritur. Këtij lajmi ju gëzua i gjithë vendi por në veçanti ata që qëndrojnë më afër industrisë së filmit.

“Zgjoi” i Blerta Bashollit dje bëri histori!

“Filmi më i mirë”, “Regjisorja më e mirë”, dhe çmimi i vlefshëm i publikut të festivalit më të madh të filmit të pavarur në SHBA u dedikuan për “Zgjoi”.

Momenti ku Blerta e mori lajmin ishte i ndarë në dy pjesë. Ajo fillimisht u telefonua për të marrë lajmin për çmimin “Regjisorja më e mirë” dhe ky ishte një moment feste në zyrat e Ikonë Studio aty ku Blerta po priste telefonatën. Por lajmin për dy çmimet tjera të cilin e mori tek ditën e nesërme, ajo nuk po e priste fare.

“Kemi qenë në Ikonë Studio sepse lajmin e parë e kemi marrë menjëherë pas premierës se filmit, të dielën ku gjatë gjithë ditën ishim në ethe duke pritur se si po reagon kritika dhe si po e pret publiku. Pasi kritikat ishin shumë të mira dhe kemi marrë një reagim tepër të mirë dhe shumë pyetje nga audienca e filmit, menjëherë pas premierës na kanë telefonuar dhe na kanë dhënë lajmin për çmimin e “Regjisores më të mirë”, atë natë jemi gëzuar e kemi festuar shumë. Ndërsa të nesërmen kemi marrë lajmin për dy çmimet e tjera dhe normal që këto nuk i kemi pritë por që jemi jashtëzakonisht të lumtur”, tregoi kështu Basholli për momentin e marrjes së lajmit të madh.

Lajmin fillimisht ajo e ka ndarë me producentin e filmit Yll Uka, pasi ai ishte i pranishëm gjatë telefonatës që ju bë regjisores.

“Pasi producenti më ka parë duke qajtë e ka kuptuar që po bëhet fjalë për çmim, dhe kështu ai ishte personi i parë me të cilin e kam ndarë lajmin. Ndërsa personi i dytë ka qenë Artan Korenica, bashkëshorti, sepse është njëri nga njerëzit që ka besuar në këtë projekt qysh nga fillimi dhe një prej njerëzve që më ka ndihmu shumë”, u shpreh Basholli.

Por ky lajm duhej me patjetër të ndahej shpejt edhe me zonjën Fahrije Hoti, mbi historinë e secilës është realizuar filmi. Regjisorja e takoi live Fahrijen për të ja komentuar lajmin pasi dëshironte të merrte emocionin drejtpërdrejtë.

“Në momentin kur e kemi marr lajmin zonja Fahrije nuk ka qenë prezente, ndërsa të nesërmen kemi ngrënë mëngjes bashkë dhe i treguar për çmimet, është gëzuar shumë dhe nga emocionet fjalët e parë që i ka thënë kanë qenë: Më paske qit punë me gazetarë””, tregon regjisorja.

“Zgjoi” pritet të ketë një rrugëtim të gjatë nëpër festival, ndërsa për momentin regjisorja ka treguar për KultPlus se janë në pritje të konfirmimit për premierën evropiane, teksa për premierën e filmit në Kosovë si mundësi e sheh fundin e vitit.

Krejt për fund Basholli ka një mesazh për të gjithë kineastët e rinjë.

“Kineastët e rijnë kanë shembuj shumë të mirë, jo në këtë rast vetëm për film timin por edhe shumë filma të tjerë që janë prodhuar në vitet e fundit, kështu që besoj që deri tani veç e kanë marr mesazhin që pavarësisht që jemi Kosovë e nuk ka fonde të mjaftueshme ende për filma në Kosovë, me punë edhe mund, munden me mbërri dhe këtë e kanë dëshmuar secili film që po udhëton nëpër botë e festival të mëdha dhe po kthehen me çmime. Andaj mendoj që është një mesazh i mjaftueshëm që nëse veç e donë këtë punë, me besu dhe me punu vazhdimisht sepse puna secilit i shpërblehet”, përfundon Basholli.

‘Zgjoi’ është i frymëzuar nga historia e vërtetë e Fahrijes (interpretuar nga Yllka Gashi) nga Krusha e Madhe, e cila në kërkim të burrit të saj të humbur gjatë luftës në Kosovë, fillon një biznes bujqësor për t’a siguruar mbijetesën e familjes, në një ambient tradicionalisht patriarkal ku ambicia për t’u zhvilluar nuk shihet me sy të mirë.

Në rolin kryesor luan Yllka Gashi, ndërsa në rolet tjera luajnë Çun Lajçi, Kumrije Hoxha, Aurita Agushi, Kaona Sylejmani, Mal Noah Safçiu, Adriana Matoshi, Astri Kabashi, Molikë Maxhuni, Blerta Ismaili, Valire Haxhijaj Zeneli, Armend Smajli, Ilir Prapashtica, Xhejlane Terbunja, Shkelqim Islami etj.

Me producent Yll Ukën, drejtor fotografie Alex Bloom, montazher Enis Saraçi dhe Félix Sandri, dhe me bashkëproducentë Valon Bajgorën, Agon Ukën, Britta Rindelaub-in, Kristijan Burovski-n, Tomi Salkovski-n, dhe Paskal Semini-n, “Zgjoi“ është bashkëprodhim filmik në mes të Kosovës, Zvicrës, Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut, mbështetur nga Qendra Kinematografike e Kosovës, Zyra Federale për Kulturë FOC dhe Cinéforom (Zvicërr), Agjencia e Filmit e Maqedonisë së Veriut dhe Qendra Kombëtare për Kinematografi (Shqipëri), prodhuar nga Ikonë Studio dhe Industria Film, me bashkëprodhim nga Alva Film Production, Black Cat Production, AlbaSky, Swiss National TV, ndërsa të drejtat e shitjes globale i ka LevelK. / KultPlus.com

Kadare: Është e pakuptimtë ajo letërsi që qëndron jashtë kohës së vet

Posted on 30 Janar, 202131 Janar, 2021 by Kult Plus

Pjesë nga intervista ekskluzive e Ismail Kadaresë dhënë gazetës “Rilindja”, Prishtinë, e mërkurë 31 dhjetor 1980

Dyzet vjet më parë, saktësisht në vjeshtë të vitit 1980 në “Rilindjen” e Prishtinës u botua kompleti i veprave të Ismail Kadaresë në 10 vëllime. Atëbotë, Kadare u ftua që të bënte një vizitë në Kosovë dhe më këtë rast zhvilloi takime të shumta me shkrimtarë dhe personalitete të rëndësishme të kulturës në Kosovë. Nga rubrika e kulturës e gazetës “Rilindja” isha caktuar të bëja një intervistë me Ismail Kadarenë, bëra një numër pyetjesh, të cilat u kontrolluan nga kryeredaktori Fadil Bujari dhe nga drejtori “Rilindjes”, Rexhep Zogaj, të cilët e miratuan listën e pyetjeve. Më pas ishte Azem Shkreli ai që i mori pyetjet, me idenë që t’ia jepte Kadaresë, meqë ai ishte shoqëruesi i tij. Ndërkohë, Kadare u largua nga Prishtina pa kthyer përgjigje për intervistën, por ndodhi që në disa ditë më vonë në Lidhjen e Shkrimtarëve në Tiranë u mbajt një konsultë për romanin shqiptar, ku ishin të ftuar edhe shkrimtarë nga Kosova. Unë iu bashkëngjita grupit të shkrimtarëve, jo si shkrimtar dhe autor romanesh, por si gazetar i “Rilindjes”, që ndiqja aktivitetet e Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. Në Tiranë u takuam disa herë me Kadarenë, në hotel “Dajti”, në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe në shtëpinë e tij. Atmosfera ishte shumë miqësore dhe mbase kjo mund të ishte arsyeja pse Kadare iu kthye intervistës dhe bëri ca përgjigje të drejtpeshuara, të cilat, mbi të gjitha, kishin vendosur një raport të çiltër me shkrimtarët dhe lexuesin e Kosovës, i cili për më shumë se pesëdhjetë vjet do t’i mbetet besnik këtij shkrimtari.

Me ndonjë rast kritika letrare ka theksuar se romanet tuaja ndërtohen mbi raportin bota-Shqipëria dhe se këtu krijohet një konflikt i vazhdueshëm, që përsëritet nëpër kohë. A mendoni se lexuesi i huaj do ta kuptojë drejtë këtë raport?

Kjo është një materie artistike jo e shpikur, por e gjetur prej meje në historinë e vendit. Do ta kuptojë drejt ose jo, lexuesi i huaj s’ka shumë rëndësi. Rëndësi ka që ajo të pasqyrohet drejt. Në qoftë se do të ndodhë kështu, gjithmonë do të gjenden ata që do ta kuptojnë.

Në veprat tuaja shpesh iu bëni jehonë ngjarjeve të kohës. A mendoni se duhet një distancë më e madhe, në mënyrë që shkrimtari të japë gjykimin e vet ato ngjarje?

Mendoj se kjo varet nga ngjarja. Por këtu duhet thënë se nuk është vetëm koha materiale që përbën distancën.

Po shkrimtari a duhet të krijojë distancë me politikën?

Mendoj se çdo e ashtuquajtur distancë me politikën s’është veçse njëfarë politike.

Lidhur me metodën e shkrimit tuaj në prozë një pyetje: metoda e realizmit socialist shpesh ka sjellë klishe dhe shabllone në letërsi. Me veprën tuaj nuk ka ndodhur kështu…

Ja një pyetje që pothuajse nuk mungon kurrë në intervistat me shkrimtarët që aplikojnë realizmin socialit. Si e tillë ajo mund të quhet pyetje-klishe. Më falni, nuk e kam në kuptim të keq këtë gjë. A kane krijuar klishe dhe shabllone shkrimtarët e realizmit socialist? Po i përgjigjem thjeshtë: po, kanë krijuar. Natyrisht që kanë krijuar. Do të ishim idealistë po të pretendonim të ndodhte ndryshe.Kështu ka ndodhur gjithmonë dhe kështu do të ndodhë gjithmonë, çdo metodë artistike, çdo metodë vitale artistike, krijon, krahas vlerave të saj, edhe klishetë e saj. Kjo është e natyrshme. Ajo që s’është e drejtë kur flitet për shabllonet dhe klishetë është fakti që ato i atribuohen vetëm realizmit socialist. Kjo s’qëndron kërkund. Realizmi socialist s’ka mbushur as shekullin kurse klishetë dhe shabllonet letrare janë të vjetra sa bota. Në krahasim me realizmin socialist, letërsia borgjeze, shkollat e ndryshme të saj, kanë krijuar dhjetëra herë, qindra herë më shumë klishe dhe shabllone. Madje, do të thoshja se disa nga shabllonet që vazhdojnë të jetojnë në letërsinë e shkrimtarëve të realizmit socialist janë të huajtura për fat të keq nga letërsia borgjeze. Që të kthehemi te klishetë: pak klishe dhe shabllone ka romantizmi evropian, sentimentalizmi, madje edhe realizmi kritik-lavdia e letërsisë borgjeze? Veç kësaj, ku është marrë kjo e drejtë që realizmi socialist të përfaqësohet vetëm nga shkrimtarët difektorë të tij? Shkrimtarë me aftësi të kufizuar ka pasur dhe do të ketë gjithmonë, por metodat letrare nuk janë identifikuar kurrë me ta. Një filozof ka thënë se shpejtësia e një flote është baras me shpejtësinë e anijes më të ngadaltë, por në letërsi nuk ndodh kështu, përkundrazi. Këtu s’duhet harruar se dy nga shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit tonë, Majakovskin dhe Brehtin, i ka dhënë pikërisht realizmi socialist.

Në bisedat që krijuesit tanë kanë pasur me ju, fitohet përshtypja se e përcillni me kujdes atë që krijohet sot në Kosovë. Sa i ofrohet ajo lexuesit në Shqipëri dhe cili është mendimi për të?

Përherë e më tepër letërsia shqipe që krijohet në Kosovë është bërë dhe po bëhet e njohur në Shqipëri. Dhe këtu nuk është fjala për rreth të caktuara letrarësh e intelektualësh, por për masën e gjerë të lexuesve, duke filluar nga lexuesit e kryeqytetit e të qyteteve të tjerë e gjer në zonat më të largëta. Ky lexues e pret me interesim të veçantë, me kureshtje dhe ngrohtësi krijimtarinë e shkrimtarëve të Kosovës. Qindra mijëra kopje librash të autorëve kosovarë qarkullojnë në Shqipëri. Në revistën “Les lettres albaniases” që ne botojmë frëngjisht për botën e huaj, gati në çdo numër ka autorë nga Kosova.

Gjatë qëndrimit tuaj në Kosovë keni pasur kontakte me krijues dhe punonjës të kulturës, pastaj me lexues, të cilët janë të shumtë. Me ç’përshtypje po largoheni që këtej?

Po largohem me përshtypjet më të bukura, me një pasuri të madhe, tepër të madhe që e marr me vete dhe për të cilën ju falënderoj shumë, ju falënderoj shumë.

Foto kryesore: Kadare dhe Mehmet Kraja gjatë intervistës në Hotel “Tirana” (foto: Nazmi Rrahmani). / KultPlus.com

Helena Kadare, një rrëfim i rrallë për karantinën e saj, librat që lexon dhe tregimet që shkruan!

Posted on 25 Janar, 202125 Janar, 2021 by Kult Plus

Intervistoi: Elion Kollçaku

Znj. Kadare, dua t’ju falënderoj për kohën tuaj, fillimisht! Uroj të jeni mirë me shëndet, ju dhe gjithë familja juaj! Në këtë kohë të vështirë për të gjithë, me çfarë po merreni aktualisht? Po shkruani ndonjë libër të ri, po përktheni ndonjë vepër apo ia keni kushtuar vetëm leximit?

Helena Kadare: Në të vërtetë, koha që po jetojmë është jo vetëm e vështirë, por dhe e panatyrshme. Njerëzit kanë humbur referencat e asaj lënde të çmuar që përbën jetën njerëzore. Pa dyshim ky stil i ri jete, pa kontakte direkte, pa e parë në sy bashkëfolësin, përveçse përmes zërit që sjellin antenat, ka krijuar një farë çorientimi, të themi. Ndaj, sikurse gjithë të tjerët, përpiqem t’i vë jetës së përditshme një farë drejtpeshimi, pa deformuar shumë natyrshmërinë e saj. Ndryshimi është se ca kohë më parë të gjitha veprimet kryheshin sipas një ritmi jetik të përcaktuar në përditshmërinë e tyre. Por tani që rregullat e lojës janë përmbysur dhe nuk arrin të gjesh dot komunikimet e mëparshme, do apo s’do, do t’i përshtatesh anomalisë totale, pra këtij komunikimi virtual të detyrueshëm, duke kërkuar strategji të reja. Për mua konkretisht, që s’jam në një marrëdhënie pune, e vetmja gjë që mund të bëj pa kufizim dhe pa më vrarë ndërgjegjja se po lë pas dore gjëra të rëndësishme, është leximi. Duke hedhur vështrimin nga biblioteka, dora më ka gjetur vetishëm ata libra të hershëm, te të cilët kisha siguri absolute qe nuk do të më zhgënjenin. Sepse në kohën që i kam lexuar më kanë dhënë emocione të jashtëzakonshme. U gëzova që i gjeta sërish të njëjtat ndjesi. Dhe m’u kujtuan fjalët e një filozofi që thoshte: “Aftësia për t’u emocionuar apo mahnitur pas shfaqjeve të reja të jetës, tregon se ti kërkon dhe je gjithmonë gati për të mirëpritur dhe shijuar çuditë e papritura që ofron jeta. Përpos kësaj, jam duke shkruar disa tregime, temat e të cilave i kisha lënë mënjanë në një bllok te vogël, me mendimin që t’ju kushtohesha kur “të kisha më shumë kohë”… Dhe ja ku erdhi koha e tyre. Një kohë e bollshme nën optikën time, edhe pse aspak e gëzueshme.

Në këtë vit, gati gjithçka është kthyer online. Panairi, librat blihen dhe lexohen online, ju mungon takimi fizik me lexuesin? Po ju, i qëndroni besnike kopjeve fizike apo lexoni dhe libra online?

Helena Kadare: Jo. Nuk mund të them se më mungon ky komunikim ngaqë realisht, nuk ka qenë i shpeshtë takimi im me lexuesit, po të lë mënjanë shkëmbimin e mesazheve. Më mungon pa dyshim, madje shumë, takimi me njerëzit që dua dhe për të cilët më merr malli. Shikoni, në këtë pikë unë jam shumë ballkanase. Në kundërshtim me evropianët, ata të pjesës veriore, e kam fjalën, sikurse Franca, e kanë për të madhe qasjen që kemi ne, atë të prekjes apo të përqafimit spontan. Unë jam rritur në një familje, pjesëtarët e së cilës përqafoheshin gjithë kohës, për arsyen më të parëndësishme, ose edhe pa arsye fare, s’i bie fjala për të qenë në një mendim me tjetrin. Me këtë desha të them se më merr malli dhe dua t’i shoh e t’i përqafoj njerëzit e dashur. E njëjta ndjesi me shoqëron edhe me librat. Ndaj asnjëherë nuk e kam shijuar dot leximin letrar në një kompjuter. Online lexoj vetëm lajmet. Madje është puna e parë që bëj çdo mëngjes. Nuk mund ta filloj ditën pa marrë vesh më parë se ç’bëhet nëpër botë. Dhe pa dyshim e mbi të gjitha, në hapësirën tonë shqiptare. Ju e dini, lajmet që vijnë nga vendi ynë i dashur nuk janë përherë të gëzueshme. Shumë trazime, shumë sherre, moskuptime dhe idhnime vijnë prej andej. Të gjitha këto do apo nuk do, do ta trandin humorin, për të filluar një ditë të paqme. Dhe anasjelltas. Kur atje punët shkojnë mirë, dita të bëhet e bukur. Pa dyshim, është media elektronike që na i mundëson këtë. Ndërsa procesi i leximit të librit, është diçka krejtësisht tjetër. Këtu hyjmë në një univers të ri. Shpesh herë mendoj se sa dhuratë e madhe është për njerëzimin shpikja e librit. Momenti që ke në dorë një libër të mirë është një festë. Dhe leximi i tij është një çast i privilegjuar. Mbajtja në dorë e librit s’ka asgjë të përbashkët me ndjesitë e ftohta që përcjellin makineritë. Qofshin dhe ato më të sofistikuarat. Ju mund të më gjykoni që këto që po them janë shijet e një brezi të tejkaluar. Dhe ndoshta keni ju të drejtë. Por pyetja juaj ishte për mua dhe jo për të tjerët. Dhe unë ju thashë atë që mendoj. Elektronika është e hatashme në shkencë dhe në shumë fusha të tjera, por jo për letërsinë. Sepse ajo që përftohet nga leximi i një libri të mire është diçka kaq magjike, kaq sublime sa është vështirë ta konkurrojë diçka tjetër.

Kam parë shpesh në paraqitjet tuaja publike, të thoni se jeni e para që lexoni dorëshkrimet e Ismail Kadaresë, shkrimtarit të madh, por dhe bashkëshortit tuaj. Sa e vështirë është që të bëni gjykim neutral dhe të ftohtë, por që vlen dhe anasjelltas?

Helena Kadare: Me thënë të drejtën, nuk ka qenë aspak e lehtë. Sidomos në fillim. Së pari nga droja që kisha para admirimit total të veprës së tij. Për mua, gjithçka që dilte prej penës së tij, ngjante si ylber i zbritur nga qielli. Isha studente e letërsisë dhe e kuptoja mirë me çfarë arti kisha të bëja. Ishte si të thuash, një pëlqim pa rezerva. M’u desh një farë kohe të pranoja se krahas entuziazmit që vinte pas leximit të menjëhershëm, të shihja nganjëherë edhe hijet, krahas dritës. Dhe kryesorja, të bindja veten që mund ta thosha lirisht atë që mendoja. Në fakt, kjo ishte dhe ndihma më e drejtë, që mund t’i jepet njeriut të afërt. Por e gjitha kjo gjë është një proces i ndërlikuar, që vjen natyrshëm me kalimin e kohës, me përvojën, pjekurinë e mendimit dhe mbi gjithçka, sigurinë e brendshme, që vërejtja po ndihmon dhe asnjëherë e kundërta. Gjithsesi ky mirëkuptim i ndërsjellë kërkon kohën e vet për t’u arritur. Dhe përplasjet e gjykimeve pa dyshim që janë të pashmangshme në këtë proces.

Znj. Kadare, veçse si autore, ju keni përkthyer vepra që kanë lënë gjurmë. Duke qenë vetë pjesë e këtij procesi, sa është e vështirë të jesh përkthyes në realitetin shqiptar dhe cilët janë përkthyesit shqiptarë që vlerësoni më shumë?

Helena Kadare: Konkretisht, unë vetë kam përkthyer mjaft libra të zgjedhur sipas shijeve të mia, por edhe të konsultuar disa herë me opinionin e shtypit botëror. Kam nisur përkthimin e tyre sapo kam mbyllur faqen e fundit të leximit. Me padurim. Me dashuri. Kam zgjedhur përherë librin që më ka mbushur me mrekulli. Dhe që kam dashur ta ndaj edhe me të tjerët. Sepse lexuesi shqiptar ka një veti speciale për të kapur artin e madh. Nuk e them kot dhe as rastësisht këtë pohim. Nuk është vendi për ta shtjelluar gjatë këtë temë, por puna e gjatë si redaktore në një shtëpi botuese më ka bërë të nuhas lehtësisht shijet e vërteta të lexuesve. Ka qenë një kohë, ju e dini, kur librat shiheshin me një rreptësi të frikshme para se ata të lejoheshin për botim. Lavdi Zotit, kjo kohë ka mbaruar një herë e mirë. Ndaj ruaj bindjen se lexuesi shqiptar meriton të njohë ajkën e letërsisë botërore. Pasi kam zgjedhur librin e duhur, botuesi “Onufri” ma ka pranuar propozimin dhe, për gëzimin tim të madh, publiku e ka mirëpritur zgjedhjen që kam bërë. Shumë shtëpi të tjera botuese prestigjioze kanë ndjekur këtë rrugë. Shoh me kënaqësi në librari tituj autorësh të mëdhenj botërorë. Gjithë këto shpjegime i bëra për të treguar se s’ka patur kurrfarë vështirësie apo pengese për të përkthyer librin që do. Por ndërkaq, dua të them se krahas kësaj pune të mrekullueshme, ekziston edhe një e keqe e madhe: Cilësia e dobët e përkthimit. Kam vënë re me pikëllim se libra të mrekullueshëm kanë rënë pre e përkthimeve tejet te dobëta. Të sillesh kështu me librin i bën një dëm të pallogaritshëm jo vetëm autorit, por edhe lexuesit, sidomos atij të ri, të cilit mërzia që jep një përkthim i keq ka gjasë ta zvjerdh një herë e mirë nga leximi i mirëfilltë, një erkt. Ka të ngjarë që, pas një leximi të tillë të varfër, ai ta humbë përfundimisht shijen e leximit. Fatmirësisht, vitet e fundit kanë dalë në skenë emra përkthyesish të rinj, që i bëjnë nder gjuhës shqipe nga serioziteti dhe puna plot përkushtim e tyre. Ndër përkthyesit tanë të shquar veçoj Fan Nolin dhe Petro Zhejin. Që të dy kanë sjellë në shqip, në mënyrën më mjeshtërore Don Kishotin e Mançes te Servantesit, me një pasuri dhe bukuri gjuhësore marramendëse. Përkthyes të zot kanë qenë edhe Dhimitër Pasko, Sotir Caci, Vedat Kokona, Pashko Gjeçi, Robert Shvartz.

Znj. Kadare, tek cilët libra jeni kthyer, i rilexoni me kënaqësi dhe i rekomandoni gjithmonë, se duhet të jenë patjetër në listën e të gjithë atyre që duan leximin? Në këtë kohë, kemi nevojë më shumë se kurrë për rekomandime librash dhe kur vijnë nga ju, jemi gjithë sy e vesh.

Helena Kadare: Ka shumë libra të bukur në botë, të cilët nuk duhen lënë pa lexuar. Të tillë janë domosdoshmërish “Iliada” e Homerit, “Don Kishoti” i Servantesit, “Tri gratë” e japonezit Jasushi Inue, që është quajtur nga kritika bizhuja e historisë së dashurisë japoneze, “100 vjet vetmi” i Garcia Markezit, Poemat e Anna Ahmatoves, “Zoti President” i Asturiasit, “Çifutja e Toledos e Fojtvangerit, “Shakaja” e Milan Kunderës, ” Nderi i humbur i Katerina Blumit” i Henrik Bëll. Do rreshtoja këtu edhe një libër jo shumë të njohur të një gjermaneje anonime (por që më vonë doli identiteti i saj) që ka botuar ditarin e saj nga hyrja e ushtrisë ruse në Berlin, në mbarim të Luftës së Dytë Botërore. Libri quhet “Një grua në Berlin”. Mendoj se secili prej nesh ka shumë të mësojë prej tij. Ndërkaq dua të shtoj se ka edhe shumë libra të tjerë të mrekullueshëm, por kjo listë i përket vetëm shijeve të mia. Para ca ditëve lexoja diku: Mendja jote është biblioteka jote. Shpërndaje. Atë bëra.

Për fund, znj. Kadare, do të doja dy mesazhe nga ju, një për autorët shqiptarë dhe shtëpitë botuese dhe një për lexuesit besnikë, në këtë kohë kovidiane.

Helena Kadare: Eh! Gjithmonë më është dukur gjëja më e bezdisur dhe e papërshtatshme dhënia e këshillave. Ndoshta kjo më vjen nga një kohë e largët kur të gjithë të rriturit kërkonin të më jepnin me doemos këshilla për gjithçka. Sepse kam vënë re që përvoja e të tjerëve nuk transportohet asnjëherë. Megjithatë, meqë m’i kërkoni, dy gjëra mund t’i them nga përvoja personale. Autorëve të rinj do të doja t’u kujtoja se koha nuk është kaq e pafundme sa ç’na duket kur jemi të rinj. Ndaj ajo duhet përdorur me gjithë potencialin e mundshëm në çdo moment. Një thënie e vjetër thotë: “Kur desha të dija se ç’kishte qenë jeta, ktheva kokën mbrapa të shoh, por ajo kishte mbaruar.” Ndërsa për botuesit kam vetëm një kujtesë. Vëmendja maksimale për gjuhën në librat që botojnë. Është kaq shumë e rëndësishme kjo!/dritare.net / KultPlus.com