“Kronikë në gur”, “Breznia e Hankonatëve”, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, “Çështjet e marrëzisë”, “Ditë kafenesh”, “Princesha Argjiro”, “Aeroporti” – janë vetëm disa nga veprat e Kadaresë në të cilat pasqyrohet në mënyrë mahnitëse Gjirokastra e Kadaresë, shkruan KultPlus.
Këto vepra e kanë bërë të njohur shkrimtarin, madje disa e njohin Gjirokastrën
si vendi antik i Kadaresë. Kadareja e mbart vendlindjen e tij kudo me vete.
Tek sa ecën në rrugicat intime me kalldrëm nuk mund të mos vësh re
Kalanë e Gjirokastrës, që imponuese vështron mbi qytetin e gurtë.
KultPlus ka shkëputur disa nga fragmentet nga disa prej veprave të
tij, se si ai e përshkruan në mënyrë mahnitëse qytetin ku ai kishte lindur:
“Ky ishte një qytet i pjerrët, ndoshta më i pjerrëti në botë, që i
kishte thyer të gjitha ligjet e arkitekturës dhe të urbanistikës. Nga shkaku i
pjerrësisë së madhe ndodhte që në nivelin e çatisë së njërës shtëpi gjendeshin
themelet e tjetrës, dhe me siguri ky ishte i vetmi vend në botë ku njeriu, po
të rrëzohej në anë të rrugës, në vend që të binte në hendek, mund të binte mbi
çatinë e ndonjë shtëpie të lartë. Shumë gjëra këtu ishin të pabesueshme dhe
shumëçka ishte si në ëndrra.” (Kronikë në gur)
Ndërsa, ngjarja e poemës së Ismail Kadaresë “Princesha
Argjiro”- zhvillohet në kështjellën e qytetit të Gjirokastrës.
Këtu janë disa vargje të poemës se si e ka përshkruar Kadareja,
qytetin e tij:
Shkrimtari i madh Ismail Kadare do të jetë president nderi i Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit.
Lajmi u bë ditur nga ministrja e Kulturës, Elva Margariti, e cila thekson se “për ne, kjo është një mbështetje ndaj një nisme, dedikuar librit shqip”.
“Të nderuar, të kemi si “kumbar” të Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit, shkrimtarin tonë të madh. Ismail Kadare do të jetë president nderi i këtij institucioni të ri. Gjatë një takimi në Paris, Drejtoresha e QKLL, Alda Bardhyli ia ka propozuar shkrimtarit këtë rol të rëndësishëm, të cilin ai e ka pranuar”, shprehet Margariti.
Ismail Kadare, poet e prozator dhe një nga përfaqësuesit më të shquar të letërsisë shqiptare është një ndër personalitet qendrore të kulturës shqiptare të gjysmës së dytë të shek. XX. /ATSh
Po t’ju them se qysh nga mbarimi i fakultetit të letërsisë në Tiranë, ku ishim të dy, pra, qysh nga ikja ime në Moskë, dhe gjer më sot, në këtë ditë që po flasim, nuk e kam takuar kurrë, ju ndoshta s’do të më besoni.
Tirana, ndonëse kryeqytet i shtetit, nuk mund të përfytyrohej kurrë aq e madhe, saqë të mos e takoje asnjëherë ish-mikeshën tënde. Megjithatë, kështu ka ndodhur. Sa herë që flitej për zmadhimin e Tiranës, më shkonte ndër mend një gjë e tillë. Kur nga njëqind mijë banorë shkoi në dyqind mijë, mendova se kjo mund të përligjej disi. Por rastet e kundërta, domethënë të njohurit e shumtë, që më dilnin përpara, sidomos kur s’doja, ma hidhnin poshtë. Pastaj Tirana shkoi katërqind mijë, e më pas gjysmë milioni banorë, dhe tani mostakimi më ngjante i natyrshëm.
Por, kur një ditë në Paris, tek ecja më këmbë në St. Michel, u ndesha me botuesin tim gjerman nga Cyrihu, Egon Ammann, m’u kthye shpresa se takimit në Tiranë me vajzën e fakultetit të letërsisë do t’i vinte radha një ditë.
Nuk ndodhi asnjëherë, madje, edhe pas rastit të pabesueshëm kur, një mëngjes, në një bar të Nju-Jorkut, m’u afrua dikush që më përshëndeti: hello, jam Dan Pope, ju kujtohet, jemi takuar para ca vitesh në Central Park, e mblodha mendjen se mund të kryqëzohesha në rrugë me Dan Pope, madje me kinezë, që i kisha njohur në Shangai, veç me atë vajzën e fakultetit, në Tiranën e ngushtë, s’do të duhej të ndeshesha kurrë. Ishte e qartë se diçka e errët, por e epërme, e pengonte./KultPlus.com
Libri që prej pak kohe ka dalë në treg, vjen në gjuhën rumune, nga përkthyesi i njohur Marius Dobresku, si botim i shtëpisë botuese “Humanitas”.
“Kalorësi me skifter”, i shkrimtarit të shquar Ismail Kadare, është promovuar në Bukuresht.
Rreth veprës së Kadaresë, folën shkrimtarja Ana Barton, kritikja letrare Simona Preda, përkthyesi Marius Dobresku dhe shkrimtari dhe dramaturgu Vlad Zografi, njëherazi pasues i një familjeje të njohur shqiptare.
Në cilësinë e përfaqësuesit më të lartë të shtetit shqiptar, i ftuar në këtë mbrëmje ambasadori Ilir Tepelena, iu drejtua të pranishmëve në gjuhën shqipe. “Do të flas në shqip, në atë gjuhë të bukur në të cilën shkruan Ismail Kadare. Kjo është e dyta herë, gjatë detyrës sime si diplomat, që jam në një aktivitet që mbahet këtu dhe të dyja herët, ka qenë për Kadarenë.
Kjo tregon për mbështetjen që gëzon shkrimtari. Kadareja e ka çuar gjuhën shqipe në lartësi të mëdha, duke qenë në këtë mënyrë ambasadori më i mirë i vendit tonë në botë”.
Në fjalën e saj Drejtorja e shtëpisë botuese Denisa Komënesku u shpreh: “Ismail Kadare është nga të rrallët shkrimtarët evropianë që meriton prej kohësh të nderohet me cmimin “Nobel”.
Është i kandiduar prej vitesh të tëra edhe në listat e basteve letrare, ndaj shpresojmë që ai të marrë këtë çmim, ndoshta vitin që vjen në 85-vjetorin e tij”.
Në fjalën e saj znj. Komënesku foli edhe për projektin e afërt të kësaj shtëpie botuese, që në pranverë do të sjellë për lexuesit rumunë, një nga veprat më të shquara të Kadaresë.
“Kadareja”tha Komënesku”- pushtoi” botën me “Gjeneralin e ushtrisë së vdekur”… Këtë vit, kur mbushen 30 vjet nga themelimi i shtëpisë botuese “Humanitas” do të sjellim për lexuesit tanë, “Gjeneralin e ushtrisë së vdekur”, që shënon edhe veprën e 13-të të Kadaresë. Ju ftoj, ta festojmë bashkë këtë ngjarje”, – janë shprehur drejtuesit e “Humanitas Fiction”.
“Kalorësi me skifter” përmban katër 4 tregime dhe hapet pikërisht me tregimin që i ka dhënë dhe titullin veprës. Në përshkrimin që enti botues i bënte botimit të ri, thuhej: “Ky libër është një udhëtim në botën e absurdit totalitar, një botim që të mbërthen me instrumentet e sakta të një shkrimtari të madh”. Në kopertinën e librit ndodhet Hans Holbein, i riu në një portret-ikonë, i njohur ndërkombëtarisht. /konica.al/ KultPlus.com
Letra që u hap nga Sigurimi i Shtetit dhe shkrimi të revista “Nëntori”. – Prof. Dr. Agron Fico është albanolog, gjuhëtar, studiues i etnokulturës, specialist i gjuhës shqipe për të huaj. Ka ngritur dy katedra të gjuhës shqipe jashtë Shqipërisë: në Pekin (-) dhe në Michigan (-). Ai ka përfaqësuar shkencën dhe kulturën shqiptare në një varg konferencash kombëtare dhe botërore.
Në qershor të vitit do të organizohej në Shqipëri simpoziumi i Shoqatës së Studimeve të Europës Juglindore, por problemi ishte se do të ftoheshin shkencëtarë nga BS dhe USA. Pas diskutimesh të nxehta midis Ministrisë së Jashtme dhe Akademisë së Shkencave, ishte udhëheqja e lartë e partisë që i hapi dritën jeshile hyrjes së profesorit amerikan dhe atij sovjetik në Shqipëri.
– Profesor Fico, ju keni shkruar një libër me titull “Zbulimi i eposit shqiptar në Harvard – Albert B. Lord”. Ju keni pasur njohje personale me profesorin e shquar të Harvardit. A mund të na thoni se si u njohët me të?
Në qershor të vitit do të organizohej në Shqipëri simpoziumi i Shoqatës së Studimeve të Europës Juglindore, por problemi ishte se do të ftoheshin shkencëtarë nga BS dhe USA. Pas diskutimesh të nxehta midis Ministrisë së Jashtme dhe Akademisë së Shkencave, ishte udhëheqja e lartë e partisë që i hapi dritën jeshile hyrjes së profesorit amerikan dhe atij sovjetik në Shqipëri. Në mëngjesin e datës qershor erdhi delegati sovjetik dhe pasdite pritej të vinte nga Budapesti në Tiranë Prof. Albert B. Lord. Më caktuan të isha njëherazi shoqëruesi kryesor dhe përkthyesi i Lordit. Fatmirësisht më kishte rënë në dorë dhe kisha lexuar me kujdes dhe me shënime veprën themelore të Lordit “The Singer of Tales”, në të cilën ai vuri bazat e një teorie të re të strukturës dhe kompozimit të eposit epik popullor, si kyç për të kuptuar veprat klasike “Iliada” dhe “Odiseja” të Homerit.
Në një letër të dytë profesor Lordi, i njohur si duket me situatën politike të Shqipërisë, si vend i izoluar dhe me një përgjim të egër ndaj vizitorëve të huaj, pyeste se a mund të sillte me vete edhe një magnetofon dhe aparat fotografik, që të regjistronte ngjarjen shkencore dhe shfaqjet folklorike. Kjo kërkesë më vuri në mendime dhe dëshmonte se si shihej Shqipëria nga bota demokratike. Profesor Lordi gjatë rrugës së kthimit për në Tiranë, më tregoi për ekspeditën në Shqipërinë e veriut më , si edhe për regjistrimin e këngëve popullore shqiptare e veçanërisht të atyre heroike.
Lordi shtoi se në Harvard kishte një fond të epikës heroike shqiptare dhe se mendonte që fondin shqiptar ta botonte në një vëllim të veçantë në të ardhme.
Kumtesa e Profesor Lordit rreth epikës legjendare dhe rolit të rapsodit në pasurimin e varianteve bazë, u ndoq me interes dhe ngjalli diskutime të shumta. Pas dy ditëve të ngjeshura me kumtesa dhe diskutime, pjesëmarrësit shkuan në Shkodër që të merrnin pjesë në shfaqjen e grupeve folklorike, që u mbajt në teatrin “Migjeni”. Prof. Lordi u largua drejt Italisë për të qëndruar disa ditë në Akademinë Amerikane në Romë. Andej dërgoi një letër falënderimi për pritjen dhe mbarëvajtjen e simpoziumit të zhvilluar në Tiranë.
Letrën ma dhanë mua ta përktheja. Në përmbajtje, siç përmenda më lart, kishte mirënjohje dhe falënderim për rektorin Kahreman Ylli. Në letë profesori shtonte edhe këto fjalë:
“Falenderim i takon edhe studiuesit të ri Agron Fico, jo vetëm si përkthyes.” Letra e dërguar nga Lordi doli se ishte hapur paraprakisht nga Sigurimi i Shtetit, gjë që m’u bë e qartë kur më thirrën në Degën e Punëve të Brendshme të Tiranës, ku me klithma m’u kërkoi t’u shpjegoja kuptimin “jo vetëm si përkthyes” që përmbante letra. Këtu fillon edhe saga e pareshtur e vuajtjeve të mia që më ndoqi plot vjet. Nga kërkimet në Universitetin e Harvardit në kapakun e fletores së parë, shkruar anglisht lexohej: “Koleksioni i baladave heroike dhe këngëve popullore të Shqipërisë, mbledhur nga Albert B. Lord, ”. Ato janë gjithsej fletore me faqe. Fletorja e fundit, me numrin , përmban treguesin e këngëve, që përfshihen në tetë fletoret e para. Pra, fletorja e treguesit të lëndës (ajo me numrin ) nuk është e plotë, në të nuk përfshihen këngët e fletoreve, të cilat sipas Lordit, janë dërguar më vonë nga Shqipëria; nga bashkëpunëtorët e tij Qamil Hoxha nga Bicaj (Kukës) dhe Murat Paci nga Tropoja. E gjithë lënda e mbledhur nga Lordi në Shqipërinë e veriut në vitet – përmban tekste, të mbledhura nga rapsodë të ndryshëm. Kjo dëshmon për një hulumtim të përpiktë dhe përzgjedhës, për kërkime cilësore.
Profesor Lordi, edhe pse atëherë i ri në moshë, ka ndjekur një metodikë rigoroze pune në terren dhe ka kryer kërkime një hapësirë gjeografike tepër të gjerë, që përfshin krejt Shqipërinë e veriut. Regjistri i parë daton më shtator dhe i fundit më tetor , pra një kërkim tepër i ngjeshur dhe intensiv.
Ja edhe vendet e eksploruara: Shkodër, Kastrat, Bogë, Theth, Abat, Mërtur, Kolgecaj, Tropojë, Bytyc, Bicaj, Prizren, Dukagjin, Pukë. Çdo këngë e mbledhur është e pasaportizuar: vendi i mbledhjes, data e regjistrimit, përkatësia fetare e rapsodit, shkollimi dhe të dhëna të tjera. Këngët e mbledhura sipas gjinisë dhe llojit i përkasin epikës heroike, pra vendin kryesor e zënë bëmat e Mujit dhe Halilit, por në regjistrimet në disqe alumini të rapsodëve dygjuhësh ka edhe mjafte këngë lirike dhe historike shqiptare. Secila pllakë zgjaste +minuta nga të dy anët. Këto incizime janë përdorur edhe nga muzikologu i njohur hungarez Bela Bartok, kur punonte për transkriptimin muzikor të tyre në Universitetin Columbia, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Shkencëtarët e njohur amerikanë Milman Parry dhe Albert B. Lord të Universitetit të Harvardit krijuan teorinë gojore, për zbërthimin e enigmës disa shekullore homerike, zbulimin e ligjit të ngjizjes dhe krijimit të poemave homerike, njohur dhe si Teoria gojore Parry-Lord. Lordit vetë i pëlqente ta quante studim të Letërsisë Gojore tradicionale. Me kërkimet në terren në Ballkan, në vitet të shekullit të kaluar, mblodhën një lëndë folklorike të pasur dhe të larmishme të këtyre trevave, që u bënë laboratori i kërkimeve të tyre; pra hodhën themelet e teorisë moderne të folkloristikës.
– Profesor Fico, kam dëgjuar se ju e keni nxitur Kadarenë në krijimin e romanit “Dosja H”. Për kureshtjen e lexuesve, a mund të na flisni më
konkretisht?
Duhet të ketë qenë nga fundi i viteve ’, kur Kadare kishte shkruar një ese të mrekullueshme për ciklin e kreshnikëve në revistën “Nëntori”. Për interesin e madh që kishte ngjallur kjo ese, ishte vendosur që ajo të përkthehej në gjuhë të tjera, madje edhe në serbokroatisht. Por nga Instituti i Kulturës Popullore disa njerëz, të ndikuar nga metoda sovjetike, e shikonin eposin si vepër e fshatarësisë kundër feudalëve, kur në fakt ishte lufta e popullit shqiptar kundër pushtuesit sllav. Këndoheshin mijë vargje, si në kohën e Homerit, nga lahutarët shqiptarë e të tjerë bilinguistë.
Ato ditë e takoj Kadarenë fare rastësisht në sheshin “Skënderbej”. E përgëzova për esenë mbi eposin e kreshnikëve, ndërsa ai m’u përgjigj:
– Mirë ti po më lavdëron, por ata të Institutit [të Kulturës Popullore] po më gjuajnë me shkëmbinj dhe nuk ndalen.”
– Nëse do ta zgjerosh temën e eposit të kreshnikëve do të sugjeroja veprën e prof. Lordit, -i thashë, bindur që do ta bëja kureshtar. Teksa më dëgjonte, e ndieva se si u përfshi emocionalisht. Kishte padurim për ta patur librin sa më parë në dorë. Dhe kështu u takuam rishtazi, ia dhashë librin e profesorit amerikan ku flitej për përkatësinë e eposit të kreshnikëve. Nuk do të kalonte shumë kohë, kur mësova se Kadare kishte shkruar një roman të ri. Jam i lumtur sot kur mendoj se ai shkrimtar i madh e ktheu në vepër artistike të jashtëzakonshme këtë të vërtetë shkencore të profesor Lordit duke shkruar romanin “Dosja H”,
aq të vlerësuar nga lexuesi dhe kritika.
– Ndërkohë profesor, ju shkuat vetë në Amerikë dhe tashmë jetoni atje. A jeni takur me familjarë të Lordit, a i keni ruajtur marrëdhëniet me to?
Pasi kisha filluar mësimin e gjuhës shqipe me diplomatët amerikanë në ambasadën e tyre në Tiranë. Një nga diplomatët, zonja Jacqueline Muller u tregua e gatshme që të rivendosja marrëdhëniet me familjarët e Lordit. Zonja Jacqueline Muller, pasi u kthye nga një vizitë pune në Amerikë, më tha, se ishte interesuar për fatin e Albert Lordit dhe kishte mësuar se ai kishte ndërruar jetë para disa viteve dhe se familja e tij banonte në shtetin e Massachusets. Vajza ime e madhe Albana, e cila ishte në Amerikë, vendosi kontaktet me zonjën Lord nga ku unë u mirëprita në shtëpinë e saj për të kryer studime rreth punës së Albert B.Lord dhe Melman Parry në universitetin e Harvardit, nga i cili kanë dalë presidentë amerikanë dhe fitues të çmimit “Nobel”. Ishte mars i vitit , kur unë i preka me dorë fletoret me lëndën shqiptare mbledhur nga Albert Bates Lord, në bibliotekën e Harvardit e dyta për nga madhësia pas Biblotekës së Kongresit.
Gjatë atyre ditëve të paharruara në Cambridge të Bostonit, si i ftuar i familjes së Albert B. Lordit, dita më emocionuese ishte vizita në varrezat e qytetit për plotësimin e një pengu, por edhe një detyrimi moral ndaj këtij shkencëtari dhe miku të shquar. Zbrita nga makina dhe shkova drejt varrit të Lordit. Shpërndava lulet e sjella dhe, me plot emocion thashë “Dear profesor Lord. I kept my promise. I have come from Albania, to meet You…” (I dashur profesor Lord. E mbajta premtimin. Kam ardhur nga Shqipëria e largët të takohem me Ty.) Dhe i përlotur shtova…”Të ndritë shpirti, i nderuar profesor Lord”.
Përmes një ekspozitë janë shpalosur botimet e para të veprave origjinale të Ismail Kadaresë, kjo me synimin që të shqyrtohet evolucioni i publikimeve të autorit. Në këtë mënyrë edhe është shënuar në Tiranë 84-vjetori i lindjes së shkrimtarit.
Ekspozita “Ekskurs në botimet dhe në edicionet
e para të autorit 1954 – 2018” u hap të martën në Kalanë e Tiranës dhe do të
qëndrojë aty në dispozicion të publikut deri më 31 janar. Rindërtimi i kësaj
diakronie të gjatë kohore të procesit krijues e botues kërkon të hedhë dritë
mbi stadet e botimeve të autorit, të vrojtuara këto në kontekste të ndryshme
politiko-kulturore nga regjimi diktatorial deri në demokracinë liberale.
Sipas kuratores së ekspozitës, Ana Shkreli,
ekspozita “Ekskurs në botimet dhe në edicionet e para të autorit 1954-2018”
është para së gjithash një ekspozitë që në kremtimin e 84-vjetorit të Ismail
Kadaresë mëton të shqyrtojë evolucionin e publikimeve të autorit dhe të hedhë
dritë mbi stadet e botimeve, të vrojtuara këto në kontekste të ndryshme
politiko-kulturore. “Ky projekt paraqet vështirësi jo të vogla për shkak të
vëllimit të madh të veprave të shtypura, por dhe për evolucionin atipik të
shkrimeve të Kadaresë ndër vite, të shënjuara nga ribotime, të cilat bartin
ndryshime tekstore me rëndësi artistike dhe stilistike. Afërmendsh këto ndryshime
shprehin vullnetin përfundimtar të autorit, tashmë i lirë nga censura e
autocensura. Veçse duhet thënë që secila prej veprave, e pikasur në edicionin e
vet të parë, i jep dorë lexuesit të ndërmend jo vetëm një hartë më të mirë të
procesit krijues të Kadaresë, por sidomos, duke shqyrtuar diakroninë e këtyre
edicioneve në shtratin e vet politiko-kulturor, mund të dalin në sipërfaqe të
dhëna mbi disa zgjedhje të autorit, të cilat vështirë të kenë qenë fryte
rastësore”, shkruan ajo në konceptin kuratorial.
Vizitorit të kësaj ekspozite, i gjendur
përballë evolucionit kontekstual të korpusit parak, ka gjasa t’i vijnë vetiu do
pyetje, të cilat mund t’ia mprehin shqisën e pikasjes së këtyre përkimeve.
Gjithashtu në mendjen e vizitorit do të ravijëzohen temat kryesore, që kanë
ndjekur autorin po aq sa dhe janë ndjekur prej tij, si prania e vijueshme e
dinozaurit të gurtë të Gjirokastrës, metafora shekspiriane, shkrimet e
angazhuara letrare ose eseistike mbi Kosovën e plot motive të tjera. “Pasuria
letrare e shfaqur rrok një periudhë prej 6 dekadash e po ashtu ajo ngërthen
edhe katër stade të rëndësishme të kulturës së botimeve shqiptare: atë të
pasluftës, periudhën e Revolucionit Kulturor, postnëntëdhjetën dhe së fundi
modelin e industrisë së botimeve, i cili u përgjigjet përherë e më shumë
rregullave të një tregu të lirë. Vështirë se ndonjë autor tjetër të jetë
përfaqësues sa Kadareja i këtij rrugëtimi artistik të publikimit shqip. Për
vizitorin do të mjaftojë qoftë dhe një vështrim i pjerrtë mbi grafikën e
botimeve për të pikasur fill pasqyrimin e periudhave të ndryshme historike në
editorinë shqiptare”, thuhet më tutje në konceptin kuratorial.
Përmbledhje poetike të hershme si “Përse
mendohen këto male” paraqiten nga ballina me një ligjërim artistik prej
pllakati, ndërsa “Dasma”, për shembull, e botuar së pari në formë libri nga
shtëpia botuese “Rilindja” e Kosovës, ballina e së cilës është realizuar nga
piktori i shquar Rexhep Ferri, dëshmon menjëherë dallimin e madh mes shkollës
jugosllave dhe traditës shqiptare të periudhës, që u takon arteve pamore.
Gjithashtu në disa prej librave vizitori do të gjejë të evidentuara ballinat e
disa artistëve të rëndësishëm që i kanë punuar, si: Safo Marko, Zef Shoshi,
Ksenofon Dilo, Ardian Karakashi e të tjerë, punime këto mirëfilli artistike me
përkushtim profesionistësh, të cilat i japin artit grafik libror dinjitetin e
nevojshëm të një elementi paratekstual. Duke u shtyrë më tej në kronologjinë e
eksponateve, ajo çka bie fort në sy edhe grafikisht është djerrimi dhe shterpja
e këtyre ballinave, si edhe tkurrja e thuajse çdo elementi stilistizues në to.
Shkreli shkruan se pas viteve ’90-a na pret
një periudhë e harlisur jo vetëm sa u takon përfaqësuesve të ndryshëm botues të
Kadaresë (nga Naim Frashëri, te Fayard, Çabej e më pas Onufri), por në kërkimet
e bëra për mbledhjen dhe në renditjen e këtij korpusi vumë re se botimet fill
pas ’90-s janë dhe më të vështirat për t’u gjurmuar.
Libri në vetvete në këtë ekspozitë sillet si simbol i disa kthesave të rëndësishme të kulturës sonë, por pavarësisht të gjithave koleksioni ynë është fotografia fëmijërore e gjithë asaj forme të mirërritur jete, që ka krijuar Ismail Kadareja. / KultPlus.com
Gjeniu i letrave shqipe, Ismail Kadare, feston sot 84-vjetorin e lindjes.
Ai është
nominuar disa herë për çmimin “Nobel” në letërsi, ndërsa edhe në këtë përvjetor
Akademia e Shkencave e ka ripropozuar për këtë çmim.
Emri i tij
është ripropozuar këtë të martë në tryezën “Kadare dhe letrat shqipe”, me
rastin e 84-vjetorit të tij të lindjes.
Kreu i
ASH-së, Skënder Gjinushi i ka dërguar një letër Akademisë Suedeze, në të cilën
shkruan se pena e Kadaresë ka lënë gjurmë në kulturën e vendit.
Gjeniu i
letrave shqipe ka qenë disa herë kandidat për çmimin “Nobel” në letërsi dhe së
fundmi ka marrë dekoratën më të lartë franceze, si “Komandant i Legjionit të
Nderit”.
Po ashtu, Kadare u nderua vitin e kaluar me çmimin ndërkombëtar “Nonino”, i cili iu ndahet personazheve të mëdhenj të kulturës. / KultPlus.com
Më 28 janar të vitit 1936, 84 vjet më parë, lindi poeti dhe shkrimtari i shquar shqiptar, Ismail Kadare.
Kadare lindi në Gjirokastër, ku përfundoi edhe arsimin e mesëm. Kadare është një nga shkrimtarët më gjenialë bashkëkohorë, disa herë i nominuar për çmimin “Nobel” në letërsi. Ai shquhet për novela, romane, por ka botuar edhe vëllime me poezi.
Në vitin 1958 mbaroi degën e Gjuhës e të Letërsisë në Universitetin e Tiranës, për të vazhduar më pas në Moskë me studime për dy vjet në Institutin e Letërsisë Botërore “Maksim Gorki” (1958-1960). Kadare është një nga shkrimtarët më të mëdhenj të letërsisë shqipe dhe gjithashtu një nga shkrimtarët më të mëdhenj të letërsisë botërore bashkëkohore.
Me veprën e tij, që ka shënuar një numër rekord të përkthimeve (në mbi 45 gjuhë të huaja) ai e ka bërë të njohur Shqipërinë në botë, me historinë dhe me kulturën e saj shekullore.
Rrugën e krijimtarisë letrare e nisi si poet që në vitet e gjimnazit Frymëzimet djaloshare, 1954, “Ëndërrimet”, (1957), por u bë i njohur sidomos me vëllimin Shekulli im (1961), që u pasua nga vëllimet e tjera poetike, si: Përse mendohen këto male (1964), Motive me diell (1968) dhe Koha (1976). Vepra poetike e Ismail Kadaresë shquhet për idetë e thella dhe për figuracionin e pasur e origjinal; rol me rëndësi për pasurimin e poezisë shqiptare.
Në fushën e prozës, Ismail Kadare ka lëvruar tregimin, novelën dhe romanin. Vepra e parë e rëndësishme e Ismail Kadaresë në prozë është romani “Qyteti pa reklama”, që nuk u lejua të botohej i plotë deri në vitin 2003. Prozën e tij e karakterizojnë përgjithësimet e gjëra historiko-filozofike, subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thellë i shprehur shpesh me anë të parabolës, mbi bazën e asociacionit apo të analogjive historike.
Ideja e romanit Gjenerali i ushtrisë së vdekur (1964) është shpirti liridashës i popullit shqiptar. Temën e shpirtit të pamposhtur të shqiptarëve nëpër shekuj autori e trajtoi edhe në romanin Kështjella (1975). Në romanin Kronikë në gur (1970) Kadare kritikoi psikologjinë provinciale dhe traditat prapanike.
Probleme të rëndësishme të historisë janë trajtuar edhe në përmbledhjet me tregime e novela Emblema e dikurshme (1977), Ura me tri harqe (1978) dhe Gjakftohtësia (1980). E veçanta e talentit të Ismail Kadaresë shfaqet sidomos në trajtimin, nga një këndvështrim i ri, i temës historike dhe në tingëllimin e mprehtë aktual që është i aftë t’i japë asaj.
Një nga krijimet më të shquara të Ismail Kadaresë dhe të të gjithë letërsisë së re shqiptare është romani Pallati i ëndrrave (1981). Shumica e veprave të Ismail Kadaresë janë përkthyer e botuar në mbi 45 gjuhë të botës dhe janë pritur shumë mirë nga publiku lexues. Ai është shkrimtari shqiptar më i njohur në botë.
Në vjeshtën e viti 1990 Ismail Kadare vendosi të largohet nga Shqipëria dhe të qëndrojë në Paris. Shkrimtari në atë kohë e përligji këtë largim me “mungesën e ndryshimeve demokratike”.
Autoritetet e kohës e dënuan largimin e Ismail Kadaresë, por krijimtaria e tij nuk u ndalua. Në vitin 1990 e më pas vepra e tij bëhet shprehja më e fuqishme e vlerave gjuhësore dhe artistike të shqipes letrare. Letërsia e Ismail Kadaresë pas vitit 1990 bart të njëjtat tipare thelbësore të asaj të mëparshme: frymën etnografike dhe shpërfaqjen e identitetit shqiptar.
Ismail Kadare është laureat i shumë çmimeve letrare kombëtare dhe ndërkombëtare. Që nga viti 1994, Kadare është anëtar korrespondent i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike të Francës dhe anëtar i jashtëm i ASHAK.
Ka qenë delegat në Kongresin e Drejtshkrimit (1972).
Në vitin 2005 fitoi çmimin “The Booker Prize Man”.Ismail Kadare është dekoruar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë me Urdhrin “Nderi i Kombit” dhe nga shteti francez me urdhrat “Kryqi i Legjionit të Nderit” e “Oficer i Legjionit të Nderit”.
Ismail Kadare më 23.06.2012 u nderua me Çmimin e madh spanjoll, “Princi i Asturias për Letërsi”, një nga çmimet me prestigjioze letrare në botë. Ai doli fitues mes 31 kandidateve nga 25 vende të ndryshme të botës ku dallohet emri i Milan Kunderas apo italiani Antonio Cabucchi. Ismail Kadare shkroi edhe veprën e njohur “Gënjeshtër nga dashuria e Galdimi ndaj Arife-s”. / KultPlus.com
Për një shkrimtar që vjen të marrë titullin “Doctor honoris causa“, gjëja e parë që i vjen ndër mend është se, në qoftë se është i detyrueshëm një fjalim, ai duhet të përshkohet nga filli i një argumenti shkencor.
Nuk besoj se them ndonjë gjë të re, po të theksoj këtu se një gjë e tillë është jo fort e lakmueshme për mjeshtërinë tonë.
Kam vënë re se sivëllezërit e mi nga ish-perandoria e përmbysur komuniste, në raste të tilla kanë folur për shtypjen ndaj letërsisë. Thënë ndryshe, një temë që duhej t’i përkiste publicistikës, madje do të shtoja, kujtimeve emocionale, ka marrë statusin e argumentit shkencor.
Në thelb nuk ka ndonjë gabim kushedi çfarë. Shtypja e letërsisë dhe arteve në botën komuniste u ngrit në rangun e një shkence. Rrjedhimisht, trajtimi i kësaj shtypjeje mund të bëhej në të njëjtin stil.
Të gjitha rendet autoritare në botë kanë patur probleme me letërsinë. Në të gjitha rastet është letërsia që, në fund të fundit, ka ngadhënjyer. Ndërkaq, duhet thënë se nga të gjitha rendet, i vetmi që iu afrua fitores kundër letërsisë ka qenë komunizmi.
Është folur shumë për këtë, ndaj nuk do të zgjatem. Do të kujtoj vetëm pyetjen që është bërë shumë herë: a ka shpikur komunizmi ndonjë armë të re, një armë që do të ishte fatale kundër letërsisë? Përgjigja është po. Është përdorur vërtet një shpikje e re. Komunizmi ishte i pari rend në botë që e kuptoi se letërsia e madhe nuk pësonte asgjë, as prej censurës, as prej burgjeve e as prej tmerreve të tjera. Për ta vënë në gjunjë përfundimisht duhej diçka tjetër. Kjo shpikje e re ishte krijimi i një race të re shkrimtarësh, një racë që me duart e veta do ta prishte artin e fjalës. Me fjalë të tjera, për të perifrazuar Josif Brodskin, nuk ishte e nevojshme të rrënohej drejtpërdrejt ngrehina e letërsisë, mjaftonte të prisheshin tullat, pra lënda me të cilat ajo ishte ngritur. Kështu, me tulla të sabotuara, ngrehina vetvetiu do të binte. Kjo zgjidhje radikale u arrit vetëm pjesërisht, nëpërmjet atij që u quajt “realizëm socialist”. Përse nuk triumfoi përfundimisht? Çfarë nuk mjaftoi? Mosha e sistemit, ndoshta? Ka gjasë të ketë qenë kjo e fundit. Komunizmi, dihet, ka pasur dy mosha, njëra 70-vjeçare, që e arritën vetëm dy shtete, Bashkimi Sovjetik dhe Mongolia dhe drejt së cilës po ecën Kuba me Korenë e Veriut. Dhe mosha tjetër 45-vjeçare, që është pak a shumë ajo e vendeve të Europës Lindore, ku hynte edhe vendi im, Shqipëria.
Në historinë e njerëzimit, ajo që e përmenda si “zgjidhje radikale për letërsinë”, ka pasur edhe një version tjetër tepër të rrallë e tepër të lemerishëm. Ky version nuk ka lidhje me komunizmin, por me një tjetër fatkeqësi: sundimin osman.
Ju e dini këtë sundim. Ai u shtri mbi krejt Gadishullin Ballkanik. Ai vuri nën vete dhjetëra popuj, gjuhë, kultura. Ai e shkëputi Ballkanin nga Europa, synoi pushtimin e qendrës së Europës në veri dhe gadishullin tuaj italian, në perëndim. Ashtu si në rastin e komunizmit, edhe në rastin e pushtimit osman, vendi im, Shqipëria, kurrsesi nuk mund të pretendojë se ka qenë një viktimë e vetmuar. Ajo ra nën atë sundim bashkë me gjithë popujt e Ballkanit. Ajo vuajti të njëjtin ferr.
Meqenëse e përmenda moshën e komunizmit, po theksoj se koha e sundimit osman për nga gjatësia mund të quhet pa frikë infernale: pesëqind vjet. Tingëllon e pabesueshme, dhe është vërtet aq e pabesueshme, saqë kohët e fundit, revizionistët e historisë kanë ngritur tezën se një pushtim kaq i gjatë nuk mund të quhet pushtim. Ata janë duke kërkuar një emër tjetër, më të ndryshëm e, sidomos, më të përshtatshëm me vizionin e sotëm europian për pajtimin e popujve. Me gjithë përpjekjen për mirëkuptim, personalisht nuk besoj se do të gjendet një tjetër fjalë për të zëvendësuar fjalën pushtim.
Ashtu siç nuk ka ndodhur për fjalën “vdekje”, e cila ndonëse është shumë më e gjatë se çdo pushtim, vazhdon të quhet, ashtu si dhe më parë, “vdekje”. Tërhoqa vëmendjen tuaj për kohëzgjatjen pesëqindvjeçare të pushtimit osman, jo për të rritur dramacitetin e diçkaje, të cilit dramaciteti i del dhe i tepron, por thjesht për të ardhur prapë te problemi që përmenda më lart, ai i zgjidhjeve radikale të problemit të letërsisë.
Është fjala për një tjetër zgjidhje radikale, dy herë, ndoshta dhjetë herë më të lemerishme: ndalimin e vetë shkrimit. Po e them qysh në krye: nga gjithë gjuhët e Gadishullit të madh Ballkanik, gjuha shqipe, ajo që unë përdor, është e vetmja, shkrimi i së cilës u ndalua për pesëqind vjet. Unë nuk di ndonjë vend tjetër në kontinentin europian, gjuha e të cilit të ketë pësuar një tmerr të tillë. Përse? Si u gjykua më pas, përse nuk ndryshoi me kalimin e shekujve, si vazhdoi gjer në fund, në çastet kur perandoria plakë po jepte shpirt? Këtyre pyetjeve e kam vështirë t’u përgjigjem. Shqiptarëve u lejoheshin shumë gjëra: u lejoheshin kishat, pronat, gradat e larta në ushtri e në administratë, madje posti i kryeministrit perandorak, që ata e patën disa herë, por nuk iu lejua kurrë një gjë: shkrimi i gjuhës shqipe. Ky ishte një ndalim i vërtetë, dramatik e pa kthim.
Në kronikën botërore të arsimimit, nuk besoj se gjenden raste kur mësues e vocërrakë, të kapur tek mësonin në fshehtësi shkrimin e gjuhës, masakroheshin aty për aty pa mëshirë dhe pa pendim. Çfarë mund t’i ndodhë një gjuhe që pëson një lemeri të tillë? Ç’ndodh brenda saj, në thellësi, atje ku vërtiten mekanizmat? Si bashkëjetojnë veglat e gjalla me ato që njëra pas tjetrës vdesin? Vetë gjuha si mbahet në këmbë, si zbutet apo egërsohet? Ç’cilësi fiton, apo humb? Cilësi engjëllore apo më shumë demoniake? Gjer më sot nuk kam ndeshur në studime që të merren me këto çështje. Thjesht mund të përsëris se jam njëri prej shkrimtarëve që kam përdorur këtë gjuhë.
Dhe tani më lejoni të flas diçka më tepër për të. Më saktë, të rikujtoj disa shënime që i kam marrë vite më parë, në një periudhë jo të lehtë, jo vetëm të jetës s’ime, por të gjithë popullit që i përkas.
“Unte paghesont premenit Atit et birit et spertit senit.”
Kjo është fraza e parë e shkruar në gjuhën shqipe.
Nuk njoh tjetër gjuhë të nisë historinë e saj të shkruar me formulën e pagëzimit. Ngjan si e sajuar prej poetësh, ndonëse nuk ka kurrfarë sajimi. Fakti është më se i saktë, madje dokumenti ku kjo frazë është gjendur, një qarkore e shkruar në latinisht prej peshkopit të Durrësit, Pal Engjëllit, ka datën e lëshimit. Atje është 8 nëntor 1462. Gati pesëqind vjet më pas, pikërisht në këtë ditë, 8 nëntor 1941, komunistët shqiptarë do të themelonin partinë e tyre, çka ngjan si një tjetër përkim. Por këtë herë në kahe tjetër. Partia Komuniste do të luftonte vdekshëm me fenë që ta shkulte e ta nxirrte jashtë universit shqiptar. Por ajo do të vërtitej, do të vërtitej pa pushim rrotull Shqipërisë, me shpresën e kundërt: të kthehej prapë atje.
Më 1555-ën, një murg katolik, Gjon Buzuku, botoi librin e parë në shqip, një përkthim lutjesh, duke bërë kështu për shqiptarët atë që kishte bërë pak a shumë për gjermanët tridhjetë vjet më parë se ai, i famshmi Martin Luther.
Në vitin 1592, Lekë Matranga, botoi “këngën e përshpirtshme“, vjershën e parë të letërsisë shqipe të kultivuar:
Gjithëve u thërres, kush do ndejese,
Të mirë të kreshté, burra e gra
Mbi fjalë të Tinëzot të shihni meshe
Se s’ishte njeri nesh që mkate s’ka.
Hijeshia e vargjeve njëmbëdhjetërrokëshe dëshmon për një traditë më të hershme vjershërimi, pa llogaritur dhënesën gojore shumë më të vjetër. Por, gjatë ikjes së madhe të shqiptarëve, asaj ikjeje të pikëllueshme, që duhej të ketë qenë brenga më e hidhur e këtij kombi gjatë dy mijë vjetëve, shumë libra e dorëshkrime duhet të kenë humbur. Dëshpërimi i zi, nxitimi, trandja nervore, arkat e harruara, balta, hendekët e rrugës, ujët e detit, të gjitha këto gëlltitën pjesën e tyre nga arkivat e princërve e të baronëve, nga kambanat që ngarkoheshin nëpër anije, nga ikonat e kishave dhe stolitë e zonjave.
Shumë kambana ranë e u mbytën në det.
Ende dergjen atje, në terr e në ndryshk
Me gjëmimin që e ndrynë përbrenda përjetë,
E q’ashtu që së brendëshmi i gërryen e i ha.
Por kambanat e tretura mund të derdheshin sërish në trojet italiane, ku ata u mërguan. Do të tingëllonin ndryshe pa dyshim, dhe do të gjendeshin gjithfarë shpjegimesh për këtë: ajri që s’është po ai, mungesa e bjeshkës aty pranë që kthen jehonën dhe trajta e luginës ose metali që s’qe i njëllojtë, gjersa të gjendej dikush që të thoshte se kambanat ishin po ato, por qenë ata që s’ishin më ata që kishin qenë.
Pra, mund të zëvendësoheshin njëfarësoj kambanat dhe stolitë e grave dhe shumë gjëra të tjera, veç dorëshkrimet e tretura s’ribëheshin më.
Shqipërisë i ndodhi diçka që rrallë i kishte ndodhur ndonjë vendi. Kur elita e vendit, kryezotët, oficerët, njerëzit e letrave, të arkivave, diplomatët, kontët, dukët, shkronjësit e manastireve, duke mos e menduar dot jetën nën shenjën e islamit, ikën përtej detit, u duk se bashkë me arkat e rënda morën me vete edhe trurin e kombit.
Dhe, në njëfarë mënyre, ashtu ishte. Gjithë rrafshnalta shqiptare ra në mpirje e në zi. U duk se vendi, si i goditur në kokë, do të mbetej i gjymtë përgjithmonë.
Por, pikërisht në atë kohë, shtysa e vetëruajtjes rivuri në veprim një mekanizëm të vjetër: letërsinë gojore. Lart në male, atje ku kishte mbetur ende një mugullimë drite, makina e lashtë u trand përsëri. Kishte qenë përherë aty, por disi jashtë vëmendjes, sidomos qysh nga koha që shqiptarët kishin mësuar të shkruanin, madje të botonin edhe libra në gjuhën latine, si gjithë evropianët e ditur. (Njëri prej tyre, prifti shkodran, Marin Barleti, qe përkthyer ndërkaq në krejt gjuhët e Evropës.)
Pra, makina kishte qenë aty, veç tani, në ditët e apokalipsit, u duk se sa shumë i duhej këtij vendi. Por ajo, si çdo makinë e këtij lloji, kishte teknologjinë e saj trillane: nuk punonte dot veç me brumë të lashtë. Ishin ligje misterioze të trashëguara që në kohërat homerike. Sytë e rapsodëve, ndërsa qenë të veshur për gjashtëqind-shtatëqind vjetët e afërt, shikonin shkëlqyeshëm, përtej tyre: shtatëqind e pesëdhjetë, tetëqind, një mijë vjet.
Dhe kështu, ndërsa Shqipëria po jetonte një tragjedi të re, ata, të verbër ndaj saj, iu rikthyen një tragjedie të kryehershme, dyndjes sllave. Poshtë në rrafshultë, ndiheshin ndërkaq tek-tuk ca kambana të rralla, regëtinin ca zjarre, një këtu, një aty, nëpër famullitë gjysmë të shkreta.
Diku midis viteve 1566-1622, një tjetër prift katolik, Pjetër Budi, shkruante vargjet:
Ku janë ato gra e vasha
nde sqimë e nde madhështi
me petka të mëndafshta
nalcuom mbë zotërij?
Gjithë mortja i rrëzoi
Sikur i pret me shpatë…
Ato të kujtonin çuditërisht vargjet e François Villonit:
Ku janë zonjat e dikurshme
Ku është bora e vitit që shkoi?
çka dëshmonte se ciklonet poetike e kanë përshkruar rruzullimin tokësor edhe atëherë kur dukej se gjithçka ishte ndarë dhe se ndërkomunikimi midis poetëve ishte i pamundur.
Pas Pjetër Budit, në letërsinë shqipe erdhi Pjetër Bogdani, një nga mendjet më të gjera e të ndritura të botë shqiptare. Ai ishte poet, filozof e dijetar i madh. Në gjithë veprën e tij ndihet mundimi, lodhja e një titani. Ka gati dyqind vjet që Shqipëria ndodhet në natën osmane. Pra ajo është ende afër mesnatës (ora e mesnatës duhet të bjerë pas pesëdhjetë vjetësh, përderisa nata e gjithë do të jetë e gjatë pesëqind vjet). Pavarësisht se askush nuk e di se në ç’pjesë të natës ndodhet vendi, poeti e ndien. Ai e ndien se nën peshën aziatike, bota shqiptare jep çdo ditë krisje e pëson shembje.
Feja është një nga ledhet e para që trandet. Për një habi të pashpjegueshme qartë, dy nga popujt më të moçëm e kokëshkretë të rajonit, shqiptarët në veri dhe kretasit në jug, bëjnë kthimet e para në fenë islamike. Janë tepër të vjetër dhe janë lodhur nga krishterimi? Ashtu siç qenë ndër të parët që të lodhur nga paganizmi kishin marrë krishterimin? Askush s’mund ta shpjegojë gjer në fund enigmën.
Pjetër Bogdanit, që është peshkop katolik, i dhemb pa dyshim kjo çarje. E bashkë me të i dhembin shumë gjëra të tjera, krejt universi shqiptar që shkon drejt teposhtjes. Ai e ndien se po irnosen ngjyrat e veshjeve, po zvarget si e damllosur muzika, madje lëvizjet e shqiptarëve po flashken edhe në trutë e tyre pikë-pikë po depërtojnë përftimet orientale: “javashllëk” dhe “kismet”.
Ai e ndien madje se edhe gjuha shqipe, sado sipërane e tigreshë të ishte në krahasim me turqishten, po lodhej prej goditjes së shurdhër të bishtit të tjetrës. Ai i ndien të gjitha këto, ndaj vendos të ndërmarrë diçka titanike: t’i vërë supet botës që rrezikon të shembet. Kjo kushtëzon përftimin si prej galaktike të veprës së tij, universalizmin e saj, vizionet planetare dhe sidomos motivet kozmogonike.
Këto të fundit e mahnitnin veçanërisht Lasgush Poradecin. Duke kujtuar njohjen e tij të parë me veprën e Bogdanit, ai shkruan: “Kam kopjuar një poezi kozmogonike, e cila nga pikëpamja e koncepsionit origjinal, e idesë së fuqishme dhe e formës së veçantë të saj, jam i mendimit se duhet konsideruar si një monument letrar, jo vetëm i gjuhës shqipe, por i republikës së letrarëve përgjithësisht. Kozmogonia e të Madhit Shqiptar u bën ballë, me cilësitë e veta, kozmogonisë asiriane (babilonase), ashtu sikundër këtë e shohim në Biblën hebraike dhe kozmogoninë indike, ashtu sikundër këtë na e shfaqin Vedat e Shenjta”.
Titanizmi, ashtu sikurse dhe katastrofa, do të shfaqen herë pas here në letërsinë shqipe, njëlloj si ciklet kozmike. Ato do të shfaqen gjatë Rilindjes Kombëtare me Naim Frashërin. Ato do të rishfaqen në fund të shekullit XX gjatë dramës së Kosovës, që ende mban erë shkrumb.
Pjetër Bogdani është nga Kosova, por s’është kjo arsyeja kryesore, që vepra e tij është studiuar më mirë atje. Arsyeja e thellë është se pikërisht atje u përsërit tragjedia e vjetër. Ashtu si në epikën gojore shqiptare makthi turko-osman ringjalli dyndjen sllave, ashtu në letrat kosovare, makthi sllavo-serb ringjalli dyndjen osmane.
Shkreptima idesh i karfosnin harmonikisht letrat shqipe, ato që duke lindur me formulën e shenjtë të pagëzimit kanë mbyllur ciklet e ringjalljes me një tjetër formulë të shenjtë: Shqipëria u ngjall së vdekurish. Në mbyllje të kësaj fjale do të doja të kthehesha përsëri te fillimi i saj: ndalimi i shkrimit të gjuhës shqipe. Ç’do të bënin shkrimtarët e mundshëm (potencialë) shqiptarë me një gjuhë të tillë? Zgjedhjet nuk ishin të shumta. Dhe, veç kësaj, të gjitha ishin të trishtueshme.
E para gjë që të vjen ndër mend në kësi rastesh është heqja dorë prej një prej pasioneve më të vjetra të njerëzimit: krijimit letrar. Dhe, shumica e shkrimtarëve të mundshëm shqiptarë bënë pikërisht këtë: e braktisën artin e të shkruarit. Ne nuk e dimë dhe as mund ta dimë numrin e tyre. Ne dimë me saktësi vetëm një gjë: që humbja e kulturës shqiptare ishte e pandreqshme.
Një zgjedhje tjetër, më tepër iluzore se e vërtetë, ishte rikthimi i shkrimtarëve në traditën e vjetër rapsodike të letërsisë gojore. Ndërkaq, duhet thënë se, pavarësisht glorifikimit që i bëhet shpesh kësaj tradite, ajo mbetet përherë e mangët në krahasim me letërsinë e shkruar. Një zgjedhje e tretë, në thelb e pikëllueshme, ishte përdorimi i gjuhëve të tjera për t’u shprehur, kryesisht latinishtja e pas saj, gjuhët e tjera europiane.
Një pjesë e shkrimtarëve shqiptarë u strehua kështu në gjuhë të tjera, duke i dhënë fjalës emigrim një tingëllim dyfish dramatik. Një letërsi e tërë u krijua kështu nga ata që u cilësuan si shkrimtarë katolikë të veriut, letërsi e fuqishme, brenda kostumit latin të së cilës ndihej drama shqiptare. Konformizmi me një sajesë letrare turko-osmane, një farë letërsie e lejuar, madje e nxitur nga pushtuesi, ishte një zgjidhje jo vetëm iluzive, por edhe me pasoja fatale në qoftë se do të zinte rrënjë në kulturën shqiptare. Veçantia e parë e kësaj sajese ishte të shkruarit e shqipes me shkronja arabe. Veç kësaj, më e rëndë se kjo ishte brumi gjuhësor me të cilin ngjizej kjo kinseletërsi. Në këtë brumë, gjuha shqipe zinte një vend minoritar. Si në një pasqyrë dukej qartë se si ajo po jepte shpirt e asfiksuar prej shtrëngimit të një tjetër gjuhe që, jo vetëm ishte gjuhë e pushtuesit, por që nuk ishte as e familjes indoeuropiane.
Në kushte dhe dilema të tilla, shkrimtarët shqiptarë u vërtitën një kohë tepër të gjatë, si tigrat në kafaz.
Një zgjidhje të fundit, nga ato që krijon vetëm dëshpërimi, do të merrte shkas ndoshta nga një model i vjetër, dhe pikërisht nga fraza e parë e gjuhës shqipe të shkruar, formula e pagëzimit, që përmenda në pjesën e parë të fjalës s’ime. Kjo formulë, e hartuar, siç thashë, më 1462-shin prej peshkopit shqiptar të Durrësit, gjendet brenda një teksti latinisht.
Shkrimtarëve shqiptarë nuk u mbetej veçse ky model: të strehonin tekste të kursyer shqip, brenda teksteve të gjuhës latine, të cilën nuk e kapte dot ligji osman. Me fjalë të tjera, të shpresonin që ca modele të gjuhës së tyre të rrezikuar, t’i strehonin për mbrojtje në trupin e ftohur të një gjuhe që nuk frymonte më.
Më lejoni ta mbyll fjalën time me këtë përfytyrim, që sa ç’duket tragjik, aq është edhe mallëngjyes në simbolikën e vet. Simbolikën e shpëtimit që gjuha e popullit tim ka kërkuar te gjuha, që vërtet nuk ishte më e gjallë, por pa të cilën nuk mund të përfytyrohet qytetërimi europian. Ju faleminderit.
(Fjalimi (Lectio magistralis) i mbajtur nga Ismail Kadare me rastin e pranimit të Doctor honoris causa në Shkencat e komunikimit social, nga Universiteti i Palermos, 11 qershor 2007.) konica.al /KultPlus.com
Shqipja është një nga gjuhët më të zhvilluara flektive (me nyja e parafjalë). Falë kësaj cilësie e, padyshim, gjithë mekanizmave të tjerë të saj, ajo përballoi lehtë, shumë më lehtë se ushtritë e princave shqiptarë, sulmin osman.
Sulmi i turqishtes, që ishte gjuhë aglutinative (që manovron me prapashtesa), ishte një lloj sulmi i një mamuthi të ngathët që lufton kryesisht me bisht kundër një luani që përdor më shumë dhëmbët dhe kthetrat. Asnjë gjuhë tjetër dhe asnjë shkollim në Europë nuk kanë pasur një martirizim të tillë: pesë shekuj dënim.
Për të mos u zgjatur, mjafton një statistikë tmerruese nxjerrë nga “Historia e shqiptarëve”, e francezit Serge Metais, botuar në vitin 2006, Paris. Tabloja e shkollimit është e pabesueshme. Më 1887, në Shqipëri kishte tre mijë shkolla, prej të cilave një mijë e dyqind shkolla publike turke, po aq shkolla private greke, treqind shkolla bullgare, serbe dhe vllahe, shkollë shqipe vetëm një, me drejtor Pandeli Sotirin!
Pra, gati çdo gjuhë lejohej të mësohej në “perandorinë tolerante”, përveç njërës: gjuhës shqipe! Dhe historia s‘mbaron me kaq. Katër vite më pas, Pandeli Sotiri vritet, shkolla shqipe mbyllet! Kjo është e vërteta, që ende nuk është shpalosur qartë përpara popullit shqiptar. Por rimohuesit nuk e duan këtë të vërtetë. Në vend të saj, ata duan të vendosin një tjetër histori.
Siç u pa më lart, për ata pushtimi, pra, sundimi osman nuk ka qenë i keq. E keqe dhe kundërproduktive ka qenë qëndresa e Gjergj Kastriotit. Duke e sulmuar Kastriotin, më shumë se njeriun e shpatës, ata sulmojnë vizionarin e madh, princin, që, ndryshe nga të tjerët, e ktheu vështrimin drejt Europës. Në këtë mënyrë, bashkë me doktrinën e lirisë, ai nismëtoi programin më europianist shqiptar, më modernin program të këtij populli.
Është e qartë tani përse rimohuesit shqiptarë janë kundër testamentit të tij. Teza e tyre se sundimi osman s‘ka qenë i keq, e keqe ka qenë qëndresa, mund të përkthehet fare saktë: e mirë për Shqipërinë nuk është Europa, por Azia. Andej, pra, të kthehemi!. / KultPlus.com
“Gazeta shqiptare” botoi pak kohë më parë një letër të Arshi Pipës, personalitet i njohur i disidencës shqiptare, drejtuar botuesit anglez “Serpent Tail”, lidhur me përkthimin dhe botimin në anglisht të romanit “Kronikë në gur”, përcjell Konica.al
E paraqitur nga studiuesi Myftar Gjana, kjo letër, sipas tij, është e fundit, në serinë e letërkëmbimit të Arshi Pipës me botuesin anglez. Ajo mban datën 27 tetor 1986, është nxjerrë nga arkivi personal i autorit dhe botohet për herë të parë në Shqipëri.
Pak kohë pas kësaj, më 7 shtator të këtij viti, e njëjta gazetë botoi fragmente të një studimi tjetër të Arshi Pipës, të titulluar prej gazetës “Kundër Kadaresë”, titull gjithsesi i habitshëm, ngaqë ajo që shkruhet në këtë studim, jo vetëm që nuk është kundër, por është e favorshme, madje tepër e favorshme për shkrimtarin. Pavarësisht nga kjo, studiuesi M. Gjana paralajmëron se do të botojë së shpejti shkrime të tjera të rëndësishme të Arshi Pipës për letërsinë shqipe, kryesisht për autorët që kanë qenë në qendër të vëmendjes së tij. Është për t’u çmuar nisma e zotit M. Gjana që po vë në vëmendjen e publikut dokumente sa të rralla aq dhe të rëndësishme.
Siç del nga intervista shoqëruese e M. Gjanës, letra e A. Pipës drejtuar botuesit anglez, parathënia aq shumë e dëgjuar e tij për “Kronikë në gur”, botuar pas refuzimit anglez në revistën amerikane “Tellos” më 1987, si edhe shkrime të tjera, që do të shohin dritën e botimit, në një mënyrë ose një tjetër, kanë lidhje midis tyre.
Rrjedhimisht, ato kanë lidhje me një incident të njohur publik, për të cilin është folur shumë, por që ka mbetur i pazbërthyer plotësisht. Ngjarja, pjesë të së cilës janë këto shkrime, duke e pasur zanafillën në kohën e komunizmit, ka pasur një histori vijuese më pas, në kohën kur komunizmi po rrëzohej, e fill pas kësaj, në vitet e para të tranzicionit. Për të është folur shumë, është shkruar mbarë e mbrapsht, janë thënë të vërteta e gjysmë të vërteta, janë bërë spekulime, aq të pashmangshme në kësi rastesh.
Incidenti e kapërcen dukshëm vetveten dhe kronikën letrare. Ai ka lidhje me atë katastrofë morale që ndodhi në Shqipëri, kur regjimi i përmbysur arriti të prishë drejtpeshimin e jetës së vendit. Shumë ngjarje mbetën të errëta dhe të tilla vazhdojnë të mbeten, sepse në Shqipëri forcat që janë të interesuara për fshehjen e së vërtetës, madje për varrosjen e saj, janë ende zotëruese.
Lidhur me këtë dosje, një pjesë e së cilës sapo ka nisur t’i bëhet e njohur publikut shqiptar, si autor që është interesuar drejtpërdrejt ngaqë ka lidhje me veprën e tij, dëshiroj të ndihmoj në sqarimin e së vërtetës. Për të vërtetën kanë nevojë të gjithë, duke përfshirë edhe ata që nuk janë më, dhe zëri i të cilëve vjen nëpërmjet dokumenteve, siç është në këtë rast zëri dhe kujtimi i Arshi Pipës. /KultPlus.com
Edhe kur kujtesa ime e lodhur Ashtu si ato tramvajet e pasmesnatës Vetëm në stacionet kryesore do të ndalojë, Une ty s’do të harroj.
Do të kujtoj Mbrëmjen e heshtur, të pafund të syve të tu, Dënesën e mbytur, rrëzuar mbi supin tim Si një dëborë e pashkundshme.
Ndarja erdhi Po iki larg teje… Asgjë e jashtëzakonshme, Veç ndonjë nate Gishtat e dikujt do të mpleksen në flokët e tu Me të largëtit gishtat e mi, me kilometra të gjatë… / KultPlus.com
Pas tërmetit që përshkroi vendin tonë, instalacioni me thasë jute i artistit Ibrahim Mahamanga Gana, ka mbuluar Galerinë Kombëtare të Arteve.
Kjo vepër ka ngritur shumë pyetje tek njerëzit e thjeshtë, ndërsa është frymëzuar nga “Pallati i ëndrrave” të Ismail Kadaresë, transmeton KultPlus.
Në mëngjesin e 26 nëntorit, pas tërmetit që përshkroi vendin tonë, kryeqytetasit panë se ishte mbuluar me thasë jute të kafenjtë edhe Galeria Kombëtare e Arteve. Dilemës së tyre, se ccfarë kishte ngjarë apo nëse ka pësuar dëmtime në strukturë godina 45-vjeçare e artit, përfaqësuesit e këtij institucioni i përgjigjen duke thënë se: “Është thjesht një vepër arti, bëhet fjalë për “Pallatin e ëndrrave” të artistit Ibrahim Mahama, që ishte konceptuar për t’u inauguruar në datë 27 nëntor, në kuadër të ekspozitës “Tirana Durim”.
Por çfarë është kjo vepër arti me thashë jute frymëzuar nga romani i Ismail Kadaresë “Pallati i ëndrrave” (2012-2019)? Vepra synon të paraqesë kontradiktat /paradokset e qenësishme brenda historisë dhe format e punës që shfrytëzohen në kohën e sotme.
Në koncepti kuratorial të veprës vet artisti shpjegon për instalacionin se: “Kontradiktat/paradokset ekzistojnë brenda objekteve me të cilët unë punoj, sikurse edhe në marrëdhënien midis meje dhe bashkëpunëtorëve të mi. Unë i shikoj bashkëpunëtorët, për të përmendur disa prej tyre si Bintu-ja, Samsia, Abdallai, Roberta, Kennedy, Arija, midis të tjerëve, si aktorë brenda realizimit të punimeve, sikurse dhe objekti në vetvete.
Ekzistojnë momente shumë të rëndësishme detajesh brenda instalimeve të mëdha që unë realizoj me Bintu-në dhe ekipin në vendet e shumta të realizimit ku ne punojmë. Gjithmonë kam qenë i interesuar për mbetjet, qoftë nga bashkëpunëtorët që vijnë në punë apo qoftë nga vendet e realizimit (studio, magazina ushqimesh, hekurudha, kantiere ndërtimi, parqe dhe shumë të tjera), dhe si ndikojnë ato tek estetika e përgjithshme.
Shkëmbimi është një proces që unë e vë shumë në zbatim nga momenti i mbledhjes së objekteve, tek realizimi i punimeve në vende të ndryshme nëpërmjet negociatave të ndryshme, e deri tek ndërhyrja e tyre në vende specifike dhe më vonë.
Me blerjen e materialeve të reja dhe shkëmbimin e tyre me materiale të vjetra, brenda këtyre sistemeve të ndryshme, i jepet formë mënyrës sesi del rezultati përfundimtar i punës estetike. Këto shkëmbime, ku nuk kërkohet përdorimi i termave monetare në transaksione të drejtpërdrejta, por në blerjen e gjërave të nevojshme, në dhënien e gjërave që janë të nevojshme për palën tjetër, në dhënien e objekteve si thasë ose gjëra të tjera”.
Ibrahim Mahama (lindur më 1987) në Tamale, Gana, është një artist i cili jeton dhe punon në Akra, Kumasi dhe Tamale, Ganë. E ka filluar praktikën falë interesit të tij për historinë e materialeve dhe arkitekturën. Dështimi dhe vonesat, të sjella përmes formave specifike, gjithmonë informojnë zgjedhjet e tij mbi vendet që ai beson se punimet jo vetëm që i zënë, por janë gjithashtu të zëna brenda punimeve/objekteve.
Mbetjet dhe pikat e kaosit, të regjistruar si shenja brenda formave që ai përzgjedh, na paraqesin këndvështrime alternative të shikimit të materiales/kushteve të punës së shoqërisë. Forma është e rëndësishme. Punimet e tij përfshijnë objekte prej thasësh jute që përdoren për të transportuar mallra në degradim e sipër dhe që më pas qepen bashkë me anë të një rrjeti bashkëpunëtorësh nën kushte specifike pune të cilat më pas mbivendosen në arkitekturë. Politika e “dorës” dhe lidhja e saj paralele me format arkitekturore bëhet shumë më e dukshme. Punimet e tij, një linjë e drejtë përmes skeleteve të historisë, kanë trajtuar gjithashtu forma që lidhen me Luftën e Dytë Botërore dhe jetën e baktereve.
Punimet e tij janë ekspozuar në Bienalen e 56-të, 57-të dhe 58-të të Venecias, në documenta 14 në Athinë dhe Kasel, Akra, Imazhet – një Ere e Krijuar nga Ne, Danimarkë, ishulli është ai që deti rrethon, Valeta 18, Maltë, dhe Pamje Spektaklesh, Kumasi, Ganë dhe Puna e të Shumtëve pranë Fondacionit ‘Norval’, Cape Toën dhe aktualisht Parlamenti i Fantazmave pranë Galerisë së Artit ‘Ëhitëorth’ në Mançester. Gjatë vitit 2018 ka kryer një vit në rezidencë me DAAD në Berlin. Në mars të këtij viti ka hapur SÇA Tamale, një hapësire e menaxhuar nga artistë, e ngritur dhe dedikuar retrospektivës së praktikave të cilat kanë lindur gjatë shekullit të 20të.. Interesat e tij aktual përfshijnë përdorimin e formave të veçanta arkitekturore brenda historisë në formimin e hapësirave të frymëzuara nga potencialet e dështimeve të modernizmit.
Ekspozita “Tirana durim” nga data 11 dhjetor do të jetë e hapur edhe për publikun në Galerinë Kombëtare të Arteve./shqiptarja.com/ KultPlus.com
U ba nji javë qysh se ra termeti…shqiptaria mbare e kallzoi veten në solidaritetin me fatkeqët. Po ai “baba i kombit” Malo Kadare si s’u ndie kund gjallë këto ditë more?
Ki Malua që ia shiti shtetit shqiptar apartamentin në Tiranë per 300 mije euro…a din kush a ka dhurue ndonje cent hala per viktimat e termetit!? Me paret e taksapaguesve shqiptare asht ble ai apartament pra…i ka takue me ua kthye do euro shqiptareve në ditë fatkeqesie, në mos tana ato 300 mije… Do euro ti kish dhurue se s’po i mëton kush me futë hallexhinj te banesa ne Durrës…as “babait te kombit” dhe as Batonit te e tija në Qerret…
Skandal… ma mirë merrini nja dy familje që kane mbete në mes të rrugeve dhe strehojini në atë apartment “muze” të Malos mbasi asht ble me paret e taksapaguesve dhe atyne u takon…hiquni pallavrave me muze të shkrimtarëve të diktaturës…, KultPlus ka sjell statusin origjinal të Ilir Secit. /KultPlus.com
Portrete të figurave të njohura shpesh janë bërë produkt i punës së artistëve të ndryshëm, shkruan KultPlus.
Piktorit shqiptar
i cili jeton dhe vepron në Austri, Gazmend Freitag, ka realizuar portretet e një
numri të madh figurash të njohura, secilin me shumë pasion dhe përkushtim duke
i sjell në një mënyrë krejt të veçantë, shkruan KultPlus.
Magjepsja dhe
respekti për këto figura historike dhe bashkëkohore ka bërë që piktori Gazmend
Freitag, të sjell një kolazh të portreteve të cilat i ekspozon në vende të
ndryshme.
Koleksioni
gjithnjë në zgjerim i artistit është i rezervuar për ata poetë, luftëtarë dhe
filozofë, jeta dhe vepra e të cilëve është thelbësore për identitetin dhe
historinë e popullit shqiptar.
Më poshtë po ju sjellim portretet e këtyre figurave: Aleksandër Moisiu, Ali Podrimja, Bekim Fehmiu, Behgjet Pacolli, Çun Lajçi, Dua Lipa, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, Havzi Nela, Ibrahim Rugova, Ibrahim Kodra, Ismail Kadare, Klara Buda, Krist Maloki, Lasgush Poradeci, Martin Camaj, Shën Tereza, Nexhmije Pagarusha, Pjetër Bogdani, Princesha shqiptare Fevzia Fuad, Rita Ora. / KultPlus.com
Në vitin 2014, The Week publikoi listën e gjashtë librave që Kadare propozon për lexuesit e tij, libra të autorëve tjerë të cilët duket se shkrimtarit shqiptar i kanë lënë mbresë gjatë leximit.
“Ferri” – Dante Aligieri
Ky është libri i parë i Aligierit në kuadër të Komedisë Hyjnore, pasuar nga Purgatori dhe Parajsa. “Ferri” merret me njohjen dhe refuzimin e mëkatit, në rrugën drejt Zotit.
“Don Kishoti” – Miguel de Cervantes Saavedra
Ky libër flet për aventurat e Don Kishotit. Historitë mbi kalorësit legjendarë vazhdonin të ishin ende shumë të lexuar në periudhën kur Servantesi shkroi Don Kishotin. Këto lloj historish e idealizonin kalorësin i cili vriste dragonj, monstra dhe ushtri të pafundme armiqsh.
“Makbethi” – Shekspiri
Kadare është ngazëllyer nga Shekspiri dhe sidomos nga tragjedia e Makbethit. Makbethi eshtë njëra ndër tragjeditë e Shekspirit ku paraqitet lufta e përgjakshme për pushtet ne Skoci gjatë shekullit XI. Makbethi është një gjeneral në ushtrinë e mbretit dhe një ditë krejt papritur ai ndeshet me një magjistare. Magjistarja parashikon fatin e tij dhe i tregon se një ditë ai do të bëhej mbret, por se nuk e dinte se ku.
“Frymë të vdekura” – Nikolai Gogoli
Libri është shkruar në vitin 1842, ndërsa nisi me një letër që Pushkini i dërgoi Gogolit ku i tha se duhej të shkruante një roman mbi Don Kishotin në stilin rus. Mentaliteti, fajet, shfajësimet, morali rus është kryesori në këtë vepër.
Prestigjiozja irlandeze “The Irish Times” i ka kushtuar një artikull kryeqytetit shqiptar, në të cilin theksohet ndryshimi që është bërë në Tiranë, sidomos vitet e fundit.
“The Irish Times” shkruan për një sërë ndryshimesh të bëra në kryeqytet, duke filluar nga shtëpia e Ismail Kadaresë e cila është kthyer tashmë në një muze, e deri te Piramida që së shpejti do të shndërrohet në një qendër inovacioni.
Shtëpia ku Ismail Kadare jetonte para se të zhvendosej në Paris në vitin 1990, është një muze që duan ta shohin të gjithë. E njëjta gjë është bërë edhe me Shtëpinë e Gjetheve, e cila është e vendosur në qendër të Tiranës. Ajo u ndërtua në vitin 1931 dhe fillimisht funksiononte si klinikë. Gjatë luftës së Dytë botërore Shtëpia e gjetheve u përdor nga Sigurimi i shtetit për hetime, e sot është një muze ku gjithsecili mund të shuajë kuriozitetin e tij.
Ndërsa dy bunkerë, që Enver Hoxha i ndërtoi për t’u mbrojtur nga pushtuesit, tani janë shndërruar në muze e galeri.
Piramida prej betoni dhe xhami, që u ndërtua me synimin për të qenë një muze për Enver Hoxhën, do të shndërrohet në një qendër inovacioni dhe teknologjie, ku të gjithë, nga më të vegjlit te më të rriturit. do të kenë mundësinë të trajnohen në këtë fushë.
“E nëse sheh ish-Bllokun sot, një zonë që më parë ishte e bllokuar pasi në të jetonte Hoxha dhe aleatët e tij, tani është plot me bare e kafene. Madje kryetari i Bashkisë së Tiranës Erion Veliaj ka thënë se një pjesë e vilës së Enver Hoxhës e cila ndodhet në këtë zonë, së shpejti do të shndërrohet në shtëpinë e artistëve. Top Channel / KultPlus.com
Kapardisja është një cilësi e përgjithshme njerëzore. Atë e gjen kudo në botë, por te ballkanasit veçanërisht. E veçanërisht te shqiptarët.
Kronika e gjatë e gadishullit tonë nuk mund të kuptohet mirë pa të. Madje shpesh është vështirë të dallohet ku mbaron kufiri i një bëme dinjitoze, madje trimërore e ku nis kapardisja. Kjo e fundit është e ndërthurur shpesh me të gjitha ato tipare, të mbara e të mbrapshta, të njeriut ballkanas duke i dhënë një theksim të veçantë si veseve, si virtyteve të tij. Si e tillë ajo pasqyrohet gjithsesi në vizionin për jetën, në mënyrën e sjelljes, të të menduarit, të të vepruarit e gjer në gjëra tepër të përditshme, siç janë veshja ose ecja e njeriut.
Megjithatë, për një habi të madhe, po të hetojmë me gjakftohtësi historinë e gjatë të popullit shqiptar, vërejmë se ndërsa ka qenë tepër e pranishme në jetën e përditshme, kjo sëmundje nuk është dëshmuar aq sa pritej në atë sferë, ku dëmtimet e saj janë vërtetë fatale: midis prijësave shqiptarë, ata që sot quhen “liderë”.
Duke mos u ndalur te trillet ose kapardisjet e princave dhe feudalëve shqiptarë të mesjetës, të cilat nuk ishin as më të pakta e as më të shumta se ato të sivëllezërve të tyre europianë e bizantinë, kronika historike nuk jep as dëshmi krenarie boshe, e as veprime kapardisëse të prijësit më të shquar të shqiptarëve e të krejt ballkanit, Gjergj Kastriotit. Dhe ky kont shqiptar, që u ngrit befas në një lartësi marramendëse, që u rrethua me legjenda për së gjalli, që iu dhanë tituj e cilësime, që do t’i ëndërronte çdo princ i kohës, së fundi, që u prit disa here me triumf në qendrat e Europës e në Vatikanin e fuqishëm, e ka patur rrezikun që të binte në dashuri me veten.
As Gjergj kastrioti, Skënderbeu, as rilindasit e shquar shqiptarë më pas, qoftë prijësat e mendimit, qoftë ata të veprimit, nuk dhanë asnjëherë shenja të një krenarie a vetëkënaqësie të zbrazët. Dhe kjo vetpërmbajtje, ky dinjitet i madh, ka vetëm një shpjegim: ata ishin të përgjegjshëm për fatin e rëndë të popullit të tyre. Me fjalë të tjera, ata kishin kuptuar se historia i kishte vënë ata në krye të një populli të rrezikuar e të goditur rëndë, ndaj as mburrjet e as ethet e lavdisë s’mund të kishin vend në kokat e tyre.
Shpallësi i pavarësisë së shqipërisë, ismail qemali, ndonëse vinte në një vend të vogël, nga poste të larta të një perandorie të madhe, nuk u shqua asnjëherë për delire mendjemadhësie. E po ashtu, pas tij, nuk dha shenja të tilla peshkopi fan noli, ndonëse ishte i ndërgjegjshëm se ishte kryeministri më i kulturuar i ballkanit dhe një nga krerët e kulturës europiane të kohës.
Eshtë folur mbarë e mbrapsht për mbretin Zog, por kurrkush nuk ka përmendur gjëkundi sjellje ngrehaluce të tij, e as dehje nga lavdia, ndonëse vinte nga një mjedis ku ato kultivoheshin e, ndonëse, u shpall mbreti i parë i shqiptarëve.
Në periudhën komuniste mburrjet verbale të udhëheqjes, kërcënimet ndaj botës perëndimore dhe vetëdehja për të ashtuquajturin lulëzim të vendit, mbetën më tepër në sferën teorike, si pjesë e një sistemi politik të dështuar. Ato nuk shoqëroheshin dot me sjellje e bëma të rrokshme nga individët e udhëheqjes, ngaqë këtë gjë nuk e lejonte ankthi politik, pré e të cilit ata ishin të gjithë. Koha e kapardisjes së madhe i erdhi shqiptarëve, ose më mire klasës politike të tyre, atëherë kur ajo pritej më pak: pas rënies së regjimit komunist. Mund të thuhet pa frikë se, për dhjetë vjet, njerëzit e politikës shqiptare, u mburrën e u ngrefosën më shumë se gjithë paraardhësit e tyre, gjatë dhjetë shekujve.
Ishte një trishtim i madh të vëreje se si një pjesë e këtyre politikanëve harruan krejtësisht se çfarë u besoi historia: nxjerrja nga mjerimi e nga tronditja psiqike e një populli që kishte vuajtur aq shumë e që kishte nevojë më në fund për jetë, për shëndoshje trupore e shpirtërore, me fjalë të tjera për normalitet.
Të pajisur jo vetëm me një mendje të varfër, por edhe me karakter të dobët (shpesh pasojë e logjikshme e së parës), pa kurrfarë strukture morale, këta njerëz të rëndomtë nuk e përballuan e as mund ta përballonin misionin që u vuri koha. Në vend të ulnin kokën përpara dramës së popullit të tyre, të ulnin kokën jo për përvujtni morale, por për të kuptuar më mirë përse janë në krye të vendit, këto natyra të varfëra u dehën nga shija e pushtetit, nga veturat, rojet, pritjet e kamerat e televizionit. Kjo do të shoqërohej natyrisht, ashtu siç u shoqërua , nga një mllef i verbër kundër kundërshtarëve politikë, nga një korrupsion i pafund, dhe nga një shpërfillje e plotë për interesat dhe tragjedinë e vendit. Megjithë këtë sjellje të papërgjegjshme, kapardisja kishte përherë pjesën e saj. Stili i jetës së një pjese të politikanëve shqiptarë, ishte i papranueshëm për çdo kohë e çdo shoqëri. Pozat e tyre, dëshira për t’u bërë stare, hidhësia prej mistreci, rrezatimi i urrejtjes e gjer te e folura “sensacionale”, kinse me metafora (e atyre që aq keq e flasin gjuhën shqipe, sa s’dinë përdorimin e njëjësit e shumësit dhe një frazë që e fillojnë me “ju” e mbarojnë me ti).
Një pyetje bëhet kudo në Shqipëri, në Kosovë e jashtë tyre: si është e mundur një ngrefosje e tillë? Sepse sëmundja e kapardisjes së një pjese të “liderëve” është bërë e përgjithshme kudo në viset shqiptare. Njerëzit kanë të drejtë të habiten, sepse ngrefosje do të thotë verbëri, do të thotë shurdhëri, do të thotë shpërfillje e plotë për atë që po ndodh me popullin shqiptar. Mjafton të jesh disa ditë në Shqipëri, mjafton të shikosh sfilitjen e vendit, varfërinë, nervozizmin, mungesën e rendit, mungesën e dritave, mungesën e ujit, që çdo krenari e zbrazët, çdo kapardisje, të fluturojë në çast, për t’ia lënë vendin një brenge të thellë. Kjo përsa i përket vendit amë. Kurse për Kosovën e për “liderët” e saj, mjafton pamja e katundeve që digjen, e fëmijëve të vrarë, e njerëzve që shpërngulen nën vërshëllimën e predhave, për të hequr dorë një herë e përgjithmonë nga çdo mburrje e pozë përpara kamerave të TV.
Mirëpo një pjesë e “liderëve”, si në Shqipëri, si në Kosovë, nuk heqin dorë nga mburrjet. Ngrehalucë të pandreqshëm, krejtësisht të pandjeshëm ndaj dramës së popullit, që i ka nxjerrë, të dashuruar pas vetes dhe pas fjalëve të tyre të papërgjegjshme, vazhdojnë të jenë si të dehur nga telefonat celularë, nga mikrofoni që iu afron çdo gazetar, nga nderimet me të cilat i presin andej këndej.Harrojnë se ai interesim e ato nderime nuk janë për ta, por për popullin martir shqiptar. Ky qëndrim i papërgjegjshëm shoqërohet me trille e me gjeste kinse të bujshme. Njëri mburret se është ai që e ka në dorë ç’do të vendoset në Rambuje, se po të mos dojë ai, e të mos shkojë ai, gjithçka duhet të prishet. E një tjetër që nuk ka shkelur kurrë në Kosovë, jep mësime patriotike, bën thirrje që në emër të kësaj apo asaj, që Kosova të bëhet shkrumb e hi. E kështu me radhë, e kështu pa fund. Dhe është gjithmonë populli shqiptar që paguan, që mjerohet, që digjet e kullon gjak. Kurse këta “biznesmenë të lirisë” s’pësojnë kurrë asgjë.
Asgjë nuk i prek shpirtrat e tyre veç smira dhe etja e pushtetit. Ato janë e vetmja gjë që e gjallëron mendjen e tytre të varfër: Jam unë që vendos e jo ti, jam unë që duhet të hipi në avion, që duhet të pyetem, që duhet të nderohem, që duhet të thirrem në gosti, që duhet të shpallem shef etj., etj. Ndërkaq, si gjithmonë, në Ballkanin tonë heroik aq edhe servil, nuk mungojnë kurrë puthadorët, sejmenët dhe lajkatarët. Pas Rambujesë, një pjesë e mediave shqiptare, në vend të merreshin seriozisht me analizën e asaj që ndodhi, e sidomos, asaj që do të ndodhte, filluan lajkat për bëmat e njerit apo të tjetrit. Ca legjenda, ca fakte të neveritshme, imorale e të pabesa filluan të serviren si heroike. Kështu, sahanlëpirësit nisën të ekzaltohen që X –i nuk pyeste fare për ministrat e Europës, apo që Y- i e la ministren amerikane Ollbrajt të priste orë të tëra te dera, etj., etj. Edhe sikur këto dokrra të ishin të vërteta, ato do të ishin jo lavdia, por turpi ynë në Rambuje. Dhe jo vetëm turpi: ato do të ishin një njollë e zezë, dëshmi e maçizmit, e injorancës dhe e paburrërisë sonë përpara një ministreje dhe një gruaje. Një pjesë e “liderëve” shqiptarë, si në Shqipëri, si në Kosovë e gjetkë, kanë nevojë të ngutëshme të qytetërohen. Ata janë shumë larg nivelit të përfaqësimit që meritonte populli shqiptar. Ky popull është i varfër e është i rreckosur, por është drama e tij e rëndë që kërkon, ashtu si çdo tragjedi, një nivel të lartë të përfaqësimit.
Mësimi numër një që, duhet të nxjerrin “liderët” shqptarë, është se nuk ka dhe nuk mund të ketë lavdi për askënd, në qoftë se populli yt është në mjerim e në robëri. “Liderët” shqiptarë duhet të rrijnë kryeulur përpara kësaj gjëme që ende nxin në sytë tanë. Të rrish kokëulur nuk do të thotë të rrish pa dinjitet. Përkundrazi, pa dinjitet gjykohen ata, që në një ceremoni varrimi zgërdhihen. Populli shqiptar ka përpara ditë tepër vendimtare për fatin e tij. Në qoftë se “liderët” shqiptarë e ndiejnë se janë të paaftë të kuptojnë peshën e përgjegjësisë që kanë, ata duhet t’ua lenë vendin të tjerëve. Gjithmonë do të ketë njerëz që do ta kuptojnë më mirë këtë popull, që do të kenë më shumë dhembshuri për të, me fjalë të tjera, që do ta prijnë siç duhet.
Për “Courrier International”, Paris, shkurt 1999 – përmbledhur në libërthin “Mbi krimin në Ballkan” – Ismail Kadare. / KultPlus.com
Shkrimtari 83-vjeçar shqiptar Ismail Kadare tha të mërkurën në Seul të Koresë së Jugut se ishte i lumtur që nderohej me çmimin prestigjioz Pak Kyong-ni për vitin 2019.
Çmimi do t’i dorëzohet shkrimtarit më 26 tetor në qytetin Wonju me një ceremoni të veçantë.
Duke iu përgjigjur interesimit të gazetarëve jugkoreanë në Qendrën e Shtypit në Seul, Ismail Kadare tha se “Shqipëria ka qenë një ndër vendet më të izoluara në Evropë, një vend komunist nën diktaturë.”
Por, shtoi ai, Tiranën e ndan vetëm një distancë e shkurtër nga Italia dhe “njerëzit mund ta ndienin ndikimin e botës perëndimore. E megjithatë, ata bënin sikur një ndikim i tillë nuk ekzistonte. Ishte e ndaluar të flisje se sa afër ishte bota perëndimore.”
“Shumica e shkrimtarëve në atë kohë ishin të censuruar nga qeveria. Në Kushtetutë thuhej se nuk mund të shprehje mendime nëse ato ishin kundër regjimit. Shumë nga shkrimtarët ishin në situata të rrezikshme dhe disa u burgosën. Jeta ime është e vetëm njëra nga ato mijëra raste,” tha shkrimtari Kadare.
Ai foli për frymën universale të letërsisë dhe tha se edhe në Shqipërinë dikur të izoluar njerëzit megjithatë dinin për Korenë dhe për realitetin e dyfishtë të popullit korean.
Pastaj shkrimtari iu përgjigj pyetjeve të gazetarëve.
Duke folur për fituesin e Nobelit në letërsi për vitin 2019, shkrimtarin Peter Handke, i cili u bë objekt debatesh për lidhjet e tij me Sllobodan Millosheviçin, Ismail Kadare tha se është dakord me mendimin e shumë kritikëve të tjerë. Akademia Suedeze nuk duhet t’ia kishte dhënë çmimin Handkes, tha ai.
“E njoh personalisht Handken dhe kam ngrënë drekë me të disa herë. Mendoj se ekziston një vijë që letërsia nuk duhet ta kalojë, por Handke e kaloi atë. Vrasja nuk duhet të pranohet nën asnjë rrethanë,” tha Kadare.
Ai tha se ka qenë vetë viktimë e censurës dhe shtypjes së qeverisë dhe se kjo mund ta ketë bërë të jetë kaq i ndjeshëm ndaj kësaj çështjeje.
Çmimi Pak Kyong-ni do t’i dorëzohet Ismail Kadaresë më 26 tetor në qytetin Wonju të provincës Gangwon.
Ky është çmimi i vetëm ndërkombëtar letrar që Koreja e Jugut u jep shkrimtarëve. / KultPlus.com
Ismail Kadare është fituesi i çmimit të njohur koreano-jugor të letërsisë, Pak Kyong-ni, si mirënjohje për artin e tij me vlera sociale, që buron nga përvoja historike e popullit shqiptar, sipas agjencisë koreano-jugore të lajmeve, Yonhap.
”Kadare, 83 vjeç, ka qenë një nga autorët më me ndikim në Evropë që nga debutimi i tij i parë në vitet ’60. Në 2005 ai u bë shkrimtari i parë që mori çmimin Man Booker International për të gjithë punën e tij. Ai është kandiduar shpesh edhe për çmimin Nobel në Letërsi”, shkruan ”Korean Herald”.
”Ai debutoi në vitin 1963 me ‘Gjenerali i ushtrisë së vdekur’, ndërkohë që në veprat e tij më të mira përfshihen edhe ‘Kështjella’, ‘Prilli i thyer’ dhe ‘Lulet e ftohta të marsit”, shton ajo. ”Shqipëria ka qenë një nga kombet më të izoluara në Europë. Ishte një vend komunist nën regjimin diktatorial”, deklaroi Kadare në frëngjisht gjatë një konference për shtyp të mbajtur sot në Qendrën e Shtypit në Gwanghwamun.
Shqipëria ishte vendi i fundit në Europë që përjetoi rënien e regjimit komunist në vitet 1990. Duke luftuar kundër shtypjes qeveritare, Kadare kërkoi të migronte në Paris pak kohë përpara rënies së regjimit.
“Kur librat e mi u botuan për herë të parë në botën perëndimore, këto vende ishin kombet që Shqipëria i kishte etiketuar si armiq”, tha Kadare.
”Mendohej që të drejtat e njeriut nuk respektoheshin në Shqipëri. Duke shkruar romane në një komb të tillë, unë u gjenda në një situatë të çuditshme. Përvojat duhet të reflektoheshin në veprat e mia”, shton ai.
Ai njihet për përdorimin e miteve dhe fabulave për të satirizuar regjimin komunist. “Nuk jam i vetmi që përdor imagjinatën për të shkruar. Satira praktikohet në Shqipëri dhe në shumë vende të tjera komuniste”, tha ai duke iu referuar këtij zhanri si “një fantazi e përpunuar e historisë”.
“Për mua dhe shkrimtarët e tjerë, satira është një mënyrë për të shprehur mendimet tona kundër shtypjeve të pushtetit të regjimeve komuniste”, deklaroi ai. Ceremonia zyrtare do të zhvillohet të shtunën në Toji Cultural Center në Wonju, në provincën e Gangwonit.
Vlera e këtij çmimi është 100 milionë won (84 173 dollarë). Top Channel / KultPlus.com
Të gjitha gazetat dhe portalet shqiptare botuan këto ditë një tekst me titull “Çfarë ka shkruar Kadare për Peter Handken njëzet vjet më parë në ditarin e tij për Kosovën Ra ky mort e u pamë”. Fillimisht, teksti në fjalë doli në gazetën letrare “ExLibris” të botuesit të Kadaresë dhe pastaj e publikuan pothuajse të gjitha mediat në Tiranë, në Prishtinë e gjetkë.
Në këtë tekst, të cilin po e citojmë të plotë, thuhet:
“Televizioni austriak më kërkon një mendim për qëndrimin e Peter Handkes. Në Austri dhe në Gjermani ka fushatë të ashpër kundër tij. Ai qëndrim, ç’është e vërteta, më shumë se zemërim, më ka shkaktuar brengë. Siç ndodh me njerëzit që i njeh. Siç ndodh me sjelljet që ndryjnë brenda një mister.
Shkrimtari më i njohur i Austrisë. Me nënë sllovene. Frankofon. Prej vitesh, duke qenë këshilltar pranë shtëpisë botuese austriake Residennz Verlag, është ai që ka propozuar librat e mi për përkthim.
E kam njohur para ca vitesh në Paris. Ambasadorja e Austrisë në Francë na ftoi për darkë të dyve, bashkë me gratë. Gruaja e tij franceze është e admirueshme.
Nuk e gjej dot ç’grerëz e ka pickuar. Gjithë ai tërbim kundër shkrimtarëve boshnjakë, gjithë ai zell për të mbrojtur krimet serbe në Bosnjë e pastaj në Kosovë.
Një shkrimtar kroat përpiqet ta shpjegojë me zanafillë frojdiste. Nuk më besohet.
Ndërkaq, nga darka në ambasadën austriake më kujtohet një frazë e tij. Një frazë disi e veçantë, e thënë me njëfarë pikëllimi:“nuk jam më i njohur si më parë”.
A mund të jetë atje ana e së keqes? Ndoshta, pse jo”. (Shënimi mban datën: 20 prill 1999).
Puna e parë që bëra pas leximit të këtij teksti qe shfletimi i librit Ra ky mort e u pamë. E kam lexuar këtë libër qysh në kohën kur doli nga shtypi, në vjeshtë të vitit 1999 dhe i jam kthyer disa herë të tjera më vonë, por ja që ky tekst nuk më kujtohej. Dhe s’kishte si të më kujtohej, sepse ai mungon në botimin e parë. Aty ka një shënim të datës 17 prill dhe një tjetër të datës 21 prill, por 20 prilli është bosh. Nuk ka asnjë shkronjë, madje as ndonjë shenjë tjetër, fjala vjen, pikat e heshtjes (…) .
Pak është të thuash se u befasova, sepse botuesi nuk e shoqëron tekstin me kurrfarë shpjegimi, pra nuk thuhet se nga cili botim është marrë shkrimi, ndërkohë që lexuesit i referohen rëndom botimit të parë, që është edhe më i rëndësishmi. Si shpjegohet fakti që në botimin frëngjisht, botuar po atë vit (1999), ky tekst figuron, kurse në botimin shqip mungon? Gabim teknik apo shmangie e qëllimshme? Për të mos i irrituar lexuesit shqiptarë, veçanërisht ata kosovarë, në njërën anë, por edhe për të mos u hatëruar me Handken, “këshilltarin e shtëpisë botuese austriake Residennz Verlag”, në anën tjetër, ky tekst është hequr në botimin shqip, por nuk është prekur në botimin frëngjisht. Sepse, “Handke është frankofon”; gruaja e tij është franceze; jetojnë në Francë…Do të doja ta kem gabim, por kësaj i vjen, me keqardhje po e them, era kalkulim!
Përse botuesi shqiptar bën gabime teknike, kurse ai francez jo?
Është pritur gjatë këtyre ditëve nga shkrimtari ynë, kandidat shumëvjeçar për Çmimin Nobel, një reagim lidhur me vendimin e Akademisë Suedeze për t’i dhënë Handkes Nobelin për Letërsi, por ai mungoi. Kadareja u mjaftua me atë që kishte shkruar njëzet vjet më parëpër takimin me këtë shkrimtar.
Takimi, në të vërtetë darka e Kadaresë me Handken, ndodh në një kohë të papërshtatshme: më 20 prill 1999, në kulmin e terrorit serb në Kosovë. Vetë Kadareja shkruan:“në mes të prillit 1999 u krye një nga krimet më të tmerrshme që ka njohur historia e Ballkanit: zhbërja e Muçollëve. 53 vetë të masakruar, pastaj të djegur me karburant. 24 fëmijë nën moshën 14 vjeçare. 10 vajza mbi këtë moshë, 12 gra, 2 pleq, 3 burra dhe dy bujtës të panjohur (…). Ajo që mbeti nga familja e katër vëllezërve Muçolli ishin dy enë të mëdha: njëra me mbeturina eshtrash të karbonizuara, tjetra me stolitë e grave e lodrat e fëmijëve, të ngjitura njëra me tjetrën nga zjarri”.
Në qoftë se kjo masakër, “një nga krimet më të tmerrshme që ka njohur historia e Ballkanit”, paskësh ndodhur “në mes të prillit”, siç thotë vetë Kadareja, atëherë përse pranon të darkojë me njeriun i cili jo vetëm që s’i ka gjykuar këto krime me asnjë fjalë, por ka bërë krejt të kundërtën: e ka mbështetur pa rezervë agresorin?
Handke shkruan me simpati për fshatarët serbë, që punojnë tokën e pinë raki, por nuk ndien kurrfarë dhimbjeje për fshatarët shqiptarë, qëgrihen nga “idhulli” i tij, Sllobodan Millosheviç.
Si mund të hahet darkë me një njeri, qoftëky edhe shkrimtar gjenial, që ka gjithë atë zell për të mbrojtur krimet serbe në Bosnjë dhe në Kosovë?
“Shkrimtari më i njohur shqiptar” Ismail Kadare pranon të hajë darkë me “shkrimtarin më të njohur austriak” Peter Handke në ambasadën e Austrisë në Paris si të mos kishte ndodhur asgjë, ndërkohë qënë Kosovë, pikërisht në kohën kur darkëtarët (fjalë e krijuar nga Kadareja) shijojnë pijet dhe ushqimin e shijshëm, është në vlugun e tij krimi gjakatar për spastrimin e territorit të “krahinës jugore serbe” nga shqiptarët.
Shumë pikëpyetje e dilema nxjerr në pah teksti i shkurtër i Kadaresë! Të fillojmë nga fjalia e parë: “Televizioni austriak më kërkon një mendim për qëndrimin e Peter Handkes”. Nuk kuptohet a i është përgjigjur kësaj kërkese apo jo shkrimtari ynë. Si duket jo. Ka dashur ta kursejë apo nuk ka dashur të bëhet pjesë e “fushatës”, që zhvillohej ndaj tij në Austri dhe në Gjermani.
Nëse rreth tryezës, në prani të gruas dhe ambasadores, për hir të mirësjelljes, nuk mund t’ia thotë troç mendimin,përse nuk e bën këtë në ditar?
Tepër dashamirës tregohet Kadareja ndaj Handkes! Përse? Ngaqë e paska rekomanduar për botim te botuesi austriak? Ngaqë sjellja e tij ndryn në vete një “mister”? Ç’mister, vallë? Në qoftë se është fjala për kompleksin edipian (babai i Handkes, një ushtar nazist gjerman, pasi e lë nënën e tij shtatzënë, vazhdon marshin luftarak), atëherë ka të drejtë shkrimtari kroat që ka dashur ta shpjegojë sjelljen e Handkes me zanafillë frojdiste.
Kjo është arsyeja që ky tekst mungon në botimin e parë të librit Ra ky mort e u pamë, që doli në kohën kur drama e Kosovës ishte ende e freskët. Gabimi teknik është një justifikim. Në nëntor të’99-s Kadareja erdhi në Prishtinë për të marrë pjesë në Panairin e Librit: të parin panair libri në Kosovën e lirë! Në mjediset e panairit, para një publiku të gjerë, u përurua edhe libri i tij, ditari për Kosovën, ndërsa ndër njerëzit që folën me atë rast isha edhe unë.
Kadareja ka bërë shumë për Kosovën, jo vetëm në kulmin e krizës së saj, në vitin 1999, por edhe më parë e më vonë dhe këtë nuk mund ta mohojë askush (unë jo se jo), por takimi i tij me Peter Handken në kulmin e terrorit serb në Kosovë, është një veprim jo i duhur ose, po të shprehemi me fjalët e tij,“një darkë e gabuar”.
Ftesën e ambasadores austriake shkrimtari ynë është dashur ta refuzonte, për të mbajtur qëndrim ndaj njeriut që mbështeste gjenocidin serb. “Do të ma zënë për të madhe bashkatdhetarët e mi”.
Por nëse nuk e ka bërë këtë, për aksh arsye, nuk e kuptoj përse përpiqet ta arsyetojë Handken dhe sjelljen e tij. “…nga darka në ambasadën austriake më kujtohet një frazë e tij. Një frazë disi e veçantë, e thënë me njëfarë pikëllimi: “nuk jam më i njohur si më parë”. A mund të jetë atje ana e së keqes? Ndoshta, pse jo”.
Të qenët “më pak i njohur se më parë” (do të duhej: “më pak i vlerësuar” se i njohur mund të bëhesh edhe për keq!) nuk mund ta arsyetojë sjelljen e tij skandaloze. Pastaj, të qenët “më pak i njohur”, në të vërtetë “më pak i vlerësuar”, në rastin e Handkes është pasojë e jo shkak.
Përse gjithë kjo keqardhje për Handken, gjithë ky mirëkuptim, kur ai e ka zgjedhur vetë, pa asnjë imponim, rrugën që ka zgjedhur?! Askush nuk e ka detyruar. Nuk është në natyrën e Kadaresë të jetë kaq i butë e i kujdesshëm. Në kohën kur Kadareja takohet me Handken, qoftë edhe me ndërmjetësimin e ambasadës së Austrisë në Paris, ai kishte botuar librinUdhëtim dimërornë lumenjtë Danub, Savë dhe Drinë: Drejtësi për Serbinë, në të cilin, siç e thotë vetë titulli, kërkon “drejtësi për Serbinë”. Verbëria tij etike është, siç u shpreh këto ditë një kritik nga Londra, “tronditëse”. Lemeritëse është, ndërkaq, po aq sa edhe qesharake, ideja e tij se do të donte të ishte “murg serb” “për të luftuar për Kosovën”, duke shpallur vend pelegrinazhi personal fshatin serb Hoçë e Madhe të Rahovecit,të rrethuar nga “ekstremistët shqiptarë”.
Ne nuk dimë ç’ka thënë Kadareja në darkën me Handken. Nuk kemi si ta dimë. Ne lexojmë atë që ka shkruar për këtë darkë në ditarin e tij. Dhe ajo që ka shkruar është shumë pak, në kuptimin: lë shumë për të dëshiruar.
Tepër dashamirës tregohet Kadareja ndaj kolegut të tij austriak. Fjalia e tij më e ashpër për të është: “Nuk e gjej dot ç’grerëz e ka pickuar”.
Te ditari i tij për Kosovën, Kadareja tregohet shumë i rreptë me shkrimtarin hungarez Gjergj Konrad, të cilin e kritikon me të drejtë për një paraqitje pro serbe në një forum ndërkombëtar. Akoma më i rreptë tregohet ndaj akademikut francez Marc Fumaroli për shkak të një artikulli të botuar në shtypin frëng: “Marc Fumaroli, akademik i Francës, përse jeni me vrasësit?”. Kurse për Handken mjaftohet vetëm me një fjali, që shpreh habi e keqardhje: “Nuk e gjej dot ç’grerëz e ka pickuar”.Në vend se të kërkonte mizën që e paskësh pickuar kolegun e tij austriak, Kadareja do të duhej t’i drejtohej atij me fjalët: “Zoti Handke, përse jeni me vrasësit?!”.
Autori i romanit Darka e gabuar shkrimtari ynë i madh Ismail Kadare, është bërë edhe vetë, me a pa dashje, pjesë e një “darke të gabuar” njëzet vjet më parë: darkës me shkrimtarin austriak apologjet të Millosheviçit, Peter Handke, të cilën tani, njëzet vjet pas, naivët tanë përpiqen ta paraqesin si një veprim largpamës!/KultPlus.com
Ismail Kadare ka vijuar rutinën e tij të përditshme duke pirë kafe tek Juvenilja pranë Parkut të Liqenit me botuesin dhe mikun e tij Bujar Hudhri, ndërsa në akademinë suedeze të çmimeve Nobel diskutohej emri i tij.
Gazeta Mapo ishte aty pranë për të tentuar një reagim para se të jepej çmimi, por shkrimtari dhe botuesi i tij nuk janë shprehur. Në kohën që doli lajmi nga Akademia Suedeze, Kadare ka reaguar me qetësi dhe i qeshur.
Kjo gazetë ka fotot e tij në momentin kur u ndanë çmimet Nobel në Letërsi për vitin 2018 dhe 2019, të cilët shkuan për shkrimtaren polake Olga Tokarczuk dhe shkrimtarin austriak Peter Handke.
Juvenilia është vendi i preferuar i Kadaresë gjatë ditëve të qëndrimit në Tiranë dhe këtë e di çdo mik apo adhurues i letërsisë së tij, edhe pse kjo kafe akoma nuk është bërë e njohur në veprat e tij, ashtu siç u bë “Kafe Rostand”, ku ai qëndron dhe shkruan në Paris.
Shkrimtari më i njohur shqiptar në botë për të disatin vit është në listën favorite të çmimeve Nobel në Letërsi.
Emri i tij qarkullon në listën e Akademisë Suedeze, e cila akordon çmimet më të larta në Letërsi, që në fillim të viteve ’90, kur Shqipëria doli nga regjimi komunist dhe Kadare nisi të botohej gjerësisht në rreth 30 gjuhë të botës. / KultPlus.com
Çmimi më i madh i fushës së letërsisë, ai “Nobel”, do të ndahet nesër më 10 tetor.
Akademia suedeze ka bërë të ditur se sivjet do të ndahen dy çmime “Nobel për Letërsi”, për vitin 2018 dhe 2019. Ky vendim u mor pasi që vitin e kaluar, për shkak të disa skandaleve brenda akademisë suedeze, ky çmim nuk u nda fare.
Akademia “Nobel” ka bërë të ditur fituesit në fushën e letërsisë do të bëhen të ditur diku rreth orës 13:00 me kohën lokale të Suedisë. Shkrimtari shqiptar Ismail Kadare, me romanin e tij “Pallati i ëndrrave”, është sërish një nga emrat më të diskutuar në listën e ngushtë të çmimeve.
“Dashamirës të letërsisë të pasionuar pas lojërave të fatit kudo në botë, gëzohuni! Shanset tuaja për të prekur fituesin e çmimit më prestigjioz në letërsi janë dyfishuar vetëm për këtë vit”, shkroi një javë më parë shkrimtari dhe gazetari irlandez, Dan Sheehan. Ai i referohet faktit se këtë vit për herë të parë pritet të ketë dy fitues të Nobelit që do të jepen përkatësisht për vitin 2018 dhe 2019 pas pezullimit të lauerimit një vit më parë me shkak skandalin seksual.
Çfarë ndodh në të vërtetë me parashikimet e të pasionuarëve të letërsisë në lojërat e fatit dhe çfarë supozohet të ndodhë brenda mureve enigmatike të Akademisë Suedeze të Nobelit. Pasi publikon listën e ngushtë të pikëve që janë marrë nga bastet, mes tyre edhe shkrimtarin Kadare, Ed Sheehan shkruan për historinë e pritjeve të gjata nga autorët e shquar të Nobelit në Literary Hub, një uebfaqe e përditshme letrare që përqendrohet në letërsinë fiction dhe jo-fiction.
“A do të marrë fund një ditë pritja e padurueshme e Milan Kunderas? A do të bëhet salla e koncerteve e Stokholmit një “pallat ëndrrash” për Ismail Kadare? A do të zgjatet atje llëra e Olga Tokarczuk, duke mposhtur kockat e forta të bashkëkohësve të saj ? Do ta zbulojmë të premten”, shkroi tutje ai.
Kujtojmë se nobelisti i fundit i letërsisë është shkrimtari japonez Kazuo Ishiguro, i shpërblyer në vitin 2017./21Media / KultPlus.com
Ekspertët janë të kujdesshëm, por bastvënësit preferojnë aktivisten adoleshente për klimën, Greta Thunberg, për laureate të Çmimit Nobel për Paqe, i cili do të ndahet javën e ardhshme.
Vlerësimet nga Ladbrokes – kompani e basteve në Londër – tregojnë se 16-vjeçarja do të shpërblehet me këtë çmim, pasi ka nisur një grevë në shkollë, e cila më pas ka frymëzuar miliona të tjerë për t’iu bashkuar lëvizjes “Të premtet për të ardhmen”.
Çdo parashikim, megjithatë, bart pasiguri të madhe, pasi lista e kandidatëve që shqyrtohet nga Komiteti i Nobelit, nuk bëhet publike dhe ekspertët kanë mendime të ndryshme nëse ekziston një lidhje e drejtpërdrejtë midis klimës dhe konflikteve të dhunshme.
Ndryshe nga herat e tjera, Komiteti i Nobelit do të ndajë sivjet dy çmime për letërsinë, për vitin 2018 dhe këtë vit.
Vitin e kaluar – për herë të parë në 70 vjet – çmimi është shtyrë për shkak të një skandali të ngacmimit seksual. Shtatë nga 18 anëtarët e Akademisë suedeze kanë dhënë dorëheqje.
Parashikimet për laureatin në letërsi janë gjithmonë spekulime, që më shumë reflektojnë dëshira sesa një gjykim të vërtetë të prirjeve të Akademisë.
Në mesin e fituesve të mundshëm që përmenden sivjet janë: shkrimtarja polake, Olga Tokarczuk, shkrimtari kenian, Ngugi Wa Thiong’o, shkrimtari shqiptar, Ismail Kadare, shkrimtarja amerikane, Joyce Carol Oates, dhe shkrimtari japonez, Harukii Murakami.
France 24 shkruan se Akademia do të përpiqet të shmangë polemikat këtë vit, andaj do të përpiqet të bëjë zgjedhje të matura. Laureatët pritet të përfshijnë së paku një grua.
Vendimi për të nderuar këngëtarin dhe tekstshkruesin amerikan, Bob Dylan, në vitin 2016 i ka zemëruar tradicionalistët.
Më 2017, ndërkaq, fitorja e Kazuo Ishiguros, një romancier britanik me origjinë japoneze, është parë si zgjedhje konsensuale.
Një Weinstein francez
Trazirat në Akademi kanë nisur në nëntor të vitit 2017, kur 18 gra kanë folur në media dhe kanë akuzuar një figurë kulturore – me lidhje të ngushta me Akademinë – për sulme seksuale, përdhunime dhe ngacmime.
Kjo ka ndodhur shumë shpejt pasi ka nisur lëvizja globale anti-seksizëm #Mee Too, e cila është nxitur nga akuzat kundër producentit amerikan të filmave, Harvey Weinstein.
Në rastin e Suedisë, i akuzuari ishte Jean-Claude Arnault, një francez i martuar me anëtaren e Akademisë, Katarina Frostenson.
Akuzat kanë shkaktuar mosmarrëveshje në institucionin e respektuar për mënyrën se si të trajtohen lidhjet me të. E gjithë kjo ka nxitur edhe një luftë të egër për pushtet dhe ka bërë që mbreti suedez, Carl XVI Gustaf, të ndërhyjë.
Ai i ka ndryshuar statutet, duke iu mundësuar anëtarëve, me pozita të përhershme, të japin dorëheqje.
Arnault më pas është dënuar për përdhunim dhe po vuan një dënim prej dy vjetësh e gjysmë burgim, ndërsa gruaja e tij e ka braktisur Akademinë.
Pas emërimit të anëtarëve të rinj, Akademia është zotuar për më shumë transparencë.
Çmimi i Paqes për Gretën?!
Vitin e kaluar, Çmimi Nobel për Paqe u është ndarë dy kampionëve të luftës kundër dhunës seksuale: kirurgut nga Kongoja, Denis Mukwege, dhe aktivistes Yazidi, Nadia Murad.
E preferuara e bastvënësve sivjet është aktivistja suedeze për klimën, Greta Thunberg, e cila së voni ka fituar çmimin më të lartë të organizatës Amnesty International.
Gjashtëmbëdhjetëvjeçarja ka mobilizuar miliona të rinj prejse ka nisur “Grevën Shkollore për Klimën”, e vetme para Parlamentit suedez, në gusht të vitit 2018.
“Ajo që ka bërë ajo gjatë vitit të kaluar është e jashtëzakonshme”, ka thënë Dan Smith, drejtor i Institutit Ndërkombëtar për Kërkime të Paqes, me seli në Stokholm.
“Ndryshimi i klimës është një çështje, e cila lidhet fuqishëm me sigurinë dhe paqen”, ka thënë ai.
Por, homologu i tij në Institutin e Kërkimit të Paqes, me seli në Oslo, Henrik Urdal, ka thënë se nuk mendon se ajo do të fitojë.
“Fare pak gjasa”, ka thënë Urdal, duke përmendur moshën e saj të re dhe faktin se lidhja midis ndryshimit të klimës dhe konfliktit të armatosur mbetet e padëshmuar.
Protestuesit mbajnë një poster me portretin e aktivistes Greta Thunberg.
Protestuesit mbajnë një poster me portretin e aktivistes Greta Thunberg.
Si fitues të mundshëm të Nobelit për Paqe janë përmendur edhe kryeministri i Etiopisë, Abiy Ahmed, i cili ka bërë paqe me Eritrenë, si dhe dy organizatat joqeveritare: Reporterët pa Kufij dhe Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve.
Komiteti Norvegjez i Nobelit ka marrë 301 nominime këtë vit, por ai kurrë nuk i zbulon emrat.
Sezoni Nobel hapet të hënën me Çmimin për Mjekësi dhe përfundon më 14 tetor me Çmimin për Ekonomi/REL / KultPlus.com