Etiketë: ismail kadare

New York Times u rekomandon lexuesve të lexojnë Ismail Kadarenë

Posted on by Kult Plus

Gazeta prestigjioze amerikane, New York Times, i rekomandon lexuesit të lexojnë librin “Kamarja e turpit” të shkrimtarit shqiptar Ismail Kadare . Në listën prej 9 librash që rekomandon çdo javë për lexuesit e saj, New York Times rendit “Kamaren e turpit” si një nga librat që nuk duhet humbur pa lexuar.

Libri është përkthyer në anglisht nga John Hodgson. “Kërkimi për kokën e prerë të Ali Pashë Tepelenës shërben si një simbol i errët satirik në këtë roman shqiptar të botuar fillimisht në vitin 1978, një fabulë alegorike për autoritarizmin e shekullit të 20-të,” shkruante Jason Goodwin. “Ndërsa ky roman vendoset në mënyrë të shkëlqyer, lakonike dhe me elemente të zymtë komikë, bëhet e qartë se shteti është, në mënyrën e vet, një kokë e frikshme. Një Meduzë, ndoshta, me aftësinë për të shkatërruar,” vijon më tej kritiku i New York Times, raporton gazeta-shqip.com

“Kamarja e turpit” ka qenë botuar për herë të parë më 1978, si pjesë përbërëse e librit “Ura me tri harqe”, me titullin “Pashallëqet e mëdha”. Romani që ka në qendër fatin e Ali Tepelenës, pashait rebel shqiptar, që u ngrit kundër sulltanit dhe shtetit osman, është konsideruar nga kritika botërore si një nga veprat më tragjike të Kadaresë, ku përshkruhet terrori shtetëror./ KultPlus.com

Kur Lasgushi i shkruante Kadaresë: Merre me ment sa keq, në ç’nevojë të madhe jam

Posted on by KultPlus

Shkrimtari i njohur Ismail Kadare, në vitin 1978 mori dy letra nga poeti i madh Lasgush Poradeci. Këto dy letra, Kadare i kishte kujtuar të humbur, por krejt rastësisht i kishte gjetur e më pas edhe i ka bërë publike duke dashur kështu të tregoj se si poeti i rrallë i letrave shqipe, Lasgush Poradeci, u mënjanua dhe u la në harresë të plotë nga shteti i vet.

Më poshtë po ju sjellim opinionin e Kadaresë për këto dy letra të marra nga Lasgush Poradeci, si dhe dy letrat e plota.

TO GO WITH STORY BY LAURENT LOZANO
Albanian novelist Ismail Kadare gestures during an interview with AFP on February 8, 2015 in Jerusalem. Born in 1936 in the Albanian mountain town of Girokaster, Kadare has won a number of prestigious prizes including the first international Man Booker Prize in 2005. AFP PHOTO/ GALI TIBBON

Nga Ismail Kadare

Gjatë sistemimit të arkivit vetjak, për gëzimin tim të madh, gjeta midis dorëshkrimeve, dy nga letrat e Lasgush Poradecit. I kam kujtuar të humbura, pas ikjes në Francë në vitin 1990, ashtu siç kam menduar për një pjesë të dorëshkrimeve, hamendje e natyrshme për një arkiv që pasi u sekuestrua, ka kaluar, siç dihet, nga zyrat e Prokurorisë në ato të Gjykatës, për të përfunduar për fat të mirë në Arkivin e Shtetit. Me sa jam në dijeni, Lasgush Poradeci, më i madhi poet i gjallë i Shqipërisë, gjatë kohës së diktaturës komuniste, ka lënë pak letra të datuara në këtë kohë. Poet i rrallë në historinë e letërsisë botërore, të cilit i ra fati tragjik që, duke qenë ende gjallë, të përjetojë vdekjen e tij në kuptimin e plotë të fjalës, Lasgush Poradeci, për një kohë të gjatë do të vërë në skajim të vështirë ndërgjegjen e kombit të vet. Mënjanimi nga jeta dhe lënia në harresë të plotë e poetit, i cili do t’i bënte nder çdo letërsie evropiane, ka qenë një nga mizoritë më të mëdha të epokës. Këto dy letra janë vetëm një copëz nga mozaiku i zymtë që dëshmon se si poeti më elitar i letrave shqipe, ai që e kishte shpallur veten Zog i qiejve, do të detyrohej të ecte nëpër baltrat e burokracisë komuniste, të trokiste në zyrat e saj shterpa, t’u kërkonte një shkresë a një telegram nëpunësve kokëtrashë e cinikë, që ngazëlleheshin ngaqë e kishin në dorë e mund ta bënin të vuante. Letrat që po botohen janë të dyja të vitit 1978. Kishin kaluar dy vjet qysh nga një përpjekje e dështuar për t’i dhënë Poradecit statusin e shkrimtarit profesionist, gjë që praktikisht do të lejonte ribotimin, me fjalë të tjera, rikthimin e tij në jetë. Ana tjetër e problemit do të ishte lehtësimi i halleve të tij të përditshme. Duke u prerë çdo shpresë për çështjen madhore, atë të lejimit të krijimtarisë së tij, mbeti problemi i vështirësive të jetës. Siç shihet qartë nga dy letrat e poetit, regjimi dinte të dënonte edhe në mënyra të tjera. Duke mos u mjaftuar me krimin e parë, ndalimin e veprës, shteti komunist vazhdonte të torturonte poetin pa bujë, duke ia helmuar ditët e pleqërisë. Ky helmim bëhej në mënyrë cinike: me veshin shurdh, me mosdëgjimin e kërkesës së tij modeste për emërimin e vajzës si mësuese në Pogradec, me vonesën e një shkrese, të një telegrami. Sa shpejt e sa ngutshëm mbërrinin në administratën e diktaturës letrat denoncuese, shkresat për arrestime, dëbime, burgime! Dhe sa ngadalë shkresat e tjera, sidomos ato që mund ta lehtësonin disi jetën njerëzore! Çdo artdashësi e sidomos çdo adhuruesi të poetit të madh, do t’i dhembi në zemër kur të lexojë këto tekste, kur dëshpërimi dhe mungesa e shpresës shfaqen në mënyrë ciklike, nëpërmjet një thatësire frazash, si vijat e rërës në shkretëtirë. Është bota e dhunshme e burokracisë, e kundërta e krejt e botës së poetit, që, duke e detyruar të bjerë në mëshirën e saj, hakmerret me poetin për qiellsinë e tij. Një analizë e thjeshtë e tekstit e jep këtë dhunim. Në më pak se dy faqe gjenden më shumë se 50 fjalë e terma administrative: 10 herë fjala ministria, 11 herë emërim, 7 herë telegram (zyrtar), 6 herë Komitet ekzekutiv, 6 herë Kuadër ose shef kuadri, 4 herë dosje, përveç fjalëve transferim, administratë, pasaportizim, dokument, shkresë zyrtare, kompetencë etj. Pasioni për t’u ulur kokën shkrimtarëve e poetëve ka qenë i njohur, jo vetëm në të gjithë regjimet totalitare, por edhe në sistemet e të menduarit që kanë lidhje me to. Këto sisteme të menduari vazhdojnë ende të jetojnë edhe kur regjimet bien. Siç u tha pak më lart, eksperimenti shqiptar me Lasgush Poradecin shkoi edhe më larg. Regjimi u përpoq dhe në njëfarë mënyre ia arriti, qe ta vdiste për së gjalli më të madhin poet të vendit. Në këtë kah letrat e tij të rralla e të ftohta qysh në atë kohë dukej sikur vinin që poshtë pllakës së mermertë të varrit. Tiranë, nëntor 2002 ———————–

Letra e parë

Merr: Ismail Kadare Pogradec, 8 korrik 1978

I dashur Kadare

Nuk di ç’u bë me emërimin e çupës sime (Kostandina Gusho) si Mësonjëse në Pogradec pasi u fjalosmë në Tiranë më 25 maj. Në mbrojtjen e Diplomës në letërsi ajo mori notën 9. Pas dëshirës sime, e cila është një nevojë imja e madhe (fort shumë e madhe siç të fola në Tiranë), më gëzove dhe mora një kurajë që në dëshpërimin tim më the përnjëherësh do t’i thuash Ministrit. Mora kurajë meqë unë këtu në Pogradec ku ri për shëndet në shtëpi të babajt ku kam lindur jam i vetëm pa asnjeri familjeje dhe pa asnjë shërbim prej asnjeriu. Merre me ment sa keq, në ç’nevojë të madhe jam, fort shumë të madhe jam. Këtu në Pogradec Mësonjësja e letërsisë Ana Jovan duke i vdekur bashkëshorti u transferua me kërkesën e saj për në Shkodër ku ka prindërit shkodranë. Posti i Ana-s si Mësonjëse letërsie mbeti në Pogradec vakant. Lutem folë ku duhet, që të destinohet për Kostandinën ky post vakant, duke u emëruar ajo provizorisht Mësonjëse për në Pogradec pa ia hequr pasaportizimin prej Tirane- ashtu siç është praktika e administratës, sikundër praktikisht që dërgohen provizorisht, që transferohen provizorisht nëpunësit për në tjetër vend, për në tjetër post pa jua hequr pasaportizimin prej vendit origjinar, prej postit origjinar. Shtoj se këtu në Komitetin ekzekutiv Kryetari (që vendos për transferimet) me pranoi me gatishmëri për dëshirën dhe nevojën time, dhe pret pa kundërshtim – Shkresën e Ministrisë. Të fala edhe të përqafoj Lasgushi Poradec, 1 Shtator 1978 —————

Letra e dytë

I dashur Kadare,

Sot në mëngjes më 1 Shtator vajta në Komitetin ekz., pyeta Shefin e Kuadrit të Arsimit, Nella Çobanin: pse nuk m’a emëruat çupën në Mbledhjen e caktimit të Kuadrit, kur se më kini pritur gjer më sot kaq mirë, më kini thënë se do t’a emëroni edhe në një vend sa më të mirë?. Shefi i Kuadrit më tha: Në mbledhjen e djeshme muarmë në shqyrtim më parë emërimin e çupës suaj, por me qenë se s’kishin ndonjë Shkresë ose ndonjë Telegram nga ana e Ministrisë së Arësimit, ndonjë Dokument nga ana e Ministrisë mbi të cilin të bazohemi për emërimin – nuk mundim të vendosim për emërimin. Po të na bëjë Ministria qoftë edhe një telegram që: emëroj aty në Pogradec si Mësonjëse vajzën e Lasgush Poradecit, neve e emërojmë menjëherë duke patur ku bazohemi në një Shkresë zyrtare, në një dokument zyrtar, sepse edhe telegrami është për neve një bazë zyrtare, një Shkresë zyrtare, një dokument zyrtar. Ne s’kemi këtu në Komitet kompetencë që të bëjmë asnjë emërim pa urdhërin e Ministrisë së Arësimit. Kështu më tha, Kadare, sot në mëngjes më 1 Shtator Shefi i Kuadrit të arësimit. Lutem, le të bëjë Ministria një telegram – telegram sa më urgjent për emërimin e çupës sime, Konstandina Gusho, si Mësonjëse në Pogradec, le t’a bëjë Telegramin sa më urgjentisht, meqë shkollat sot më 1 Shtator filluan, dhe mua këtu në Kuadër, sot më thanë që i kanë ruajtur cupës sime një vend vakant, vend të krijuar duke nxjerrë në prituni, me të drejtë rroge, një Mësues shumë të merituar po që vuan prej vitesh nga nervat e tronditura gjatë shërbimit të tij ushtarak nënëdetësor. Unë po përsëris, që, më parë se nga çdo gjë tjetër, Ministria të dërgojë këtu një telegram, në mbështetjen e të cilit Kuadri i Pogradecit të mund të bëjë pa vonesë emërimin. Pastaj, pas dërgimit të telegramit, Ministria le të kërkojë Dosjen e studentes së diplomuar Kostandina Gusho në Seksionin e arësimit të komitetit ekz. të Tiranës, për t’a dërguar Ministria Dosjen këtu në Pogradec; ose, në qoftë se Dosja dërgohet prej vetë Seksionit të Arësimit të Komitetit ekz. të Tiranës, le t’a dërgojë këtu Dosjen Komiteti ekz. i Tiranës. Unë, i dashur Ismail, po e dërgoj çupën në Tiranë në datën 2 Shtator, ditë e Djelë, ka këtë letër, për t’jua dhënë juve çupa letrën në dorë që sot të Djelën me këto shpjegime të hollësishme nga ana ime, shpjegime të cilat edhe nuk janë të nevojshme pas fjalimeve tona këtu në Pogradec, veç se ato janë shprehje e shqetësimit tim, e shqetësimit tim të madh si edhe e shpresës sime të madhe (shpresës absolute) për emërimin e çupës pas ndërhyrjes sate kaq mirëdashëse për mua. Me dashuri dhe mirënjohje të përqafon Lasgushi. /KultPlus.com

Kush e urren Kadarenë

Posted on by KultPlus

Rexhep Shahu

Ismail Kadareja ka shkruar se Dantja është i pashmangshëm për planetin tonë të vogël, ka shkruar se Dantes nuk mund t’i iket siç nuk mund t’i iket ndërgjegjes. I bindur them se Kadaresë nuk mund t’i iket, nuk mund t’i shmangesh sepse ai tashmë është ndërgjegja jonë, ndergjegja jonë kombëtare, është pasaporta dhe identiteti i çdo shqiptari, krenaria e mburrja e çdo shqiptari jo analfabet dhe jo bir i urrejtjes, i çdo shqiptari jo shpirt shitur, i çdo shqiptari jo argat i djallit e të keqes që han bukën e vet e ban dertin e huaj. Edhe qortuesit më të mëdhej të Kadaresë, edhe kundërshtarët që e urrejnë sepse i fut nën hije, ua zë diellin dhe nuk i le të rriten, të gjithë armatat e mediokërve, armatat e lilipuëve hidhen me furi në sulme kundër Kadaresë të armatosur deri në dhembë me arsenalin e fjalëve të mësuara prej Kadaresë, me stilin shfarosës të Kadaresë.

Ai, atje në majë, qesh dhimbshëm dhe mendon se ende nuk kanë mësuar të shkruajnë letërsi këta kundërshtarët e mi të vobektë që mendojnë se janë të mëdhej por nuk punojnë për t’u bërë të mëdhej. Kadareja është bërë tashmë ndërgjegja jonë, krenaria jonë, është bërë i pashmangshëm për ne dhe për letësinë botërore, është bërë sundues, është bërë “tiran” për “armiqtë e kundërshtarët e tij”, është bërë ‘i padurueshëm”, po ua zë diellin gjithë kundërshtarëve.

Por ata që nuk e durojnë Kadarenë dhe nuk ngopen edhe sikur ta shohin të coptuar, që knaqen sikur atë ta mbulojë harrimi, si armatat e pafundme të mediokërve që shkruajnë letërsi për të kompensuar dashurinë që s’e patën kurrë ose për të kërkuar famën, që s’e mbërritën kurrë në jetë me punët e bëmat e tyre si ushtarë të partisë apo oficerë aktivë e rezervë të ish sigurimit të shtetit apo të shërbimeve sekrete të huaja, famën që i përbuzi me neveri, ata e kërkojnë famën në letërsi, bëhen adoleshentë e dashnorë të shpifur në poezi, ose pleq që u ka ikë treni dhe duan të rendin pas trenit me të cilin u ka ikë e dashura por s’kanë këllqe të bëjnë as dy hapa vrap se ju del gjuha një pash.

Kadarenë e urren Serbia, e urrejnë shërbimet e fshehta të saj, e urrejnë komunistët shqiptarë që janë rracë në zhdukje (s’kam asgjë si njerëz por si mendësi, si filozofi), dhe ish sigurimi i shtetit shqiptar që i ka ngulë rrënjët thellë në të ardhmen tonë. Sulmi ndaj Kadaresë është melodi serbe, është i frymëzuar nga qarqe serbe, i orkestruar nga qarqet serbe, është histeri serbe, është hakmarrje serbe. Për shkak të qëndrimeve dhe përplasjeve të Kadaresë me serbët në mbrojtje të identitetit kombëtar shqiptar, në mbrojtje të Kosovës dhe shqiptarëve dhe ndëshkimin e dhunës serbe. Nuk duhet që letërsia shqipe të ketë Nobelist, nuk duhet që gjuha shqipe të ketë një Nobelist, thonë serbët se pastaj edhe gjuha e letërsia shqipe do të hyjnë në rangun e kulturave të mëdha. Nobelistë duhet të ketë Serbia se ata mendojnë se janë gjuhë e madhe, popull i madh, letërsi e madhe. Ata serbët bëjnë letërsi të madhe, ata kanë nxjerrë Nobelistë, an ipse Nobelistë autor platformash shfarosëse ndaj shqiptarëve.

Në korin e korbave shqiptarë anti Kadare përçohet kjo deshirë serbe. Shqiptarët janë gati ta vrasin njëri – tjetrin që të mos jetë asnjë më i madh se tjetri. Shqiptarët që shkruajnë libra, libra që duhen djegë për shkak të cilësisë së dobët, për shkak se janë anti libra që duhen ndaluar për të mos e përllomë edhe më keq mjedisin dhe shijet e lexuesve, janë më të zellshmit kundër Kadaresë. Në fakt, si dritëshkurtër që janë, ata anti Kadaretë nuk janë kundër Kadaresë por janë kundër Shqipërisë, kundër shqiptarëve se ashtu duan serbët. Janë kundër gjuhës shqipe, kundër letërsisë shqipe. Por dritëshkurtërit nuk e dinë ose e dinë por duan të bëjnë ashtu, që duke sulmuar Kadarenë të sulmojnë shqiptarët, gjithë shqiptarët e globit, gjithë shqiptarët në hapsirën e tyre jetike. Dhe jo pak herë kemi dëgjuar të thuhet se “serbët kanë letërsi të madhe…”.

Po, kanë, dhe ne nuk na ka ardhë keq kurrë pse kanë letërsi të madhe, pse kanë Nobelistë edhe Nobelistë antishqiptarë të zellshëm. Por ne si shqiptarë nuk jemi kundër serbëve, ne jemi kundër tonëve, jemi kundër vetes tonë, edhe pa e ditur edhe duke e ditur se veprojmë për llogari të serbëve, nuk duam askënd në mesin tonë, matemi sejcili me hijën e mengjesit, matemi sejcili me Homerin, Danten, Xhojsin, matemi me Kadarenë që tashmë është bërë i pashmangshëm nga jeta jonë, nga kujtesa jonë kombëtare, nga memoria jonë, për të mos thënë se është bërë memoria jonë, është ylli në pasaportën tonë kombëtare me Nënë Terezën e Skëndërbeun se ai ka shkruar historinë tonë në letërsi.

Një popull që e ka të shkruar historinë në letërsi, ai popull nuk vdes sepse historia e mirëfilltë shkruhet nga letërsia Shajmë e kritikojmë Kadarenë me fjalët që i kemi mësuar prej Kadaresë, me stilin që kemi mësuar prej Kadaresë. Shajmë Kadarenë dhe harrojmë se letërsia e Kadaresë është përkthyer në mbi 40 gjuhë të botës dhe është pëlqyer, pranuar, lavdëruar jo prej çobanëve të botës apo lexuesve çobanë por prej ekspertëve, prej figurave më të mëdha të letërsisë, prej popujve që lexojnë dhe që kanë kult librin, prej popujve që quhen popuj libri. Duke sharë Kadarenë për llogari të serbëve, sharësit mendojnë se maten me Kadarenë, mendojnë se bëhën të famshëm si ai duke u marrë me Kadarenë dhe presin që ai t’u thotë se më mirë po marr në dorë një kovë me mut se sa po u përgjigjëm ju sharësve të porositur e me pagesë ndoshta prej Serbisë. Kadarenë e shajnë komunistët e zellshëm shqiptarë, më të paditurit, më idiotët, gjithë komunistët të cilët e kanë parë gjithmonë Kadarenë si armik në radhët e partisë, si armik të brendshëm por që s’kanë patur çfarë t’i bëjnë, thjeshtë janë detyruar ta lexojnë e bile bile ta mësojnë përmendësh për të gjetur në rrjeshta e mes rrjeshtave armikun e partisë.

Kadarenë e shajnë komunistët, ata komunistë që kanë menduar se e kanë të tyrin e të partisë së tyre dhe ndjehen të tradhëtuar prej tij, kur në fakt Kadareja i tyri nuk ka qenë kurrë, kurrë. Ia përmendin poemat për partinë, për komunizmin, për stalinin etj etj, që ai i ka. Por edhe ato i ka art të vërtetë. Por i ka haraç që ka paguar për jetën e vet se diktatura kërkonte domodo haraç që ta linte gjallë. Komisioni i Nobelit dhe anti Kadaretë nuk arrijnë ta kuptojnë këtë gjë, këtë marrëveshje, këtë kontratë. Inatin e kanë me Kadarenë, inat që s’e kalb dheu kurrë, se Kadareja si askush ia ka bërë autopsinë diktaturës, komunizmit.

Komunistët të gjithë e shohin veten tek Nëpunësi i pallatit të ëndrrave e disa duan vërtetë të jenë, ndjehen të lumtur të jenë e disa kanë turp, disa kanë frikë mos identifikohen. Rrinë dhe ia kujtojnë Kadaresë një e dy se ka qenë shkrimtar i diktaturës. Po çfarë të bëjë ai që i ra të jetojë atë kohë, atë periudhë historike. Por edhe pse kanë kërkuar edhe letrat në koshat e nevojtoreve, nuk kanë mundë t’i gjejnë Kadaresë flirte me diktaturën e tiranët e vendit. Diktatura është dridhë prej Kadaresë dhe Kadareja është dridhë prej diktaturës, – kjo ishte epoka. Dostojevski – ndërgjegja apo pasqyra e shpirtit rus kur ishte në pranga, në galerë në Siberi, i dënuar me vdekje prej Carit, ndërsa ishte i pafajshëm, i thur një ditiramb të famshëm Carit me një pendesë të thellë si puthje dore për ndëshkimin që ia kishte bërë (sipas Cvajgut).

Populli rus kurrë nuk ia përmendi, kurrë nuk ia bëri të madhe këtë gjë Dostojevskit të vet. Sepse ai është popull i Dostojevskit, ndërgjegje e tij. Ne nuk ngihemi kundër Kadaresë dhe jemi gati të paguajmë që të zhduket e të mos ekzistojë më çmimi Nobël, vetëm e vetëm të mos e marrë Ismail Kadareja, shkrimtari i famshëm shqiptar në arenën ndërkombëtare, shkrimtari që ka shkruar si askush historinë shqiptare dhe shpirin shqiptar, shkrimtari që i ka bërë avokati si rrallë kush çeshtjes kombëtare shqiptare. Cinizmi e dashakeqësia e kumunistëve është e jashtëzakonshme, urrejtja është e përjetshme, Akademia e Nobelit nuk e kupton këtë se duke nderuar Kadarenë ka ndëshkuar diktaturën më të egër në Europë, diktaturën më të shpikur.

Duke nderuar Kadarenë, nuk kuptojmë se do të nderohej rajoni ynë i vogël që është sa një lagje Europe. Duke nderuar Kadarenë do të nderohej gadishulli Ballkanik. Duke urrye Kadarenë do të vazhdojmë të mbetemi gadishulli i urrejtjes edhe për shumë kohë. Kadarenë e urren për vdekje ish sigurimi i shtetit. Sepse ish sigurimit të shtetit Kadareja i ka thënë se nderi i atdheut nuk është te vrima e shurrës së vajzave e grave shqiptare. Se po të jetë nderi i shqiptares aty do të thotë që ai nder është i pistë sepse aty pshurret dhe i vjen era shurrë. Dhe nderit të shqiptarit nuk duhet t’i vijë era shurrë, ani se lejohet t’i vijë era hajni, mashtrim, tradhëti, besë prerje, mos mbajtje fjale e bese, shpifje, etj etj. Ish sigurimi e partia e komunistëve ushqeu popullin me idenë se nderi është te vrima e shurrës dhe nuk është e pandershme të tradhëtosh atdheun, të gënjesh e të mashtrosh, të vjedhësh, të presësh në besë, të shpifësh, të spiunosh vëllanë, motrën, gruan, babën, nënën, e të bësh një mijë e një të zezat e tokës. Alfred Nobeli po të ishte gjallë do të ndjehej i turpëruar me mosvlerësimin e Kadaresë.

Ai çmim ka nevojë për Kadarenë sepse Kadareja përfaqëson një gadishull ku urrejtja është lulja që gjindet gjithkund në këtë rajon, gjendet në gjithë tavolinat e zyrave të shtetarëve të këtij rajoni ku jetojnë njerëz që “n’mëni të shoi-shoqit kemi le” siç thotë kandidati i parë shqiptar për çmimin Nobël, Gjergj Fishta, i quajtur Homeri shqiptar./KultPlus.com

Pushteti i frikës, tirania dhe dashuria në romanin “Qorrfermani” të Kadaresë

Posted on by Kult Plus

Shkruan: Ndue Ukaj

Të lexosh një vepër letrare, është akt i kënaqësisë që të jep arti, bota e re që ti e zbulon, ndërkaq, të marrësh përsipër të shkruash për të, është përgjegjësi e ndërlikuar, dhe kjo lidhet, me raportin që krijon teksti me autorin, veprën dhe lexuesin. Pa dyshim, të shkruash për një autor të madh- për një univers letrar- siç është Ismail Kadare, është përgjegjësi e dyfishtë. E para e punës, shkëlqimi artistik i veprës së tij, ka tejkaluar qëmoti kufijtë e mundshëm dhe komunikon universalisht, me statusin e artit të përjetësishëm. Në këtë mënyrë, vepra e tij është përtej mundësive që afron mendimi për letërsinë, qoftë edhe ai më i përparuari.

Duke u nisur nga kjo sfidë dhe përgjegjësi, studiues të ndryshëm të letërsisë, janë rrekur të trajtojnë përgjegjësitë që kanë, në këtë rast, lexuesit, përballë një vepre letrare, sidomos ata që shkruajnë për të. Njohësit e letërsisë, flasin për validitetin e interpretimit dhe mundësitë e leximeve më të mira, (E. D. Hirsch, JR), si dhe për kërkesat etike që shtrohen përpara lexuesit (Derek Attridges).

Për shembull, studiuesi i letërsisë, Derek Attridges, pyet për përgjegjësitë që ka lexuesi karshi veprës letrare, për faktin e thjeshtë, se, asnjë vepër nuk mund të kuptohet pa marrëdhënien e ndërliqshme që ajo e krijon me lexuesin, sidomos me ata që i përkasin fushës së letërsisë; të tillët që, me tekstet e tyre për shkrimtarë a vepra të caktuar, marrin qëndrime publike; pra i riartikulojnë “mesazhet” e autorit dhe të veprës.

Mirëpo, mendimi për lehtësinë, gjer me sot, nuk ka arritur të tregojë se, cili është leximi më i miri i letërsisë apo i një vepre letrare. Në hollinë e shumë shkollave, metodave, qasjeve, lexuesi, ka ndodhur të bie “prehë” e yshtjeve të kritikëve, për të parë dhe gjykuar një vepër nga një këndvështrim specifik, i ngushtë, që, realisht, mund të jetë përtej qëllimeve të autorit, dhe, ndonjëherë përtej asaj çfarë është një vepër letrare si e tillë.

Sa herë flitet për këto raporte, mua më pëlqen ta citoj, Oscar Wilde-in, i cili shkruante: “Për ne që merremi me art, nuk mund të pranohet asnjë teori për të bukurën, në këmbim me vetë të bukurën.” Duke u nisur nga ky parim, atëherë, një lexim semantik dhe artistik i një vepre letrare, për mua ngjason me një shtegtim, thënë ndryshe, me një udhëtim, në një botë të panjohur, në një botë, ku ndeshim katedrale madhështore, ura dhe humnera, fusha, male dhe lumenj, njerëz të bukur dhe të shëmtuar, që bien në dashuri dhe ndahen, sisteme politike të çmendura, që tkurrin njeriun në botën e frikës, ndeshim dashuri dhe urrejtje të çmendura, ndërtesa të punuara me shije dhe njerëz që jetojnë në to, me halle e tendosje shpirti, por që dinë edhe të cakërrojnë gotat e lumturisë të mbushura me verë, dhe të kënaqen me bukuritë e pafundme që afron jeta, pra, e gjejmë një jetë në totalitetin e saj të mundshëm. Pikërisht pse një vepër është një totalitet, është e pamundur t’ia paraqitsh lexuesit gjithë këtë përmasë.
Arti i madh i Kadaresë, para lexuesit shfaqet si hapësirë e pafund semantike, gjuhësore dhe kohore, ku përplasen dhe dyzohen, e keqja dhe e mira, dhe ku autori, përmes gjuhës alegorike dhe simbolike, thërret të hiqet qafe e shëmtuara dhe të jetohet e bukura. Këtë thirrje letrare, e hasim në mënyrë të shkëlqyer, te romani, “Qorrfermani”, i cili, “ndonëse u shkrua në vitin 1984, për shkak të subjektit tepër delikatë dhe të analogjisë së ngjarjes që ndodh në Perandorinë Osmane, me një fushatë spastrimesh tipike staliniste, aq shumë të njohura në të gjitha vende t ish-komuniste, vepra nuk ishte e mundur të botohej në Shqipëri, dhe botohet vetëm pas autori kishte kërkuar strehim politik në Francë.” Kjo e dhënë jashtëletrare, por, para së gjithash tematika dhe shtjellimi i ngjarjes, e përforcojnë mendimin se, letërsia e Kadaresë, në esencë është një jehonë e fuqishme antitotalitare, një kamp lirie kundër totalitarizmit dhe të gjitha formave të egra të manifestimit të tij.

Në këtë roman magjeps, lexuesi i Kadaresë, e ndien peshën reale të një realiteti tejet dramatik, të vendosur në një perandori të mynxyrshme, në të cilën shqiptarët pësuan keq. Autori i vë lexuesin përpara makthit të verbimit, pra, të çsyzimti, në një rrëfim mbresëlënëse, të mbushur me pikëllim, dhimbje, tension, tronditje, dashuri. Kjo prozë është e shkruar me stil rrëmbyes, ndërkaq, lexuesi, duke parë si zhvillohet kjo dramë letrare, e ndien fuqinë dhe peshën e frikës së errësirës, skëterrës, që vjen nga verbimi, por, më shumë e ndien frikën që përhapin regjimet totalitare. Në një atmosferë të pashpresë, autori e tërheqë lexuesin nga e bukura, ngaqë, duke folur për terrin, pra, për çsyzimin e njerëzve të dyshuar si sykëqij, në të vërtetë, ai flet për sytë, për dritën, për atë kandilin që rri ndezur përherë dhe i thërret njerëzit kah liria, andej kah e shpie në të vërtetë lexuesin kjo prozë e sofistikuar.

Kadare, në këtë roman, edhe njëherë na vë përballë pyetjeve esenciale: çfarë është vërtet bota në të cilën jetojmë, dhe, cilat janë raportet e pushtetit me njerëzit e një vendi apo me njerëzimin në përgjithësi?

Këto dilema, janë shtruara nëpër kohë të ndryshme, nga shkrimtarë, filozofë dhe njerëz të shquar të historisë, dhe janë tema të përhershme të letërsisë, e të cilat, te vepra letrare e Kadaresë, zënë vend të veçantë, dhe shfaqen në variante të ndryshme kuptimore: si kujtesë njerëzore, prej të cilës ai vjel përherë gjëra të bukura, që shëmbëllejnë me realitetin e vendit të tij, dhe gërshetohen me kontekstin kohor në të cilin u shkrua vepra e tij. Në të vërtetë, arratisja e autorit në histori, mite, me një fjalë, në të kaluarën e largët, të cilën nuk kishte si ta zotëronte ndokush, janë paradigma letrare, të cilat, atij i mundësuan ta formësonte dhe ta tipologjizonte botën autentike letrare, të mbështjellë me një pushtet të përtejmë; pushtet ky i cili ishte përtej mundësive mizore të tiranit dhe ai nuk kishte forcë ta mposhte dhe ta mbizotëronte, meqë bëhej fjalë për gjëra të përjetshme.

Kjo arratisje imagjinare, kësisoj, duket si strategji letrare që autori e ka përdorur, për t’i treguar lexuesit, për tmerret që u vijnë atyre nga tiranët, pikërisht siç ngjet në këtë roman, ku, madje tmerri bie edhe mbi Vezirin e madh, dhe, më këtë element letrar, Kadare tregonte se, pushtet sajojnë marrëzira, për të arsyetuar çmenduritë e tyre, duke thënë: “ja, pra, edhe të mëdhenjtë e pësonin njëlloj si të vegjlit.” Njësoj e pësojnë poetë dhe njerëz të pafajshëm, siç është rasti me poetin e shquar, Tasin Kurtogllu, të cilit i kërkohet llogari “për disa vargje që kishte botuar, si dhe për ca fjalë që kishte lëshuar andej-këndej me miqtë e tij.” Ndonëse, të gjitha akuzave, poeti u përgjigjet me jo, duke thënë se ato “ishin shpifje e trillime të sivëllezërve të tij smirëzinj”, ai për një fije qime i shpëton verbimit. Poeti, në fund përfiton nga “zemërgjerësia” e shtetit, i cili mjaftohet me qortim, fakt ky që nuk e kënaq turmën e zemëruar, që kërkon nga zyrtarët verbimin e tij.

Në romanin “Qorrfermani”, Kadare shkruan edhe njëherë për natën e errët shqiptare, për Perandorinë Osmane, ndërkaq, për subjekt ka një familje shqiptare, siç ngjet me romanin e madh, “Pallati i ëndrrave”, më të cilin ky roman ka një lidhje semantike dhe kuptimore.

Pra, në këtë prozë, Kadare rrëfen për një dekret të sovranit të perandorisë, për një dekret të madh, por që kishte emër të shkurtër, “Qorrferman.” Ky dekret absurd, i çuditshëm, por i tmerrshëm, arsyetohet kështu: “Meqenëse kohëve e fundit ishin shpeshtuar rastet e goditjes së syrit të lig dhe meqenëse sykeqoja (fjala ishte nxjerrë prej një fjalori të vjetër të shekullit gjashtëmbëdhjetë), kishte rrezik të kthehej në stihi të vërtetë, shteti, për të mbajtur po aq vetveten, sa edhe shtetasit prej këtij rreziku, detyrohej të ndërhynte me një sërë masash.

Nuk dënoheshin me vdekje, si dikur sykëqijtë, por vetëm u hiqej mundësia e krimit. Dhe kjo bëhej duke u hequr armën dëmtuese, që ishin sytë e ligj.

Pra, dekretohej nxjerra e syve të këtij të të gjithë atyre që do të vërtetohej se ishin të tillë.”
Por, pyetja e makthshme që shtrohet është si do të kryhet çsyzimi”

Dekreti, siç mund të kuptohet, ishte i makthshëm për të gjithë shtetasit e Perandorisë Osmane, të cilët ndodheshin përpara çsyzimit, pra, heqjes së syve. Dhe, si çdo dekret i madh, edhe ky kishte format e manifestimit dhe të ekzekutimit. Pra, ishin përcaktuar edhe mënyrat e nxjerrjes së syve: “bizantino-veneciane (me hekur me dy gjilpëra), tibetianen (me shtypje gurësh mbi zgrof për të shkaktuar daljen e kokërdhokëve), mënyra vendase (me thartirë gërryese), romano-kartagjenasen (me tepri drite) dhe atë europiane (me mungesë drite)”, ndërkaq, për të gjithë ata që lajmëroheshin vetë, kishte lehtësira.
Përballë një atmosferë të tillë, njerëzit janë të trullosur, të humbur, të trishtuar dhe të pushtuar nga frika. Në të vërtetë, efekti i parë i këtij dekreti mizor ishte mbjellja e frikës, pra frika nga shteti. Kadare këtu luan mjeshtërisht me logjikën si funksionojnë tiranët dhe pushtetet e tilla, pushtete që ngulitin frikë te qytetarët, përmes formave të ndryshme të përhapjes së terrorit, siç ngjet në këtë roman. Autori kështu e përshkruan frikën:

“Një gjë e njohur, disi e harruar që prej vjetësh, nisi të notonte në erë: frika. Ishte një frikë e veçante, fare e ndryshme nga ato që përftonin sëmundjet, kusarët, fantazmat apo vdekja: frika prej shtetit. E akullt, pa përmasa, me një zbrazëti të madhe tejpërtej, por që mbushte megjithatë gjithçka, ditë për ditë e orë pas ore, ano nisi të përfshinte në qerthullin e saj qindra-mijëra njerëz.”
Dekreti për të cilin rrëfen Kadare, natyrshëm dhe habitshëm, shkakton pasiguri, konfuzion, ndjenja ankthi dhe tmerri, dhe krejt këtë tendosje, shkrimtari e përshkruan, duke rrëfyer në dy nivele: efektet e tij të jashtme, ato që janë publike, dhe ato që ndodhin në një familje shqiptare, që janë personale, dhe lidhen me familjen e Aleks Urës.

Në mënyrë që të arrinte efektin plotë ky dekret, duhej një fushatë e menduar mirë. E përgatitur mirë, dhe ku përfshiheshin të gjitha instrumentet e shtetit. Fushata kundër sykeqojës zhvillohet shpejt, furishëm, dhe, efekti i vërtetë ishte, se “flitej hapur për larje llogarish dhe luftë për pushtet midis klaneve politike.” Kjo atmosferë kaq e tendosur, me të gjitha karakteristikat e veta, lexuesit i duket sikur ka ndodhur në Shqipërinë totalitare dhe me personazhe lehtë të identifikueshëm. Të duket sikur verbimi për të cilën rrëfehet është ai i kohës së shkrimit, dhe, ç’mund të bënte më shumë një shkrimtar, që nuk i shpëtonte syrit të diktatorit, sesa të arratisej në histori dhe të tregonte ferrin osman dhe kështu, analogjinë për ferrin komunist.

Ky roman, ashtu sikurse “Pallati i ëndrrave”, dhe shumë romane tjera, duke përftuar nga e kaluara e shqiptarëve nën pushtimin osman apo ajo e popujve tjerë, flet për portat ferrit, përpara të cilëve ndodheshin të gjithë, dhe brenda të cilit mund të përfundonte secili që vihej në kurthin e syrit të sovranit, që vëzhgonte çdo gjë dhe çdo kënd, me syrin e tij të mbrehtë dhe shpatën e tij të gatshme dhe mizore për të goditë në çdo kohë. Ndërkohë që kjo furtunë e sovranit bënte punën e vet, “një valë spastrimesh, që të gjithë e ndienin se ishte e fundit, kishte përfshirë gjithë shtetin. Njerëzit s’mendonin veçse si të shpëtonin nga kjo valë, e cila, ngaqë ishte e fundit, ngjante edhe më e hidhur.”
Si në të gjitha vepra te mëdha letrare, edhe në këtë roman, lexuesi ndeshet me dritën dhe errësirën, me pushtetin e frikës dhe të dashurisë së njerëzve për jetën, rrjedhimisht, për dritën. Por, fatet e njeriut dhe të një kombi, shteti, perandorie, në regjime të egra, përcaktohen nga çmenduritë e sovranit. E ky mund të jetë një tiran i kohëve të lashta apo i kohës së autorit, që rri në qerthullin e vet dhe nuk brengoset për njerëzit, për ata që bien në pusitë e jetës. Dhe, pikërisht të drejtëve, të mirëve, ua prishë ëndrrat, siç ngjet me dy personazhet kryesorë të këtij roman, Marie Urën, dhe të fejuarin e saj, Xheladini, të cilët, teksa po përgatiteshin të fluturonin në qiejt e lumturisë, përpara u shfaqet qielli i zi, i cili, ua errëson ëndrrat, të ardhmen, shpresat, dhe përfundimisht i hedh në humnerë.

Këtë dramë të thellë njerëzore, sidomos momentin kur Maria e kupton nga i dashuri saj se, është pikërisht ai në radhën e atyre që duhet të verbohet, shkrimtari e përshkruan duke përshkruar gjendjen shpirtërore të tyre, por edhe kontekstin politik:

-“Po përse? Përse?- gati s’klithi ajo.

Vështronte sytë e tij me atë rrjetë të imët bojë hiri, si të kërkonte në të vjegën që mund të kishte shërbyer si fillim i së keqes.

-Ti pyet përse, -tha ai, duke shkaktuar në fytyrë një nënqeshje të hidhur.- Nuk po e fus veten ndër sytë e ndritur, ata që shohin më qartë dhe më larg, në të ardhmen, dhe që janë të padëshiruar për çdo pushtet tiranik.

O Zot, mendoj ajo. Babai i saj një mbrëmje i kishte thënë pothuajse të njëjtat falë.

-Pra, nuk e fus veten në radhën e mendjeve të ndritura, -vazhdoi ai.-Megjithatë, ka një arsye që sytë tanë duhet të zhbëhen, zhdukja e gjurmëve.

-Si? Nuk të kuptova-thotë ajo.

-Është e thjeshtë,- u përgjigj ai.-Ne jemi dëshmitarë të shumë gjërave që duhet të harrohen.

-Kush ju?-pyeti ajo.

-Ne që gjer dje kemi shërbyer ne komisionet e verbimit. Sytë tanë anë parë shumë gjëra që s’duhet t’i shinin, më kupton?”

Pra, “Qorrfermani”, pasi mbërrin efektin, dhe komisionarët kryejnë punë e përcaktuar nga lart, një ditë, vetë ata duhet të zhdukën, që të zhdukën gjurmët.

Ironia me të cilën autori e qesëndis këtë ferman, përshkruhet në faqet e fundit të librit. Pasi që dekreti pushoi së ekzistuari, njerëzit më nuk kishin makth e lemeri prej tij, atëherë, për të gjithë të prekurit prej tij u shtura një, “Dreka e pajtimit.” Ajo u “shtrua në sallën mbretërore të kuajve, ndërtesë që mund të nxinte tryeza për mijëra të ftuar.”

Ç’ironi therëse, ofshan lexuesi!

Të verbëritë vërshuan nga të gjitha anët drejt ngrehinës. Pa dyshim, në këtë drekë ka fjalime, ku zyrtarët me patos flasin për të mirën e shtetit, por kulmi është momenti kur lexohet letra e sovranit, i cili fton të gjithë të harronin ç’kishte ndodhur e t’i mbeteshin besnik shtetit.

Kur të mbërrin në këto faqe, lexuesi e ndien peshën e madhe të absurditetit të veprimeve të tilla, situata këto që i përjeton në çdo kohë.

Kadare, përmes kësaj proze, tregon se, të gjithë tiranët e të gjitha kohërave, përndizen nga dëshira që të bëjnë zullum, të pastrojnë terrenin nga “sykëqijtë”, prandaj, të tillëve, të çmendur, nuk duhet duartrokitur.

Kadare, në këtë libër, lexuesit i flet për Perandorinë Osmane, sovrani i të cilit, me një pushtet të pakufizuar dhe të pakontrolluar, donte do të pastronte botën nga sykëqijtë. Në të vërtetë, lexuesi i kultivuar, këtu e ndien realitetin universal, dhe nën petkun e sovranit, sheh dhjetëra tiranë tjerë të kohëve dhe kombeve të ndryshme. Secili lexues, kur të përfundojë romanin, e kupton ç ‘lemeri shkakton totalitarizmit, të cilin autori e përshkruan përmes ikjes në kohë dhe hapësirë, dhe me një nëntekst të sofistikuar, për t’i dhënë status universal.

Natyrisht, si në gjitha rrëfimet letrare, këtu ka intriga, mashtrime, trille, habi, dhe lojë të pafund. Kadare me virtuozitet dhe me stil elegant e përshkruan dramën e personazheve të tij, në një atmosferë mjegullnaje e zymtësie, ku secili mund të mendonte për tjetrin: po sikur ai të dyshonte te unë. Dhe kjo mjaftonte që ai të verbohej. Pra, në këtë atmosferë, “askush, përveç të verbërve, nuk ishte i sigurt se mund të ndodhej jashtë veprimit të dekretit, dhe siç e kuptuan shumë shpejt të gjithë, këtu mbështetej pikërisht fuqia hijerëndë e Qorrfermanit”,–shkruan Kadare.

Shkrimtari, me nota tejet delikate dhe njëkohësisht lirike, e përshkruan dramën në familjen e Aleks Urës, aty ku vajza e tij, Marie Ura, përgatitej të martohej me Xheladinin, zyrtarin turk.
Maria është një personazh fantastik. Plot jetë dhe gjallëri, ajo përshkruhet si vajzë e dëlirë, e çiltër, plot hire dhe pa kurrfarë hezitimi noton nëpër ujërat e ëmbla të seksit, ndonëse ende e pamartuar. Skenat që përshkruan autori përbrenda mureve të shtëpisë së saj, janë peizazhe mahnitëse letrare. Maria, mbyllet në dhomën e vet, zhveshët dhe me orë të tëra provon të brendshmet e saj para pasqyrës, dhe kur ka fatin të ketë të dashurin aty, provon ëmbëlsinë e seksit, si një ndjenjë fisnike njerëzore. Ajo e pasionuar, nuk ëndërron për asgjë tjetër, nuk çan kokën për politikë, pos që, pret të martohet dhe të rri me orë të tëra me burrin e saj e zhveshur, siç ka dëshirë. Por kjo ëndërr i këputet, sepse burrit të saj të ardhshëm, pak kohë para se të martoheshin, i jepet vendimi që të çsyzohet, pra atij do t’i hiqen sytë, do të verbohet. Drama është e madhe, e pamatshme, e papërshkrueshme, është dramë e shpirti të tronditur, që, duke ëndërrua qiejt e lumturisë, përnjëherë bie në skëterrë. Skenat që jep Kadare në roman, lexuesit i mbesin gjatë në kujtesë. Sidomos, momenti tejet tragjik, kur Maria, në kulmin e kënaqësisë, e kupton se kështjella e saj po shembet.
Xheladini është personazh tragjik, që ka fatin e qindra e mijëra viktimave të sistemit. Ai i duhet sistemit për t’i zhdukur gjurmët, prandaj duhet të dënohet. Lexuesi ndien dhimbje për të, si dhe me fatin e tij, që rrëzohet përtokë.

Romani “Qorrfermani” është shkruar me mjeshtëri, ku përshkruhet me nota dramatike pushteti i frikës që buron nga tirania, por aty ndeshim, gjithashtu, pushtetin e dashurisë së madhe, dhe të heshtave vdekjeprurëse që i godasin atë. Vetëm një mendje gjeniale, si ajo e Kadaresë, me një talent të pashoq, ka mundësi që me kaq mahnitje, tension, pasion, dhe dhimbje, të krijojë një roman kaq dridhmues dhe njëkohësisht, të shkruar kaq bukur.

Autori, edhe në këtë roman, siç ngjet në shumicën e veprës së tij, ka provuar suksesshëm fuqinë e epërme të letërsisë, si gjuhë dhe mendim, për të treguar ekzistencën tonë dhe sfilitjet përballë pushtetit dhe formave të tij të egra, kur ai stërkeqet dhe tenton të kontrollojë gjen më të çmuar të njeriut: lirinë.

Letërsia e Kadaresë përpara lexuesit shfaqet si hapësirë e pafundme ëndjesh e ardhjesh. Autori e arratisë lexuesin në histori dhe e rikthen në aktualitet, përmes fuqisë së rrëfimit, letërsisë, dhe veprave të shkruara me sqimë dhe gjenialitet. Vepra e tij shfaqet si zbulim mahnitës, ndërkaq, shkrimtari, me erudicion letrar, përherë arrin t’ia paraqesë lexuesit një botë të veçantë, me bukurit dhe shëmti dhe ku kufijtë e të mundshmes dhe të pamundshmes, shfaqen e zhduken, si portat e ferrit dhe të parajsës. Pa dyshim, nëpër këso labirinte artistike, mund të shpie vetëm imagjinata e një shkrimtari pa caqe gjuhësore dhe me imagjinatë pa kufij.

Kadare, ndër dhjetë autorët e rekomanduar nga gazeta angleze

Posted on by Kult Plus

Revista angleze “Calvert Journal” ka botuar listën e dhjetë shkrimtarëve që rekomandohen për tu lexuar e që vijnë nga Ballkani.

Me ndarjen e Jugosllavisë, siç shkruan Hannah Weber për CJ, u shkaktua lëvizje edhe në identitetin e Ballkanit, por kjo sidoqoftë ka ndihmuar në lulëzimin e një letërsie bashkëkohore në këtë anë të kontinentit evropian.

Ajo ka rekomanduar dhjetë autorë nga Ballkani që duhet lexuar, duke nisur nga elegjitë për Kosovën deri te mitet pagane ballkanike. Kësaj liste nuk i mungon shkrimtari Ismail Kadare, dhe sidomos libri “Tri këngë zie për Kosovën”.

Krahas Kadaresë, në listë janë edhe Dubravka Ugresic nga Kroacia, Ioana Parvulescu nga Rumania, Miroslav Penkov nga Bullgaria e Herta Muller nga Rumania, mes të tjerëve, shkruan KultPlus. i Kadaresë përbëhet nga tri tregime: Lufta e vjetër, Zonja e madhe dhe Lutje mbretërore. Të tria këto tregime bëjnë fjalë për betejën e Kosovës më 1389./ KultPlus.com

TO GO WITH STORY BY LAURENT LOZANO
Albanian novelist Ismail Kadare gestures during an interview with AFP on February 8, 2015 in Jerusalem. Born in 1936 in the Albanian mountain town of Girokaster, Kadare has won a number of prestigious prizes including the first international Man Booker Prize in 2005. AFP PHOTO/ GALI TIBBON

Si e shpëtoi pikturën e Maks Velos nga djegia Ismail Kadare

Posted on by Kult Plus

Në parathënien e librit “Jetë paralele”,libri me dosjen sekrete të përndjekjes nga Sigurimi i Shtetit të Maks Velos (UET PRESS), Alda Bardhyli tregon për historinë e një pikture të Maks Velos që mundi t’i shpëtojë sekuestrimit apo djegies, pasi u ruajt me kujdes nga familja Kadare.

Kadarenjtë e fshehën në dhomën e gjumit. Ky është një rast unikal në historinë e vendeve komuniste kur një shkrimtar ndihmon një artist duke i fshehur pikturat. Dihet miqësia e hershme që Kadare ka pasur me Velon.

Krijimtaria e Velos piktor ndahet në dy periudha: atë nga fillimet deri në vitet 1978 (kur i sekuestrohen dhe digjen nga policia me vendim gjykate 249 vepra të ndryshme arti) dhe periudhën pas viteve ’90, që është më e pasura për sa i përket krijimtarisë jo vetëm në pikturë, por edhe letërsi, studime e skulptura.

Periudha e parë fatkeqësisht nuk njihet, për shkak të eliminimit fizik të veprave të cilësuara nga pushteti komunist i kohës si “dekadente”, “me ndikime të artit perëndimor”, vepra të cilat u bënë dhe aktakuza kryesore e dënimit të Velos me 10 vjet heqje lirie.

Në këtë libër ne kemi bashkangjitur disa nga fotot e veprave të fotografuara në hetuesi, më pas të djegura në kaldajën e Gjykatës së Tiranës nga Ruko Sako, me urdhër të kryetarit të gjykatës, Viktor Konomi.

Nga ky koleksion kanë shpëtuar disa vepra që artisti ia pat dhuruar mikes së tij franceze, Odile Daniel dhe një vepër e ruajtur në familjen Kadare. Bëhet fjalë për veprën “Vallja labe” që çifti Kadare e vendosi në dhomën e gjumit për ta ruajtur për gati 20 vjet.

Vetë Kadare e shihte këtë vepër si të bukur e dramatike, duke parë aty reflektimin e një bukurie që arrinte të sfidonte dhe frikën e një bastisjeje që mund t’ia behte nga momenti në moment. Ky është një rast unikal në historinë e vendeve ish-komuniste, kur një shkrimtar mbron një artist duke i strehuar veprën në shtëpinë e tij.

“Ndonjëherë mendoja në duhet t’ia ndryshoja emrin, pasi do të ishte më e lehtë për ta ruajtur dhe emri i tij Velo mezi dallohej”, do të kujtonte Kadare kohë më parë teksa e pyeta për këtë histori”, shkruan Bardhyli, shkruan gazeta-shqip.com /KultPlus.com

Kur Kadare pyeste Pjetër Arbnorin: A dashurohet i burgosuri me qelinë?

Posted on by KultPlus

Nga Edison Ypi

Zoti Pjetër, iu drejtua Ismail Kadareja, Pjetër Arbnorit gjatë një vizite në shtëpinë e Kadaresë ku veç Arbnorit ndodhesha dhe unë e ca të tjerë, a është e vërtetë se pas një kohe të gjatë në burg, i burgosuri dashurohet me qelinë ?

-Po udhëtoj nëpër botë, tha Arbnori, po shoh qytete të kristalta, grataçiela marramendës, autostrada si gjarpërinj të zinj kilometrikë, ura të varura të bukura si nëpër ëndrra. Po vizitoj ekspozita dhe muzeume të arteve figurative me vepra madhështore me tu mbush trupi me mornica. Por rrëqethja estetike që nuk më shqitet asnjë çast nga mendja; betoni i mureve të qelisë me pllanga gjaku të tharë, fije flokësh të ngjitur, copa lëkure ngecur nëpër plasatitje, gërvishtje nga prangat dhe goditjet, është kryevepra e kryeveprave. Po, i burgosuri dashurohet me qelinë./ KultPlus.com

Ismail Kadare tmerrohet me lajmin e rremë (FOTO)

Posted on by Kult Plus

Shtëpia botuese Onufri dje përgënjeshtroi me vendosmëri një lajm të rremë për shëndetin e shkrimtarit Ismail Kadare, përcjellë KultPlus.

“Jemi të autorizuar të njoftojmë të gjithë shqiptarët kudo që ata ndodhen, se Kadare gëzon shëndet të plotë dhe për momentin ndodhet në rezidencën e tij verore në Malin e Robit, Golem, Durrës”, u tha në njoftimi e tyre, të cilët po ashtu treguan edhe për librin e ri të Kadaresë, “Kur sunduesit grinden”, i cili do të dalë në Panairin e Librit të Tiranës.

Ndërkohë, është publikuar edhe një fotografi nga Beti Njuma, ato moment kur Ismail Kadare ka lexuar këtë lajm të rremë.

“Një njeri i papërgjegjshëm ka përhapur këto orë lajmin se Ismail Kadare është shtruar në një spital të Parisit në gjendje të rëndë shëndetësore. Botuesi i tij Bujar Hudhri e hedh poshtë këtë fake neës duke konfirmuar se shkrimtari ynë i madh është si kokrra mollës. Jetë të gjatë Ismail Kadaresë dhe një porosi për kolegët që nxituan të botojnë “lajmin”: verifikoni pastaj publikoni!
Ja! Edhe Ismaili vetë shqeu sytë”, ka shkruar Beti Njuma./ KultPlus.com

Kadare është shëndosh e mirë, ja në cilin libër është duke punuar

Posted on by KultPlus

Shtëpia botuese Onufri përgënjeshtron me vendosmëri një lajm të rremë për shëndetin e shkrimtarit Ismail Kadare, përcjellë KultPlus.

Jemi të autorizuar të njoftojmë të gjithë shqiptarët kudo që ata ndodhen, se Kadare gëzon shëndet të plotë dhe për momentin ndodhet në rezidencën e tij verore në Malin e Robit, Golem, Durrës.

Kemi rastin e lumtur që t’ju bëjmë me dije lexuesve të tij të shumtë, se Kadare është në përfundim të librit të tij më të ri “Kur sunduesit grinden”, i cili do të dalë në Panairin e Librit të Tiranës./KultPlus.com

Shkëmbi i Princeshës Argjiro

Posted on by Kult Plus

Kalaja e Gjirokastrës dhe legjenda e princeshës Argjiro që e kujtojmë të gjithë përmes Ismail Kadares.

Princesha Argjiro është sundimtarja e qytetit të Gjirokastrës gjatë shekullit XIV. Pas vdekjes së burrit, Princesha Argjiro lufton me turqit kur ata e rrethojnë kalanë e Gjirokastrës, mirëpo njeri truprojë e tradhton ndaj ata futen në kala. Për të mos rënë e gjallë në duart e turqve, u hodh nga kulla më e lartë e kalasë bashke me djalin e saj foshnje dhe u copëtua mbi një shkëmb. Mirëpo foshnja sipas legjendës mbeti gjallë.

Princesha me djep në krahë
U vërvit nga kulla poshtë…
Dallëndyshet i ke parë
Kur mësojnë vjeshtës zogjtë?
Rrugën e parë në jetë
Me foshnjën bënte princesha.
Në qiell t’atdheut përpjetë
Ajo mbeti, e varur peshë.
Ajo bije e nuk po bije,
Një shami në hapësirë.
Pezull mbi shekujt me hije
Si ëndërr e bardhë ka ngrirë.

(Fragment nga libri Princesha Argjiro-Ismail Kadare)./KultPlus.com

Rrëfimi i Kadaresë, nga raportet me nënën tek dëshira për martesë në moshën 12 vjeçare

Posted on by Kult Plus

Janë thuajse të pangjashme ato raste, kur një shkrimtar flet pa dorashka për nënën e vet. Jemi mësuar zakonisht me figura të ëmbla, të dhembshura, të sakrifikuara.. Shumëkush është përpjekur ta tregojë shumë më shumë nga ç’ka qenë në të vërtetë, edhe pse me gjasë asnjëherë nuk ka një kut matës në atë ç’ka është nëna për ty.

E megjithatë, Kadare flet ndryshe.. Tek e fundit, ashtu si ka bërë në gjithë sa ka shkruar përgjatë gjithë karrierës së tij si shkrimtar. “Kukulla” është shembulli i përshkrimit të tjetërllojtë për figurën e nënës.

Një nga ato raste që janë të rralla, jo vetëm për letërsinë shqipe, por edhe në atë botërore. I tillë, i pangjashëm me një të dytë, është edhe rrëfimi i tij, në një bisedë konfidenciale me drejtuesen e Departamentit të Letërsisë në Fakultetin e Histori-Filologjisë, Lili Sula. Si vjen “Kukulla” në letërsinë shqipe dhe cila ishte marrëdhënia e shkrimtarit me të ëmën.

ISRAEL-ALBANIA-LITERATURE-NOBEL-KADARE

LILI SULA

“Kukulla” është një nga rrëfimet më delikate e mbresëlënëse të prozës suaj. E botuar më 2014, në “Mëngjeset në kafe Rostand: motive të Parisit”, romani u publikua shumë shpejt si libër më vete e më pas në frëngjisht, italisht, spanjisht etj., duke tërhequr vëmendjen e lexuesit dhe të kritikës. Po, çfarë është “Kukulla” për ju?

Për “Kukullën”, në radhë të parë, nuk u nisa të jap ndonjë risi për figurën e nënës në letërsi, se figura e saj në letërsi, duhet pranuar, është ndoshta konceptuale, si shqetësim i shkrimtarëve, si dëshirë për të shkruar, si romantikë, si gëzim ose hidhërim ndonjëherë, në rastet kur ata kanë pasur marrëdhënie jo fort të mira me nënat. Në këtë kuadër, do të thoshim se është e njohur marrëdhënia që shkrimtarët kanë me nënat e tyre.

Pothuajse të gjithë kanë qenë të prirur që të shkruajnë për to, madje edhe në rastet kur marrëdhëniet mes tyre nuk kanë qenë edhe aq të mira, siç e përmenda më lart. Po, kjo çuditërisht është e vërtetë! Për këtë kam shkruar hapur edhe unë. Nga shkrimtarët modernë që kanë shkruar për marrëdhëniet jo të mira me nënën do të përmendnim, për shembull, Xhek Londonin, i cili kishte një acarim të vazhdueshëm me nënën e tij. Biografitë profesionale e përmendin këtë, madje e pranonte edhe vetë shkrimtari. Edhe Balzaku kishte një marrëdhënie jo të mirë me nënën, – jo deri në këtë shkallë, – por edhe ai ka shkruar hapur për të. Nëna e Balzakut e qortonte: – Ti s’di të shkruash! – Ti je dështak! E si mund të imagjinohet kjo! Përse nënat nganjëherë, me bijtë e tyre, shkrimtarë gjenialë, të tërë të talentuar, të silleshin në këtë mënyrë?! Tek-tuk mund të qëllonte që biri të sillej keq me nënën, pa ndonjë arsye.

Pra, është vështirë të gjenden në letërsi rastet kur bijtë silleshin keq me nënat e tyre. Arti i nxiste ata që të shkruanin të vërtetën. Po shtroj një pyetje në lidhje me këtë gjë: A kërkon letërsia botërore apo morali botëror, apo kurioziteti kulturor botëror në përgjithësi, të vërtetën apo të pavërtetën për nënën? Kjo është një pyetje naive për letërsinë. Letërsia nuk merret me kërkesa të tilla. Ajo s’ka nevojë për asgjë nga këto. Nuk ka nevojë as për nënë, as për babë, as për nip, as për mbesë [qesh]…

Letërsia është letërsi dhe mbetet e tillë. Ajo ka nevojë për vetveten. Fakti tregon se letërsia e madhe, ajo botërore, shpreh vetveten. Letërsia ka ligjet e saj. Dhe, mbi të gjitha, bukuria dhe hyjnia e saj e brendshme është ajo çka të nxit, prandaj unë nuk u nisa të jap ndonjë të vërtetë për nënën. – Jo! Kam sjellë ndër mend nënën time, me një intuitë letrareartistike. Kam kuptuar se figura e saj të jep dorë për letërsi. Figura e nënës sime ishte e pazakontë e kjo më ndihmoi. Po të mos ishte ashtu, nuk do të shkruaja fare për të, por do ta krijoja vetëm në mendjen time.

Ato të dhëna që kam gjetur te nëna ime ishin të tilla… Thuajse nuk e kam përmendur fare nënën në veprën më përpara. I shmangesha gjithmonë përshkrimit të saj. I shmangesha se e ndieja që donte një sqarim kjo gjë; për të thënë të vërtetën e saj. Për shembull, për gjyshen kam shkruar me shumë dashuri, gjithashtu, edhe për gjyshin nga nëna, babazotin, po ashtu edhe për ungjërit, tezet, për të gjithë…

Domethënë, vetiu e kam shmangur gjithmonë nënën, se ishte e komplikuar për t’u shkruar; ishte jashtë skemave. Siç thashë, kjo nuk është e rëndësishme për letërsinë, pra që të shkruaj si ishte nëna ime. Fundja, janë çështje private. Nuk është parim ky. Por është një rastësi në jetën e shkrimtarit. Fillova të shkruaj për figurën e saj të komplikuar se është bukur për letërsi. Nëna ime, Hatixhe quhej, ishte e lindur për letërsi, me atë mendjen e saj të kufizuar. Unë e kam thënë, pa e fshehur, që s’ishte as e zgjuar shumë e as e pazgjuar [qesh]. Ajo e dinte këtë, e pranonte. Dhe ne bënim humor me të. Ajo ishte e tillë që përjashtonte skemën: nënë e mirë ose nënë e keqe; nënë e kujdesshme ose e pakujdesshme. I përjashtonte këto të gjitha. Do të shkruaj thashë. Në këtë rast nuk kam ndonjë tjetër shtysë sesa të respektoj letërsinë, jo nënën, as familjen.

Mund të na veçoni ndonjë prej shkrimtarëve botërorë, që ka lënë gjurmë te ju, në qendër të veprave të të cilëve është figura e nënës?

Plot kam lexuar. Nuk ka vepra kush e di se çfarë për nënën. Ka edhe libra ku trajtohet nëna me tone paksa groteske… Ja, përse e kam marrë zët “Nënën” e Gorkit. Është thuajse e neveritshme! Nëna e tij jepte vetëm këshilla revolucionare. Gorki ishte shkrimtar i madh, të themi të drejtën. Po, si ka rënë ai në këtë personazh?! Nëna e tij qe model për revolucionarët e rinj. Prandaj edhe për letërsinë tonë, ajo [‘Kukulla’] është një arritje. Është një pjekuri që nuk pritet nga një vend ballkanik. Pritej nga Balzaku, për shembull, që të shkruante diçka për nënën, diçka jo të mirë, negative. Por nuk shkroi, vetëm la tek-tuk ndonjë kujtim. Po nëna e Xhek Londonit? Hapi furrë buke vetëm për të turpëruar të birin. Ai filloi të bëhej i pasur nga botimet, ndërsa ajo donte t’i fitonte vetë të ardhurat, kështu u bë furrtare. Siç janë të mira nënat, janë edhe të këqija ndonjëherë. Dhe mua Zoti më dha, si të thuash fati, një nënë që nuk më detyronte as nga njëra anë e as nga ana tjetër që të shformoja gjurmët.

Si mendoni, a përkon titulli “Kukulla” me pjesën e pazakontë të një nëne të çuditshme, pak koketë e artificiale?

Po, e ka këtë lidhje me kukullën si krijesë artistike, artificiale. E kam thënë se ishte pak artificiale si njeri, në kuptimin që nuk ishte e zakonshme. Dhe, në të vërtetë, është një Kukull krejt e veçantë dhe pikërisht këtu qëndron origjinaliteti i saj. Është e thjeshtë! Nëna ime ka vdekur vonë; njëzet vjet pas babait. Dhe më kujtohet, ishte shumë naive. Kishte vërtet një naivitet të theksuar e gati të tepruar. Vuante se mos nuk e merrnim seriozisht. Dhe mirë e kishte, se nga naiviteti thoshte gjëra që të vinte për të qeshur. Ishte gati si fëmijë… Babai im ka qenë i pashëm, ndërsa nëna ka qenë grua e mesme. Në tërë këtë konceptim duhen thënë gjërat që janë… Vërtet lexuesit mund të shfaqin habi për nënën time. E vërteta është se ishte naive, tepër naive, për këtë, jo vetëm babai, por edhe ne, si të thuash, e vinim në lojë. Mospëlqimi i familjarëve për mënyrën se si e kam përshkruar nënën erdhi pa dramaticitet.

Në letërsinë bashkëkohore, “kukulla” luan rolin e çelësit modern në interpretimin e rrëfimit. Po te ju, si vjen ajo?

Vetë figura e saj, e kukullës, është moderne. Një çelës që të kujton njeriun, sendërgjimin e tij. Është ai a s’është ai. I shkon letërsisë, për të thënë se i shkon shumë bukur. Dhe për çudi, ne kështu e perceptonim, edhe fëmijët e mi, si një kukull. Lozte rolin e kukullës edhe me vajzat. Ndoshta nga kjo e lidha edhe në subkoshiencë. Vajzat e mia i vinin tela, ajo rrinte, se ishte e durueshme dhe e urtë. – Nëna rri kështu tani, – dhe ajo rrinte. Ato e zbukuronin, e kur vinim ne ajo thoshte: – Ç’të bëj unë, më vjen keq t’ua prish vajzave. Kështu ishte tipi i saj [qesh].

Ishte naive. Ajo donte, në kuptimin, i pëlqente dhe ëndërronte të bëhej e famshme, me naivitetin krejt si të fëmijëve, të cilët duan të bëhen mbreti/mbretëresha ose princi/princesha. Ngaqë dëgjonte që unë u bëra i famshëm, me sa duket e ngacmonin gratë dhe me mendjen e saj fare naive mendonte se ç’bëjnë shkrimtarët. Kisha shkruar diku që shkrimtarët e famshëm ndërrojnë nënat, si ndërrohen gratë [qesh]. Nëna ime kujtonte se kjo mund të ndodhte me të vërtetë [qesh]. Nuk e dinte! Dinte ndërrimin e grave, më vonë, që martoheshin e rimartoheshin…

Mirëpo, si të ndërrojë njeriu nënën?! [qesh] Po ishte aq naive, saqë arrinte ta besonte këtë. Me siguri e nxiste fakti që unë isha i dëgjuar, shumë i dëgjuar, dhe ajo e përjetoi këtë gjë; e shijoi si të thuash. Ia thoshin të gjithë: djali yt është i dëgjuar, i famshëm. Dhe i pëlqente që të trajtohej si nëna që ka lindur një fëmijë të famshëm, por edhe këtë e shprehte me naivitet. Gjatë shkrimit të “Kukullës” doja që ajo të më koincidonte me një përfytyrim të bukur të nënës dhe thuajse të gjithë e kanë kapur këtë sens origjinal.

Thënë ndryshe, më nxiti edhe ana e saj artificiale, çka thashë, ana prej manekine, më ndihmoi ai gjaku i saj që ishte pak i ngrirë, në kuptimin statik. Më falte atë përjetësi. Afër statujës. Diçka origjinale që më ka shkuar në mendje është, se më dukej që ajo pagoi një taksë për mua. Pati një mendje të thjeshtë. Nuk do ta besonte njeri që një shkrimtar që quhet i shquar, i madh, e ku e di unë, të ketë një nënë kaq naive e të pamençur, të flasim realisht.

Nga ana tjetër, ju e keni sofistikuar e modernizuar figurën e saj, duke përmbysur gjithë imazhin e nënës në letërsinë tonë.

Mirëpo, e pranoi publiku botëror. E kam vënë re, se ka me qindra artikuj për të. Askund nuk ka diçka jo të mirë ose si të thuash një negacion për të. Përkundrazi, çmohet! Është një nënë e vërtetë dhe e pavërtetë, një nënë e vërtetë për letërsi. E sakrifikuar për letërsinë. Kam përshkruar Izmini Kokobobon, jo vetëm në këtë vepër, por edhe në vepra të tjera, kështu e kishte emrin në të vërtetë.

Ajo kishte studiuar në Itali. Nëna ime pati një rivalitet të hapur me të. Izmini e ngacmonte dhe krijonte situata humori në shtëpinë tonë, duke i thënë: – Ti je nëna e një shkrimtari të famshëm. – E, ashtu jam!, – ia kthente nëna, por me të e kishte si me inat, si të thuash. – Po si nuk del të flasësh në ndonjë konferencë…, – vazhdonte Izmini. Nëna qëndronte pa folur dhe vetëm e dëgjonte, sepse nuk arrinte ta kuptonte a e kishte me të vërtetë apo jo. Unike, në letrat tona, figura e Kukullës-nënë, krijim i fantazisë dhe i kujtesës, që tkurr format trupore për t’i lënë vend lehtësisë së grafikës me tone karikatureske e portretit të zbrazët. Po! E vërtetë është. Nëna ime nuk ishte trupore, njerëzore. Unë nuk e mbaj mend, për shembull, dhe e them me të vërtetë këtë, nuk e mbaj mend ta shihja të hynte ose të dilte nga tualeti. I shmangej kësaj. Por jo vetëm kësaj… Kaq shumë përjashtohej ana trupore tek ajo. Është e çuditshme! Kishte një prudencë, një vetëpërmbajtje, në kohën që unë nuk isha ndonjë i turpshëm [qesh]…

Siç e përmendët, janë të njohura dy forma kryesore marrëdhëniesh mes fëmijëve, (shkrimtarëve të famshëm) me prindërit e tyre. Ç’mund të na thoni për rolin e kujtesës në sendërtimin e Kukullës-nënë?

Është një nga pakënaqësitë e mia! Kam edhe pakënaqësi të tjera, për të cilat kam shkruar edhe gjetkë, siç janë, për shembull, bisedat e tyre në mëngjes, të cilat nuk më pëlqenin fare, për arsye thjesht egoizmi. Mendoja se ata duhet të mendonin të më martonin mua [qesh], e jo të flisnin për ato gjepura; jo nuk na dalin paratë, jo kështu e jo ashtu… Në të vërtetë, unë kisha marrëdhënie të mira me prindërit. Babai dhe nëna ishin njerëz krejt të kundërt. Babai (Haliti) ishte serioz e i heshtur. Kur kam shkruar se babai bënte gjyqe në shtëpi, nuk është trillim, por e vërtetë. Babai im ishte ftues gjyqi. Ftues gjyqi është postier i gjyqit, postier special që dërgon dokumentet gjyqësore.

Pra, ishte një postier i besuar. Një pjesë të kohës e kalonte në sallën e gjyqit. Tërë jetën ka dëgjuar sekrete gjyqësore, që janë të pafundme në një qytet si Gjirokastra; sekrete intime nga ndonjëherë, sekrete që kishin lidhje me trashëgiminë, me tradhtinë bashkëshortore, me tapitë, me ndarje pasurish e të tjera si këto. Ai nuk tregonte asgjë lidhur me to. Ishte institucional, respektonte shtetin, ashtu siç ishin burrat gjirokastritë në përgjithësi.

E siç po thosha, bisedat e tyre të mëngjesit ishin përgjithësisht për anën ekonomike, por unë e kisha mendjen se si nuk më martojnë, të mendojnë për martesën time. Isha dymbëdhjetë–trembëdhjetë vjeç dhe doja të martohesha [qesh]. Të gjithë ne të vegjlit ishim me ëndërrime të tilla. Ëndërronim si është trupi i femrës dhe thoshim ç’bëjnë këta prindërit tanë, duhet të mendojnë të na martojnë [qesh]. Ishim idiotë nga mendja. Ka sinqeritet [te ‘Kukulla’], por kryesorja është që kam respektuar artin. Kam gjetur një personazh në familjen tonë, që ishte e lindur për letërsi, shkruan Panorama./ KultPlus.com

Fotografi të antropologut austriak që tregojnë Shqipërinë paskomuniste ekspozohen në shtëpinë e Kadaresë

Posted on by KultPlus

Fotografi, antropologu e albanologu austriak Robert Pichler ka hapur ekspozitë në shtëpinë e Ismail Kadares në Gjirokastër ku ka ekspozuar fotografi të bëra në fillimin e viteve në ‘90 kohë kur sapo ishte përmbysur regjimi komunist dhe tranzicioni reflektonte një kaos social gjithandej.

Gjirokastra, Kurveleshi, fshatrat e bregdetit, zona e Çorraj janë fotografuar gjatë asaj kohe nga Pichler që atëherë sapo kishte përfunduar studimet.
Ai e vizitoi Shqipërinë për herë të parë në vitin 1989 kur ishte ende student.

“Shumë shenja janë të lidhura me kohën e komunizmit, veshja por edhe mentaliteti. Situata ekonomike ka qenë një katastrofë por nga ana tjetër njerëzit ishin shumë kureshtarë. Unë kam marrë pjesë në një pajtim gjaku, ky ka qenë një ritual për mua shumë i veçantë”, ka thënë Robert Pichler.

Në Gjirokastër ekspozita përcolli surpriza dhe emocione të veçanta pasi shumë vizitor panë të afërmit e tyre në foto që tashmë nuk jetojnë. / KultPlus.com

A.P.Kernës

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Aleksander Pushkini, përktheu Ismail Kadare.

Kujtoj me mall një çast gëzimi
Përpara sysh m’u çfaqe ti,
Si vezullim i një vegimi
Si ëngjëll plot me bukuri.
N’andralla jete zhurmëkote
Në dhembje brengash e mërzi,
Më grishte larg fytyra jote
Dhe zëri yt plot ëmbëlsi.
Nga shoqt’ e kohrave që shkaun
Kështell’ e ëndrrave m’u shemb
Me mjegull vitet më mbuluan
Fytyrën tënde, zërin tënd.
Ç’i ngrysa ditët gjithë me brengë,
I zymtë dhe në shkretëti,
Pa perëndi, pa shpres’ e këngë,
Pa lotë, jet’ e dashuri.
Në shpirt më shkrepi prapë agimi,
Dhe ja, sërish m’u shfaqe ti,
Si vezullim i një vegimi,
Si ëngjëll plot me bukuri.
Dhe rreh me gaz kjo zemra ime,
Sepse iu kthyen përsëri,
Dhe perëndi dhe frymëzime,
Dhe lotë, dhe jet’ dhe dashuri.

Robert Pichler sjellë ekspozitën personale në shtëpinë e Kadaresë

Posted on by Kult Plus

“Një arkivol që kalon përroin! Është bosh apo me trup të vdekuri brenda? Duhet të jetë bosh, pasi hapi i burrit që mban arkivolin, ndihet i lehtë dhe kaq preciz i ngulur mbi shkëmb, sikur të ishte një flutur e ndalur për të thithur furnizim mbi gojën e një luleje. Arkivoli duhet të jetë bosh por fotoja është shumë e ngarkuar me peshë sa ndihesh sikur ke gëlltitur një re të madhe gri”.

Ky është imazhi i vetëm një prej fotografive që Robert Pichler historian, antropolog dhe fotograf do të ekspozojë më 26 qershor në Muzeun “Shtëpia Kadare” në Gjirokastër nën kurimin e Edit Pulës. Ekspozita e Pichler është një kthim në kohë përmes fotove që duket sikur zëvendësojnë historinë.

“Udhëtimet e mia të para më çuan në malet e Shqipërisë së Veriut, Mirditës, Nikajt dhe maleve të Dukagjinit. Edhe atje, shoqëria po përjetonte një përmbysje dramatike. Mbijetesa me burimet e vendit nuk ishte më e mundur dhe për shumë njerëz perspektiva e vetme për përmirësimin e situatës ishte emigrimi. Vetëm familja dhe rrjetet e ngushta kishin mundësi të të garantonin njëfarë stabiliteti. Kam qenë dëshmitar i këtij solidariteti të ngushtë të familjes, u ftova në dasma, fejesa dhe funerale dhe pashë njerëz që përpiqeshin të rigjallëronin ligjin e vjetër zakonor (Kanunin) përballë mungesës së rendit dhe ligjit shtetëror”, tregon ai.

Në vitin 1996 ai u kthye në Shqipëri me një projekt të ri. Udhëtoi drejt Shqipërisë së Jugut, në malësitë e Kurveleshit dhe në Himarë për të hetuar marrëdhënien komplekse midis organizimit të punës, mjedisit dhe strukturave familjare. Ky hulumtim u prek përsëri nga shpërbërja e përsëritur e rendit të shtetit.

“Në vitin 1997, pas rënies së skemave kriminale, piramidale Shqipëria u mbyt në kaos dhe anarki. Deri në vitin 1998 nuk munda të vazhdoja studimet e mia. Teksa gjithkush vazhdonte rrugëtimin përpara, unë u zhyta në kërkime për të kaluarën, arsyet e historisë kaq të veçantë të këtij vendi, gjithashtu humnerën shoqërore, fatet e atyre që u lanë vetëm dhe të papërfillur. Takimet emocionuese, bashkë me respektin që gjeta te njerëzit, rritën interesimin tim për vendin dhe historinë e tij dhe kjo bëri që unë të kthehem rregullisht në këtë tokë prej asaj kohe” shprehet Robert Pichler.

Për kuratoren Edit Pula vitet 90-të janë vite të rëndësishme, si për historinë e Shqipërisë, ashtu sikurse shprehin edhe themelin në formimin e identitetit tonë individual në shoqërinë postdiktatoriale.

“Shumë prej nesh mund të kujtojnë aspekte të ndryshme të atyre viteve tranzicioni, e shumë prej nesh ende flasin për keq apo për mirë për ato kohë të trazuara. Por, shumë pak prej nesh mund të dëshmojnë vizualisht atë përvojë jetike, atë shkapetje sociale, atë kohë pa kohë, me të cilën u përballëm. Teksa ne vetëm i jetonim këto kohë e të pamundësuar me mjete, si aparatet fotografike, një student austriak vjen në Shqipëri dhe bën pikërisht këtë! Ai fotografon vazhdimësinë e jetës shqiptare. Ai na sheh dhe ne e lejojmë të na shohë e të shohë mizerjen dhe bukurinë e mbetur. Më prek jashtëzakonisht shumë autenticiteti i këtyre fotove, mënyra si e ka fiksuar realitetin Roberti e sa të dorëzuar me dinjitet dukemi, pavarësisht varfërisë që na rrethon”, thotë Pula.

Nga Malësitë e Dukagjinit tek ato të Kurveleshit, nga Curraj i poshtëm në Çorrajn e sipërm, nga Shkodra në Gjirokastër, nga Fterra në Tiranë, kudo njerëz e peizazhe të zhveshura nga çdo e paqenë, të dorëzuar miqësisht në objektivin e aparatit të Robertit.

“Ky dorëzim i sinqertë e i pazakontë shqiptar ndoshta ka të bëjë edhe me faktin se i gjithë vendi dukej i dorëzuar. Rrugë nacionale të derdhura në baltë, lumenj pa shtrat, luanë e luanesha të paushqyer, vitrina dyqanesh pa mall. Metaforikisht Shqipëria dukej në autopsi, me të gjitha organet shpalosur mbi tavolinën e kirurgut, i cili, i kapur gafil, s’di ç’të kapë për të fshehur më parë – “një zorrë a një balluke” nga pamja shqetësuese. “Shih e shkruaj” është një shprehje tipike shqiptare, e cila vjen si përgjigje ndaj pyetjes “Si je?” (për të mos e zgjatur përshkrimin, diçka që duhet të shihet qartë). Kjo është gjendja që më transmetojnë këto fotografi të Shqipërisë së viteve `90-të, asnjë lavdë e asnjë plagë më shumë se çka mbart brenda, bashkë me nuancën e saj komplekse, e vërteta njerëzore. Duke marrë parasysh rikthimin në kohë që evokojnë këto foto, gjithashtu ftesën për tu pozicionuar përkohshëm midis së tashmes dhe së dikurshmes, lindi ideja e krijimit të një ekspozite lëvizëse, paralelisht me ekspozitën e instaluar në ambientet e galerisë apo muzeut të qyteteve pritëse. Duke integruar disa nga autobusët e linjës urbane lokale si hapësirë ekspozimi, ne sjellim kujtesën e përbashkët në ambientet e përbashkëta, në hapësirën publike, me qëllim familjarizimin e marrëdhënies sonë me atë periudhë të historisë që është lënë pas dore dhe ka mungesë të vetëdijes së duhur”, thotë kuratorja.

Edit Pula (J) është artiste, kuratore, producente nga Tirana, e cila momentalisht punon edhe si Këshilltare Kulturore e Kryetarit të Bashkisë së Tiranës. Puna e saj artistike-kuratoriale është kryesisht e fokusuar tek trashëgimia shqiptare dhe mënyrat se si ajo mund të prezantohet dhe promovohet në formë bashkëkohore. Projektet e saj më të fundit janë instalacione specifike dhe projekte artistike, me qëllim ngritjen e urave të dialogut me të kaluarën në mbështetje të kujtesës së përbashkët.

Fushat kryesore të kërkimit të Robert Pichler janë, familja dhe marrëdhëniet farefisnore, migrimi dhe transnacionalizmi, si edhe historia politike e shek 19të dhe 20të në Europen Juglindore. Ai është studiues në departamentin e studimeve ballkanike në Akademinë e Shkencave në Vienë si edhe pedagog në Qëndrën e Studimeve të Europës Juglindore në Graz./ KultPlus.com

Wall Street Journal: Ismail Kadare, ndërgjegjja e popullit të tij

Posted on by KultPlus

Në tre libra të përkthyer rishtas, autori më i njohur i Shqipërisë tregon atë që ai e quan “funksioni themelor i letërsisë: mbajtja e moralit ndriçues”. – Është gazeta Wall Street Journal që i bën jehonë tri eseve të shkrimtarit shqiptar Ismail Kadare, të botuar në një libër, që mbajnë emrat e përkthyesve Ana Kokobobo dhe John Hogdson

Artikulli i kritikut Sam Sack nis me këtë paragraf: “Në një ese të vitit 1985 mbi Eskilin, shkrimtari shqiptar Ismail Kadare argumenton se gjëja më e vlefshme e grekëve të lashtë – madje më e rëndësishme se shpikja e filozofisë dhe e demokracisë – ishte ndjenja e tyre e “keqardhjes kolektive”. Një thënie e guximshme, por kini parasysh që shekuj më parë grekët kishin zhvilluar një luftë të egër dhe të padenjë moralisht kundër Trojës. Një qytetërim më pak i zhvilluar do ta kishte fshirë atë periudhë të turpshme nga kujtesa e vet. Në vend të kësaj, grekët e bënë atë gurthemelin e letërsisë së tyre. “Krimi u ekspozua nga të gjitha këndet prej vetë grekëve, pa ndonjë presion të ushtruar nga kombet e tjera”, shkruan Kadare. “Kjo ishte një ekzorcizëm i pashembullt, një akt tronditës, në të njëjtën kohë duke çliruar dhe emancipuar. Për herë të parë në historinë e njerëzimit, ndërgjegjja e një populli po kalonte me dëshirë një shqetësim të tillë”.

Që prej vitit 1960, zoti Kadare, tani 82 vjeç, ka ndjekur shembullin e grekëve në të gjitha rrethanat e pamundura. Ai ishte autori më i njohur i Shqipërisë në sundimin stalinist të Enver Hoxhës, që e udhëhiqte regjimin e kolektivizimit të detyruar dhe shtypjes së pamëshirshme nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, deri në vitin 1985. Ai është akoma autori më i njohur i vendit të tij. Për nga natyra e vet, totalitarizmi synon ta mbajë ndërgjegjen në një gjendje gjumi. Ajo kërkon një ngadalësim shpirtëror që lehtëson bindjen. Z. Kadare e kishte të vështirë lirinë nga ndërhyrja e shtetit, për shkak të karrierës së tij, ai lëvizi mes lëshimeve dhe kodifikimeve të kritikave të qeverisë së Hoxhës; ai u botua dhe u censurua, me radhë. Megjithatë, siç tregojnë tre libra të përkthyer rishtas, ai i mbeti besnik asaj që ai, e ka quajtur “funksioni themelor i letërsisë: mbajtja e moralit ndriçues”. Eseja e Kadaresë për Eskilin vijnë së bashku me konsideratat debatuese të Dantes dhe Shekspirit në “Ese mbi Letërsinë Botërore”, të përkthyer nga Ana Kokobobo”. Me tej “WSJ” vazhdon: “Koleksioni shërben si një lloj guri i Rosetës për të deshifruar ndikimet dhe motivet e tij. Këta klasikë, pohon ai, flasin aq shumë sa i përket gjendjes së vështirë të shqiptarëve se sa të tjerëve. Ai e sheh Prometeun e Eskilit, heroin e ndëshkuar ashpër se i dha zjarrin njerëzimit, si një nga figurat e para në letërsi që kundërshtoi tiraninë. Ai e quan “Komedinë Hyjnore” të “vetmen vepër që për të, pasqyroi si errësirën dhe dritën e Shqipërisë komuniste”. Dhe ai thekson se, ashtu si shkrimtari i Europës Lindore të shekullit të 20-të, Shekspiri ndoshta ishte nën vëzhgim të vazhdueshëm.

Dialogu i z. Kadare me kanonet perëndimore vazhdon në romanin “A girl in exil” (E penguara), botuar fillimisht në vitin 2009, me një histori që vendoset në fillim të viteve 1980. Historia përqendrohet mbi një dramaturg shqiptar të njohur me emrin Rudian Stefa, në të cilën vepra aktuale e tij, në zhvillim, është një dramë që evokon “Hamletin” dhe “Macbeth”, që përmban fantazmën e një partizani komunist të vrarë gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Pra, kur ai thirret për pyetje nga Komiteti i Partisë, ai supozon se do të qortohet për shkelje të parimeve të realizmit socialist. Z. Kadare gradualisht zbulon një shëmbëlltyrë të tundimeve të pushtetit. Sack ka marrë në shqyrtim veprat “E penguara” e “Kamarja e turpit”, por nuk lë pa përmendur edhe “Pallatin e ëndrrave” apo “Ura me tri harqe”. Mbi “Kamaren e turpit”, “WSJ” shkruan se kjo vepër ilustron fiksionin disashtresor që ai krijoi gjatë sundimit të Hoxhës. Ky roman u botua në vitin 1978 dhe është pjesë e dy librave të tij më të mëdhenj, “Ura me tri harqe” (1979) dhe “Pallati i ëndrrave” (1981), romane që ripërpunuan historinë dhe folklorin shqiptar me qëllime delikate alegorike. ‘WSJ’ tërheq vëmendjen se ngjarja prej ku nis romani është rebelimi i Ali Pashës, guvernatorit shqiptar që u përpoq të largohej nga Perandoria Osmane dhe u vra nga forcat e Sulltanit më 1822. Fokusi nuk është në kryengritje aq sa te “dhurata”: koka e prerë e Ali Pashës, që e ruajtur në akull, transportohet deri në një nga sheshet e Kostandinopojës dhe shfaqet si një paralajmërim për kryengritësit e mundshëm. Z. Kadare rrotullohet mes karaktereve të ndryshme të lidhura me atë stemë të dhunës autoritare.

Ndërsa për romanin “E penguara”, përkthimi është nga John Hodgson, “WSJ” shkruan se qëllimet politike të librave të Kadaresë janë qarta dhe të pagabueshme.

“Duke përshkruar korrupsionin dhe mizorinë e çuditshme të Perandorisë Osmane, z. Kadare sjell një pamje dhe vlerësim të vrazhdë të komunizmit shqiptar. Por do të ishte gabim ta mendonim këtë roman si një alegori politike oruelliane. Evokimi i së kaluarës ndihet si bashkëkohor (turistët dynden në Stamboll për të goditur kokën e prerë dhe pothuajse mund t’i imagjinoni ata ta fotografojnë me celular) dhe jashtë kohës. Z. Kadare ka më shumë të përbashkëta me William Faulkner, një shkrimtar që nxjerr mitologjinë nga legjendat rajonale.

Ky, gjithashtu, është sa një projekt moral, aq edhe artistik. Te “Kamarja e turpit”, Kadare përshkruan përpjekjet e Perandorisë Osmane, që me vullnet rreket të shfarosë gjuhën dhe zakonet e Shqipërisë. Ky roman i paharrueshëm i shton veprës së tij të përjetshme rikuperimin kulturor. E kaluara është padyshim e pranishme në librat e tij – një fantazmë që ecën mes të gjallëve, ose një kokë e prerë që duket se ju bllokon në vështrimin e saj” – mbyll shqyrtimin kritik Sam Sack në Wall Street Journal./mapo

TO GO WITH STORY BY LAURENT LOZANO
Albanian novelist Ismail Kadare gestures during an interview with AFP on February 8, 2015 in Jerusalem. Born in 1936 in the Albanian mountain town of Girokaster, Kadare has won a number of prestigious prizes including the first international Man Booker Prize in 2005. AFP PHOTO/ GALI TIBBON

Libri i Albatros Rexhajt më i shituri në Panair, Kadare i treti

Posted on by Kult Plus

Sot përfundon edicioni i 20-të i Panairit të Librit në Prishtinë.

Kësisoj, siç e do zakoni pak orë para se të mbyllet ky panair, shpallen emrat e atyre që veprat e tyre u shitën më së shumti në këtë panair.

Në këtë edicion, libri më i shitur doli të jetë libri “Kthimi” me autor Albatros Rexhaj, i cili ndiqet nga shkrimtari Veton Surroi me librin “Lopa e Makiatos”, pas këtij vjen emri i madh i letrave shqipe Ismail Kadare me veprën “Vepra e plotë në prozën e shkurtër”, e katërta me radhë vjen “Mësimet e Diolës” nga Diola Dosti-Baftiu ndërsa në vendin e pestë është “Vepra e Sanxhakut të Nishit” nga Sabit Ukaj, shkruan KultPlus.

Panairi i Librit në Prishtinë, pati shumë vizitorë sivjet dhe duket që shija e tyre shkoi drejt Shtëpisë Botuese Pema, shtëpi kjo e cila botoi librin “Kthimi” të autorit Rexhaj.

Po sjellim kështu edhe veprat e përkthyera të autorëve të huaj që dolën të jenë më të shiturit.

Kësaj liste i prinë Danile Goleman me librin “Inteligjenca emocionale”, i dyti më radhë është Francois-Henri Deserable me librin “Njëfarë z.Piekienly”, pas tij është Robert Elsei më veprën “Fiset shqiptare”, Elena Ferrante me “Historia e vajzës së humbur” dhe Yuri Harari me “Homo Deus”./ KultPlus.com

Atifete Jahjaga takohet me Ismail Kadarenë (FOTO)

Posted on by Kult Plus

Shkrimtari Ismail Kadare është duke qëndruar në Tiranë, ku është takuar me ish-Presidenten Atifete Jahjaga.

Shkrimtari i njohur Ismail Kadare ka biseduar së bashku me Jahjagën për rimëkëmbjen kulturore në hapësirat shqiptare, shkruan KultPlus.

Këtë e ka bërë të ditur vet Atifete Jahjaga përmes një postimi në Facebook ku edhe ka publikuar fotografi nga ky takim.

“Me shkrimtarin Ismail Kadare në Tiranë biseduam për nevojën e rimëkëmbjes kulturore në hapësirat shqiptare për të rigjeneruar dhe forcuar vlerat demokratike”, ka shkruar Jahjaga në rrjetin social Facebook./ KultPlus.com

Unë pashë lulet e para

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Ismail Kadare.

Unë pashë lulet e para
që çelen kudo përmbi dhe
Pashë zogjtë e parë shtegtarë
q’u kthyen sërishmi tek ne

Në brigje, në kopshte, në ara
gjithçka është e parë, gjithçka
Ndërmend dashuria e parë
ato kur i pashë më ra.

Do vyshken të gjitha të parat
dhe prap do kthehen ato
përveç dashurisë së parë
as vyshket, as kthehet ajo…

Ismail Kadare: Skënderbeu nuk luftoi myslimanët, por osmanizmin

Posted on by Kult Plus

Në një intervistë për Eni Vasilin në “Studio e hapur” në “News 24”, shkrimtari i njohur Ismail Kadare u ka dhënë një përgjigje debateve për heroin Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Si mishërues i Europës, sipas shkrimtarit, Skënderbeu na nderon, ndërsa vë në dukje se ai luftoi për pavarësinë e Shqipërisë.


Po, a është Skënderbeu në këndvështrimin tuaj princi i krishterimit, që bëri luftë për mospërhapjen e islamit në Shqipëri, siç cilësohet tani?

“Ai para së gjithash bëri luftë për ta çliruar Shqipërinë nga Turqia, për shtet të pavarur. Kur Skënderbeu doli në skenë, Shqipëria ishte krahinë osmane. Nuk e bëri ai për të hequr myslimanizmin, e bëri për të hequr tërë Shqipërinë nga bota osmane”, ishte përgjigja e shkrimtarit Ismail Kadare.

Ismail Kadare shkruan për një pasdite në Zyrih…

Posted on by KultPlus

Ismail Kadare

Në fletoret e mia kam shënimet për një pasdite në Zyrih. Madje, edhe titulli ashtu është “Një pasdite në Zyrih”.

Ngjante me një refleks të zbehtë të një pasditeje tjetër. Në të vërtetë, kisha qenë në Zyrih dhe atë pasdite e mbaja mend mirë. Çdo ditë që mbahet mend ka një çast kur kapet kujtesa si me kanxhë. Në Zyrih ai çast ishte kur gidi që më shoqëronte, duke më treguar një shtëpi, më tha: Këtu ka jetuar Gëte. Zot, sikur ta dija, thashë me vete. Ishte e treta shtëpi që më qëllonte të shihja, që kishte lidhje me Gëten, dhe ato, jo vetëm ngjanin me njëra-tjetrën, por në fasadën e tyre kishin diçka që të kujtonin fytyrën e Gëtes, pas moshës shtatëdhjetëvjeçare. Ishte shtëpi ku mund të mendoje se kishte jetuar një shkrimtar i mesëm, por kurrsesi Gëte, gjë që të krijonte një bezdi brenda teje.

Shtëpia ndodhej në Zyrihun e vjetër, jo larg hotelit “Helmhaus”, ku kisha zënë vend. Por shestimi për Gëten do të ishte gjithsesi i paqetë, ngaqë fare pranë gjendej ndërtesa ku dadaistët gjermanë kishin shpallur artin e tyre dhe pak më tej shtëpia ku kishte banuar Lenini, për të cilën dy dadaistë të mbetur gjallë ende, botonin kujtimet e tyre, të dy në kundërshtim me njëri-tjetrin dhe, me sa dukej, të rrejshme. (Njëri thoshte se Lenini vinte shpesh në mbrëmjet e tyre të zhurmshme për të shfaqur entuziazmin e tij për dadanë, kurse tjetri ngulte këmbë se Lenini, jo vetëm s’shkelte kurrë atje, por i mërzitur prej zallahisë i kishte telefonuar policisë të ndërhynte për të ndërprerë orgjinë.)

Vite më pas këtu duhej të qe vërtitur Aleksandër Solzhenicini, i cili shumë herë duhej ta kishte vështruar me urrejtje tabelën gjermanisht: “Këtu ka jetuar shefi i komunistëve rusë Uljanov Lenini”, ngaqë, me siguri, i qe dukur se pikërisht atje kishte nisur fatkeqësia e tij. Së fundi, si për të plotësuar tablonë, aty pranë ishte një kafene, ku Xhojsit i pëlqente të pinte verë të bardhë dhe ti, pasi e dëgjoje këtë, ishte e natyrshme që të thoshe me vete: si është e mundur që në një vend kaq të ngushtë të ishin përplasur njerëz kaq të kundërt.

Nuk e di pse, por m’u duk se për të qetësuar atë dendësi të pazakontë në tru, më tepër se largimi nga kjo hapësirë, do të ishte takimi me një shkrimtar të gjallë.

A do të shkojmë, siç më premtuat, te Max Frishi? i thashë gidit.

Ai buzëqeshi me aq djallëzi, sa ç’është në gjendje të ketë fytyra e një gidi zviceran dhe, aty për aty, tha: ne jemi ndërkaq dy hapa larg Max Frishit.

I ramë disa herë ziles së shtëpisë së Frishit dhe një fqinjë na tha se shkrimtari, me siguri, do të kishte dalë të blinte qumështin, gjë që ishte i detyruar ta bënte vetë pas ndarjes me gruan, eh, në moshën shtatëdhjetëvjeçare, për perëndi, s’ishte lehtë.

Ndërsa largoheshim, ndjeva lodhje dhe mërzi. Kisha vënë re se ndodhte shpesh të dëgjoja fjalë të hidhura, për të cilat thosha më pas: ku dreqin i dëgjova! Ose, ku e ktheva kokën për ta parë atë shëmti. Dhe gjithmonë mendoja: si nuk isha larguar edhe pak, ose si nuk kishte erë që të mos dëgjoja, ose të ishte natë, që të mos shihja. Por ndërkaq ajo s’ndreqet më dhe ti je i detyruar të tretësh brenda teje shijen e hidhur. A nuk mjaftonte që fqinja të na thoshte se Max Frishi mungonte, dhe ç’ishte e nevojshme të na sqaronte se ndoshta kishte dalë për të blerë qumësht, dhe aq më tepër të shtonte fjalët e tjera për ndarjen nga gruaja?

E ndieja se isha nervoz, herë me të tjerët, po më shumë me veten time. Ndoshta isha unë vetë që e krijoja këtë trazim. Ishte mendja ime ballkanase, së cilës i dukej ndoshta e padenjë që shkrimtari më i shquar i Zvicrës të dilte të blinte qumësht, pasi qe ndarë nga gruaja. E ç’dashke ti, i shfryja vetes, të rrëmbeje hanxharin, apo të ulërije për gabime ideologjike në ndonjë plenum?

Kisha vënë re se nervozohesha përherë kur dikush më prishte atë lloj magjepsjeje që mendja ime krijonte për gjërat. Ja tani po ecnim drejt hotelit “Helmhaus”, emrin e të cilit, duke u nisur nga shqipja, më pëlqente ta mendoja si “Shtëpia e Helmit”, dhe ndonëse e dija se s’mund të ishte ashtu, vazhdoja ta mendoja si një hotel ku mund të të helmonin. E kisha ruajtur me aq xhelozi atë përfytyrim, saqë, me gjithë kureshtjen, nuk e kisha pyetur asnjëherë gidin se ç’do të thoshte ky emër “Helmhaus”.

Mirëpo, atë pasdite zhgënjyese, pikërisht kur unë kisha nevojë për pak riparim, për pak suvatim magjepsës mbi zhveshjen e ftohtë, pra shi atëherë kur s’duhej, pa kurrfarë shtyse, duke hyrë në holl, gidi më tha: e dini se ç’kuptim ka emri i hotelit tuaj?Ishte aq e papritur ndërhyrja e tij, saqë nuk arrita t’i thosha “mos!”, se ndërkaq shpjegimi shfarosës ishte bërë: “Helmhaus” do të thoshte gjermanisht Shtëpia e Helmetës. “Ç’keni kështu? Mos nuk e ndieni veten mirë?”

Romanvrasësi

Posted on by KultPlus

Poezi nga Ismail Kadare

Në presidiume, midis shefash
A nepër mbledhje pak më rrallë,
Ti shfaqesh thjesht e buzëqeshës
Dhe sytë i mbyll dhe flet ngadalë.

Dhe thonë shefat: sa i thjeshtë,
Dhe thonë njerëzit: ç’babaxhan.
Kështu shpërndahet kjo legjendë
N’auditore anembanë.

Kështu shkon dita… Por vjen nata
Kur në tryezë rri, oh, ç’tmerr,
Lëkurën befas heq si maskë
Dhe një fytyrë tjetër del.

Dhe letrat hap, çantën e krimit,
Jo më për prozë lapsin zë,
Por për të shkruar denoncimin,
Për të varrosur prapë dikë.

Dhe shkruan fjalët: “ekuivoke”.
“Ka aludim”, “kuptim dyfish”,
Ndërsa e ndien si spërkat duart
Gjaku i romanit që jep shpirt.

Makbethi tha dikur: s’e prisja
Të kish kaq gjak Dunkani plak…
Por një roman nga plagët shpuar
Nxjerr shumë e shumë më tepër gjak.

Ndaj nga spërkatja e tij nuk mundesh
Nuk mundesh kurrë të shpëtosh dot…
Më kot vë maskën në fytyrë
Dhe buzëqeshjen vë më kot.

Dikur kinezët mu në këmbët
E varrit të heroit q’u tret.
Varrosnin vrasësin që bashkë
Lavdi e turp t’ishin përjetë.

Do të kujtohesh dhe ti mbase,
Por veç nën këmbët e dikujt
Do çajnë shekujt kështu bashkë
Lavdi e tij dhe i yti turp.

Kadare foli shqip kur e pranoi çmimin ‘Princi i Asturias’ në Spanjë (VIDEO)

Posted on by KultPlus

“Komunizmi do ta torturonte atë që do të thoshte se Kadare një ditë do të merrte çmim në Spanjë”

Në vitin 2009, Ismail Kadare do të nderohej me një çmim që do ta lartësonte emrin e tij në mesin e shkrimtarëve dhe botës.

Princess of Asturias i ndahet çdo vit personaliteteve të ndryshme nga mbarë bota.

Çmimi i cili u formua në vitin 1980 nga Felipe – Princi i Asturias në Spanjë, në vitin 2009 i shkoi Ismail Kadaresë, derisa në shëndetësi i shkoi Organizatës Botërore të Shëndetësisë.

https://www.youtube.com/watch?v=Q2R6I7b2O4k&t=147s

Pas disa çmimeve si Prix Mondial Cino Del Duca dhe Herderz Prize, Kadare e pranoi në Spanjë edhe këtë çmim.

Në fjalimin e tij në gjuhën shqipe, Kadare foli për Don Kishotin, për rëndësinë e gjuhës, botën e letërsisë dhe arteve dhe komunizmin në Shqipëri. / KultPlus.com

Tallja e regjisorëve kosovarë me figurat e mëdha kombëtare

Posted on by Kult Plus

Shkruan Sarandë Selimi.

Produksionet e mëdha botërore bëjnë gara se cili nga ta do ta prodhojë një film që flet për figurat e mëdha botërore e kombëtare. Ata, bashkë me regjisorët mundohen të gjejnë një nga aktorët më adekuat për të nxjerrë, nëse jo 100%, të paktën 90% të figurës për të cilën bëhet fjalë. Kjo gjë së fundmi po diskutohet edhe në Kosovë.

Një tentativë interesante ishte kjo e fundit që prodhoi një debat kulturor, ku rëndësi iu dha edhe nga mediet e tjera që kulturën e kanë të fundit në kronikat e tyre ose hiq.

Film për Adem Jasharin, tha që do të bëjë regjisori kosovar Luan Kryeziu. Ky nuk ishte lajmi. Lajmi ishte se kinse aktori kroat Rade Serbedzija, ka pranuar ta jetësojë përmes filmit, figurën e madhe historike të Kosovës, Adem Jasharin.

Në këtë mes, regjisori Kryeziu kishte thënë se ai nuk e pranon Serbedzijan për ta luajtur rolin e Adem Jasharit, dhe se ky i fundit , sipas Luan Kryeziut ka kërkuar nëpërmjet Enver Petrovcit, që të luaj në këtë film. Por, edhe pse pat zhurmë në mediet kosovare dhe në ato serbe, vet Enver Petrovci nuk ka dalë me një deklaratë që të qartësonte, se ku ka ngelë e vërteta.

I pari, doli Rade Serbedzija me një reagim ku e quajti Kryeziun një gënjeshtar. Pas kësaj i menjëhershëm ishte reagimi i Kryeziut, duke e porositur aktorin që të bëhej njëherë njeri, sepse, sipas tij qenka mbet edhe më tutje serb, edhe përkundër karrierës së tij ndërkombëtare.

Më tha e të thash. Projektet filmike me figura të mëdha të vendit janë kthyer në debate të mëdha, duke përdorë më shumë emrat për marketingun e filmave të tyre, se sa koncentrimin në vet bërjen e filmit.

Në anën tjetër, kultura në Kosovë vazhdon të mbetet në birën e fundit të kavallit, dhe ende nuk ka një buxhet të kënaqshëm për ta bërë një film të mirë, e aq më pak, një film për Adem Jasharin – një figurë e madhe jo vetëm për kosovarët, po për gjithë kombin shqiptarë.

Nuk vonoi shumë dhe pas Adem Jasharit, nisën fjalët edhe për një film të radhës për shkrimtarin e letrave shqipe, i cili është shkrimtari i vetëm shqiptar që i lakohet emri edhe për çmimin Nobel, Ismail Kadarenë. U tha se do të bëhet film për rininë e Kadaresë, përmes një fotografie të publikuar nga regjisori Ben Apolloni. Apolloni tha se aktorin e ka tashmë. Ibër Deari është aktori që do të duhej ta luante këtë rol, por sa mjafton ta gjesh një aktor që vetëm i ngjason Ismail Kadaresë, apo do të duhet të merren parasysh se janë edhe shumë faktorë, deri në realizimin e filmave me figura të mëdha.

Është e dhimbshme që në secilin cep të Kosovës ka një rrëfim për tu treguar për botën, e kjo nuk po bëhet. Po ashtu është edhe më shumë e dhimbshme që ende nuk kemi një projekt filmik me të cilin do të mburreshim e t’i tregojmë botës për vlerat tona.

Them lirshëm që me dhjetëra projekte kanë kaluar për tu subvencionuar nga Qendra Kinematografike e Kosovës, dhe ende rezultojnë në letër. Filmi nuk bëhet nëpër kafeteritë e Prishtinës, Tiranës e Shkupit. Filmi bëhet në sheshxhirim. Është e vërtetë që nuk ka mjete të mjaftueshme të ndara nga Qeveria e Kosovës, por, ato që i keni shfrytëzoni që të paktën një film i mirë në vit të del nga kjo Kosovë e cila ka shumë për të thënë.

E ju regjisorë të dashur që pretendoni filma me këto figura të mëdha, do të duhej që të kishit punuar në sigurimin e produksioneve të mëdha, në sigurimin e fondeve të mëdha, në thirrjen për një konkurs të pranimit të dhjetëra skenarëve po për temat që do të donit t’i trajtoni, e krejt në fund të fillonit të bëni promocionin, edhe atë me një modesti të thellë, në mënyrë që krejt këto projekte mos të tingëllojnë si promovim i vetvetes, por si një qëllim i juaji që njëmend po dëshironi të lëni gjurmë të kinematografisë kosovare.

Tash e shumë vite, jemi dëshmitarë të një fenomeni shumë të çuditshëm të kinematografisë kosovare, më shumë bëhet zhurmë para fillimit të bërjes së filmit, se sa kur fillon, dhe aq më pak kur përfundon filmi.

Sikur kam përshtypjen, se kur filmi fillon të qarkullojë nëpër festivale, e ndjej se mbylleni në guaskën tuaj, që nuk ngjan fare me krekosjen e fillimit.

Natyrisht, në këtë gjykim ka përjashtime, por të gjithë e dimë, se zhurma të mëdha rreth një projekti, vetëm sa e dëmtojnë projektin.

Andaj, nëse njëmend e keni për të bërë film me figura të mëdha, do të besojmë vetëm kur të na vërtetoni që keni një produksioni gjigant pas vetës, një organizim super të mirë, dhe e fundit fare, po më e rëndësishmja, kur e argumentoni se keni pas vetës dhjetëra filma të suksesshëm që i kanë qarë festivalet botërore, mirëpo festivalet e mirëfillta, e jo ato që ndajnë çmime pa asnjë kriter./ KultPlus.com

Film për Ismail Kadarenë, Ibër Deari në rolin e shkrimtarit të madh

Posted on by KultPlus

Regjisori Ben Apolloni është duke punuar në realizimin e një filmi artistik të metrazhit të shkurtë, që ka për bosht jetën e shkrimtarit të madh Ismail Kadare, por duke përfshirë vetëm periudhën kur ishte i ri shkrimtari më i njohur shqiptar, shkruan KultPlus.

Apolloni ka thënë për KultPlus se skenarin për këtë film tashmë e ka të përfunduar, sikurse që ka përzgjedhur edhe aktorin, që në këtë film do të shndërrohet në një Kadare.

“Faktikisht, figura e aktorit më ka dhënë idenë për të bërë këtë film. Ai i ngjanë shumë, dhe më pas e kam zhvilluar edhe skenarin”, ka thënë Apolloni për KultPlus.

Bëhet fjalë për Ibër Dearin që do ti besohet ky rol në këtë film, që sipas Apollonit ka për synim që ta realizojë brenda këtij viti. Ai ka njoftuar se fondin për këtë film ende nuk e ka të siguruar, por sipas tij, është në kërkim e sipër./KultPlus.com