Së fundi gazeta serbe Danas, ka publikuar një shkrim të dramaturgut Jeton Nezirajt për Faruk Begollin.
KultPlus ju sjell këtë shkrim në gjuhën shqipe, intervistë kjo që trajton jetën, karrierën, mendësinë primitive të ballkanit e shumë gjëra tjera të aktorit tonë të njohur, Faruk Begollit.
Shkrimi i plotë
-Me botuesin (Integra) ne planifikuam të udhëtonim në Beograd për të studiuar në arkivat e teatrit dhe shtëpitë e filmit dhe të takoheshim me miqtë, kolegët dhe bashkëpunëtorët e Begollit. Ne donim që biografia të përfshinte pjesë të rëndësishme të jetës dhe karrierës së Faruk Begolit.
Sidoqoftë, menjëherë pasi fillova punën, Begolli u sëmur. Ai nuk kishte më kohë për disa nga gjërat që kishin të bënin me librin që kishim planifikuar. Duhej të punonte shpejt dhe të përdorte forcën e Begollit. Kështu që në atë kohë, ishte shumë e rëndësishme për mua të isha me të sa më shumë që të ishte e mundur dhe të fitoja njohuri për gjërat që, në fund të fundit, nuk mund të gjendeshin në asnjë arkiv.
Ai vërtet nuk kishte ndonjë arkiv personal, ai kishte disa foto, disa shënime dhe asgjë më shumë. Ai nuk kishte ruajtur asgjë nga karriera e tij e bujshme e aktrimit, nga ndonjë copëzim në gazetë, intervista ose dokumente të ngjashme. Gjithë sa ai kishte qenë ai vetë, kujtesa dhe humori i brishtë i tij, të cilin ai nuk e kishte humbur as në sëmundjen e tij, ai na inkurajoi të vazhdojmë më tej me librin. Ne u përpoqëm ta botonim atë me çdo kusht sa më shpejt të ishte e mundur.
Gjatë viteve 1970 dhe 1980 ai ishte një nga aktorët më të kërkuar të filmit në ish-Jugosllavi. Ai ka luajtur në rreth 70 filma artistikë me gjatësi të ndryshme dhe në dhjetëra shfaqje teatrale. Në moshën 33 vjeç, ai kishte 33 filma, dhe shumica prej tyre ishin të realizuar nga regjisorët më në zë të kohës në ish-Jugosllavi.
Unë prapë takoj njerëz në Beograd, të cilët kur ju përmend Faruk Begolin, sytë e tyre janë përplot me lot. Për të mos përmendur Prishtinën, ku të gjithë e kujtojnë me dashuri, sidomos ish-studentët e tij. Mbaj mend që sa herë ata kalonin kufirin midis Kosovës dhe Malit të Zi, sapo e shihnin Begollin në makinë, oficerët e policisë malazeze do të ndryshonin shprehjet e fytyrës, do të ishin të kënaqur, do të ishin më të sjellshëm dhe do t’i kujtonin atij filmat në të cilët ai luante.
Ai i tha Zonjës Begolli se gjatë studimeve të aktrimit në Beograd ka takuar dy miq të rinj, të cilët do të mbeten shokët dhe shokët e tij të përjetshëm. Ata ishin Josif Tatic – Tale ose Jatagan, siç e quajti Begoli, dhe Laszlo Sëirtli – Laci, të dy aktorët në klasën e Begolit.
“Kemi kaluar 20 orë së bashku … Shpesh jetonim së bashku. Çdo gjë që bëmë, e kemi bërë së bashku. Ne jemi bërë të pandashëm… Kjo miqësi ka qenë për ne që nga vitet 1960, kështu që ka kaluar më shumë se 45 vjet. ”(Faruk Begoli, 2007)
Ndërsa e intervistuam për një monografi, Begolli na tha një ditë se ish-gruaja e tij mbante një “ditar”, ku ajo kishte gjithçka – artikuj në gazetë të kohës, fotografi dhe më shumë. Ditari mbërriti pas nja dy ditësh dhe ne gjetëm materiale të shkëlqyera prej karrierës së hershme të tij, e në veçanti intervistat dhe tekstet në lidhje me të dhe gruan e tij, Zoya.
Faruk Begolli ishte martuar me Zoja Gjokoviç, një grua e shkëlqyer, për të cilën fliste me shumë respekt. Zoya, tashmë e ndjerë, ishte një balerinë profesioniste në Teatrin Kombëtar në Beograd, më vonë ajo do të merrte mbiemrin e burrit të saj – Begolli. Gjatë gjithë atyre viteve të martesës, ajo ishte ashtu siç e vuri Begolli në një intervistë, një “shtyllë e shtëpisë”. Megjithatë, pas shtatëmbëdhjetë vitesh martesë, Begolli u divorcua nga ajo.
Begolli hezitonte të fliste për ish-gruan e tij, Zoe. Kur e intervistova për monografinë, ai me këmbëngulje insistoi që të përqëndrohemi te krijimtaria e tij, puna e tij profesionale dhe jo aq shumë në jetën e tij private. Ai foli për fëmijërinë e tij pa hezituar, por hezitoi të flas sa herë që diskutohej martesa e tij me Zoe-n.
Kur po i afroheshim përfundimit të librit, megjithatë, më duhej të flisja me të në mënyrë joformale, kështu që një ditë thjesht e pyeta: si mund të bëhej një monografi mbi Faruk Begollin pa theksuar faktin se ai ishte shtatëmbëdhjetë vjeç kur u martua me Zoya Begollin. Në të vërtetë, nëse do të vazhdoja me pyetje të tilla, do të flisja për Zoe, por do të shtoja se “kjo nuk është për librin”.
Prapëseprapë, i mbaja dhe i regjistrova bisedat, duke shpresuar ta bindja që të gjente një pjesë të jetës së tij me Zoe në libër.
“Gjatë këtyre viteve të fundit, unë nuk flas më për dashuri, sepse ka pasur një dashuri të vërtetë dhe, si rezultat, një martesë. Ne ishim shtatëmbëdhjetë vjet bashkë. Ajo mbante mbiemrin tim. Por kur të vijë fundi, atëherë fundi është për fat të keq. Mbetemi miq. Ne flasim herë pas here në telefon. Ne u dëgjuam kryesisht gjatë luftës. Por pasi kuptuam që të dy ishim mirë, unë dhe ajo, biseduam gjithnjë e më pak. Jam e lumtur për atë dashuri, jam e lumtur që kam këtë grua. Unë e falënderova që më dha këtë dashuri të mrekullueshme, atë martesë, atë miqësi dhe atë pjesë të jetës së mrekullueshme. “(Faruk Begoli, 2007)
Shëndeti i Begollit u përkeqësua dhe unë nuk mund ta vizitoja për ta intervistuar, pasi ai nuk kishte më forcë të fliste për një kohë të gjatë. Megjithatë, kishte shumë gjëra që mund të m’i tregonte. Ai i lexoi dhe i aprovoi materialet. Monografia mori formë. Sidoqoftë, ai ende nuk më kishte dhënë “leje” të flisja për Zoe-n në libër. Një ditë e thirra në telefon dhe i thashë: si e rendisim Zoe? Ai u përgjigj shkurt: le (libri) të bëhet ashtu siç thoni, por sigurohuni që është mirë. Ai donte që Zoya, ish-gruaja e tij, të “përfaqësohej siç duhet”.
Shkëlzen Maliqi beson se vendimi për t’u larguar nga Beogradi ishte shumë i vështirë. Ai beson se divorci i tij nga gruaja e tij Zoe, ka ndikuar në të, por, siç tha ai, nuk mund të jetë një argument i mjaftueshëm.
“Ai kurrë nuk ka folur publikisht për arsyet e vërteta të largimit nga Beogradi dhe karrierën e një ylli të filmit jugosllav. Falë famës dhe lidhjeve që pati, Faruku ishte në gjendje të vazhdojë karrierën e tij si një aktor i suksesshëm. Ai personalisht u zhgënjye me botën e studiuar me yje, një botë që shkatërrohet shpejt, duke i hapur rrugën primitivizmit dhe fashizmit politik dhe kulturor. Unë mendoj se kjo ndjenjë ishte shtytësi kryesor që e shtyu Farukun që me vetëdije të fillojë një jetë dhe karrierë të re, duke u përqëndruar më së shumti tek ‘roli i profesorit të aktrimit në Prishtinë”.
Kam frikë se do të qaja nëse do të shkoja në Beograd
Pas viteve 1990, në një kohë trazirash politike, kontaktet e Begolit me shokët e shkollës ishin gjithnjë e më të rralla, por kurrë nuk u prishën plotësisht. Në një rast, një gjeneratë e tërë e klasës së tij nga kolegji u mblodhën në një kafene, për të sjellë në jetë kujtimet e kohërave të kaluara nga studimet e tij. Nga ajo kafene, ata e thirrën Begollin në telefon dhe të gjithë i flisnin me radhë: “Jam sëmurë nga kënaqësia. U ktheva shumë në kujtime … Për fat të mirë, kam kujtime të dashura nga ato kohë. Shoku im, Josif Tatic, vazhdon të më thërrasë. Kam frikë se do të qaja nëse do të shkoja në Beograd. “(Faruk Begoli, 2007)
Një histori mediatike
Shumë njerëz e mbajnë mend ende historinë e mediave për Faruk Begolin sot. Në vitin 1982, një nga deklaratat e tij do të provokonte zemërimin e shumë njerëzve në Kosovë. Në një shfaqje televizive kushtuar demonstratës studentore shqiptare të vitit 1981, Begolli, i cili u intervistua në një kontekst krejt tjetër, deklaroi se i pëlqente Beogradi dhe ndjehej shumë më mirë në Beograd. Deklarata e tij u përceptua ndryshe për shkak të ndryshimit të kontekstit dhe shkaktoi zemërim të paparë në mesin e popullit të Kosovës.
Shumë prej tyre e shikuan si një “tradhtar të atdheut”. Kjo deklaratë e preferencave të zakonshme njerëzore, në rrethana politike në atë kohë, ishte keqkuptuar dhe interpretuar keq. Në lidhje me deklaratën e tij, pas disa vitesh, kur u pyet nga një gazetë e Kosovës, Begoli shpjegoi shumë qartë tërë historinë dhe prejardhjen e saj:
“Unë nuk e mohoj ato që thashë me këtë rast. Unë thashë që pjesën më të madhe të jetës e kam kaluar në Beograd. Kam kujtimet e mia, kujtimet e mira, megjithë qëndrimet përçarëse të politikanëve shqiptarë atje. Kur pranova ofertën e Televizionit të Beogradit, nuk më thanë asgjë për qëllimin e shfaqjes. Më thanë të flas për afirmimin tim në Beograd dhe atë që ndjej për Beogradin. Nuk e dija se çfarë prejardhje politike ata po planifikonin për shfaqjen. Kjo deklaratë e imja më pas u montua dhe u ‘gjymtua’. Nëse do të ishte botuar në tërësi, unë do të isha duartrokitur, por ajo që ndodhi ishte… ”(Faruk Begoli, 2007)
Një ish-student dhe më vonë koleg i Begollit, aktori Enver Petrovci, thotë se ende nuk e kupton sot pse njerëzit në Kosovë e gjetën veten të fyer nga deklarata e Begollit.
“Ishte një kohë pas vitit 1981, kur televizioni dhe gazetarët serbë na provokuan vazhdimisht. Faruku tha që ndjehej mirë në Beograd, se ndjehej si një fëmijë në Beograd. Pse jo? Nuk e di pse njerëzit e keqpërdorën këtë deklaratë. As Faruku dhe as Bekim Fehmiu nuk e mohuan kurrë të qenit shqiptar. Kur takoheshim me Farukun, në një tavernë, në rrugë, në një teatër apo kudo tjetër në Beograd, ne bisedonim gjithmonë me njëri-tjetrin në gjuhën shqipe dhe kurrë në gjuhën serbe. Mbi të gjitha, a ka ndonjë shqiptar që jetonte në Beograd pa u paragjykuar nga njerëzit këtu në Kosovë? Njerëzit që dikur ishin krenaria jonë, pikërisht për faktin se ata krijuan emrin në Beograd, u mallkuan më vonë. “(Enver Petrovci, 2007)
Sidoqoftë, shumë vite më vonë Begolli foli njësoj për Beogradin dhe dashurinë e tij për të.
“Pavarësisht se çfarë dikush mund të keqkuptojë dhe keqinterpretojë, unë ende e dua Beogradin.” (Faruk Begoli, 2007)
Shkëlzen Maliqi beson se lavdia e Bekim Fehmiut dhe e Faruk Begollit, si yje të filmit në Beograd, në atë kohë ndryshoi përceptimin dhe paragjykimin tradicional të një shqiptari si qenie të huaj në territoret e Jugosllavisë, si “të pa kulturuar”, “të prapambetur”, “të ngathët”.
Operacioni Beogradi
Gjatë ditëve të para të bombardimeve të NATO-s, Televizioni i Beogradit shfaqi filma për Luftën e Dytë Botërore, shumica e të cilëve u luajtën nga Faruk Begolli. Dhe, ndërsa ishte në filma, ai luajti një partizan të guximshëm duke luftuar fashistët gjermanë dhe tradhtarët vendas, në realitet ai priste që policia serbe të vinte për ta detyruar të dilte nga shtëpia.
Dhe, policia do të duhej ta dëbonte dy herë, por ai, së bashku me motrën e tij, u kthyen te vëllai i tij Adili dhe nuk pranuan të largoheshin.
“Një ditë, ndërsa televizioni po filmonte” Operacionin Beograd “nga regjisori Zika Mitrovic, ku unë luaj një çlirimtar të patrembur të qytetit të Beogradit, policia serbe erdhi dhe na ndoqi nga shtëpia.” (Faruk Begoli, 2007)
Josif Tatic – Jatagan, një nga miqtë e tij më të ngushtë në Beograd, mbante kontakte me të. Ai do ta thërriste në telefon çdo ditë të dytë ose të tretë. Jatagan dhe disa shokë të tjerë, duke kuptuar se çfarë po ndodhte në Kosovë, bënë përpjekje të mëdha për ta nxjerrë Begollin nga Prishtina. Ata hetuan të gjitha kanalet e mundshme, madje tentuan të dërgojnë një autobus për të evakuuar jo vetëm Begolin, por familjen e tij. Përpjekjet e shokëve për ta nxjerrë atë nga ferri do ta gëzonin dhe inkurajonin Begollin, por ata nuk kishin arritur ta bindin atë të largohet nga Kosova.
Historia e luftës ka një episod tjetër të mërzitur. Faruk Begolli, së bashku me vëllanë e tij Adilin, kryenin ritualet e përditshme të një dite të zakonshme lufte. Dy oficerë të policisë serbe hynë në banesën e tyre të cilët po kryenin një regjistrim të numrit të vogël të njerëzve që mbetën në Prishtinë. Policët, natyrisht, e njohën Begolin.
“Ishte e tmerrshme. ‘Ejani, ju po kërkonit Shqipërinë …’, na thanë. Në fillim po dridhesha, normalisht. Atëherë ata do të: “… ju të dy na keni sulmuar dhe ne do t’ju vrasim tani”. Ky lloj ngacmimi zgjati rreth dy orë. Por në një moment më erdhi një forcë krejt tjetër, unë u luta pastaj: shkoni, më çoni ku të doni, bëni çfarë të doni… ejani, më vrisni… ”(Faruk Begoli, 2007)
Për fat të mirë, megjithatë, gjithçka përfundoi pa ndonjë epilog tragjik. Oficerët i kërkuan Begollit t’ua paguante drekën. Ata morën 200 marka gjermane dhe pastaj u larguan.
Pas luftës, Begolli udhëtoi rrallë jashtë Kosovës. Ai nuk do të shkonte më as në Beograd, as në Zagreb ose Lublanë. Ai do të largohet nga Sarajeva shumë më vonë, me shfaqjen King Lear.
“Nuk duhet të mendoj për Beogradin. Shokët më thërrasin. Madje, ata mendojnë se kam frikë. Por përfundova një jetë të mrekullueshme. Tani kam ngritur një mur dhe nuk dua të mendoj më, sepse e kam dashur shumë Beogradin. Kam frike. Unë dua të kem kujtimet e dashura që kam. “(Faruk Begoli, 2007)
Vdekja e Faruk Begollit në vitin 2007 u raportua nga pothuajse të gjitha mediat e ish-Jugosllavisë por edhe nga disa media të rëndësishme ndërkombëtare, është e vështirë të gjesh ndonjë person tjetër si ai, i cili, pas luftërave në këto pjesë, të gjitha mediat, serbe, kroate, sllovene, shqiptare, boshnjake, malazeze dhe maqedonase, shkruan dhe thuajse njëzëri deklaruan se ishte një “humbje e madhe”.
Njerëzit dhe artistët, si Begolli, në përmasat e tyre të jashtëzakonshme, kapërcejnë urrejtjen dhe patologjinë primitive nacional-shoviniste. Jo vetëm me jetën e tyre, por edhe me vdekjen e tyre, ata përhapin mesazhe paqeje, mirëkuptimi, dhimbje të përbashkët, dashurie dhe miqësie midis njerëzve. Duket se kur artistë të mëdhenj vdesin, gjuha e urrejtjes dhe armët, të paktën për një moment, mbyllen. Kështu ndodhi me vdekjen e Faruk Begolit dhe vdekjen e Bekim Fehmiut.
Ai i kaloi njëzet vitet e fundit të jetës së tij në Prishtinë, po kaq vite kaloi edhe në Beograd. Fizikisht dhe shpirtërisht, jeta e tij u nda midis Prishtinës dhe Beogradit. Edhe dashuria e respekti i njerëzve për të është i ndarë në mënyrë të barabartë; aq sa e duan dhe e respektojnë në Prishtinë, ata e duan dhe e respektojnë aq shumë në Beograd. Në këto ndërlikime të urrejtjes dhe nënvlerësimit shqiptaro-serb, Begolli është ndoshta një nga përjashtimet e pakta, ai është një urë lidhëse, e atyre pak urave që të dy kombet kanë ndërtuar dhe ruajtur mes vete. Ai jetoi dhe krijoi si artist, pavarësisht shumë artistëve të tjerë nga këto rajone që donin të ishin jo vetëm artistë, por edhe atdhetarë.
Artistët e shkëlqyeshëm janë fëmijë të botës. Atdheu i tyre është arti i tyre që ata lënë pas brezave. Begolli na ka lënë një trashëgimi të pasur, si artist dhe profesor. Si njeri.
Dhe pasi të shërohemi nga ethet e nacionalizmit dhe primitivizmit, shqiptarët dhe serbët duhet të shkruajnë për Begollin: ai ishte një artist i shkëlqyeshëm që e donte Prishtinën dhe Beogradin, dhe mbi të gjitha e donte njeriun!
Ky tekst u botua si pjesë e botimit të Lëvizjes Evropiane në Serbi, “Kur serbët dhe shqiptarët donin”. / KultPlus.com