Këto ditë, botuesi amerikan “Jalifat Pulishing” nga Houstoni, nxori nga shtypi librin historiografik “MACEDONIA – FROM ANTIQUITY TO OUR TIME”,të përkthyer nga Avni Spahiu. Libri ka 677 faqe. Botuesi amerikan parasheh promovimin e librit në disa qytete të SHBA-ve (Çikago, Detroit, Nju Jork, Dallas e Boston). Ndërsa,nga mesi i qershorit, libri do të promovohet në Shkup, Tetovë dhe qytetet tjera shqiptare në Maqedoni. Krahas Kosovës dhe Shqipërisë, libri do të promovohet edhe në Turqi dhe disa qendra të tjera evropiane.
Botuesi amerikan vlerëson se përkthimi i këtij libri në anglisht si dhe plasimi i tij në qarqet shkencore dhe universitare amerikane por edhe botërore në përgjithësi, siç ka ndodhur edhe me “Kosovën” në tri vëllime, është me interes të veçantë, ngaqë përhap të vërtetën rreth Maqedonisë si pjesë e botës ilire nga antikiteti, të përvetësuar nga grekët dhe të përjashtuar nga historiografia institucionale shqiptare, siç përhapë edhe të vërtetën se në shtetin e sotëm të quajtur Maqedoni e Veriut, të shtrirë në pjesën më të madhe të Dardanisë antike dhe më vonë në vilajetin e Kosovës, ndërlidhet identiteti historik, etnik, shpirtëror, kulturor dhe politik i shqiptarëve nga lashtësia i mohuar nga historiografia hegjemoniste serbe, ruse, bullgare dhe ajo e sajuara “maqedone” me ç’rast ata paraqiten “ardhacakë”, “pushtues”, “zullumqarë” të ardhur në këto hapësira nga shekulli XVII e këndej me ndihmën e osmanëve!
Mbi këto platforma, nga Kriza Lindore e këtej, janë ndërtuar edhe hartat e reja të shteteve në pjesën evropiane të Perandorisë Osmane, ku hapësira etnike dhe ajo shpirtërore-kulturore e shqiptarëve është copëtuar nga shtetet fqinje (Serbia, Mali i Zi, Bullgaria dhe Greqia), me ç’rast janë bërë edhe përpjekje të vazhdueshme që ata me luftëra dhe gjenocide të përjashtohen prej saj, siç ka ndodhë në vitin 1878, 1912, 1944 për të vazhduar edhe me konventat me Turqinë për shpërnguljen e tyre në vitin 1938 dhe 1953.
Prandaj, i konceptuar mbi këta faktorë dhe i mbështetur mbi fakte të qëndrueshme historike, libri përhapë të vërtetën për vendin dhe rolin e shqiptarëve në këtë shtet të krijuar politikisht në vitin 1944 (fillimisht si pjesë e federatës jugosllave në përputhje me vendimet e AVNOJ-it të vitit 1943) dhe në vitin 1991, me ç’rast ata do të diskriminohen qoftë si pakicë kombëtare gjatë Jugosllavisë së Titos, qoftë me statusin e qytetarisë “me të drejta njerëzore” në rrethanat e shpalljes së Maqedonisë shtet-komb.
Duke elaboruar edhe zhvillimet më të reja nga shpallja e shtetit të Maqedonisë në vitin 1991, krahas kritikës që u bëhet politikave hegjemoniste veçmas asaj serbe dhe jugosllave, autori, me sy kritik, vlerëson edhe rolin e faktorit politik shqiptar nga viti 1991 e këndej, ngaqë nuk kanë qenë në gjendje ta mbrojnë pozicionin e referendumit të vitit 1992 për statusin e popullit shtetformues mbi konceptin e një shteti federal-konfederal të dy popujve të barabartë (shqiptarë dhe maqedonas), dhe po ashtu, edhe luftën e UÇK-së të vitit 2001, të filluar me kërkesën për shtet federativ (shqiptar-maqedon), brenda një kohe do ta ndryshojnë me atë të “shtetit qytetarë” të të drejtave demokratike! Kjo do të pasqyrohet më së miri me Marrëveshjen e Ohrit, ku klasa politike “me meritat e luftës”, që do të vijë në pushtet, nuk do të bëjë tjetër, që për përfitime personale dhe klanore, do të shndërrohet në një vasale të politikës maqedonase, e cila faktorin shqiptar do ta shfrytëzojë për qëllimet e njohura shtetmëdha duke degraduar statusin e saj në atë të pakicës kombëtate. / KultPlus.com
Vështrim rreth romanit “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit” të shkrimtarit Jusuf Buxhovi së fundmi është botuar edhe në italisht. Më poshtë do vijojmë me një analizë të veprës, me një panoramë të përgjithshme por edhe me veçantitë e saj.
Nga Xheni Shehaj
Dy fjalë për subjektin e romanit:
Ngjarjet janë vendosur në kohën e pushtimit osman. Gjakova dhe malësitë përreth ziejnë nën thundrën e pushtuesit. Rrëfyesi i ngjarjeve është prifti Gjon Nikollë Kazazi. Përmes optikës dhe rrëfimtarisë së tij lexuesi njihet me ngjarjet e asaj kohe, personazhet, botëkuptimin e vendasve, qëndresën dhe forcën e popullit. Hera – herës rrëfimi ndërthuret me ditarin e rrëfyesit – personazhit kryesor Gjon Nikollë Kazazit. E gjithë vepra sillet e rrotullohet rreth murtajës, sëmundjes vdekjeprurëse që vendi e mori dhuratë nga turqit. 1.Në libër flitet për një spastrim, një shfarosje masive që osmanët duan t’i bëjnë popullatës vendase. Një popull i fortë, qëndrestar, që nuk jepet kurrsesi duhet goditur në forma e mënyra nga më të ndryshmet. “Fillova të shfletoja dhe pas pak hasa shënimin se si qysh në kohën e Egjiptit të vjetër, pastaj në kohën e Lekës së Madh dhe deri tek Perandoria e Romës, sëmundja ishte përdorur si mjet lufte.” E kështu turqit pa bërë bujë, përhapën murtajën me shpresën se sëmundja do bënte kërdinë dhe ëndrra e tyre për një shfarosje masive të shqiptarëve do të bëhej realitet. Spastrimi, asgjësimi i shqiptarëve u zgjodh të realizohej përmes dy mënyrave:
spastrim fizik, pra shfarosja e popullatës përmes sëmundjes;
spastrim shpirtëror, mohimi i gjuhës, i këngëve, i riteve ceremoniale të varrimit, shpalosja e qindra flamujve të sekteve fetare, zëvendësimi i këngëve me ilahi në gjuhën turke, arabe, etj. Shfarosja e shqiptarëve
Spastrimi fizik Si mund ta dobësosh një popull kryeneç, të padëgjueshëm dhe rebel? Me luftë kurrsesi, me të mira jo, përmes fesë jo, atëherë duhet gjetur një metodë tjetër, futja e një mikrobi, e një sëmundjeje, e diçkaje të padukshme por tepër efikase: murtaja. Gjon Nikollë Kazazi ishte i bindur se murtajën e kishin futur osmanët në vend. “Ngjet që sëmundjen e kanë futur vetë turqit qëllimisht dhe i kanë ndërmarrë që me kohë të gjitha masat, vetë të mbrohen nga ajo e ne të na shfarosin.” Në vetvete murtaja ishte një strategji luftarake e mirëmenduar për të shuajtur një komb të tërë pa gjak, pa luftë, pa dhunë. Mbyllja e vendit për shkak të sëmundjes do të sillte mbylljen e aktiviteteve, varfërinë, frikën, çmendurinë. Pra gjithçka ishte e programuar më së miri. “Në mbrëmje fillova të lexoj librin e Kavijusit “Strategjia osmane” në të cilën bëhej fjalë për politikën e gjatë 300-vjeçare pushtuese dhe asimiluese të Portës dhe për përpjekjet e saj që në tokat e pushtuara të krijonte njëfarë njeriu të ri osman, i cili do të paraqiste një krijesë të re, të përzier nga elemente orientale dhe evropiane. Ky njeri i ri osman nuk do të kishte as të kaluar dhe as traditë por vetëm të ardhme. Ai do të ishte një trung pa rrënjë dhe pa vetëdijen e qenësisë së vet”. Këtë synonte perandoria osmane, zhdukjen e popujve autoktonë dhe zëvendësimin e tyre.
Spastrimi shpirtëror Kishte të bënte me të brendshmen, me atë forcë që mban gjallë njeriun. Osmanët nuk lejonin këngët patriotike, këngët kushtuar trimave që kishin lënë gjurmë ndër shekuj. Një malësor e varën vetëm sepse ai nuk tregonte emrat e këngëtarëve që kishin kënduar në një dasëm këngë për trimin që vrau sulltan Muratin. Patër Coli, ndihmësi i Gjon Nikollë Kazazit u var në mes të qytetit dhe një nga arsyet që çuan në dënimin e tij ishte krijimi i një alfabeti me shkronja latine. Varrosja e të vdekurve të infektuar nga murtaja në gropat e gëlqeres ishte një tjetër goditje për popullsinë. Vendasit e nderonin të vdekurin dhe e përcillnin në banesën e fundit me respekt. Varri i përbashkët që kishin hapur turqit shkaktoi indinjatë dhe zemërim tek malësorët. Po ashtu dhe ngatërresat që hafijet turke qisnin mes shqiptarëve ishin një goditje që synonte të dërrmonte shpirtin, gjakun, kombin. Urtësia e pleqve Me përhapjen e murtajës Gjoni bashkë me parinë e vendit nxituan të gjenin një zgjidhje se si ta ndalonin sëmundjen. Urtësia dhe përvoja e pleqve dha kontribut të madh në ndalimin e murtajës. Malësorët që kishin kaluar të njëqindtat kujtonin se para shumë vitesh kjo sëmundje ishte shfaqur në ato vise. Plakat e moçme përmes grithjes ja kishin dalë ta zhduknin flamën. Rituali i grithjes u përsërit nga një grup pleqsh dhe vrulli i sëmundjes ra. Prijësit shpirtërorë të të gjitha feve në vend u bënë bashkë dhe ndihmuan në ngadalësimin e sëmundjes. Duke ua vënë veshin të moshuarve u arrit të kryhej grithja e gjithë popullatës. Harmonia fetare dhe vëllazërimi Në libër përpos të tjerave flitet për këngët, trimërinë, burrërinë. Ndjenja e patriotizmit dhe harmonisë fetare, vëllazërimi dhe e shkuara e lavdishme zënë vend të posaçëm në vepër. Të rinj që sakrifikojnë për atdheun, pleq që ndihmojnë në luftimin e murtajës, priftërinj, hoxhallarë, dervishë, lëkurëpunues, shitës, argjendarë, tregtarë, qytetarë e malësorë, i gjithë vendi bëhet bashkë për të parandaluar të keqen e përbashkët. Figura e tellallit, bejtexhiut dhe veçori të tjera Teksa lexon librin ndesh praninë e figurës së tellallit e cila krijon një atmosferë hijesh. Një, dy, dhjetë tellallë që enden nëpër rrugët e qytetit të izoluar me thirrjet e tyre. Zëri i tyre jehon nëpër kalldrëme, nëpër mure shtëpish të kyçura, nëpër vatra ku ka zënë farë frika. Një lajmëtar, disa lajmëtarë. Tellallët janë lajmëtarët e së mirës dhe të së keqes. Me zërin e tyre ata shpërndajnë lajme. Mbi ta bie urimi e mallkimi, shiu e dielli. Selami Taraku, një bejtexhi rrugësh ndeshet rëndom në vepër. Një pjesë e quajnë marrok e nuk ja vënë veshin, një pjesë e dëgjojnë dhe qeshin me ato që ai reciton. Askush nuk ja merr për të madhe çfarëdo që thotë e bën. Selamiu është prezent kudo nëpër qytet, në çdo rrugë, kalldrëm, cep e gjen teksa reciton a këndon poezitë e tij. Ditari si formë shkrimi është i pranishëm në libër. Fillimisht lexuesi ndesh ditarin e Gjonit, i cili përshkruan aty ngjarjet e ditës, vdekjet nga murtaja, hiletë e turqve. Nga fundi i librit Gjoni i zbulon lexuesit ditarin e Ibrahim pashës. Pasha kishte shkruar ditë pas dite që nga fillimi i murtajës, urdhrat e Portës, raportet e tij dërguar Sulltanit, vdekjet, pritshmëritë. Vdekja në vepër duket si diçka e zakonshme. Disa vdesin nga litari, disa nga sëmundja. Vdekja e disa prej personazheve si Coli, Lam Mula, Selami Taraku, duket sikur duhet të ndodhë medoemos pasi vetëm me flijimin e tyre mund të vijojë jeta. Flijimi, i lashtë sa vetë jeta kërkon kurban. Vetëm pasi e merr lëshon pe dhe jeta rrjedh e qetë. /mapoletrare/ KultPlus.com
Historiani Jusuf Buxhovi në veprat “Kosova” e përkthyer në anglisht, “Maqedonia” dhe “Dardania”, nxjerr në pah fasifikimet e mëdha të historiografisë serbe në dëm të shqiptarëve dhe historisë së tyre, veçmas asaj që ka të bëjë me mesjeten, me ç’rast demantohet miti i të ashtuquajturit shtet mesjetar serb në Kosovë. Hstoria insitucionale shqiptare duhet të vazhdojë tashmë këtë betejë të nisur për të vërtetën historike.
Essat Bilali
Ka shumë gjëra të habitëshme në botë. Po me i habitshëm ndër këto, madje që të lë me gisht në gojë, ështe falsifikimi, deformimi dhe zhdukja e të dhënave. Kjo e keqe e madhe njerëzore, në trajtë të veçantë ka gjetë shprehi në Ilirik, i cili emër u falsifiku duke u shndërruar në Ballkan. Keto falsifikime te medha janë dy dhe njera ka ndodhur në kohë të lashta, nja dy mijë e pesëqind vjet më parë dhe tjetra në qindvjeshin tetembëdhjetë.
E para ka lidhje me veprën monumentale të Homerit “Iliada”. Siç vërtetohet (Jusuf Buxhovi, “Dardania in Ancient and Medieval Times”, 2013 ) ajo ka qenë vepër epike e përbërë nga shumë këngë, e sajuar nga Pellazgët, paraardhësit e Ilirëve. Por me ardhjen e Doranëve në Ilirik (Ballkan), të cilët pasta u shndërruan në Helenë e Grekë, për shkaqe të ndryshme, jo vetëm e përvetësun vendin e Pellazgëve, por edhe vlerat e tyre shpirtërore bashkë me zotin Zeus dhe me Oraklin e Dodonës pellazge. Kurse të dhenat e shkruara si “Iliadën” e Homerit e “redaktuan”, jo vetëm për ta zhdukur prejardhen e saj, por edhe për ta përvetësuar atë. Këtë punë do ta bëjë, me ndihmën e “Këshillit editorial” të tij, tirani i Athinës Pizistrat-i në vitin 560 para kohës së re. Po ata nuk ia arritën qëllimit plotësisht, se “Ilida” edhe në këtë gjendje tregon se ka qene vepër e kulturës pellazge, paraardhësve të Ilirëve, stëgjyshërit e shqiptarëve. Po kështu ata bënë edhe me alfbetin pellazg, të cilin e quajtën fenikas, ndonëse ai ishte i Pellazgëve. Këtë e tregon qart Diodorus-i, historian i njohur i lashtësisë, kur thotë: “Unë i quajta ato germa fenikase kryesisht sepse janë ata që i sollën ato te Helenët nga Phoenicia, por janë të parët Pellazgët që i kanë përdorur këto karaktere pasi ia kanë përshtatur ata gjuhes së tyre”, të cilin e ka përdorur Orfeu dhe Pronaprida – mësues të Homerit (J. Buxhovi, “Dardania, Ancient and Medieval Times”, 2013 Huston, USA. Kështu ka ndodhur me mendimtarin me nam Pitagora, kështu ka ndodhur me Aristotelin, mësuesin ilir të Aleksandrit të Madh dhe kështu ka ndodhur edhe me shumë Pellazgë të tjerë, paraardhës të shqiptarëve!
Kurse e dyta ka lidhje me përpjekjet e priftërinjëve rusë në qindvjetshin XVIII dhe XIX për të falsifikuar, deformuar dhe përvetësuar të dhënat kishëtare ortodokse lidhur me Dardaninë mesjetare për ta sllavizuar. Kjo sjelle e pistë do të zhvillohet në trajta të ndryshme. Njëra është falsifikimi i të dhenvave kishëtare ortodokse me metoda të ndryshme si kinse për t’i përmirësuar dhe, pasi e kopjojnë atë sips qejfit të tyre, e shpallin se “origjinali nuk egziston”, sigurisht se pas kopjimit e kanë zhdukur pë të fshehur të dhënat që dëshmojnë praninë dhe rolin e arbërve në Dardani dhe Ilirik. Kurse një tjetër është anashkalimi i të dhënave, keqinterpretimi i të dhënave dhe sajimi fantastik i të tjerave në kurriz të mohimit të të tjerëve, sidomos të arbërve. Kurse një tjetër është konvertimi (kthimi) i fisit ilir të Tribalëve me Nemanajt në serbë për të përvetësuar jo vetëm historinë e tyre, por edhe për të rritur numrin e sllavëve që u quajtën serbë, në trajtë që të sajohen kushtet për sajimin artificial të shtetit sllav serb, gjë që ia arritën me përmasa të mëdha duke përvetësuar edhe Rashën Dardane në dem të iIiro shqiptarëve. Këto dokumente u manipuluan nga priftërinjët ortodokse ruse të Odesës, të cilët pastaj sillen nëpër kisha ortodokse dhe përhapen ne Europë. Këtë e vë në dukje qartë historiani serb N. Novakovic. A thotë: “Historia e Serbisë është arnuar nga shkrimet e priftërinjëve rusë” (J. Buxhovi, “Dardania, Antika dhe Mesjeta”, 2020, Faik Konica, Prishtinë. Kurdo që në histori dalin në shesh të dhëna të reja, paraqitet nevoja për rishikimin e saj dhe kështu revidimin e saj. Këtë e kërkon e vërteta shkencore. Në këtë dritë, pyetja shtrohet se a do të ndodhë e njëjta gjë edhe me këto të dhëna që ka zbuluar dhe sjellë në dritë nga dokumentet e fshehura dhe të deformuara me qëllime tendencioze të pista studjusi, shkrimtari dhe historiani guximtar Jusuf Buxhovi? E vërteta jo vetëm përndiqet, por edhe vuan, por ajo herët ose vonë del në dritë.. / KultPlus.com
Në një shtet laik, siç është Kosova, klerikëve nuk duhet t’u lejohet hapësirë mediale, ku bëhet thirrje e hapur për diskriminim gjinor, dhunë në familje, ku madje, edhe identiteti nacional kërkohet të zëvendësohet me atë fetar!
Meqë kushtetuta mbron të drejtën e lirive fetare si dhe përcakton vendin e klerit në shoqëri, prokurori i shtetit duhet të veprojë menjëherë aty ku preket kodi kushtetues si dhe sistemi i vlerave mbi të cilin mbështetet shoqëria e lirë dhe demokratike.
Pse gjyqësori nuk ka vepruar deri më tash në këtë frymë, fajin duhet kërkuar te pjesa e madhe e politikanëve, që për interesa meskine, jo rrallë para elektoratit përdorin gjuhën e klerikëve, ndërsa klerikët, pse jo, në kuadër të këtyre raporteve, në jetën publike, veçmas nëpër studio televizive, bëjnë politikë! / KultPlus.com
-Theksime përcjellëse rreth romanit të Jusuf Buxhovit “PER TE TERRA MIA” (Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit) në italisht, të botuar këto ditë nga shtëpia botuese e Romës “Armando Editore”.
Liljana Cuka-Maksuti
Është e njohur maksima se të përkthesh një vepër letrare do të thotë ta rishkruash të në një gjuhë tjetër dhe përbëtë arsye përkthyesi konsiderohet shkrimtari i dytë. Të përkthesh do të thotë të mbash një përgjegjësi të madhe, sepse duhet ta risjellësh veprën besnikërisht në përmbajtje dhe në stilin e autorit, prandaj duhet një njohje e thellë jo vetëm e të dy gjuhëve, por edhe kulturave që ato përcjellin, gjithashtu duhet ushqyer një dashuri e madhe për letërsinë dhe gjuhë.
Kur më propozuan të përktheja në gjuhën italiane një vepër të Jusuf Buxhovit për mua kjo ishte një surprizë e bukur. E njihja Jusuf Buxhovin si një figurë te shquar të inteligjencës shqiptare, si themelues të lidhjes Demokratike të Kosovës, dija gjithashtu që ishte edhe shkrimtari cili kishte botuar mbi 40 vepra letrare.
Emocioni ishte shumë i madh kur më mbërriti në dorë vepra të cilën do të përktheja: “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”. Fillova menjëherë ta lexoj. Kjo vepër më mahniti për frymën e saj aq intensive si dhe përngjashmërinë e madhe që ekziston midis temës të cilën trajton me situatën e pandemisë aktuale që po kalon mbarë njerëzimi.
Dihet se kujtesa nuk është e lehtë për tu përcjellë, nga ana tjetër është e një rëndësie të veçantë që kujtesa e një populli të përcillet me anë të shkrimit. Pikërisht kujtesa historike e popullit shqiptar, në një periudhë të caktuar kohore është ajo që gjejmë në këtë vepër. Tema kryesore e saj është murtaja e cila ka qëlluar Kosovën në shekullin XVIII, në një kohë kur populli shqiptar ndodhej nën pushtimin otoman. Duke lexuar ketë roman historik zbulon një mori temash që ndërthuren si një zinxhir harmonik ngjarjesh.
Me penën e tij, autori nxjerr fuqishëm në dritë çështjen tonë kombëtare shqiptare, faktin historik që pushtuesi otoman, kërkon të shtyp këtë popull sepse dëshiron të mbajë gjallë gjuhën dhe kulturën e tij, shtypësi otoman arrin deri atje sa të dënojë me vdekje ata që guxojnë të këndojnë në dasma këngë në gjuhën e vet, por të ndaluar nga pushtuesi.
Forca e historisë së kësaj vepre qëndron në përshkrimin e një populli krenar të rrënjosur në tokën e tij, tokë e cila ndodhet në kufirin midis Lindjes dhe Perëndimit. Një popull që fillon të zgjohet përmes gjuhës dhe alfabetit, “themelet e domosdoshme për rilidhjen e shpirtrave të shpërndarë”. Një rrugë që kalon edhe nëpër librin e parë të shkruar në shqip, “Meshari” i Gjon Buzukut, në vitin 1555. Çështja kombëtare shqiptare është e ndërthurur me atë fetare: shqiptarët akuzohen si “kriptokristianë”, domethënë një popull që ka dy besime një kohësisht, besimin Islam dhe atë të Krishterë.
Një mënyrë e të menduarit kjo që mbizotëron si në Romë, ashtu edhe në Stamboll. Për disa fenomeni i “laramanit” konsiderohet “sëmundje”, ndërsa në realitet ashtu si e përshkruan Gjon Nikollë Kazazi është një shembull i bashkëjetesës dhe tolerancës, gjë kjo që verifikohet në shumë familje shqiptare. Për të komplikuar më tej këtë situatë që mundon “tokën antike” bie edhe murtaja. Kjo epidemi përballet në një mënyrë të paqartë dhe të dyshimtë nga autoritetet osmane: për Perandorinë kjo murtajë shikohet si një mundësi për të shfarosur banorët e këtij vendi, i cili gjendet në skajet e saj, si njerëz të papërshtatshëm për të interpretuar ‘njeriun e ri perandorak’, për ta shndërruar këtë popull në një popull pa rrënjë. Shfaqet qartë dyshimi se virusi nuk ishte asgjë më shumë se një dredhi për të eliminuar popullin shqiptar. Kazazi përballet me dilemën: ky popull duhet të pranojë këtë ndodhi duke u dorëzuar, duke u mbyllur vetëm në lutje, apo duhet të përpiqet të ndryshojë rrjedhën e fatit, me çmimin e herezisë dhe me kryengritje?
Në këtë libër shfaqet një reflektim i shkëlqyeshëm i kuptimit të jetës, me citate filozofike, me perla të mençurisë të tokës së Ballkanit. Një himn për shpresë dhe jetë e njëkohësisht rezistencë kundër atyre që lavdërojnë vdekjen, fitoren e lirisë kundër shtypjes. Një certifikatë dashurie për popullin, siç thotë vetë Kazazi:
“Më ndihmo, Zot, të kem forcën të qëndroj në shërbim të popullit tim …”.
Ky libër me idetë e një morali të lartë do të shërbejë për te hedhur dritë në sqarimin e çështjes së Kosovës. Një libër që lë mbresa të thella dhe që e bën lexuesin të reflektojë.
Botuesi amerikan “Jalifat Pulishing” nga Houstoni, këto ditë nxjerr nga shtypi librin historiografik “MACEDONIA – FROM ANTIQUITY TO OUR TIME”, të përkthyer nga Avni Spahiu.
Pritet që libri që ka 677 faqe, i botuar në shqip në vitin 2019 “MAQEDONIA NGA ANTIKA DERI TE KOHA JONË”, fillimisht të promovohet në disa qytete të SHBA-ve (Çikago, Detroit, Nju Jork, Dallas e Boston) dhe pastaj të promovohet edhe në Shkup, Tetovë dhe qytetet tjera shqiptare në Maqedoni. Botuesi planifikon që krahas Kosovës dhe Shqipërisë, të promovohet edhe në Turqi dhe disa qendra të tjera evropiane.
Siç ka ndodhur edhe me “Kosovën” në tri vëllime të përkthyer në anglisht në vitin 2014, botuesi “Jalifat Publishing” , librin “Macedonia – from atiquity to our time” do ta dërgojë në Bibliotekën e Kongresit Amerikan, në të gjitha institutet hulumtuese shkencore amerikane si dhe bibliotekat e universiteteve amerikane.
Botuesi amerikan vlerëson se përkthimi i këtij libri në anglisht si dhe plasimi i tij në qarqet shkencore dhe universitare amerikane por edhe botërore në përgjithësi, është me interes të veçantë, ngaqë përhap të vërtetën rreth Maqedonisë si pjesë e botës ilire nga antikiteti, të përvetësuar nga grekët, siç përhapë edhe të vërtetën se në shtetin e sotëm të quajtur Maqedoni e Veriut, të shtrirë në pjesën më të madhe të Dardanisë antike dhe më vonë në vilajetin e Kosovës, ndërlidhet identiteti historik, etnik, shpirtëror, kulturor dhe politik i shqiptarëve nga lashtësia i mohuar nga historiografia hegjemoniste serbe, ruse, bullgare dhe ajo e sajuara “maqedone” me ç’rast ata paraqiten “ardhacakë”, “pushtues”, “zullumqarë” të ardhur në këto hapësira nga shekulli XVII e këndej me ndihmën e osmanëve!
Mbi këto platforma, nga Kriza Lindore e këtej, janë ndërtuar edhe hartat e reja të shteteve në pjesën evropiane të Perandorisë Osmane, ku hapësira etnike dhe ajo shpirtërore-kulturore e shqiptarëve është copëtuar nga shtetet fqinje (Serbia, Mali i Zi, Bullgaria dhe Greqia). Ato u kanë sherbyer edhe programeve antishqiptare nga shpërnguljet e deri te etnocidet dhe gjenocidet, siç ka ndodhë në vitin 1878, 1912, 1944 për të vazhduar edhe me konventat me Turqinë për shpërnguljen e tyre në vitin 1938 dhe 1953.
Prandaj, i konceptuar mbi këta faktorë dhe i mbështetur mbi fakte të qëndrueshme historike, libri përhapë të vërtetën për vendin dhe rolin e shqiptarëve në këtë shtet të krijuar politikisht në vitin 1944 nga Titoja (fillimisht si pjesë e federatës jugosllave në përputhje me vendimet e AVNOJ-it të vitit 1943) dhe në vitin 1991, me ç’rast ata do të diskriminohen qoftë si pakicë kombëtare gjatë Jugosllavisë së Titos, qoftë me statusin e qytetarisë “me të drejta njerëzore” në rrethanat e shpalljes së Maqedonisë shtet-komb.
Duke elaboruar edhe zhvillimet më të reja nga shpallja e shtetit të Maqedonisë në vitin 1991, krahas kritikës që u bëhet politikave hegjemoniste veçmas asaj serbe dhe maqedonase, të cilat, në forma të ndryshme, vazhdojnë edhe në rrethanat e reja, por tash me perfiditet dhe duke shfrytëzuar faktorët gjeopolitikë rajonalë, autori, me sy kritik, vlerëson edhe rolin e faktorit politik shqiptar nga viti 1991 e këndej, ngaqë nuk kanë qenë në gjendje ta mbrojnë pozicionin e referendumit të vitit 1992 për statusin e popullit shtetformues mbi konceptin e një shteti federal-konfederal të dy popujve të barabartë (shqiptarë dhe maqedonas), dhe po ashtu, edhe luftën e UÇK-së të vitit 2001, të filluar me kërkesën për shtet federativ (shqiptar-maqedon), brenda një kohe do ta ndryshojnë për atë të “shtetit qytetarë” të të drejtave demokratike! Kjo do të pasqyrohet më së miri me Marrëveshjen e Ohrit, ku klasa politike që do të vijë në pushtet “me meritat e luftës”, nuk do të bëjë tjetër, pos do të shndërrohet në një vasale të politikës maqedonase, e cila, faktorin shqiptar do ta shfrytëzojë për qëllimet e njohura shtetmëdha, ku me anën e ngatërrimit të barazisë kushtetuese të gjuhës shqipe si parakusht i barazisë shtetërore me atë të barazisë ligjore të gjuhës, bëhet vetëmashtrimi dhe margjinalizimi i shqiptarëve në pakicë numrash! / KultPlus.com
Pas botimit në disa gjuhë (frëngjisht, anglisht, serbisht, sllovenisht), romani “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, i përkthyer nga Liliana Cuka, u botua edhe në italisht. Botuesi i njohur italian nga Roma “Armando Editore”, romanin e nxori me titullin:
“Per te terra mia – Le confessioni di Gjon Nikola Kazazi” (Për ty vendi im, rrëfimet e Gjon Nikollë Kazazit).
“Është një vepër e shkruar ne një mënyrë të pabesueshme intensive” vlerëson botuesi italian dhe shton se titulli “Te përkas ty, o toka ime”, mund te jete slogani mbi te cilin autori ndërthur një përmbajtje të dendur, me bashkëbisedues me vlera, ku ndodhet një vend i tronditur, i ndërlikuar, i dhunuar, ne te cilin politika dhe feja janë ne gare për te kapur hapësirat e tyre dhe për te bere prozelitizem. Reflektimi me përmbajtje te larte, i cili e drejtojnë lexuesin ne mendimet e rafinuara te autorit për te krijuar me pas përshtypjet e veta personale.”
Ballina e librit përcillet me vlerësimin:
“Murtaja vazhdon të përhapet, mbyllen kufijtë, shfaqet mosbesimi ndaj pushtetit dhe ndaj Zoti, lind nevoja për të organizuar një ‘rezistencë’ morale dhe efektive kundër një autoriteti, qëllimi i të cilit është të asgjësojë dinjitetin dhe nderin e një populli, në mënyrë qe të krijojë një “njeri të ri perandorak”, pa rrënjë. Është një histori, tepër e fortë dhe e pasur me ide filozofike, flet për një lidhje të pazgjidhshme midis një populli dhe tokës së tij, dhe në të njëjtën kohë është histori besimi dhe mosbindjeje, si mjet për të arritur emancipimin e shpirtit, gjithmonë në fillin e hollë te herezisë. Është njëkohësisht edhe lufta kundër ndjenjës së mungesës së fuqisë, ndjenjë të cilën njeriu ndien përballe një epidemie misterioze dhe kërcënuese në të cilën gjenden shumë ngjashmëri me aktualitetin. “Liri ose vdekje” është udhëkryqi para të cilit ndodhen protagonistët e kësaj vepre, robër të një bote ku si politika, ashtu dhe feja pretendojnë hapësira dhe asimilime.” / KultPlus.com
Theksime nga promovimi i “Kosovës – histori e shkurtër” në Pejë
-Zgjedhjet e fundit kanë sjellë ndryshime të rëndësishme në skenën politike të Kosovës. Vullneti i qytetarëve, me shumicë absolute, ka sjellë në pushtet një parti të spektrit të majtë, së cilës i duhet edhe baraspesha nga një parti e djathtë, siç është LDK-ja, e cila duhet të tregohet e përgjegjshme në procesin e ndërtimit të institucioneve shtetërore.
Shteti i Kosovës, në përvjetorin e trembëdhjetë, përjetoi një “termet politik”, ndonëse të pritshëm, që pritet t’u hapë rrugë ndryshimeve pozitive në jetën shoqërore dhe politike të vendit, po qe se ato shihen si një kauzë afatgjate dhe assesi si një mundësi që një garniturë politike të zëvendësohet me një tjetër, siç ndodh kur populizmi shfrytëzohet për ardhjen në pushtet.
Bazuar në fushatën zgjedhore si dhe diskursin mbi të cilin u ndërtua platroma e ndryshimit (lufta kundër korrupsionit nëpërmes çkapjes së shtetit nga strukturat e ndryshme kriminale të etabluara thuajse në të gjitha pjesët e segmenteve kryesore të pushtetit), fitorja absolute e një partie, sikur krijon parakushte që ndryshimi të vihet në binarët e tij, por njëherësh shton edhe rrezikun e qeverisjes autoritare deri te modeli i shtetit-parti. Që të mos ndodh një deformim i tillë, kjo hap çështjen e baraspeshës në skenën politike midis polit të majtë dhe atij të djathtë, të domosdoshëm si mekanizma të cilat sigurojnë stabilitet ekonomik dhe politik.
Andaj, fitores së Vetëvendosjes, që tashmë ka etabluar të majtën, pashmangshëm i duhet edhe e djathta. Këtë mund t’ia sigurojë vetëm LDK-ja, si parti e qendrës së djathtë me një traditë shtetndërtuese.
Natyrisht se misioni i LDK-së, si parti historike, për t’ia siguruar ekuilibrat e domosdoshëm skenës politike, nënkupton përgjegjësi, e mbi të gjitha, përkushtim institucional, që është tepër sfidues në rrethanat kur kjo parti pësoi një humbje të thellë gjatë zgjedhjeve të fundit. Ndonëse kjo e solli para reflektimit për gjendjen e krijuar, që si po shihet, nuk po është në gjendje t’i japë përgjigjen e duhur nga shkaku se ata që kanë sjellë partinë në të derexhe, nuk janë të gatshëm lëshojnë rrugë ashtu si duhet, po edhe të pengojnë që partia t’u nënshtrohet rrethanave të reja që solli ndryshimi, si vullnet qytetar.
Te kjo çështje, gjithsesi shfaqet edhe qëndrimi ndaj zgjedhjes së presidentes si dhe rolit thuajse vendimtar të LDK-së në këtë proces edhe për kundër faktit se zonja Osmani, gjatë zgjedhjeve të fundit, thuajse gjysmën e elektoratit të LDK-së, ia dërgoi VV-së, me premtimin se do të bëhet presidente, por që e gjitha prapë mbeti në duar të LDK-së.
Në këto rrethana, votimi ose mosvotimi, për LDK-në shfaqet si një rast, që ta rimarrë veten, ose që të vazhdojë rrokullisjen fatale.
Hesapi i parë ka të bëjë me atë se formomini i kuorumit për zgjedhjen e zonjës Osmani presidente, LDK-në e liron nga “fajësia” e shkaktarit të zgjedhjeve të reja, që mund të jenë edhe më fatale për të nën këtë hipotekë, siç i krijon mundësi reale që zgjedhjet lokale t’i presë më të relaksuara, ndërkohë që të ketë edhe hapësirë për reformat e brendshme aq të domosdoshme që do të mund të merrnin kah pas dy vitesh, me rastin e zgjedhjeve të përgjithshme të partisë.
Në të kundërtën, inatet personale, për qërim hesapesh, veçmas të atyre që janë fajtorët kryesor për këtë gjendje, do t’i sjellin dëme LDK-së, që të margjinalizohet, siç do t’i sjellin dëme të mëdha dhe të pariparueshme edhe skenës politike të vendit, ngaqë do t’i mungojë partia e qendrës së djathtë, që ruan baraspeshën e parlamentarizmit. / KultPlus.com
Konferenca e Rambujesë, që i filloi punimet më 6 shkurt të vitit 1999 dhe i përfundoi më 18 mars, u inicua nga Grupi i Kontaktit, ndërsa ndërmjetës ishin Christopher Hill nga SHBA-të, Boris Majorski, Rusi dhe Wolfgang Petrick nga BE. Konferenca ndërkombëtare kishte për qëllim ndërprerjen e luftës si dhe një zgjidhje të përkohshme politike për Kosovën.
Delegacioni i shqiptarëve përbëhej prej katërmbëdhjetë vetash nga tri grupime: Lidhja Demokratike e Kosovës me në krye Ibrahim Rugovën, Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) dërgoi pesë përfaqësues me në krye Hashim Thaçi dhe katër pjesëtarë të Lëvizjes së Bashkuar Demokratike.
Ndonëse bisedimet përfunduan pa sukses, delegacioni kosovar dhe ai serb kishin nënshkruar më 18 mars marrëveshje të ndryshme. Delegacioni i Kosovës kishte nënshkruar marrëveshjen e ofruar nga bashkëbiseduesit ndërkombëtarë, ndërkohë që delegacioni serb kishte nënshkruar projekt marrëveshjen politike- marrëveshjen për vetëqeverisjen në Kosovë.
Nga aspekti diplomatik, edhe pse u quajtën marrëveshje, ato nuk ishin të tilla, meqë u mungonte nënshkrimi i përbashkët i palëve, i domosdoshëm për ratifikime të ndërsjella, që u jep validitet shtetëror dhe ndërkombëtar. Si të tilla, ato paraqesin letra zotuese me nënshkrime të njëanshme, pa kredibilitet diplomatik, por me fuqi politike.
Nga këndvështrimi historik, nënshkrimet e palës shqiptare në marrëveshjen e ofruar nga bashkëbiseduesit ndërkombëtar (pa atë rus), si dhe refuzimi nga ana e Millosheviqit, krijuan atë që quhet Casus Belli, ngaqë NATO-s ia plotësuan kushtin kryesor për fushatën ajrore ndaj forcave policore dhe ushtarake jugosllave në Kosovë dhe disa caqeve të tjera ushtarake në Serbi nga 24 marsi deri më 10 qershor 1999.
Fushata përfundoi me marrëveshjen ushtarake të Kumanovës, më 10 qershor midis NATO-s dhe Armatës Jugosllave, që ia hapi rrugën rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së për vënien e Kosovës nën administrim ndërkombëtar. Rezoluta 1244 i ktheu në maklaturë gjithë ato letra që prodhoi konferenca e Rambujesë. Ndërsa në Kosovë krijoi realitete politike që më 17 shkurt 2008 përfunduan me shpalljen e Kosovës shtet të pavarur. / KultPlus.com
Si sintezë e tetë vëllimeve të “Kosovës” të botuara brenda tetë viteve të fundit, libri më i ri i shkrimtarit dhe historianit Jusuf Buxhovi, “Kosova – histori e shkurtër” u promovua mbrëmë duke e përmbyllur kështu një kapitull të një pune të madhe historiografike të autorit, që paraqet historinë e parë të shtetit të Kosovës në përgjithësi të shkruar nga një autor shqiptar, shkruan KultPlus.
Përmbledhja e vëllimeve të mëhershme të historisë së Kosovës, u promovua mbrëmë në Librarinë Dukagjini, me një numër të limituar të audiencës, si pasojë e COVID 19.
Gjatë këtij promovimi, së bashku me autorin, të pranishëm ishin edhe dy bashkëpunëtorët kryesorë të tij, botuesi nga shtëpia botuese “Faik Konica” në Prishtinë, Nazmi Rrahmani si dhe Ramiz Tafilaj nga shtëpia botuese “Jalifat Publishing” në Houston, bashkudhëtarë të përhershëm të shkrimtarit, edhe në sukseset ndërkombëtare të tij, kujtojmë atë të suksesit në ShBA.
Historiani i njohur tashmë për serinë e veprave historike, vendosi të sjell një vepër të re ku në formë përmbledhëse hasim materiale, studime e analiza të botuara, tashmë të njohura për publikun, porsi një grumbull kompleksitetesh, me përmbajtje kulturore diversive si ajo e Antikës, Mesjetës, periudhën Bizantine, periudhën e Perandorisë Osmane, periudha e viteve 1912-1294 dhe 1945-1999, duke veçuar ngjarjet në Preshevë dhe Maqedoni si dhe në Kosovë. Ndërsa si një fund final për shqiptarët qenë vendimet e Shën Stefanit, protokollet e Kongresit të Berlinit dhe Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
Buxhovi në këtë vëllim të veçantë të historisë së shkurtër, merret edhe me periudha më të reja historike, duke analizuar që nga pushtimet sllave, luftërat e mëvonshme serbe, pushtimin e Kosovës dhe të viseve tjera shqiptare, për të vazhduar me luftën e UÇK-së dhe ato të fundit për çlirim kombëtar shqiptar.
“Jusufi mbështetet në përvojë dhe në dokumente të cilat i ka ruajtur ai vetë”, thekson gjatë promovimit të librit botuesi Nazmi Rrahmani.
Duke pasur parasysh të gjitha fenomenet e përjetuara e të zhvilluara, në këtë periudhë, Buxhovi shkruan një analizë të zhvillimeve të cilat vazhdojnë pothuajse edhe sot, duke përfunduar librin me një gjallërim rrëqethës, me shpalljen e Pavarësisë së Kosovës. Të gjitha këto analiza historike, lexuesi i gjen në formë të ngjeshur, të trajtuara hollësisht por të shkruara shkurtimisht, posaçërisht, duke i dhënë rëndësi unike atyre. Prandaj, kurioziteti i lexuesit mbetet gjithmonë gjurmë e interesit të historisë shqiptare.
“Botimi i një vepre të tillë është jo vetëm histori, por është edhe botim historik, i cili shënon një periudhë të studimeve të rëndësishme, jo vetëm të autorit, por edhe shkencës së historisë në përgjithësi”, thotë Rrahmani.
Jetesa me sfidat globale shëndetësore janë transferuar në një rutinë pothuajse për secilin nga ne, përfshirë këtu edhe autorin Jusuf Buxhovi, i cili përkujton vitin 1982, në atë kohë i thelluar në imagjinatën e tij të uzurpuar nga pandemia e mortajës, e vitit 1747-1777. Kurse sot atij i përmbushet fantazia e përjetimit të një lloj lufte të padukshme, që ka përplot mundësi ndryshimi rrënjësor.
Autori i njohur, veçoi dy momente përgjatë rreshtave të botuara në veprën e tij. Momenti i parë i veçantë në veprën e botuar, flet për Kosovën me një histori shumëshekullore, ku lidhet me Dardaninë si qendër e antikitetit, dhe pavarësisht shuarjes së saj nën pushtimin romak, vazhdoi t’i bartë impulset e saj kulturore, shoqërore e politike. Dardania, emër politik i shek.XIX, me dërgimin e impulseve ekzistenciale etnike e gjuhësore, ku nga ngjarjet e pësuara, formohet shteti i Kosovës, dhe njëkohësisht edhe vepra. Ndërsa, momenti i dytë lidhet me dy personalitete që Kosovës i dhanë shpirt, ide e jetë. Miq të rrugëtimit të shtet ndërtimit, të cilët nuk frymojnë më, Xhemail Mustafa, figurë e njohur e idealeve rugoviane, i vrarë në fazat e para të shtet ndërtimit dhe Ramadan Musliu, i njohur si poet, gazetar dhe studiues i cili nuk pati fatin të përjetojë formimin e shtetit, përkundër përkushtimit, mendimit kritik dhe idealit të tij.
Me këtë rast, autori me pikëllim të ndjerë, shfrytëzon rastin për të dhuruar librin e sapo botuar, bashkëshortes së Ramadan Musliu, si falënderim dhe mirënjohje për punën e palodhshme të Musliut, meqë pa të nuk do të mund të kompletohej cikli i serive, si dhe ikonës tjetër, të cilit iu dhurua vepra ishte i biri i Xhemail Mustafës, gjithmonë duke qëndruar ballë e kundërshtuar vrasjet e pamëshirshme.
“Shteti i Kosovës ende nuk përmbush kërkesat e ikonave që dhanë jetën për këtë kauzë, një proces historik i cili duhet të vazhdojë tutje si një kauzë afatgjate” përfundon Buxhovi. / KultPlus.com
Sot në Prishtinë do të mbahet promovimi i librit “Kosova: Histori e Shkurtër”, nga autori dhe historiani i njohur Jusuf Buxhovi, shkruan KultPlus.
Ky libër është përmbledhje e serisë së librave “Kosova”.
“Kosova – histori e shkurtër”, që doli këto ditë, e nis sot fushatën e promovimeve në Prishtinë, në orën 18:00, në librarinë “Dukagjini”.
Si pasojë e masave për parandalimin e pandemisë, numri i pjesëmarrëseve është i limituar.
Promovimet, me moton “Shteti i Kosovës e ka historinë e vet shumëshekullore”, do të mbahen ditëve në vijim edhe në disa qytete të Kosovës (Gjakovë, Pejë, Prizren,Ferizaj, Podujevë, Viti e të tjera) dhe në Shkup. / KultPlus.com
Kohëve të fundit, studiot tona televizive janë kthyer në arenë gladiatorësh, ku krahas çështjeve politike me shumë zhurmë dhe hallakamë, prekën edhe ato nga historiografia dhe sfera e gjuhësisë madje, jashtë çdo kompetence shkencore. Natyrisht se guximi i paparë i atyre që i japin të drejtë vetes për të folur në mënyrë fare të papërgjegjshme për gjuhën, për personalitetet historike dhe të tjerat që i takojnë historiografisë, duke mohuar dhe zhvlerësuar çdo gjë, madje edhe gjuha si ADN e kujtesës kulturore dhe shpirtërore dhe me argumentet që edhe Çubrilloviqi dhe Vlladan Gjorgjeviqi do t’ua kishte lakmi, është pjesë e strategjisë së politikës së keqe, e cila nuk ka qenë e interesuar për ruajtjen dhe thellimin e sistemit të vlerave në përputhje me standardet e një shoqërore të lirë dhe demokratike, ku dija dhe arsimi paraqesin fondamentin e saj, por të krijimit të hibridëve të përdorshëm për nevojat e veta, të rekrutuar nga shoqëritë civile dhe amallgami i gatshëm për kaos! Po ashtu, ky diskurs denigrues që ka përfshirë studiot televizive me hapjen e këtyre temave, saqë të ndikojnë gabimisht opinionin publik, nuk do të ishte i tillë, po qe se do të kishim një arsimim kompetent, dhe, po qe se çështjeve fundamentale që kanë të bëjë me historiografinë dhe rishkrimin dhe interpretimin në përputhje me ndryshimet e mëdha shoqërore dhe politike të kohës, do t’u jepej përgjigjja akademike nga institucionet hulumtuese-shkencore (Akademia e Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, Instituti i Historisë së Kosovës, Universitetet e të tjera). Meqë kjo ka munguar dhe po mungon, atëherë, po korrim atë që kemi mbjellë! ….
Ky opinion është dërguar ekskluzivisht për KultPlus nga historiani Jusuf Buxhovi. / KultPlus.com
Historia e Kosovës e Jusuf Buxhovit , në tri vëllime prej me shume se 2.300 , e përbërë nga tri pjesë: “Kosova-Antika, Mesjeta” , “Kosova – Perandoria osmane” dhe “Nga Konferenca e Londrës deri te protektorati ndërkombëtar”, paraqet një botim kapital brenda llojit të vet në studimet historiografike shqiptare.
Historia e Kosovës e Buxhovit vjen në një moment delikat, pikërisht në kohën kur hapen horizonte të reja, jo vetëm në studimin e trashëgimisë nacionale pas një periudhe të shkencës që imponoi interpretimin e historisë dhe proceseve historike përmes një klisheu strikt ideologjik apo interpretim të historisë përmes “dokumenteve në dispozicion”, për shkakun se kishte embargo në qasjen në arkiva, veçanërisht kur ishin në pyetje disa periudha të ndjeshme historike. Historitë e deritashme, që janë projekte kolektive, të cilat zakonisht janë projekte shtetërore, që shprehin një interes konjuktural politik të një periudhe kur realizohet ai projekt. Historia e Kosovës e Buxhovit, si antipod i këtij modeli në interpretimin e historisë nacionale, bën një kovertim metodologjik, sjell një pikëvështrim ndryshe ndaj procesit të kauzalitetit, ku interpretimi I shkak-pasojës është jashtë klisheut të njohur ideologjik, të shumtën e herëve marksist, po edhe një interpretim të ri të procesit historik dhe faktografisë historike, dhe më shumë se kaq, hap procesin e defalsifikimit të historisë, karakteristikë kjo jo vetëm e historiografisë së shkencë që më shumë shërbente jo vetëm për restaurimin e një shteti hipotetik, por që të riprodhonte falsifikatin historik të dokumentit por edhe objektit për të cilin falsifikohej ai konglomerat dokumentar. Jusuf Buxhovi nuk anon vetëm nga deideologjizimi I shkencës, klishetë të cilës jo që janë aktivë në shkrimin e sotëm të historisë, por shtron kërkesën edhe për verifikimin e dokumentit dhe të vetë faktografisë historike. Më një qasje të re metodologjike, më një prirje rezultative edhe për shtyrjen e kufijve kronologjikë të procesit historik në shqyrtim, më aftësinë për interpretim dhe riinterpretim të faktografisë historike dhe, aq më shumë për kapacitetin sintetizues të rezultateve të faktografisë shkencore dhe rezultateve shkencore pararendëse, Buxhovi dëshmon imperativin e domosdoshëm shkencor: ndërtimin e principeve dhe premisave të filozofisë së historisë. Pikërisht kjo është optika autoriale nën të cilën vështrohet procesi historik, vështrohen faktografia dhe dokumentariteti si dhe zhvillohet akti i interpretimit dhe riinterpretimit, vlerësimit dhe rivlerësimit të historisë mund të themi edhe shtetërore, sepse autori rrënjët e shtetësisë së Kosovës së tashme, e cila është objekt i trajtimit shkencor, i identifikon në antikitet dhe e ndjekur praninë e këtij formacioni nëpër periudha të ndryshme të historisë, por edhe të vetë njësisë etnike, çfarë janë sot shqiptarët e Kosovës, duke ardhur nga antikiteti së pari si Dardan, por edhe përmes degëzimeve, përkatësisht filiacioneve tribalo-rasian, dardano- romako- bizantin, për të kaluar nëpër stadin arbëror e deri të identiteti i sotëm. Në këtë pikëpamje autori është i pa kompromis, por edhe i mbështetur në aspektin argumentues, i qëndrueshëm në konstatimet dhe vlerësimet, sikundër edhe në ndërtimin e një sistemi vlerash që e ndërtojnë strukturën e procesit historik. Koha kur u hartua kjo “Kosova” dhe konteksti më i gjerë social, kulturor, shkencor, por edhe politik këtij projekti kapital të realizuar me një investim të pashoq intelektual e shkencor, e bën gjithnjë e më aktual, veprues në ndërgjegjen shkencore. Historia e Kosovës e Buxhovit bën edhe ridefinimin modern të identitetit etnik dhe nacional.
Dardanet brenda kompleksit pellazg
Detyra e parë praktike që i shtrohet një historian, që për objekt të vetin të shqyrtimit e ka historinë e kombit apo të shtetit, është problem i periodizimit, përkatësisht ndarjen nëpër periudha historike dhe mundësinë e puqjes me kufijtë që zakonisht praktikohen nga historiografia në radhë të parë europiane.
Vëllimi i parë i “Kosovës” ka për objekt trajtimi dy periudhat historike, Antikën dhe Mesjetën, dy periudha shumë delikate, sepse e para fillon me parahistorinë, ku kufiri ndarës mes periudhave të vetë antikitetit mbetët i paqartë. Ndërkaq po kaq ndjeshmëri shfaq edhe kufiri mes antikës dhe Mesjetës. Kur është fjala për kufirin inicial kronologjik duhet kujtuar faktin se Jusuf Buxhovi është ndër historianët e parë tanë që mëton, madje me shumë sukses, të bëjë një lëvizje të kufijve kronologjikë të shfaqjes së kontinuitetit shqiptaro-arbëror-ilir, duke e inkuadruar idenë e përkatësisë pellazge të shqiptarëve aktual, që dalin se janë një rudiment i drejtpërdrejtë, së paku gjuhësor, i Pellazgëve hyjnorë.
Motivin inicial për ta përqafuar këtë tezë autori e gjen në studimet e Johan Georg von Han-it, dhe librit të tij “Albanesische Studien” (1854) dhe të përqafuar nga rilindasit tanë të shquar dhe pastaj të harruar nga studiuesit e mëvonshëm. Duke u nisur nga kjo pikëpamje, cila gjatë periudhës së fundit, sidomos në bote e më pak në historiografinë shqiptare, fillon të riaktualizohet, duke nxjerrë në shesh idenë e policentrizmit kulturor dhe shtetnor, kryesisht të nxitur nga hulumtimet rreth kulturave të lindjes, ne veçanti të asaj sumero-akade, hetite, hure, fenikase etj, për të hetuar dallimet dhe kongruencat e modeleve gjuhësore, kulturore, arkeologjike dhe deshmi edhe të shumë natyrave të tjera. Jusuf Buxhovi nis hulumtimin e vet të interpretimeve, por edhe të dokumentimit të nën shtratit të madh pellazg, si bërthamë të kulturës së mëvonshme europiane dhe lidhshmërive që ekzistojnë me etnitetin dhe kulturën ilire, dardane, por edhe dako-mize, trake etj. Autori, pra, si pikënisje e ka civilizimin pellazg dhe procesin e mbulesës me harresë, e aq më keq edhe të procesit të falsifikimit dhe tjetërsimit të kësaj kulture. Duke shqyrtuar këtë problem, Jusuf Buxhovi duket se bën një shmangie të qëllimshme nga disa teza të ngulitura nga historiografia vendore, por edhe ajo ish jugosllave(serbe, kroate dhe boshnjake) rreth restriksionit të hapësirës së shtrirjes së ilirëve, që ishin edhe në kundërshtim me konstatimet e shume ilirologëve botëror ( G. Schuchardt, H.Krahe, J.Pokorni), që pretendojnë një hapësirë pothuajse jo vetëm paneuropiane.
Gjatë hartimit të historisë Kosovës Jusuf Buxhovi ballafaqohet me një konglomerat idesh, konceptesh, pikëpamjesh që janë shndërruar në klishe, qoftë kur është problem kohor i shtrirjes së Pellazgëve, për të cilin ka qëndrime të kundërta, siç është qëndrimi i Schuchard-it, cili kulturën e Vinçës, jo vetëm se e konsideron si protoilre, por edhe kufirin kohor e shtyn deri në neolit, që është në kundërshtim me tezat politike të historianëve serbë, të cilët qëllimisht i ikin problemit pellazg, duke synuar që filiacionin pellazgo – ilir – dardan ta heqin komponentin gjenetike pellazge dhe dardanët t’i lidhin me derivacionin trak, dako mize etj. Po ashtu në shqyrtimin historiografik të Buxhovit gjejmë një zgjidhje edhe për klasifikimet që i janë bërë fiseve ilire, herë duke i definuar si bashkësi kulturore, dukuri kulturore, grupime kulturore, duke iu ikur në mënyrë tendencioze konceptimeve etnike dhe të bashkimeve fisnore që shkojnë deri te organizmat shtetnore antike. Ne “Kosova,1” e Jusuf Buxhovit kemi synimin që fenomeni dardan të shihet si një filiacion parallel pellazg, bashke me njësitë maqedone, epirote, ilire dhe më të largëtat, siç ishin trakët, dako-mizët, kurse të gjitha këto shkallëzime deri te formimi etnik t’i shpie deri te etnia pellazge, e cila që në antikitetin e hershëm, krahasimisht me sumero-akadët, mund të ketë pasur organizime shtetnore me një shtrirje të gjerë që paraqet shtratin e kulturës ariane të konsoliduar.
a)Argumenti historik
Jusuf Buxhovi tezat e veta, që në mënyrë radikale ndryshojnë nga ato të historiografisë pararendëse, i argumenton nëpër katër nivele: historik, arkeologjik, gjuhësor dhe mitologjik.
Kur është fjala te argumenti historik Buxhovi gjurmon dëshmitë e dijetareve antikë, veçmas të dhënat e Herodotit, Tukidit, por edhe te pjesa “letrare” që ofrojnë veprat e Homerit dhe Hesiodit, por edhe të atyre latin. Duke u mbështetur në këto dëshmi pohon kohën e ekspansionit pellazg si vala e pare ariane nga thellësia e Azisë dhe si valë e pare invazive që daton nga mileniumi i gjashte.
Të gjitha valët disperzive ariane, si ato drejt Indisë dhe Persisë, por edhe të territoreve të Anatolisë janë më të vonshme, për ç’arsye civilizimi pellazg del më i lashti dhe më gjithpërfshirësi, duke ngërthyer brenda vetës edhe shumë etnitete të hershme, si atë hitite (apo hete), por edhe konglomeratin fenikas, hur, etj, që ishin në ndeshje të drejtpërdrejt e shpesh edhe asimiluese me popujt semitë, sumerët, akadët,kanaanët, babilonasit, asirasit, arameasit, sobareasit, etj. Në këtë gjurmim të origjinës dhe madhështisë pellazge autori ndalet të modelimi civilizues, duke identifikuar strukturat e kulturës materiale dhe shpirtërore, po edhe shtetërore, madje edhe monarkike, që shtriheshin nëpër gjithë Gadishullin Ilirik. Duke identifikuar elementin hyjnor të tyre autori veçon dy aspekte, atë të derviacionit etnik mbi baza mitologjike: dardanët hyjnor dhe ilirët tokësor. Ky moment mbase duket se shfaqet si iniciues mbi fliacionin paralel iliro-dardan, por edhe maqedonas, trakas e dako-miz. Po kaq me rëndësi është të themi se zbardhja fakti se ekzistenca e mbretërisë pellazge, përkufizimet siç ishin ato rreth identitetit të një grupacioni etnik, si bashkësi kulturore, dukuri kulturore, grupime kulturore e deri te bashkësi fisesh shkrihen nga organizmi shtetëror, madje monarkik. Nga ky organizim kanë derivuar pasardhësit, ilirët, dardanët, maqedonët, epirotet, të cilët shpesh cilësohen edhe si bashkësi fisesh, siç janë grupimi dardan me Galabrët,Thunatet,Daunët, sikundër edhe thesprotët, kasopët, amfilohët, molosët (fisit mbretëror Aiakidë i Pirros)dhe athamanët fise epirote…(Straboni), po edhe pelagonët, peonet, pirejët, eodejet, almopët, botiejët ,Orestët. Linkestët që e popullonin Maqedoninë që në hershmëri quhej Emathia (Mati i sotëm), ndonëse që të gjitha shfaqen përmes organizimeve shtetërore. Po këtu autori e demaskon falsifikatin e madh grek dhe jo vetëm grek mbi identitetin helen të trashëgimisë shtetërore, po edhe kulturore, gjuhësore dhe shpirtërore të pellazgëve Normalisht se kjo tezë mbi identitetin e rremë helen të një kulture të përvetësuar as është e re e as e panjohur, porse prapa identitetit të vërtetë pellazg, si parësorit, qëndron rudimenti i sotëm i gjallë shqiptar në Ballkanin e tanishëm.
b)Argumenti mitologjik
Në procesin e objektivizmit të tezave mbi origjinalitetin e kulturës pellazge dhe filiacionit iliro – dardan J, Buxhovi shfrytëzon edhe empirinë mitologjike, e cila paraqet segment tejet të rëndësishëm të trashëgimisë shpirtërore pellazge, duke nxjerrë në shesh mitet mbi lindjen e popojve themeltarë, çfarë është ai mbi të bijtë e Polifemit dhe Gallateas : Ilirit, Galit dhe Keltit. Ndërkaq Ilirit, gjithnjë sipas Strabonit, i lindën fëmijët Enkeleu. Autarieu, Dardani, Medi, Taulanti dhe Perebi, nersa nga vajzat : Partha. Daortha dhe Dasara. Po kaq me rëndësi është përmendja edhe e pasardhësit e Autarieut : Panoni dhe Pajoni dhe nipat e tij, të bijtë e Pajonit, Skordisku dhe Tribali.
Normalisht se vëmendje më të madhe do t’i kushtohet Dardanit, paraardhësit hyjnor, emrin e të cilit e bart fisi i tij, themeluesi i Trojës dhe dinastisë që do ta pushtojë Europën me ‘lozën’ e tyre sunduese. Dardani është i biri i Zeusit dhe të bijes së Atlantit, Elektrës dhe baba i Eriktonit, Idit dhe Ilit, kurse Eriktoni pati të birin Troin, në bazë të të cilit merr emrin edhe Troja. Pra, sikundër mund të shuhet, në qëndër të vëmendjes është Dardani themeluesi i Trojës, e cila bëhet edhe qendra mitike e antikitetit, e përjetësuar në epin e njohur homerik, Iliada. Mirëpo ky mit e ka edhe një themel real, ngase Dardani lidhet edhe me Tirenët apo Etruskët, duke u bërë kështu hallkë lidhëse e një areali më të gjerë pellazg.
c)Argumenti arkeologjik
Krahas dëshmive shpirtërore e kulturore, çfarë ishin mitet, religjioni, doket e zakonet, autori teorinë e vet mbi lidhjet pellazgo-iliro-dradane i mbështet edhe në argumentimin arkeologjik, duke identifikuar deri edhe ndërtimet e njohura ciklopike, (mbetjet të të cilave i kemi deri në kohën tone edhe në Kosovë), që në Troja (identifikimi i Trojës nga Shlimani), Kretë , Mikenë, së pari si vendbanime e pastaj edhe si mbetje të formave të tjera, Të kujtojmë vetëm të ashtuquajturën “kulturën e Vinçës” dhe arsenalin e tërë të figurave zoomorfe dhe antropomorfe si dhe pllakave ku dëshmohet alfabeti i lashtë pellazg ende i pa deshifruar që daton nga periudha e neolitit dhe që thyen mitin mbi huazimin e alfabetit fenikas nga Kadmi. Këto gjetje, bashkë me të tjerat të periudhës së broncit, dëshmojnë procesin e formimit të identiteteve parahistorike e që, siç thotë autori, do t’u prijnë atyre historike. Në këtë plan edhe gjetjet në Kosovë nuk janë të parëndësishme, veçmas figurat zoomorfe që verifikojnë tezën mbi vjetërsinë e padiskutueshme të pranisë pellazge më të gjitha derivatet në këto troje.
Ç) Argumenti gjuhësor
Pa dyshim se argument më i fuqishëm për lidhjet e drejtpërdrejta pellazge -ilire dhe pellazge-dardane është ai gjuhësor. Këto lidhje, po qe se duam t’i kthehemi historisë së problemit, duhet marrë parasysh pohimin e këtyre lidhjeve që i gjen Johan Georg von Han-i mes gjuhës shqipe dhe mbetjeve të gjuhës pellazge, e cila nuk është asgjë tjetër, pos gjuha e vjetër e quajtur gabimisht “greqishtja” e vjetër. Po edhe enigma e dëshmive gjuhësore të Linearit A dhe të Linearit B që shpie nga shqipja si i vetmi çelës për zbërthimin e kësaj enigme.
Po një argument të ngjashëm mund ta gjejmë edhe në përpjekjet e vetë shqiptarëve për ta rikrijuar një alfabet të vetin në bazë të trashëgimisë së vjetër, çfarë ishte, fjala vjen, alfabeti i “Anonimit” të shekullit XVII, me 56 grafema, që ndiqet edhe nga alfabeti I Dhaskal Thodrit. Autori i bën retrospektivë problemit, duke qartësuar rrugën e identifikimit të gjuhës shqipe me burimësi indoeuropiane (Lajnbnici, Franc Boop, Gustav Mayer, Holger Pedersen, etj.). Po kaq vëmendje autori i ka kushtuar edhe zgjidhjes së problemit të dallimit mes ilirishtes dhe shqipes, ku para i takonte grupit centum të gjuhëve, kurse shqipja atij satem, me ç’rast thërret në ndihme filologun e njohur serb me reputacion botëror, Milan Budimir, i cili kishte dhënë kahe këtij problemi, duke identifikuar te shqipja ekzistencën e guturaleve të dyfishta, me të cilën bëhet pajtimi dhe ruhet kontinuiteti pellazg-ilir – dardan – shqip.
Iliada – historia shpirtërore e pellazgëve dhe e pasardhësve të tyre
Jusuf Buxhovi duket se është ithtar i pohimit mbi ekzistencën e një modeli të lashtë civilizues pellazg, çfarë do të dëshmojë policentrizmin e lashtë kulturor. Ai prandaj kërkon shenjat identifikuese të këtij civilizimi, si në planin material (ndërtimet ciklopeike që shtrihen ane e mbanë Gadishullit Ilirik e veçmas në territorin e sotëm grek. Po kaq rëndësi i kushton edhe aspekteve shpirtërore dhe kulturore, kur heton mbetjet deri në kohët e sotme të tyre, qofshin ato doke dhe zakone, siç mund të jetë besimi l lashtë i ruajtur në forma rudimentare në besimet e trashëguesve të këtij etniteti, qoftë ai fosil gjuhësore, prapë të ruajtura te rudimenti etnik, siç janë shqiptarët, sikundër edhe në eposet e njohura si Iliada dhe Odisea, sikurse edhe ne dramat e antikitetit “grek”. Madje epi homerik, Iliada shërben si fundament për rikonstruktimin e një kulture pellazge dhe të pasardhësve të tyre. Dihet botërisht se Iliada është një ep që e këndon Luftën e Trojës, një luftë mes fiseve pellazge me një motiv pothuajse tipik shqiptar, lufta që ka si shkas rrëmbimin e një femre, Helenës së bukur nga Parisi, (Aleksandri) dhe i biri i mallkuar i Priamit. Kjo luftë në thelb është lufta e dardanëve kundër fiseve pellazge kontinentale. Kështu, jo vetëm lufta, por edhe rrënimi i Trojës, është hallka e një zinxhiri të gjatë të ngjarjeve që do të ndikojnë në konfigurimin edhe politik dhe etnik të Ilirikut, Apenineve, por edhe te Gadishullit Iberik, madje edhe ishujve britanikë (themelimi legjendar i Londrës nga nipi i Eneut. Bruti, në viti 1103 para erës sonë). Në këtë epos gjinden shenjat e një jetë, një filozofie, etnopsikologjie, morali dhe mënyre jetese, që mund të jetë karakteristike për fiset e lashta pellazge, por që rudimentet e saj mund të gjinden edhe në kohën tonë. Se është një epos pellazg shihet edhe nga prania minimale, Iliadë vetëm në një rast, të përmendet etnonimi “Helen”, gjë që na bën të besojmë së është futur më rastin e përkthimit nga frigishtja nga një këshill apostafat të formuar me urdhrin e tiranit Pizistrat, në vitin 560 para epokës sonë. Iliada, jo vetëm se është një vepër komplementare në korpusin letrar të kulturës pellazge, bashke me eposin tjetër, “Odisenë”, por edhe me dramaturgjinë e pa shëmbëlltë të klasikëve, si Eskili, Euripidi. Sofokli dhe Aristofani.
Shteti dardan dhe roli i tij në perandorinë romake
Një pjesë të konsiderueshme të vëllimit të parë të historisë së Kosovës i kushtohet identitetit dardan dhe dallimit të specifikave që e veçojnë nga degëzimet e tjera pellazge, ilirët, epirotët dhe maqedonët, por gjithnjë me një përpjekje për t’i gjetur edhe përkimet, qofshin ato të karakterit etnik apo edhe gjuhësor. Është i njohur fakti historik se Dardanët janë një etnitet idhnak sa që shpesh cilësohen si të egër (Straboni), si pronar të masave të tëra robërish (Diodori), sikundër edhe ngjashmëritë që kanë mes veti, qoftë me maqedonët e Aleksandrit të Madh, epirotët, veçmas me mollosët e Pirros legjendar, por edhe lidhjet e mundshme me Tyrenet (Etruskët), që konsideroheshin aristokracia drejtuese e perandorisë së mëvonshme romake. Mirëpo Dardanët në antikitet dëshmohen si një popull i organizuar që kanë lënë gjurmë të thella në historinë e njerëzimit. Kur flitet për organizimin shtetëror, politik dhe ekonomiko – shoqëror gjithnjë duhet nisur nga dëshmia homerike, ku kemi të dhëna mbi formën monarkike të organizimit shtetëror dhe bartjen e këtij modeli nëpër vendet nga shtegtuan dardanët. Po edhe në shekujt pasues Dardanët, gjykuar sipas të dhënave të tërthorta, qoftë kur flitet për historinë e popujve të tjerë dhe fërkimet e tyre me fqinjët, kryesisht me maqedonët (simbas Justinit, EpitomaHistoriarum Philippicum Pompei Trogi, Libri I VIII.6), por edhe nga burime të tjera, në radhë të parë romake (Straboni, Ptolemeu) ata kanë paraqitur shtetin rival me maqedonët apo me romakëve, më vonë. E çka është më karakteristike në këto rivalitete dardanët zakonisht ishin aleatë të romakëve kundër maqedonëve. Mbase në këtë moment duhet kërkuar arsyen në lidhjet e hershme dardano romake, që nga Eneu, traditë nderimi (M.Budimir) që është kultivuar edhe nga Cezari, Oktavian Augusti, Kaludi dhe shumë të tjerë. Këto lidhje të hershme janë arsye pse Dardanët integrohen brenda kësaj perandorisë dhe në një periudhë prej disa shekujve, që nga Diokleciani, Konstandini Madh e deri te Justiniani që njihen si restuarues të Perandorisë Romake. Pikërisht ata shekujt e errët, të cilët historianët i gjejnë në kontinuitetin ilir përgjithësisht duhet gjetur në integrimin e ilirëve në strukturat e larta të Perandorisë Romake sa ajo shpesh cilësohej edhe si Perandori Iliro-Romake. Brenda shekujve të përmendur pikërisht Dardanët janë ata që i japin kahe zhvillimit dhe ruajtjes së konceptit të perandorisë botërore. Kështu, gjatë kësaj periudhe edhe në planin politik, po edhe në atë kulturor dhe legjislativ perandoria romake-bizantine shfaqet si e restauruar.
Dardanët në Mesjetë
Periudha e Mesjetës, meqë është etapa e dytë e trajtimit të historisë së Kosovës, kërkon mbase edhe një shpjegim të vogël, në pajtim me konceptin e periodizimit.
Termi Mesjetë është në përdorim vetëm nga fillimi i shekullit XIX. Ndarjen nga periudha e Antikës e ka bërë, si duket, historiani dhe humanisti Italian Plavio Biondo, (në veprën e tij “Historiarum ab inclinatione Romanorum decades”) , më 1453. Data më e shpeshtë për fillimin e Mesjetës është rënia e Perandorisë Romake, e vitit 476, por edhe themelimi i Kostandinopojës, viti 330, apo edhe ndarja që i bëri perandori Teodosi, në pjesën lindore dhe perëndimore,(395). Por, sa I përket historisë sonë nacionale kufiri më i besueshëm është ai i kalimit te fronit perandorak nga Roma në Kostandinopojë. Arsyeja e pranimit të këtij kufiri është se faktori Dardan brenda Perandorisë Romake fuqizohet deri në atë masë sa bëhet etni e drejtimit perandorak, veçmas duke pasur parasysh se Dardanët, që nga antikiteti i hershëm kanë kultivuar aristokracinë ushtarake. Është kjo periudhë kur në skenën botërore për herë të dytë Iliriku bëhet qendër e zhvillimeve botërore. Nuk është e rastit pse në këtë periudhë ndodhin ngjarjet kyçe për civilizimin botëror: shndërrimi i “Bizantit ilir” (term i Milan Budimirit, me gjase i huazuar nga Malten ( L. Malten, Archiv f. Religionsëissensch. 29, 57 i St. Casson, Macedonia, Thrace and Illyria 325,-), i cili zbardh lidhjet e lashta Dardano – Romake. Kësaj ngjarje të madhe i kanë paraprirë edhe Edikti I Milanos, (313), ku feja e krishterë bëhet një ndër besimet e barabarta në perandori, sikundër edhe organizmi i Koncilit të Nikesë, viti 325), me të cilat perandoria jo vetëm se fiton themelet e forta në Ilirik, por edhe rimodifikon modelin civilizues që ka zanafillën në atë pellazgjike.
Vulë gjithë këtij procesi të ridefinimit të trashëgimisë pellazge është periudha e Bizantit, kur drejtohet nga perandori më i madh, pothuajse në gjithë historinë romako-bizantine, Jusitiniani nga Taurisiumi iliro-dardan. Derisa Diokleciani arrin që të ndryshojë politikat e qeverisjes, duke sjellë në krye një formë të administrimit nga aristokracia ushtarake, ku mekanizmat e tjerë qeverisëse si senati, etj margjinalizohet, kurse Kostandini i Madh bën ridefinimin e perandorisë në planin shpirtëror dhe administrativ, Justiniani është ai që do t’i japë formë perandorisë në planin legjislativ, sepse është koha kur ai tubon dhe kryeson punët rreth përpunimit dhe risistemimit të ligjeve të vjetra, por edhe të krijimit të një legjislacioni bazik të shtetit të rigjeneruar. Janë të njohura vëllime e vëllime ligjesh të punuara në periudha të ndryshme, të cilat perandorisë së Justinianit i japin pamjen e shkëlqyeshme në planin legjislativ. Duhet kujtuar kësaj radhe kodet e njohura si “Corpus iuris civilis”, që sot njihen si “E drejta romake”. Po kaq rëndësi kanë edhe aktet jurdike të mbetura nga baza legjislative e peridhave të përparshme, që risistemohen dhe rifunksionalizohen që njihen si “Digeste”. Mirëpo puna legjislative e Justinianit do të vazhdojë më tej, duke arritur që zhvillimin e perandorisë ta përcjellë edhe me një legjislacion përkatës. Kjo ishte edhe arsyeja e hartimit të “Novelave” (vitet 534 – 535).
Jusitniani njihet edhe si zgjerues i kufijve të perandorisë, për shkak se me një udhëheqje dhe riorganizim ushtarak ai arriti t’ua ulë kokën popujve agresivë, çfarë ishin persët, vandalët dhe gotët. Biografi i tij më i njohur, Prokopi i Cezaresë, i cili me historinë e tij tetevëllimshe “Historia e luftërave (De bellis)” ka përjetësuar fitoret e tij nën drejtimin e ushtarakut të shquar po ashtu ilir, Belizari. Në vëllimin e parë dhe të dytë pasqyrohen luftërat kundër persëve (Bellum Persicum),ndërkaq në vëllimi e tretë dhe të katërtë, “Lufta kundër Vandalëve”, (Bellum vandalicum). Vëllimi I pestë, gjashtë dhe shtatë Lufta kundër Gotëve (Bellum Gothicum) (551), jepet mundja e gotëve të rrebeluar. Libri i tetë,apo i quajtur “laraman”, është plotësues i të përpashmëve.
Justininani njihet si ndër perandorët më të shquar ndërtues. Në kohën e tij janë rindërtuar dhe ndërtuar shumë qytete, kala dhe kisha, veçanërisht në teritorin e Dardanisë. Këto ndërtime janë pasqyruar në libri e quajtur edhe “një lloj penegjiriku”,
“Mbi ndërtimet”(De aedificiis”, libër bazik për identifikimin e aspekteve arkitektonike të Dardanisë, po ashtu të Prokopit të Cezaresë.
Kontributi pamohueshëm i Justinianit është i madh edhe në përpjekjen e forcimin e perandorisë në planin shpirtëror. Pos ndryshimeve që ka bërë në doktrinën teologjike, ai ndërtoi një kompleks të tërë kishtar nëpër Dardani, madje duke e transferuar edhe qendrën episkopale nga Ohri në Justiniana Prima, për t’i dhënë hov rimbëkemëbjes shpirtërore të Dardanëve. Pikërisht ky kompleks kishtar i shpërndarë nëpër qytetet dhe vendbanimet e Dardanisë do të jetë ai që do të përvetësohet në shekujt e mëvonshëm nga historiografia spekulative serbo-ruse dhe sot paraqet krimin më të madh që po vazhdon në Kosovë më përvetësimin arbitrar të serbëve, edhe me pëlqimin e faktorin ndërkombëtar, pikërisht të kësaj trashëgimie justiniane. Këtu mbështet edhe argumenti i autorit, që bën ridefinimin e statusit të kompleksit kishtar në Kosovë, pronar të vëretët të të cilit janë pikërisht shqiptarët. Këtë të drejtë autori do ta dëshmojë edhe më periudhat e mëvonshme, përmes popullatës shqiptare ortodokse të paasimiluar deri ne vitet e ’60-ta të shekullit të kaluar.
Identitetin dardan brenda perandorisë bizantine autori e sheh në tri forma:
a) identiteti vetëqeverisës,
b) identiteti administrative, dhe,
c) identiteti kishtar.
Këto tri identitete argumentojnë praninë dardan-ilire në “errësirën” spekulative të historiografisë së njëanshme.
Po aq sa kanë rëndësi këta perandorë, po aq duhet kushtuar rëndësi edhe dinastive të mëvonshme bizantine që bartin identitetin ilir-dardan.
Në “Kosova-1” Buxhovit vëmendje të duhur i kushton edhe periudhave të krizës së Perandorisë bizantine dhe përpjekjeve dispersive dhe homogjenizuese, njëkohësisht të popujve për vetorganizim, veçmas përpjekjet e vetorganizmit të dardanëve gjatë periudhave të vërshimit të masave slave. Një përpjekje e tillë ishte edhe krijimi i identitetit tribal, që është pjesë e bashkësisë dardane. Pikërisht këtu buron ai problemi i një mosmarrëveshjeje të madhe mes historiografisë sllave dhe asaj shqiptare mbi identitetin etnik të Rashës mesjetare. Pikërisht identiteti dardan, shpesh i pranuar në mënyrë të drejtpërdrejtë, por edhe të tërthortë të shumë historianeve serbë të periudhave të ndryshme, është ai që e aktualizon Buxhovi. Këtu autori pikas edhe gabimet e një pjese të historiografisë sonë, e cila Dardaninë mesjetare, që njihet si principatë rasiane, e trajtojnë me identitet të falsifikuar serb, kur dihet se dokument dhe gjurmë të këtij identiteti nuk ekziston në asnjë dokument. Të gjitha dokumentet bizantine, qoftë “zhupaninë” apo edhe dinastine “nemanjide” e identifikojnë si tribalë, madje këtë identitet e njohin edhe vetë historianët sllavë, por duke ia tjetërsuar bazën etnike se kinse tribalët janë sllavë. Si Joan Kantakuzeni, po aq edhe dëshmitë e Theodor Matohitit, (1270–1332), patriku Filoteu, Gregor Palameu,etj.
Në kuadër të krizës dhe dezintegrimit të Perandorisë bizantine, veçanërisht me shfaqjen e sllavëve dhe inkursionit të njohur në vitin 626, me lejen e perandorit Herakli, dhe kthimit të tyre në brigjet e Danubit e prej aty në pjesët kontinentale të Kroacisë dhe Bosnjës së sotme, por edhe vërshimit të forcave selxhuke të Osmanit, shfaqen edhe principatat e para arbërore, si Despotati I Epirit, mbretëria e Arbrit, etj, të cilat ia hapin rrugën edhe luftërave të Skënderbeut kundër perandorisë pothuajse të konsoliduar otomane në kufijtë bizantin, si vazhduese e Perandorisë bizantine. Me rënien e Bizantit, si një perandori me identitet iliro-dardan, Arbrit fillojnë përpjekjet e tyre për ridefinimin e interesave të tyre vitale, duke u kthyer kah perëndimi dhe duke mbetur i vetmi grupim etnik properëndimor.
Me ardhjen e turqve në Gadishullin Ilirik (termi Ballkan ka filluar të përdoret nga viti 1810 nga një historian gjerman) dhe rënia e Kostandinopojës në vitin 1443, mbaron Mesjeta, Këtu përputhet kufiri kronologjik i historiografisë botërore me ngjarjet konkrete qe lidhen me fatin e ekzistencial të iliro-dardanëvë që shfaqen me i identitetin e ri, atë arbëror.
Faktori arbëror-shqiptar brenda Perandorisë osmane
Vëllimi i dytë i historisë së Kosovës ekspansionin osman, mbindërtimin e perandorisë së re mbi mbetjet e Perandorisë bizantine, me një element të ri, inkuadrimin e islamizmit si një lloj të ri të universalizmit, që e kishte humbur Bizanti, por edhe me integrimin dhe faktorizimin e elementeve barbare sllave, avare dhe mognole. Edhe vetë turqit ishin një fis mongol, por që arritën të transformohen pikërisht nga aftësia për të përthithë përvojat perandorake të Bizantit. Ardhja e tyre në Ilirik, ballafaqimi me mbetjet bizantine që e kishin sjellë vetën vetëm në suaza të një kryeqyteti, çfarë ishte Kostandinopoja, ballafaqimi me principatat e dala pas shkapërderdhjes së Bizantit, duke shfrytëzuar armiqësitë e tyre të brendshme, bëri që ata të behën në njëfarë mënyrë edhe trashëgimtar së paku i administratës së vjetruar, të cilës i dhanë gjak të ri. Perandoria otomane fillimisht do të mbështet në aleancën me sllavët dhe në refuzimin e ashpër arbëror. Mirëpo dardano – abrërorët me kohë do të diferencojnë dy prirjet: atë integruese, si element shtetformues që përfaqësohej nga aristokracia e mbetur kalorësiake, dhe, prirjen e kundërt, orientimin properëndimor, si një përpjekje të re për rrumbullakësimin e identitetit. E tillë, sipas autorit, është edhe rezistenca e Skënderbeut, i cili lë të gjitha pozitat e larta brenda Perandorisë otomane, për t’u lidhur me prirjet e reja nga Perëndimi, i cili kishte filluar profilizmin civilizues në mbështetje të parimeve themelore që ishin formuluar që nga Diokleciani, Konstandini dhe Justiniani. Megjithatë, Iliriku, më konkretisht territori i Dardanisë antike prapë do të mbetet arena kryesore e zhvillimeve politike. Të gjitha luftërat dhe ballafaqimet civilizuese do të ndodhin në Dardani, dy beteja të njëpasnjëshme, po kaq edhe kërkesa që këtë element ta integrojë brenda strukturave drejtuese do të jetë po aq i rëndësishëm. Këto dy prirje shpesh do të bien ndesh, sepse njëkohësisht elementi arbëror do të jetë edhe shtylla kurrizore e administratës otomane, edhe për shkak të superioritetit racor. Ky është edhe një ndër faktorët pse forca kryesore e Perandorisë Otomane qëndron në pjesën europiane, mu pse mbështetej në trashëgiminë e lashtë pellazgjike, bartës të të cilës kanë qenë ilirët,dardanët po edhe dako mizët, trakët, etj. Më të drejtë konstatohet edhe ndryshimi racor i popullatës mongole dhe shfaqja e tipareve dominuese të indigjenëve të Ilirikut. Duke qenë edhe faktori kryesor të të gjitha zhvillimeve të rëndësishme brenda kësaj perandorie mbështeten mbi kurriz të popullatës arbërore. Mirëpo kthesë tejet e rëndësishme ndodh me shfaqjen e Rusisë si faktor i politikës europiane, veçmas gjate Krizës Lindore.
Jusuf Buxhovi jo pak hapësirë i kushton edhe periudhës së zgjimit kombëtar dhe përpjekjeve për pavarësi. Edhe këtu Iliriku shfaqet si një skenë e zhvillimeve të mëdha dhe të implikimeve edhe ta faktorit europian, po edhe rus, viktimë e të cilit do të jenë pikërisht vetë shqiptarët. Rëndësi të veçantë ka prania e faktorit austro-hungarez dhe gjerman dhe ndihmesa e tyre për krijimin dhe profilizimin etnik të shteteve nacionale, më së shpeshti në dëm të shqiptarëve. Roli austro-hungarez dhe gjerman do të jetë aktiv, veçanërisht duke u nisur nga fakti se implikimi rus në Ballkan duhej vënë një digë, po edhe inercionit sllav që të lidhen me popullin me të cilin kanë afërsi gjaku, me Rusinë cariste. Edhe këto ndërhyrje, sidomos përpjekjet për ndikim në profilimin e identiteteve nacionale, si në planin kulturor-gjuhësor, po aq edhe në stimulimin e prirjeve perëndimore do të shkojnë huq ngase investimi i tyre , si në Greqi, e cila falë angazhimit europian, do të fitojë pavarësinë më 1821, në dëm të shumicës arvanitase. Po kështu do të ndodhë edhe me krijimin e shtetit serb në një territor ku ata ishin minoritet. Çdo konsultim i literaturës historiografike që merret me aspektet demografike të shekullit XIX do të ballafaqohen me faktin se serbët në këtë territor gjatë kohës kur u themelua principata serbe ishte I banuar më pak se një të tretën me serbë. Krijimi i një shteti pa serbë, sepse ata tradicionalisht ishin të vendosur në territorin e Kroacisë së sotme, Bosnjës dhe Hercegovinës, bëri që shteti i ri serb të kalojë nën tutorinë ruse, të cilët bëhen edhe hartues të programeve nacionale, si “Naçertania”, (1844) , por edhe të “Megaliidesë” greke. Po pas kësaj ideja e krijimit të shtetit nacional dhe e zgjimit kombëtar i përfshiu edhe shqiptarët, të cilët që me 1836 me “Ençiklikën” e Naum Panajot Bredhit, shtrojne programin për një çlirim nacional, ide që propagandohej njëkohësisht edhe nga arbëreshet e Italisë, të cilët kanë një kontribut të pamohueshëm. Si Lidhja Shqiptare e Prizrenit, po ashtu edhe rezistenca e zhvilluar në dekadën e parë e shekullit XX, gjeti truall në tokën e Dardanisë antike, duke u bërë arenë edhe ngjarjeve politike, në veçanti duhet dalluar rolin e ideologut te pavarësisë së Shqipërisë, Hasan Prishtina, por edhe kryengritjet e Kosovës.
Jusuf Buxhovi në këtë vëllim normalisht se shtron probleme që prekin të gjitha segmentet e jetës, prej sferës politike, ekonomike, ushtarake, kulturore etj, duke e spikatur edhe rolin e diplomacisë ndërkombëtare në zgjidhjen e problemeve ballkanike. I vetmi popull europian, për të cilën gjë bënte përpjekje Perandoria otomane ta bëjë pjesë të vetën etnitetin shqiptar, mbeti me një përkujdesje minimale ndërkombëtare. Hyrja e shqiptarëve në një planimetri më të gjerë gjeostrategjike i gjeti ata jo të përgatitur sa duhet për profilizim identitar, po aq sa i gjeti edhe një pjesë të tyre në strukturat e larta të shtetit, të kulturës dhe të zhvillimeve shpirtërore sa elementi shqiptar llogaritej si I vetmi gjenerues të procesit të përtëritjes së Perandorisë Otomane. Kjo edhe ndodhi. Shqiptarët ishin ata që i dhanë bazë moderne kulturës turke përmes Sami Frashërit, sikundër që ishin bartës i lëvizjes xhonturke, dhe formësues të pamjes proeuropiane të Turqisë bashkëkohore, duke ia ndërruar edhe alfabetin dhe duke e europianiazuar atë.
Një hapësirë të madhe autori i kushton zhvillimeve që shpijnë në pavarësi, por edhe konflikteve të brendshme, që ishin rezultat i ndërhyrjeve nga jashtë.
Me shpalljen e pavarësisë, ku Vilajeti i Kosovës mbetet jashtë kufijve të shtetit të ri shqiptar, edhe pse ishte agjensi kryesor i Krizës Lindore në kohën e ridefinimit të identiteteve të reja shtetërore dhe nacionale në Ballkan, Kosova fillon rrjedhën e vet bifurkative, që do të çojë në rifillimin e përpjekjeve të reja, por pa asnjë ndihmesë nga “shteti amë”, duke luftuar herë për ekzistencë, ngase i nënshtrohej proceseve të vazhdueshme gjenocidale, katra me radhë, e herë duke fituar ngapak subjektivitet, që varej nga ndryshimet në skenën politike të Ballkanit, duke kaluar nëpër një luftë ballkanike, dy luftëra botërore, për të arritur deri në periudhën kur Kosova lufton për subjektivitet të plotë shtetëror.
Kosova ne shekullin XX
Vëllimi i tretë i Historisë së Kosovës (“Kosova – Nga Konferenca e Londrës deri te protektorati ndërkombëtar”), i Jusuf Buxhovit i kushtohet në plotëni shekullit XX, duke ndriçuar paralelisht faktorin e brendshëm kombëtar dhe përpjekjet e të gjitha formave për konsolidimin e shtetit shqiptar, por dhe interferencën e faktorit ndërkombëtar me vendosjen e Princ Vidit në krye të shtetit të ri kaotik, sikundër edhe pozicioni i shtetit shqiptar në periudhën e ridefinimit të sferave të interesit, si në Konferencën e Ambasadorëve, në dhjetor të 1912-tës, ku përcaktohej statusi i shtetit të ri nën suzerenitetin e Sulltanit dhe nën garancitë e të gjashte Fuqive të mëdha, duke angazhuar Austro-Hungarinë dhe Italinë si hartuese të projektit për sovranitetin e shtetit. Po kaq hapësirë i kushtohet edhe vendimeve të Konferencës së Londrës të 23 korrikut të vitit 1913, ku Shqipëria njihet përfundimisht si shtet nën drejtimin e një princi nga jashtë.
Siç shihet, autori kufirin periodizues e ka marrë nji datë historike të pakontestueshme, çfarë është 1912-shi. viti i shpalljes së pavarësisë, më të cilin telashet e shtetit të ri vetëm sa modifikohen. Ky vit pason me ngjarjet si është Lufta Ballkanike, por edhe Lufta e Parë Botërore dhe lidhja e fatit të Shqipërisë me aleancën humbësve dhe rolin e disa forcave që ishin në anën e koalicionit fitues.
Autori më një përqendrim të mbështetur në faktografi të dorës së parë merret me ngjarje relevante, siç është mbetja e Kosovës jashtë kufijve të shtetit, organizimi i mekanizmave të ndryshëm që do të luftojnë për një integrim të mundshëm, sikundër edhe më qëndrimin pragmatik e më pak kombëtar të qeverive shqiptare në raport me Kosovën, veçanërisht të Zogut si kryeministër, president e pastaj edhe mbret për një dekadë .
Duke e parë se fati i Kosovës është i vulosur përfundimisht që të mbetet jashtë kufijve të shtetit shqiptar, autori i kthehet trajtimit të fatit të këtij etniteti dhe qëndrimin e politikës serbo-jugosllave ndaj saj, duke u ndalë posaçërisht projektet gjenocidale për zbrazjen e Kosovës nga popullat shqiptare, (te kujtojmë kate gjenocide me radhë ndaj popullsisë shqiptare nga shteti serb-jugosllav).
J. Buxhovi vëmendje të posaçme vë periudhës së Luftës së Dytë botërore, duke e favorizuar, sipas një logjike normale të nji historiani të profilizuar, të çështja e përkatësisë së popullatës shqiptare koalicionit fitues të luftës, duke e fituar të drejtën së paku të vazhdimësisë së ekzistencës në truallin e vet historik.
Një pjesë të mirë të librit i kushtohet zhvillimeve gjatë luftës, ngjarjeve kapitale të saj, siç është Konferenca e Bujanit dhe vendimeve të saj, që paraqesin një bazë të pamohueshme në shkallët nga realizmi i aspiratave të shqiptarëve të Kosovës për mvetësi, duke trajtuar edhe akterët kryesor të kësaj ngjarjeje. Po kaq vëmendje I kushtohet edhe procesit të integrimit të Kosovës brenda federatës serbo-jugosllave përmes futjes së gjendjes ushtarake dhe “legjitimimit” të aktit të aneksimi i Kosovës në Kuvendit të Prizrenit.
Po kështu edhe periudha e pasluftës, zhvillimet e brendshme, që nga format e organizimit politik, duke filluar nga NDSH dhe trashëgimia e saj, që duhet marrë shfaqjen lëvizjes ilegale të krahut të Metush Krasniqit e deri të lëvizjet ilegale të krahut të majtë, me të gjitha profilet e saj, paraqesin zhvillime që përfshin optika shkencore e historianit Buxhovi. Me kujdes dhe vëmendje trajtohet pozita e shqiptarëve të nënshtruar rishtas reprezaljeve qëllimi i të cilave është përndjekja e shqiptarëve nga Kosova dhe zëvendësimin e tyre me kolonizatorët serb, por edhe zhvillimeve të tjera në skenën politike jugosllave qëë lidheshin edhe me statusin e Kosovës.
Po kështu autori, duke pas mundësi më të madhe të dokumentimit të procesit historik, periudhën e pasluftës e sheh edhe si pjesë të luftës brenda institucioneve të sistemit, me ç’rast Kosova arrin të ridefinojë statusin e vet nga statuti si territor i ngushtë administrative e deri tek kushtetuta e vitit 1974, me të cilën subjektiviteti i saj arrin të jetë si pjesë përbërëse e federatës jugosllave, fakt që do të merret parasysh edhe nga Komisioni Badinterit, por edhe nga Gjykata ndërkombëtare e Drejtësisë në Hagë, pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës (më 2008), ndonëse nga Komisioni i Badinterit nuk mori përgjigje pozitive, pos as iu mohua e drejta për vetëvendosje. Po kaq autori ndjek me vëmendje zhvillimet politike që shkojnë ndesh subjektivitetit të Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës, veçanërisht hartimin e projektit për rrënimin e statusit kushtetues, nga i skicuar në të ashtuquajturin “Libri i kaltër”, (viti 1978). Këto zhvillime u forcuan posaçërisht në vitet e tetëdhjeta, mbas vdekjes së J.B. Tito, dhe në fillim të të nëntëdhjetave, kur filloi dezintegrimi i përgjakshëm i ish federatës jugosllave.
Një pjesë të rëndësishme të librit zë trajtimi i organizmit të rezistencës institucionale në fund të viteve të tetëdhjeta dhe fillim të nëntëdhjetave. Me krijimin e LDK-se dhe fillimin e luftës institucionale për shtetin e Kosovës. Autori bën një riinterpretim në distancë edhe të bazës politiko juridike të embrionit të shtetit të Kosovës, duke sjellë vlerësime të qëndrueshme rreth funksionit të tyre në një fazë të shtetndërtimit.
Po ashtu Buxhovi trajton edhe organizmin e rezistencës së armatosur që shpie deri në intervenimi i forcave të NATO-s.
Po kaq objekt shqyrtimi në këtë libër bëhet edhe trajtimit të Kosovës në planin ndërkombëtar, mospjesëmarrjes së Kosovës në Konferencën e Dejtonit për shkak të paralajmërimit të një konference ndërkombëtare të veçantë vetëm për Kosovën, çfarë ishte ajo e Rambuje-së.
Historinë e vet Buxhovi e shpie deri të fundi i kufirit kronologjik, deri të intervenimi I forcave ushtarake të NATO-s dhe vendosjen e protektoratit ndërkombëtar në Kosovë, duke e lënë të hapur mundësinë për një vazhdim që do të përfshinte periudhën deri të shpallja e Kosovës shtet i pavarur dhe sovran (17. II. 2008).
Përkufizime
Historia trevëllimshe e Kosovës e Jusuf Buxhovit, pos një kronike të dokumentuar të ekzistencës së etnisë pellazge- ilire- dardane – abrore – shqiptare, është njëkohësisht edhe histori e shtetit të këtij etniteti që ka kaluar nëpër faza të ndryshme, që nga Mbretëria dardane e periudhës së hershme të hekurit, për të vijuar me formimin e mbretërisë Trojane, pas dyndjes së madhe të Egjeut, bashke me Brygët, që pas rrënimi të saj për t’u shpërndarë nëpër gjithë vendet auropiane , duke themeluar dinasti të shumta mbretërore. Po kaq nuk duhet harruar rithemelimin e mbetjeve të dardanëve të shteti në Ilirik si rival të ashpër të maqedonëve, romakëve, por edhe të popujve të shumtë që lakmonin këtë gadishull.
Më shumë se kjo, “Kosova” e Buxhovit është pikërisht histori shpirtërore e pellazgëve dhe shtratit gjenetik të Europës së mëvonshme. Duke u nisur nga pikëpamja mbi policentrizmin kulturor bëhet i qëndrueshëm mendimi se dy janë qendrat botërore që i kanë dhënë botës këtë pamje që ka sot: njëra është Sumeria e vjetër, rudimentët kulturore dhe shpirtërore që shpjejnë nga pasardhësit hebrenj, pikërisht pse gjuha e tyre, (hebraishtja e vjetër), është edhe gjuhe sumero – akade.
Si oponencë e kësaj vjen qendra civilizuese pellazgjike, e dokumentuar jo vetëm përmes dy eposeve të mëdha homerike (“Iliada” dhe “Odisea”), të Heisiodit, por edhe përmes një dramaturgjie grandioz dhe mendimit filozofik antik. Trashëgimtar i kësaj kulture grandioze në planin gjuhësor, ashtu siç dalin hebrenjtë për kulturën sumere, janë shqiptarët si rudiment etnik i gjallë që trashëgon këtë kulturë. Libri i Buxhovit sa qartëson vijën kronologjike të substratit gjenetik pellazge – dardan, po aq edhe vijën e ndërtimit të një trungu gjenealogjik të kulturës europiane, qoftë përmes ekspansionit të trojanëve nëpër Europë, apo edhe ndërtimit të modelit kulturor kristian përmes përkthimit të Biblës nga Shën Jeronimi, krijimit të himnit bazë kishtar, “Te Deum” të Niketë Dardanit, legalizimit të krishterimit nga Konstandini i Madh apo ndërtimit të një sistemi legjislativ që ka shërbyer si model i organizimit shtetëror me shekuj për gjithë Europën, që e beri Justiniani.
Po kjo “Histori e Kosovës ofron edhe një pasqyrë tjetër, çështjen dardane, përndjekjen e një populli që me shfaqjen e sllavëve në Ilirik, por edhe të dominimit të Perandorisë Otomane, që herë përvetësonin një trashëgimi grandioze e here, duke u përpjekur ta fshijnë nga faqja e dheut këtë popull, siç e kanë quajtur të gjithë autorët antik, si hyjnor. Katër gjenocide vetëm brenda një shekulli mbi shqiptarët e Kosovës të zhvilluar para syve të gjithë botës dhe të mjegulluar nga propaganda ruse – serbe me të vetmin qëllim, të bahen pronar të historisë së tyre.
Derisa hebrenjtë duke iu përkushtuar librit, dijes dhe mësimit, aritën të ndërtojne mekanizma mbrojtës dhe njëherit i dhanë botës matricën religjioze, pellazgo – dardanët ia falën botës fytyrën europiane dhe përmbajtjen gjenetike.
Historia e Jusuf Buxhovit, në momentin aktual shtron edhe çështje të tjera:
1.Idenë për ridefinimin e trashëgimisë shpirtërore në radhe të parë dhe material, në radhë të parë kompleksin ekleziastik në Kosovë që është përvetësuar përmes fallsifikateve të ndryshme historike nga shteti serb që nga shekulli i XIX-të.
2.Problemi i ridefinimit edhe të identiteteve politike greke dhe serbe, duke e zbardhur faktin se janë dy krijesa artificiale të sajuara në territoret ku ata ishin popullatë pakicë dhe kanë mbijetuar përmes gjenocideve të njëpasnjëshme mbi popujt indigjenë,
3.Ridefinimi edhe i politikave të bashkësisë ndërkombëtare që kanë për Ballkanin sepse me defalsifikimin e del në shesh realiteti i ri historik dhe e drejta e vërtetë historike ndaj Kosovës.
4.Duke i ridefinuar këto identitete edhe politika të bashkësisë ndërkombëtare ndaj Kosovës kërkon revidimet e duhura veçanërisht në Pakon e Ahtisarit,që krijon zona të eksteritorialiteti për kishën e rreme serbe në Kosovë, e cila duke përvetësuar kompleksin ekleziastik, është marrë më shumë me hartimin e projekteve gjenocidale se sa më përhapjene fjales së shenjtë, duke e ditur se janë objekte në pronësi shqiptare.
5.Nga ky libër shtrohet edhe nevoja për një ekspertizë ndërkombëtare rreth verifikimit të identitetit të gjithë një kompelski eklesiastik, që së paku duhet të trajtohet si objekte kulti serbe, por si objekte kulturore shqiptare.
Duke u marrë me historinë e shtetësisë së Dardanisë –Kosovës libri i Buxhovit nxjerr në shesh në planin e brendshëm mungesën e një vetëdije historike të klasës sonë politike, e cila që nga teksti Deklaratës së Pavarësisë, që niset nga viti zero, duhet ta trajtojë Kosovën si një trashëgimi të vetën e jo si prone me shume pronarë, çfarë është koncepti multietnik
Ky libër me të vërtet do të shkaktojë kokëçarje, por zbulimi i vonë i identiteteve, veçanërisht i identitetit të vërtetë europian, do të bëjë rivendikime, së paku në ndërgjegje, të kufijve të gabuar që bëhen përmes përdorimit të dhunës. çfarë ndodhi në pranverë të vitit 1999.
Analogjia mes realitetit historik që e kemi sot si trashëgimi nga politikat trivale dëshmon edhe një gjë: idetë liridashëse europiane dhe përpjekjet europiane për emancipimin e popujve të Ballkanit janë të manipuluara sa nga vetë ata popuj, në radhe të parë grekët dhe serbët, si dy popuj që gjenerojnë destabilitet në Ballkan dhe (Europë) po aq edhe nga Rusia, që dëshmon miopinë e diplomacisë europiane në raport me atë ruse që po ndodh edhe në ditët e sotme.
Libri i Buxhovit, fare në fund, bën një katarzë në ndërgjegjen tonë, ia kthen dinjitetin shqiptarëve të Kosovës dhe i bën krenar me të kaluarën e tyre, me rrënjët dhe kontributin e tyre që Europa falë tyre e ketë këtë fytyrë shembullore civilizuese.
Ndërkaq historiografia shqiptare do të detyrohet të revidojë pikëpamjet e veta, të ndryshojë metodologjinë e vet dhe konceptet e veta në trajtimin e historisë nacionale.
(*Studimi u botua në qershor 2012 në gazetën “Koha Ditore” si kundërpërgjigjes ndaj fushatës së ashpër që shpërtheu kundër librit “Kosova” nga Akademia Serbe e Shkencave dhe e Arteve si dhe nga disa pseudohistorianë dhe publicistë në një pjesë të shtypit të Kosovës, që iu bashkuan fushatë së Beogradit). / KultPlus.com
Kështu vlerëson historiani Jusuf Buxhovi, i cili, në 13 vjetorin e pavarësisë së shtetit të Kosovës doli me librin voluminoz sintezë “Kosova – histori e shkurtër”. Në këtë bisedë me shkas, autori krijimin e shtetit të Kosovës e quan të arriturën më të madhe të shqiptarizmit në këtë shekull.
Bisedën e zhvilloi Esad Dujaka
Pyetje: Kosova më 17 shkurt shënon13 vjetorin e shpalljes së Pavarësisë! “Kosova – histori e shkurtër”, libri i juaj më i ri, që paraqet sintezën e “Kosovës” I-VIII të botuar midis viteve 2012-2018, sikur i dedikohet kësaj date historike!
J. Buxhovi: Libri “Kosova – histori e shkurtër” që sapo doli nga shtypi i kushtohet shtetit të Kosovës. I gjithë projekti prej tetë vëllimesh nga viti 2012-2018 është ndërtuar në njërën anë mbi konceptin se shteti duhet të ketë edhe historinë e shkruar dhe, në tjetrën anë, që libri të nxjerr në pah Kosovën si epiqendër historike të Shqipërisë së natyrshme, krijimi i së cilës, brenda një mozaiku thuajse ia plotëson dhe kompleton pamjen historike kornizës së përbashkët. Me këtë, nuk do të thotë se Kosova nuk ka pasur histori. Përkundrazi, Kosova, është pjesë e historisë së natyrshme, pra me Dardaninë, si epiqendër të botës pellazge-ilire, që njëherësh është edhe bërthamë e antikitetit ku i ka rrënjët një qytetërim i përmasave botërore. Pra, Kosova si pjesë e kësaj historie, në trajtimet e historiografisë shqiptare, nuk e ka pasur as vendin e as tretmanin e duhur nga shkaku i vetëm se vazhdimësia historik është zëvendësuar me diskontinuitetin të përcaktuar nga ajo që prodhoi harta e re politike e shteteve në shekujt XIX dhe XX. Duke u mbështetur mbi këto realitete, fillimisht është minimizuar ose anashkaluar roli i Dardanëve dhe i Dardanisë në kuadër të botës ilire, si qendër e saj dhe njëherësh, me Trojën shtrat i antikitetit që ndikoi mbretëritë tjera dhe të rolit të saj si njëra ndër mbretëritë kryesore në antikë, në mesjetë e deri te koha jonë. Prandaj, përqendrimi im te Kosova dhe trajtimi i saj si bosht i saj, e rikthen jo vetëm Dardaninë në histori me fuqinë dhe rolin që kishte për antikitetin në përgjithësi dhe botën pellazge-ilire në veçanti, por rikthen edhe parametrat e zhvendosur historik që prodhoi Konferenca e Londrës e vitit 1913, kur Kosova dhe pjesët tjera të botës shqiptare, u shkëputën prej trungut të saj historik dhe etnik dhe iu dhanë Serbisë, Malit të Zi dhe më vonë Jugosllavisë, për t’u kthyer në periferi, ndërsa shteti shqiptar, nga periferia, u kthye në qendër. Me këtë veprim politik të Fuqive të Mëdha të kohës, Kosova, u gjykua që të margjinalizohet historikisht, siç edhe ndodhi me rolin e pakicës deri në vitin 2008, ndërsa shteti shqiptar, të kthehet në një “qendër” gjysmake! Këto absurditete i korrigjoi historia me krijimin e shtetit të Kosovës, me çka dëshmohet edhe një herë ajo që dihet se kombet në histori kthehen vetëm nëpërmes shteteve. Pa to ato kthehen në periferi, në pakica, dhe, edhe zhdukën duke u asimiluar apo bërë pjesë e “tërësive” të tjera,siç po ndodh sot me etninë shqiptare në Sanxhak, Çamëri, në një pjesë të Maqedonisë Perëndimore dhe në Mal të Zi!
Pyetje: Mbi 5.000 faqe tekst, për 8 vëllime, me qindra ditë e natë, shfletime e lexime të dokumenteve historike nga pjesë e gjuhë të ndryshme të botës! Duhet pasur vullnet dhe përkushtim të vazhdueshëm për një punë kaq voluminoze?
J. Buxhovi: Historiani ka për detyrë që të sillet në orbitrin e fakteve të njohura dhe të panjohura, të shkëputura dhe të sajuara, nëpër muze, biblioteka dhe kudo që të mundet, në mënyrë që, nëpërmes interpretimit të tyre të nxjerr përfundime. Meqë historia jonë është pjesë e njërit ndër qytetërimeve më të vjetra nga antikiteti dhe ruajti vazhdimësinë e vet deri te koha jonë duke pasë rol aktiv në të në të gjitha fazat, doemos se kërkonte sjellje dhe përsjellje nëpër këto dokumente. Megjithatë, krahas vjeljes së tyre, pastaj seleksionimit, interpretimi me metoda shkencore shfaqej si çështje në vete, meqë nga kjo qasje varet edhe përfundimi. Edhe pse profili im prej historiani është ndërtuar mbi Krizën Lindore dhe rolin e botës shqiptare në të, me theks të veçantë te Kongresi i Berlinit 1978, ku edhe në vitin 1979 kam magjistruar me temën “Lidhja Shqiptare në dokumentet gjermane”, prej nga e ka bazën studimi monografik “Kongresi i Berlinit 1878 dhe Lidhja Shqiptare”, i botuar në vitin 2012, me ç’rast për herë të parë sjell dokumentet autentike të Kongresit të Berlinit në tri gjuhë (frëngjisht, gjermanisht dhe të përkthyera në shqip), megjithatë, proceset e krijimit të shtetit të Kosovës, si dhe shpallja e pavarësisë më 2008 më kanë motivuar së tepërmi për shkrimin e historisë së shtetit të Kosovës, që për pikënisje ka pasur Dardaninë atike si epiqendër e asaj që sot nga pikëpamja historike, etnike, kulturore dhe veçmas shoqërore dhe politike, merret si Shqipërisë e natyrshme. Kësaj pune i kam hyrë me konceptin e historisë kritike. Kjo ka kërkuar një studim të thellë në kohë dhe hapësirë, duke u përqendruar në të gjitha dokumentet e arkivave të ndryshme të botuara qoftë nga autorët antikë, atyre nga mesjeta, enciklopeditë si dhe burimet e arkivave relevante. Kjo punë është deshtë të përballojë klishetë ideologjike (të vendosura nga historiografia institucionale shqiptare gjatë komunizmit) si dhe të hapë gamen e një konfrontimi shkencor me kornizat antishkencore të vëna nga historiografia serbomadhe, ku shqiptarët janë parë jashtë antikitetit, të mjegulluar në mesjetë dhe jashtë historisë politike të shekullit XIX dhe XX, pra të përjashtuar nga harta evropiane në mënyrë që hapësira e tyre të ndahet nga fqinjët (serbët, grekët, bullgarët).
Pyetje: Nga shkaku i rrethanave të njohura historike, studimet albanologjike dhe ato të historike u bënë nga të huajt në shekullin e kaluar, sidomos nga gjermanët. Krijimi i shtetit shqiptar dhe proceset që kaloi nga viti 1912 e tutje, veçmas ato ideologjike, që për gjysmë shekulli përcaktuan edhe binarët e shkencës, krijuan një pamje ahistorike, ose të shtrembëruar,me të cilën po përballemi edhe sot e gjithëditën. Si mund të tejkalohet kjo kur institucionet tona përgjegjëse në Tiranë dhe Prishtinë, nuk ia kanë dalë të lirohen nga kthetrat e kornizave ideologjike dhe ato të diktatit të historiografisë serbomadhe?
J. Buxhovi: Është e vërtetë se njoftimet e para për shqiptarët, pastaj dhe studimet albanologjike, nga shekulli XVIII e këndej, i kemi nga hulumtuesit dhe historianët e huaj, kryesisht gjermanë, të cilët, në shekullin e kaluar edhe ia vunë bazat albanologjisë. Lajbnici, Ksylanderi, Hahni e deri te G. Majeri i
vunë binarët gjuhësisë dhe historiografisë shqiptare duke e vendosur atë në kuadër të familjes indoeuropiane. Mbi këta binarë, midis di luftërave botërore, kaluan edhe disa nga albanologët tanë (Qabej dhe të tjerë), ishte ideologjia që për gjysmë shekulli, bëri që binarët i zhvendosi nga shkenca tek politika dhe nevojat e saj me pasoja të njohura. Për fat të keq, tranzicioni në Shqipëri dhe Kosovë nuk ia doli që këtë mendësi ta zhvendos në binarët e duhur shkencor, ku ishte në shekullin XX. Përkundrazi, na tash kemi një situatë tepër absurde, kur historiografia institucionale në Tiranë dhe Prishtinë, jo vetëm që nuk është liruar prej këtyre kornizave, veçmas asaj serbomadhe, por vazhdon të mbetet kurth i tyre. Kjo vlen veçmas për mesjetën dhe trajtimin e saj, ku, sa i përket Kosovës (Dardanisë) ajo shihet kryekëput si pjesë e “shtetit mesjetar serb”. Kështu, Rasha Nemanjane, si dinasti tribale e me këtë pjesë legjitime e trashëgimisë dardane-ilire, si dhe krishterimi ortodoks, shihen si pjesë e historiografisë serbe! Në këtë aspekt, ndonëse dokumentet e shumta nga mesjeta (nga Bizanti dhe Vatikani) flasin për Rashën Tribalët-dardane, për Nemanjajt – tribalë, pra dardanë, ata shihen si “serbë” dhe “themel” i shtetësisë serbe! Në librin tim “Dardania”, që doli vitin e kaluar, kam sjellë referencat e shumta nga autorët bizantinë (Pofyrogenti, Kantakuzini e të tjerë) që Rashën dhe Nemanjajt i shohin si tribal-dardanë, por kjo sikur nuk po mjafton që historianët institutcionalistë nga Tirana dhe Prishtina të lëvizin nga kornizat mashtruese të historiografisë serbe rreth kësaj çështje, që është kurciale jo vetëm për nxjerrjen në dritë të së vërtetës për shtetin e Kosovës por edhe për atë të mesjetës, me Dardanët dhe Dardaninë qendër e asaj. Ndër këto anomali, krahas mohimit të lidhjeve me Pellazgët, me çka dobësohet edhe koncepti artificial i ilirizmit, po ashtu është edhe përjashtimi i dhunshëm i mbretërisë së Maqedonisë nga familja ilire, ku ajo e ka vendin. Madje historiografia institucionale e Tiranës, në ribotimin e “Historisë së Popullit Shqiptar” të viteve 2020-2007, shkon aq larg saqë gjithë helenizmin ia atribuon Greqisë, ndonëse ajo është e lidhur me kompleksitetin e botës pellazge-ilire.
Pyetje. Ju vazhdimisht si referencë historike për Kosovën e keni Dardaninë. Megjithatë janë hapur edhe diskutime që emërtimi Kosovë, e me të edhe ai i shtetit të Kosovës, të kthehet në Dardani! Sa është kjo e mundur?
J. Buxhovi: Referenca DARDANI është kategori historike dhe e pashmangshme. Mbretëria e Dardanisë është mbretëria qendrore e botës pellazge-ilire, që ka përcaktuar thuajse të gjitha zhvillimet, nga ato kulturore dhe shoqërore-politike, në hapësirën euro-aziatike. Bashkë me Maqedoninë dhe Epirin, ato paraqesin trinomin e mbretërive ilire në antikitet të ndërtuara mbi konceptin mbretëri-fise. Tri këto mbretëri kanë qenë ndër më të rëndësishmet e kohës. Sidomos Dardania, e cila, krahas asaj maqedone (nga koha e Aleksandrit të Madh që me helenizmin ngrihet në perandori botërore), do të vazhdojë të mbetet edhe në strukturat e Romës dhe të Bizantit, si provinca më e rëndësishme e asaj që quhet “Iliri propria”, ku ka themelet e Bizanti. Kjo dëshmohet më së miri edhe me perandorët bizantinë nga kjo pjesë e Ilirikut, siç ishin Diokleciani, Konstandini i Madh, që zyrtarizoi krishterimin si dhe Justiniani, i cili në Justiniana Prima vendosi vikariatin të lidhur me Romën. Emërtimi Kosovë, është i vonshëm, nga shekulli XIX. U fut në binarët politik me ndihmën e
Rusisë, e cila kërkoi që njëri ndër vilajetet kryesore të pjesës evropiane të Perandorisë Osmane, në përputhje me reformat e Tanzimatit, të emërtohet Kosovë, duke e ndërlidhur atë me projektet hegjemoniste serbe si mit për t’ia krijuar shtetit autonom serb platformën etnike që nuk e kishte. Por, edhe nga ky aspekt, vilajeti i Kosovës, si më i madhi territorialisht, si më i rëndësishmi politikisht (meqë aty u themelua Lëvizja Shqiptare e Prizrenit), në aspektin shoqëror dhe politik të kohës, është thuajse kompatabil me atë të Dardanisë antike. Dhe jo rastësisht, Shkupi shfaqet si kryeqendër e këtij vilajeti, siç ishte edhe Scupi kryeqendër e Dardanisë antike. Por, ndryshimi i emërtimit nga Kosova në Dardani me arsyetime se ky është emërtim sllav, e të ngjashme, nuk ka bazë historiografike, meqë emërtimi Kosovë, ende është i paqartë dhe etimologjikisht, më së paku me origjinë sllave. Sidoqoftë, shteti i Kosovës, nuk mund të vendos njëanshëm për ndryshimin e emërtimit, meqë kjo kërkon mbështetje kushtetuese (referendum), që për rrethanat është i pamundur por edhe politikisht i papranueshëm për faktorin ndërkombëtar. Kjo, megjithatë, nuk e përjashton mundësinë që historianët ta trajtojnë ashtu si është në kuptimin historik, sidomos që Kosovës t’i hiqen klishetë që ia ka vendosur historiografia hegjemoniste serbe si “qendër të shtetit mesjetar serb” e të ngjashme. Po qe se historiografia jonë e interpreton mesjetën si duhet dhe rolin e principatave dhe feudeve në fazën e shpërbërjes së Bizantit (shekujt XI-XIV), duke përfshirë edhe atë të Rashës dhe të Nemanjajve në të si pjesë e saj, siç ka qenë në të vërtetë, atëherë rikthimi i emërtimit Dardani është vetëm çështje formale dhe i pashmangshëm. Por, po përsëris, para se këtë ta bëjë politika, i takon historiografisë që këtë ta argumentojë me fakte në mënyrë që ta nxjerr nga përvetësimi serb…
Pyetje: Ju keni thënë, që nga fillimi, se po e shkruani Historinë e Kosovës dhe se ketë e bëni nga përgjegjësia shkencore jashtë çdo ndihme nga shteti, dhe se Historia e Kosovës mund të shkruhet edhe nga historianët e pavarur, që nuk janë pjesë e historisë institucionale. Me gjithë atë, ka vite e vite që Instituti i Historisë së Kosovës flet për një histori të Kosovës. Është premtuar madje se do të dalë në vitin e kaluar, por nuk doli. Si e shihni ju gjithë kët, kur ata që paguhen mirë e mirë dhe kanë për detyrë të shkruajnë historinë e Kosovës, por vetëm flasin, ndërsa Serbia shkruan libra e libra me të njëjtin avaz dhe i shpërndanë nëpër botë, ndërkohë që si kundërpërgjigje kësaj propagande i qëndron e vetmuar “Kosovën” në tetë vëllime, që tashmë, e përkthyer në anglisht, pranohet në SHBA dhe shumë vende të botës, por edhe në rajon (në Turqi, Kroaci, Slloven dhe disa vende të tjera)?
J. Buxhovi: Siç e thashë, shteti i Kosovës duhet ta ketë historinë e vet, meqë pa të mbetet shtëpi pa themel. Në Deklaratën e Pavarësisë, për arsye të njohura, është përjashtuar historia. Por, kjo nuk do të thotë se historianët duhet të ndjekin diktatin dhe interesat politike. Përkundrazi. Kjo edhe më ka motivuar që të punoj në projektin tim për historinë e Kosovës në tetë vëllime, që mori formën përfundimtare me botin “Kosova histori e shkurtër”, pasi që, tri nga vëllimet e saj, në vitin 2014 u përkthyen në anglisht dhe, falë angazhimit të botuesit amerikan “Jalifat Publishing”, u futën në institucionet hulumtuese-shkencore dhe universitetet amerikane si literaturë për Europën Juglindore. Instituti i Historisë së Kosovës, me dhjetëra bashkëpunëtorë shkencorë, prej vitesh flet për shkrimin e një Historie të Kosovës, ku marrin pjesë shumë autorë (rreth 70) nga “bota shkencore shqiptare”!
Pra, fjala është për një histori kolektive, ideologjike, të kohëve të kaluara, me shumë autorë, që bazuar nga librat e disa autorëve që përmenden, e që nuk tejkalojnë kornizat ideologjike dhe ato të limiteve nga historiografia serbe, në mund të jetë një gulash pikëpamjesh dhe hiq më shumë! Madje, ne mund të presim vetëm verifikimin e qëndrimeve të historiografisë hegjemoniste serbe, po qe se Mesjeta do të trajtohet, si deri tash, sipas kutit serb, pra që Rasha dhe Nemanjajt të shihen si themel i tyre dhe jo si pjesë e historisë dardane-ilire, siç thonë burimet meritore bizantine dhe ato nga Vatikani. Sidoqoftë, jam kureshtar se çfarë do të sjell kjo histori prej shumë autorësh dhe sa do t’ia dalë që të futet në konkurrencë ndërkombëtare me literaturën serbe dhe të ngjashme, që tashme kanë mbushur raftet e bibliotekave dhe instituteve botërore?
Pyetje:”Kosova- histori e shkurtër”, që doli këto ditë nga shtypi, sipas jush, është edhe meritë e madhe e poetit, eseistit, gazetarit dhe mikut tuaj të çmueshëm, Ramadan Musliut-Danit, i cili ishte redaktor i “Kosovës” në tetë vëllime. Dani ngulmoi që vepra e juaj voluminoze “të rrudhej” në një vëllim të vetëm.
J. Buxhovi: E kam thënë dhe po e përsëris se Ramadan Musliu, miku dhe intelektuali i madh, që vdiq para pak kohësh, ishte jo vetëm redaktor i “Kosovës” në tetë vëllime, por edhe “kumbar” i “Kosovës – histori e shkurtër”, për të cilën ai u angazhuar aq shumë që të fitojë formën që ka si botim. Madje, Dani, ngutej. Kërkonte që libri-sintezë të dilte sa më parë, ngaqë ajo nga aspekti pragmatik, plotësonte një kërkesë të kohës, që do t’u shërbente studiuesve, studentëve dhe profesorëve.
Pyetje: Çka pas ”Kosova – histori e shkurtër”?
J. Buxhovi: do të vazhdoj me librin për mbretërinë e Epirit, meqë ajo, me Maqedoninë dhe Dardaninë, tashmë të botuara, plotëson konceptin e trinomit të mbretërive ilire në antikitet, të cilat edhe nga pikëpamja etnike paraqesin vazhdimësinë e shqiptarëve nga antikiteti, mesjeta e deri te koha e jonë në përmasat thuajse të njëjta, ndërkohë që mbretëritë tjera në Ilirik në Dalmaci janë asimiluar. Krahas kësaj, do të vazhdoj edhe me shkrimin e prozës. Sepse, për mua, letërsia dhe historiografia janë të pandashme. Ato plotësojnë njëra-tjetrën. / KultPlus.com
“Rilindja” është gazeta përfaqësuese e shqiptarëve në IshJugosllavi. Për herë të parë ka dalë më 12 shkurt 1945 në Prizren dhe është gazeta e parë në gjuhën shqipe në ish Jugosllavi.
Shkrimtari Jusuf Buxhovi, njëherit pjesë e gazetës Rilindja për shumë vite, në 76 vjetorin e “Rilindjes” është shprehur se kjo gazetë ishte Abetare, që për një gjysmë shekulli ushqeu identitetin tonë shpirtëror, arsimor dhe kulturor në rrugën e emancipimit shoqëror dhe politik.
“Abetare, që për një gjysmë shekulli ushqeu identitetin tonë shpirtëror, arsimor dhe kulturor në rrugën e emancipimit shoqëror dhe politik. U dha kah kthesave të mëdha historike nëpër të cilat kaluam për të ardhur ku jemi. “RILINDJA” ishte RILINDJA jonë. Krenar që isha pjesë e saj”, shkruan Buxhovi.
“Rilindja” në fillim ishte e përjavshme vetëm me katër faqe deri më 27 qershor 1948, fillon të dale dy here në javë, të dielave dhe të enjteve. Pastaj, nga nëntori i vitit 1958 nis të dalë gazetë e përditshme (nuk dilte vetëm të premteve).
Nga viti 1964 del çdo ditë standard në 20 faqe, ndërsa të shtunave dhe gjatë festave 24-32 faqe.
Me 5 shtator 1990, nga pushtetit serb u ndalua botimi i saj, ndërsa pas hyrjes së forcave të NATO-s, më 12 qershor 1999 ajo del përsëri, por këtë here me faqe të shtuara dhe një pjesë e tyre me ngjyra.
Gazeta “Rilindja” ishte padyshim gazeta më e shitur në trojet shqiptare. Tirazhi maksimal ka mbrri gjatë festave të Vitit të Ri, deri në 234.000 ekzemplarë.
Gazeta “Rilindja” ka pushuar së botuari që nga viti 2009. / KultPlus.com
“Kosova – histori e shkurtër” paraqet sintezën e “Kosovës” I-VIII të botuar midis viteve 2012-2017. Botimi i veçantë, në formën e “rrudhur” të atyre që u shtruan në tetë vëllimet me mbi pesë mijë faqe, ka për qëllim që hapësira e gjerë vëllimore të përmblidhet në një libër të vetëm, në mënyrë që edhe në këtë formë të jetë në gjendje të përçojë mesazhet e veprës. Është bërë përpjekje që me shtrirjen e lëndës në dhjetë kapituj, të ruhet tërësia konceptit të veprës në aspektin kohor dhe hapësinor, ku Dardania shfaqet si pjesë e rëndësishme e botës pellazge-ilire nga antikiteti, mesjeta e hershme, ajo e mesme dhe e vonshme e deri te koha jonë.
Kështu, në këtë kundrim “të rrudhur”, Dardania ruan unitetin e brendshëm etnik të botës ilire,në tërësinë e së cilës merrnin pjesë edhe Maqedonasit, Epirotët, Brygët dhe fiset e tjera nga familja e përbashkët pellazge, siç ruan edhe kohezionin e brendshëm shoqëror dhe politik, së cilës ngjarjet e caktuara dhe rrethanat e ndryshme nga antikiteti i hershëm e deri te koha jonë, nuk ia kanë ndryshuar kornizën e përbashkët.
Paraqitja e identitetit etnik, atij kulturor, shoqëror dhe politik në një kontekst historik të thellë dhe të gjerë, pra në kohë (nga lashtësia antike), dhe në hapësirë (në përmasat etnike), me qasjen nga rrënjët dhe jo nga degët, nuk është as çështje e thjeshtë e as punë pa vështirësi. Sepse, në njërën anë kemi të bëjmë me thyerjen apo kundërshtimin e stereotipave të njohur historikë nëpër të cilat ka kaluar dhe vazhdon të kalojë ajo në dioptrinë e historiografisë europiane nga shekulli XVIII e XIX e këndej të fokusuara rreth klisheve të teorisë së indoeuropianizmit kur etnogjenezës shqiptare, të shkëputur nga çfarëdo lidhjeje me Pellazgët dhe helenizmin si prodhim të tij të përvetësuar nga Grekët, do t’i vihen limitet e paqarta dhe me shumë dilema të origjinës ilire. Ndërsa, në tjetrën anë, kemi të bëjmë edhe me koniunktura politike që e kanë ndikuar atë nga Kriza Lindore e këndej, kur do të shfaqen programet hegjemoniste serbomëdha dhe grekomëdha (Naçertanja dhe Megaloideja),sipas të cilave, Shqiptarët do të duhej të përjashtoheshin dhunshëm nga hapësira e tyre etnike, duke u përdorur “argumentet” e prodhuara prej tyre, sipas të cilave ata shfaqen diku në mesjetën e mesme, të mjegulluar, pa identitet shoqëror e kulturor dhe jashtë çdo strukture shoqërore madje, që si të tillë dalin të shkrirë në amallgamin osman, i rrezikshëm për qytetërimin perëndimor!
Kështu, rivlerësimi i faktorit dardan në atë të bashkësisë ilire në kuadër të atij pellazg, nuk ka të bëjë vetëm me kuptimin e lashtësisë, ku i ka rrënjët një entitet i dëshmuar historik, por për të nxjerrë në pah edhe një të vërtetë historike se Dardania antike, në përmasat e saj të ngushtuara (pa pjesën veri-perëndimore të Maqedonisë së Veriuut), është Kosova e tanishme – shtet i pavarur, e banuar kryesisht nga pasardhësit e tyre Shqiptarët. Kjo pamje etnike, njihet të ketë qenë përafërsisht e njëjtë nga antikiteti, koha e perandorisë së Romës, Bizanti, Perandoria Osmane për të ardhur edhe deri te koha jonë.
Pra, pamja etnike, pak a shumë e njëjtë me një ndërlidhje mijëravjeçare, megjithatë, do të ishte e njëanshme dhe e paqartë fare, poqese do të mbetej jashtë dinamikës shoqërore, politike dhe shpirtërore nëpër të cilën ka kaluar ajo dhe është dëshmuar historikisht si një faktor tepër i rëndësishëm nga antikiteti e deri te koha jonë, siç do të ishte e pakuptueshme po qe se përmasat e saj të shikohen të shkëputura nga gjithë ai zhvillim nëpër të cilin kaloi bota e gjerë pellazge si një pjesë e pandashme e qytetërimit botëror e degëzuar në kuadër të qytetërimeve më të rëndësishme si dhe të rrethanave shoqërore-politike ku mori pjesë në krijimin e mbretërive dhe të perandorive më të mëdha të kohës.
Në “Kosova – histori e shkurtër”, vend i veçantë u kushtohet rapor-teve historike nga mesjeta e mesme dhe ajo e vonshme, veçmas gjatë Bizantit dhe Perandorisë Osmane, ku shfaqet identiteti etnik, shoqëror dhe politik ilir-dardan-arbëror, që do të përfundojë me pavarësinë e shtetit shqiptar në fillim të shekullit XX dhe me atë të shtetit të Kosovës, të liruar nga pushtimet serbo-jugosllave në fillim të shekullit XXI. Në këtë zhvillim të pandalshëm historik, Dardania që nga Kriza Lindore, në realitetet e atëherëshme evropiane të Perandorisë Osmane ku ajo bënte pjesë, me insistimin e Rusisë dhe në përputhje me logjikën hegjemoniste pansllaaviste, shfaqet si Kosovë (Vilajet i Kosovës, njëri nga katër vilajetet me shtrirje nga Nishi në veri, deri te Bullgaria në perëndim dhe deri te Manastiri në jug). Kjo do t’ia ndryshojë gjithë konfigurimin historisë së saj, duke e konvertuar dhunshëm në kuadër të historisë serbe, madje si “djep historik”!
Por, edhe përkundër këtyre realiteteve të dhunshme të vendosura nëpërmes pushtimeve me armë dhe gjak, ajo që në aspektin politik, shfaqet si Kosovë, që në periodën nga luftërat ballkanike (1912-1999) nën pushtimet serbo-jugosllave shkëputet politikisht nga tërësia e saj etnike me anatemën e shuarjes historike, përkundër politikës gjenocidiale dhe të kulturocideve me mjete dhe metoda shtetërore, vazhdoi të ruajë identitetin e botës shqiptare. Gjendje kjo që do të pasqyrohet edhe në ndryshimet politike gjatë Luftës së Parë Botërore (1915-1918) dhe të Dytës (1941-1944), kur në forma të ndryshme, në përputhje me interesat e fuqive të mëdha, do t’i kthehet bashkimi i pjesërishëm. Ndërsa diskursi i historiografisë hegjemoniste për “djepin e shtetit mesjetar serb” në Kosovë, ku Rasha e Nemanjajve dhe krishterimi ortodoks shfaqen si “atu” historike, jo vetëm që demistifikohen, por, duke u parë Rasha dhe Nemanjajt si etni tribale-dardane, ndërsa Dardania Mesjetare qendër e hegje-monizmit rasian si një “Ilirikum Magnum”në kuadër të Bizantit të shkërmoqur, ata i kthen në kuadër të historisë ilire-dardane. Ndërsa krishterimin e përvetësuar ortodoks nga kisha serbe në shekullin XX, e kthen te iliro-dardanët, ku edhe e ka vendin nga shfaqja e tij në Ilirik në shekullin IV e deri te koha jonë.
Natyrisht se ky kundrim, pas shfaqjes së shtetit të Kosovës dhe shpalljes së tij, më 17 shkurt 2008, kësaj çështjeje i jep një dimension të ri, meqë shteti i Kosovës, kthehet në histori jo vetëm nëpërmes paradigmës politike, siç ishte ajo e lëvizje kombëtare për liri, demokraci dhe pavarësi,së cilës iu desh edhe ndërhyrja ndërkombëtare (e NATO-s nga 23 marsi deri 12 qershor 1999), por kthehet edhe nëpërmes të drejtës historike, që lidhet pashmangshëm me mbretërinë e Dardanisë në antikitet si dhe rolin e botës ilire-dardane në mesjetë e deri te koha më e re, me ç’rast, këto realitete nxirren nga kundrimet e njohura ideologjike si dhe ato që ia kanë krijuar kornizat e historiografisë serbomadhe, për t’u vendosur në kornizën e njëmendë historike, etnike, kulturore dhe shoqërore-politike në përputhje me zhvillimin e saj të natyrshëm.
(Shkëputje nga Hyrja e librit “Kosova – histori e shkurtër”, që doli këto ditë nga shtypi. Botues: “Faik K0nica”&”Jalifat Pulkishing”, faqe 912.) / KultPlus.com
Vepra voluminoze “KOSOVA” në tetë vëllime, e botuar midis viteve 2012-2018 dhe e përkthye në anglisht, botohet si libër-sintezë me titullin “Kosova – histori e shkurtër”, përcjellë KultPlus.
Autori është përcaktuar që versioni i shkurtër i “Kosovës” nga 5600 faqe në 928 faqe të përmbushë kriteret shkencore, pra të ripunimit dhe të plotësimit të disa tezave të shtruara, por edhe të formulimit të tyre pragmatik për nevojat praktike që ofron një libër i vetëm. Në këtë aspekt, autori duke u fokusuar te Dardanët dhe të Dardania si qendër e antikitetit në Ilirik dhe më gjerë, rikonfirmon identitetin kulturor, shoqëror dhe politik të botës së Arbnit në rrethanat e Bizantit si bosht të të gjitha zhvillimeve, që solli krishterimi – para dhe gjatë ndarjes, dhe veçmas, shfaqja e Osmanëve në lindje, që kësaj ndarje dhe përçarje, me islamin, i dha edhe konotacionet e luftës së qytetërimeve.
Në këtë konfigurim, autori, e çon më tutje tezën rreth Dardanisë si qendër e identitetit arbëror edhe në mesjetën e mesme të zhvilluar nën emblemën kulturore dhe shpirtërore të krishterimit të ritit ortodoks (si shumicë me liturgjinë e sllavishtes së vjetër kishtare) dhe atë të ritit katolik (si pakicë me liturgjinë në gjuhën latine, po ku zu të shfaqet edhe shqipja), me ç’rast me shumë argumente nga burimet bizantine dhe të tjera të kohës të falsifikuara dhe të manipuluara nga historiogrfia serbe, përgënjeshtrohen tezat rreth të ashtuquajturit shtet mesjetar serb në Kosovë si dhe kishë autoqefale serbe në shekullin XIII. Duke u konfrontuar me pohimet joshkencore të historianëve serbë, autori rivlerëson rolin e dinastisë Nemanjane të Rashës në kuadër të trashëgimisë historike Dardane-Ilire, ngaqë Nemanjajt, në të gjitha dokumentet meritore bizantine cilësohen si Tribalë, ndërsa Rasha – zhupani tribale. Njëjtë veprohet edhe me trashëgiminë ortodokse të arbërve që i kanë takuar liturgjisë kishtare sllave, si pjesë e krishterimit të përbashkët, që kishte qendrën në Dardani nga koha e perandorit Justinian në shekullin VI e këndej.
Pjesë e rëndësishme e këtyre rishqyrtimeve janë edhe ato që i takojnë Rilindjes Kombëtare. Vilajeti i Kosovës shfaqet qendër politike shqiptare, ku Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-1881) promovoi ideologjinë e nacionalizmit politik shqiptar me kërkesën për autonomi në kuadër të Perandorisë Osmane, që edhe u konkretizua me shfaqjen e Qeverisë së Lidhjes në vitin 1880, me ç’rast ideja e shtetit shqiptar të Skënderbeut, të rrënuar gjatë pushtimit osman, zuri të rikthehej në histori. Kryengritjet e viteve 1908-1912, në gusht të vitit 1912, në Shkup, me marrëveshjen e Hasan Prishtinës me Ibrahim Pashën, me atë që doli si Shqipëri Osmane, ia hapën rrugën pavarësinë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912.
Libri do të promovohet më 17 shkurt me rastin e 13 vjetorit të shpalljes së pavarësisë së shtetit të Kosovës në Prishtinë dhe në Shkup. / KultPlus.com
(Mos)kuptimi i misionit historik të LDK-së në procesin e shtetndërtimit si dhe i rolit të Ibrahim Rugovës në të në formën e tanishme – si ikonë partie, ose si dogmë e përgjithësuar “rugoviste”, siç po shfaqet në fushatën zgjedhore, dëmton pikërisht kauzën mbi të cilën është ndërtuar Lëvizja kombëtare misioni i së cilës historikisht ka përfunduar më 12 qershor 1999.
Ditëve të fundit, fushata zgjedhore, tematizoi Lidhjen Demokratike të Kosovës si dhe dr. Ibrahim Rugovës në të mbi premisat e (mos)kuptimit ose të (keq)kuptimit deri tek mitizimi i tij, apo mohimi antihistorik i rolit të tij në themelimin e kësaj partie.
Ky tematizim bëhet në njërën anë duke u ngatërruar marrja e drejtimit të partisë nga ana e Rugovës në Kuvendin Themelues, që me të shpejtë do të kthehet në Lëvizje kombëtare – tek atributet e “themeluesit të vetëm” të partisë, që shfaqet në çfarëdo promovimi partiak vend e pa vend, gjë që gjithë projektin politik të disa brezave dhe veçmas të atyre që koha ua ngarkoi përgjegjësinë të merreshin me të – të tillë ishin thuajse e gjithë shtresa intelektuale e Kosovës e të gjitha niveleve që u kyçën në të – e zhvlerëson nga meritat historike te ato te kulti i individit. Me këtë rast nocioni “Rugovizëm” ngrihet jashtë ndonjë doktrinariteti të mbështetur në vepra, që atë do ta kthenin në ideologji, siç ndodhë me marksizmin – me veprat e Marksit, stalinizmin me veprat e Stalinit, enverizmin me veprat e Enverit, titizmin me veprat e Titos e të tjera. Meqë Rugova nuk ishte politolog, ishte programi i LDK-së mbi të cilin u ndërtua Lëvizja Kombëtare ku ai mbeti dhe nuk lëvizi fare deri në fund. Ky program, pra është platformë dogmatike, që mbështetet mbi ideologjinë kombëtare analoge me atë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, që filloi me kërkesën për barazi brenda përbrenda Perandorisë Osmane, për të përfunduar, në Shkup, në gusht të vitit 1912, me 14 pikëshin e Hasan Prishtinës, që si Shqipëri Osmane do ta vërë në binarë historik pavarësinë e Shqipërisë të shpallur më 28 nëntor 1912.
Pra nëse mund të flasim për ndonjë “dogmë rugoviste”, atëherë kjo duhet të lidhet me Programin e LDK-së dhe konceptin e ndërtimit të shtetit mbi platformën e tij. Të tjerat janë pjesë e apologjisë politike për konsume partiake, që nuk i shkojnë rrethanave të kohës, e aq më shumë i shërbejnë ndryshimit për të mirë të gjendjes që pritet nga këto zgjedhje.
Tematizimi në tjetrën anë i figurës së Rugovës dhe rolit të tij në këtë proces tashmë të kryer historik që e prodhoi shtetin, që ka për qëllim minimizimin ose mohimin e tij, me argumente po ashtu antihistorike, lidhet me atë të liderit, që si drejtues legjitim i një rezistence institucionale, për tetë vite udhëhoqi shtetin paralel në rrethanat e okupimit policor dhe ushtarak serb si president i parë historik i zgjedhur me votën e qytetarëve në vitin 1992, në vitin 1998 dhe i rizgjedhur edhe në vitin 2001 dhe 2004. Me këtë rast manipulohet me nocionet “rezistencë paqësore”, “gandizëm”, “nënshtrim në shërbim të pushtimit” e të tjera, ku nuk mungon edhe atributi “i tradhtarit” dhe i “tradhtisë”, që prodhoi pasoja të njohura tragjike të cilat edhe sot e gjithëditën vazhdojnë të të jenë përçarëse.
Natyrisht se diskursi i parë – mitizimi për nevoja politike dhe, i dyti – mohimi antihistorik i një procesi historik dhe i rolit të partisë së parë plurale shqiptare (LDK-së) në rrethanat pas rënies së Murit të Berlinit dhe fillimeve të rënies së bipolaritetit blokist, dhe të dr Ibrahim Rugovës në të, që koncepti “i çlirimit” të fitojë primatin historik ndaj konceptit të rezistencës “joefikase” madje “kapitulluese” institucionale, ka të bëjë me ngatërrimin sa nga mosnjohja e këtyre rrethanave edhe nga vetë liderët e tanishëm të kësaj partie të kauzës fillestare të programit të kësaj partie e ngritur mbi konceptin e kërkesave për liri, demokraci dhe barazi, e aprovuar në Kuvendin e saj Themelues më 23 dhjetor 1989, dhe, nga ana tjetër, nga mospranimi i procesit të evolucionit të shpejtë dhe të pranimit të tij në përputhje me zhvillimet siç ishin ato të shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik e me këtë edhe të fillimit të shpërbërjes së ish Jugosllavisë pas agresionit të Armatës Jugosllave në Slloveni në maj të vitit 1991, që solli Konferencën e Hagës të gushtit të atij viti ku edhe u mor vendimi për shpërbërjen e federatës jugosllave mbi bazat e të drejtës së vetëvendosje së njësive federative, me ç’rast, edhe LDK-ja, në marrëveshje me subjektet tjera pluralë në hapësirat e ish Jugosllavisë, kërkesën e deriatëhershme për BARAZI në federatën jugosllave, e riformuloi në kërkesën për PAVARËSI.
Ndryshimi i kërkesës së mirëfilltë nga jo për BARAZI (krahas atyre për liri dhe demokraci, pra për sistem plural me të cilin rrënohej monopoli i partisë komuniste në pushtet dhe i komunizmit si sistem), siç theksohej në programin e aprovuar ditën e themelimit të partisë, pra më 23 dhjetor 1989, në PAVARËSI, që do të aprovohet në Kuvendin e Parë të rregullt LDK-së më 5 maj 1991, ishte në përputhje me ndryshimet radikale, të cilave duhej përshtatur me të shpejtë. Para e Programit të LDK-së nga Kuvendi themelues pa këto ndryshime është i njëanshëm dhe jashtë kontekstit të misionit historik.
Por, për t’u kuptuar sa më mirë ky ndryshim, pra kthimi i kërkesës së mirëfilltë BARAZI (ku kritikuesit e saj të sotëm joparimore po mundohen ta lidhin me “jugosllavizmin” e të ngjashme në rrethanat kur ai po binte), të ajo në PAVARËSI, mbi të cilën do të mbështetet i gjithë procesi i lëvizjes institucionale-paqësore me shtetin paralel nga viti 1992 e deri më 12 qershor 1999, pashmangshëm lidhet me ato që quhen parakushte të këtij ndryshimi historik, siç ishte Deklarata Kushtetuese e 2 korrikut 1990, Kuvendi i Kaçanikut i 7 shtatorit 1990 kur Kosova u shpall Republikë e pavarur në kuadër të federatës Jugosllave, që do të pasohen edhe me Referendumin për Pavarësi të 26 shtatorit 1991.
Këto tri ngjarje që rrumbullakuan infrastrukturën e legjitimitetit demokratik, kanë pasë për bazë vendimin e Partive Politike Shqiptare në ish Jugosllavi (dhjetë sosh natyrisht të prira nga LDK-ja si strumbullar i tyre), nga gushti i vitit 1990 rreth tri opsioneve.
I pari opsion kishte të bënte me Republikën e Kosovës në federatën jugosllave, po qe se ajo do ta ruante karakterin e njëjtë që kishte.
Opsioni i Dytë kishte të bënte me formimin e një republike shqiptare në Jugosllavi, ku do të përfshiheshin të gjithë shqiptarët e shpërndarë në tri republika, po qe se do të ndryshonte karakteri i saj i brendshëm (federal-konfederal)
Dhe opsioni i tretë – lidhej me vendimin se po të shpërbëhej federata jugosllave, atëherë shqiptarët vendosnin pavarësisht për fatin e tyre duke mos u përjashtuar bashkimi me Shqipërinë.
Te këto (mos)kuptime sa nga mosnjohja e vetë liderëve të tanishëm të LDK-së dhe sa nga (keq)kuptimet e kursit të LDK-së dhe rolit të saj historik në ndërtimin e shtetit të Kosovës, gjithsesi bie lëvizja institucionale, me shtetin paralel, si obligim kushtetues nga Kuvendi i Kaçanikut, mbi të cilat u mbajtën zgjedhjet e para parlamentare dhe presidenciale në vitin 1992 dhe ato të vitit 1988, në rrethanat e luftës.
Liderët e sotëm të LDK-së, po shihet se nuk e njohin mirë këtë pjesë të historisë së partisë e as të lëvizjes shtetndërtuese, ose dëshirojnë që atë ta përdorin pjesërisht për qëllime të caktuara, ku duhet të shihet vetëm roli mitizues i Rugovës në të, me ç’rast përjashtohen faktorët tjerë të gjithëmbarshëm që e kanë bërë lëvizjen dhe e kanë bartur atë deri të qëllimi historik, veçmas faktorit ndërkombëtar si dhe mbikëqyrja prej tij në të gjitha fazat – të “politikës pa luftë”, pra të shtetit paralel dhe të “luftës pa politikë”, pra të rezistencës së armatosur.
Në këtë diskurs moskuptues nga disa liderë të tanishëm të LDK-së, por edhe mohues nga ana tjetër me “argumente” të interesave grupore për pushtet ose aso ideologjike, bie edhe çështja e rezistencës së armatosur si kategori kushtetuese, në kuadër të Qeverisë së Përkohshme të themeluar në fillim të vitit1992, kur ajo krahas ministrive të tjera kishte edhe Ministrinë e Mbrojtjes dhe Ministrinë e Rendit (pra të policisë). Por, ajo pasqyrohet edhe me aranzhmanet e para që ka filluar LDK nga mesi i vitit 1990 të dërgimit të disa grupeve vullnetare për stërvitje në Shqipëri në përputhje me marrëveshjen midis Rugovës dhe Ramiz Alisë në atë vit dhe një vit më vonë me presidentin Berisha.
I gjithë ky aktivitet, pra ka qenë fillimisht në kuadër të strukturave të LDK-së dhe më vonë të Qeverisë së Kosovës, paçka se është përcjellë me vështirësi, gabime dhe lëshime të shumta madje edhe me pasoja.
Ka rëndësi me këtë rast të thuhet se veprimtaria e dy ministrive të Qeverisë së Kosovës (asaj të mbrojtjes në formën e organizimit të mbrojtjes territoriale në krye me gjeneralin Hajzeri), kanë vepruar deri në fund të vitit 1993, kur edhe do të burgosen nga regjimi jugosllav, por që kjo veprimtari, bashkë me atë të grupeve guerile (Drenicë dhe Dukagjin), është dashtë të ndërpritet në janar të vitit 1993, pas Kërcënimit të Kërshëndellave të 24 dhjetorit të Presidentit amerikan Xhorxh Bush, dërguar Millosheviqit , që njihet si “vijë e kuqe” që të mos përdor luftën në Kosovë. Ky kërcënim u është drejtuar edhe shqiptarëve që të mos përdorin kurrfarë aktiviteti luftarak.
Pra, LDK dhe Qeveria e Kosovës kanë qenë të detyruara t’u rrinë larg grupeve guerile dhe të “ngrijnë” punën e dy ministrive (të Mbrojtjes dhe të Policisë). Meqë SHBA-të dhe NATO kanë qenë ata që kanë kërkuar “politikë pa luftë”, së cilës dr Rugova i është përmbajtur me përpikëri, siç kanë kërkuar që edhe të mbahen zgjedhjet në qershor të vitit 1988, me ç’rast kjo kërkesë i është drejtuar personalisht dr Rugovës në Uashington nga Klintoni dhe në Gjermani, gjatë pritjes që ia ka bërë kancelari Kol.
Ato që kanë ndodhur në Tiranë dhe në relacionet Kosovë-Shqipëri nga viti 1997 kur do të dalë në skenë UÇK-ja, si dhe rikthimi i Ministrisë së Mbrojtës nga Qeveria e Kosovës në pranverën e viti 1988 me në krye ministrin e FARK-ut Ahmet Krasniqin, pastaj marrëveshjen e Oslos për luftë të përbashkët, ku FARK-u subordinohet në UÇK, janë një kapitull i një gare të njohur rreth mbikëqyrje së rezistencës së armatosur midis Qeverisë së Kosovës dhe LPK-së, e cila, nga viti 1993 kur do të largohet nga Lëvizja Kombëtare që drejtonte LDK-ja, do të plotësojë vakumin që la pas pasivizimi i Ministrisë së Mbrojtjes nën diktatin amerikan dhe ndërkombëtarë.
Ky digresion i shkurtër nëpër histori, që trajtohet dhe argumentohet në veprën “Kthesa historike” 1 si dhe “Kosova”V, VI dhe VII, pa pretenduar se çështjes i është vënë pika, meqë shkenca nuk pranon kornizat dogmatike e aq më pak përvetësimet nga pozicioni i “fitimtarit” dhe “të fortit”, ka për qëllim që të tërheq vërejtjen nga keqpërdorimet personave historik, siç është Dr.Rugova me këtë rast për qëllime zgjedhore deri te shkalla e manipulimeve të paskrupullta që gjoja bëhen për “ta kthyer atë në histori”, ose “për ta zbritur nga historia”, kur dihet se ai ishte drejtues i një lëvizjeje kombëtare gjithëpopullore në të cilën morën pjesë të gjitha rrymat dhe shtresat shoqërore dhe politike që kërkonin çlirim nga Serbia dhe liri, demokraci dhe pavarësi.
Me këtë rast duhet ta kenë të qartë edhe përdoruesit si dhe shpërdoruesit e historisë, se vlerësimet dhe rivlerësimet historike të ngjarjeve si dhe personaliteteve në to, nuk kalojnë nëpër filtrat politikë, siç janë të tanishmit ku partitë pretendojnë monopole edhe ndaj figurave historike që i tejkalojnë kornizat e tyre, por nëpër ato shkencor, ku distanca kohore de dokumentet kanë fjalën kryesore.
(*Autori është historian, koordinues i grupit nismëtar për themelimin e LDK-së, autor i Programit të LDK-së si dhe dokumenteve të aprovuara në Kuvendin Themelues më 23 dhjetor 1989. Ishte sekretar i parë gjeneral i partisë nga themelimi e deri më 5 maj 1991. Ndërsa Anëtar i Këshillit Qendror të KLD-së nga 1991-1993). / KultPlus.com
Mesazhi i ambasadorit amerikan në Kosovë Kosnett rreth asaj se ushtarët amerikanë nuk kanë vdekur as për Shqipërinë e Madhe e as për Serbinë e Madhe, duhet kuptuar drejt në aspektin e pragmatizmit politik dhe diplomatik, por edhe si vërejtje serioze ndaj veprimeve që rrezikojnë interesave amerikane në Kosovë.Aspekti i pari ka të bëjë me atë se Kosova si shtet i pavarur është projekt perëndimor (kryesisht amerikan), për të cilin shtetet perëndimore në krye me SHBA-të ndërhynë ushtarakisht ndaj Serbisë duke anashkaluar edhe të drejtën ndërkombëtare.Ndërsa aspekti i dyti ka të bëjë me atë se hapja e kësaj çështjeje kuturu siç po bëhet nga disa politikanë të papërgjegjshëm në Prishtinë dhe Tiranë për qëllime zgjedhore, mund t’i shkojë për shtati vetëm Rusisë dhe aleatëve të saj të cilët po punojnë me ngulm që me tema të tilla, të destabilizohet rajoni, prej nga mandej, në dobi të tyre, mund të imponohen rikonfigurime të tjera gjeopolitike dhe gjeostrategjike. Natyrisht se nga pikëpamja historike, kontekstet e ideologjive të shekullit të kaluar, ku nacionalizmi ka ushqyer projektet shtetmëdha, siç ishte krijimi i Serbisë, Greqisë, Bullgarisë, që shkuan në dëm të çështjes shqiptare, po qe se rikthehen me retorikën e “bashkimeve kombëtare”, qoftë edhe nën pretekstet e “marrëveshjeve historike me Serbinë”, siç ndodhi kohë më parë nga Thaçi, Vuçiçi dhe Rama, rrezikojnë drejtpërdrejt shtetin e Kosovës – të arriturën më të madhe të shqiptarizmit në këtë shekull, për ç’gjë, kundërshtimi i vendeve kryesore evropiane (Gjermanisë dhe Britanisë së Madhe) edhe ndërhyrja amerikane kundër saj, ishte e pritshme.Andaj, sot më shumë se kurrë retorika e “bashkimit kombëtare”, duhet të zhvendoset nga rrafshi i keqpërdorimit politik, për t’u vendosur te ai politik-diplomatik, që nuk mund të jetë tjetër pos te opsioni i një unionit të mundshëm i dy shteteve shqiptare, me mjete demokratike dhe në çatinë e përbashkët evropiane, gjithnjë në bashkëpunim dhe bashkëveprim me aleatët perëndimore, veçmas me SHBA-në dhe NATO-n. Të tjerat, mund të jenë vetëm saltomortale, që do t’i shkonin për shtati Beogradit dhe Rusisë! / KultPlus.com
Shkrimtari i njohur Jusuf Buxhovi ka kujtuar sot poetin, gazetarin dhe studiuesin Ramadan Musliun, njëherit edhe redaktorin e veprës së tij, shkruan KultPlus.
Duke pirë një kafe me Danin, pa Danin, Buxhovi kujton mikun e tij me fjalë prekëse e të ndjera.
Sipas Buxhovit, Dani ishte një mik i ideve intelektuale dhe idealeve për shoqërinë e më të mirës si model politik gjithëpërfshirës i të gjitha kohëve. Si i tillë, Dani ishte një “aristokrat” i vetmuar midis krijuesve.
Po ju sjellim fjalët e Buxhovit për mikun e tij, Raman Musliun:
KAFJA PËR DANIN, PA DANIN…
Në ditën e njëzet e dytë të tetorit të vitit të kaluar, kur ia bëra nderimet e fundit Danit, me të cilin miqësinë e kishim peng, ktheva aty, ku për herë të fundit, më 25 shtator, pas promovimit të “Dardanisë”, pimë kafe.
Porosita dy kafe. Ekspreson e shkurtër, për Danin, siç e pinte për vite të tëra, dhe një makiato për vete.
Kamarieri, nuk priti t’i thoja se ajo kafe do të mbetej e paprekur.
Nga ajo vetmi e trishtë, më nxori ndjenja e një falënderimi adhurues ndaj një miku të ideve intelektuale dhe idealeve për shoqërinë e më të mirës si model politik gjithëpërfshirës i të gjitha kohëve. Si i tillë, Dani ishte një “aristokrat” i vetmuar midis krijuesve, siç ishte Lasgushi, apo A. Pashku. Dani, megjithatë, ishte edhe redaktor dhe mentor i veprës sime. E ndihmoi dhe e ndikoi aq shumë saqë mund të merret edhe bashkautor i pjesës së saj më të konsoliduar,
Kur po largohesha dhe lash filxhanin e kafes në tavolinë, si diçka që humbjen e kthen në kujtim të përhershëm, ndjeva sikur Dani po më përcillte dhe po më ngushëllonte me miqësinë që e kishim peng jete.
Kjo ma largoi ndjenjën e humbjes, dhe ma ktheu atë të pavdekshmërisë së frymës së ideve, për të cilën Seneka thoshte se është një si zhdëmtim kënaqësie, që përcjell ata që jetës i japin kuptim me vepra, që edhe aktin e fundit – vdekjen e kthejnë në një çast të pritshëm, madje në një përjetim solemn!
Këtë ndjenjë e përcjell edhe vepra e fundit e Danit “Gjendje neutrale”, e botuar para një viti, që kur lexohet me vëmendje, nxjerr në pah atë që Platoni e quan “shpirt superior universal”, frymë kjo që poezisë sonë i jep një vlerë të veçantë… / KultPlus.com
Shkrimtari Hivzi Sulejmani, i takon plejadës së krijuesve të brezit të Esad Mekulit, Martin Camajt, Sitki Imamit, Rexhep Hoxhës, Mark Krasniqit,Sinan Hasanit, Kapllan Resuli, A. Demaçit dhe të tjerëve, me të cilët, në rrethana të vështira shoqërore dhe politike çfarë ishin ata që solli sistemi ideologjik, fillon rrugëtimi i mundimshëm i krijimit të identitetit letrar, që do t’i hapë rrugë gjeneratës së viteve të gjashtëdhjeta dhe të shtatëdhjeta , atyre të moderniteti në prozën tonë (A. Pashkut, R. Kelmendit, N. Rrahmanit, R. Rexhepit, A. Shkrelit, R. Qosja për të ardhur te T. Dërvishi, B. Musliu, M. Ramadani, Y. Shkrelit, J. Buxhovit, Z. Rrahmanit, M. Krajës e të tjerëve), që i dhanë vepra të rëndësishme dhe të qëndrueshme prozës sonë.
Në plejadën e krijuesve që ishin pjesë e revolucionit dhe idealeve të tij, Hivziu, gjithsesi shfaqet më i veçantë, jo vetëm që me të shpejt u largua nga nomenklatura revolucionare, që solli diktaturën e re, me të cilën ai nuk u pajtua dhe nuk deshi t’i sherbejë, por edhe pse me veprën e tij (prozën “Njerëzit”, të ndaluar dhe të anatemuar), shfaqë shenjat e para të një disidence “të heshtur” kundër diktaturës.
Në vitet e shtatëdhjeta, kur pas Plenumit të Brioneve dhe ndryshimeve që solli, fillon një klimë e re shoqërore dhe politike edhe te ne, Shoqata e Shkrimtarëve, në shenjë nderimi për krijuesin e rebeluar në kohët më të vështira, themeloi çmimin letrar “Hivzi Sulejmani” për prozën më të mirë të vitit. Ndërsa, pas vdekjes së tij, themeloi edhe manifestimin “Takimet letrare Hivzi Sulejmani”.
Këto takime, po ashtu, ishin diçka të veçantë, meqë mbaheshin në trekëndëshin: Mitrovicë, Rozhajë dhe Novi Pazar.
Pjesë e këtyre takimeve ndër më reprezentativët e kohës, pas atyre të Mitingut të Poezisë në Gjakovë që kishin karakter ndërkombëtar, ishin orët letrare në Rozhajë dhe Sanxhak (Novi Pazar), si dhe vënia e kurorës në varrin e Hivziut në Mojstir (në vendlindjen e tij në pjesën e Ribariqit) në Mal të Zi.
Takimi i fundit i kësaj natyre, në një hapësirë me etni krysisht shqiptare të shpërndarë në Kosovë-Mal të Zi dhe Serbi, ishte ai 10 korrikut 1985, ku morën pjesë shumë shkrimtarë të rëndësishëm të Kosovës, bashkëkohanikë të Hivziut (Esad Mekuli, Vehap Shita, Hasan Mekuli, Pera Stefanoviqi) si dhe disa nga brezi i shkrimtarëve të modernitetit (Beqir Musliu, Musa Ramadani, Jusuf Buxhovi, Mehmet Kraja, Xh. Mustafa e të tjerë). / KultPlus.com
Ndryshimi në skenën politike të vendit, nuk duhet të jetë çështje formale, pra e zëvendësimit të një garniture me një tjetër, por kthesë rrënjësore, që për pikënisje ka marrjen me shkakun e gjendjes dhe jo kapjen me pasojat…
iNga antikiteti e deri te koha jonë, ligjet fizike, sikur kanë qenë pikënisje e interpretimit të ligjeve shoqërore dhe politike. Kauzaliteti i asaj që Arkimedi e quan “matje matematike” ka ndarë por edhe ka pëcaktaur vijat midis të kuptuarit e veprimit nga formula e shkakut te ajo e veprimit (pasojës), si dhe pasqyrimin e tyre të plotë në jetën shoqërore dhe politike në të gjitha kohët, pa marrë parasysh sistemet mbi të cilat janë ndërtuar dhe zhvilluar.
Nëse nuk ka pasë dhe as që ka mundësi të ndryshohet doktrinariteti midis shkakut dhe pasojës në raportet e tyre dhe as t’i shtohet as mungohet diçka, përkundër “teorisë së infinitit”, pra të parimit që dëshmon se relativiteti është pjesë e ndryshimit që kundërshton çfarëdo dogme që mund të ngritet mbi të, siç ka vepruar religjioni dhe ideologjia, megjithatë nuk ka munguar ngatërrimi i shkakut me pasojat jashtë varësisë së tyre, si veprim i qëllimshëm për të zhvendosur rregullat dhe të vërtetat në përputhje me fuqinë politike dhe monopolet e caktuara shoqërore që kanë ndikuar dhe ndikojnë sistemet e vlerave.
Në rrethanat tona, kur ndryshimet politike janë më së të domosdoshme, ngatërrimi eventual ose i qëllimshëm midis shkakut dhe pasojës, ngre çështje nga ato morale, politike, intelektuale te një shoqërie e cila nuk ka qenë në gjendje që tranzicionin (kapërcimin nga totalitarizmi në demokraci liberale),që edhe përkundër implikimit në të të faktorit ndërkombëtar, ta shfrytëzojë për këtë qëllim, por për të kundërtën, paçka se gjithë faktorët e saj përfshirës i vë para përgjegjësisë historike…
Pa hy në pasqyrimin e thellë të këtij zhvillimi që mund të quhet edhe antihistorik si dhe gjendjen që ka prodhuar në planin shoqëror dhe politik, veçmas në rrënimin e gjithëmbarshëm të sistemit të vlerave dhe të humbjes së kredibilitetit të shtetit më të ri në Kontinentin e Vjetër, që e ka sjellë deri te dyshimi i arsyeshmërisë së tij, megjithatë duhet thënë se vënia në binarë të duhur të një procesi, siç është ndryshimi, nga një gjendje çfarë e kishim te një tejtër, çfarë duhet të jetë, me të cilën e kanë gojën plotë akterët politikë (ata që përnjëmend e kërkojnë dhe ata që i frikësohen me arsye), pa marrë parasysh qasjen, gjithsesi nënkupton perceptimin si kthesë të përmasave të mëdha, madje edhe epokale.
Pra, kjo kërkon kthimin te kauzaliteti i formulës së shkakut, te shkaktarit, dhe jo ngarendjes tek pasojat, me ç’rast populizmi ia zë vendin pragmatizmit politik mbi konceptet themelore të ndryshimit. Kjo pikënisje, ka rëndësi të madhe, meqë krahas zbarkimit nga militantizmi me të cilin është indoktrinuar skena politike dhe shoqërore me faktorët e saj manipulues, në radhë të parë klientenizmin politik që ka përfshirë thuasje të gjithë aparatin shtetëror, atë arsimor dhe strukturat tjera të sistemi të kapur, njëherësh ndihmon që politika të ndërtohet mbi parime të qarta, ku ndryshimi duhet të përfshijë faktorët që e rikthejnë autoritetin e shtetit të rrënuar në shtyllat kryesore të tij: gjyqësorin, policinë, ekonominë dhe të tjerat, me çka krijohen rrethanat për nj shtet të lirë, demokratik, ku respektohet mendimi i lirë në përputhje me konceptin e sekularizmit shtetëror dhe laicizmit arsimor dhe kulturor të qytetërimit perëndimor.
Me këtë rast, duhet theksuar se shteti i Kosovës si e arritura më e madhe e shqiptarizmit në këtë shekull, si dhe ruajtja e tij nga çfarëdo formule, me të cilat do të sakrifikohej ai, siç ishin ato të “ndryshimit të kufinjve” dhe skenarët tjera nga Beogradi dhe Rusia për qëllime të tyre hegjemoniste, e që për fat të keq u përqafuan edhe nga faktorë të rëndësishëm politikë në Kosovë dhe Shqipëri, që u vunë në sherbim të tyre, paraqet kredon e avangardizmit politik mbi të cilin legjitimohet politika e ndryshimit në raport me realitetin e deritanishëm që atë e ka zhvlerësuar dhe sjellë në një gjendje të rëndë në të cilën ndodhet sot.
Andaj, ndryshimi duhet të përceptohet si kauzë, si një maratonë dhe assesi si një sprint afatshkurtër për marrjen e pushtetit, ku zëvendësimi i një formacioni politik (klike) bëhet me një tjetër, gjë që e riciklon të keqen.
Pra, ndryshimi mbi parimet e kauzës afatgjate, që gjithësesi kërkon edhe votën e shumicës për të ardhur në pushtet, nuk nënkupton që fuqina e saj të kthehet në një mjet për pushtet të pakufijshëm të një idividi apo të grupi të caktuar. Përkundazi, vota e shumicës duhet të shërbejë për arritjen e qëllimeve me të cilat një brez merr përsipër përgjegjësinë historike të ndryshimit, ku keqeverisja, korrupcioni, abuzimi me shtetin dhe kapja e tij, zëvendësohet me pushtetin e të mirës… / KultPlus.com
-Si korrespodent i gazetë gjermane “Frankfurter Allgemeine” dhe autor i disa librave publicistike për Ballkanin, ku duhet dalluar veprën “Si u shpërbë Jugosllavia”, Viktor Majer ka merita të mëdha për pasqyrimin e gjendjes së shqiptarëve në ish Jugosllavi në prak të shkatërrimit të saj, me ç’rast ai u kthye në zëdhënës të lëvizjes kombëtare shqiptare dhe programit të saj në përmasa ndërkombëtare.
Kur publicisti dhe botuesi njohur Karl Gustav Strëm, në vitin 1979, doli me librin “Jugoslaëien ohne Tito” (Jugosllavia pa Titon), me ç’rast theksoi se mbijetesa trashëgimisë së Titos varet nga përgjijgjja që do t’i jepet çështjes shqiptare, ku Kosova Republikë merrej si alternativë e vetme e kësaj sprove, Viktor Majer, një zë tjetër i fuqishëm i publicistikës gjermane, me shkrimet e tij të pandalshme, do të paraqesë anamnezln e çështjes shqiptare në kontekstet rajonale nga shfaqja e saj gjatë Krizës Lindore, shpalljes së pavarësisë më 1912, prej nga ajo do të kalojë në tryezën e gjelbër të diplomacisë së fuqive të mëdha të shumtën duke iu amputuar pjesët, ku ato më të rëndësishmet (Kosova dhe Maqedonia) do t’i lëhen në mëshirën e pamëshirë të Beogradit për t’u ndërlidhur me uvertyrën e shkatërrimit të saj. Viktor Majer, gjithë këtë proces do ta shohë si një zhvillim, që siç thekson te libri “Si u shpërbë Jugosllavia”, ndoqi asimetrinë historike prej nga Kosova dhe shqiptarët në të, sipas projekteve serbomëdha të destinuar për shpërngulje ose asimilim, nga mesi i viteve të gjashtldhjeta, me kërkesën pëe Repulikën e Kosovës, të kthehen në faktor kyç të mbijetesës ose të shkatërrimit të saj. Këtë të dytën, Majer e pa si aspekt ndërkombëta të ruajtjes së baraspeshë së sferave bipolare të interesit që i mbante Jugosllavia e Titos. Andaj, nga viti 1981 e këndej, kur kjo kërkesë u rikthye dhe i dha dinamikë projekteve serbe për riformatizimin e federatës në një shtet unitarist që do ta kthente kah Lindja (BRSS-ja), ku edhe autonomia e Kosovës shfaqj kurban i parë i saj, Majer doli me kërkesën drejtuar perëndimorëve, që shpërbërja e Jugosllavisë, që u pranua si proces në Konfetencën e Hagës të gushtit 1991,i të shfrytëzohet që Kosovës t’i pranohet statusi i republikës së pavarur, siç ishte proklamuar në Kuvendin e Kaçanikut më 7 shtator 1990.Duhet theksuar se asokohe, Viktor Majeri mori përsipër edhe rolin e këshilltarit të dr.Ibrahim Rugova si dhe strukturës së gjithëmbarshme intelektuale të prfshirë në lëvizjen kombëtare, nga themelimii LDK-së e këndej,duke sugjeruar hapat strategjik: Referendumin për Pavarësi, zgjedhjet parlamentare dhe presidenciale të vitit 1992, pastaj konstituimin e Qeverisë së Kosovës prej nga ka burimin lëvizja institucinale (shteti paralel), që në raport me ndërkombëtarët u definua si “politikë pa luftë” deri të shfaqja e “luftës pa politikë”, në rrethanat e dinamizimit të saj në rezistencë të armatosun kur do të shaqet UÇK-ja.
Pra, në të gjitha këto zhvillime, Viktor Majeri ishte thuajse pjesë e pandashme e nervit politik të lëvizjes sonë kombëtare, së cilës përherë i mbeti pranë dhe besnik jashtë çfarëdo interesi.
Siç shihet edhe në foton e Iliaz Bylykbashit (fotoreporterit të Rilindjes) që me aparatin fotografik i jetësoi më mirë se çdokush çastet vendimtare të kthesave historike), Viktor Majeri ishte edhe fizikisht edhe pranë presidentit Rugova dhe bashkëpunëtorëve të tij.
Kjo përkujtesë ka për qëllim që historisë së shtetndërtimit tonë t’i kthehen pamjet e saj historike, shpesh qëllimisht të harruara,ose të anashkaluara, si dhe akterët e saj të rëndësishëm siç ishte miku ynë i madh – Vitor Majeri./ KultPlus.com
Në kujtim të profesor Zekeria Canës, historianit dhe intelektualit të njohur nga plejada e gjeneratës së artë të viteve të tetëdhjeta dhe të nëntëdhjeta , që i dha impulse lëvizjes kombëtare për liri, barazi dhe demokraci, që solli shtetin e Kosovës.
Jusuf Buxhovi
Pranvera e vitit 1962 ishte me shira të pareshtura. Retë e mbushura me lagështi, sikur ia kishin ndaluar rrugën rrezeve të diellit. U desh korriku që përfundimisht ta kthejë verën e mbetur.
Në atë ndërkohën e lagështisë, u shfaq befas diçka që për pak daroviti zymtësinë e saj. Ishte muzika e Betovenit dhe tingujt e “Simfonisë së pestë” që ndryshoi gjendjen tonë shpirtërore.
Ky ndryshim ndodhi në saje të profesorit të historisë, Zekeria Cana. Ditën që erdhi në klasë, me vete kishte një gramafon dhe disa disqe.
Pa folur shumë, hapi kutinë dhe pasi vuri në të një disk, kërkoi që të dëgjojmë me vëmendje tingujt që me të shpejtë mbushën hapësirën e klasës.
“Ky është leksioni i parë i historisë së shpirtit”, tha.
Për ne që ende nuk e bënim dallimin midis historisë si ngjarje dhe historisë shpirtërore, ngaqë e para ishte e fshehur, ndërsa e dyta e pa përjetuar, kujtesës i dhanë kuptim paraqitja e gramafonit dhe tingujt e një muzike klasike, që vinin kumbueshëm nga të gjitha anët.
Ishte ky një përjetim sa i habitshëm po aq emocional.
Pasi pllaka u ndal dhe kutia e gramafonit dukej si një gjë magjike, profesor Cana na tha se ishte Betoveni dhe “Simfonia e Pestë”. Me këtë rast, profesori na shpjegoi se kush ishte kompozitori i madh gjerman, për të cilin ne thuajse nuk dinim gjë. Mbresëlënëse ishte e dhëna se kompozitori i madh ishte i shurdhër.
Gramafoni me pllakat e Betovenit, nuk mbeti vetëm në Shkollën e Mesme Ekonomike të Gjakovës, ku Zekeria Cana jepte lëndën e historisë. Tingujt e “Simfonisë së pestë” depërtuan edhe në ambientet tjera kulturore, sidomos në Bibliotekën e Qytetit, me rastin e takimeve letrare si dhe manifestimeve të tjera kulturore.
Kështu, gramafoni i profesor Canës si dhe muzika e Betovenit u bë pjesë e leximeve letrare, si prelud i poezive të Tekiut (Dervishit), Esadit (Cërmjanit), Aliut (Musajt), Nusretes (Vulës),Sefedinit (Fetiut), Nexhmedinit (Sobës) e krijuesve të tjerë të Gjakovës, shumë prej të cilëve do të bëhen emra të njohur të letërsisë sonë.
Por, si çdo mrekulli që vjen befas dhe befas largohet, edhe gramafonit me pllakat e Betovenit, i erdh fundi.
Ndodhi kështu ngaqë, pak pa mbaruar viti, profesorit sikur i humbën gjurmët. U zëvendësua nga një tjetër. Na u tha se “kishte udhëtuar dika”.
Por,nga thashethemet, u mor vesh se profesor Cana ishte shpallur “i rrezikshëm” dhe se duhej të largohej nga procesi arsimor.
Vite më vonë, në fillim të shtatëdhjetave, profesor Canën e takova në Prishtinë, në Institutin Albanologjik, si bashkëpunëtor shkencor .
Biseda jonë u ndërlidh me gramafonin dhe “Simfoninë e pestë” të Betovenit.
“Ç’e do që në ato kohë të vështira të përndjekjeve, një arsimtari të historisë, edhe muzika e Betovenit i merrej “mëkat”!
Kur e pyeta se ç’u bë me gramafonin dhe pllakat e Betovenit, profesor Cana, tha se mund të kenë përfunduar diku në ndonjë depo “të gjerave të ndaluara”. Por, ajo ndalesë nuk ishte në gjendje që të ndërpresë lidhjen shpirtërore me tingujt e muzikës së Betovenit, që u vendos te ne dhe brezi ynë në atë stinë me shi të imë…/ KultPlus.com
