Një libër me tregime nga Helena Kadare me titullin “Krimineli nga Kadizi” e sjell atë në panair si shkrimtare pas disa dekadash dhe për herë të parë pa Kadarenë, që u nda nga jeta në korrik. Në një intervistë për “News24” ajo thotë se të shkruarit e ka ndihmuar të kalojë këta muaj.
“Ngjarja e largimit të tij është e afër dhe kam përshtypjen se e zgjodha të bëj këto tregime se është terapia më ë e mirë për t’i bërë kozmetikë shpirtit. Meqë më pyesni për këta muaj në mungesë më duket se nuk e kam gëlltitur, mungesën e tij, e më duket se do kthehet në shtëpi, sikur do të trokasë, e megjithatë në studion e tij nuk kam shkelur ende tamam. E hap derën dhe e mbyll”, tha Helena.
Ardhja në panair, si shkrimtare pa të, është trishtim dhe çlirim njëherësh, çka përshkruan një lloj ambiguiteti që ndjen si grua e si shkrimtare.
“Ndjej këtë gjë, se po ta shihte Ismaili dhe ndjej se i sheh gjërat që ndodhin them se do ti pëlqente por mund të them se krahas asaj mungese, kam një lloj çlirimi që nuk kam syrin e tij kritik për herë të parë u ndjeva e çliruar nga ky ankth, a do ta pëlqejë apo jo”, tha Helena Kadare.
Helena Kadaresë, ishte letërsia që I ndryshoi jetën. Ishin tregimet e lidhën me Ismail Kadarenë dekada më parë duke I ndryshuar jetën. Është sërish letërsia që e ndihmon.
“Siç më tregonte Ismaili ka qenë në Moske më Dhimitër Xhuvanin dhe lexoi tregimin tim “Zbukurimet e tavanit” dhe më bën dy rreshta, lexova tregimin tuaj, sikur ishte mahnit/. Mua leximi, kur kam kaluar periudha të vështira më ka nxjerrë nga depresioni që më shtynte sëmundja”, tha Helena Kadare.
Libri i saj, “Krimineli nga Kadizi” është shkruar muajt e fundit dhe sjell ngjarje të vërteta të vendosura në Spanjë përmes një trilli letrar dhe një kushtim për “Gruan e Lirë”.
Dy shtëpitë-muze të dy kolosëve të letrave shqipe, ajo e shkrimtarit Ismail Kadare dhe ajo e Dritëro Agollit, bashkëkohës të cilët për një kohë të gjatë jetuan në të njëjtin pallat tek “Rruga e Dibrës” në Tiranë, tashmë do të funksionojë si një guidë e vetme për të gjithë vizitorët.
Drejtoresha Anisa Ymeri tregon se muzeu do t’i propozohet vizitorit si një itinerar i vetëm.
“Ky do të jetë një muze i përbashkët. Sigurisht që secili nga këto dy figura të rëndësishme të historisë së mendimit, jo vetëm të letërsisë shqipe, ekziston më vetë. Por duke qenë se ata kanë jetuar në të njëjtin pallat, ajo që do t’i propozohet vizitorit është një itinerar i vetëm”, tha Ymeri.
Objektet, sendet personale, librat, copëza kujtimesh e një pjesëz jete gjenden brenda shtëpive-muze të aksesueshme për çdo vizitor.
“Kjo është një histori komunizmi me jetën e banorëve jo të zakonshëm të saj brenda dhe këtu ka vërtet shumë për të treguar. Sidomos kur brenda këtyre ambienteve gjenden objektet, sendet personale, bibliotekë e shkrimtarëve dhe kjo e bën më interesante. Edhe për të rinjtë apo studentë e bën një pikë referimi për të mësuar më shumë jo vetëm si pjesë e mësimeve shkollore, por edhe për kuriozitet”, thekson Ymeri.
Drejtoresha e muzeut rrëfen se synimi është që dy shtëpitë-muze të funksionojnë si një hapësirë mendimi, me takime dhe biseda rreth jetës dhe veprimtarisë së dy shkrimtarëve.
“Synimi im kryesor është që ky muze që është një, por janë edhe dy, të jetë një hapësirë mendimi, ndaj do të synohet shumë, leksione të hapura, ekspozita të përkohshme për të prekur aspekte të jetës profesionale dhe personale të shkrimtarëve”, tha Ymeri.
Që pas ndarjes nga jeta të shkrimtarit Kadare në shtëpinë e tij ka pasur një interes të lartë vizitorësh, turistësh, por edhe lexuesish besnikë, ndërsa ky do të jetë panairi i parë që shoqërohet me mungesën fizike të shkrimtarit Ismail Kadare./rtsh/ KultPlus.com
Besiana Kadare, vajza e shkrimtarit Ismail Kadare, ka ndarë një foto të babait të saj me poetin Dritëro Agolli.
Në këtë fotografi bardhë e zi të shpërndarë në rrjetin social “Facebook”, shihen shkrimtarët Kadare dhe Agolli në rininë e tyre.
“Duke sistemuar arkivat e familjes, gjeta këtë foto të bukur të babit dhe Dritëroit të rinjë”, ka shkuar Besniana Kadare.
Dritëro Agolli dhe Ismail Kadare konsiderohen ndër shkrimtarët më të rëndësishëm të letërsisë shqipe, të cilët përveç kolegë kanë qenë edhe shokë gjimnazi në shkollën “Asim Zeneli”, të Gjirokastrës./ KultPlus.com
Familjarë dhe të njohur kujtuan në Tiranë në një takim homazh, shkrimtarin e madh Ismail Kadare, që u nda nga jeta muajin e kaluar.
Autori që bëri të njohur vendin në letërsinë ndërkombëtare u shua në moshën 88-vjeçare duke lënë pas një krijimtari të pasur për përmes metaforave, alegorisë dhe simbolikave historike, përshkroi Shqipërinë dhe epokën kur Kadare jetoi.
Në fjalën e mbajtur në homazh, bashkëshortja e tij, Helena Kadare, e pati të vështirë të përmbaje emocionet
“Për njerëzit e dashur është e vështirë. Nuk e kuptojmë tamam që nuk është më”, tha ajo.
Partnerja e tij e një jetë i përmblodhi shkurt vitet me të duke i përshkruar përmes dy ekstremeve.
“Tani unë kam qenë bashkëshortja dhe mikja e tij, në pothuajse 60 vjet. Jam përpjekur të bëjë më të mirën për familjen tonë. Prezenca ime në jetën e Ismailit ka qenë një rrugë e gjatë, e shkëlqyeshme dhe e lodhshme gjithashtu, sepse siç e dimë të gjithë rrugëtimi i tij ka qenë plot kthesa e pengesa. Ka qenë rruga tjetër e sulmeve që janë bërë kundrejt tij”.
Në këtë vazhdë, gruaja që ishte vetë shkrimtare por e la letërsinë e saj për t’iu përkushtuar shkrimtarit të madh, sot kur ai nuk është, ajo ndihet veçse krenare.
“Jam përpjekur të jem një grua dhe një shoqe për ta mbështetur, në këtë momente të vështira dhe ka pasur dhe momente të lumtura që kemi kaluar së bashkua. Nuk kam bërë më shumë se çdo grua shqiptare, duke qenë afër bashkëshortit të saj. Për ta përfunduar këtë gjë siç thoshte ai vetë, kam bërë një punë normale në një vend anormal dhe siç e dini e ka bërë me sukses, jam krenare që kam qenë në krah të tij”, tha ajo.
Helena tha se Ismail Kadare e braktisi disiplinën e tij letrare, vetëm gjatë krizës së Kosovës, kohë kur shkrimtari përdori emrin e tij në kancelaritë evropiane. “Kurrë se braktisi letërsinë përveçse gjatë krizës së Kosovës, hoqi dorë nga puna për t’u marrë me këtë gjë, me takimet dhe me letrat e pafundme”, kujtoi
Botuesi i ti, Bujar Hudhri, ndau me të pranishmit, kujtimet e një nate dimri me Kadarenë në Gjirokastër.
“Po ktheheshim nga Jorgucati për në Gjirokastër në një natë dimri kur sapo ishte botuar ‘Darka e gabuar’ dhe ndërsa unë isha në timon, Kadare, pothuaj si në monolog, thotë: Sa e çuditshme, e një fëmijë i këtij qyteti, rritet dhe e bën këtë qytet të njohur në botë. Të ishte nëna gjallë sa do gëzohej ta dinte se lexohet në gjuhët e huaja”
Të pranishmit në takim, sollën kujtime me të dhe vlerësime për të.
Blendi Fevziu: Kadare më tha se jam bërë si personazhet e mi, por i thashë se personazhet etu nuk I arrin askush, as I ti I pari. Vepra e tij ka qenë emancipuese për shoqërinë shqiptare.
Inva Mula: Kur shkova në Paris, Kadarenjtë kishin shkuar dy vite më para. Ishte një terren që ata kishin ndërtuar dhe një aura rreth emrit të Kadaresë që ishte e fortë dhe e madhe që implementoi një energji kaq të mirë atje ku unë shkoja.
Veton Surroi: Vlera e madhe e Kadaresë ka qenë formësimi i rrëfimit bashkëkohor shqiptar dhe formësimi i gjuhës bashkëkohore që e lidh kombin me letërsinë dhe kontributi I madh në krijimin e identitetit të përbashkët.
Filantropi Kadri Morina tregoi për të pranishmit dhe një botim të rrallë të autorit të madh.
“Unë kam të ruajtur librin e parë të Ismail Kadaresë që është i vitit 1954. Është kopje që e ruaj si pasaportë sepse librat janë thesar i madh”, tha ai.
Ismail Kadare u bë i njohur me romanin “ Gjenerali i Ushtrisë së vdekur”, por veprat e tij, nga “Pallati i ëndrrave”, “Ura me tri harqe”, “Kronikë në gur”, “Prilli i thyer”, “Kështjella”, “Dimri i madh” e deri te “Kur Sunduesit grinden” e vënë shkrimtarin përballë kohëve e pushteteve me një alegori që zhbën kufijtë. Ai është fitues i dhjetëra çmimeve letrare ndërkombëtare./ Balkanweb/ KultPlus.com
Në natën plot acar një zjarr desha të ndez Por, nata ish e ftohtë, ah, ç’tmerr i zi që ish, Ndaj që të mbahej gjallë ky zjarrth n’atë rrebesh Diçka përherë kërkonte, kërkonte vazhdimisht.
Ndaj si shtegtari murg, që shkarpat mblesh në terr, Unë hidhja n’atë zjarr gjymtyrët pa pushim. Por ishin pak ato, ndaj fill pas tyre rresht Mbi të nisa të hedh copëra të shpirtit tim.
Se s’bëhej ndryshe, dot, se s’bëhej ndryshe, eh, Se duhej që dikush ta mbante atë flakë. Në flakëzën-delir që veç vajosja sjell Të frikshme pamje ndritnin e dridheshin përqark.
I shihnit vallë ato, dallonit vallë diçka Ndërsa rreth meje nata me terr e ujq u mbush. Se donin që të gjithë ta fiknin atë zjarr, Dikush me ligësi e me padije dikush.
Të tjerë majë kodrash ku dielli kishte rënë Të tyret zjarre ndrisnin dhe qeshnin që përtej. Se s’donin të kuptonin ç’bëhej këtu brenda Se ç’fli kërkon një flakëz që lindet në një terr.
I lodhur nganjëherë kam thënë: shuhu pra, Në qoftë se nuk të duan, të bjerë natë e pafund. Të verbtit sytë tuaj kështu ndoshta do t’jenë Në terrin absolut pa shqetësim kurrkund.
Po prapë diçka më shtynte të ngrihem si somnambul, Si murgu shkretimtar që shkarpat verbtaz mbledh Dhe sipër zjarrit prap’ të hedh gjymtyrët akull Dhe copërat një nga një të shpirtit tim të hedh.
Libri i fundit i shkruar nga shkrimtari i madh Ismail Kadare “Kur sunduesit grinden” është finalist për International Booker Prize 2024. Në këtë libër bëhet fjalë për një bashkëbisedim telefonik, i cili, ndonëse ka ndodhur gati një shekull më parë, vazhdon të zbërthehet e të interpretohet ende sot në mënyrat më kundërthënëse.
Në një vështrim të parë, krijohet përshtypja se kureshtjen për librin e mbajnë gjallë dy bashkëbiseduesit: Stalini dhe Pasternaku. Nga një shqyrtim më i thellë, një personazh i tretë, më pak i njohur se ata, poeti Osip Mandelshtam, ndonëse nuk merr pjesë në bisedim, zë vendin kryesor në të.
Është fati i tij i hidhur, në të vërtetë fati i qindra shkrimtarëve të njohur e më pak të njohur, që vuajtën nën komunizmin bolshevik. E vërteta e tyre tragjike, në vend të harresës, pret ringjalljen e saj. Tani që ky rend ka rënë, hapja e arkivave dhe dosjeve të tij është çështje e ditës./ BalkanWeb/ KultPlus.com
Revista “The Spectator” i ka kushtuar një artikull shkrimtarit më të madh shqiptar, Ismail Kadare, i cili u largua nga jeta më 1 korrik në moshën 88-vjeçare.
Shkrimtarja irlandeze dhe kritikja e artit, Melanie McDonagh rrëfen në shkrim edhe takimin me shkrimtarin.
Përveç Bob Dylan dhe Kauzo Ishiguro, do të ishte bast i sigurt se reagimi i shumicës ndaj fituesve të çmimit Nobel për letërsinë do të ishte, ‘Kush?’ Ndoshta më i fundit, Jon Fosse, është një përjashtim, por shumica e fituesve nuk e përballojnë peshën e çmimit.
Annie Emaux? Abdulrazak Gurnah? Louise Gluck? Është e vështirë të shmanget përshtypja se gjyqtarët u ndikuan nga konsideratat etno-gjinore dhe jo nga merita e plotë letrare gjatë gjithë jetës.
Këtë javë vdiq dhe sot u varros, një njeri që me të vërtetë e meritoi çmimin për të cilin u nominua 15 herë, e donte vërtet dhe që nuk e mori kurrë: Ismail Kadare. 88-vjeçari mund të jetë i panjohur për shumicën e britanikëve, por kjo tregon më shumë për izolimin e kulturës letrare britanike sesa meritat e tij.
Ai ishte i vërtetë, një romancier që krijoi diçka unike; një lloj simbolizmi alegorik që kalon në kohë për të thënë diçka për të vërtetat e përjetshme të despotizmit dhe lirisë duke treguar një histori për një periudhë dhe vend tjetër. Kadare ishte padiskutim shqiptar, padiskutim një shkrimtar kombëtar, por si të gjithë shkrimtarët e mëdhenj ai ishte i rrënjosur në një vend të caktuar dhe i kuptueshëm botërisht.
“Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, romani i tij zbulues, kishte të bënte me një gjeneral italian që kërkonte në Shqipëri për eshtrat e ushtarëve italianë që vdiqën atje gjatë pushtimit italian dhe fliste për luftën.
Në një farë mënyre, fryma e qytetit të tij të lindjes, Gjirokastrës, përshkon shumë prej rrëfimeve të tij. Ura me tre harqe ishte kronika e një murgu të shekullit të katërmbëdhjetë, i cili dokumentoi përpjekjen e dënuar për të ndërtuar një urë mbi lumin e quajtur Ujërat e Liga, e cila do të shkatërronte sistemin e vjetër të varkave dhe gomoneve; një metaforë për Ballkanin modern si dhe të vjetrin. Pallati i Ëndrrave është një histori bezdisëse për një djalë, puna e të cilit në burokracinë osmane është të interpretojë ëndrrat e nënshtetasve të Sulltanit, por ka disa ëndrra që kërcënojnë stabilitetin e shtetit dhe janë të rrezikshme. Metafora është e qartë, por kurrë, më duket, e rëndë. Hijet e Kafkës? Kështu mendoj.
Kadare kaloi kohë në Moskë para thyerjes së marrëdhënieve midis sovjetikëve dhe Shqipërisë dhe kjo ushqehej edhe në punën e tij. Libri i fundit ishte “Kukulla” , një rrëfim i jetës së nënës së tij dhe një përshkrim më realist i atij brezi të grave shqiptare. Kadare u kritikua se ishte ai që nuk ishte, një shkrimtar politik disident. Ai kërkoi azil në Francë pas vdekjes së diktatorit Enver Hoxha mbi bazën se jeta e tij ishte në rrezik nga regjimi që pasoi dhe ky pohim duket krejtësisht i besueshëm. Megjithatë, nën regjimin e Hoxhës, ai shkroi nën radar dhe në metaforë sesa në kritikë të drejtpërdrejtë ndaj regjimit; duke pasur parasysh natyrën e tmerrshme të asaj diktature, më duket një kurs i arsyeshëm.
E takova disa vite më parë në Paris, ku shteti francez, duke pasur një respekt të sinqertë për kulturën, i kishte dhënë këtij mërgimi letrar dhe gruas së tij një banesë të bukur pranë bulevardit St Michel. Ai ishte mikpritës. Kishte disa gjëra që më goditën gjatë bisedës sonë. Ai kishte jetuar në të njëjtën rrugë në Gjirokastër ku ishte rritur Enver Hoxha. Kur e pyeta se kur i shkoi mendja se Hoxha do të ishte një lajm shumë i keq, ai tha thjesht se gjyshja e tij nuk kishte kohë për Hoxhët. “Nuk është një familje e mirë,” tha ai në mënyrë shpërfillëse. Dhe kështu doli.
Kadareja ishte më i hapur në pikëpamjet e tij për diktatorin jashtë Shqipërisë sesa brenda saj, por kujtoi se kur takoi të venë e Enverit, Nexhmije Hoxhën, Elena Çausheskun e Shqipërisë, në Paris, ajo i tha: “Nuk ishe i sinqertë me ne”. ‘. Ai i tregoi kyçin e këmbës. “A do të ishe i sinqertë, tha ai, me një gjarpër?” Me fjalë të tjera, a do të thoshit atë që mendonit nëse do të thoshte të goditeshit?
E pyeta për anëtarësimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian dhe ai u mërzit. “Shqipëria është në Europë”, tha ai prerë; duke kanalizuar në mënyrë të pandërgjegjshme pikëpamjen e Brexit se Evropa nuk do të thotë BE.
Ai nuk e pëlqente Islamin dhe ishte veçanërisht armiqësor ndaj ndikimit turk në Ballkan, bashkëkohor dhe historik. Mos harroni, osmanizmi nuk është një çështje antikuare këto ditë; është preokupimi i presidentit turk Erdogan, i cili e imagjinon mjaft Turqinë si një rimishërim të Perandorisë Osmane, të kompletuar me ekspansionizmin islamik.
Ajo që ai tha në një intervistë diku tjetër ia vlen ta marrim parasysh: ‘Kam krijuar një grup veprash letrare gjatë kohës së dy sistemeve politike diametralisht të kundërta: një tirani që zgjati 35 vjet dhe 20 vjet liri. Në të dyja rastet, ajo që mund të shkatërrojë letërsinë është e njëjta: autocensurimi”. Kjo ka rezonancë, apo jo?
Kadare ishte një njeri i shëndoshë dhe veprat e tij do të vazhdojnë të jetojnë. Pra, më budallenj gjykojnë çmimin Nobel që kaluan vit pas viti të vetmin shkrimtar evropian që e meritonte vërtet çmimin. Ai e donte atë dhe qeshi miqësisht kur thashë se mund të vinte vitin e ardhshëm. Isha gabim.
Nëse Kadare e meritonte çmimin Nobel, përkthyesi i tij në anglisht, John Hodgson, meriton një çmim të tijin për shkëlqimin e tij që e bëri Kadarenë kaq të arritshëm për anglishtfolësit; në frëngjisht ekuivalenti i tij ishte Jusuf Vrioni. Përkthyesi është gota përmes së cilës shkëlqen një autor në një gjuhë tjetër; nëse është bërë mirë, nuk e vëreni; nëse është bërë keq, mund ta bëni. Përkthimet e tij ishin të mrekullueshme./KultPlus.com
Gjuhëtari Xhevat Lloshi në rubrikën “Çështja e ditës” në News24 të gazetarit Klevin Muka, tha se me ndarjen nga jeta të gjeniut të letrave shqipe, Ismail Kadaresë, u shua një burim për pasurimin e gjuhës dhe kulturës shqiptare.
“Ismail Kadare i hapi horizonte të reja gjuhës shqipe. Këtë që bëri Ismaili duhej vërtet një talent i jashtëzakonshëm”, tha Lloshi.
Në vijim profesori i njohur, duke rrëfyer një histori të ndodhur rreth 50 vjet më parë solli në vëmendje mbledhjen e bërë në 1973 në Lidhjen e Shkrimtarëve lidhur me romanin “Dimri i Vetmisë së Madhe”.
“50 vjet përpara u bë një mbledhje në Lidhjen e Shkrimtarëve, iu kërkua Ismailit të bënte disa ndryshime për romanin “Dimri i Vetmisë së Madhe” dhe ai bëri vetëm një ndryshim e quajti “Dimri i Madh”.
Llazar Siliqi më ka thënë në atë kohë: pse nuk duan ta pranojnë këta që Ismaili ishte një gjeni.
Ismaili solli një përmasë krejt të re në letërsinë shqiptare, ai e çoi në një problematikë njerëzore.
Ka shkruar një novelë “Kush e solli Doruntinën”, çfarë solli me këtë Ismaili?
Ka një faqe atje që është më të bukurat e letërisë botërore, pasi shtron atë idenë e vijës së madhe që ndan jetën nga vdekja”, tha Lloshi.
Përveç Bob Dylanit dhe Kazuo Ishiguros, është një provë bindëse që reagimi i shumicës së njerëzve ndaj fituesve të çmimit Nobel për letërsinë këtë shekull të jetë: kush është ai?, shkruan Melanie McDonagh për revistën e famshme ”The Spectator”.
Ndoshta më i fundit, Jon Fosse, është një përjashtim, por shumica e fituesve nuk i qëndrojnë vërtet peshës së çmimit.
Annie Emaux? Abdulrazak Gurnah? Louise Gluck? Është e vështirë të shmanget përshtypja se anëtarët e jurisë u ndikuan nga konsideratat etno-gjinore dhe jo nga merita e plotë letrare gjatë gjithë jetës.
Këtë javë vdiq dhe sot u varros, një njeri që me të vërtetë e meritonte çmimin për të cilin u nominua 15 herë, e donte vërtet dhe që nuk e mori kurrë: Ismail Kadare!.
88-vjeçari mund të jetë i panjohur për shumicën e britanikëve, por kjo tregon më shumë për izolimin e kulturës letrare britanike sesa meritat e tij.
Ai ishte i vërtetë, një romancier që krijoi diçka unike; një lloj simbolizmi alegorik që kalon në kohë për të thënë diçka për të vërtetat e përjetshme të despotizmit dhe lirisë duke treguar një histori për një periudhë dhe vend tjetër.
Kadare ishte pa diskutim shqiptar, pa diskutim një shkrimtar kombëtar, por si të gjithë shkrimtarët e mëdhenj ai ishte i rrënjosur në një vend të caktuar dhe i kuptueshëm botërisht.
”Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, romani i tij dramatik, fliste për një gjeneral italian që kërkonte nëpër Shqipëri eshtrat e ushtarëve italianë që vdiqën atje gjatë pushtimit italian dhe që kishte të bënte me të gjitha luftërat.
Në një farë mënyre, fryma e qytetit të tij të lindjes, Gjirokastrës, përshkon shumë prej rrëfimeve të tij. ”Ura me tre harqe” ishte kronika e një murgu të shekullit XIV, i cili dokumentoi përpjekjen e dënuar për të ndërtuar një urë mbi një shtrirje lumi të quajtur Ujërat e Liga, e cila do të shkatërrojë sistemin e vjetër të varkave dhe gomoneve; një metaforë për Ballkanin modern si dhe të vjetrin.
”Pallati i Ëndrrave” është historia e një djali, puna e të cilit në burokracinë osmane ishte të interpretonte ëndrrat e nënshtetasve të Sulltanit, por ka disa ëndrra që kërcënojnë stabilitetin e shtetit dhe janë të rrezikshme. Metafora është e qartë, por kurrë, më duket, e rëndë.
Hijet e Kafkës? Unë kështu mendoj.
Kadare kaloi kohë në Moskë para ndarjes midis sovjetikëve dhe Shqipërisë dhe kjo ushqehej edhe në punën e tij. Libri i fundit ishte “Kukulla”, një rrëfim i jetës së nënës së tij dhe një përshkrim mëse realist i atij brezi të grave shqiptare.
Kadare u kritikua se ishte ai që nuk ishte, një shkrimtar politik disident. Ai kërkoi azil në Francë pas vdekjes së diktatorit Enver Hoxha mbi bazën se jeta e tij ishte në rrezik nga regjimi që pasoi dhe ky pohim duket krejtësisht i besueshëm.
Megjithatë, nën Hoxhën, ai shkroi nën radar dhe në metaforë sesa me kritikë të drejtpërdrejtë ndaj regjimit; duke pasur parasysh natyrën e tmerrshme të asaj diktature, më duket një kurs i arsyeshëm.
E takova disa vite më parë në Paris, ku shteti francez, duke pasur një respekt të sinqertë për kulturën, i kishte dhënë këtij mërgimi letrar dhe gruas së tij një banesë të bukur pranë bulevardit ”St Michel”. Ai ishte mikpritës dhe i hapur. Kishte disa gjëra që më goditën gjatë bisedës sonë. Ai kishte jetuar në të njëjtën rrugë në Gjirokastër ku ishte rritur Enver Hoxha. Kur e pyeta se kur i shkoi mendja se Hoxha do të ishte një lajm shumë i keq, ai tha thjesht se gjyshja e tij nuk kishte kohë për Hoxhatët.
“Jo një familje e mirë”, tha ajo me përbuzje. Dhe kështu doli.
Kadareja ishte më i hapur në pikëpamjet e tij për diktatorin jashtë Shqipërisë sesa brenda saj, por kujtoi se kur takoi të venë e Enverit, Nexhmije Hoxhën, Elena Çausheskun e Shqipërisë, në Paris, ajo i tha “nuk ishe i sinqertë me ne”.
Ai i tregoi kyçin e këmbës.
”A do të ishe e sinqertë me një gjarpër?”, e kishte pyetur ai.
Me fjalë të tjera, a do të thoshit atë që mendonit nëse kjo do të thoshte se do të goditeshe?
E pyeta për anëtarësimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian dhe ai u mërzit.
“Shqipëria është në Evropë”, tha ai prerë duke kanalizuar në mënyrë të pandërgjegjshme pikëpamjen e Brexit se Evropa nuk do të thotë BE.
Ai nuk e pëlqente Islamin dhe ishte veçanërisht armiqësor ndaj ndikimit turk në Ballkan, atij bashkëkohor dhe historik. Mos harroni, osmanizmi nuk është një çështje antike këto ditë, është preokupimi i presidentit turk Erdogan, i cili e përfytyron mjaft Turqinë si një rimishërim të Perandorisë Osmane, i kompletuar me ekspansionizmin islamik.
Ajo që ai tha në një intervistë diku tjetër ia vlen ta marrim parasysh: “Kam krijuar një grup veprash letrare gjatë kohës së dy sistemeve politike diametralisht të kundërta: një tirani që zgjati 35 vjet dhe 20 vjet liri. Në të dyja rastet, ajo që mund të shkatërrojë letërsinë është e njëjta: autocensura”.
Kjo rezonon apo jo?
Kadare ishte një njeri i zëshëm dhe veprat e tij do të vazhdojnë të jetojnë.
Pra, është më tepër për budallallëkun e jurisë së çmimeve Nobel që e anashkaluan vit pas viti të vetmin shkrimtar evropian që e meritonte vërtet çmimin.
Ai e donte atë dhe qeshi miqësisht kur thashë se mund të vinte vitin e ardhshëm.
Isha gabim.
Nëse Kadare e meritonte çmimin Nobel, përkthyesi i tij në anglisht, John Hodgson, meriton një çmim të tijin për shkëlqimin e tij që e bëri Kadarenë kaq të arritshëm për anglishtfolësit; në frëngjisht ekuivalenti i tij ishte Jusuf Vrioni. Përkthyesi është xhami përmes së cilës shkëlqen një autor në një gjuhë tjetër; nëse është bërë mirë, nuk e vëreni; nëse është bërë keq, po. Përkthimet e tij ishin të mrekullueshme./ atsh/ KultPlus.com
Në qytetin e gurtë të Gjirokastrës, vendlindja e shkrimtarit të madh Ismail Kadare, që ndërroi jetë një ditë më parë, janë vendosur dy kënde ngushëllimi, ku qytetarët dhe turistët po lënë mesazhet e tyre në librat e vendosur aty.
Një prej këndeve është vendosur tek Qafa e Pazarit, ku ndodhet bazorelievi “Nderi i Qytetit” për shkrimtarin dhe tjetri tek shtëpia-muze e Kadaresë.
Kryetari i bashkisë së Gjirokastrës, Flamur Golemi tha për ATSH-në se “është momenti të nisim procedurat për të pasur në një shesh kryesor monumentin e Kadaresë sepse ka bërë shumë për qytetin”.
“Kadare e meriton monumentin e tij në Gjirokastër, pasi e bëri të njohur atë në mbarë botën me librat e tij. Për realizimin e këtij projekti do të bashkëpunojmë dhe me Ministrinë e Kulturës”, theksoi Golemi.
Në shtëpinë muze të Kadaresë sot dhe nesër hyrja është e lirë për vizitorët. Ndërkohë që nesër drejtues të pushtetit vendor, qytetarë, etj do të zhvillojnë homazhe në nderim të Kadaresë në shtëpinë-muze.
Kadare u nda nga jeta një ditë më parë në moshën 88-vjeçare. Qeveria shpalli datën 2 dhe 3 korrik ditë zie kombëtare, ku flamujt në institucionet shtetërore dhe publike u ulën në gjysmështizë.
Ismail Kadare u lind në Gjirokastër më 28 janar 1936. Qyteti i lindjes e ndoqi përjetësisht kudo që ai jetoi e shkroi, në Perëndim e në Lindje, duke u bërë pjesë e pandashme e krijimtarisë së tij në të gjitha fazat e jetës. Me një opus letrar që përmban mbi 70 vepra, në të gjitha llojet e nënllojet e letërsisë, eseistikës dhe publicistikës, të panumërta në botime ribotime, Ismail Kadare ka zënë e do të ketë kryet e vendit në historinë e letërsisë shqipe./ atsh/ KultPlus.com
Botuesi Bujar Hudhri nga shtëpia botuese “Onufri” në rubrikën “Opinion” në News24, duke folur për figurën e kolosit të letrave shqipe, Ismail Kadare, tha se ka pasur një bashkëpunim 30-vjeçar me shkrimtarin, që përfshijnë një gamë të gjerë ngjarjesh, një marrëdhënie specifike.
Hudhri u shpreh se gjatë bisedave me Kadarenë ai ka thënë që shtëpia botuese është shtëpia e dytë për një shkrimtar.
“Kur jam takuar për herë të parë me Kadarenë ishte dhjetor 1995. Të gjithë mendojnë se Kadare ishte i vështirë, fliste pak, por thonte atë që duhej, nuk ishte i hapur, pra nuk kishte një shoqëri të gjerë. Kam folur në telefon me Kadarenë, përpara se të njihesha, isha i impresionuar nga kjo bisedë. Kadare me njerëzit që nuk kishte afërsi fliste me “Ju”.
Në vitet e para, Kadare vinte në Shqipëri në pranverë dhe vjeshtë, pastaj shtoi ardhjet dhe ditët e qëndrimit në Shqipëri, pastaj kur ndërtoi rezidencët e tij, krijoi ato kushtet e mira për veprat e tij. Pastaj erdhi një kohë që Kadare hoqi dorë nga Parisi dhe takimet ishin pothuajse të përditshme”, rrëfeu Hudhri, detaje nga koha e njohjes dhe takimeve me shkrimtarin.
Ai tha se Kadare ishte konservator, i ruante gjërat, nuk i ndryshonte, ruante miqtë, dhe kjo tregonte seriozitet, tregonte me bashkëpunimi me të ishte frytëdhënës.
Hudhri u shpreh se njohjen ndërkombëtare Kadaresë ia dha “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” që është romani më i famshëm, më i njohur, që e ndërkombëtarizoi shkrimtarin. Sipas tij, ky roman nuk ishte më i miri, por ai e ndërkombëtarizoi, u botua në Paris.
Hudhri tha se ende nuk i besohet që Kadare është ndarë nga jeta, aq më tepër nga një arrest kardiak. “Nuk ka pasur probleme nga zemra, dhe as që mund të mendohej se do të ishte një fund kaq i shpejtë. Ditën e premte ishim në një takim, u bë një tavolinë shumë e këndshme, gazmore, dhe bëra foto. Kisha parandjenjën që do ishin fotot e fundit të tij, nuk e di pse e kisha këtë ndjenjë”, tha Hudhri.
Ai u shpreh se është njoftuar nga familjarët e Kadaresë mëngjesin e së hënës. “Shkova në banesën e tij, e gjeta në atë hollin e madh të banesës së tij. Erdhi urgjenca i bëri ato ndërhyrjet mjekësore për rikthimin në jetë, pastaj u bë transporti në spital. Kadare ishte shumë supersticioz, nuk tregonte asnjëherë përpara një vepër”, rrëfeu Hudhri./ balkanweb/ KultPlus.com
Është nder dhe kënaqësi e veçantë, por edhe përgjegjësi e shkallës më të lartë, të flasësh – para një auditori të nderuar, siç jeni Ju dhe në një ceremoni solemne, siç është kjo – për jetën dhe veprimtarinë e protagonistit të kësaj ceremonie, shkrimtarit të madh bashkëkohor shqiptar Ismail Kadare, vepra e të cilit ka marrë tashmë, në kulturën shqiptare, ashtu sikurse vepra e Naim Frashërit dikur, përmasat e një bible nacionale.
Në auditoret e këtij Universiteti dhe veçanërisht të Fakultetit në të cilin ndodhemi emri i tij shqiptohet çdo ditë, kurse veprat e tij lexohen e komentohen gjerësisht; idetë e tij kanë qenë për ne dhe vazhdojnë të jenë ende, në masë të madhe, udhërrëfyese në kohë e në hapësirë, ndërsa arti i tij tregues i nivelit dhe i pjekurisë sonë shpirtërore dhe intelektuale.
Ne që punojmë dhe studiojmë në Universitetin e Prishtinës, të rinj e të moshuar, studentë dhe profesorë, poetë dhe shkencëtarë, nuk mund t’i harrojmë vargjet që laureati ynë i sotëm i shkroi në mbrojtje të atyre që në vitin e madh 1981 u ngritën të kërkonin të drejtat e tyre; të kërkonin të bëheshin njerëz të lirë e të barabartë me të tjerët:
U ngritët ju, viganë, fisnikë
Me korrektesë e madhështi
Ngaqë kërkuat republikë
U shtypët si në monarki.
Ne që punojmë e studiojmë në këtë institucion të lartë shkencor që quhet Universitet i Prishtinës, aq të dashur e të çmuar për ne e të urrejtur aq shumë nga ata që urrejtjen e patën shpallur ideologji të vetën, nuk mund ta harrojmë novelën Krushqit janë të ngrirë, personazhi më mbresëlënës i së cilës, studenti Shpend Brezftohti, bie i masakruar nga dhuna policore në demonstratat e studentëve të Kosovës, që kërkonin, në mënyrë të qetë e paqësore, avancimin e statusit politik të saj në shkallë të Republikës, e aq më pak veprën Bisedë përmes grilash, hero i së cilës është jo një personazh fiktiv, por një personazh real, profesori i këtij Universiteti, politikologu i shquar Ukshin Hoti, për fatin e të cilit nuk dihet asgjë as sot e kësaj dite, edhe pse kanë kaluar më se katër vjet nga përfundimi i luftës në Kosovë.
Në këtë çast solemn, kur shkrimtari ynë i madh, autori i më se pesëdhjetë veprave letrare të zhanreve të ndryshme dhe i adhuruari i mijëra e miliona lexuesve anembanë botës, ndodhet në mesin tonë, për të marrë titullin e merituar “doctor honoris causa”, nuk mund të anashkalojmë as triptikun e njohur Tri këngë zie për Kosovën, që flet për fatin tragjik të Kosovës, të cilën autori e konsideron me të drejtë pjesë të pandashme të Shqipërisë, as poezinë Mundja e ballkanasve nga turqit…, që çmistifikon mitin serb mbi “betejën e Kosovës”, ndërkohë që burimet relevante
historike flasin për një luftë të përbashkët të “koalicionit ballkanik”, as poezinë Terrori në Kosovë, ku, sikurse edhe te Krushqit e ngrirë, shfaqet fytyra e krimit të ricikluar në shekuj, as tregimin Baladë për vdekjen e J. G., që evokon jetën dhe vdekjen e veprimtarit të lëvizjes kombëtare të Kosovës, Jusuf Gërvallës, i cili ishte njëherësh edhe një krijues i hollë e subtil dhe sa e sa krijime të tjera në poezi e prozë, që trajtojnë temën e Kosovës, sepse Kadareja dhe Kosova, siç është thënë edhe në një rast tjetër (në promovimin e librit Ra ky mort e u pamë në vitin 1999), janë një binom i pandashëm.
Nuk do mend se tema e Kosovës dhe preokupimi me fatin e saj, paraqet një segment të rëndësishëm të veprës së gjerë e shumëdimensionale të Ismail Kadaresë, porse unë jam këtu për të thënë diç, aq sa më lejon koha që më është dhënë në dispozicion, për opusin letrar kadarean dhe, natyrisht, edhe për personalitetin e tij si njeri dhe krijues në përgjithësi.
I vetëdijshëm se veprimtaria e Ismail Kadaresë dhe sidomos vepra e tij letrare është aq e madhe dhe aq e gjerë sa që për të mund të flitet me orë të tëra, më lejoni që, me këtë rast, të mjaftohem me disa vlerësime e konsiderata të përgjithshme.
Vepra letrare e Kadaresë është e madhe si vëllim dhe e madhe si vlerë. Ajo përbëhet nga disa vëllime me poezi, që i takojnë kryesisht fazës së parë të krjimtarisë së tij, asaj të viteve ’60; nga dhjetëra vëllime me tregime, novela e romane që trajtojnë një gamë të gjerë temash e subjektesh dhe ofrojnë një galeri të tërë personazhesh; nga mbi dhjetë vepra eseistike, që ngrenë probleme të rëndësishme letrare, kulturore, politike e shoqërore; nga një dramë me subjekt nga mitologjia antike, ku, brenda kornizës mitike, strukturohen gjedhe të gjithkohshme ekzistenciale e historike; nga dy-tri vepra për fëmijë, ndonjëra prej të cilave paraqet vlerë kulmore në këtë degë të letërsisë dhe nga shumë tekste të tjera të shkruara në formë ditarësh, kujtimesh, intervistash, letrash e polemikash, të cilat në instancën e fundit kanë karakter homogjen dhe rrahin në një pikë: te shqetësimi i përhershëm i shkrimtarit për fatin e Atdheut dhe te ideja e lirisë si vlera më sublime e jetës njerëzore. Nuk është e rastit që një numër i madh i veprave të Kadaresë (Kështjella, Kronikë në gur, Dimri i madh etj.), shfaqen në dy e më shumë variante, që shumë motive e ide rimerren nga një vepër tek tjetra, që disa personazhe dalin në dy e më shumë romane etj., gjë që ta kujton atë mendimin e njohur se krijuesite mëdhenj krijojnë gjatë tërë jetës një vepër të vetme.
Vepra letrare e Kadaresë është e madhe me vëllimin e saj dhe e madhe me kuptimin e saj. Ajo përfshin periudha të ndryshme historike dhe hapësira të ndryshme gjeografike, sado që pikë nistore e saj është pothuajse gjithmonë atdheu i shkrimtarit, Shqipëria (në kuptimin etnik e jo politik të saj), kurse ngjarjet e disa veprave të tij, siç janë, fjala vjen, romanet Koncert në fund të dimrit dhe Pallati i ëndrrave, novelat Shkaba dhe Ikja e shtërgut etj., zhvillohen, si te Homeri e Dante jo vetëm në tokë, por edhe në qiell e në nëntokë.
Vepra e Kadaresë është e madhe me pasurinë e saj ideore e tematike dhe e madhe me vlerën dhe bukurinë e saj artistike.
Duke e lexuar veprën e Kadaresë të huajt e njohin Shqipërinë, kurse shqiptarët e njohin botën dhe vetveten.
Duke e lexuar veprën e Kadaresë mësojmë si duhet atdheu; sa e shtrenjtë është liria; sa e bukur, por edhe sa e vështirë, është jeta; sa komplekse, e ulët dhe madhështore njëkohësisht, është qenia njerëzore dhe ç’kuptim ka metafora “art i dhembjes universale”.
Kur i lexojmë dhe rilexojmë veprat: Gjenerali i ushtrisë së vdekur, Kështjella, Kronikë në gur, Dimri i madh, Koncert në fund të dimrit, Ura me tri harqe, Pashallëqet e mëdha, Viti i mbrapshtë, Prilli i thyer, Kush e solli Doruntinën, Pallati i ëndrrave, Piramida, Spiritus e sa e sa të tjera, që tashmë kanë hyrë në fondin e përhershëm të kulturës shqiptare e, pjesërisht, edhe të asaj botërore, bindemi se vepra e Kadaresë është vepër me vlera të mëdha artistike dhe me konotacione të gjera kuptimore e semantike. Me peshën e ideve dhe të vizioneve të saj, me mesazhin e qartë dhe cilësinë e lartë artistike, me strukturën komplekse gjuhësore e stilistike, me zgjidhjet origjinale kompozicionale dhe me poetikën e saj moderne, ajo e ka të sigurt vendin e saj në historinë e letërsisë shqipe. E njëjta gjë mund të thuhet, pak a shumë, edhe për poezinë e tij lirike, për pjesën më të mirë të saj, që sjell nota të reja e individuale në poezinë shqipe dhe sidomos për veprat e tij eseistike si: Autobiografia e popullit në vargje, Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe, Eskili, ky humbës i madh, Ftesë në studio, Nga një dhjetor në tjetrin, Pesha e kryqit, Legjendja e legjendave, Dialog me Alen Bosquet-në etj., që veprën e Kadaresë e bëjnë edhe më komplekse, kurse interesimin e lexuesit për të e mbajnë përherë të gjallë.
Duke lexuar veprën e Kadaresë, përfshirë këtu edhe dy veprat e tij më të reja, Vajza e Agamemnonit dhe Pasardhësi, të cilësuara si “diptik”, mësojmë se ç’mund të bëjë me fjalën një mjeshtër i rryer i saj, i cili është në gjendje t’i vërë pranë njëra-tjetrës, fjalët me kuptim krejt të kundërt, siç bën në një rast i dashuri i Suzanës, të bijës së Pasardhësit, një Agamemnoni modern shqiptar, në përsiatjet e tij: “ E yllta, ogurzeza ime!”.
Por, ç’është në të vërtetë ajo që këtë vepër, veprën e Kadaresë, e bën të veçantë dhe për shumëçka edhe të papërsëritshme?
Teoricieni i njohur i romantizmit gjerman dhe përkthyesi i veprave të Shekspirit në gjermanisht, August Vilhelm Shlegel, duke folur për dramaturgun e madh anglez, të cilin ai e konsideronte edhe shkrimtar gjerman, pat thënë se Shekspiri zbuloi kaosin origjinal të natyrës njerëzore. Shëmbëllyeshëm këtij cilësimi inventiv të shekullit XIX, ne do të mund të thoshim sot, në fillim të mijëvjeçarit të dytë, se shkrimtari bashkëkohor shqiptar Ismail Kadare zbulon në veprat e tij kaosin origjinal të historisë shqiptare.
Vepra letrare e Ismail Kadaresë është një freskë e madhe e historisë mijëvjeçare të Shqipërisë dhe të shqiptarëve, që kap nyjat kyçe të ekzistencës së kombit shqiptar në Ballkan dhe trajton në mënyrë autentike origjinalitetin e jetës së tij si Komb.
Vepra e Kadaresë është një metaforë e gjerë e kuptimplote e totalitarizmit komunist dhe e gjithë totalitarizmave të tjerë, të majtë dhe të djathtë. Me mjetet e artit letrar, nëpërmjet simbolit, metaforës, alegorisë, aluzioneve, parabolave, miteve, arketipeve etj., ai arrin t’u çjerrë maskën regjimeve shtypëse, që cenojnë lirinë e dinjitetin e njeriut, duke i zhvidhosur pamëshirshëm mekanizmat e tyre, temë kjo që është bërë një lajtmotiv i veprës së këtij shkrimtari. Në kushtet e censurës e të mungesës së lirisë së shprehjes, që kishte instaluar në Shqipëri regjimi stalinist
shqiptar, klimë kjo në të cilën Kadare e krijoi pjesën dërrmuese të veprave të veta, në mesin e të cilave edhe disa kryevepra, ai e trajtoi këtë temë duke e hedhur shumë herë subjektin në periudha të tjera historike dhe veçanërisht në atë të Perandorisë Osmane, siç vepron, fjala vjen, në veprat Ura me tri harqe, Kamarja e turpit, Pallati i ëndrrave, Qorrfermani e të tjera.
Krijues me talent e imagjinatë të rrallë, Kadare fluturon lirshëm nga një epokë në tjetrën dhe nga një vend në tjetrin. Rrallë ndonjë shkrimtar tjetër i kohës sonë di ta zotërojë kohën dhe historinë si ai: të gjejë përjetësinë në të përditshmen dhe të krijojë legjendën nga realiteti, aq sa për të mund të thuhet, ashtu siç është thënë për Borhesin dhe disa shkrimtarë të tjerë latino-amerikanë, se arrin t’i lidhë epokat, duke fshehur perin.
Si çdo vepër e madhe letrare e artistike, vepra e Kadaresë është, siç do të thoshte bashkëkohësi i tij i madh matanë Adriatikut, shkrimtari dhe semiologu italian, Umberto Eko, vepër e hapur. Me strukturën e saj të hapur e dinamike ideore, tematike, gjuhësore e stilistike, ajo është një vepër që lejon mundësinë e qasjeve, leximeve dhe interpretimeve të ndryshme, nga leximi i parë, i drejtpërdrejtë, deri tek ai alegoriko-simbolik, që zbërthen kuptimin e dytë a të tretë të veprës, duke i shpalosur shtresat kuptimore për të cilat flasin teoricienët e interpretimit të tekstit letrar.
Sikurse pararendësit e tij të mëdhenj, Naimi, De Rada, Fishta, Konica, Noli, Lasgushi, Koliqi, Kuteli e Migjeni dhe bashkëkohësit e tij, Xoxa, Agolli, Qosja, Camaj e të tjerë, Kadareja me veprën e tij të gjerë, rikonfirmon faktin e njohur se gjuha shqipe është gjuhë me mundësi të mëdha shprehëse.
Krijues që ka theksuar sa e sa herë (në ese, intervista etj.) se gjuha shqipe është pasuria më e madhe e kombit shqiptar dhe se ajo është njëra ndër dhjetë-dymbëdhjetë gjuhët themelore të botës, ai ka dëshmuar në mënyrë elokuente se me këtë gjuhë mund të shprehen ndjenjat e ndjesitë më të holla dhe mendimet e gjykimet më të thella.
Në serinë e veprave të tij të plota, që po boton tash sa vjet, paralelisht, shqip dhe frëngjisht, botuesi i njohur frëng Fayard (deri tani me sa dimë kanë dalë gjithsej 11 vëllime), autori ka ndërmarrë një aksion të gjerë për rishikimin estetik dhe gjuhësor të veprës së tij në tërësi, duke e pastruar rrënjësisht fjalorin e saj nga fjalët e huaja dhe veçanërisht nga orientalizmat, gjë që flet për respektin që ka ky shkrimtar ndaj gjuhës shqipe dhe për seriozitetin me të cilin i qaset punës krijuese.
Sipas të dhënave që ofron studiuesi Bashkim Kuçuku te vepra Kadare në gjuhët e botës (botim i vitit 2000), vepra letrare e Kadaresë është përkthyer në më se 30 gjuhë dhe është botuar në më se se dyzet vende të botës. Mirëpo, këto të dhëna mund të thuhet se tanimë janë vjetruar, sepse në botë mesatarisht çdo javë botohet një vepër e Kadaresë.
Në një kolokuiumin shkencor të mbajtur në Paris në vitin 1993, Kadare është quajtur “gardien de mémoire”, që në shqip do të thotë “ruajtës i kujtesës”, ashtu siç është quajtur edhe Promete zjarrsjellës, demiurg dhe Shekspir shqiptar.
Askush si ai nuk ka ditur ta trajtojë në poezi e në prozë dhe veçanërisht në disa romane të tij motivin e shkombëtarizimit dhe të bjerrjes së identitetit nëpërmjet përftesash stilistike të tipit “zona kra-kra”, “nul kujtesa”, “nul bytyn” e të tjera të ngjashme.
Vepra e Kadaresë është kujtesë, etnos, botëkuptim dhe mendësi; ajo është emblemë e kulturës kombëtare, me përmbajtje, domethënie e vlerë universale.
(Fjalë e mbajtur në ceremoninë e shpalljes së Ismail Kadaresë “Doctor honoris causa” i Universitetit të Prishtinës, 21 nëntor 2003)/ KultPlus.com
Akademiku Artan Fuga ka folur për ndarjen nga jeta të kolosit të letërsisë shqipe, Ismail Kadare, që u nda nga jeta ditën e djeshme në moshën 88-vjeçare.
Në një lidhje direkte në “Breaking” në Top News, Fuga tha se emri i Kadaresë i ka bërë nder Shqipërisë dhe ishte në të njëjtën lartësi me figurën e Nënë Terezën.Profesori kujton një moment kur ishte student dhe u ftua Ismail Kadare, ku një nga studentët e pyeti “je një shkrimtar i madh por je te 50-tat, nuk të vjen keq që të ka ikur jeta, nuk na ke zili”, dhe përgjigja e tij ishte e paharrushme sipas Fugës “kurrë nuk do doja ta filloja një ditë që ka kaluar nga e para, kam bërë në maksimum dhe nuk do doja të rrëzoja këtë botë shpirtërore dhe intelektuale që kam ndërtuar”.
“Kam pasur rastin ta mas në vende të ndryshme europiane, kryesisht në Francë Belgjikë Zvicër dhe Luksemburg dhe ka prekur shtresa të ndryshme të popullsisë. Unë di shumë mirë që në jetë jetën universitare perëndimore, kontributi i Kadaresë është konsideruar si përqasje që hedh dritë tek një realitet që sociologjia e studion. Emri i Kadaresë i bënte nder Shqipërisë dhe ishte pothuajse në të njëjtën lartësi ne Nënë Terezën.
Kulturën historike të vendit tonë e përdori si lëndë estetike për të ndërtuar vepra letrare. Unë mendoj se një intelektual i madh si Kadare nuk ka nevojë për nderime. Po ta shikosh qëndrimin e Kadaresë, e ka shprehur me natyrën që kishte dhe me qëndrimet që mbante, një intelektual i madh kishte një vepër që shteti politika shpesh herë e bombardonin e lodhnin, e censuronin, i bënin presion. Nuk mendoj se për të sot ka ndonjë rëndësi të madhe, por nuk besoj se një njëri i përmasave te tilla na nevojë për ndere të shtetit.
Kam fatin e madh, sa herë e kam takuar kam përjetuar një lloj presioni. Sado që ishte shumë shoqëror dhe shumë i thjeshtë, me shakatë dhe ironitë e tij ta bënte takimin shumë të mirë. Mbaj mend një gjë që mund ta tregoj, kemi qenë në vitin e fundit të studimeve universitare, në 1978 dhe ftojnë Ismail Kadarenë. Ne ishim një grup studentësh që studionim për filozofi, na vjen Ismaili, dhe dikush nga ne e pyet për ta ngacmuar pak se ai nuk e përtonte ironinë dhe e pyet i thotë ti je një shkrimtar i madh por je te 50-tat, nuk të vjen keq që të ka ikur jeta, nuk na ke zili?
Ai tha kurrë nuk do doja ta filloja një ditë që ka kaluar nga e para, kam bërë në maksimum dhe nuk do doja të rrëzoja këtë botë shpirtërore dhe intelektuale që kam ndërtuar. Nuk e harrojmë kurrë atë mësim që tha, ideja ishte që nuk ka rëndësi se në ç’moment biologjik të jetës je por çdo ditë e jetës tënde ndërton një botë shpirtërore. Ishte një gjë me vlerë shumë të madhe”-u shpreh Artan Fuga.
Në nderim të personalitetit të shquar të letrave shqipe, Ismail Kadare nesër do të zhvillohen ceremonia shtetërore dhe homazhet.
Lajmi u bë i ditur nga Kryeministri Edi Rama në një postim në rrjetet sociale. Homazhet publike do të zhvillohen në orën 09:00 në Teatrin Kombëtar të Operas, Baletit dhe Ansamblit Popullor.
Më 11:30 do të zhvillohet ceremonia shtetërore e Lamtumirës, ndërsa në 12:30 nisja e kortezhit në drejtim të varrezave të Tufinës.
Ismail Kadare u nda nga jeta një ditë më parë në moshën 88-vjeçare. Qeveria shqiptare shpalli datën 2 dhe 3 korrik ditë zie kombëtare, ku flamujt në institucionet shtetërore dhe publike janë ulur në gjysmështizë.
Ismail Kadare është shkrimtari më i rëndësishëm i letërsisë shqipe që prej fillimeve dhe përgjatë pesë shekujve të jetës së saj. Vepra e tij përbën një shtyllë të letërsisë shqipe.
Ish-presidenti i Kosovës, Fatmir Sejdiu, ka shprehur ngushëllime për vdekjen e shkrimtarit shqiptar më me nam në botë, Ismail Kadare.
Ish- presidenti Sejdiu ka evokuar kujtime nga dy takimet që ka pasur me Kadarenë sa ishte president i Kosovës.
Mes të tjerave, ish- presidentit përshtypje i kishin lënë mesazhet e jashtëzakonshme të Kadaresë: “Gëzojuni ekzistimit të dy shteteve shqiptare në Ballkan”. Dhe: “Të kesh dy shtete nuk është më pak se sa të kesh një shtet”.
Më poshtë gjeni shkimin e plotë të Ish- Presidentit Fatmir Sejdiu në facebook:
Me pikëllim të madh sot mora lajmin e hidhur për vdekjen e shkrimtarit të letërsisë shqipe dhe botërore, Ismail Kadare.
Me këtë rast zonjës Helena dhe gjithë familjes i shpreh ngushëllimet më të thella për këtë humbje të madhe.
Me shkrimtarin Kadare kam pasur rast ta takojë dy herë nga pozita e presidentit të Republikës së Kosovës, takime këto që më kanë mbetur të paharrueshme.
Shkrimtari Kadare ishte një zë i fuqishëm në ndihmë Kosovës për liri dhe pavarësi.
Nga takimet që i kisha me të, po përcjellë mbresa të paharrueshme nga këto biseda:
Kadare: “Të kesh dy shtete nuk është më pak se të kesh një shtet”
Insert nga libri im “Ora e Kosovës: Pavarësia dhe Shtetndërtimi”
Shkrimtarin e madh Ismail Kadare e kam pritur dy herë në zyrën time.
Që të dy herët, së pari jo larg nga koha e shpalljes së Pavarësisë dhe së dyti një vit e pak pas shpalljes, përkatësisht më 26 maj 2009. Këto vizita shprehin jo vetëm kujdes të një personaliteti të rrallë që ka bota shqiptare, por edhe mbështetjen e fuqishme që ai i kishte dhënë Kosovës dhe popullit të saj të jetojë i lirë dhe i pavarur.
Në vizitën e dytë ai kishte ardhur me bashkëshorten e tij, shkrimtaren Helena Kadare. Gjatë bisedës që e kisha, ai u interesua për zhvillimet e shumta me të cilat ne “përplaseshim” ditë e për ditë. Për koincidencë takimi përkonte me ditën kur unë kisha refuzuar të zhvillojë vizitën në Maqedoni. Kadarenë e njoftova edhe për zhvillime të tjera që kishin të bënin me Kosovën dhe rajonin.
Me një fjali të fuqishme, “Gëzojuni ekzistimit të dy shteteve shqiptare në Ballkan”, Kadare deshi të thoshte se njerëzit duhet të jenë të vetëdijshëm për vlerën e një vendimi kaq të madh që ka marrë Kosova. Në konferencën e organizuar për shtyp, pata shprehur falënderimin ndaj Ismail Kadaresë për “mbështetjen e fuqishme dhe porositë e gjithmonshme në kohën e duhur për ecjet tona dhe natyrisht përkushtimin në ecjet tona të mëtutjeshme, në rolin që ka, sepse është personalitet unikat dhe dua të them paralelisht misionar, apo ambasadori më i mirë në kuptimin e prezantimit të identitetit shqiptar në Evropë. Është njeriu që ka shpërthyer në të katër anët e globit”
Duke iu drejtuar gazetarëve të pranishëm në atë konferencë shtypi, Kadare pati theksuar: “Nuk është hera e parë që kemi pasur mendime të njëjta për gjërat themelore të Kosovës, që janë gjëra themelore të kombit shqiptar dhe për mua sa herë që kam ardhur në Kosovë, sa herë që kam qenë në këtë zyrë, është kënaqësi se këtu ka njerëz që punojnë për Kosovën, punojnë për interesat e saj, që i mbrojnë ato interesa, ndonëse nuk është lehtë gjithmonë të mbrohen interesat e drejta të një populli…” duke vazhduar se “Ka disa herë një paragjykim që të mbrosh interesat është lehtë, të mbrosh të drejtën ndonjë herë është tepër e vështirë ashtu sikurse është e lehtë disa herë për shtetet tjera të mbrojnë të shtrembrën, mashtrimin. Për fat të keq kjo ndodhë, ne nuk mund t’i ndryshojmë zakonet e njerëzimit, por një gjë është e vërtetë që Kosova ecën përpara, kombi shqiptar ecën përpara, koha punon për ta. Kur koha punon për një popull, jo të gjithë e kanë lehtë ta kuptojnë që koha punon për ta, madje shpesh kujtojmë kur koha punon për ta kujtojnë ose ju krijohet iluzioni se koha nuk punon për ta ose e kundërta. Popujt ose vendet që koha nuk punon për ta kujtojnë të kundërtën dhe këto ndodhin shpesh në vende tjera. Kam kënaqësinë ta përsëris koha punon për Kosovën, koha punon për shqiptarët”.
Po atë ditë, Kadare kishte mbajtur një ligjëratë para studentëve të Universitetit Amerikan në Prishtinë. Ai duke pasur parasysh zhvillimet e shumta që i kishte Kosova nga shpallja e pavarësisë, midis të tjerave kishte lënë mesazh të jashtëzakonshme, këtu tha: “Gëzojuni ekzistimit të dy shteteve shqiptare në Ballkan”. Dhe: “Të kesh dy shtete nuk është më pak se sa të kesh një shtet”./ KultPlus.com
I ra Ferrit majtas, djathtas, para, mbrapa, lart, poshtë, diagonalisht, kryqetërthor, rrethepërqark. S’la zgëq pa ja parë. S’la qosh pa ja ndjerë. S’la hile pa ja nxjerrë. S’la sekret pa ja zbuluar. S’la torturë pa ja vuajtur.
S’mbeti budalla pa e përgojuar.
S’mbeti analfabet pa i vënë në dukje gabime në stil dhe përmbajtje. S’mbeti mediokër pa e mësuar si duhej të shkruante perfeksionistin e tekstit. S’mbeti burokrat partie pa e kërcënuar për gabime ideologjike, pa i treguar hekurat, prangat, burgu
S’mbeti injorant pa e kritikuar. Atëhere për vigjilenca, ideologjira, të munguara. Sot për kodra mbas bregut.
S’ju tut aspak, as atyre, as këtyre, dhe askujt tjetër.
E çorrën, e ropën, e baltosën, e grisën, e kafshuan, turlilloj qensh e zagarësh. S’lëvizi nga llogorja.
Analfabetët që s’kishin lexuar asgjë iu vërsulën me kritika dhe këshilla nga më absurdet, nga më halucinantet. S’u tund nga istikami
Nga kooperativistat, traktoristat, proletarët, stakanovistat, fituesit e garave, mbajtësit e yllit, valavitësit e Flamurit, shtruesit e rrogozit, puthadorët, këpucëlëpirësit, ushtarët, detarët, marinarët, toksorët, ajrorët, të gjallët, të vdekurit, deri te akademikët e thekur, e qortuan pafundësisht për mungesë vigjilence, mos zbatim të Luftës së Klasave, ujë në mullirin e armikut etj. etj. etj. S’ja bëri tërr syri.
Rrenat dhe intrigat që ja thurën ziliqarët, s’patën të krahasuar me ato të Mesjetës. S’pordhi asnjërin. I bëri pluhur e hi të gjitha. Aleancën më të qelbët mes Sigurimistave dinakë dhe të vuajturve budallenj e mëshiroi dhe dënoi si e meritonte, me heshtje. E goditën me gjyle balte në mbledhje kolektivi. E ndotën mbi rrroba. I pastroi me një të shkundur.
J’u vërsulën me plumba dhe bomba nëpër plenume. Artileritë e tyre qesharake, mbi veprën kolosale, nuk bënë asnjë efekt. Talli dhe përbuzi artilierët e llumeve dhe plenumeve.
Në veprën oqeanike nuk ka absolutisht asgjë autoreferenciale. Shkroi milione e miliona fjalë. Dhe atë që llapaqenat e kanë të tretën fjalë -unë – nuk e shkrojti kurrë. Asnjëherë të vetme.
Ta shaje ishte meritë që duhej të kishe paturpësinë ta bëje. Ta lëvdoje ishte rrezik që duhej ta përballoje.
Edhe më të qelbtit, edhe më të neveritshmit, edhe më rrezikshmit, nuk gjetën dot kurrë diçka të besueshme, diçka faktike, diçka objektive, diçka bindëse, sado të vogël, sado të imët, sado të largët, për ta goditur.
S’ja ndërtojmë dot një kishë a një tempull të madh e të lartë sa e meriton, se e vjedhim pa e filluar.
S’ja ngremë dot një shtatore prej floriri, se floriri na duhet për unaza nëpër gishta dhe zinxhira nëpër qafa. Nga tërë kjo zhurmnajë pa pikë kuptimi, pa presje çlodhëse, pa pikpyetje frike, vetëm me pikçuditse të pafundme, iku të çlodhet pak./ KultPlus.com
Kryeministri i vendit, Albin Kurti, sërish i ka dedikuar një shkrim autorit më të madh shqiptar të të gjitha kohërave, Ismail Kadaresë.
Përmes një postimi në rrjetin “X”, Kurti ka thënë se shkrimtari Kadare në errësirën e diktaturës në Shqipëri ishte vezullimi i krijimtarisë, i njerëzimit dhe i gjeniut individual.
“Ai u detyrua, si shumica e bashkatdhetarëve të tij, të jetonte brenda kufizimeve më të ashpra politike dhe artistike; e megjithatë ai gjeti mënyra për të ndriçuar, për të pyetur dhe për të qeshur” ka thënë Kurti.
Ai gjithashtu ka thënë se romanet e tij ishin të bazuara në kulturën dhe historinë shqiptare, por temat dhe zëri i tij ishin universale.
“Çmimi i tij Ndërkombëtar i Librit për Njeriun (i pari i dhënë ndonjëherë) dhe nominimet e përsëritura për Çmimin Nobel për Letërsinë pasqyrojnë staturën e tij globale: ai foli për njerëzit kudo, duke luftuar për të mbijetuar dhe për të gjetur një dritë të pastërtisë mes kompromiseve dhe kufizimeve të jetës”ka thënë ai .
Kryeministri Kurti po ashtu ka thënë se si i rritur në Kosovë nën diktaturën dhe represionin e Beogradit, dhe më pas si i burgosur politik, zërin e Kadaresë e ka dëgjuar si empati dhe si frymëzim./ KultPlus.com
In the darkness of dictatorship, Ismail Kadare was the gleam of creativity, of humanity and of individual genius. He was forced, like most of his compatriots, to live within the harshest political and artistic restrictions; and yet he found ways to illuminate, to question, and to… pic.twitter.com/cBR0MWyNgX
Autori i njohur, Ben Blushi, pas vdekjes së shkrimtarit Ismail Kadare ka thënë se dhuntia e tij për të përshkruar bukur edhe gjërat e shëmtuara e bëri atë të pazëvendësueshëm.
Blushi gjithashtu ka thënë së shkrimtari Kadare e futi kombin në borxh duke i dhënë më shumë shpresë dhe besim nga sa ai mund të treste, në kohën kur kombi nuk kishte pothuajse asgjë.
“Unë kurrë nuk do harroj sesi prisja me pasionin e një fëmije, të merrja librat e Ismail Kadaresë dhe që nga ajo ditë nuk kam mbajtur dhe ndoshta nuk do mbaj më kurrë rradhë për të blerë një libër. Të lexoje Ismail Kadarenë nuk ishte vetëm një kënaqësi por ishte një detyrim ndaj kohës. Duke lexuar Ismailin ishe, duke mos e lexuar nuk ishe.Kjo ishte çështja. Kjo ishte koha. Kjo ishte Shqipëria”, ka shkruar Blushi në facebook.
Më poshtë gjeni shkrimin e plotë të Ben Blushit për Ismail Kadarenë:
Ismail Kadare kishte dhuntinë të përshkruante bukur edhe gjëra të shëmtuara dhe kjo e bëri atë të pazëvendësueshëm për të gjithë ne që kemi jetuar kohë shumë të shëmtuara.
Kur përpiqem ta krahasoj me diçka, mendoj se Ismail Kadare i ngjan një njeriu që jeton duke shpërndarë ëndrra.
Imagjinoni një vend të mbyllur, të lodhur, të izoluar, të rrënuar dhe pa shpresë, në të cilin një njeri shkruan gjatë gjithë ditës dhe natën, deri në mëngjes, hyn nëpër shtëpi dhe lë te koka e krevatit të secilit një ëndërr të shkruar.
Këto ishin librat e tij.
Kaq do mjaftonte që një shkrimtar të iki i qetë se e ka bërë punën e tij ndaj kombit në mënyrë të përkryer.
Ismail Kadare e futi kombin në borxh duke i dhënë më shumë shpresë dhe besim nga sa ai mund të treste, atëherë kur kombi nuk kishte pothuajse asgjë, kur nuk hante, nuk pinte, nuk besonte dhe nuk shihte dritë.
Librat e tij qëndronin mbi tavolinat bosh si uri, si etje, si ujë dhe si bukë.
Unë kurrë nuk do harroj sesi prisja me pasionin e një fëmije, të merrja librat e Ismail Kadaresë dhe që nga ajo ditë nuk kam mbajtur dhe ndoshta nuk do mbaj më kurrë rradhë për të blerë një libër.
Të lexoje Ismail Kadarenë nuk ishte vetëm një kënaqësi por ishte një detyrim ndaj kohës.
Duke lexuar Ismailin ishe, duke mos e lexuar nuk ishe.
Kjo ishte çështja. Kjo ishte koha. Kjo ishte Shqipëria.
Kur e kam njohur nga afër kam kuptuar edhe diçka që ngjyrat verbuese të letërsisë së tij nuk të lejojnë ta shohësh sa duhet. Ismail Kadare u mbrojt me vullnet, me kokëfortësi dhe me kurajo nga sëmundja e shkrimtarëve të mëdhenj : ai nuk u bë kurrë pesimist.
Ai besonte se bota do bëhej më e mirë, se njerëzit do bëheshin më paqësorë, se e ardhmja do ishte më e lumtur, se zilia do kishte fre dhe se e mira do ta mundte të keqen.
Ismail Kadare ishte një njeri që besonte se optimizmni është ilaçi i njerëzimit dhe jam i bindur se iku me këtë bindje.
Tani që ai nuk është më, mungesa e tij është më e madhe se ai vetë./ KultPlus.com
Ismail Kadare, romanet e të cilit i zbuluan botës shtypjen në Shqipëri, vdes në moshën 88-vjeçare.
Ismail Kadare, novelist e poeti shqiptar që futi vendin e vogël ballkanik në hartën e letërsisë botërore, ka vdekur sot në Tiranë në moshën-88 vjeçare.
Vdekja u konfirmua nga kreu i shtëpisë së tij botuese Onufri, Bujar Hudhri, i cili tha se ai pësoi arrest kardiak dhe vdiq në spitalin ku u dërgua në Tiranë.
Në karrierën e tij letrare prej më shumë se gjysmë shekulli, Kadare shkroi dhjetëra libra, koleksione poemash dhe tregime të shkurtra.
Ai u bë i famshëm me romanin e tij të parë në 1970, “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”, i cili u përkthye fillimisht në Frëngjisht dhe kritikët e quajtën ‘kryevepër’.
Kadare ka qenë disa herë i nominuar për çmimin Nobel por pa arritur ta marrë atë, duke konkuruar me emra të letërsisë si Gabriel García Márquez e Philip Roth.
New York Times shkruan se Kadare është krahasuar shpesh me Kafka, Kundera e Orwell. Në tre dekadat e para të karrierës së tij ai jetoi e shkroi në Shqipëri, kur vendi ishte nën diktaturën e ashpër të liderit komunist Enver Hoxha.
Për t’i shpëtuar persekutimit në vendin me rreth 6,000 disidentë politikë të ekzekutuar dhe 160 000 të dërguar në kampe përqendrimi, Kadare duhet të bënte kujdes në madh në shkrimet e tij.
Ai shërbeu për 12 në kuvendin e Shqipërisë dhe ishte anëtar i sindikatës së shkrimtarëve. Romani i tij “Dimri i Madh” konsiderohet si një nga portretizimet më të favorshme të diktatorit Hoxha dhe më vonë Kadare ka thënë se e shkroi të ta zbutur atë që ta shihte më sy të mirë.
Ndërsa në romane të tjera si “Pallati i Ëndrrave” (1981), shkrimtari në mënyrë subversive sulmonte diktaturën me anë të alegorise, satirës, legjendës e mitologjisë.
Kadare “është një interpretues i madh i psikologjisë dhe fizionomisë së shtypjes shtetërore”, shkruante Richard Eder në rrjetin The New York Times në 2002.
Pas studimeve në universitetin e Tiranës, Kadare fitoi një bursë për në universitetin Gorky në Moskë, të cilin më vonë e përshkruante si “një fabrikë dogmash në shkollën e realizimit socialist”. Romani i tij Gjenerali i Ushtrisë së vdekur e bëri atë të njohur në botë dhe në vitin 1965, autoritetet ndaluan tregimin e tij të dytë “Përbindëshi,” menjëherë pas publikimit në një revistë.
Fama e papritur e Kadare tërhoqi vëmendjen e diktatorit dhe për të zbutur mbikëqyrjen e regjimit Kadare thotë se shkroi “Dimrin e madh” në 1977), ku lavdërohej ndarja e ‘guximshme e Hoxhës me Bashkimin Sovjetik në 1961.
Kadare thotë se kishte tre mundësi zgjedhjeje: “Të mbronte besimet e tij, që do të thoshte vdekje, heshtje totale, apo t’i bënte një homazh regjimit në formë rryshfeti për ta lënë të qetë”.
Për të mbrojtur punën e tij nga manipulimi i regjimit në rast vdekjeje, Kadare thuhet se ka nxjerrë fshehurazi jashtë Shqipërisë dorëshkrimet e tij, duke ia dërguar publikuesit francez Claude Durand, i cili ka udhëtuar disa herë në Tiranë. Duke shkruar për të në 1997 në artikujt e New York Review of Books, historiani i Oxford, Noel Malcolm, vlerësonte intensitetin e atmosferës së Kadare, por kritikonte refuzimin e kritikave.
Malcolm paralajmëronte Kadare se “autori proteston shumë dhe redaktimet e volumeve të tij vetëpromovuese, mund të dëmtojnë reputacionin e tij me kritikët”. Ai shtonte se punimet më të mira të Kadare ishin shkruar “në një tjetër kontekst, më njerëzor e më mitik nga çdo tip arti ideologjik”.
Ndërsa në një përgjigje të vrazhdë Kadare akuzonte Malcolm për ‘arrogancë kulturore’ ndaj autorit të një vendi të vogël. “të flasësh kështu me një shkrimtar të vendi të vogël është mentalitet kolonialist”, ishte përgjigjur Kadare në ‘New York Review of Books’.
Pas rënies së komunizmit Kadare vijoi të shkruante për terrorin komunist, duke i përshkruar shqiptarët që jetonin në Evropën e shekullit të 21, si të ndjekur nga makthet e gjakmarrjes , legjendat e mitologjia.
Opinionisti Charles McGrath shkruante në ‘The Times’ në 2010 se Kadare nuk shkruan dot “asgjë që të mos jetë interesante.”/New York Times/
Akademia e Shkencave dhe e Arteve të Kosovës ka shprehur ngushëllime me rastin e vdekjes së anëtarit të jashtëm të saj, dhe shkrimtarit të shquar Ismail Kadare.
Në një komunikatë për media AShAK ka thënë se Ismail Kadare ishte personaliteti qendror i kulturës shqiptare në gjysmën e dytë të shek. XX.
“Me pikëllim të thellë morëm lajmin e trishtuar se sot është ndarë nga jeta shkrimtari Ismail Kadare, emblema e letërsisë bashkëkohore shqipe, njëri nga shkrimtarët më të mëdhenj dhe më të njohur të letërsisë europiane, kandidat i shumëfishtë për çmimin Nobel dhe fitues i shumë çmimeve dhe mirënjohjeve ndërkombëtare, vepra e të cilit është përkthyer në më shumë se dyzet gjuhë të botës”, thuhet në komunikatë.
Më poshtë gjeni shkrimin e plotë të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës për vdekjen e Kadaresë:
Ndërroi jetë shkrimtari Ismail Kadare, anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës
Të mërkurën, më 3 korrik 2024 në orën 11, në ambientet e Akademisë mbahet mbledhje komemorative në respekt të veprës së Kadaresë
Me pikëllim të thellë morëm lajmin e trishtuar se sot është ndarë nga jeta shkrimtari Ismail Kadare, emblema e letërsisë bashkëkohore shqipe, njëri nga shkrimtarët më të mëdhenj dhe më të njohur të letërsisë europiane, kandidat i shumëfishtë për çmimin Nobel dhe fitues i shumë çmimeve dhe mirënjohjeve ndërkombëtare, vepra e të cilit është përkthyer në më shumë se dyzet gjuhë të botës.
Përveç si shkrimtar, Ismail Kadare ishte personaliteti qendror i kulturës shqiptare në gjysmën e dytë të shek. XX, protagonist i zhvillimeve më të përparuara në letërsinë shqipe gjatë kësaj periudhe. Lindi në Gjirokastër, studioi gjuhë dhe letërsi shqipe në Universitetin e Tiranës dhe letërsi botërore në Moskë. Fillimet letrare të Kadaresë janë kryesisht në poezi (“Frymëzime djaloshare”, 1954; “Ëndërrimet”, 1957; “Shekulli im”, 1961; “Përse mendohen këto male”, 1964; “Motive me diell”, 1968; “Koha”, 1976). Me emrin e tij lidhet ardhja në letërsi e “brezit të viteve 1960”, që solli një frymë emancipimi të përgjithshëm në kulturën kombëtare. Vepra e parë e rëndësishme e Kadaresë është romani “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” (1963), që është një pikë kthese në prozën moderne shqiptare. Në prozën e tij, Kadare e vështron të shkuarën jo vetëm si histori qëndrese heroike, por si histori mbijetese të identitetit shqiptar. Pasojnë romanet: “Prilli i thyer”, “Kamarja e turpit”, “Pashallëqet e mëdha”, “Muzgu i perëndive të stepës”, “Vit i mbrapshtë”, “Shkaba”, “Spiritus”, “Hija”, “Pasardhësi”, ku vihen përballë vlerat e jetës dhe çmimi i vdekjes. Romani “Kush e solli Doruntinën” (1979) solli te lexuesi ringjalljen e baladave të hershme shqiptare, ndërkaq “Kronikë në gur” (1971) është romani i dytë i Kadaresë që trajton temën e luftës antifashiste. Romani “Kështjella” është quajtur “roman historik”, por dhe “roman i heroit të papranishëm”. Autori arrin të ngrejë në këtë roman kultin e bashkësisë në vend të kultit të heroit të përveçëm. Romanet e Kadaresë me temë nga historia, të shkuarën e kanë kryesisht si një shkas për të sotmen. Nocioni i kështjellës është i pranishëm edhe te “Prilli i thyer” (kulla e ngujimit); te “Krushqit janë të ngrirë”, te “Ndërtimi i piramidës së Keopsit”, te “Piramida”, ndërsa nocioni i urës gjendet tek “Ura me tri harqe”, “Kush e solli Doruntinën”, “Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut”, “Kushëriri i engjëjve”. Romani “Dimri i vetmisë së madhe”, që u botua më 1973, trajtohet tema e konfliktit me sovjetikët. Romani tjetër “Koncert në fund të dimrit”(1987), trajton temën e konfliktit me kinezët. Romani “Nëpunësi i pallatit të ëndrrave” (1979) përfaqëson veprën më problematike dhe më mospajtuese të Kadaresë me realizmin socialist. Thelbi i romanit është alegoria politike antitotalitariste, duke marrë shkas prej mënyrës së funksionimit të ish-Perandorisë Osmane.
Ndërkaq, letërsia e Kadaresë pas vitit 1990 bart të njëjtat tipare thelbësore të asaj të mëparshme: frymën etnografike dhe shpërfaqjen e identitetit shqiptar.
Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës më 1991 e zgjodhi Kadarenë anëtar të jashtëm të saj, për kontributin e çmuar në fushën e letërsisë.
Me këtë rast Akademia iu shpreh ngushëllime të thella familjes Kadare, shkrimtarëve, miqve të shumtë dhe institucioneve kulturore dhe shtetërore të Republikës së Shqipërisë dhe të Kosovës.
Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, të mërkurën, më 3 korrik 2024 në orën 11:00, mban mbledhje komemorative në nderim të veprës dhe personalitetit të Ismail Kadaresë./ KultPlus.com
Akademia e Shkencave të Shqipërisë ka shprehur ngushëllime për vdekjen e shkrimtarit më të madh shqiptar, Ismail Kadare.
AShSh përmes një komunikate për media ka thënë Ismail Kadare ishte një autoritet moral për popullin shqiptar, një institucion krijimi dhe mendimi, një referencë themelore për jetën e tij.
“Me pikëllim të thellë në zemër njoftojmë ikjen pa kthim të prijësit historik të letërsisë shqipe prej më shumë se shtatë dekadash; anëtarit të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë; anëtarit të Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike të Francës; anëtarit të jashtëm të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës; anëtarit të jashtëm të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Malit të Zi”, thuhet në komunikatë.
Më poshtë, KultPlus ju sjell shkrimin e plotë të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dedikuar shkrimtarit të madh Ismail Kadare:
Me pikëllim të thellë në zemër njoftojmë ikjen pa kthim të prijësit historik të letërsisë shqipe prej më shumë se shtatë dekadash; anëtarit të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë; anëtarit të Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike të Francës; anëtarit të jashtëm të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës; anëtarit të jashtëm të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Malit të Zi; fituesit të çmimeve letrare më të rëndësishme në Europë e në Botë (“International Booker Man Prize”, “Prince of Asturias Award”, “Jerusalem Prize”, “Neustadt International Prize”, “Nonino”, “Park Kyong-ni”); personalitetit që u nderua mirënjohjet më prestigjioze në Shqipëri e jashtë vendit, në të gjitha kontinentet; shkrimtarit Ismail Kadare, mikut tonë të pazëvendësueshëm, akademikut që e mbushi me kuptim dhe e lartësoi këtë titull të lartë, me veprën e të cilit u rritën e u formuan dhjetëra breza në Shqipëri e kudo që flitet gjuha shqipe.
Ismail Kadare u lind në Gjirokastër më 28 janar 1936. Qyteti i lindjes e ndoqi përjetësisht kudo që ai jetoi e shkroi, në Perëndim e në Lindje, duke u bërë pjesë e pandashme e krijimtarisë së tij në të gjitha fazat e jetës. Me një opus letrar që përmban mbi 70 vepra, në të gjitha llojet e nënllojet e letërsisë, eseistikës dhe publicistikës, të panumërta në botime e ribotime, Ismail Kadare ka zënë e do të ketë kryet e vendit në historinë e letërsisë shqipe.
Ismail Kadare është tashmë një figurë identiteti për popullin shqiptar, krahas figurave të tilla si Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, Ismail Qemali e Nënë Tereza. Largimi fizik i tij është pa dyshim humbja më e madhe e letërsisë shqipe; është një humbje e madhe e letërsisë europiane dhe të asaj botërore; humbje e rëndë për akademizmin shqiptar e europian. Ikja e tij është e pangushëllueshme për Akademinë e Shkencave, për letërsinë shqipe dhe ekuilibret e saj, për gjuhën shqipe dhe folësit e saj, për letërsinë europiane e botërore. Letërsisë shqipe do t’i mungojë kryemjeshtri, letërsisë europiane do t’i mungojë zëdhënësi i një kombi e një rajoni; qytetërimit tonë do t’i mungojë shqiptuesi i kumteve të mëdha.
Ismail Kadare është bërë pjesë e vetëdijes qytetare dhe morale të popullit shqiptar, program njohjeje për të huajt të botës së tij, përurues i vlerave më të larta krijuese të vendit të tij. Ai është shkrimtari më i rëndësishëm i letërsisë shqipe që prej fillimeve dhe përgjatë pesë shekujve të jetës së saj. Vepra e tij i ka kaluar me kohë kufijtë e Shqipërisë, të letërsisë dhe gjuhës shqipe, të botës shqiptare, dhe është bërë pjesë cilësore në trashëgiminë e letërsisë botërore.
Për dekada me radhë vepra e Kadaresë ishte burim informacionin për Botën lidhur me realitetin shqiptar krejt të mbyllur. Sot kjo vepër shërben si një pasaportë identiteti dhe si një histori alternative e popullit shqiptar përgjatë shekujve dhe sidomos në kohërat e reja. Njohës dhe interpretues i miteve dhe kodeve tradicionale, njohës i vlerave europiane po aq sa dhe i kufizimeve në të kuptuarit e njeriut shqiptar, ai dekodifikoi dhe i shërbeu “lexuesit tjetër” nyjat më të ndërlikuara të së shkuarës dhe së sotmes së popullit të vet. Shkroi në kushtet e kufizimeve të rrepta ideologjike, u bë dritare për të parë dhe program për të lexuar Perëndimin dhe për t’u njohur prej tij; u dha liri njerëzve kur nuk kishte liri; i provoi të gjitha fazat e raporteve kritike me pushtetet, prej entuziazmit e besimit futurist tek dyshimi, prej dyshimit tek kontestimi, prej kontestimit në refuzim e prej refuzimit në disidencë letrare, duke shkruar letërsi normale në kushte historike jonormale.
Letërsia e I. Kadaresë e ka ndërkombëtarizuar kulturën shqiptare në shkallë europiane e botërore. Gjuhët me të cilat ka folur letërsia e tij janë mbi 50 dhe numri i titujve të botuar e ribotuar jashtë gjuhës amtare është mbi 1500. Vepra e tij studiohet në universitete në kuadër të historisë së letërsisë europiane dhe të asaj botërore. Shkencës së albanologjisë tashmë i është shtuar një degë e re, ajo e kadareologëve, e studiuesve dhe përkthyesve të veprës së tij. Nën ndikimin e kësaj dege të re edhe vendi i gjuhës shqipe në universitete është rritur, me hapjen e katedrave dhe njësive të reja, që nga Japonia në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, që nga Franca në Rusi. Sot vepra e Kadaresë përkthehet e studiohet edhe në ndonjë vend ku ka pasur kufizime.
Vepra e Kadaresë prej vitesh dhe në vazhdimësi nderohet me çmimet më të larta që jepen për merita letrare, duke u dalluar në rang botëror edhe kundrejt veprave të shkruara në kushte lirie. Ai e ka fituar “garën” me shkrimtarët homologë në Botë, me letërsinë e shkruar në demokraci. Për këtë vepër fjalën e fundit e kanë thënë dhe e thonë lexuesit e kësaj vepre, që gjenden tashmë në të gjitha kontinentet, duke u shtuar vazhdimisht bashkë me shtimin e gjuhëve të përkthimit. Vepra e Kadaresë renditet tashmë krahas kryeveprave të pavdekshme të letërsisë botërore, që nuk njohin epokë, por bëjnë epokë.
Ismail Kadare është dhe do të mbetet një autoritet moral për popullin shqiptar, një institucion krijimi dhe mendimi, një referencë themelore për jetën e tij. Vepra që ai ka krijuar është e lidhur me çështje thelbësore të botëkuptimit shqiptar e ballkanas, të ndërveprimit të kulturave dhe vlerave qytetare të rajonit, të evoluimit të identiteteve historike e kulturore. Ajo është një dritare e rëndësisë parësore për të njohur edhe psikozat dhe komplekset e popujve të Europës Juglindore, aspiratat e vërteta të tyre.
Letërsia e Kadaresë do të lexohet e vlerësohet në vazhdimësi, pasi mesazhet e veprës që ka krijuar, fuqia e fjalës dhe e mendimit të tij, e bëjnë këtë vepër gjithnjë të kohës dhe tërheqëse për lexuesit e saj.
Për Akademinë e Shkencave të Shqipërisë Kadare ka qenë dhe do të mbetet emblemë e saj, krahas vendit që ai ka zënë me plot meritë në shumë akademi dhe universitete brenda e jashtë vendit, ku është nderuar me titullin akademik “doctor honoris causa”.
Akademia e Shkencave u shpreh ngushëllimet e veta në këtë çast të rëndë familjes së shkrimtarit Ismail Kadare: Helenës dhe dy vajzave, Gresës e Besianës; lexuesve e studiuesve të panumërt të veprës së tij; bashkësisë akademike e botës universitare; përkthyesve e shqipëruesve kudo në Botë, miqve, admiruesve dhe simpatizantëve të veprës së tij.
Emri dhe vepra e Ismail Kadaresë do të jenë përjetësisht të pranishme në jetën e shqiptarëve dhe të gjithë Botës.
