Këtu e 79 vjet më parë, më 28 nëntor 1941, shqiptarët e Maqedonisë do të kishin për herë të parë bustin e Gjergj Kastriotit-Skënderbeu.
Në rrethanat që pasuan bashkimin e një pjese të madhe të Kosovës, si dhe disa qyteteve shqiptare të Maqedonisë Perëndimore me “Mbretninë e Shqipnisë”, disa prefektura, siç quheshin zyrtarisht pushtetet lokale të kohës, filluan përpjekjet për të spikatur elementin shqiptar në “tokat e lirueme”.
Sipas një dokumenti të kohës, të ruajtur në Arkivin Qendror të Shtetit, nënprefektura e Kërçovës, me rastin e Ditës së Flamurit, do të rrezonte bustin e mbretit serb Petar dhe do ta zëvendësonte atë me “Skënderbeun” e punuar nga Odhise Paskali.
Sipas një shkrese që mban datën 2 dhjetor 1941 drejtuar autoriteteve qendrore të “Mbretërisë shqiptare”, nënprefekti i Kërçovës, Eqerem Telhaj, njoftonte kremtimin solemn të përvjetorit të pavarësisë.
“Dita e njizet e tetë nanduerit, përvjetori i pa mvarsis kombëtare u kremtue në kët qendër dhe në krahinë me atë somemnitet dhe me atë thjeshtësie që e lypin çasti dhe rrethanat. Nuk u vërtetue as nji ngjarje që mund të prishte rregullin dhe kuptimin e ditës. Populli i Kërçovës me autoritetet Civile dhe usharake muern pjesë me enthuzjasmë të disiplinuar në manifestimet dhe ceremonitë që u zhvilluen në dy faltoret”, telegrafonte Telhaj, gjirokastriti të cilin autoritetet e Tiranës e kishin ngarkuar me organizimin e jetës administrative në tokat e çliruara shqiptare.
Sipas telegramit, popullata e gjithë krahinës dhe qytetit, për të nderuar ditën historike, “çfaqi një bust përmendore të Skënderbeut”.
“Ky bust i skalitur prej skulptorit kombëtar Odhise Paskalit u ngrit në vendin ku deri at ditë qëndronte busti përmendore i Pjetrit të parë të Serbies, i cili ish ngrehur në kohën e sundimit Serbë në kopshtin e kalas që ngrihet përmbi qytet. Shpenzimet u përballuan nga populli i qytetit e i krahinës, i cilli me nji spontanitet i denjë për admirim mblodhi me anën të nji nënshkrimi popullor shumën e nevojshme për blemjen e Monumentit të vogël. Busti në fjalë u suell nga Tirana nga nji Komisjon i zgjedhur nga parija e vendit në të cillën merrte pjesë nji antarë i këshillit Bashkijak”, thuhet në shkresën e nënshkruar nga Telhaj.
“Përmendorja në fjalë mbriti në këtë qytet bashkë me autorin Prof. Paskali, në mbrëmje të ditës 27 dhe para dreke të 28 Nanduerit u vendos në pjedistalin ku ngrihesh busti i Pjetrit të Serbies. Në zbulimin muernë pjesë gjith autoritetet civile e ushtarake, Nëpunësat e shtetit, organizat e djelmërisë, fëmiet e Shkollës dhe popullata e qytetit”.
Shkresa në vazhdim bën të ditur se nënprefekti i Kërçovës mbajti një fjalim të shkurtër, gjatë të cilit theksoi rëndësinë e ditës historike. Me këtë rast, sipas tij, në Kërçovë ishte parë “e arsyeshme dhe e domosdoshme” edhe zëvendësimi i një pllake të mermertë në qendër të qytetit, që përkujtonte hyrjen e trupave serbe në vitin 1912, me një pllakë tjetër që përkujtonte ditën e hyrjes së trupave italiane e shqiptare në Kërçovë.
“Mbas ksaj ceremonije të thjeshtë, në të cilin mbaji nji fjalim të shkurtën Kryetar’i i Bashkisë së vendit, u titullua nji rrugë e qytetit me emnin të Kolonel Barbarulit, i cili qe i pari komandant i fuqive Italjane që për të parën herë pat nderin të hyjë në kët qytet. Populli Kërçovës si sheje mirënjoftjeje desh të çfaqi me këtë gjeste kujtimplotë ndaj Komandantit të çquarë Italjan dashrinë dhe kujtimin e tije për nji oficjer që për veç ça u tha ma parë, ka zhvilluer gjatë tre muajve (kur pushtet civile ishin në dorë të autoriteteve ushtarake) një veprimtari të jashtëzanondëshme në dobi të popullatave Shqiptare dhe të qeverisë Mbretnore Shqiptare”.
Sipas Telhajt, vendosja e bustit të Gjergj Kastriotit afirmoi “vullnetin e popullit të mbrojë të drejtat e veta dhe veçanërisht autoritetin e Qeverisë shqiptare”, ndërkohë që vinte në dukje edhe qëndrimin e popullatës sllave ndaj këtyre veprimeve.
“At ditë nji grup prej elementash reprezentativ Serbe dhe Bullgarësh duke komentuare zhvillimin e ceremonive dhe ngritjen e bustit, u shprehën në këtë mënyrë: ‘Tani me të vërtetë këtu qenka Shqipërie! Qe kurse ngrihet Skënderbeu d.m.th. këtu mbeti përgjithnjë Shqipnia’”.
Nënprefekti Telhaj vinte në dukje se ngritja e bustit “enthuzajzmojë dhe ngriti jashtëzakonisht moralin dhe ndjenjën patriotike të elementit Shqiptarë dhe dobësoj pretezat dhe shpresat e atyne që shpresojnë rikëthimin e Serbeve ose ardhjen e Bullgraëvet”.
“Nji tjetër gjest që tregon enthuzjazmin dhe gëzimin e Shqiptarvet u shprehë prej nji katundrarit plak i cili kur doli në dritë figura madhështore e Kastriotit me sye të lotur thirri: ‘Sod edhe unë do t’a heq xhokën e zezë, nuk mbajë më zie pse u lirue Shqipërija dhe u ringjallë Skënderbeu!’”, përfundonte telegrami i datës 2 dhjetor 1941./zhurnal/ KultPlus.com