Edvard Kocbek (1904 – 1981), poet dhe partizan slloven.
NUK KAM BËRË LOJË ME FJALË
Nga Edvard Kocbek
Nuk kam bërë lojë me fjalë
që kanë kuptim, tash do të doja ta dorëzoj veten
në lojëra të rrezikshme fjalësh që nuk nënkuptojnë asgjë
dhe janë mister edhe për vetveten. Liria është
liria e tmerrshme e asgjësë. Cilën anë
do ta zgjedh tash që ka ardhur momenti
vendimtar? Deri tash kam luajtur, por tash e tutje,
i fshehur në tokë, do të shqiptoj
fjalë të panjohura përmes epokash, mbase
përmes përjetësisë…
Shënim biografik
Më 1951 Kocbek kishte botuar librin me novela ‘Strah in pogum’, e cila ishte sulmuar egërsisht nga establishmenti dhe përdorur si pretekst për përjashtimin e tij nga jeta publike. Rreth një decenie jeton i papunë dhe pa mundur të botojë asgjë. I bëhen presione të ndryshme psikologjike: shtëpia e tij e lindjes në Sveti Jurij demolohet pa asnjë shkak; gjatë një shëtitjeje me familjen ia zhdukin arkivin personal; iamzhet e tij zhduken nga fotografitë zyrtare të manifestimeve partizane dhe të pasluftës. Gjatë kësaj periudhe të heshtjes së detyruar përkthen autori si Balzac, Mauriac, Maupassant dhe Saint-Exupéry.
Në vitet e para të të gjshtëdhjetave, pas rënies së ndikimit të Edvard Kardelit, armikut kryesor të poetit në brendinë e establishmentit komunist slloven, i lejohet të botojë, madje edhe fiton çmime të rëndësishme letrare; sidoqoftë vazhdon të mbikëqyret dhe t’i bëhen presione psikologjike.
Përkthehet në shumë gjuhë të huaja.
Më 1975 revista letrare sllovene e Triestes, ‘Zaliv’, boton një intervistë, të redaktuar nga shkrimtarët me origjinë nga pakica sllovene në Itali, Boris Pahor dhe Alojz Rebula, ku e dënon në mënyrë eksplicite masakrën e ‘domobrancëve’, pra vrasjen e rreth 12.000 milicianëve sllovenë në fund të LIIB. Intervista shkakton tërmet në Jugosllavinë komuniste dhe një fushatë sistematike të përgojimit kundër poetit. Kecbek do të ndihet më i sigurt vetëm pas intervenimit të fituesit të çmimit Nobel Heinrich Böll, mik i poetit, i cili e denoncon publikisht keqtrajtimin psikologjik që po i bëhej poetit.
Ndikimi i Kecbekut në letërsinë sllovene është tejet i madh. Fillimisht ndër ta edhe Boris Pahor. Por Kocbek bëhet figurë qendrore vetëm në vitet gjashtëdhjetë dhe shtatëdhjetë, duke u bërë referenca kryesore letrare dhe morale e gjeneratës së re të shkrimtarëve si Drago Jančar, Tomaž Šalamun, Dane Zajc, Jože Snoj, Dominik Smole, Gregor Strniša. (Wikipedia).
***
Poezi që kemi sjellë këtu është një papërfunduar, në të cilën poeti kishte qenë duke punuar në ditët e fundit të jetës së tij.
Megjithëse tingëllon si një poezi fatthënëse, e përforcuar sigurisht nga pjesa e parë e vargut të tetë «i fshehur në tokë», që do të sugjeronte se poeti tash e tutje do ta bëjë atë lojë fjalësh, të dëshiruar me aq zjarr, nga varri, është thjesht një zgjerim, ose rirrëfim, rikonfirmim, i domethënies së vërtetë të poezisë: kumbim «përmes epokave», «mbase përjetësisë».
Në të vërtetë, do të mund të lexohej edhe si referencë në të kaluarën e tij të dhimbshme, ku ishte heshtur, keqtrajtuar përndjekur dhe për rrjedhojë, në vetminë e tij, do të ketë bluar (po bluan dhe do të bluajë) në mendje fjalët më të panjohura, që do ta mposhtin sistemin keqdashës dhe do të ushtojnë në përjetësi.
/Marrë nga: Nothing Is Lost: Selected Poems (Princeton, Oxford: Princeton University Press, 2004) /Gazeta Express/ KultPlus.com
