Është ndarë nga jeta në moshën 95-vjeçare, Nexhmedin Doko, kompozitori i shquar, autor i shumë këngëve të muzikës së lehtë dhe teksteve shkollorë.
Nexhmedin Doko lindi në vitin 1929, në qytetin e Beratit. Në vitin 1950 përfundoi me rezultate të larta Liceun Artistik “Jordan Misja” në Tiranë. Prof. Doko ishte “produkt” i Konservatorit të njohur rumun “Ciprian Porumbescu” (kompozitori i muzikës së himnit kombëtar), ku vijoi studimet në dirigjim dhe kompozim (1958-1962).
Kompozimet e tij janë interpretuar nga këngëtarë të njohur si Vaçe Zela, Gaqo Çako, Ramiz Kovaçi, Zija Çela etj. Ka marrë pjesë në disa nga festivalet e këngës ku ka fituar edhe çmime. Krijime të Nexhmedin Dokos janë midis të tjerave këngët “Kur jam pranë teje”, “Rini e Zjarrtë, etj., si edh e operetën “Dritë dhe këngë”. Gjithashtu Nexhmedin Doko ka shkruar edhe tekste mësimore muzike. Pas goditjeve të sistemit komunist në fushën e artit dhe kulturës (1973-1974), Nexhemdin Doko u mënjanua thuajse totalisht nga sistemi, në kuadër të luftës famëkeqe së klasave dhe shumë nga krijimet e mëpasshme të tij nuk patën fatin të bëheshin publike, duke e lënë të cunguar CV-në e tij muzikore, fat i hidhur që shoqëroi shumë krijues e artistë të spikatur që jetuan në periudhën e diktaturës komuniste.
Pjesë nga krijimtaria e Nexhmedin Doko
Rini e zjarrtë – Festivali i XIII-të i këngës RTSH – 1974 Takim i brezave – Festivali i XII-të i këngës në RTSH – 1973 Festë në malësi – Festivali i VI-të i këngës në RTSH – 1967 Kur jam pranë teje – Festivali i IV-t i këngës në RTSH – 1965 Kthim nga fusha – Festivali i III-të i këngës në RTSH – 1964 Nëse ti mua më pyet – Festivali i II-të i këngës RTSH – 1963 Kënga e Inxhinieres – Festivali i I-rë i këngës RTSH – 1962 Opereta “Dritë dhe këngë”. / KultPlus.com
Franz Peter Schubert lindi më 31janar 1797 – ishte një kompozitor austriak. Ai shkroi rreth 600 melodi, nëntë simfoni duke përfshirë të famshmen “Simfoninë e papërfunduar” muzikë liturgjike, opera, muzikë të rastësishme dhe muzikë solo për piano. Sot shënohet 195 vjetori i vdekjes së tij.
Schubert ka lindur në një familje muzikantësh, dhe ka marrë trajnim formal muzikor në fëmijërinë e tij. Ndërsa Schubert kishte një rreth i ngushtë i shokëve dhe bashkëpunëtorëve të cilët admiruar puna e tij (në mesin e tyre të shquar këngëtari Michael Johan Vogl), vlerësimi muzikës së tij gjatë jetës së tij ishte i kufizuar. Ai nuk ishte në gjendje për të siguruar punë adekuate të përhershme, dhe për shumicën e karrierës së tij ai u mbështet tek miqtë dhe familja. Ai bëri disa të holla prej veprave të publikuara, dhe herë pas here dha mësim privat muzikorë.
Ai vdiq në moshën tridhjetë e një vjeçare pas një sëmundjeje të shkurtër të pakonfirmuar. Interesi në punën e Schubert u rrit në mënyrë dramatike në dekadat e pas vdekjes së tij. Kompozitorë si Franz Liszt, Robert Schumann dhe Felix Mendelssohn zbuluan, mblodhën, dhe botuan veprat e tij në shekullin e 19, ashtu si muzikologu Sir George Grove. Franz Schubert tani konsiderohet të jetë një nga kompozitorët më të mëdhenj. Schubert ka lindur në Himelfordgund (tani një pjesë e Alsergrund), Vjenë më 31 janar 1797. Babai i tij, Theodore Franz Schubert, bir i një fshatari moravian, ishte një pedagog i famullisë, nëna e tij, Elisabet Vietz, ishte e bija e një bravandreqës master Silesian, dhe kishte qenë edhe një shërbëtore për një familje vjeneze para martesës së saj. Nga 14 fëmijë të Theodor Francit (një fëmijë i paligjshëm ka lindur në 1783), nëntë vdiqën në foshnjëri, pesë shpëtuan. Babai i tyre ishte një mësues i njohur, dhe shkollën e tij në Lihtental, në një pjesë e qarkut të Vjenës, u mirëprit. Ai nuk ishte një muzikant me famë apo me trajnime formale, por ai i mësoi djalit te tij disa elemente të muzikës. Shtëpia në të cilën ishte lindur Schubert, sot rrugës Nusdorfer 54, në rrethin e 9 të Vjenës. Në moshën 5, Schubert filloi të marrë mësim të rregullt nga babai i tij dhe një vit më vonë u regjistrua në shkollën e babait të tij në Himelpfordgund. Mësimet formale te tij muzikore gjithashtu filluan në të njëjtën kohë. Babai i tij vazhdoi për t’i mësuar atij bazat e violinës, dhe Ignaz vëllai i tij i dha mësimet e pianos. Në moshën 7 vjeqare, Schubert filloi të marrë mësime nga majkëll Holzer, organist në kishën lokale dhe mjeshtër kori. Mësimet Holzer duket se kanë konsistuar me biseda dhe shprehje të admirimit dhe djali fitoi njohje më tepër prej tij me shoqëruesin miqësor për nxënës që kanë marrë atë në një depo fqinje piano, ku ai kishte mundësi për të ushtruar mbi instrumentet më të mirë. Ai gjithashtu ka luajtur në telat e violës, me vëllezërit Ferdinand dhe Ignaz për violinë dhe babai i tij në violinqel. Schubert shkroi shumë vepra për kuartet harqesh. Schubert më parë erdhi në vëmendjen e Antonio Salieri, atëherë autoriteti kryesor i Vjenës muzikore, në 1804, kur talenti i tij vokale ishte i njohur. Në tetor 1808, ai u bë një nxënës në Stadtkonvikt (seminar Imperial) nëpërmjet një bursë kori. Në Stadtkonvikt, Schubert u prezantua me një simfoni te Mozartit. Ekspozimin e tij në këto pjesë dhe kompozime të ndryshme të lehta, kombinuar me vizitat e tij të rastit në opera vendosën themelet për njohuri më të madhe të tij muzikore. Një frymëzim i rëndësishëm muzikor erdhi nga këngët e Johann Rudolf Zumsteeg, i cili ishte një kompozitor i rëndësishëm i kohës. Miqësia e Schubertit me Spaun filloi në Stadtkonvikt dhe qëndroi gjatë gjithë jetës së tij.
Ndërkohë, aftësitë gjeniale te tij filloi ti tregojë në kompozimet e tij. Schubert ishte lejuar herë pas here për të udhëhequr orkestra në Stadtkonvikt, dhe Salieri vendosi për ta stërvitur atë privatisht për kompozime dhe teori në këto vite. Kjo ishte fillesë e parë për atë orkestër amatore për të cilën, vite më vonë, shumë kompozime të tij ishin shkruar. Gjatë pjesës tjetër të qëndrimit të tij në Stadtkonvikt ai shkroi një pjesë të mirë të muzikës kamertale, këngë të ndryshme, disa pjesë të ndryshme për piano etj.Në fund të vitit 1813 ai u largua nga Stadtkonvikt, dhe u kthye në shtëpi për studime në Normalhaupshule për të trajnuar si një mësues. Në vitin 1814 ai hyri në shkollën e atit të tij si mësues i nxënësve ri. Për më shumë se dy vjet qëndroi në këtë punë të rëndë, të cilën ai e kreu me sukses.Ai vazhdoi të marrë mësime private në përbërje nga Salieri, i cili bëri më shumë për trajnime muzikore të Schubertit sesa ndonjë prej mësuesëve të tij të tjerë.
Në 1814 Schubert u takua me një soprano te re të quajtur Tereza Grob, vajza e një prodhuesi të mëndafshit . Disa nga këngët e tij Regina ishin të përbërë për zërin e saj, dhe ajo gjithashtu performoi në premierën Mesha e tij të parë në tetor 1814. Në 1994 muzikologjia Rita Steblin zbuloi peticionin e martesës së Schubert në kishën Lichtental. Ky dokument tregon se Schubert kishte qëllim të martohej me Grob, por ishte i penguar nga ligji më 1815. Në nëntor të vitit 1816, pas dështimit për të fituar një pozicion në Laibach, Schubert dërgoi një përmbledhje të këngëve Grobit, të cilat ishin mbajtur nga familja e saj në shekullin e 20-të.
Viti më pjellor i Schubertit ishte ndoshta në vitin 1815. Ai kompozoi mbi 20.000 masa muzikore, më shumë se gjysma e të cilave ishte për orkestër, përfshirë nëntë vepra të kishës, një simfoni, dhe rreth 140 melodi. Në atë vit ai u prezantua edhe për Anselmi Hüttenbrenner dhe Franz von Schober, të cilët i bëri miqtë e tij të përjetshëm. Një tjetër mik i tij, Johann Mayrhofer, u prezantua atij nga Spaun në 1814.
Ndryshime të rëndësishme kanë ndodhur më 1816. Schober, një student i familjes së mirë, ftoi Schubertin në një dhomë bashkë me të në shtëpinë e nënës së tij. Propozimi ishte veçanërisht i përshtatshëm, për Schubertin kishte bërë vetëm kërkesë të pasuksesshme për postin e dirigjent në Laibach, dhe ai kishte vendosur gjithashtu të mos rifillojë mësimdhënien në shkollën e atit të tij. Deri në fund të vitit ai u bë një mysafir i Schoberit. Për një kohë ai u përpoq të rrisë ekonominë e shtëpisë duke dhënë mësime te muzikës, por ata ishin braktisur shpejt, dhe ai iu kushtua kompozimeve. “Unë kompozoj çdo mëngjes, dhe kur një pjesë është bërë, filloj një tjetër”. Gjatë këtij viti, ai u përqendrua në veprat orkestrale dhe korale, edhe pse ai gjithashtu vazhdoi të shkruaj melodi. Pjesa më e madhe e kësaj pune ishte e pabotuar, por dorëshkrimet dhe kopjet qarkulluonin midis miqve dhe admiruesve.
Në fillim të 1817, Schober njohu Schubertin me Johann Michael Vogl. Vogl, për të cilin Schubert vazhdoi të shkruaj një këngë shumë të madhe, u bë një nga ithtarët kryesorë vjenez të Schubertit në qarqet muzikore. Ai gjithashtu u takua me Jozef Hütenbrener i cili gjithashtu ka luajtur një rol në promovimin e muzikës së Schubertit. Këto dhe një rreth në rritje të miqve dhe muzikantë, u bë përgjegjës për nxitjen, mbledhjen dhe, pas vdekjes së tij, ruajtjen e punës së tij. Në fund të vitit 1817, i ati i Schubertit fitoi një pozicion të ri në një shkollë në Rossau (jo larg nga Lichtental). Schuberti iu bashkua me gjysmë zemre babait të vet dhe mori detyrat e mësimdhënies atje. Në fillim të vitit 1818 ai u refuzua për anëtarësim nënë bashkësinë e miqve të muzikës, dicka që mund ta conte përpara karrierën e tij muzikore. Megjithatë, ai filloi të fitojë më shumë nga lajmet e shtypit, dhe nga performanca e parë publike e një vepre laike, e poashtu mori vlerësim nga shtypi në Vjenë dhe jashtë vendit.
Schubert kaloi verën e vitit 1818 si mësues i muzikës në familjen e Count Johan Karl Esterhazi në vilën e tyre në Zeliz, Hungari. Detyrat e tij janë relativisht të lehta (piano mësimdhënës dhe të të kënduarit për të dy vajzat, Mari dhe Karoline), dhe e paguanin relativisht mirë. Si rezultat, ai për fat të mirë vazhdoi të kompozoj gjatë kësaj kohe. Në kthimin e tij nga Zeliz, ai filloi të banojë me Mayrhofer (shoku i tij). Ai çoi në Zeliz një sërë kompozimesh duet për piano.
Schubert dhe katër shokët e tij u arrestuan nga policia austriake e fshehtë, të cilët ishin të dyshimtë të çdo lloji të tubimit studentore. Një nga miqtë e Schuberit, Johan Sen, ishte vënë në gjyq, i burgosur për më shumë se një vit. Të katër të tjerët, duke përfshirë Schubert, ishin “qortuar ashpër”, për “fyerje kundër [zyrtarëve] me gjuhë fyese dhe përbuzurje”. Përderisa Schuberti nuk pa përsëri Senin, ai ka vendosur disa nga poemat e tij, “Selige Welt” dhe “Schwanengesang”, për muzikë. Incidenti mund të ketë luajtur një rol në rënien e tij me Mayrhofer, me të cilët ai jetonte në atë kohë. / KultPlus.com
Një natë e ftohtë dhjetori më hodhi në rrugën e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, për një takim me kompozitorin e shquar, akademikë Rauf Dhomin. Kjo ishte biletë hyrëse për një udhëtim të papritur në botën e pasur të muzikës dhe pasionit të palodhur të tij.
Profesori Rauf, i cili më priti me elegancën e një artisti të vërtetë, ishte vetë një vepër arti. Ai ishte përgatitur që vetëm pas pak të drejtojë Korin e Burrave në një koncert festiv të Akademisë. Por megjithatë, me një bukuri dhe harmoni që i takonin një dirigjenti, me një karizëm që nuk mund të kalonte pa u vërejtur dhe një pasion të flaktë për zanatin e tij që reflektonte pashmangshëm në të, ai më uroi një mirëseardhje plot nderim.
Nën hijen e muzikës që dëgjohej nga provat e koncertit dhe ambientin solemn të akademisë, ne filluam një bisedë të këndshme me profesorin Rauf i cili nuk është thjeshtë një kompozitor, por një udhëheqës i fushatës së krijimtarisë artistike në Kosovë dhe përtej saj. Ai na çoi në një udhëtim emocionues përmes ujërave të jetës, ku notonte me mjeshtëri çdo notë e jetës së tij artistike.
Në këtë bashkëbisedim motivues, Rauf Dhomi ndau me ne ndjenjat dhe shpirtin e rrugëtimit të tij. Kjo nuk ishte thjesht një intervistë, por një eksperiencë që na kujtoi se pas çdo melodie artistike ka një histori unike dhe një pasion të patundur për të ndarë bukurinë e muzikës me botën.
Me profesorin Rauf ke se çfarë të flasësh, i lindur në qytetin e Gjakovës më 4 dhjetor të vitit 1945, ai i përket plejadës së kompozitorëve të Kosovës, të cilët ndërtuan artin muzikor në vend. Ai ka zhvilluar karrierën e tij në një periudhë aspak të lehtë për historinë e Kosovës, mirëpo përkundër kësaj, ai ka vazhduar në secilën periudhë të shpreh emocionet e tij përmes muzikës duke krijuar kështu një portofol të pasur me vepra të shquara.
Kjo intervistë e rrallë, shumë e rrallë e kompozitori Dhomi, është një udhëtim në thellësinë e mendjes krijuese të tij, një krijues që ka hapur degë të reja në pemën e muzikës klasike shqiptare duke u bërë i pari kompozitor kosovar që ka shtuar në portofolin e tij një operë të lavdishme.
Nga fillimi i tij në botën e kompozimit deri në arritjet e tij më të fundit, ne eksploruam çdo nuancë të pasionit të tij për muzikën dhe impaktin e tij të madh në skenën muzikore.
Krijimi i Institucionit të Operës në Kosovë: Arti i mirëfilltë vazhdon të zvarritet
E nisëm këtë bisedë me një ndër ngjarjet më të rëndësishme kulturore që ka ndodhur sëfundmi, me krijimin e Institucionit të Operës në Kosovë, një iniciativë kjo të cilën profesori Rauf e kishte nisur qysh në vitin 2003, kur edhe themeloi trupën e Operës së Kosovës, dhe me 1.01.2004 themeloi Konservatorin Artistik pranë këtij Institucioni.
“Në vitin 2003, ish-presidenti Ibrahim Rugova më autorizoi të themeloj Institucionin e Operës. Në atë kohë unë dhashë tri opera. Kjo ishte një iniciativë e madhe, filluam të mbajmë koncerte gjithandej, kemi shkuar në Turqi, Kalabri, Greqi, Shqipëri e nëpër qytetet e Kosovës”, thotë profesori teksa në këtë pikë nuk harron të përmend edhe publikun që i ka dhuruar emocionet më të mëdha.
“Shumë shpesh kemi shkuar në Mitrovicë sepse Mitrovica e ka publikun shumë të mirë, por publikun më të mirë në Kosovë e ka Suhareka. Nuk e keni idenë! Kanë disiplinë të përkryer. Më të mirë në kulturë, nuk ke”, thotë Dhomi.
Por, kjo iniciativë e bukur që nisi për operën kosovare, ishte jetë shkurtër. Sipas profesorit Rauf, jetën ja shkurtuan udhëheqësit e institucionit të kulturës dhe që nga ajo kohë, iniciativa ra poshtë.
“Jam shumë i lumtur që tashmë është themeluar Institucioni i Operës, por nuk janë duke bërë operë. Për të pasur një shtet operë, fillimisht i bëhet shtëpia. Vetëm tek ne ndodhë e kundërta”.
Kompozitor i operës së parë kosovare, në kohën kur e ka krijuar këtë vepër, asnjëherë nuk e kishte menduar që viti 2023 do të na gjente pa një sallë operash.
“Kur e kam krijuar operën “Goca e Kaçanikut”, kam menduar që vetëm pas 2-3 viteve Kosova do të ketë Institucionin e Operës. Por që na gjen viti 2023 pa një shtëpi të operës, këtë se kam menduar asnjëherë.”
Rasti i shtëpisë së operës, është dëshmia më e fortë që në vendin tonë arti i mirëfilltë vazhdon të zvarritet. Por derisa jemi në pritje të krijimit të saj, ne u kthyem pas në kohë e folëm për një vepër të kompozuar në vitin 1978, për “Gocën e Kaçanikut”, një operë në dy akte dhe tri tablo, e kompozuar nga akademik Rauf Dhomi, me libret Ajmone Dhomi dhe Jusuf Buxhovi, vepra shpalosë luftën kundër pushtuesve osmanë në anën e Kaçanikut dhe dashurinë e dy të rinjve: Trimorit dhe Pafikës.
Kjo vepër shënoi një kthesë të re në krijimtarinë muzikore në vendin tonë dhe për herë të parë u inskenua në manifestimin për 100-vjetorin e Lidhjes së Prizrenit në Teatrin e Operës dhe Baletit të Shqipërisë në vitin 1979. Padyshim, ky ishte një moment i veçantë për krijuesin e kësaj vepre i cili bashkë me miq e kolegë u nisëm me një autobus nga Kosova për në Shqipëri, për të përjetuar këtë shfaqje.
“Shfaqja në atë kohë u dha me suksesin më të madh, më thirri edhe presidenti Enver Hoxha në atë kohë për të më falënderuar. Pastaj, nga viti 1988 deri në 2004 shfaqja është dhënë rregullisht, çdo mysafir që ka ardhur nga vendet ndërkombëtare, çdo delegacion është mirëpritur me “Gocën e Kaçanikut”. Ishte një nder për mua”, thotë kompozitori.
Opera e parë kosovare, “Goca e Kaçanikut”, pas gjysmë shekulli do të inskenohet në vendlindje
Por, përkundër faktit që “Goca e Kaçanikut” është opera e parë kosovare, ajo vetëm tani, pas gjysmë shekulli, po inskenohet për herë të parë në vendlindje. Nën regjinë e Nikolin Gurakuqit, përgatitjet për premierën e kësaj shfaqje kanë filluar, rolet janë ndarë dhe gjithçka pritet të vijë premierë në muajin shkurt, për festën e madhe të Pavarësisë së Kosovës. Kjo lëvizje e re nga Institucioni i sapo themeluar i Operës së Kosovës e ka gëzuar profesorin Rauf.
“Kur më than që do ta ekzekutojnë “Gocën e Kaçanikut” nuk e besova. Mezi po pres të shoh premierën. Regjisori është një mjeshtër i madh tek i cili besoj shumë. Më kanë ftuar edhe mua, por nuk dua të ndikoj, unë e kam shkruar dhe kaq mjafton. Do të shkoj ta shijoj premierën.”
Por një operë e tillë kombëtare, një ditë do meritonte të jetësohet edhe në ndonjë skenë ndërkombëtare, një synim të tillë nuk e kam vetëm unë, por edhe kompozitori i cili kishte pasur një tentativë të tillë por që nuk u realizua asnjëherë. Rreth viteve 86’-88’ ai kishte udhëtuar për në Kalabri dhe Sicili për të mbledhur folklor për “Dasmën arbëreshe” dhe bashkë me kryetarin e komunës të asaj kohe, i cili ishte arbëresh, u dakorduan që “Gocën e Kaçanikut” ta inskenojnë në Itali, por gjithashtu u dakorduan që ata të financojnë një pjesë dhe Kosova pjesën tjetër.
“Kërkesa jonë nuk u mor parasysh në Kosovë sepse në atë kohë përkraheshin këngët popullore dhe opera nuk njihej nga udhëheqësit tanë. Ndodhë që në të ardhmen edhe do të inskenohet në ndonjë skenë të tillë, por për mua do të jetë vonë sepse nga ajo kohë e deri më sot kanë kaluar shumë vite. Por për historinë e operës kosovare nuk do të jetë vonë, kurdo që do të ndodhë do të ishte diçka e bukur”.
Kori i Burrave, një simbol i kulturës së Gjakovës
Krahas punëve të vazhdueshme si pedagog e krijues, Rauf Dhomi aktivisht ka punuar edhe me “Korin e Burrave” të Gjakovës, ansambël të cilin e formoi më 1965 e i cili vazhdon të jetë aktiv edhe sot. Për të, Kori i Burrave është një histori më vete, një sukses i jashtëzakonshëm për atë kohë, një simbol i kulturës së Gjakovë.
“E kam formuar në vitin 1965, kur kam qenë nxënës i shkollës së mesme. Atëherë kur nuk ka mundur askush të këndojë, në të gjithë bashkë kemi kënduar. “Këngën e Mortit” e kemi kënduar për të gjithë ata ushtarë që jepnin jetën, edhe pse i kishim tytat mbi kokë por asnjëherë nuk jemi frikësuar”, pohon Dhomi duke potencuar rëndësinë e kësaj vepre sepse sipas tij “I vetmi solemnitet në jetë është vdekja”.
Krijimtaria e profesorit Rauf është një maratonë e gjatë dhe e larmishme. Ai ka kompozuar në të gjitha gjinitë e muzikës. Krahas operave “Dasma arbëreshe”, “Muzat e Kalasë”, baletit “E bukura More” e shumë vepra të tjera muzikore vokalo-instrumentale, korale, orkestrale, gjithashtu muzikë për filma e shfaqjet teatrale (rreth 300 shfaqje) që përbëjnë krijimtarinë artistike të profesorit Rauf, një kontribut të madh ai e ka dhënë edhe në muzikën pianistike. Ai ka bërë shtatëdhjetë vepra për piano dhe këtë e konsideron një volum të mirë për vendin tonë. Por ai nuk beson se do ti kthehet më krijimit të veprave pianistike. Ajo që tash po i sillet në hapësirë është krijimi i një tjetër opere, operë për Mbretëreshën Teutë.
“Kam libreto të ndryshme, po nuk e kam ende atë që dua, jam duke e kërkuar”, thotë profesori i cili tutje foli edhe për krijimin e meshës së parë kosovare, të cilën e kishte shkruar për akademikun Gazmend Zajmin. Me këtë krijim, ai kishte prekur edhe më nga afër një prej gjinive muzikore të trajtuara nga kompozitorët më të mëdhenj botërorë.
“Atëherë isha pranuar në Akademi të Shkencave dhe Arteve, Gazmendi ishte në Zagreb, ishte sëmurë dhe u pritke vdekja e tij. Ai ka qenë i veçantë dhe unë doja të veçantën për të, andaj krijova këtë meshë dhe e këndova ‘Këngën e Mortit’ në varrimin e tij. Po flasim për vdekjen, që është një dhimbje e madhe, por kënga u mirëprit jashtëzakonisht mirë dhe që nga jo kohë hyri në program”, tregon Dhomi.
Krahas këtyre krijimeve, ai nuk anashkalon as botën fëmijërore, një fond i konsiderueshëm i veprave është rezervuar edhe për ta, të krijosh për të vegjlit, për të nuk është vetëm kënaqësi por edhe obligim.
“A ka engjëj më të mirë se fëmijët. Të krijosh për engjëjt ke mundësi edhe me qenë aty afër tyre, është ngrohtësi, po është edhe obligim. Se ata nuk kanë literaturë, literatura botërore për ta nuk ekziston. Atëherë pse mos të krijoj unë dhe kolegët e tjerë për ta.”
Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës, roli i këtij institucioni në zhvillimin e artit dhe kulturës
Të jesh anëtar i rregullt i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, ashtu siç është profesori Rauf që nga viti 1996, është një përgjegjësi jo e lehtë duke pas parasysh edhe kritikat e vazhdueshme në adresë të këtij institucioni. Por megjithatë, profesori mundohet të jetë objektiv kur vlerëson rolin dhe kontributin e këtij institucioni në zhvillimin e artit dhe kulturës në Kosovë. Përkundër faktit që këtë pyetje e quan provokuese ai thotë: “Rrallë ndonjë seksion, se mos të themi anëtar, mendon për këtë çështje. Apo më mirë të themi nuk mendon fare. Më vjen keq që e them këtë, por janë dhjetëra akademikë që janë të rregullt, marrin rroga, por nuk vijnë fare këtu”, por sipas tij kjo gjendje nuk është vetëm në Akademi, por në të gjitha sferat, diku më shumë, diku më pak, por jemi njëjtë, thotë ai.
Djegia e Muzeut të Muzikës, turpi i Gjakovës
Duke shtrirë bisedën në pika të ndryshme, ne shkuam edhe në vendlindjen e profesorit Rauf. Në Gjakovën e artit dhe kulturës, në vendin i cili ishte përkrahësi më i madh i rrugëtimit të kompozitorit, mbështetja kryesore e të gjitha koncerteve të tij. Por, ndodhia e fundit në këtë qytet, djegia e Muzeut të Muzikës, për Dhomin ishte turpi i Gjakovës.
Në këtë muze, ndër të tjera ishte edhe piano në të cilën profesori kishte kompozuar operën “Goca e Kaçanikut” e shumë e shumë vepra të tjera. Impakti i humbjes së një trashëgimie të tillë kulturore padyshim që më së shumti e ka prekur kompozitorin sepse me djegien e këtij muzeu, u dogj një pjesë e historisë.
“A ka fjalë? Jo, nuk ka. Si mund ta përshkruaj këtë fatkeqësi. Të kaplohet nga zjarri instrumenti, edhe atë jo nga një zjarr i rastësishëm, por një zjarr i menduar. Unë them se Gjakova e ka humbur autoritetin me këtë rast sepse historia nuk fshihet. Aty ka qenë pianoja ku e kam punuar “Gocën e Kaçanikut”, “Dasmën” e shumë e shumë vepra të tjera. Rrugën e Çabratit ku kam qenë në atë kohë, e kam frekuentuar çdo ditë në mëngjes dhe i frymëzuar jam kthyer e kam kompozuar në atë piano. Unë dhe pianoja kemi qenë vëlla e motër. Ka qenë një instrument shumë i vjetër dhe të zhbëhet në këtë mënyrë është turp për Kuvendin e Gjakovës sepse Gjakova ka investuar shumë në kulturë, e sot të ndodh kjo nga moskujdesi, është shumë e dhimbshme.”
Një trajtim i tillë nuk i bëhet as artit, as trashëgimisë e historisë në vendet e civilizuara të botës, vende këto që kanë hapur dyert edhe për artistët tanë duke ju dhënë shkëlqimin e trajtimin e duhur. Artistët nga Kosova tani kanë një prezencë të rëndësishme në skenat ndërkombëtare dhe arritjet e tyre janë shpresa dhe gëzimi i profesorit Rauf.
“Sa mirë që është bota dhe këta talent kanë mundësi të ekspozohen nëpër skenat më të mira botërore sepse ata dinë të vlerësojnë. Tek ne vlerësohesh në bazë të shoqërisë dhe jo të talentit.”
Kompozimi – një fushë që po përballet me mungesë të kuadros
Krejt në fund të bisedës tonë, ne u ndalem te një çështje e rëndësishme dhe e përfolur, ajo e kompozitorëve. Kompozimi, një fushë e pasur me talente në Kosovë, po ballafaqohet me sfidat e mungesës së infrastrukturës dhe iniciativave mbështetëse. Edhe pse ekziston një numër i konsiderueshëm talentesh, Dhomi e shpreh shqetësimin e tij se ende nuk ka mekanizma dhe nisma që mundësojnë zhvillimin dhe nxitjen e krijimtarisë në këtë fushë të artit.
“Vetëm fakulteti ka kapacitetin për të nxitur krijimtarinë në fushën e kompozimit. Tek ne ka shumë talente por është e nevojshme që Fakulteti i Arteve të krijojë katedra të specializuara për kompozim, dirigjim, dhe degë të tjera të lidhura. Mungesa e konkurseve për pozitat e kompozitorëve ka sjell këtë rezultat”, thotë profesori teksa krejt në fund të kësaj bisede ky kapërcyem periudha të ndryshme të jetës së tij, ai më kërkoi falje për intensitetin e zërit gjatë intervistës, duke e shpjeguar atë si shprehje të mllefosjes që ishte akumuluar brenda tij për gjithë këto vite që sipas tij “arti vazhdon të zvarritet”. / KultPlus.com
Pjetër Çajkovskij, kompozitori i madh rus i erës romantike si edhe dirigjenti e pedagogu i vlerësuar, përkujtohet sot në 130 vjetorin e vdekjes.
Muzika e tij njihet dhe pëlqehet për karakterin e theksuar rus si edhe për harmoninë e pasur dhe meloditë energjike. Veprat e tij kanë një frymëzim më perëndimor se bashkëkohësit e tij, ato mishërojnë elemente ndërkombëtare të gërshetuara me meloditë popullore kombëtare.
Çajkovski jetoi dhe krijoi në të njëjtën periudhë kur jetuan dhe krijuan veprat e tyre “Grupi i të pestëve” por orientimi ideo-estetik i këtij kompozitori dallohet nga programi ideor i “Grupit të fuqishëm”.
Çajkovski e mbështet krijimtarinë e tij në traditat e klasikëve dhe të romantikëve të Evropës Perëndimore e në radhë të parë të kompozitorëve gjermanë e francezë. / KultPlus.com
Rasti i kompozitorit Simon Gjoni është më kuptimploti i marrëdhënies së krijuesit me veprën dhe vetë veprës me kohën. Ai ka një galeri të pasur përvoje të kumtit krijues, por ajo që e ka bërë atë kaq të famshëm dhe të përgjithmonshëm në vetëdijen e adhurimit të ëndshëm të gjeneratave është “Lule Bore”. Një pavdekësi e merituar, një magjike e shndërruar në gjakun dhe ritmin e kohërave. Ai lindi në një shkëndi dhe u përjetësua në një shpërthim, në atë vezullimë që na mbush zemrën e na ngop shpirtin, hov kurmet e përflak gjakrat. “Lule Bore” më shumë se një këngë, ajo ishte zëfillja e një drithërime shpirti dhe mbeti një dashuri e dëshiruar në tinguj, në nota, në fjalë, në zëra që tendosin ëndjen dhe u bien telave të joshjes me kaq afsh e magji, sikur janë rite të një solemtniteti hyjnor. “Lule Bore” është një këngë, të cilën jetëgjatësia e pakundërshtueshme artistike e ka shpallur pa zyrtarizma burokratike, Himn të muzikës lirike shqiptare. Është kënga “Lule bore”…(!)
Po të pyesësh, njerëz, se cili është kompozitori i saj, shumë syresh, tkurrin supet për të thënë: “Se dimë, por ajo është e të gjithëve”, të tjerë të thonë se, “është një këngë e popullit…”.
Në morinë e përgjigjeve për autorësinë e kësaj kënge, qëndron pikërisht fshehtësia e magjisë dhe e notës së paarritshme që ajo ka të ngjeshur brenda saj dhe që lidhet vetëm me një emër; kompozitorin dhe dirigjentin e mirënjohur Simon Gjoni. Pavarësisht se ka 55 vjet që është kompozuar, “Lule bore”, këndohet si në ditët e para që filloi të transmetohet në Radio-Shkodra, si atëherë kur artisti harmonizoi notat për t’ia dorëzuar një mori këngëtarësh, e për të qënë paskësaj e pranishme së bashku me gëzimin e shqiptarëve në të gjitha pikat e globit.
I lindur ne qytetin e Shkodrës, talenti i Simon Gjonit, spikati që kur ishte i ri dhe kur kontribuoi si drejtues i shumë formacioneve të ndryshme orkestrale dhe vokale të qytetit të tij. Me një sensibilitet dhe origjinalitet të dukshëm në kompozicion ai krijoi në vitet 1946-1947 një seri këngësh të paharruara që shquhen sa për ndjeshmërinë e tyre sa poetike aq edhe të sinqerta, të figurshme dhe fisnike si, “Lule bore”, “Sy larushës”, “Sytë e tu si drita”, “Fyelli i çobanit”, “Nëna dhe çika” etj. Ishin pikërisht këto këngë të cilat e çuan më tej traditën qytetare të lirikës shkodrane, ndërsa u përhapën me shpejtësinë e dritës në Shqipëri.
Sa më lart vetiu, të vjen në mendje se vlera e muzikës dhe e këngës nuk qëndron tek juritë, por vetëm tek çmimi që populli e dekoron me jetëgjatësinë e saj. Në Moskë, në vitin 1956 trio Mula, Athanas,Tukiçi, korri sukses të jashtëzakonshëm me këngën “Lule bore”, në Vjenë në vitin 1961 festivali i rinisë u çel me introduksionin e Lule Bore. E sot, ajo këndohet së bashku me publikun dhe në Nju Jork, ku koncertet përfundojnë me himnin e këngës shqiptare “Lule-bore”.
Në ish-Bashkimin Sovjetik, Lule borë, ishte kaq e përhapur sa që shqiptarëve iu drejtoheshin: “A…, ju jeni nga vendi i Lule borë”, kujton këngëtari Avni Mula, një nga interpretuesit më pikantë të kësaj kënge në atë kohë, por që nuk e ka harruar pa një interpretim lirik të mirëfilltë në disa koncerte edhe vajza e tij, sopranoja Inva Mula.
I mirënjohuri Çesk Zadeja e konsideronte “një model të papërsëritshëm në lirikën shqiptare”. Sipas familjarëve të tij, trashëgimtarë të veprës, Simon Gjoni ka dhe mbi 50 këngë të të njëjtit stil si “Lule bore”, botuar së fundmi nën kujdesin e bashkëshortes së tij Hermira Gjoni në një album të veçantë.
Pak vite më parë, në një Festival këngë në Radio-Televizion , kur dueti i arrirë artistikisht, Vikena Kamenica dhe Kastriot Tusha, interpretoi këngën “Vajzë e vogël”, e interpretuar vetëm një herë nga Llukë Kaçaj, u duk se publiku e harroi konkurrimin e këngëve-shkak i organizmit të festivalit të fund-vitit. Salla ishte ngritur e gjitha në këmbë në duartrokitje… Në fakt çmimi i ishte dhënë këngës përshëndetëse, sepse kënga që është këngë, ja që di t’i rezistojë kohës, sistemeve, doktrinave, mentaliteteve, snobizmit…!
Është pikërisht kjo këngë që aktualisht është një këngë hit në Kosovë dhe në diasporën shqiptare.
Simon Gjoni, legjenda e heshtur e muzikës simfonike
Studimet e larta Simon Gjoni i kreu në Akademinë e Lartë muzikore të Pragës, në klasën e dirizhimit simfonik me profesorët V. Smetacek, R. Brook, A. Klima. Në vitin 1954, ai ishte pjesëmarrës si kompozitor në Festivalin Ndërkombëtar të Muzikës, së bashku me kolosët botërorë, si Shoporin, Janson, Rihter, Fisher, Fournet etj. Në vitin 1956 në sallën “Mestska Knihovna” dirigjon Shubert “Rosamunda” dhe Grieg “Perr Gynt”. Po në këtë kohë dirigjon veprën “Pygmalion” të kompozitorit Jiri Benda. Në vitin 1957 në sallën “Dum Umelco” ai drejtoi “Simfoninë orkestrale për violinë e kontrabas” të K. Dittersdorf. Suksesi i këtij koncerti pasohet nga ai i pjesës simfonike të Franc Listzi-it “Les Preludes”.
Simon Gjoni, është një ndër dirigjentët e parë të orkestrave tona simfonike të Teatrit të Operas dhe Baletit dhe të Radio-Televizionit. Ne vitin 1958, kur u emërua dirigjent në TOB, shumë vepra të shquara e gjetën interpretimin e “parë” tek dirigjenti i ri, i cili i interpretoi ato duke zbuluar ngarkesën emocionale të tyre me një ndjeshmëri të lartë.
Përmendet baleti “Lola”, “Laurencia”, operat “Don Paskuale”, “Berberi i Seviljes”, “Paliacot”, “Franceska da Rimini”, “Pranvera”, etj. Për herë të parë nën kujdesin e tij incizoi krijimtarinë e deriatëhershme të kompozitorëve shqiptarë Zadeja, Gaci, Nova, Grimci, operetën “Lejlaja” të T.Daisë, operetën “Agimi” të K.Konos, Koncertin nr.1 për violinë të Zoraqit, Rapsodinë për piano dhe orkestër të Tonin Harapit, gjithashtu edhe muzikën e disa filmave shqiptare.
Nga autorët botërorë ekzekutoi për herë të parë në Shqipëri Beethoven “Simfoni nr.8”, Mendelson “Uverture”, Beethoven “Eleonora”, Uverture K.M. Veber “Gjuetari Magjik”, Liszt “Prelude”, Dvorzhak “Valle simfonike”.
Krijmtaria e tij ka kaluar thuajse të gjitha gjinitë ; nga kënga, romanca, kantata, suita, poemat, veprat instrumentale e deri tek veprat e mëdha orkestrale si 11 valle simfonike, vepra këto ku ndihet atmosfera e kohës , besimi i kompozitorit ndaj popullit të tij prezenca e të cilit është e pashmangshme me të gjitha dukuritë në këto vepra.
Në maj te vitit 1960 kompozoi odën lirike “Pranvera jone”, me tekst të Ismail Kadare, dhe një suite simfonike me katër kohe. Një vit më pas kompozoi “Poema e rapsodit” për bas-celo-piano. Balada “Lufton shqipja” u këndua menjëherë nga basi i papërsëritshëm Llukë Kacaj. Në 1962 ai kompozoi vallen e parë simfonike shqiptare, e pasuar më pas me 10 valle simfonike të tjera që paraqesin një gërshetim të mrekullueshëm të muzikës së kultivuar me muzikën popullore. Secila nga vallet është një vepër me vete krejt e vecantë dhe e ndryshme nga të tjerat .
Si pedagog Simon Gjoni, dha nje kontribut të çmuar deri në castet e fundit të jetës, kur përgatiti me dhjetra studentë. Ai ishte një ndër pedagogët e parë në themelimin e Konservatorit Shtetëror të Tiranës së bashku me Çesk Zadene, T.Guraziun, Y.Skenderin. Shumë muzikantë e cilësojnë Simon Gjonin si një shëmbull të rrallë ku gjeneratat mund të mësojnë për kërkesat sistematike, këmbënguljen dhe disiplinën e lartë artistike.
U nda nga jeta në 31 Tetor 1991. Emri i Simon Gjonit siç e ka cilësuar Zadeja i madh,”do të mbetet i skalitur në pentagramin e muzikës shqiptare, së cilës i shërbeu me dashuri dhe respekt”.
Historia e Luleborë”
Simon Gjoni, kompozitori i ri pas viteve te çlirimit, jepte mesim ne shkollen e mesme te qytetit. Plot te rinj e te reja i degjonin me vemendje ligjeratat e tij per krijuest e medhenj te muzikes boterore. Ne kishim pak vepra te muzikes se kultivuar, edhe ato pak te njohura. Por kishim nje pasuri te madhe te krijimtarise popullore dhe Simoni fliste shpesh per keto vlera te çmuara…
Nje dite dimri. Debora e bardhe kishte mbuluar te gjithe qytetin dhe malet perreth. Ai po rrinte ne sallen e mesuesve, sepse ate ore nuk kishte mesim. Po kundronte nga dritarja gjimnazistet qe po luanin me topa bore. Ne mes tyre edhe “ajo”, lulja e bukur. I lindi aty per aty mendimi dhe deshira qe te shkonte edhe ai mes tyre, por nuk duhej. Ai ishte mesuesi i tyre. Syte i mbante gjithnje tek njera, tek vajza e gjalle, e shkathet, me syte e kalter si deti i thelle, me ato floket e gjata e te mbledhura ne nje gershet te trashe, me ato pantallonat, qe e para nder shoqet i kishte veshur e qe ia shtonin hijeshine e trupit, veçanarisht kur lidhte ate shallin e bukur mbi koke. Ishte me te vertete nje lule e kendshme ne mes lulesh tjera… Gjithe qenia e saj iu shnderrua na formen e nje “lulebore”, bile edhe topat e debores qe ajo ia drejtonte shokeve e shoqeve, i dukeshin si lulebore… Dhe u detyrua te priste jo vetem shkrirjen e debores e ikjen e dimrit, por edhe mbarimin e shkolles e marrjen e matures. Por gjithe asaj kohe, mendjen e kishte vetem tek ajo, tek “Lulebora”.
– Zef, ti e di, une dua nje vajze, – i tha nje dite Simoni poetit Zef Pali, sapo doli nga shkolla. Zefi e njihte mire dhe ia dinte ndjenjat e dashurise per maturanten e gjimnazit. Ate dite ndenjen shume kohe bashke. Biseduan gjere e gjate. Mbas disa ditesh, Zefi i dha nje tekst. Simoni e mori dhe, duke e mbajtur ne duart qe i dridheshin, plot emocion i tha:
– Bukur, shume bukur, ashtu siç kam dashur vete…
Shkoi menjehere ne shtepi, nuk ishte i qete. Sillej neper dhome e nuk dinte ç’te bente. Ne koke i vlonin motive te ndryshme melodish. E lexoi tekstin disa here, deri sa e mesoi permendsh. E pastaj:
“Tuj kërkue n`ar e n`kodër
Tuj prek lulet t`gjith me dor`
Veç n`nji kopsht të vogël n`Shkodër
Ty të gjeta lulebore….”
Shumë entuziast, vazhdoi:
Je e vogël, por je e plotë
Ty t`kërkoj unë tash sa mot
Tash sa mot un`ty t`kërkoj
N`gëzim me ty jetën ta shkoj.
Eja, eja lulebor`
Unë me ty do thur kunor`…”
Dhe kenga “Lule bore” mori dhene. Ajo u be si te thuash simbol i nje drejtimi te ri, me bashkohor, qe mori kenga jone per vite te tera. U perhap ne te gjithe vendin. Studentat tane qe studionin jashte shtetit e moren me vete. Dhe nuk lane rast pa e kenduar. Ne mbremjet e vallezimit, ne darka e ne gosti. Kudo. Edhe ne koncerte te ndryshme…
Nje student shqiptar qe mesonte ne Moske ne fundin e viteve ’50-të, kujton:
“Isha ulur ne stolin e lulishtes, ne nje nga parqet me te bukura te Moskes. Kishim humbur ne ekstaze dhe na dukej se asgje tjeter nuk ekzistonte perveç ne te dyve. Nata ishte e qete dhe plot yje. Ishte tamam ashtu siç pershkruhet nata ne kengen e bukur ruse “Pod moskovnie vjecera”. Larg, shume larg, dukej se degjohej nje melodi e cila sa vinte e behej me e njohur. Ngrita koken, sepse m´u duk e afert ajo melodi ende e papercaktuar, te cilen largesia e sillte disi te paqartë. Por nuk kaluan as pese sekonda dhe e kuptova menjehere. M´u rrengjeth krejt trupi. Zerat melodioze sa vinin e beheshin me te degjueshem e me te ngrohte njekohesisht per veshin e zemren time teper te ndjeshme ne ato çaste perhumbjeje. Ishte kenga “Lule bore” qe po kendohej ne shqip. U ngrita per te pasur me prane ate grup qe po e kendonte. Ato po afroheshin drejt nesh, ashtu, ne menyre te pavetedishme. Edhe une eca drejt tyre, pa i thene asnje fjale Ljubes qe kisha prane. Eca drejt tyre dhe vura re se nje grup studentesh nga vende te ndryshme te botes, po e kendonin ne gjuhen time. E ndjeva veten krenar si asnjehere ne jeten time dhe u bashkova me to, duke kenduar ‘Eja, eja, lule bore, se me ty do t´thur kunor…’ ”
Kjo ishte historia e njërës prej këngëve që ka vendosur autori ne libër, e asaj që quhet himni i Shkodrës, “LULEBORËS”. / KultPlus.com
Kompozitori me prejardhje nga Kosova, Ardian Halimi, ka pranuar mbrëmë çmimin “Hanns Eisler” për vitin 2024 nga qyteti i Leipzigut, Gjermani, çmim të cilin ja dorëzoi ministrja e kulturës e qytetit të Leipzig-ut, shkruan KultPlus.
Me këtë rast, gjatë kësaj mbrëmje është luajtur edhe vepra “Quartet” e kompozitorit Halimi nga “Ensemble Avantgarde” si pjesë e serisë së koncerteve “musica nova” në sallën koncertale Mendelssohn në Gewandhaus Leipzig.
Kompozitori Hlimi është shprehur i nderuar pas marrjes së këtij çmimi.
“Ndihem i nderuar dhe ju falënderoj të gjithëve nga zemra për mbështetjen tuaj”, shkruan Halimi.
Juria e përbërë nga Stefan Conradi (Edition Peters), Prof. Stefan Fricke (Hessischer Rundfunk), Annette Schlünz (kompozitore) dhe Prof. Ipke Starke (HMT Leipzig), e kryesuar nga kompozitori dhe pianisti Steffen Schleiermacher, ka zgjedhur atë në mesin e 47 aplikimeve.
Bursa Ndërkombëtare Hanns Eisler është pjesë e një programi kompozitor-në-rezidencë që është unike në Evropë: Kompozitori Halimi, i lindur në vitin 1990, merr 5,000 euro për shpenzimet e tij të jetesës dhe mund të banojë në vendlindjen e Hanns Eisler-it (Hofmeisterstrasse 14 në Leipzig), për pesë muaj pa pagesë nga maji i vitit 2024, në mënyrë që t’i përkushtohet projektit të tij të punës, të përshkruar më parë.
Steffen Schleiermacher dhe Ansemble Avantgarde do të shfaqin premierën e veprës së përfunduar në aktivitetin e parë të musica nova të sezonit të ardhshëm, pra në tetor 2024. / KultPlus.com
Leonard Norman Cohen, këngëtar, kompozitor, muzikant, poet, romancier dhe piktor kanadez, një nga zërat më të veçantë të muzikës pop të viteve 1970, ka lindur 21 shtator 1934 në Westmount (Kebek) dhe vdiq më 7 nëntor 2016, në Los Angeles.
Bob Dylan shprehej në atë kohë për të madhin Cohen se ai e konsideronte atë rivalin e tij më të afërt dhe është një figurë e përkushtimit pothuajse si kulti mes fansave.
Leonard Cohen filloi si poet në veprën e Allen Ginsberg dhe Frank O’Hara përpara se të publikonte albumin e tij të parë, në vitin 1967. Pavarësisht se vuante nga një ankth i tmerrshëm, shumë i zbutur nga alkooli dhe droga, ai e mposhti frikën e tij për të performuar në skenë pas dekadash praktike Zen.
David Remnick ka sjell në vëmendje intervistën e fundit më kompozitorin, për karrierën e tij, ndikimet shpirtërore, turneun triumfues final dhe përgatitjen për fundin e tij.
“Unë jam gati të vdes,” shprehej Cohen. Ai tashmë vuante nga një sërë problemesh shëndetësore.
“Në një moment të caktuar, nëse ende i keni mendtë e kokës dhe nuk përballeni me sfida të rënda financiare, keni një shans për të rregulluar shtëpinë tuaj. Është një klishe, por është nënvlerësuar si një analgjezik në të gjitha nivelet. Të rregullosh shtëpinë, nëse mund ta bësh, është një nga aktivitetet më ngushëlluese dhe përfitimet e saj janë të pallogaritshme”, shtoi ai.
Profili i Cohen-it, i Remnick-ut ofron një vështrim në introspeksionin e ditëve të fundit të muzikantit: Ndoshta nuk ka më turne përpara. Ajo që është në mendjen e Cohen tani është familja, miqtë dhe puna në dorë.
“Unë kam pasur një familje për të mbajtur, kështu që nuk ka asnjë ndjenjë virtyti të lidhur me të”, tha ai.
“Unë kurrë nuk kam shitur aq shumë sa të mund të qetësohem me paratë. Unë kisha dy fëmijë dhe nënën e tyre për të mbajtur dhe jetën time. Pra, nuk ka pasur kurrë një mundësi për të ndërprerë. Tani më është bërë zakon. Dhe është elementi i kohës, i cili është i fuqishëm, me nxitjen e tij për të përfunduar. Tani nuk i jam afruar përfundimit.
Kam përfunduar disa gjëra. Nuk e di se sa gjëra të tjera do të arrij, sepse në këtë fazë të veçantë përjetoj një lodhje të thellë… Ka raste kur më duhet vetëm të shtrihem. Nuk mund të luaj më, dhe shpina nuk më duron shumë. Gjërat shpirtërore, baruch Hashem” – falë Zotit – “kanë shkuar në vendin e tyre, për të cilat jam thellësisht mirënjohës”. / KultPlus.com
Çesk Zadeja lindi më 8 qershor të vitit 1927 në Shkodër, në një familje qytetare, shkruan KultPlus.
Mësimet e para i mori në vendin e lindjes, në shkollën françeskane, ku krahas mësimit të përgjithshëm, merr dhe njohuritë e para të muzikës.
Ka qenë anëtar i korit të Kishës Françeskane që drejtohej nga kompozitori i shquar patër Martin Gjoka dhe më vonë nga Filip Mazreku e Prenk Jakova.
Që në vegjëli, në qytetin e lindjes u angazhua në grupet amatore. Shfaqi që herët talentin e tij dhe si nxënës 14-vjeçar studion në Accademia di Santa Cecilia në Romë, Itali, me kompozitorin Umberto Semproni.
Ai ishte i njohur për kompozimet e tij, sikurse “Suita e Veriut”, “Suitë korale”, “Skica simfonike”, Poema vokale” etj, derisa ishte dekoruar edhe me “Nderi i Kombit” nga Presidenti i Shqipërisë Ilir Meta.
Pjetër Gaci, kompozitori, violinisti dhe pedagogu i muzikës klasike, sot do të festonte 92 vjetorin e lindjes, përcjell KultPlus.
Pjetër Gaci lindi në fshatin Shtiraj të rrethit të Shkodrës, më 27 mars të vitit 1931. Ai ishte pedagog në Liceun Artistik dhe më pas në Institutin e Lartë të Arteve. Rrugën e artit e filloi si violinist dhe u bë themeluesi i muzikës violinistike shqiptare. Arriti maja me kompozimin e këngës, si te “Për ty atdhe” dhe “Gryka e Kaçanikut”.
Në vitin 1967, bëhet drejtor i cirkut të Tiranës, i Estradës dhe i Teatrit të Kukullave të qytetit. Në vitin 1970, është kompozitor në krijimtari të lirë dhe pas vitit 1976 vendoset përfundimisht në Shkodër, ku krahas kompozimit u për-kujdes edhe për klasën e violinës në shkollën e mesme artistike “P.Jakova” të këtij qyteti. Ai ka meritën të ketë kompozuar të parin koncert për violinë në historinë e muzikës shqiptare, të parën baladë për violinë dhe piano, si dhe të jetë anëtar i Trios së parë instrumentale (pranë TOB, 1956).
Prirja kryesore në krijimtarinë e tij do të mbetet muzika vokale, në të cilën ka lënë shembuj të paharruar veprash që nga kënga e deri tek opera, si opera “Toka jonë”, “Përtej mjegullës”, kantata “O moj Shqipni, e mjera Shqipni”, “Për ty Atdhe”.
Në vitin 1989, Pjetër Gacit iu akordua titulli “Artist i Popullit”. / KultPlus.com
Frédéric François Chopin konsiderohet gjerësisht si një nga kompozitorët më të mëdhenj në historinë e muzikës klasike. I lindur në Poloni në 1810, Chopin filloi të luante piano në një moshë të re dhe shpejt tregoi talent të jashtëzakonshëm. Ai studioi muzikë në Varshavë dhe më vonë në Paris, ku jetoi pjesën më të madhe të jetës së tij të rritur.
Muzika e Chopin është e njohur për elegancën, ndjeshmërinë dhe shkëlqimin teknik. Ai shkroi kryesisht për piano, dhe kompozimet e tij karakterizohen nga meloditë e tyre lirike, lulëzimi virtuoz dhe kompleksiteti harmonik. Shumë nga pjesët e tij, të tilla si “Nocturnes” e tij të famshme, janë shumë emocionale dhe ndjellëse, duke kapur një sërë humoresh dhe ndjenjash.
Muzika e Chopin ishte shumë me ndikim në zhvillimin e periudhës romantike në muzikën klasike, dhe ai shpesh konsiderohet një figurë kryesore në lëvizje. Veprat e tij ishin gjithashtu një burim frymëzimi për kompozitorët e mëvonshëm, duke përfshirë Debussy dhe Ravel.
Gjatë gjithë jetës së tij, Chopin luftoi me shëndetin e dobët, duke përfshirë tuberkulozin, i cili përfundimisht çoi në vdekjen e tij të parakohshme në moshën 39-vjeçare. Megjithatë, pavarësisht jetës së tij të shkurtër, trashëgimia e tij si kompozitor ka qëndruar dhe muzika e tij vazhdon të interpretohet dhe të festohet. Rreth botës. Sot ai mbahet mend si një nga kompozitorët më novatorë dhe më me ndikim në historinë e muzikës klasike. / KultPlus.com
Richard Wagner ishte një kompozitor, regjisor teatri dhe dirigjent gjerman i cili ofroi prej shpirtit të tij të gjëmimshëm më së shumti vepra për operat dhe dramat e tij muzikore.
Gjatë gjithë karrierës së tij ai u ndesh me shumë polemika. Marrëdhëniet e tij të shthurura të dashurisë dhe kompozimet polemike, mblodhën admirim dhe antagonizëm. Ai kompozoi vargje kundër besimeve popullore dhe i bëri ato të interpretoheshin në teatrot popullore. Falë ideve të tij romane solli finesë krijuese në ‘dramat muzikore’ komplekse si ‘Ring Cicle’. Ndryshe nga disa kompozitorë apo regjisorë të tjerë teatrale të kohës së tij, Wagner jo vetëm shkroi libreton, por edhe kompozoi muzikë për shfaqjet e tij. Në pjesën e mëvonshme të karrierës krijuese ai përsosi më tej me veprat e tij duke drejtuar dhe kompozuar orkestrimin e vështirë.
Richard Wagner ishte një gjeni atipik. Shënjohet në artin gjermani si një i talentuar dhe virtuoz, por kjo as që ndikoi që ai të ishte ndryshe ngase donte ai shpirt rebel, i shumëdebatuar dhe jo pak herë i keqkuptuar?! Ishte ndoshta i vetmi ndër kolosët e muzikës klasike dhe asaj operistike, gjenialiteti i të cilit u përpëlit në kryqin e anatemës. As fama nuk mundi ta ulte më që andej, por e ngjiti në qiell si “djallin” që solli nga ferri engjëlloren e muzikës. Gjithnjë pararendësit, nismëtarët, filluesit e një etape ndryshimesh të mëdha, marrin si shpërblesë një mësymje shkatërruese. Ende vërtitet edhe sot e kësaj dite se ku e ngjynte gjithë kjo hakërri majën e gjuhës në helmin e antisemitizmit apo të kapërthimeve të thekshme psikologjike, me të cilat ai e ushqeu këtë uragan të krijimtarisë muzikore.
Kompozitorit gjerman, Richard Wagner, u lind më 22 maj 1813. Ai ishte dhe mbeti një fenomen artistik, një shkundullimë e kijametshme e asajkohje dhe përmendje e njeriut si shkëndi në barutin e shpërthimeve. Të admiruarin e “të krisurve”, shtjellat e kritikës, rrapëllimat e kohës, do ta vendosnin, në Olimpin e Perëndive të muzikës dhe kompozimit. Edhe pse lindi në një lagje hebraike të Leipzigut në shtetin e Saksonisë në Gjermani, ai u akuzua si antisemit. Kjo damkë me gjas i’u hodh përsipër këtij shpërthimi drite si një mantel i rëndë dhe i zi anateme, vetëm e vetëm se muzika që ai kompozoi kishte një admirues të gabuar, Adolf Hitler.
Madhështor në dimensionin më të pakapshëm, dramatik dhe tragjik në zenit të aftësisë perceptuese dhe përjetuese, harmonik dhe i debatueshëm njëherësh, zot dhe djall. Ai guxoi të ishte krejt tjetërçka. Edhe sot Richard Wagner kompozitor, vazhdon të frymëzojë dhe të ngjallë debate të ashpra për kumtin artistik, për kumbimin brendandjesor, për kremtimin ideor dhe estetik. Asgjë nuk është rastësore në këtë përballje dhe kacafytje titanësh. Ai erdhi për të qenë një rrufe shigjetare në qiellin e marazur prej reve të absurdit dhe një nevoje të kohës për tu hedhur në zjarrin e transformimit. I’a lejoi vetes dhe mishëroi deri në grahmën e fundit të shtrëngatës muzikore, shpirtin e tij të stuhishëm, vullnesën trandjes nga themelet të njeriut opak, të kësaj krijese që zvarritej. Ai kushtronte me artin e tij. Nëpërmjet muzikës Wagner përpiu krejt kohën dhe vetë koha ishte ai, në intensitet jetësimi të së tashmes, në kurajo gladiatori për tu ndeshur me veten me realitetin, dhe për të fituar njeriun. Veprat e Wagnerit kanë një intensitet të jashtëzakonshëm dhe një besueshmëri të jashtëzakonshme psikologjike. Mënyra e tij e kompozimit depërton menjëherë në ndjenjat tona. Dhe meqë jemi mësuar tani me muzikën e filmave dhe televizionit, muzika e tij na prek edhe më drejtpërdrejt. Sepse kjo lloj muzike mbështetet shumë tek Wagneri.
Jeta e gjeniut
Wagner lindi më 22 maj në një lagje hebraike të Leipzigut në shtetin e Saksonisë në Gjermani. Babai i tij, Carl Fredrich Wagner ishte nëpunës në polici por vdiq gjashtë muaj pas lindjes së të birit. Familja u zhvendos në Dresden ku Wagneri jetoi derisa u rikthye në Leipzig në moshën 14 vjeçare. Ai nuk shfaqi interes për shkollën, duke parapëlqyer të përqendrohej tek teatri dhe muzika. Pas disa përpjekjesh të pasuksesshme dhe veprash të lëna përgjysmë, opera e tij e parë e suksesshme, Rienzi u shfaq për herë të parë në Dresden në vitin 1842.
Anatema politike
Për shkak të ideve të tij politike, ai kaloi një pjesë të mirë të jetës në mërgim. Pasi u përfshi në një kryengritje të dështuar në Dresden, ai shkoi në Paris dhe më pas në Zyrih. Wagner gjithashtu botoi artikuj antisemitistë, diçka që vazhdon ta errësojë imazhin e tij edhe sot. Por ajo që e dëmtoi më shumë reputacionin e tij ishte dashuria e Adolf Hitlerit për muzikën dhe përdorimi i kompozimeve të tij nga nazistët në fushatat e tyre propagandistike.
Eksperti Thomas Krakow këshillon që Wagneri të shihet në kontekstin e Gjermanisë së shekullit të 19-të dhe jo përmes prizmit të Luftës së Dytë Botërore dhe Holokaustit. Krakow vë në dukje se Wagner vdiq gjashtë vjet para se të lindte Hitleri.
Pavarësisht nëse protestë apo entuziazëm, interesi për Wagneri, më shumë mufatet se sa shterron, duke kumtuar një nevoj të brezit për të depërtuar në ndjesitë e këtij jetësimi . Këtë vazhdon ta shpalosë rëndësia e operave të tij dhe galerisë shkëlqimtare që la në testamentin e muzikës gjermanbe dhe botërore. Vepra e tij vazhdon të përmbajë “muzikën e së ardhmes”. Duke nisur qysh nga dashuria e ndaluar e Rienzi-t, e deri tek Mjeshtrat e këngës apo Parsifali: Wagneri synon gjithmonë të nxjerrë në pah kritikën ndaj shoqërisë, utopinë e shoqërisë, ëndrrat dhe mallin, artin dhe politikën, problemet e njeriut si: seksi dhe krimi, dashuria dhe vdekja, përpjekja njerëzore për gjetjen e vetvetes, të gjitha tema këto që vazhdojnë të jenë aktuale. Vetëm më 13 shkurt 1883 kur Richard Wagner ndërroi jetë në moshën 70 vjeçare, vetëm atëherë bota e muzikës dhe opera e mësoi, se me kë ishte ndarë, se çfarë kishte humbur. Përunjësisht përulemi para kësaj përmendoreje shtatlartë e këtij shkëlqimimi të thekshëm. Trandës e hakërrues për çdo plogështi që zvarret, çdo traditë që me shpirt nëpër dhëmbë kërkon të sundojë një kohë që i ka ra mohit. Përplaset pamëshirshëm me çdo barrier lirie. Flakë shtërzen prej turfullimës së nevojës përtëritëse. Lëshohet mbi muret e zëna myshk si më mraztat çjerrje e prej rrënjësh e shkul të shkuarën. Ai është zot i të tashmës së shpirtit të lindur për t’u hedhur në zjarr, vullnetit që gjallon për t’u përleshur. Cyt çdo gjëndje që rreket mëdyshjeve. Nuk ka prehje në paqe për gjeniun e luftës. Lëshoje veten në krahët e përjetimit që ai skaliti me zjarr pasioni e rufeje dhe jeto të tashmën duke u parë sy më sy me dritën.
Episode nga jeta dhe vepra
Wagner, fëmija ambicioz
Wagner ishte nëntë vjeç kur dëgjoi për herë të parë Freischut të Veberit. Kjo shfaqje i la mbresa aq të thella sa ai vendosi që të bëhej muzikant dhe të imitonte Veberin. E ëma, për të kënaqur dëshirën e tij, e çoi djalin te mjeshtri Human që të merrte mësime në piano. Kur e dëgjon Vagnerin që interpretoi plot me gabime mësuesi i inatosur tha:
– Kur të rritesh mund të bëhesh ç’të duash, po muzikant kurrë. Atëherë nëna e dërgoi te një mësues tjetër për të mësuar violinën. Por edhe ai i tha se ishte nxënësi më i keq që kishte.
– Si mund të bëhesh muzikant, – i tha e ëma, – kur nuk mund të mësosh dot asnjë instrument?
– Nuk ka rëndësi, – u përgjigj Vagneri, – unë po të them që do të bëhem muzikant dhe ke për të parë se do të bëhem.
Kapriçot e moshës
Në rininë e tij Wagner nuk mendonte gjë tjetër veçse si të siguronte para për të luajtur me letra. Në darkë hynte në lokalin e lojës ku rrinte deri në mëngjes. Atje humbiste vazhdimisht. Nëna shqetësohej për qëndrimin e tij të padenjë dhe pikëllohej që i biri kthehej aq vonë në shtëpi. Një mbrëmje e ngarkoi të birin që t’i merrte pensionin. Me këto para ai luajti deri sa i humbi të gjitha, përveç një monedhe të vogël. E vuri edhe monedhën e fundit, por këtë herë fitoi. Fitoi edhe disa herë të tjera deri sa siguroi pensionin e nënës. Atëherë ai u betua se nuk do të luante më dhe e mbajti fjalën gjatë gjithë jetës.
Fillesat e vështira
Më 1839 një poet dhe muzikant i ri gjerman u largua nga vendi i vet dhe shkoi në Francë për të shfaqur veprat e tij me një letër rekomandimi për drejtorin e operës së Parisit.
Në këtë letër shkruheshin vetëm këto fjalë: “I dashur mik, ma hiq qafe këtë budalla”.
Dhe ky “budalla” ishte vetë Richard Wagner.
Verdi për kryeveprën “Tristani dhe Izota”
Giuseppe Verdi e admironte shumë operën “Tristani dhe Izota” të Richard Wagner. Ai thoshte për të:
– Përpara kësaj ndërtese gjigande rri gjithnjë me tmerr dhe me habi, dhe nuk e kuptoj sesi mund të jetë e një njeriu kjo vepër. Akti i dytë është një prej veprave më madhështore të shpirtit njerëzor.
Muzikanti dhe nëpunësi i doganës
Roshi ishte një nëpunës i varfër i doganës që e donte shumë poezinë dhe të dielën, të vetmen ditë të lirë që kishte e kalonte duke bërë vjersha kur hyri në zyrën e tij, dëgjoi një të huaj gjerman që ankohej për vonesën në doganë. Roshi ndërhyri:
– Si ju quajnë? – e pyeti të huajin.
– Richard Wagner!
– Jam i lumtur, – u përgjigj Roshi, – që i shërbej një muzikanti të madh.
– Po si më njohët?
Si përgjigje ai nisi të këndojë disa pjesë nga “Tanhojzeri”.
– Ah, – ia bëri Wagner, – kjo është një shenjë e mirë. Nesër jeni i ftuar të hamë mëngjesin së bashku.
Muzikanti i madh dhe poeti i vogël u morën vesh kaq mirë sa ditën tjetër Wagner i dha Roshit detyrën që të përkthente frëngjisht “Tanhojzerin”. /Nga Albert Vataj / KultPlus.com
Kompozitori dhe muzikanti shqiptar, Tish Daija vdiq më 3 nëntor 2003.
Ai lindi në Shkodër nga një familje artizanësh. Ende pa hyrë në shkollë u bë pjesëtar i korit françeskan. Në moshën 10-vjeçare mori pjesë në bandën muzikore “Antoniane” të drejtuar nga Prenkë Jakova dhe filloi të luajë në klarinetë, saksofon dhe në instrumente të tjerë.
Krijimtaria e tij zuri fill në moshën 13-vjeçare. “Çik, o mori çik”, “Ndal bre vashë”, “Me lule të bukura”, ‘’Sylarushe”, janë disa prej këngëve të realizuara prej tij, ende mjaft popullore.
Pasi mbaroi studimet në vitin 1946, u emërua mësues muzike në Vlorë. Në vitin 1956, u diplomua si kompozitor.
Daija dha një kontribut të madh dhe në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës, ku punoi për 6 vjet me radhë. Në vitin 1962, u emërua në Ansamblin e Këngëve dhe të Valleve Popullore, ku organizoi një sërë koncertesh brenda dhe jashtë trojeve shqiptare.
Për të gjithë veprimtarinë, kontributin dhe punën e palodhur që dha për muzikën shqiptare, iu akorduan titujt “Artist i Popullit” dhe “Profesor”. / KultPlus.com
Pedagogu i shquar dhe kompozitori me gamë të gjerë të krijimtarisë në muzikën klasike, Vinçenc Gjini, ka vdekur në moshën 88-vjeçare.
Gjini vdiq të enjten në Istër të Kroacisë ku jetonte prej vitit 1992.
Vinçenc Gjini lindur më 22 janar të vitit 1935 në Ferizaj, Kosovë. U diplomua për teori dhe pedagogji muzikore në Akademinë e Muzikës në Beograd; në Shkup studioi dhe u diplomua për kompozim. Punoi kryesisht si pedagog në SHLP-dega e muzikës dhe në Akademinë e Arteve (FA-dega e muzikës). Pavarësisht nga fillimet disi të vona krijuese, ai arriti të krijonte një numër të konsiderueshëm veprash të formave të ndryshme të muzikës serioze, midis të cilave bëjnë pjesë: tri simfonitë, Simfonieta, 10 kantatat (jo të mëdha), Sonata për violinë e piano, Variacionet për klarinetë e piano, cikli i vogël i këngëve solo Letrat, disa këngë korale, përpunime e stilizime. Faktura e veprave të tij simfonike është e qartë, me simetri dhe ekuilibër klasik, me harmoni neoromantike me përdorim të shpeshtë të bazës tonale modale dhe mjaft herë me tingëllim të melosit popullor shqiptar. Është gjithashtu autor i një numri të konsiderueshëm veprash të muzikës kishtare.
Varrimi i të ndjerit do të bëhet të shtunën, në orën 13:00, në varrezat në Krasica të Istrës së Kroacisë. / KultPlus.com
Kreu i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj priti familjen dhe miq të kompozitorit të madh shqiptar, Çesk Zadeja. Ky vit, i cili përkon me 95-vjetorin e lindjes së tij, i kushtohet veprës që la pas kompozitori, si një vlerësim për kontributin që ai dha për muzikën dhe artin shqiptar. Zadeja lindi në Shkodër në qershor 1927, në një familje qytetare, dhe u nda nga jeta në gusht 1997.
“Më vjen mirë që këtë vit ia kemi kushtuar profesor Çeskut, që njerëzit të kuptojnë se sot brezi ynë ecën mbi shpatullat e gjigantëve të muzikës sonë, për të shkuar pak më tej. Unë besoj se është edhe një reflektim shumë i madh edhe për ata që nuk janë profesionistë të muzikës sepse në thelb, jeta është një fabul mes atyre që bëjnë muzikë dhe atyre që bëjnë zhurmë. Me muzikë nënkuptohet gjëja e bukur, si të lësh një emër të mirë pavarësisht profesionit që ke, kurse me zhurmë nënkuptohet të pengosh dhe sabotosh pavarësisht profesionit tënd. Ndaj, sot, teksa kujtojmë profesor Çeskun, sfida për secilin prej nesh është të jemi njerëz që bëjmë muzikë, që lëmë vepra të mira, të mbahemi mend për një kontribut dhe energji pozitive, të mos jemi zhurmues, as pengues, as sabotues”, tha Veliaj.
Kryebashkiaku shtoi se njerëz të mëdhenj si Çesk Zadeja duhet të kujtohen vazhdimisht, teksa nënvizoi se çdo shkollë e Tiranës duhet të ketë një sallë koncerti për fëmijët dhe të rinjtë e apasionuar pas muzikës.
“Çdo shkollë e re e Tiranës po pajiset me një sallë koncertore. E filluam me sallën “Tonin Arapi” te Liceu i Tiranës, bëmë të njëjtën gjë te shkolla tjetër e muzikës, “Servete Maçi”, dhe porosia është që në çdo shkollë të kemi salla të tilla sepse njerëzit nuk jetojnë vetëm me bukë, por edhe me art e muzikë. Ndoshta, jo të gjithë do të bëhen pjesë e filarmonisë sonë, ashtu si jo të gjithë në sport mund të bëhen si Messi apo Ronaldo, por si muzika, ashtu edhe sporti, më shumë sesa talente elitare, na prodhojnë jetë komunitare, çuna dhe goca të denjë për të qenë qytetarë, që kuptojnë se ne jemi një skuadër”, u shpreh Veliaj. / BallkanWeb / KultPlus.com
Kompozitori i mirënjohur Harrison Birtwistle ka vdekur në moshën 87-vjeçare, ka konfirmuar botuesi i tij.
Ai është ndoshta më i njohur për veprën orkestrale të vitit 1971 “Triumfi i kohës”, si dhe operat “Maska e Orfeut”, “Gawain” dhe “Minotauri”.
Botuesit Boosey & Hawkes dhe agjencia Rayfield Allied njoftuan me se ai vdiq në shtëpinë e tij në Mere, Wiltshire më 18 prill.
Shoqëria Mbretërore Filarmonike e quajti atë “një kolos të vërtetë muzikor”.
Muzika e tij është shfaqur në festivale të mëdha dhe seri koncertesh në Evropë, ShBA dhe Japoni, duke tërhequr dirigjentë ndërkombëtarë duke përfshirë Daniel Barenboim dhe Simon Rattle.
Në vitin 1975 ai ishte drejtor muzikor i Teatrit Kombëtar Mbretëror në Londër, ku qëndroi deri në vitin 1983.
Në vitin 2001 u shpall “Shoqërues i Nderit”.
Gruaja e Harrison, Sheila Duff, vdiq në vitin 2012 dhe ai la pas tre djemtë dhe gjashtë nipa. / KultPlus.com
Franz Schubert, gjeniu i muzikës klasike, i cili la gjurmë të mëdha në historinë e muzikës botërore, duke u përjetësuar përmes kompozimeve të tij, shkruan KultPlus.
Sot, në 225 vjetorin e lindjes së tij, KultPlus ju sjell një pasyqrë të jetës dhe veprës së tij.
Schuberti ishte një kompozitor austriak, i cili shkroi rreth 600 melodi, nënë simfoni duke përfshirë të famshmen ‘’Simfonia e papërfunduar’’, muzikë liturgjike, opera etj.
Schubert ka lindur në një familje muzikantësh, dhe ka marrë trajnim formal muzikor në fëmijërinë e tij. Ndërsa Schubert kishte një rreth i ngushtë i shokëve dhe bashkëpunëtorëve të cilët admiruar puna e tij (në mesin e tyre të shquar këngëtari Michael Johan Vogl), vlerësimi muzikës së tij gjatë jetës së tij ishte i kufizuar. Ai nuk ishte në gjendje për të siguruar punë adekuate të përhershme, dhe për shumicën e karrierës së tij ai u mbështet tek miqtë dhe familja. Ai bëri disa të holla prej veprave të publikuara, dhe herë pas here dha mësim privat muzikorë.
Ndërkohë, aftësitë gjeniale te tij filloi ti tregojë në kompozimet e tij. Schubert ishte lejuar herë pas here për të udhëhequr orkestra në Stadtkonvikt, dhe Salieri vendosi për ta stërvitur atë privatisht për kompozime dhe teori në këto vite. Kjo ishte fillesë e parë për atë orkestër amatore për të cilën, vite më vonë, shumë kompozime të tij ishin shkruar. Gjatë pjesës tjetër të qëndrimit të tij në Stadtkonvikt ai shkroi një pjesë të mirë të muzikës kamertale, këngë të ndryshme, disa pjesë të ndryshme për piano etj.
Në fund të vitit 1813 ai u largua nga Stadtkonvikt, dhe u kthye në shtëpi për studime në Normalhaupshule për të trajnuar si një mësues. Në vitin 1814 ai hyri në shkollën e atit të tij si mësues i nxënësve ri. Për më shumë se dy vjet qëndroi në këtë punë të rëndë, të cilën ai e kreu me sukses.Ai vazhdoi të marrë mësime private në përbërje nga Salieri, i cili bëri më shumë për trajnime muzikore të Schubertit sesa ndonjë prej mësuesëve të tij të tjerë.
Viti më pjellor i Schubertit ishte ndoshta në vitin 1815. Ai kompozoi mbi 20.000 masa muzikore, më shumë se gjysma e të cilave ishte për orkestër, përfshirë nëntë vepra të kishës, një simfoni, dhe rreth 140 melodi.
Në atë vit ai u prezantua edhe për Anselmi Hüttenbrenner dhe Franz von Schober, të cilët i bëri miqtë e tij të përjetshëm. Një tjetër mik i tij, Johann Mayrhofer, u prezantua atij nga Spaun në 1814. / KultPlus.com
Avni Mula ishte ndër kompozitorët më të shquar shqiptar, shkruan KultPlus.
‘Gjigandi jonë fluturoi në Valsin e Perjetësisë! Për një përshendetje me dorë në zemër, homazhet kryen nesër, 30 tetor, ora 11:00-13:00 në hollin e Universitetit të Arteve, Tiranë. Avni Mula 04.01.1928 – 29.10.2020‘, shkruajti dikur Inva Mula.
Ai ishte një nga figurat më të rëndësishme të historisë së teatrit operistik shqiptar. Një kontribut të veçantë ai e ka dhënë edhe në fushën e kompozicionit.
Është e njohur kënga e tij “Valsi i lumturisë”, të cilën KultPlus e sjell sonte.
Ndër interpretimet e spikatura në karrierën e tij mund të përmëndim ato në operat Mrika, Skënderbeu, Pranvera, Lulja e kujtimit, Heroina, Komisari, Jolanda, Berberi i Seviljes, La Traviata, Rigoleto, Kavaleria Rustikana, Karmen, Peshkatarët e perlave, La Boheme, Le nozze di Figaro, Simfonia IX e Bethovenit etj. / KultPlus.com
Sot shënohet një vit nga vdekja e kompozitorit dhe baritonit të mirënjohur shqiptar, Avni Mula, shkruan KultPlus.
Ai ishte një nga figurat më të rëndësishme të historisë së teatrit operistik shqiptar. Një kontribut të veçantë ai e ka dhënë edhe në fushën e kompozicionit.
Është e njohur kënga e tij “Valsi I lumturisë”.
Ndër interpretimet e spikatura në karrierën e tij mund të përmëndim ato në operat Mrika, Skënderbeu, Pranvera, Lulja e kujtimit, Heroina, Komisari, Jolanda, Berberi i Seviljes, La Traviata, Rigoleto, Kavaleria Rustikana, Karmen, Peshkatarët e perlave, La Boheme, Le nozze di Figaro, Simfonia IX e Bethovenit etj. / KultPlus.com
Sot shënohen plot 135 vite nga vdekja e kompozitorit të njohur, Franz Liszt.
“Është 170 vjet e vjetër, por tingëllon shumë moderne”, është përshkrimi që David Trippett, profesor i asociuar në Fakultetin e Muzikës në Universitetin Cambridge i bën operës së papërfunduar të Franz Liszt, “Sardanapalo”.
Dorëshkrimi i aktit të parë të operës që do të duhej të ishte triaktëshe ka qëndruar në Arkivin e Goethes dhe të Schillerit në Weimar për më shumë se 100 vjet para se Trippett ta rizbulonte duke planifikuar diçka debutuese për të cilën “askush nuk kishte dëgjuar më parë”. Nga viti 1843 deri më 1861, Liszt (1811-1886) ishte udhëheqës i orkestrës që tash njihet si “Staatskapelle” në Gjermaninë Qendrore, në qytetin Weimar. Do të jepet premierë të shtunën Teatrin Kombëtar të Gjermanisë në këtë qytet.
Para më shumë se 10 vjetësh, Trippett që asokohe ishte student në Akademinë e Muzikës në Leipzig, kishte udhëtuar me tren për në Weimar për të parë 111 faqet e operës në arkiv.
Opera e papërfunduar ka sfiduar aftësitë dhe dijen e Trippettit, ka thënë ai. Liszt e kishte shkruar operën në vitet ‘50 të shekullit XIX dhe ishte vështirë e lexueshme dhe e papërfunduar. Kishte punuar goxha shumë dhe e kishte përmirësuar atë, duke e vështirësuar edhe më leximin.
Opera për një kohë të gjatë ishte cilësuar si e pamundur për t’u interpretuar, por profesori i Cambridge thotë: “Muzika duhet të ruhet”.
Trippett ka shpenzuar më shumë se një dekadë duke bërë bashkë pjesët si një puzzle, tri prej të cilave i kanë shkuar vetëm për orkestrim, duke pasur parasysh instruksionet e kompozitorit.
“Orkestrimi është bërë nga unë, por ai është i Lisztit”, ka thënë Trippett. “Muzika është fantastike. Liszt ka provuar të kompozojë një operë moderne italiane”.
Libreto është bazuar në tragjedinë “Sardanapalus” të Lord Byronit për mbretin e fundit të Asirisë antike, një rajon ky që tash është midis Sirisë dhe Irakut.
Sipas Kirill Karabits, dirigjentit kryesor të “Staatskapelle” në Weimar, opera e Liszt hap një kapitull të ri sa i përket historisë së muzikës së shekullit XIX. “Nuk do ta gjeni këtë operë në katalogët a veprat tjera të kompozitorit”, ka thënë. Pas një pune tejet të lodhshme të Trippett, tashmë akti i parë është kompletuar. “Do të dirigjoj diçka që askush nuk e ka bërë më përpara”, ka thënë dirigjenti. “Bëhet fjalë për diçka joshëse, por që duhet të kesh shumë përgjegjësi”. / KultPlus.com
Viti 1957 simbolizon, “West Side Story”, një shfaqje muzikore me muzikë të Leonard Bernstein, dhe i cila u shfaq në “Winter Garden Theatre” në Broadway. Por, muzikanti Bernstein pati sukses të madh saqë shumë njerëz e festojnë arritjen e tij të madhe si kompozitor.
Sidoqoftë, edhe pa triumfin e “West Side Story”, vendi i Bernstein në historinë muzikore ishte vendosur. Përveç punës së tij si kompozitor, “Njeriu i Rilindjes së Muzikës” shquhej si dirigjent, si një pianist koncerti, dhe si një mësues që nxori muzikën klasike edhe më shumë në pah.
Lindur në Lawrence, Massachusetts, më 1918, Bernstein filloi mësimet e pianos me insistimin e tij kur ishte vetëm 10 vjeç. Ai menjëherë tregoi një talent instiktiv për muzikë, dhe në moshën 12 vjeç ai po studionte muzikë në New England.
Bernstein studioi për dirigjent me Fritz Reiner dhe Serge Koussevitzky, dhe më 1943 u punësua si ndihmës dirigjent në Filarmoninë e Nju Jorkut. Në historinë e orkestrës, asnjë ndihmës nuk ishte thirrur për dirigjim, por më 14 nëntor fati buzëqeshi për Bernstein, kur dirigjenti i ftuar Bruno Walter u sëmur.
Një natë më parë, Bernstein kishte dëgjuar një këngëtar të interpretojë një nga kompozimet e tij, kishte qëndruar deri vonë duke pirë dhe duke luajtur piano në festën pas recitalit; shprehi tipike e tij.
Me tri orë gjumë dhe pa prova, Bernstein u kërkua të zhvillonte një program kompleks të Schumann, Strauss, Rosza dhe Wagner që do të transmetonte nga Carnegie Hall në të gjithë vendin nga radio CBS. Koncerti ishte një sukses i bujshëm, me ç’rast, “The New York Times” botoi një artikull në faqen e parë të nesërmen, duke njoftuar ardhjen e një talenti të ri të mrekullueshëm dirigjent.
Mandatory Credit: Photo by George Talbot/ANL/REX/Shutterstock (1988066a)
Leonard Bernstein Composer In Action 1963.
Leonard Bernstein Composer In Action 1963.
Për pjesën tjetër të jetës së tij, Bernstein ishte një dirigjent i kërkuar ndërkombëtarisht. Ai bëri turne nëpër botë shumë herë, dhe më 1953 u bë amerikani i parë që drejtoi në La Scala në Milano, në teatrin kryesor të Italisë.
Një pianist i respektuar klasik, i cili nganjëherë dirigjoi nga stoli i pianos. Bernstein ishte një idhull popullor i njohur për njerëzit që kurrë nuk dëgjuan muzikë klasike.
Duke refuzuar të kufizohej në dirigjim, ai kompozoi simfoni dhe opera të vlerësuara. Ai gjithashtu ishte thellësisht i interesuar në muzikën popullore amerikane dhe ndikimet e xhazit mund të gjenden në shumë prej pjesëve të tij klasike. Punimet e tij më të njohura ishin për Broadway, dhe disa prej kompozimeve të tij janë: “On the Town” (1944), “Wonderful Town” (1953), “Candide” (1956) dhe “West Side Story” (1957).
Për West Side Story, një ri interpretim i “Romeo and Juliet” i William Shakespeare të zhvendosur në New York, Bernstein punoi me koreografin e shkëlqyer Jerome Robbins, dhe tekstshkruesin Stephen Sondheim.
“West Side Story” tregon historinë e një lidhje dashurie gati të pamundur, midis Tonit, i cili është polako-amerikan dhe Marisë, një portorikane.
Leonard Bernstein ishte gjithashtu një arsimtar i talentuar që mësoi Amerikën për muzikën klasike me programet televizive “Omnibus” dhe “Young People’s Concerts”. Më 1973, ai u ftua në Harward për të dhënë leksione mbi gjuhësinë dhe muzikën. Ai vdiq në vitin 1990 në moshën 72 vjeç. / cbc.al / KultPlus.com
Kompozitori legjendar jetoi 88 vjet (1882-1971), duke qenë kësisoj dëshmitar i disa prej ngjarjeve më dramatike të shekullit të 20-të, ngjarje që gjetën shprehje të gjallë në kompozimet e tij. Karriera e tij muzikore filloi si rebelim dhe u zgjodh nga “Disney” për të krijuar botën. Bashkëpunoi me Pikason dhe Auden, influencoi nga kompozitorët Boulez te Tavener. Muzika e shekullit XX është e paimagjinueshme pa Stravinskin, një nga kompozitorët që priu modernizmin në muzikë, në fillim të shekullit të 20-të, me ndikim të qëndrueshëm dhe të gjithanshëm.
Kompozitori, pianisti dhe dirigjenti rus i shekullit të 20-të (francez i natyralizuar dhe më pas amerikan), spikat për guximin në tërësinë e kompozimeve, guxon të kapërcejë barrierat e standardeve stilistike në ansamblin e kompozimeve. Një qytetar i vërtetë i botës, lindi në Rusi më 17 qershor, u strehua në Zvicër gjatë Luftës së Parë Botërore, më pas kaloi në Francë ku mori nënshtetësinë dhe ku miqësohet me një pjesë të mirë të inteligjencës avangardë, kryesisht miqësia e sinqertë me Pikason, apo marrëdhënia me Coco Chanel. Më vonë, u largua për në Shtetet e Bashkuara, ku gjithashtu mori nënshtetësinë.
Rritur në një familje muzikantësh, me babain këngëtar dhe nënën pianiste, që në fëmijëri Stravinski u prek nga mungesa e mjaftueshme e dashurisë së prindërve dhe këmbëngulja e tyre për të mos e bërë muzikën profesionin e tij. Për pasojë, ndoqi kurse juridike në universitetin e Shën Petërburgut në vitin 1901, së bashku me leksione harmonie dhe kontrapunkti. Kur i vdiq i ati, hoqi gradualisht dorë nga ligji për t’iu përkushtuar muzikës. Takimi me Rimsky-Korsakov ishte vendimtar, ai u bë mësuesi i muzikës, duke i mësuar kryesisht orkestrimet dhe format klasike.
Në thelb, fillimi i karrierës së Stravinskit lidhej me takimin me Diaghilev, ku kompozoi muzikën për “Ballets Russes” të këtij të fundit, që u pasua me një sukses të madh dhe Stravinski u bë i famshëm. /Konica.al/Mirëpo, kompozimet e tij, nisur nga aspekti provokues, pasi nuk respektojnë rregullat, shkaktuan edhe pakënaqësinë e disave, veçanërisht “Riti i Pranverës” shkaktoi skandal.
Karriera dhe puna e kompozitorit mund të klasifikohet në disa stade. Fillimisht i frymëzuar nga folklori rus, më pas iu kthye një stili më të zhveshur, para se të kthehej në forma më klasike. Shpeshherë, kompozitori e përshkruante Nikolai Rimsky-Korsakov, si babanë e tij të dytë. 29 maji 1913 konsiderohet të jetë pika fillestare e epokës moderne në art, pasi kjo qe edhe dita e shfaqjes së parë të “Riti i pranverës”, prodhuar nga kompania “Ballets Russes” e Diaghilev në Paris./Konica.al/Karriera muzikore e Stravinskit tradicionalisht ndahet në tri faza. Zakonisht dekadat e para referohen si periudha ruse, ndërsa kompozitori studioi folklorin rus dhe eksperimentoi me format e tij. Baletet e para u pasuan nga “Les noces”, “Renard”, opera “Mavra” etj.
Më pas, Stravinski i kushtoi disa dekada neoklasicizmit, duke e hapur këtë fazë të karrierës me “Pulcinella”, që u vu në skenë po nga kompania e Diaghilev. Kryeveprat e kësaj periudhe përfshijnë baletet “Apollo”, “Le baiser de la fée”,“Simfoni në tre lëvizje”, “Orfeu”, “Agon”, operat “Oedipus rex”, “The Rake Progress” dhe melodrama muzikore “Persephone”. Periudha e mëvonshme zakonisht quhet si serial ose dodekafonik dhe përfshin “Threni” dhe “A Sermon, a narrative and a prayer”, bazuar në tekste dhe motive biblike, dramën muzikore “The Flood” dhe pjesë orkestrale “Variations: Aldous Huxley in memoriam”.
Stravinski ishte një nga kompozitorët më pjellorë, krijimtaria e tij përfshin mbi 7,500 faqe me partitura muzikore. Ai mund të punonte për 18 orë në ditë dhe dita standarde e punës, edhe në moshë të shkuar, ishte 10 orë. Njëlloj si prindrit, Stravinski ishte karizmatik për ata që e rrethonin, një bashkëbisedues tepër simpatik. Ai ishte shok, sidomos me anëtarët e “Les Six” (“Të gjashtët”): Klod Debusi, Marsel Prusti, Pablo Pikaso, Koko Shanel dhe Çarli Çaplin.
Fundi i “marrëdhënies së dashurisë” midis artistëve avangardë rusë dhe regjimit sovjetik, në fund të viteve 1920 i dha fund edhe karrierës së kompozitorit në BRSS. Vetëm gjatë zbutjes së Hrushovit, në 1962, për të festuar 80-vjetorin e kompozitorit, Stravinski u ftua të jepte koncerte në Moskë dhe Leningrad. Madje, gojëdhënat thonë se udhëheqësi sovjetik e ftoi të qëndronte në Rusi, por Stravinski u kthye në Nju Jork, ku vdiq në 6 prill 1971. Në respektim të testamentit, ai u varros në Veneciee.
Milan Kundera, në lidhje me ndryshimet e kompozimeve, shprehet se Stravinski ishte një i internuar, i privuar nga vendlindja nga Revolucioni Bolshevik, zgjodhi të rrënjoset në muzikën e të gjithë muzikantëve, për të filluar me ta, “sipas mënyrës së tyre”, një dialog nepsqar, të cilin nuk e ndali deri në frymën e fundit. Mirëpo, Stravinski ishte edhe një eksperimentues, që kërkonte kuintesencën, aleancat origjinale të tingujve, ritualin, madje edhe të shenjtën. /Konica.al / KultPlus.com
Përkujtohet sot ditëlindja e artistit Ferdinand Deda. Ai lindi në qytetin e vogël të Peqinit më 5 shkurt të vitit 1941. Studioi pranë liceut artistik “Jordan Misja” në Tiranë dhe i përfundoi ato më 1959.
Menjëherë pas përfundimit të liceut u emërua mësues muzike në qytetin e Gjirokastrës. Pak kohë më pas, Deda filloi Konservatorin Nacional të Pragës në ish-Çekosllovaki, sot Çeki, por për shkak të prishjes së marrëdhënieve më ish-Bashkimin Sovjetik, ai vazhdoi studimet në “Akademinë e Arteve të Bukura” në degën e dirigjimit.
Në vitin 1991-1992 ai specializohet për dirigjim dhe kompozicion në Itali.
Që nga viti i diplomimit dhe derisa u tërhoq nga skena, artisti realizoi mbi 300 koncerte të rëndësishme, ku jo vetëm si dirigjent, por punoi dhe krijoi gjithashtu edhe si kompozitor.
Ferdinand Deda ka dirigjuar koncerte të rëndësishme në skenën kombëtare, por edhe në atë ndërkombëtare ku shpesh herë është vlerësuar shumë me çmime të rëndësishme dhe medalje të festivaleve dhe performancave në aktivitete të ndryshme.
Ai gjithashtu njihej për publikun shqiptar edhe si një nga kompozitorët më të rëndësishëm të “Festivalit të Këngës në RTSH”, festivalin e këngëve të stinës “Kur vjen Pranvera” dhe këngët e tij vazhdojnë të këndohen edhe sot jo vetëm nga këngëtarët por edhe nga artëdashësit e muzikës.
Madje ai është edhe themelues i “Festivalit të Pranverës”, në RTSH.
Deda gjithashtu ka dhënë kontributin e tij të madh edhe në kinematografinë shqiptare si kompozitor i shumë filmave. Më vitin 1997 u shpall fitues i “Diskut të Artë”, ndërsa ka mbajtur titujt si “Artist i Merituar” dhe “Mjeshtër i Madh”.
Artisti Ferdinand Deda u nda nga jeta më 22 gusht të vitit 2003 nga një sëmundje e pashërueshme. /atsh/ KultPlus.com
Në kuadër të 100 vjetorit të Tiranës kompozitori Aleksandër Peçi ka publikuar dy CD me punët e tij më të fundit, inspirimi për të cilat është kryeqyteti.
“Tirana në muzikën e Aleksander Peçi” është ky projekti që do të gjallërojë muzikën e Aleksandër Peçit. Dy volume që do të risjellin xhevahiret e Tiranës që gjithmonë ka tërhequr kërshërinë time”, shkruan kompozitori. Një kërshëri e nxitur nga atmosfera festive, gjallëria e ritmeve, ndjeshmëria dhe origjinaliteti.
“Për atë virtuozitet instrumental të jashtëzakonshëm, për atë ornamentike të mrekullueshme te pipzat e Tironës, për zylet e famshme që kur themi zylet nënkuptojmë adrenalinë, kur themi adrenalinë, nënkuptojmë zylet etj”, shprehet për muzikën tradicionale të Tiranës, kompozitori.
Aleksandër Peçi ka lindur në Tiranë më 11 korrik 1951. Kreu studimet për kompozicion në Institutin e Lartë të Arteve në Tiranë më 1974 më pas filloi punë si kompozitor në Estradën e Shtetit (1977–1979), nga 1979-1986 ai ishte drejtor artistik i Ansamblit Kombëtar të Këngët dhe Valleve Popullore. Që nga viti 1986 ai është kompozitor me kohë të plotë. Gjithashtu Peçi është Pedagog dhe që nga viti 1992 jep mësim në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë.
Peçi ka kompozuar në të gjitha format e gjinitë e muzikës: këngë, muzikë dhome, simfonike, skenike (si baleti “Kecat dhe ujku”, opera “Oirat”), muzikë filmash e deri tek muzika elektroakustike.
Aleksandër Peçit në vitin 1989 iu dha titulli “Artist i Merituar”. Peçi ka krijuar muzikë për filma të njohur si: “Dasma e Sakos”, “Kur xhirohej një film”, Në shtëpinë tonë”, “Monumenti”, “Gjeneral gramafoni”, Në çdo stinë”, “Fillim i vështirë”, “Tokë e përgjakur”. / Diaspora shqiptare / KultPlus.com
Mac Davis, i cili shkroi disa nga hitet më të mëdha të Elvis Presley, si dhe gjeti suksesin e tij në listën e muzikës amerikan, ka vdekur në moshën 78 vjeçare, shkruan The Guardian, përcjell KultPlus.
Ai kishte pësuar komplikime pas një operacioni në zemër. Menaxheri i tij Jim Morey njoftoj vdekjen e tij, duke thënë se Dejvis ishte i rrethuar nga gruaja dhe tre djemtë e tij:
“Ai ishte një legjendë e muzikës, por puna e tij më e rëndësishme ishte ajo si një burrë, baba, gjysh dhe mik i dashur”.
I lindur dhe rritur në Lubbock, Texas, në 1942, Davis u vendos në Atlanta, Georgia, si një i ri dhe filloi të punonte si kompozitor i nënshkruar në Nancy Sinatra’s Boots Enterprises.
Sukseset e tij më të mëdha ishin këngët për Elvis Presley në fund të viteve 1960, pas viteve të tij të rock’n’roll-it në vitet ’50.
Sukseset e tjera të Davis për tekstet e shkruara për Elvis Presley përfshinin “Memories and Don’t Cry Daddy”, kjo e fundit një tjetër hit amerikan në Top 10. Davis u bë një artist interpretues në të drejtën e tij, duke nënshkruar me Columbia Records në 1970 dhe duke shënuar një hit dy vjet më vonë me baladën “Baby Don’t Get Hooked on Me” që qëndroj tre javë në krye të top listave të SHBA-së.
“Stop dhe Smell the Roses” ishte një tjetër hit i SHBA-së në Top 10 në 1974, dhe ai gjithashtu gjeti sukses me “One Hell of a Woman” dhe “Rock’n’Roll”.
Ai ndaloj së realizuari muzikën e tij në mes të viteve ’80, por vazhdoi si një tekstshkrues, duke punuar me artistë përfshirë yllin e EDM Avicii dhe alt-rokerët Ëeezer.
Davis gjithashtu kishte një karrierë të vogël në aktrim, duke marrë kryesimin në filmin komik të vitit 1981, “Cheaper to Keep Her” dhe vazhdimin e vitit 1983 të “The Sting”. Prezantoj “The Muppet Shoë” në 1980, kishte shfaqjen e tij të larmishme TV në mes të viteve 1970 në NBC, dhe më vonë kishte një rol të zërit të ftuar në serialin e animuar “King of the Hill”. Ai u martua me Lise Gerard në 1982, pas dy martesave të mëparshme./KultPlus.com
