Elvi Sidheri
Kur kureshtja e shpie njeriun nëpër skutat më të largëta dhe në trevat më të gjelbëruara të Kosovës, ndonjëherë qëllon të bësh zbulime rastësore që përveçse të mahnisin ty vetë si hulumtues, njëherësh edhe shpërfaqin pjesëza historie shqiptarësh që janë mjegulluar gjatë rrjedhës së shekujve.
E tillë është edhe kjo histori që do të lexoni në vijim:
Gjatë rrugës Prishtinë – Gjilan, kur më tepër i shtyrë nga kërshëria, sesa nga ndonjë nxitje më e përcaktuar, i shmangesh udhës kryesore, dhe vazhdon midis kodrave të blerta, fushave të mbjella me misër, gjurmëve të grurit të korrur, pemëve që harlisen me kumbulla dhe mollë, zogjve dëfryes ndër cicërimat e tyre, dhe pak shtëpive që t’i has syri tek-tuk, sakaq një degëzim rural rrugor të shpie në një fshat tepër unik në historinë dhe banorët e tij.
Është fshati Manishincë, që ngrihet mbi një kodërz të butë, pak kilometra nga një vendbanim akoma mjaft i populluar serb në Kosovë, ku gjindja ende jetojnë në limontinë e zadrugave titiste, diçka kjo që pohohet edhe nga mbishkrimet cirilike që flasin akoma për korrje-shirjet, drithërat, traktorët e lërimin e arave, krahas magazinave dhe dyqaneve të dikurshme kooperativiste.
Gjithsesi fshati ku kemi vajtur, cazë rastësisht, e më tepër qëllimisht, Manishinca, ndryshon nga fshatrat e tjerë të banuar nga serbët përreth, duke mos shfaqur gjurmë të qarta të trashëgimisë jugosllavo-agrare, meqenëse bëhet fjalë për një ngulim të vogël, ku bien në sy sapo t’i jesh futur shtegut të ngushtë që të çon drejt qendrës së tij, serat e shumta, mullarët, misri dhe shtëpitë e vjetra dhe të reja që kacavirren njëra mbi tjetrën në faqen e kodrinës ku janë mbështetur të gjitha.
Aty na presin ndërkaq një mori zbulimesh të befasishme, që menjëherë mishërohen në njeriun e parë që na buzëqesh kur zbresim nga makina, Srboljubi, i cili mbas një “Dobrodošli”, shton në çast “Mirë se erdhët”, dhe të rrëmben vetvetiu në ngazëllimin e vet, duke të shpënë t’i argëtosh sytë me pemët e pafundme frutore që stolisin tokat e tij, ndërsa përpara syve të hapen plantacionet me tranguj që eksportohen direkt në Gjermani (nën emblemën e Ministrisë së Bujqësisë së Kosovës), stallat me kafshë, arat me misër dhe bletët e mjalti që duket sikur buron nga kroje qiellore.
Historia e këtij njeriu dhe origjinës së tij dhe të lagjes së vet, është thelbi i këtij tregimi.
Si të gjithë banorët e këtij fraksioni të Manishincës, Srboljubi është thjesht një “Korçar”!
Po pra, e lexuat mirë!
Ai vetë e pohon kur është duke të shoqëruar nëpër shkallët e shtëpisë së tij familjare, se korçarë në këtë ngulim janë të gjithë pa përjashtim, të cilësuar qysh në mbiemra si Korčević, apo në emërtimin e lagjes së tyre “Korčini”, që është thjesht versioni në serbisht i shumësit “Korçarë” në gjuhën shqipe.
Prej kohësh kisha dëgjuar se në Kosovë dikur patën ardhur valë migrimesh edhe nga viset jugore të Toskërisë, por njohuritë e mia ngushtoheshin veç me praninë e shqiptarëve ortodoksë dhe vllehëve voskopojarë në Prizren, të cilët në këtë kryeqendër ekonomike dhe kulturore të këtyre viseve shqiptare, ishin shpërngulur kryesisht mbas djegies së Voskopojës, dhe ku kishin pasur edhe Kishën e tyre të Sveti Spasit (të djegur për këtë shkak nga serbët), si qendrën e tyre shpirtërore dhe fetare, me liturgji në greqisht (jo serbisht), stemën e veçantë të komunitetit të tyre (jo në gërma cirilike serbe), e shumë gjurmë të tjera të lënë në këtë qytet.
Në Kosovë nuk mungojnë gjithaq edhe mbiemrat “Korça”, dhe gjithmonë pata qenë kureshtar për origjinën e këtij mbiemri, sidomos kaq larg Korçës së mirëfilltë, vendlindjes së gjyshërve të mi.
Të ulur rreth tavolinës së këtyre korçarëve të habitshëm kosovarë, në një fshat serbishtfolës, pasi e zonja e shtëpisë, një nikoqire e vërtetë, me buzën në gaz, sytë e hareshëm e gojën e ëmbël, na ka ofruar përnjëherë çdo pije dhe ushqim të mundshëm, unë nuk përmbahem dot dhe pa humbur kohë i kërkoj Srboljubit të ma shtjellojë më hollësisht historinë e origjinës së tyre korçare.
“Me kadalë” – ma kthen ai në shqip, në dialekt të pastër geg, dhe fillon të tregojë se përpara disa shekujsh paraardhësit e tij kanë ardhur pikërisht nga Korça, kryesisht “Kao zidari”, “gurpunues”, mjeshtra në këtë zanat të vyer, dhe janë kujdesur për ndërtime të shumta, përfshirë kishat e këtyre trevave.
Duke dashur ta përforcojë dëshminë e tij, mikpritësi ynë na tregon po ashtu se korçarët e mërguar deri në Manishincë, patën ardhur duke kaluar pikësëpari nga viset e Maqedonisë, më saktësisht nga Prilepi, dhe të ofron një libër fort vëllimor si fakt të mëtejshëm, një libër ku tregohet se familjet korçare të ardhura tërthorazi nga Maqedonia, kishin qenë fillimisht katër syresh (dhe dyzet e nëntë shtëpi), ndërsa pastaj ishin bërë plot katërmbëdhjetë, me tetëdhjetë e shtatë shtëpi.
Është vërtet e mahnitshme t’i dëgjosh dhe t’i lexosh këto gjëra, aq më tepër të thëna nga dikush që ndonëse flet serbisht, ka pamjen dhe fytyrën tipike dashamirëse dhe zemërgjerë të një korçari (edhe gjyshja e stërgjyshi im korçar, kështu dukeshin fundja).
Në familjen e tij, duke përfshirë doemos të shoqen, Verkën, e cila nuk resht së foluri edhe ajo, duke të sjellë kafe turke, mjaltë kurativ të bletëve të familjes, raki të disa llojeve (edhe ftoi, si askund tjetër; megjithëse unë ia kthej flakë për flakë, se në Boboshticë të Korçës, kemi raki mani, ai askund tjetër gjithashtu), të gjithë sidoqoftë ndihen korçarë dhe kanë vetëdije të plotë për origjinën e tyre, bashkë me djalin dhe nipat e këtyre dy ish mësuesve të moshuar, e ndoshta pakëz edhe nusja e tyre.
Nusja mbase është nga lagja e afërt, fraksion e të njëjtit fshat, që mban emrin kuptimplotë “Bugari”, megjithëse vendasit ngulmojnë që bëhet fjalë për maqedonas, të cilët serbët dikur i patën quajtur kështu, e ndërkohë për veshët dhe ëndjen e saj maqedonishtja ime tingëllon më këndshëm se kroatishtja me të cilën po komunikoj me antarët e tjerë të kësaj familje gazmore korçarësh kosovarë serbishtfolës.
Prania e një toponimi të këtillë, “Bugari”, kaq afër lagjes Korçini në Manishincë, e dëshmon edhe më tepër prejardhjen e tyre korçare, duke faktuar kalimin e tyre nga Maqedonia, ndoshta bashkërisht me maqedonas (bullgarë) sllavë, të cilët mund të jenë shpërngulur njëkohësisht me korçarët në ato kohë të turbullta, disa shekuj më parë.
Ndërkaq tërë familja është mbledhur, teksa njëri nga fëmijët mban akoma të veshur fanellën e Messi me stemën e Barcelonës, dhe unë i them me qesëndi “Messi sada igra za Paris SG” (Messi tani luan për Paris SG), dhe menjëherë shtoj “Sad će Manaj, albanac, da igra za Barça” (Tani do të luajë Manaj, lojtar shqiptar, për Barça-n), por çunaku buzëqesh dhe të avitet me kërshëri edhe ai, duke treguar të njëjtën mikpritje si gjithë të afërmit e tij.
Të vërshojnë të gjithë me pyetje “Ku është Korça?”, “Si është Korça?”, “Si shkohet në Korçë?”, “Ko ima najbolju rakiju, Korčini ili Korça?” (Kush e ka rakinë më të mirë, lagja Korçini apo Korça), “Mi smo korčini” (Ne jemi korçarë), dhe nuk harrojnë të të tregojnë me mburrje, se kanë njohur një korçar prej vërteti, i cili dikur paskësh punuar në Kosovë për organizatat ndërkombëtare.
Mezi presin të shkojnë në Korçë, ndërsa të paktën kreu i familjes, Srboljubi, ka qenë në Tiranë dhe bregdetin shqiptar, por këtë gusht të nxehtë, nuk e mban vendi pa vajtur gjer në Korçë, mbase i nxitur jo pak edhe nga vizita jonë, nga ky takim kaq mbresëlënës mes korçarësh, që përkundër shekujve ndarje, ndihemi sërish mirëfilli të këtillë, megjithëse flasim gjuhë të ndryshme, sepse shpirti, zemra, qëndrimi, kultura dhe origjina, na bashkon më tepër se gjithçka tjetër.
Kur bëhesh gati të largohesh, ngaqë pas muzgut po erret dhe nata nuk është për shtigjet e ngushta rurale deri në rrugën Gjilan – Prishtinë, të gjithë brofin në këmbë, të habitur që po ikën pa u nginjur me gatimet, mishin dhe mikpritjen e tyre, dhe të rrasin në duar një enë me disa kilogramë mjaltë të cilësisë më të lartë, teksa “Faleminderit” të thonë vetë në shqip, pa hapur akoma ti gojën për të folur.
I zoti i shtëpisë na shpie të shohim edhe krojin e fshatit, ku datohet më së miri themelimi i këtij vendbanimi, dhe ku lexoj vitin e moçëm 1674, si themelimin e “Mahala Korčini”, lagjes së tyre të korçarëve.
Ky krua i kushtohet Sveta Petkës (Shën e Premtes), dhe gjithkujt që shuan etjen në këtë burim, i thuhet që “Çdo pikë uji t’i bëhet shëndet atij që e gjerb”!
Kur jemi uruar anasjelltas “Natën e mirë” (prej tyre, në shqip), dhe “Prijatno” (prej nesh, në gjuhën e tyre), largohemi nga lagja Korčini me bindjen se kemi qenë dëshmitarë të një ngjarje që rrallëherë kemi për ta hasur në jetë.
Këta njerëz, këta korçarë krejtësisht të panjohur, që jetojnë në viset kosovare prej kaq shekujsh, akoma janë tepër të vetëdijshëm për origjinën e tyre, duke e ditur se nga vijnë, çfarë prejardhje kanë, duke pasur gjithaq dijeni të plotë për rëndësinë e Korçës dhe të kulturës e traditave të saj edhe në ditët e sotme.
Mbase gjuha që flasin është e ndryshme, ngaqë prej shumë kohësh jetojnë krah për krah me serbët,me të cilët i afron feja, bashkëjetesa dhe doket e shumta, ndoshta janë asimiluar në shumë aspekte, por vetëdijen e dëlirë korçare nuk ua kanë zhbërë apo ndryshuar sadopak vitet dhe shekujt.
Korçarët e lagjes Korčini e dinë shumë mirë se kushërinjtë e tyre në Kosovë, me mbiemrin Korça, shqiptarë dhe myslimanë me fe, janë të afërmit e tyre nga gjaku, dhe këtë gjë e pohojnë njëzëri pa ngurrim.
Gjithashtu këta njerëz kanë punuar, jetuar dhe janë shkolluar bashkë me fqinjët e tyre shqiptarë, jo vetëm në kohëra jugosllave e titiste, por edhe në ditët e sotme, dhe hyrje-daljet, bashkëjetesa dhe tregtia midis dy komuniteteve është gjithnjë për t’u pasur zili.
Falë kësaj dashamirësie që mbretëron mes banorëve të lagjes Korčini dhe shqiptarëve, edhe unë pata fatin të mësoja për këta korçarë të panjohur të Kosovës, sepse vetë shqiptarët më treguan për praninë dhe historinë e tyre, duke më grishur edhe më tepër, për shkak të rrënjëve të mia korçare.
Jam i lumtur që i njoha, që kuvendova me ta, që ma treguan prejardhjen e tyre, por mbi të gjitha u ndjeva krenar ngaqë e kuptova mirëfilli se kur u takuam, të gjithë së bashku ishin veç KORÇARË!
