Kurt Vonnegut (1922 – 2007), shkrimtar amerikan, ka botuar katërmbëdhjetë romane, dhjetë përmbledhje me tregime, pesë drama dhe vepra jo-fiksion gjatë një pierudhe prej pesëdhjetë e më shumë vjetësh. Një numër veprash i janë botuar pas vdekjes. Romani i tij më i njohur është ‘Thertorja e pestë’.
SI TË SHKRUASH ME STIL
nga Kurt Vonnegut
Reporterët e gazetave dhe shkrimtarët teknikë janë të trajnuar të mos zbulojnë pothuajse asgjë rreth vetvetes në shkrimet e tyre. Kjo i bën ata anormalë në botën e shkrimtarëve, derisa pothuajse të gjithë batakçinjtë e tjerë bojë-njollosës në këtë botë ua bëjnë të njohura lexuesve bukur fort gjëra rreth vetvetes. Ne i quajmë këto zbulime, aksidentale ose të qëllimshme, elemente të stilit.
Këto zbulime na tregojnë ne lexuesve çfarë lloj personi është ai me të cilin po e harxhojmë kohën. A tingëllon ai shkrimtar injorant apo i informuar, budalla apo i ndritur, i pandershëm apo i ndershëm, pa humor apo gaztor? E kështë me radhë.
Pse duhet ta ekzaminoni stilin e shkrimit tuaj me idenë e përmirësimit? Bëjeni këtë si shenjë respekti për lexuesit tuaj, çkado që të jeni duke shkruar. Nëse i shkarravisni mendimet tuaja në çfarëdo mënyre, lexuesit tuaj me siguri do të ndihen se ju nuk merakoseni fare për ta. Do t’ju damkosin si egomaniakë ose kokëçorbë, ose, më keq, nuk do t’ju lexojnë më.
Zbulimi më për dreq që mund të bëni rreth vetes është se nuk e dini çka është interesant e çka nuk është. A nuk është se ju vetë pëlqeni ose nuk pëlqeni shkrimtarët kryesisht për atë që ata zgjedhin të shfaqin, ose për atë që ju bëjnë ju të mendoni? A e adhuroni ndonjëherë një shkrimtar kokëbosh për mjeshtërinë e tij/saj të gjuhës? Jo.
Kësodore, stili juaj tërheqës duhet të fillojë me idenë në kokën tuaj.
Gjejeni një temë për të cilën e vrisni mendjen
Gjejeni një temë për të cilën e vrisni mendjen dhe për të cilën ju e ndieni në zemrën tuaj se duhet ta vrasin mendjen edhe të tjerët. Kjo vramendje e çiltër dhe lojërat tuaja me gjuhën, do të jetë elementi më bindës dje joshës në stilin tuaj.
Nuk po ju shtyj të shkruani roman, meqë ta fjala – megjithëse s’do të më vinte keq nëse e shkruani një sish, me kusht që ta vrisni mendjen çiltërsisht rreth ndonjë gjëje. Një peticion kryetarit të komunës rreth një pellgu përballë shtëpisë suaj, ose një letër dashurie fqinjes suaj do të ishte në rregull.
Mos u hallakat, megjithëse
Unë nuk do të hallakatem në lidhje me këtë.
Përmbajuni të thjeshtës
Sa i përket përdorimit të gjuhës: Mbajeni në mend se dy mjeshtër të gjuhës, William Shakespeare dhe James Joyce kanë shkruar fjali që janë pothuajse fëmijërore kur temat e tyre ishin më të thellat. «To be or not to be?», pyet Hamleti i Shakespearet. Fjala më e gjatë është e gjatë tri shkronja. Joyce, kur ishte në pupa, mund të përbashkonte një fjali të gërshetuar dhe vezulluese si gjerdani i Kleopatrës, por fjalia ime e preferuar nga tregimi i tij i shkurtër ‘Eveline’, është kjo: «She was tired». Në atë pikë në tregim asnjë fjalë tjetër s’do të mund ta copëtonte zemrën e lexuesit siç e bëjnë ato tri fjalë. Thjeshtësia e gjuhës jo vetëm që është e respektueshme, por mbase edhe e shenjtë. Bibla hapet me një fjali që do t’i kishte hije shkathtësisë së një të riu katërmbëdhjetëvjeçar: «Në fillim Zoti e krijoi qiellin dhe tokën».
Kini guximin të shkurtoni
Mund të jetë se ju, po ashtu, jeni të zotët të sajoni gjerdane për Kleopatrën, si i thonë fjalës. Por elokuenca juaj duhet të jetë shërbëtore e idesë në mendjen tuaj. Rregulli juaj mund të jetë ky: Nëse një fjali, s’ka rëndësi sa e shkëlqyeshme është, nuk hedh dritë mbi temën tuaj në një mënyrë të re, flakeni tutje.
Tingëlloni vetja juaj
Stili i shkrimit që është më i natyrshmi për ju ka pasur jehonë në fjalimet që i keni dëgjuar kur ishit fëmijë. Anglishtja ishte gjuhë e tretë për romancierin Joseph Conrad dhe ajo që duket më pikantja në anglishten e përdorur prej tij është pa dyshim e ngyrosur nga gjuha e tij e parë, që ishte polonishtja. Njëmend fatlum është shkrimtari që është rritur në Irlandë, se anglishtja e folur atje është aq mahnitëse dhe muzikale. Unë vetë jam rritur në Indianapolis, ku e folura e përditshme tingëllon si një sharrë që pret llamarinën e galvinizuara dhe përdoret një fjalor ornamental si çelës anglez.
Në disa vende shumë të thella të Appalachias fëmijtë rirten ende duke dëgjuar këngë dhe lokucione të periudhës elizabetiane. Po, dhe shumë amerikanë rriten duke e dëgjuar një gjuhë përveç anglishtes, ose një dialekt të anglishtes që shumica e amerikanëve nuk mund ta kuptojnë.
Të gjitha llojet e fluturave janë të bukura. S’ka rëndësi cila është gjuha juaj e parë, ju duhet ta ruani atë gjithë jetën. Nëse ndodh të mos jetë anglishtja standarde dhe nëse e manifeston veten kur jeni duke shkruar në anglishten standarde, rezultati është zakonisht i kënaqshëm, si një vajzë shumë e bukur me njërin sy të gjelbër dhe tjetrin të kaltër.
Unë vetë e shoh se i besoj shkrimit tim më së shumti, po edhe të tjerët duket se i besojnë më së shumti, po ashtu, kur tingëlloj si një person nga Indianapolisi, çka edhe jam. Çfarë alternativash kam? Ajo që rekomandohet më me vrull nga mësuesit s’ka dyshim se është kërkuar prej jush, pra: të shkruani si angezët e edukuar të një shekulli më parë a më shumë.
Thuajeni atë që mendoni ta thoni
Mësues të tillë ma patën nxjerrë shpirtin, por jo më. Tash e kuptoj se të gjitha ato ese të vjetra dhe tregime me të cilat duhej ta krahasoja punën time nuk ishin të mrekullueshme për datshmërinë a për huajën e tyre, por ngase thoshin saktësisht atë që autorët e tyre mendonin të thoshin. Mësuesit e mi donin që unë të shkruaja me kujdes, duke përzgjedhur gjithmonë fjalët më efektive dhe duke i lidhur fjalët me njëra-tjetrën pa i lënë vend ambiguitetit, në mënyrë të thuktë, si pjesët e makinës. Mësuesit nuk donin të më kthenin në anglez, pas së gjithash. Ata shpresonin të bëhesha i kuptueshëm – paskëtaj i kuptuar.
Kësodore ëndrrat e mia nisën të bënin me fjalë atë që Pablo Picasso bënte me bojërat, ose atë që çdo idol i jazzit bënte me muzikën e tij. Nëse unë do t’i shkelja të gjitha rregullat e pikësimit, sikur fjalët të nënkuptonin atë që doja të nënkuptonin dhe t’i bëja varg ashtu shkel e shko, thjesht nuk do të kuptohesha. Edhe ju, po ashtu, më mirë është të shmangni stilin e Picassos, ose stilin e shkrimit jazz, nëse keni diçka të vlefshme për të thënë dhe dëshironi që unë të jem i kuptuar.
Lexuesit tonë duan që faqet tona të duken bukur shumë si faqet që i kanë parë më herët. Kjo ndodh ngase ata vetë kanë një punë të rëndë për të bërë dhe iu duhet e gjithë ndihma që mund ta marrin prej nesh.
Mëshirojini lexueit
Ata duhet të indentifikojnë mijëra shenja të vockla në letër dhe t’ua gjejnë kuptimin menjëherë. Ata duhet të lexojnë, një zanat aq i zorshëm sa shumica e njerëzve nuk e zotërojnë përnjëmend edhe pasi që ta kenë studiuar gjatë gjithë shkollës fillore dhe të mesme – dymbëdhjetë vjet të gjata.
Pra ky diskutim duhet më në fund ta pranojë se opsionet tona stilistike si shkrimtarë janë as të numërta as të magjepsëse, meqë lexuesit tonë janë të destinuar të jenë artistë të papërsosur. Audienca jonë na e kërkon të jemi mësues simpatikë dhe të durueshëm, edhe duke dashur të thjeshtëzojmë dhe qartësojmë – kurse ne më parë do të donim të fluturonim lart mbi turmën, duke kënduar si bilbila.
Ky është lajmi i keq. Lajmi i mirë është se ne amerikanët qeverisemi nga një kushtetutë unike, e cila na e mundëson neve të shkruajmë çfarë të na e ketë ëndja, pa frikën e ndëshkimit. Pra aspekti më kuptimplotë i stileve tona, që është ajo që ne zgjedhim të shkruajmë, është krejtësisht i pakufizuar.
Për këshilla shumë më të hollësishme
Për një diskutim të stilit letrar në një kuptim më të ngushtë, në një kuptim më teknik, sjell në vëmendjen tuaj librin ‘The Elements of Style’, nga William Strunk, Jr; dhe E.B. White (Macmilla, 1979). E.B. White është, natyrisht, njëri prej stilistëve letrarë më të adhurueshëm që ky vend e ka lindur deri më sot. Duhet ta kuptoni po ashtu se askush s’do të merakoset sa mirë a sa keq e ka shprehur veten z.White, sikur ai të mos kishte gjëra përsosshmërisht magjepsëse për të thënë. /Përkthimi: Gazeta Express/ KultPlus.com
