Të veshur të dy me pallto, kapele në kokë, dhe një bastun në dorë Eqrem Çabej dhe Lasgush Poradeci duken kaq elegantë ndërsa shëtisin në një park në Graz. Fotografia është publikuar më herët, nga e bija Lasgushit, Maria.
Është e njohur miqësia që dy njerëzit e njohur të letrave kanë pasur me njëri-tjetrin. Ata kanë qenë të dy studentë në Graz. Janë dhjetëra letërkëmbime që kanë shkëmbyer me njëri-tjetrin mbi magjinë e poezisë, apo Shqipërinë. Herë pas here, Maria rrëmon detaje interesante nga jeta e poetit. Ne kemi parë dhe një portret të gjuhëtarit të madh, vizatuar nga Lasgushi.
Kështu, ajo tregoi dhe një episod teksa dy personazhet e njohur të letrave shqipe ndodheshin në një lokal.
“Ishim me Eqrem Çabeun në Graz (Austri), ishim të dy studentë (vitet 1925-1926). Kishim gjetur për të ngrënë darkë një restorant të vogël, por shumë të mirë familjar. Në kuzhinë ishte gruaja, në banak ishte burri dhe vajza e tyre ishte kamarjere. Na pëlqente shumë ushqimi aty.
Një natë, po hanim si zakonisht dhe po bisedonim. Lokali ishte plot dhe të gjithë hanin dhe flisnin me njeri tjetrin dhe nuk ndiheshin. Ne, na kishte tërhequr aq shumë biseda sa nuk e kishim vënë re që po flisnim me zë të lartë. Po flisnim shqip. Dhe herë pas here aprovonim njeri-tjetrin duke thënë po po (ata që dinë gjermanisht do ta kuptojnë). E vumë re që klientët na shikonin si të habitur. Po ne, vazhdonim të flisnim me zë të lartë.
I zoti i lokalit (burri, që rrinte në banak), na u afrua dhe me zë të ulët dhe me shumë sjellje na tha që duhet ta ulnim zërin sepse po shqetësonim të tjerët që ishin duke ngrënë. Ne, nuk e konsideruam vërejtjen e tij dhe vazhduam duke folur me zë të lartë. Ata, klientët, dalëngadalë filluan të paguajë dhe e boshatisën lokalin duke na lënë vetëm. U turpëruam shumë dhe nuk shkelëm më kurrë në atë lokal”, tregonte Lasgushi./ KultPlus.com
Marie Lasgush Poradeci, e bija e Lasgush Poradecit, përmes një postimi ka përshkruar datën 3 gusht të vitit 1983, ditën kur e ëma e saj i mbylli sytë përgjithmonë dhe gjithë mërzinë e të atit, poetit Lasgush, pamje kjo që për të ishte aq e dhimbshme dhe e pabesueshme, shkruan KultPlus.
Postimi i plotë i Marie Lasgush Poradecit:
Kur mami mbylli sytë më 3 gusht 1983 në Pogradec, im atë ra në gjunjë para saj, i mbushur me lot, duke i puthur ballin, faqet, buzët, duart, trupin, çdo gjë. Kjo pamje ishte aq e dhimbshme sa e pabesueshme për një njeri si ai që kish jetuar tërë jetën me kokën lart, pa iu përkulur kërkujt, madje as regjimit. Lotët tona bashkoheshin me lotët e tij, dhimbja jonë bashkohej me dhimbjen e tij duke krijuar kështu një lumë dhimbjesh për atë njeri engjëll.
Edhe në këtë ndarje të përkohshme fizike, ai në heshtje apo në mërmëritje të thella shpirtërore, në meditime të gjata, e kishte me vete mamin, fliste, bisedonte e kërkonte e thoshte: “Ishte aq e mirë, nuk ma prishi kurrë!”. E kështu kaluan katër vjet deri sa i shkoi pranë më 12 nëntor 1987 për të mos u ndarë më kurrë.
Eh ç’dhimbje ndjen poeti sonte, Kur vetë liqeri hesht dhe s’fle, Kur vdekja nëmur përvëlonte Vështrimin e shpirtit që s’u zbeh.
Eh ç’dridhje lotësh mbi qerpikë, Kullojnë e bien si t’ish vesë, Ku erë e gjolit fryn e s’ik Si shpirt i nxirë e i pashpresë.
Sa kohë poeti liqerin thithi, Si gji mëme në foshnjëri, Në shpirtin e tij llauz-trazuar Vdekja e gruas i dha pleqëri.
Dhe qau, qau dënesë-vrarë, Me lot të shuar vetmi-flakur, Po ja tek këmbët e tij zvarrë-zvarrë Pëshpëritja e valës plakë ka ardhur.
Poeti hedh mbi të vështrimin, Dhe dorën zgjat ta prekë atë, Dy vajzat vijnë dhe mallëngjimin Në shpirt ja sjellin ai s’bën zë.
Dhe ja kështu mes dehje yjesh. Mes erërash netësh dhimbjesh rri, Mes puthjesh bijash, humbur dhimbjesh Poeti gërryen shpirtin e tij.
Rinush Idrizi
Letërkëmbimi mes Lasgush Poradecit dhe bashkëshortes së tij
Letër e Lasgushit dërguar Shqipes, (Nafijes)
Zonjës Shqipe Lasgush Poradeci
Durrës
Tiranë, më 16 Nëntor 1939, ora 10.5’ natën
Shqipja ime e dashur,
Jam i lumtur që po të shkruaj letrën e parë me emrin Shqipe, të dëshëruar prej meje dhe të pranuar me aq gëzim dhe kryelartësi prej teje vetë. Më je lutur kaq herë të të shkruaj me këtë emër, nuk të shkrojta gjer më sot sepse nuk e dinja mirë në e pranon nga gjithë fuqija e shpirtit t’ënd. Lutjet e tua të përsëritura më dhanë arësye të t’a përmbush dëshirën më në fund sot.
Ky është emri yt i vërtetë tashi e paskëtaj, do t’a mbash me mall dhe me durim, është simboli i pavdekur i atdhedashurisë s’onë, bashkimi më një i shpirtrave t’ona kështu të përvëluara.
Shqipe! T’a dish sa gëzim, sa ngushëllim më fal ky emri yt i ri! Si më ra mua nërmënd? Pse e prite ti me aq dashuri? Desha të çmall një mallin t’im të brëndëshmë, t’a kem Shqipërinë gjithnjë të gjallë dhe të bukur dhe si nuse e re që është, t’a kem përpara syve të gjallë në veten t’ënde, prandaj më ra nërmënt ashtu. Ti e prite ashtu se mendove gjith si mua, je gjith vetëm Shqipëri, trup i pastër prej vashe shqiptare dhe shpirt fisnik shqiptar, je kështu drita jonë e të dyve në dashurinë e të shenjtit Atdhe.
Mba-e-tashi këtë kurorë me mburrjen t’ënde të dashur, është themeli i bashkimit t’onë kombëtar, kulmi më i lartë i dhembjes dhe i gazit dhe i ëndrrës s’onë së përzëmërt atdhesore.
Kështu të bësh, kështu do të bësh ti Shqipja ime e dashur. Nuk t’a them unë, ç’të t’a them unë atë që ti e di vetë. Unë kam bindje të madhe në idenë t’ënde shqiptare, bëhem gjithnjë më i bindur se ti do bësh tërë theroritë për të ngritur përdita më lart vetveten t’ënde shqiptare. Për të kulluar dhe për të fisnikëruar sa vjen më shumë, me punë, me vepra, me prova të gjalla, jo me fjalë, shqiptarësinë t’ënde edhe me kaq gjer më sot mjaft të dashur për mua.
Kështu ti o Shqipja ime e ëmbël? E kupton ti tashi pse heshtnja unë gjithnjë kur më pyetnje, dhe më kujtonje dhe më luteshe dhe më qaheshe për emrin t’ënd të ri? Që pse s’të kam shkruar, pse s’të shkruaj, pse s’të dërgoj një letër me emrin Shqipe? Kur më telefonove prej Durrësi dhe më the “Shqipja”, dhe kur më the se të ardhi turp kur vajte në postë dhe pyete në ke letër me emrin “Shqipe” dhe postjeri të tha se jo, mua më ardhi keq për ty, po më ardhi dhe shumë mirë. Më ardhi keq dhe mirë, prandaj vendosa më në fund të të shkruaj ashtu. Dhe ti e di, vendimi im nuk këthehet. Vendimi im, është fjalë e dhënë shqiptare. Fjala e dhënë shqiptare quhet besë shqiptare.
Kjo? E Shqipes! Jo?? E Shpirtit t’im!!
Ty të merr nër kraha dhe të puth me zjarr
Lasgushi yt
Letër Lasgushit,
nga bashkëshortja, Nafija nëntor 1939
Shum i dashur Lasgush,
Rrijë në shtëpi si e mpitë… Shtëpija që më parë ish për mua vëndi më i dashur, tashi s’më duket ashtu. Shkakun dij t’a gjej vetë. Ishin njerzit e kësaj shtëpije ma të dashurit që ma banin shtëpinë të dashur, po tashti me qënë që njeriu ma i dashur i jetës s’ime asht larg, më ngjan kjo.
Lasgush, shpirt i em! Sa më gëzove me kartolinën. Me ndërrimin e emrit në “Shqipe” më duket se kam le edhe nji herë. Ndjehem më e lartë, më fisnike. Më duket se tashti do më duash më fort se më parë. Një ndjenjë e mbrëndëshme më siguron se Shqipja asht pëllumbeshë ëngjëllushe e shpirtit tënd të lartë, që të dhuron atë që ti e kërkuar vite më rradhë: Zemrën e pastër të një femre kushtuar ty dhe artit t’ënd.
E frymëzuar prej dashurisë t’ënde filloj t’a ndryshoj jetën t’ime të zakonshme. Jam tuj u përmirsue e tuj u ngrit lart shpirtërisht përdita sa më shum. Rreth meje tashti që të kam ty asht: Dritë, Kthjelltësi e Shkëlqim! Ngadal jam tuj e njoftun mirë jetën… sa e mirë dhe sa e keqe asht, e them me bindje se jam e fortë me përballue valët e saja. Ç’prej martësës s’onë ftyra e ime shpreh vetëm Lumturi të plotë. Ato ditë nuk fitova vetëm një burrë, por edhe një mësonjës e edukues.
Shum të puthura e jotja Nafije (jò) Shqipe/ KultPlus.com
Shqipëri! moj nëna ime, Më ke rritur me thërrime! Shqipëri! të qofsha falë, Të kam nënë e më ke djalë ******** Ç’u mbush mali me dëborë, Ç’u mbush deti me pamporë, Seç u mbush e shkreta Vlorë Plot me krushq e me dasmorë, S’janë Toskë e Malësorë Me flamur të kuq në dorë Si dhëndurë me kurorë. Ç’u zbardhë malet, ç’u zbardhë: Nga çdo anë seç na ardhë Shqipëtarët gunë-bardhë, Seç na ardhë palë-palë Duke rutulluar malë Kush më këmb’e kush më kalë Kush më shpejt, kush më ngadalë; Kush i lum e kush i gjorë Kanë zbritur mun në Vlorë, Mun në Vlorën e lirisë, N’atë thelb të Shqipërisë. /KultPlus.com
I dashuri im Lasgush, Kam kujtuar që bota mban rruaza prej druri, që të gjuaj mbi këmbana sa herë të vijë kohë e njerëzve si ti, që bëhen dashnorë virgjëreshash duke mos përbuzur drithërimat e shenjtërisë. I dashuri im Lasgush, do të tregoj se stacionet e mia nuk vijnë me mua në shtëpi, nuk ma mbajnë emrin mend sa ty, dhe sa here shoh veten në pasqyrë, shoh vetëm rrobat e mia dhe kapelën tënde të grisur nga femra të tjera të panjohura I dashuri im Lasgush, i dashuri i femrave që s’jetuan në kohën tënde, më kane thënë se ti me ke dashur mua edhe kur nuk kishte ndër mend Zoti të më sillte në racën tënde, më ke dashur më shumë seç do të duash femra të tjera pas meje. I dashuri im Lasgush, që shëtitesh nëpër sytë e mi, më thuaj se jeta ime ka një dritë të vogël që e ke ndezur ti. / KultPlus.com
Merr. Kostandina Lasgush Poradeci Lagja e Mburimave, rruga Çeta e Mokrës nr 56
Pogradec.
Kostandinë bijë e dashur edhe trimëreshë e babajt, dola të Hënën më 15 Tetor prej spitalit, Pavjoni XIV ku më suall pas operacionit të kataraktit të syrit t’im të djathtë prej Doktor Ylli Shtyllës. Nata e parë pas operacionit ishte e tmerëshme për mua 24 orë pa gjumë sepse me dhembje të mëdha të syrit, ndjenja pështirosje për të vjellë nga 4 injekcionet rreth syrit dhe medikamentet në sy, e të tjerat, e të tjerat. Si nuk vdiqa natën e parë përveç netëve të tjera, 10 net me rradhë të tjera, që më s’thosha në vehten time do vdes, jo nga frika e vdekjes, meqë gjithë gjëja e gjallë ka frikë prej vdekjes, po nga torturat në trup. Nuk thesha më nga torturat do vdes, po edhe në natën e parë kur nga torturimi thesha me vete do vdes, nuk më vinte frikë të vdes, siç ka gjithë njerëzimi frikë, s’e ndjenja frikën si gjithë njerëzimi atë natë – sepse, bijë e babait, atë natë të kisha ty pranë, vdisja në duart e tua. Kur vdes njeriu edhe kafsha kur vdes, do që të ketë një qënie pranë, ose një njeri të dashur pranë, ose një njeri pranë, edhe kur s’ka as të dashur njeri pranë, as një njeri sidokodo pranë, prek me dorë, me dorën që vdes, atë qënien, atë sendin që ka pranë, atë gurin, atë bluashkën edhe atë fijen bar që ka pranë, kaq keq isha, Kostandinë e babajt, atë natë kur si e dërguar nga engjëlli ti më ardhe bijkë e babait papritur pa kujtuar prej aq larg, prej Poradeci, më ardhe pa të thënë njeri, me inisiativën tënde të guximshme, aq vendimtare aq guximtare. Dhe si më rrinje ti ashtu pranë e lodhur e kapitur ditë e natë, unë të falem nderit tashi babkë dhe t’i puth ëmbël, ëmbël fort syçkat e bukura edhe të mënçme. Kaq po të shkruaj, dua të vi në Poradec çdo ditë, po s’ka kush më gjen maqinë se unë vetë jam pa fuqira prej spitalit.
Të kisha lekë, mirja një takximetër angazhé, isha për tre orë aty, po ku të gjesh lekët. Të përqafon dhe të puth me shumë mall babaj tënd.
Një letër e mrekullueshme që Lasgush Poradeci i dërgon kompozitorit Kristo Kono në vitin 1948, pasi ky i fundit kishte kompozuar për poezitë e tij. Poeti është befasues për njohuritë e thella dhe të gjera në fushën e muzikës.
Letra e çmura, që duhet të jetë pjesë e letërkëmbimeve më të çmuara mes personaliteteve të kulturës dhe artit shqiptar të të gjitha kohërave, fillimisht është publikuar nga Maria, e bija e Lasgushit! ‐–‐————‐——————————————————-
Mjeshtrit Kristo Kono, Korçë
Tiranë, 18 Shkurt 1948.
I dashur Kono,
Mezi sot kam kënaqësinë të të përgjigjem në letrën tënde të dashur të 11 janarit. Të falem nderit për dhuratën e çmuar të kompozimit që i ke bërë këngës s’ime “E mora shoqezën përkrah”. Kam qënë i sëmurë në shtëpi nga një e ftohur e keqe, kur më 13 Janar ardhi m’i dorëzoj notat me letër një miku im, i cili më kish kërkuar në Institutin e Studimeve dhe s’më kish gjetur.
Edhe sot ajo e ftohur s’më ka shkuar fare, vazhdoj të jem gjithnjë në shtëpi, pa temperaturë, më la prej dy ditësh dhe me t’u ndrequr koha do të dal. Këtë letër mund të t’a shkruanja përnjëherësh para një muaji, e vonova gjer më sot dyke shpresuar të shërohem dhe të dal dita me ditën, të vete t’i-a jap muzikën për ekzekutim tenorit Kristaq Antoniu, siç më shënon ti, që të kem fatin kësisoj t’i dëgjoj notat dhe unë për herën e parë dyke u kënduar. Është një dëshirë imja që në ekzekutimin më të parë të këngës – në “premierën” e saj -, valët përkëdhelëse të zërave të krijuara prej teje të tingëllojnë për herën e parë në zemrën t’ime, ku ato përqafohen në akord intim me harmoninë e vargëzuar që ka dalë prej saj.
Meqënëqë ajo dëshirë s’u mbush, dyke ndenjur unë me pahir i mbyllur në shtëpi gjer më sot, s’po duroj dot më dhe mendova prej vonesës që edhe kështu mund të të shkruaj tashi së-paku disa fjalë, të cilat të lutem t’i nëmërosh si një mirënjohje përzemërsije nga ana ime. Sepse ti më ke gëzuar fellë dyke vënë në nota atë këngë t’imen, e cila mua më është e dashur përmi të tjerat, unë atë e dua veçanërisht, ajo është për mua “e ëmbla mi shoqe shumë”.
I ke dhënë Kono muzikës shumë fond poetik dhe një stil të kulluar, të drejtuar me serenitet përmes kadencave të ndryshme dhe modulacioneve të variuara të saj. E kuptoj mendimin t’ënd, temën e përgjithëshme të ndarë trimëzaj, të përbërë prej tri idesh muzikale që konkordojnë me njëratjetrën drejt efektit kryesor: melodija e përmallëshme me taktet e mbëdha të pjesës së parë – hovi i intesifikuar me shpejtimin ritmik të së dytës – ekspansioni i pasionit në të tretën që kulminon me atë akord largo të masës finale – pastaj rishtas, për mbylljen dhe karakterizimin e gjithë kompozicionit, murmurimat melodike të motivit të fillimit, të preludit dashuror që është kujtimi dashuror, esenca dhe subiekti vetë i poezisë. Dhe në mbarimin e sicilës pjesë të kësaj drame muzikale në miniaturë, ti bën nga një stacion si për të vërrejtur që larg ekstazat intermitente të dashurisë, vendos nga një kurorë suspensioni për të lejuar dehjen e ndjenjës së buçitur ashtu: Mirë, perfekt, në këtë kuptim, akcidenti me diezin e notes finale të pjesës së dytë, të cilin unë po e quaj “diezi i përqafimit”, që amplifikon dyke e ngritur ekstazën e duo-s dashuror në përqafim e sipër (…Ashtu me të vërtetë pushtohen vashat… ashtu shtrëngohen dhe ngjiten për-gjiri vashat…kullohet dhe lartësohet dhe purifikohet shpirti jonë dashuronjës në përqafimin e ëmbël të vashës shqiptare…, të virgjëreshës timide dhe të kuximshme…të heshtur dhe të zjarrshme shqiptare…Veç se ky pushtimi i përvëluar imi…mua më ka ëmbëlsuar me njëmijë nektare të ëmbla fort…dhe më ka therrur me njëmijë thika të mprehta fort…). Si i ke hyrë ti Kono këngës kaq me delikatesë përbrënda dyke e interpretuar! Ti s’ke bërë një vijë melodike, po një interpretim. Një interpretim elokuent pa folur gjë. Ke muzikuar një mister që ngjall së fellash dashurinë, që tund prej fundesh universin e zemrës s’ime dyke kënduar. E ke mbushur poemin me një parfum muzikal të pambaruar.
Kështu Kono, muzikant hije-rëndë, me tonet valonjëse dhe fluturonjëse nër qiej harmonish të pasosura. Kur se unë vargëtar fat-plumb, i lidhur prej materjes së fjalës, prej fjalës fizike, lëndore, së dheshme – lëndë e rëndë kjo, e shkrumbtë, e plumbtë o Kono – i lidhur unë kështu prej kësaj martirizonjëse për të shprehur atë përmjet saj, harmoninë e padëgjuarshme sepse vetëm të ndjerë të zemrës – luftoj me fjalën e lëndtë luftë mizore, mundohem, digjem, ndizem, piqem edhe përpiqem, zjej dhe brej, flas e buças, mëndem e çmëndem, vdes po prapë nuk vdes fare dyke rrojtur i vdekur i gjallë – gjer sa me kaq luftë dhe kaq kotësirë mund të nxjerr më në fund një harmoni të pakët: të cilën lavdi Zotit, ja se ku vjen muzikanti sepse ndryshe ajo mbetet e dergjur dhe e cekët, ja ku vjen muzikanti për t’a shumuar dhe fuqizuar, për t’a ngritur dhe vërsulur lart qiejve si me kraha të leta me fuqinë dhe magjinë e toneve fluturimtare.
I dashur Kono, nuk di çfarë ke folur me Kristaq Antoniun për këngën, me Kristaqnë u poqa më 30 Dhjetor 1947 në Shtëpinë e Kulturës, si më pa atje ardhi, folmë gjysmë ore, folmë më shumë mi muzikën dhe me këtë rast ay më tha se Konua ka kompozuar “E mora shoqëzën për krah”, u shpreh me terma entuziaste për muzikën e këngës. Unë nuk dinja që ti e ke vënë në nota, këtë e mësova prej Kristaqit dhe shumë u gëzua zemra ime për lajmin që më dha. Kur më ardhi pastaj dorëshkrimi më 13 Janar 1948, gëzimi im hariu kulmin.
Po të bëj të njohur me keqardhje se “Fantazija shqiptare” dhe “Në bredhat e Drenovës” unë nuk munda t’i dëgjoj, pikërisht atëhere kam qënë sëmurë. Më dhëmb veçanërisht për “Bredhat” që e kam peronë dhe pres rastin më të parë të ndonjë çfaqjeje tjetër. Them: kushedi, do kem fat. Sa për “Fantazinë”, duhet të mjaftohem nga nevoja veç me atë dëgjim prove nënë drejtimin t’ënd kur ishim bashkë në Radio-Tirana midis orkestrës ekzekutonjëse. Për sukcesin, mua nuk më kënaq ay pak shënim i gazetës “Bashkimi” më 12 dhjetor 1947. Me aq nuk mjafton. Meriton më shumë. Ti ke punuar më shumë, shumë më shumë. Larg teje qëndrojnë ata nga veprat, jo nga fjalët. Po prapë them kushedi.
Sa mirë më vjen që më kishe kërkuar në Institut, aq dhe idhërohem që s’më gjete nga shkaku i të ftohtit t’im. Po pse s’ardhe, o dashur Kono, drejt e në shtëpi në dhomën t’ënde.
A mund të m’i dërgosh me postë notat që prej kohësh i ke bërë këngës s’ime “Kur m’u rite vogëloshe”? Të falem nderit që përpara dhe dyke të përqafuar mbetem yti me dashuri,
Ajo çka, në vend që të më mundonte, më mahniste gjithmonë, sa herë që takoja Lasgush Poradecin, ishte ndjesia e së pamundurës.
Ishte e pamundur të merreshe vesh me të si me të tjerët. Porsa hyje tek ai, madje porsa trokisje në portë, aty për aty gjithçka tjetërsohej.
Tjetër logjikë në të biseduar, tjetër kod, të tjera fjalë, të mbështjella me kuptim tjetër. Diçka mungonte përherë, e diçka qe e tepërt. Ai vetë ishte aty, i vëmendshëm për gjithçka, e megjithatë, ti e ndjeje se sa ç’ishte , aq edhe mungonte.
Më e habitshmja ishte se ty të pëlqente kjo, se nuk doje aspak që të prishej kjo magji, ashtu si nuk doje që fjalëve që thuheshin t’u ikte dysia, velloja me të cilën sapo ishte mbështjellë dhe t’u ktheheshin kuptimet e tyre të mirëfillta, që ngjanin tani të zbehta.
Një njeriu meskin do t’i dukej i krisur, një tjetër mund të mendonte se atë mjegullirë ia krijonte pleqëria. Por s’ishte as e para, as e dyta.
Lasgushi ishte aty, disa qindra hapa larg, megjithatë, përse nuk nisesha me ngut, me panik, për të mos humbur kohë? Përse nuk kam shkuar më shpesh, thosha me vete. Dhe prapë shkoja rrallë. S’kisha kurrfarë droje se do ta shqetësoj. Ai më priste përherë me kënaqësi, madje më çonte fjalë t’i shkoja. Ishte një pengesë e tjeterfartë. Pengesa që shkakton ëndrra. Askush nuk ngutet të shkojë drejt saj. Sepse, në fund të fundit, vonesa dhe ngadalësia bëjnë pjesë në mekanikën e saj.
Të shkoje tek ai, ishte më shumë se të dilje jashtë shtetit. Të dukej se dilje jashtë kohës, jashtë sistemit të zakonshëm të të menduarit. Edhe një hap dhe kishe ndjesinë se do të kapërceje kufijtë e jetës për të shkelur në shkretinë danteske.
Prej vitesh, qysh pas mbarimit te Luftës së Dytë Botërore, ai kishte qenë përherë i tillë: i gjallë dhe i vdekur njëkohësisht. Shumë gjimnazistë, që e bënin në mësim, e kujtonin të vdekur. Të tjerë ua shpjegonin se nuk ishte ashtu, se ishte gjallë, por as të parët, as të dytët nuk habiteshin nga kjo. Ishte një gjendje e dyzuar që i shkonte atij dhe shumë njerëz qenë mësuar me të, si me dikë që e kundrojnë përherë nën syprinën e ujit. Ishte nga të rrallët njerëz dhe, ndoshta , i vetmi shkrimtar i madh që arriti për një kohë aq të gjatë , duke qenë i gjallë, të përjetojë vdekjen e tij.
Pamja e tij e jepte shpeshherë në mënyrë të saktë këtë dyzim, sidomos kur vishte kostumin e zi dhe vinte borsalinë të zezë. Në një rast të tillë të dukej e natyrshme ta pyesje nëse dilte apo shkonte drejt arkivolit. Më e çuditshmja ishte se ky fat i tij nuk zgjonte keqardhje. Ndjenja e keqardhjes, e mëshirës së mundshme, e pikëllimit që ai qe harruar pa të drejtë, thërrmohej si një enë kristali sapo ndeshej me të.
Kur ai hynte në kafenetë e Pogradecit, shkrimtarët që vinin për verim kishin ndjesinë se po strukeshin nga një stuhi e padukshme. Ai ishte i paparashikueshëm, gërryes si acid, i rrezikshëm, i beftë. E qeshura e tij ishte si e tejtejshme, pa gëzim, mërzitja e tij e papikëllueshme. Kështu e kishte edhe zemërimin, luksoz, të ftohtë, kurse përbuzjen, rrezatuese që larg, si të stolisur me argjend.
Por gjëja më e jashtëzakonshme ishte e folura e tij. Gjë më të pangjashme me bisedën e përditshme, nuk mund të përfytyroje dot. Ndonëse ishte e qartë, pa stërhollim, fare e rrokshme, madje për gjëra të ditës, ajo e kishte kryekëput të ndryshme gjithçka: ndërtimin e saj, logjikën, ritmin, kthimet prapa. Ishte e papërftueshme, të mendoje që ai ose ti, në fillim të bisedës, të thoshit diçka për kohën, shëndetin, ose shprehjen ç’të reja kemi? Ai mund të shikonte ftohtë, të mos përgjigjej dhe të harronte që ti ishe aty. Çdo takim me të ishte përherë befasues, jashtë çdo skeme dhe parashikimi…
…Mekanizmi i kohës së tij ecte herë përpara, herë mbrapsht e herë në vend. Edhe oraret ashtu i kishte: çohej nga gjumi në orën 11. Hante mëngjes. Flinte përsëri në 12. Hante drekën në 5 mbasdite. Flinte në 6. Çohej në 8 dhe punonte gjer më 3 pas mesnate. Pamja e tij, po aq sa e folura, i shpëtonte çdo cilësimi. Ai ishte aristokrati dhe fshatari njëkohësisht, vjenezi i përkorë dhe ballkanasi me shkop shtogu, bjondi dhe bruni, i ashpri dhe fini. Ai herë të kujtonte aktorin gjermano-shqiptar të viteve ’30, Aleksandër Moisiun, herë grekët e lashtë të mbështjellë me zhgun jashtëkohor, e herë Papa Gjon Pali II.
Gjatë udhëtimeve në shumë vende të botës më ka qëlluar rasti të njihem me njerëz të pazakonshëm, nobelistë, filozofë, aktorë, politikanë, shkrimtar të mëdhenj, por gjer më sot Lasgush Poradeci ka mbetur për mua njeriu më i jashtëzakonshëm , më i ndërlikuar e më i pakuptueshëm që kam njohur. Kam biseduar për të me njerëz që i kishte edhe më të afërt: të shoqen, vajzat, gruan që ka qenë pasioni i tij i fundit, por askush nuk ka kuptuar diçka më shumë prej tij.
Me sa duket, kodin zbërthyes ai e mori me vete në varr. Duke e parë, dhe sidomos duke e dëgjuar, gjithmonë mendoja se si ishte e mundur që njeriu ballkanas, njeriu shqiptar, të arrinte një ndërlikim të tillë, përkryerje, mëvetësi dhe mister.
Enigma e një fotoje të shkrepur në Shkodër nga Marubët, më 16 shkurt të vitit 1938, lidhet me një ngjarje të rrallë, historike për kulturën. Është një foto ekskluzive në “çajin e profesorëve të Gjimnazit Shkodër”. Fotoja fillimisht është publikuar para pak kohësh nga e bija e Lasgush Poradecit, nxjerrë nga arkivi i poetit, ku ruhej prej 80 vjetësh.
Historia duket e thjeshtë: Asdreni, i plakur tashmë, po vinte për një vizitë në Shqipëri, i ftuar në Shkodër nga shoqëria e arteve të bukura “Rozafat”, të cilit iu bashkua edhe Lasgush Poradeci. Për nder të kësaj vizite u organizuan tri ditë festime. Shtypi i kohës e ka pasqyruar gjerësisht këtë ngjarje, udhëtimin e dy poetëve në Shkodër, duke u pritur “me shfaqje të nxehta simpatie e admirimi”. Para një publiku jashtëzakonisht të dendur, në sallën e kinema “Rozafat”, Atë Gjergj Fishta u dha mirëseardhjen dy poetëve toskë, duke mbajtur një fjalim të jashtëzakonshëm. Në fund: Përqafim patetik, me lot e fjalë ngashëryese nga Asdreni, duke prekur gjithë popullatën e mbledhur në nderim të tij.
Fotoja dhe kronika e ngjarjes publikohet në “Përpjekja” e Branko Merxhanit, si dhe në gazetën “Drita”, në këtë të fundit del një botim i posaçëm, me foton e rrallë të Fishtës gjatë ligjëratës për Asdrenin, të gjendur në Bibliotekën Kombëtare, bërë nga Marubët.
Në çajin e profesorëve të gjimnazit në Shkodër, shkurt 1938
Në grupin e të ftuarve që dhanë koncert, ishte edhe sopranoja Tefta Tashko Koço, si dhe pianistja Lola Aleksi, të dyja personalitete të kohës, të cilat, në nderim të Asdrenit, luajtën për herë të parë pjesë nga opera “Traviata”.
Shoqëria “Rozafat” ishte bujtësja e personaliteteve, e cila kishte 20 vjet jetë, dhe pak ditë para kësaj ngjarjeje kishte kremtuar 20-vjetorin e themelimit të saj, duke shënuar një rast unik në Shqipëri, për kontributin në artet e bukura, pothuaj në të gjitha fushat.
Por, nxitur nga përmbajtja e fotos, prej ku zbardhet kronika e kësaj ngjarjeje, një tjetër personazh historik, drejtor e mësues i gjimnazit të Shkodrës, Gasper Ljarja, bën një organizim të befasishëm duke nxjerrë në rrugë bandën e Shkodrës së asaj kohe, për të nderuar dhe për të pritur Asdrenin e Lasgushin. Këta dy poetë nuk ishin rastësisht së bashku në udhëtimin e Shkodrës. Çfarë dallon në këto marrëdhënie të viteve ’30, është vlerësimi dhe koshienca për vlerat e këtyre personaliteteve, duke i nderuar në kohë reale. Asdrenin dhe Lasgushin e lidhte një miqësi e jashtëzakonshme, ku njihemi se Asdreni e ka ndihmuar kur ai kishte vështirësi financiare gjatë studimeve në Austri, si rezultat i mosdërgimit të bursës.
Por viti kur Asdreni u ftua në Shqipëri, ardhur nga Bukureshti, me nismën e Koliqit, ministër Arsimi në këtë kohë, përkonte me kremtimet e 25-vjetorit të shtetit shqiptar, dhe ishte një kujdesje e posaçme e shtetit shqiptar për dy poetët.
Më poshtë botojmë të plotë kronikën e ngjarjes, çfarë ndodhi në kinema “Rozafa” më 1938, botuar në gazetën “Drita”, e përditshme nacionale, si një numër i posaçëm më 13 shkurt.
Çfaqje artistike për nder të vjershëtorit plak, z. Aleksandër Drenova
Shkodër, 13-Sikur e dini, kemi tash nji javë në mes t’onë atdhetarin e vjershtarin plak, zotin Aleksandër Drenovën (Asdren), i cili ka qenë dhe vazhdon të jetë nji idhull (idol) i atdhetarëve, jo vetëm të Shkodrës, por i të tanë Shqipnis. Pse, jeta e Asdrenit, asht nji brilant qi shkëlqen madhnueshëm ndër virtyte e vepra atdhetarije, sikur e vërtetojnë botimet e tija krejt urti e flakë dashunije për atdhe. Qarqet e Shkodrës, pra intelektuale-patriotike, ndijnë nji gëzim të jashtëzakonshëm qi kanë pasun fatin e mirë t’i shohin syt e t’i ndigjojnë kuvendin këtij atdhetari letrar. Dhe kët gëzim e kënaqë të posatshme e provojnë prej se:
a) Asdreni qe ndër puntorët ma të parë të shvillimit t’ides kombëtare, asht nji veteran prandej në kuptimin ma të këthellë qi ka fjala;
b) Asdreni nderoi përherë secilën vepër qi qe në dobi t’atdheut pa u tërhjekë prej kurrnji pasioni dhe pa vështrue se çelsi a misjoni kishte në jetë ai qi e kryente;
c) Asdreni qëndroi përherë larg ndërlikimesh e kundërshtimesh të pjelluna përgjithësisht prej rase a nakari.
Në fund Asdreni, tërhjekë të gjitha zemrat e atdhetarëve të mirë e të drejtë, pse asht urtoja apo modestija e mishnueme.
Të gjitha këto arsye e shtynë Shoqnin e Hartëve të bukura të Shkodrës “Rozafat”, të bajnë të vetin dishirin e intelektualve dhe atdhetarve të qytetit t’onë për t’i çfaqun këtij patrioti letrar, me anën e njij manifestale publike e të çqueme, nderimin e miradijen për shërbimet qi i ka bamë kombësisë.
Edhe, të shtundën në mëngjes më 12 të këtij moji, mbas njij vendimi qi mirrte Këshilli i Shoqnisë “Rozafat” dhe pregatitjeve të para qi bante, i çpallte popullit të Shkodrës se, për nderë t’Aleksandër Drenovës, po ipte, në sallën e Kinemas “Rozafat” nji koncert me anën e orkestrës së saj, tue marrë pjesë edhe artistët shqiptarë, Zojushat Tashko e Aleksi. Çpallja njoftonte edhe se poeti kombëtar, At Fishta do të hapte çfaqjen artistike me nji ligjëratë të tij simpathije ndaj Mikut e çquem qi ka urdhnue në Shkodër.
Menjëherë pas kësaj çpallje, të gjitha lozhat, parterre dhe galeritë e kinemas “Rozafat”, u kaparuan. Në kohën kur po fillonte koncerti, s’kishte jo vend për të ndejun, por as nji pllambë shesh për të lëvizë. Publiku pothuej as frymë nuk mirrte me kaqë respekt e urti qëndronte. Të dukej sikur t’ishe në nji tempull e jo në nji sallë theatric. Vetëm, kur mërrijtën poetent Fishta, Asdreni, Lasgushi e Ernesti, për të cilët ish rezervue nji lozhë e posatshme pranë palkit, shpërthyen duertroktijet në të katër anët.
Çfaqja artistike nisi me marrjen e njij cope muzike prej anës s’orkestrës së Shoqnis “Rozafat” dhe, fill mbas kësaj, duel në palko At Gjergj dhe nisi ligjëratën nën heshtjen e plotë të publikut. Përkujtoi, ndër fjalët e tija të thjeshta, kohën e robnis e peripetit dhe andrrat e asaj kohe dhe shënoi shkurtazi veprat e ndryshme qi kanë krye ata qi u përpoqën për shvillimin e idealeve kombëtare, tue ramë edhe dëshmorë për ta.
Tha se këta ideale i ngjalli e i plazmoi fuqija e fjalës së shkrimtarëve e sidomos të poetenve kombëtarë dhe theksoji se nji prej këtyne asht Aleksandër Drenova, ai për të cilin po bahej ajo manifestatë prej anës së popullit shkodranë në shej nderimi dhe evarije. Shoqnis “Rozafat” qi kishte organizue kët çfaqje i drejtoj përgëzimet e tija dhe i uroi ditë përherë ma të mira për përparimin të kombit e lumni t’Atdheut e të Fronit. Duertrokitjet, mbas këtynë fjalve, plasën në të katër anët dhe vazhduen për nji kohë të gjatë.
Në kët moment, duel në palko Aleksandër Drenova, i cili, i prekun aqë thellë në zemër për çfaqjet qi iu drejtojshin, nuk muejti të nxjerrë fjalë prej goje, por përqafi me nji thjeshtësi At Gjergjin, përqafje qi ju këmbye po me at semplicitet, çka provokoi duertrokitje e enthusjasëm aqë të thekshëm në publik sa ishin asish qi nuk mbajshin lotët. Ky akt, duem me thanë përqafja e dy vjershtarve në palko, qe me të vërtetë pathetik e i madhnueshëm.
Mbasi mori nji copë tjetër orchestra, Ernest Koliqi, duel në palk me nji djalë të vogël, të nipin e dëshmorit Zef Harapit, të cilin e paraqiti tue thanë se do të lexonte nji vjershë patriotike t’Asdrenit nji prej aso vjershash qi ngallnuen axhen e tij për të dhanë jetën për atdhe. Leximi i vjershës provokoi duertrokitje tjera të zjarta e të parreshtuna.
Mbrapa mandej vazhdoi eksekutimi i copave t’orkestrës dhe të këndimit të Zojushës Tashko e përcjellun me piano prej Zojushës Aleksi.
Zojusha Tashko, sikur dy netë ma parë, tregoi nji aftësi të çqueme në këndim dhe zotnimin e njij zani të pastër dhe të shprehjeve lirike. Artistija e ynë u çfaq në naltësin e hartit të saj sidomos në këndimin e copës së Traviatës, Follie, Follie, të cilën e këndoi plot mjeshtëri e gjallni në fund të koncertit.
Gjithashtu, tregoi zotsi e shkathsi të çqueme në piano Zojusha Aleksi. Si sosi koncerti, z. Aleksandër Drenova, falenderoi publikun nga lozha ku kish zanë vend. Edhe ky e drejtoi përsëri duertrokitje dhe çfaqje nderimi ma të përzemërt e të nxehtë. Asdreni po vazhdon të vizitojë institutet kulturale të qytetit t’onë. Trupi i profesorave të gjimnazit shtetnuer e ftoi në drejtorin e shkollës dhe e gostiti me nji vermouth, ku morën në grup edhe nji fotografi kujtimi.
Letër e Lasgush Poradecit për Dhimitër Paskon – Mitrush Kutelin (Graz, 22 shkurt 1930)
“Sot më zotëron shpirtin letra jote e dytë. Në atë letër ti më lajmëron, i dashur Dhimitraq, se ke në mënt të vish kësaj vere në Poradec: Pra zemra ime u shërua. Pas dhjetë vjetësh humbje, do kem gazin e bukur të të shoh prapë, të shihemi prapë…
I shtrentë Dhimitraq, mirë, shumë mirë do bësh, do këputnja një copë qiell, do sbrisnja disa yj të ndritur e të lehtë mi baltën që na rëndon kaq brutalërisht në shpirt, sikur ta vinje në vepërim atë mëndje, atë qëllim aq të shenjtëruar…
Eja, pra, dhe mos u vono aspak! Llazari të pret me krahët hapur. Kur të piqemi, kur të të puth në ballë, jo vetëm njerëzia do çuditen, jo vetëm gurët do dridhen, po dhe Zoti vetë më të madh të Tija, do t’a bëjë buzën në gas… Do t’a bëjë buzën në gas, sepse me pjekjen t’onë do ndjejë dhe Ay, një Tepër-Lumtëri, me gjith që vetëm për një moment, se Drita që Ay pati ndezur për ndritjen, shpëtimin, lumtërimin e së KEQES njerëzí nuk e ka shterur mburimin fare…
Eja pra i dhemshur shok sa më shpejt Atje ku e ka urdhëruar Zoti që të piqemi bashkë. Eja t’a vrasim DJALLIN e Shqipërisë, e shqipëtarëve. Do më gjesh atje, që në ditën e parë, buzë liqerit t’onë të adhuruar. Do më gjesh, ashtu siç e di, ashtu sikundër të isha vetja jote vetë: shpirt i vetëm i etuar për Dritë dhe përparim, dyke patur rreth e përqark skëterrën, prapanikërinë, trurin e çuknavitur të një vëndi, të një populli të mjerë po të dashur, i cili po bën MËKATËN, sepse NUK DI Ç’BËN… Eja t’i themi atë që kemi për t’i thënë…”
(Lasgush Poradeci, Vepra IV. Korrespondencë Lasgush Poradeci – Mitrush Kuteli. Përgatitur për shtyp nga vajzat e Poetit, Kostandina Gusho dhe Maria Gusho. Shtëpia Botuese albPAPER, Tiranë, 2010, f. 27-28/ Letër e përzgjedhur nga Prof. K. Jorgo)/ KultPlus.com
Lasgush Poradeci, shkroi vargje që depërtuan aq thellë në shpirtin e shqiptarëve saqë ata vendosën, pa u marrë vesh me njëri-tjetrin, që një qytet të tërë ta quajnë: “Pogradeci i Lasgushit”.
Përveç poezive, Lagushi ka lënë si testament edhe këshilla për poetët.
Maria Poradeci, vajza e Lasgushit, pati ndarë dikur me ndjekësit e saj në rrjetin social Facebook një pjesë ku Lagushi flet për poezinë dhe poetët.
“Poezia është hyjnore. Prandaj kur shkruan poezi, duhet ta kesh shpirtin të shenjtëruar. Çdo poezi, duhet të jetë një xhevahir dhe xhevahir duhet të jetë çdo varg i saj dhe çdo fjalë e saj. Prandaj poezi mund të shkruash vetëm pak, se ku t’i gjesh gjithë ata xhevahirë?
Mos ki frikë se ke shkrojtur gjatë jetës tënde vetëm dhjetë poezi. Frikë të kesh po të kesh shkrojtur njëqind poezi.”
Ishe vogeloshe…isha mituri… Kur me dole mbudhe, ti moj lumja ti! Vinte perendimi me te vagelluar Pa m’i shtire tines ata syt’ e shkruar. Ata syt’ e shkruar, syte moj te fjetur, shtate vjet me-radhe t’i kam pershendetur. Kur me pe se pari, more-e m’u largove, Kur me pe se dyti, more-e m’u afrove, Kur me pe se treti, more-e me pushtove, Te putha ne gushe, ti m’u turperove, Papo ule kryet e shkove vajtove./ KultPlus.com
Ishe vogeloshe…isha mituri… Kur me dole mbudhe, ti moj lumja ti! Vinte perendimi me te vagelluar Pa m’i shtire tines ata syt’ e shkruar. Ata syt’ e shkruar, syte moj te fjetur, shtate vjet me-radhe t’i kam pershendetur. Kur me pe se pari, more-e m’u largove, Kur me pe se dyti, more-e m’u afrove, Kur me pe se treti, more-e me pushtove, Te putha ne gushe, ti m’u turperove, Papo ule kryet e shkove vajtove./ KultPlus.com
Zonjushës Shqipe, Lasgush Poradeci, Rruga “Ismail Qemali” nr. 26, Tiranë, më 12 të marsit 1940.
Shqipe e ëmbla ime fort, U mendova kësaj here se më s’ duhet të të shkruaj, thashë le të le të qetë pak së paku për një javë. Thashë të të le unë ty, po mua vetë – nuk më le mua zemra për ty, s’më le të mos të të shkruaj pra për mua, jo për ty. Ç’të të them?
Ja! Atë që kam dashur kaq herë, që s’kam mundur, që s’kam gjetur rast të ta them asnjëherë! Është e madhe shumë, e lartë mbesoj dhe e rëndë shumë, e rëndë për t’u thënë shumë për mua ajo që dua të të them. Ajo quhet “si” të dua. “Si” të dua unë ty Shqipe, shpirti dhe jeta dhe e vërteta ime?
Shqipkë ëngjëlli im, ëmbëlsia e kësaj jetës s’ime. “Si” të dua? Të dua me gëzim e dhembje, me shpresë dhe frikë.
Me gëzim dhe shpresë dhe shpirtin e mbushur se je dhe do të jesh, sepse do të mbetesh, sepse ke karakterin, fuqinë e karakterit, granitin e karakterit që të mbetesh, – po në gjithë atë kohë të dua dhe me dhembje dhe me frikë e me zemrën e zbrasur fund – e – krejt, të bërë pa brendësirë të brendshme, pa thelb dhe qëndër pa pikë mbështjetje, pa një themel qëndror ku të mbështetem, prej të cilit të mbahem, të qëndroj, të jem i sigurt, i siguruar si një – e – një – bëjnë dy për ty, për dashurinë t’ënde të tanishme, që të jetë dhe e pastajmja e imja, të mos jetë (ah) e tjetërkujt. Si të jetë e tjetërkujt? Atëherë ç’bëhem unë? Përse rrojta duke punuar dhe punova dhe shpresova dhe gjeta – e gjeta vashën t’ime të ëndëruar shqiptare?
Përse e gjeta? Që t’a humbas? Që të humb dhe më dhe të tretet lumturija ime që kam me Shqipen t’ime? Të shkatërrohet përgjithnjë gjithësija e idealeve të mija të kësaj jete të shtrenjtë për lumturinë që m’u fal me dashurinë e pëllumbeshës s’ime së bardhë shqiptare, po të llaftarosur për mjerimin që më duket sikur e shoh se mund të më vijë” njëherë”, sikur e shoh nga frika mbase që të dua kaq shumë, kaq shumë, kaq shumë?
(Oh zot, mos arthtë kurrë, ay do mos vijë, nuk vjen, s’është e mundur, jo, të vijë ndonjë herë-e le më të vijë ay ashtu pa lejen t’ime?! )
T’i thashë këto Shqipkë dhe më ndje që t’i thashë po ashtu jam unë, unë Lasgushi yt, t’i them sepse nuk dua të jetë siç më ze frika nga ndonjëherë, kur t’i them më duket sikur “do mos jetë” sikur u sigurova kundër mjerimit, sikur e fitova lumturinë për vete. Me drithmë të puth e të shtrëngon e copton fare nga dashurija Lasgushi yt. /KultPlus.com
Lasgush Poradeci, shkroi vargje që depërtuan aq thellë në shpirtin e shqiptarëve saqë ata vendosën, pa u marrë vesh me njëri-tjetrin, që një qytet të tërë ta quajnë: “Pogradeci i Lasgushit”.
Përveç poezive, Lagushi ka lënë si testament edhe këshilla për poetët.
Maria Poradeci, vajza e Lasgushit, pati ndarë dikur me ndjekësit e saj në Facebook një pjesë ku Lasgushi flet për poezinë dhe poetët.
“Poezia është hyjnore. Prandaj kur shkruan poezi, duhet ta kesh shpirtin të shenjtëruar. Çdo poezi, duhet të jetë një xhevahir dhe xhevahir duhet të jetë çdo varg i saj dhe çdo fjalë e saj. Prandaj poezi mund të shkruash vetëm pak, se ku t’i gjesh gjithë ata xhevahirë?
Mos ki frikë se ke shkrojtur gjatë jetës tënde vetëm dhjetë poezi. Frikë të kesh po të kesh shkrojtur njëqind poezi.”
U takova me 4 kosovarë 30-35 vjeçarë, intelektualë të ardhur prej Kosove për qëllime kulturale, pas 2 javë, më tha njëri, do shkojmë për në Kosovë. Nuk më njihnin personalisht, u entuziazmuan që më njohë, njëri poet më tha: “jeni i adhuruar në tërë Kosovën, rinija entuziazmohet me juve, ju-a kemi botuar në Kosovë të 2 volumet e poezive”. Njëri prej tyre më tha: “Ky është poet, ka qënë nënë influencën tuaj, ju ka imituar etj”. Ay më tha: “e kam për nder të jem influencuar prej Lasgushit”.
Unë: “s’ka influencë, nuk lot rol influenca në poezi, në krijimin artistik. Influencë, imitacion, plagjiat, reminiscencë, çdo referencë ose lidhje ose relacion etjerash si këto terma, nuk ekzistojnë në poezinë e vërtetë. Poezi e vërtetë quhet një poezi, e cila është origjinale. Poezi origjinale është ajo poezi, e cila, gjith dyke qënë tangjente me poezinë e tjetrit, e ka përdorur atë tangjente vetëm si material brut, si lëndë e parë, por prej kësaj materjeje prima ka krijuar një origjinalitet fondi dhe forme dhe stili t’atillë, sa ajo del me atë origjinalitet të krijuar prej poetit, si një poezi më vete, si një krijim i ri, krijim që s’mund t’i-a gjesh shëmbëllën në tjetër poezi, sepse ajo tashi është një gjë më vete, një kontribut i ri në gjithë poezinë ekzistente. Me këtë origjinalitet, ajo e justifikon veten të ekzistojë midis similareve të saj, si krejt indipendente.
Similar s’do me thënë identik, po kategori e veçantë dhe veçantinë e saj i-a kërkon origjinaliteti i saj, origjinalitet fondi, forme, shprehjeje, stili, dhe sipër së gjithash koncepsioni – të gjitha këto të pakraharsueshme aspak me poezi tjetër. Krijimi i ri nuk tutet prej krijimeve anàs, d.m.th. prej similareve, prej similiaritetit. Këto dhe shumë të tjera shpjegime i thashë poetit kosovar rreth imitacionit, influencës që siç tha ay tjetri koleg i tij ishte prej Lasgushit. Ay (më vjen keq që s’ja mora emrin) mbeti i kënaqur, dhe fitoj kurajë prej shpjegimeve të mija, u duk nga fjalët që më tha pastaj – dhe unë i thashë duke e kurajësuar zemërbardhësisht: “bëni poezi, krijoni poezi, mos kini frikë prej poezisë së Lasgushit, sepse duke qënë i zoti të krijojë njeriu poezinë e tij, origjinale, siç thamë s’trembet prej tjetrit.
Ay që krijon një krijim të ri, nuk trembet prej tjetrit, sepse krijon një gjë të re. Si të trembet krijonjësi prej krijesës së tij, prej krijesës së tij të re, origjinale? Poeti, kur është i zoti të krijojë një poezi të re sipas këtij principi që është i vetmi princip poetik nuk ka frikë, s’trembet prej krijimit të tij, por përkundër, gëzohet dhe gëzohet me gëzim të madh, me gëzim të madh sepse i fal botës një gëzim të ri, një gëzim tjetër midis gëzimeve të tjera, dhe ay që i fal tjetrit një gëzim të ri s’trembet prej kësaj të falure prej kësaj dhurate po gëzohet me gëzim absolut për gëzimin absolut d.m.th. gëzimin origjinal që ay i fal të tjerëve nga zotësija e tij. Tashi ne mund të themi në këtë akord të tjera, po njësoj janë tërë të tjerat, esencial, ecenca e poezisë është poezia origjinale, d.m.th. origjinaliteti poetik.
Ti po vjen që prej së largu magji-plotë e dal-ngadal. Ti po vjen që prej së largu dyke shkitur mbi lendina. Nënë thëmbërzat e tua përgëzohet trendelina, Shtrihet luleja mitare e zembakut qe t’ u fal.
E si shkon me hap te matur, më pushton një dhëmshuri: Do të tretem të kullohem në kalim të këmbes s’ ate, T’ i pushtoi i llaftaruar ato hapëza mëkate Ndaj kalon mbi tufë lulesh madhërisht si yll i ri.
Dhe të qaj me mall të rëndë poshtë teje pa pushim, Poshtë fillit të poleskës ku do shkeli kamba jote. Të të shtroj nga dhëmbja ime një cudi prej pikash lote, Një pluhurë të përvajshme vetëm dhëmbj’ e dëshirim.
Të m’ a shkelish hije- letë ! të m’ a shkelish mes për mes ! Të të shoh si më lekundesh me sy fjetur e fatuar, Brënda lotëve të mija të të shoh të pasqyruar, E pastaj le të venitem, le të hesht e le të vdes. /KultPlus.com
105 vjetori i Lindjes së shkrimtarit Petro Marko pati bërë bashkë në një foto fëmijët e shkrimtarëve të njohur shqiptarë.
Një foto ku shfaqet edhe poeti Xhevahir Spahiu, bashkë me të birin, tregon dhe mirënjohjen e brezave ndaj njëri-tjetrit.
Nga e djathta në të majtë janë: Xhevair Spahiu, Arianita Petro Marko, Orges Xhevair Spahiu, Marie Lasgush Poradeci, Mirvjen Vedat Kokona, Atalanta Dhimiter Pasko (Mitrush Kuteli) dhe Petro Skender Luarasi./ KultPlus.com
Një video e rrallë e Lasgush Poradecit është postuar nga Arkivi Qendror Shtetëror i Filmit. Në këtë video Poradeci tregon se si Fan Noli kishte reaguar menjëherë pasi nuk kishte dëgjuar emrin e Poradecit në listën e bursave që do të dorëzoheshin dhe se si e kishte e kishte ndihmuar të merrte bursë studimi për albanologji.
“… Babai e deshte shumë kulturën. Teneqexhi qe, po e deshte… Më dërgoi në Manastir mua. Ai (gjimnazi) qe rumunce. Atje bëra poezi. Pastaj filloi lufta e përbotëshme… Kurse ti tani më bëhesh regjisor me gjimnazin, me universitetin, me gjëra të tëra… Në tre gjuhë mezi e mbarova gjimnazin.
Unë s’kisha bursë. Mori vesh Fan Noli pastaj. “Po Lasgush… Lasgush Poradeci, – tha, – s’ka bursë?” Se ia thanë emrat. “Jo, i thanë, – s’ka bursë”. “Po si, – tha, – s’i keni dhënë bursë atij?!”. Edhe bëri telegram në konsullatën tonë të Rumanisë ku qe sekretar Asdreni. “Lasgush Poradeci emërohet bursier i shtetit, për të bërë studime në albanologji, të niset për Berlin”, tregon Lasgush Poradeci në video./ KultPlus.com
Në çajin e profesorëve të gjimnazit në Shkodër, shkurt 1938
