Përmes këngëve të tij, Ermal Meta na ka dëshmuar që është një tekstshkrues i mrekullueshëm. Por për të na forcuar edhe më shumë këtë bindje, Meta po sjell në treg librin e tij të parë të zhanrit roman.
Kantautori shqiptar që jeton prej vitesh në Itali është gati të debutojë me romanin “Domani e për sempre”. Duke nisur nga data 19 Maj, libri do të dalë në shitje jo vetëm nëpër librari por edhe online.
Romani do të tregojë historinë e jashtëzakonshme të Kajanit, një djali që bëhet një talent i padiskutueshëm i pianos falë mësimeve të një mësuesi gjerman, të cilit familja e tij i ofron strehim gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kështu nis një sagë familjare e vendosur në Shqipëri.
Edhe pse nuk është një libër autobiografik, muzika nuk mund të mungojë në rrëfimin e Ermal Metës: “Përfaqëson dy vitet e fundit të jetës sime ose ndoshta dyzet e fundit”, shkruan artisti duke bërë të ditur romanin e tij të parë në rrjetet sociale.
“Gjithçka kisha brenda dhe çfarë nuk kisha, e huazova nga e ardhmja. Faleminderit paraprakisht atyre që do ta lexojnë, atyre që do ta bëjnë të tyren, atyre që do ta duan siç e kam dashur unë që në fjalët e para”, ka shkruar këngëtari shqiptar. / KultPlus.com
Çdo muaj ABC arts do të paraqesë një listë të shkurtër të botimeve të reja të lexuara dhe të rekomanduara nga Kate Evans të The Bookshelf dhe Claire Nichols dhe Sarah L’Estrange nga The Book Show – së bashku me shkrimtarët dhe recensentët e librave të pavarur.
Këtë muaj, ne jemi të ngazëllyer të paraqesim rekomandimet nga Declan Fry dhe Khalid Warsame.
Më poshtë e gjeni listën me pesë librat që duhet t’i lexoni në gusht:
I Couldn’t Love You More – Esther Freud
Once There Were Wolves – Charlotte McConaghy
On Compromise: Art, Politics, and the Fate of an American Ideal – Rachel Greenwald Smith
Dark as Last Night – Tony Birch
The Liquid Land – Raphaela Edelbauer./KultPlus.com
Aktorja e njohur hollywoodian, Viola Davis, do ta publikojë një libër kujtimesh vitin e ardhshëm.
Ylli 55-vjeçar i kinematografisë ka bërë të ditur se do ta publikojë librin me titull, “Finding Me”, më 19 prill 2022 përmes shtëpisë botuese “HarperOne”. Libri e rrëfen historinë e ngritjes së saj, nga një fëmijë i rritur në një familje të varfër dhe të dhunshme në Rhode Island, në shndërrimin e një prej aktoreve më të suksesshme dhe të kërkuara në botë.
“Unë besoj se tregimet tona dhe guximi për t’i ndarë ato me publikun, janë mjeti më i fuqishëm që e posedojmë. Kjo është historia e jetës sime, e rrëfyer drejtë dhe pa rezerva”, ka deklaruar Davis përmes një komunikate për media.
“Finding Me” do të publikohet në bashkëpunim edhe me shtëpinë e botimeve “Ebony Magazine Publishing”.
Botuesja dhe drejtoresha e shtëpisë “HarperOne”, Judith Curr, tha përmes një tjetër komunikate: “Viola Davis është një rrëfyese e fuqishme e së vërtetës, përmes punës së saj në skenë, ekran por edhe në jetë. Mezi pres të punojë me të në realizimin e këtij libri, i cili në mënyrë të fuqishme i zbulon rreziqet me të cilat përballet një grua afrikano-amerikane, e cila e jeton jetën me një talent të jashtëzakonshëm dhe aftësi të mahnitshme”.
Ndërkohë, në të kaluarën Viola Davis ka treguar se kur flet me vajzën e saj 8-vjeçare, Genesis, ajo është gjithmonë e sinqertë për të kaluarën e saj dhe të gjitha gjërat që i ka përjetuar në jetë.
Ylli i filmit “Ma Rainey’s Black Bottom” thotë se mundohet t’ia kujtojë së bijës, se teksa rritet ajo patjetër do t’i bëjë disa gabime trashanike në jetë.
Davis rikthehet shumë shpejt në ekran të madh me filmin e mbushur me aktorë yje, “The Suicide Squad 2”, i cili fillon së shfaquri nga 6 gushti i këtij viti. / koha.net / KultPlus.com
Princi Harry do të botojë një libër me kujtime vitin e ardhshëm, duke premtuar të jetë një llogari e saktë dhe plotësisht e vërtetë e jetës së tij.
Libri do të zbulojë jetën e tij në sytë e publikut, përfshirë kohën e tij në ushtri, martesën dhe atësinë. Ai do të botohet nga ”Penguin Random House”, transmeton KultPlus.
“Jam thellësisht mirënjohës për mundësinë për të treguar atë që kam mësuar gjatë jetës time deri më tani dhe i ngazëllyer për njerëzit që të lexojnë një histori të dorës së parë të jetës time, që është e saktë dhe plotësisht e vërtetë”, deklaroi ai.
Libri pritet të dalë në fund të vitit 2022 dhe do të botohet në formate të shtypura dhe dixhitale në SHBA nga ”Random House” dhe në Kanada nga ”Random House Canada”.
Harry do t’i dhurojë të ardhurat për bamirësi. / KultPlus.com
Akademia e të Rinjve pranë Akademisë së Shkencave të Shqipërisë organizon sot në ora 18:30, promovimin e librit “Parashqevi Qiriazi dhe viti i saj 1919” të autores Teuta Toska.
Veprimtaria do të bëhet në mjedisin e jashtëm të Akademisë së Shkencave, me praninë e autores, dhe të folësve: Valentina Duka, David Hosaflook, Elsa Demo dhe Mikaela Minga.
Teuta Toska është diplomuar në Universitetin e Elbasanit “A.Xhuvani” për gjuhë shqipe dhe letërsi në vitin 1997 dhe është doktoruar në Universitetin e Tiranës në vitin 2013 në fushë të gjuhësisë. Punon si drejtuese e departamentit të gjuhësisë në Universitetin e Elbasanit.
Që nga viti 2017 është edhe anëtare e Akademisë së të Rinjve.
Parashqevi Qiriazi (2 qershor 1880–1970), e lindur në Manastir, ishte Mësuese e Popullit, master i edukimit, pedagoge, intelektuale e shquar, veprimtare e arsimimit të femrës shqiptare, pjesëmarrëse e Kongresit të Manastirit, autorja e abetares së parë shqipe me alfabetin e Manastirit dhe e himnit të tij, e para femër shqiptare autore e një projekti arsimor. / KultPlus.com
Romani i njohur ‘Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit’ nga shkrimtari dhe historiani i njohur, Jusuf Buxhovi, i cili së fundmi ka dalur nga shtypi nga shtëpia botuese ‘Faik Konica’ dhe është përkthyer edhe në gjuhën italiane, ka marrë një jehonë të re dhe sukseset e tij duket sikur nuk po kanë një fund, shkruan KultPlus.
Romani për herë të parë u botua në vitin 1982 dhe u përkthye në disa gjuhë botërore, tani ka ardhur me ndryshime të cilat dallojnë nga pesëmbëdhjetë botimet e deritanishme, për arsye se aspekti përmbajtësor dhe gjuhësor është plotësuar akoma më shumë. Ndërsa përkthimi në gjuhën italiane i ka dhënë romanit një frymë të re të shoqëruar me një sukses të jashtëzakonshëm në Itali ku çdo ditë e më shumë po i bëhet jehonë.
Mbrëmë, në promovimin e këtij libri në ambientin e KultPlus Caffe Gallery, Buxhovi ka shpalosur një lajm ekskluziv.
Buxhovi ka treguar se libri i tij do të shndërrohet në film botëror në gjuhën italiane dhe për këtë nismë tashmë shkrimtari kosovar ka nënshkruar disa parakontrata me një ndër shtëpitë filmike më të njohura në itali.
Tutje Buxhovi ka njoftuar se njëri nga producentët është tejet i njohur, përderisa filmi pritet të realizohet nga dy prej regjisorëve më të njohur italianë me renome ndërkombëtare, emrat e të cilëve ende nuk mund t’i zbulojë.
Ndërsa, tani për tani libri është në duart e dy skenaristëve të cilët para dy dite kanë marrë përsipër të kthejnë romanin në skenarë. Ndërsa, sipas Buxhovit, i gjithë procesi pritet të përfundojë në shtator.
“Ruajtja e karakterit të personazheve dhe aspektit të librit, ngritja e botës shqiptare në nivel botëror, projektimi kulturor i historisë shqiptare, përfshirja e Kosovës, Malësisë dhe Shqipërisë, janë këto disa nga arsyet kryesore që producenti italian dhe i gjithë ekipi kanë vendosur ti shpalosin në një film të vetëm ku synohet të tregohet fuqia e një populli të tërë”, thotë Buxhovi.
Buxhovi njofton se italianët kanë treguar një interesim shumë të madh që bota shqiptare të ngrihet në nivel botëror dhe padyshim që për të është nderë që ky film do të jetë i përmasave të tilla.
“Ky film do të jetë një film ku tregohet shpirti, mentaliteti dhe bota shqiptare. Po ashtu, italianët përmes këtij filmi dëshirojnë të krijojnë një pasqyrë të vërtetë të popullit shqiptar dhe historisë së tij. Frika ime e vetme mbetet shteti i Kosovës, për të cilën shpresoj që nuk do të jetë pengesë sepse për 15 vitet e fundit, Kosova nuk ka dhënë shenja që dëshiron të tregojë historinë e vet”, ka thënë krejt për fund Buxhovi. / KultPlus.com
Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës ka botuar veprën më të re letrare të akademik Sabri Hamitit, “Enigma e poezisë”. Libri është i ndarë në dy pjesë dhe trajton poezinë e autorëve klasikë shqiptarë të shekullit XX dhe autorë përfaqësues dhe veprat e tyre poetike të krijuara në shekullin XXI, përcjellë KultPlus.
Në pjesën e parë të veprës më të re të Sabri Hamitit, “Enigma e poezisë”, trajtohen fenomene të poezisë shqipe të shekullit XX, në pesë kaptina. 1. Gjergj Fishta me Lahutën e Malcís, eposin e përthyer në imagjinatën lirike të zanave. 2. Lazër Shantoja me Për nji puthje të vetme, lirikë pasionante, që skandalizon norma e forma me licencia poetica-n e vet. 3. Ernest Koliqi me “Shêjzat” e veta, që me thelbin e artit poetik projekton kanonin letrar shqiptar integral. 4. Martin Camaj, me kenën e gjuhës shqipe shfaq kenën e rrënjës shqipe, për të pagëzuar Palimpsestin poetik të Unit. 5. Rexhep Ismajli, me përkthimin e poezisë ballafaqon e lidh kulturat, me fuqinë shpirtërore të kumtit poetik.
Në pjesën e dytë të këtij libri trajtohet poezia shqipe e shekulli XXI, në trembëdhjetë kaptina, duke synuar rrjetin poetik të krijuesve. 1. Zef Zorba, Libri i jetës. 2. Frederik Rreshpja, Marrëzia e Itakës. 3. Rrahman Dedaj, Migrimi i shpirtit. 4. Ali Podrimja, Elipsa e Eklipsit. 5. Fatos Arapi, Trishtimi i lamtumirës. 6. Romeo Çollaku, Poezia e mendimit. 7. Luljeta Lleshanaku, Fundi i gjërave. 8. Abdullah Konushevci, Poezia: matanë dashunisë. 9. Demë Topalli, Poezia e heshtjes. 10. Mimoza Ahmeti, Diva/Dama qiellore. 11. Arben Idrizi, Heqakeqi meditant. 12. Agron Tufa, Gardërobë gramatike. 13. Eqrem Basha, Perla e zezë.
Poezia e re shqipe, me kumte e me forma poetike, niset kah kanonet e reja, mendon autori. / KultPlus.com
Personazhë që kanë kontribuuar në artin kosovar, përkundër veprës shpesh i mbulon pluhuri i harresës, por për të dokumentuar personazhë të tillë përmes librit, po kujdeset autori Arbër Selmani.
14 tregime të rrëfyera nga personazhë të tillë me një mjeshtëri dhe gjallëri emocionale, por të shkruara me një thjeshtësi magjepsëse, Selmani i ka sjell mbrëmë përmes ciklin e dytë të librit ‘Kosova në 14 tregime kulturore’, promovimi i secilit ndodhi në Librarinë Dukagjini në Prishtinë, shkruan KultPlus.
Libri përmbledhte gjithsej 14 intervista që në fokus kishin rrëfimin e karrierës dhe jetës së 14 personazheve si: Xhevat Syla, Mixha Ramë, Adelina Thaqi Meta, Agim Qena, Luan Hajra, Hana Cakuli, Lala Meredith-Vula, Naser Berisha, Rifat Kukaj, Bajram Bylykbashi, Malda Susuri, Zake Prelvukaj, Kenneth Andresen dhe Abdullah Konushevci.
Ky promovim që rreth vetes kishte mbledhur shumë dashamir të fjalës së autorit, solli në vëmendje edhe kauzën e tij kryesore e që ishte mbështetja e fëmijëve me autizëm dhe shoqatës ‘Autizmi’ në Prishtinë, ku të gjitha mjetet e grumbulluara nga libri do të ju dedikohen atyre. Një iniciative kjo që është duartrokitur nga të gjithë e madje edhe ka frymëzuar edhe autorë të tjerë që të veprojnë njëjtë.
Ideja e autorit Arbër Selmani, ishte të krijojë një libër ku dokumentohet arti dhe kultura në Kosovë nga personazhë të ndryshëm dhe mosha të ndryshme. Personazhet në libër nuk barazohen, por ata janë një peshë e fushave të ndryshme të artit. Libri ka një format interesant sepse mund të prezantohet tek publiku si përfaqësim nga Kosova.
Të pranishëm gjatë natës së mbrëmshme ishin edhe njerëz të cilët kanë kontribuar në artin dhe kulturën e Kosovës ndër vite, në një formë apo tjetër. E në mesin e tyre ishte edhe Xhevat Syla, njëri ndër personazhët e librit. Syla tregoi për KultPlus se përshtypjet e para të tij për idenë e librit ishin jashtëzakonisht të mira ku pastaj edhe pasoi zhvillimi i rrëfimeve në një bisedë mes Sylës dhe autorit i cili incizonte tregimet e rrëfyera në siluetën e atmosferës.
Edhe pse vetë Syla gjithmonë bazohet në normën letrare, gjuhën letrare dhe shkruan në gjuhën standarde, megjithatë përjashtim ishin disa trajta të cilat janë shpalosur në dialektin gegë për qëllim të autencitetit të rrëfimit, prandaj veçantia e Arbërit, mahniti figurën e njohur Xhevat Syla, i cili në përfundim të tekstit ishte befasuar me përkujdesjen e madhe të Arbërit. Arsye e këtij befasimi ishte rrjedha e rrëfimit e cila morri kahje të lezetshme, të këndshme, të lirë dhe mjaft shoqëror. Syla iu drejta autorit “Mos qofsha në lëkurën tënde që të nxjerrësh tekstin nga ky rrëfim”.
Ndonëse vështirësitë nuk munguan për shkak të COVID-19, pasi pothuajse një viti angazhim, vjeshta solli realizmin e idesë që mbrëmë u kurorëzua me botimin e librit. Talenti, dëshira e madhe për librin dhe krijimtarinë lë prapa të gjitha pengesat e mundshme. Jeta është e pasur me një larmi shumëngjyrëshe dhe natyrisht njeriu ka çka të rrëfejë, prandaj ndoshta është edhe problem përzgjedhja e asaj se çka dëshiron të shprehësh. Por kjo përzgjedhje nuk ishte e vështirë për Arbër Selmanin i cili me një mjeshtëri dhe kujdes arriti në fundin e lumtur.
Në promovimin e këtyre tregimeve unike, Xhevat Syla nuk hezitoi që të thotë se arti është i pakufishëm, mundësitë e shprehjes ekzistojnë dhe nuk duhet që asnjëri të ngurrojë që të shfaq talentin, pavarësisht në cilën fushë i posedojnë ato. Po ashtu, ai sugjeron tendencën për perfeksionim, për të arritur synimin e dëshirave tona.
“Çka më la përshtypje është nocioni ‘tregime kulturore’, nocion ky i cili ndoshta del jashtë normave letrare dhe teorike por megjithatë e përgëzoj Arbërin për lirinë dhe guximin që ai t’i emërtojë ashtu sepse vërtetë ato edhe të tilla përjetohen. Ndjehem i nderuar që jam në mesin e gjithë personazheve të tjerë dhe që pata rastin të shpalosë diçka nga jeta ime, krijimtaria ime dhe mendimet e mia”, tha Syla për KultPlus.
Ndërsa, atmosfera letrare e cila shoqërohej me prezencën e aromave të librave, u përcoll edhe me përkujtimin e Agim Qenës, njëri ndër karikaturistët më të njohur kosovarë dhe autor i personazhit komik shumë të njohur “Tafë Kusuri”. E këtë përkujtim më së miri e shpalosi mbrëmë edhe motra e tij, aktorja e njohur Melihate Qena, e cila u shpreh për KultPlus se rrëfimi i botuar në këtë libër për Agim Qenën është një rrëfim i mirë, i ngrohtë, si pasojë e sinqeritetit të fëmijëve të Agim Qenës, të cilët me kujtimet dhe artin e thellë brenda tyre e shpalosin si mos më miri këtë tregim, gjithmonë duke vlerësuar qasjen objektive.
Kritikat nuk munguan as edhe për mungesën e respektit ndaj artistëve dhe artit në përgjithësi. Sipas Melihate Qenës, 20 vitet e fundit kanë qenë një periudhë jashtëzakonisht e vështirë për artistët, ndonëse ajo beson që kjo mund të tejkalohet por me shumë vështirësi, gjë që s’duhej të ndodhte në një shtet të ri si Kosova i cili do të duhej të kishte një vizion më të gjerë sepse pa kulturë nuk ka as shtet, pa kulturë nuk ka as civilizim, pa kulturë njeriu nuk është njeri.
“Arti është vetë jeta, ku thellimi në botën e brendshme është padyshim një shpëtim”, përfundon Qena.
Pra, këto katërmbëdhjetë tregime dhe rrëfime përmbajnë njerëz të fateve të ndryshme, që shënuan dhe ende shënojnë kulturën dhe artin shqiptar, e përmes këtij libri do të mbesin dëshmi edhe për gjenerata e ardhshme.
Komentet pozitive nuk munguan as për shkrimtarin, Arbër Selmani, i cili deri më sot ka botuar dy libra. Ai gjithashtu është shumë i njohur edhe për poezitë e tij, e në veçanti për poezinë ‘Kur vdiq baba’, e cila deri më sot është përkthyer në shumë gjuhë të botës dhe ka marrë një shpërndarje të madhe në rrjetet sociale, e ku së fundmi është botuar edhe në revistën e njohur amerikane ‘Songs of Eretz Poetry Review’.
Selmani ka bërë të ditur për KultPlus se krahas kësaj ai do të bëjë edhe një përmbledhje të shkrimeve të tija letrare, pjesë e së cilës do të jetë edhe poezia ‘Kur vdiq baba’. Ndërkohë ai do të vazhdojë edhe në të ardhmen për të botuar libra për të ndihmuar kauza të tjera, po njëlloj edhe si ajo e mbrëmshmja, mbështetja për fëmijët me autizëm.
Në mesin e falënderimeve autori për ndihmën e realizimit të librit falënderon Komunën e Prishtinës posaçërisht Adrian Berishën dhe Blerta Bashollin. Kurse në veçanti edhe gazetën KultPlus, ku u botuan fillimisht këto tregime.
Për të gjithë të interesuarit librin mund ta gjeni në librarinë Dukagjini, librarinë Buzuku, librarinë Artini – Toena, SOMA Book Station, Dit’ e nat’, KultPlus Caffe Gallery dhe Project Space (Shtatëmbëdhjetë). Po ashtu mund të blihet edhe nga shqiptarët në diasporë, me anë të platformës, Librariashqiptare.ch . Dërgimi bëhet në të gjithë Evropën. / KultPlus.com
Me botimin e librit të saj të parë, Dea Basha nis një rrugëtim i cili jo gjithmonë ka një tapet të shtruar përpara, e sidomos pa pasur mbështetje, e cila ofrohet më së miri nga familja, tregon Dea. Në çdo hap të jetës dhe në realizimin e ëndrrave, përkrahësja më e madhe e saj ishte tezja, e cila edhe pse nuk jeton më, mbetet gjithmonë forca dhe shpresa e saj, shkruan KultPlus.
Libri ‘Natën kur yjet u vranë’ i Dea Bashës i cili u botua këto ditë, ndahet në tre pjesë kryesore, ku në total përmban gjithsej 60 poezi, të ngjashme për nga tematika, por të ndryshme për nga mënyra e trajtimit. Motivet janë ato që pikasin më së miri diferencimin në mes të tri pjesëve. Në pjesën e parë të titulluar ‘Kalipso’, hasim një ndjeshmëri, një brishtësi e ndjenjës, një dashuri e gërshetuar me dëshpërim dhe dhembje. Ndërkohë në anën tjetër, romanca e cila trajtohet në pjesën e dytë, të titulluar ‘Leucosia’, në të cilën mbizotëron erotika, së bashku me trishtësinë, mallin dhe melankolinë, të cilat shndërrohen në efekte që ndezin pishtarët e Erosit. Ashtu si dashuritë e zjarrta që konsumohen shpejt, edhe ky cikël është më i shkurtër nga dy të tjerët. Pjesa e tretë ‘Empusa’ qëndron në kontrast me dy pjesët e para. Poezitë e këtij cikli janë sa brutale dhe të vrazhda, po aq edhe të drejtpërdrejta dhe të fshehta. Një paraqitje e pazakontë ku imagjinata, makthi dhe realiteti gërshetohen mahnitshëm.
E gjithë vepra është rezultat përmbledhës i një pune tre vjeçare të autores, një punë kjo e realizuar spontanisht, që filloi si shfrenim pasionesh në letër, por fundin e saj e njohu në formën e një libri. Padyshim që secila poezi është fryt i një momenti unik, produkt i një kohe të jetuar, andaj edhe paraqitja e sentimentit në kulminacion, është zgjedhja e preferuar e autores nga Prishtina. Po ashtu nuk kanë munguar as sfidat e hasura përgjatë procesit të shkrimit, ku më e vështira ishte sistemimi i mendimeve dhe koordinimi i tyre në nivel me spektrin emocional.
“Nuk është e pamundur për tu arritur, por e domosdoshme”, thekson Dea për KultPlus.
“Natën kur yjet u vranë”, jo rastësisht, libri ka këtë titull që bazohet në njërën nga poezitë, me po të njëjtin emër, e përfshirë në përmbledhjen poetike dhe duke marrë parasysh përmbajtjen e poezisë përkatëse e cila njëkohësisht përfaqëson thelbin e tërë veprës. Secili lexues, varësisht nga formimi individual, arrin të konceptojë vetvetiu anën përmbajtësore, mirëpo tre elementet që paraqiten në titull: ‘Natë’, ‘Vdekje’ dhe ‘Yje’, të japin një ide të qartë se natyra e veprës karakterizohet nga një kompleksitet ndjenjash, duke filluar nga më të errëtat, e deri tek ato që verbojnë pamëshirshëm.
Qëllimi kryesor i veprës është prezenca e emocionit, me ç ’rast prania e tij shpie në shmangien e vargjeve të thata, boshe ose të mangëta. Përmes kësaj vepre, i pranishëm është edhe komunikimi me lexuesin, në mënyrë indirekte ku prezantohet një plan spiritual, me anë të së cilës të ndjehesh i kuptuar, është një ‘përsosmëri e lirisë’ nga çdo lloj paragjykimi.
“‘Fool’, said my muse to me. Look in thy heart and write.” – Sir Philip Sidney. Njëra nga kuotat e famshme, “Mjafton të shikosh brenda zemrës, dhe aty gjen muzën e vërtetë, atë që jeton së bashku me poetin duke njohur rrënjësisht secilën dridhje të shpirtit njerëzor”, veçon Dea.
“Dashuria, ky fenomen kaq tokësor por në të njëjtën kohë kaq hyjnor, përherë mbetet një nga temat më së shpeshti të trajtuara në kuadër të çdo fushe të artit. Në kuadër të letërsisë, motivi i dashurisë shpaloset në forma dhe trajta nga më të ndryshmet. E në të vërtetë, e tillë është kjo ndjenjë kaq sublime për të cilën nuk hezituan të shkruajnë poetët, që nga antikiteti e deri më sot. Dashuri e realizuar, e pamundur, e ndalur, e njëanshme, platonike, egoiste e toksike, e sa e sa epitete tjera që i kemi dëgjuar pambarisht. Por të dashurosh në vetmi duke mos u ndikuar nga askush dhe asgjë, është akti më i pastër dhe më i bukur. Andaj dhe në hyrje të veprës është vendosur citati, “All I loved, I loved alone”, nga autori amerikan Edgar Allan Poe, i cili ende ruan vendin më të veçantë në radhët e autorëve më të dashur”, thotë Dea.
Teksa flet për periudhën e krijimit, Dea shpreh edhe arsyen bazë se pse vendosi që ajo të dizajnojë kopërtinën e librit. Dëshira që çdo element artistik i përfshirë në këtë botim, të jetë origjinal. Arsyeja sekondare është që lexuesi të krijojë një përfytyrim të saktë mbi mënyrën se si funksionon fantazia mbi të cilën thur vargjet. Piktura dhe poezia nuk ndahen nga njëra-tjetra, ndërkohë që padyshim shfaqen në forma të ndryshme, të cilat kanë po të njëjtat rrënjë inspirimi.
“Një e ardhme pa letër, penë, bojë dhe kanvas, nuk e dua fare. Përndryshe do thoja: ‘… and the rest is rusk and stardust’ – Lolita, Nobokov. Çdo njeri ka diçka për të ofruar nga vetja dhe nuk duhet të stepet përballë asgjëje. ‘Bë art dhe je art’, sepse ne jemi bota dhe bota është kryevepra jonë”, përfundon autorja e re.
Poezia më identifikuese që publiku veçon, është poezia ‘Mizar’, nëpërmjet së cilës dallohet thjeshtësia e fjalëve, shkrirja totale e autores, ndërkohë që Mizari është ylli i saj, një burim i pashtershëm i frymëzimit poetik.
“MIZAR”
Lësho misteret e fjetura mbi tufanin e natës së mllefosur,
të cilën e maltretoj në Alkatrazin që drejtoj shpirt pas
shpirti.
Të kërkoj dorën nën këto erëra zemërbardha,
buqeta vërtitet në ballkonin e harruar.
Më marto me atë,
qe kuptimin gjithherë tjerr në dashuritë e përjetuara,
zgjuar prej zjarri të mirëfilltë.
Ti, vetëm ti,
rezervon veshët ndaj dëgjimit të fjalëve,
stërngopur në helm keqtrajtimi.
Që nga brendia shpërthen esenca,
lidhur në flatrat e operës shkatërruese.
Dhëmbi i flet tjetrit, fqinji im,
ta lësh zemrën time të vetmuar të fle,
krah yllit që tërheq telat e pasionit të dënuar.
Shko pas asaj,
që floku i kushton dedikime të pastra,
shembëlltyrë qetësie,
reflekton përkëdheljet ndër fijet bashkuar në dritë.
Shtrihem në rrezen e ballit tim,
ende arrij ta kujtoj,
nga ditët në tokën e ëngjëjve të baltës.
Lumenjtë e syve lotues luajnë,
me qiellin e së njëjtës ngjyrë.
Të thërras me tufat e reve,
dhe njësoj si ti i tymos ëndrrat,
poshtë rruzullimit qiellor nga ku,
sec më kujtohet dialog i shkretë,
kambanë e përhumbur mes planetësh.
Një shtrëngim vërsulet aty ku ngrita,
kurthin e lumturisë,
që aq shumë u përpoqa ta ruaj.
Ti djallë, kthehu në dheun ku një nga një groposa,
viktimat e ligësisë që si e pushtuar i dashurova.
Mizari im, trokitës në kristalet ngrirë
në pafajësi fëmijë.
Më thuaj, me gjuhën që flitet përtej tokës,
më trego dyndjet e trishta,
të një stuhie në jug të kontinentit.
O dashuri mbi cdo dhembje,
kënaqësi e dëshirës përvëluese,
ylli i dytë në konstelacionin Ursua Major,
bashkëshorti im, ai që huazoi hijeshitë
kushtuar natyrës që po vdes,
e vendosi të ndritshmet diamante në fustanin e nusërisë.
Betimin e shkruajta me puthje,
njomur në zjarr diellor.
E jotja është bukuria marramendëse,
ndaj së cilës si akull shkrihem,
për të shoqëruar në natën e parë të dashurisë.
Më fshih në sekretet qe i pëshpërit Alkorit në vajtim,
të ruhem nga ky terr i cili me vrap,
po ngjet pallatatet duke i rrënuar nga zemërimi.
E vetmja torturë që përgjon,
mendimet e kësaj koke të rënduar në mëkat.
A do t’i besosh,
prehja e ankthit të cilin përtyp për të munduar vetveten,
pasojës që u bë shkak i vdekjes sime njerëzore?
Forcat e cliruara më zvarrisin mesazhe,
e unë ndrydh ndjenjat në formë drapri.
Se e pres prej teje,
I shtrenjti dënim t’më hudhet nga iluminimi rrjedhës,
prej afsheve tua mbinjerëzore.
Perfundo këtë vuajtje,
ashtu sic më ngrite në qytetin tënd të dritës,
poshtë të më lëshosh,
me delikatesën e vrapit të thëllënzës.
Do të kaloj vitet e mbetura pas hekurave të frikës,
të cilëve do t’u bëj ballë me njërën dorë,
aty ku mbaj rrethin,
në të cilin ringjallet yjësia,
në gishtin e unazës,
ku fsheha lotët e histerisë sime.
Biografi e autores
Dea Basha u lind më 5 Mars 2002 në Prishtinë. Shkollimin fillor dhe të mesëm e kreu në Shkollën “Dardania”, kurse shkollimin e mesëm të artë e përfundoi në Gjimnazin “Xhevdet Doda” në Prishtinë. Aktualisht është studente e vitit II në Fakultetin Filologjik, dega Letërsi Shqipe, në UP “Hasan Prishtina” në Prishtinë. / Era Berisha / KultPlus.com
Ekspedita e Rose Wilder Lane, një shkrimtareje amerikane e cila në vitet e 20-ta vendos së bashku me ekipin e saj të vizitojë Shqipërinë, më saktësisht viset malore të saj, duke marrë përsipër rreziqet e shumta të asaj kohe, është e përmbledhur në librin “Majta e Shalës”, shkruan KultPlus.
Rose së bashku me disa miq të saj shqiptar, ndër ta edhe Rrok Perolli, funksionar i qeverisë shqiptare i cili shoqëron ekipin e saj deri në Theth të Shkodrës, vise të pa eksploruara më herët nga të huajt madje edhe nga vet shqiptarët, kishin realizuar këtë ekspedit që për të mbetet ndër më të veçantat.
Libri i cili në fakt është një udhëtim disa ditor në Malësinë e Shkodrës na prezanton me të vërtetat e popullit shqiptar i cili ishte shumë pak i njohur për botën e jashtme ose thënë më saktë i njohur për egërsinë dhe Kanunin e Lekë Dukagjinit i cili ishte ligji i vetëm në thellësinë e malësisë, atje ku vështirë mund të depërtoje.
Por, ajo çka e bën librin “Majat e Shalës”, që mund të thuhet pa frikë, se është libri më i mirë i shkruar për Shqipërinë nga një i huaj, është pikërisht këndvështrimi prej shkrimtareje i Roze Lane-t, i cili kapërcen interesat antropologjike, historike, politike dhe gazetareske. Më konkretisht, Lane shprehet: “e tëra ajo që ne e quajmë qytetërim, është si një melodi që e kemi dëgjuar dje, diç e vockël që lundron mbi suprinën e mendjeve tona, me të cilën herë-herë mund ta mbajmë hapin dhe pastaj për një hop na humbet, kështuqë nuk mund ta mbajmë në mend.”
Për librin në fjalë, Rose shprehet se: “kjo vepër nuk përmban ndonjë aspekt ku mund të ketë ndikime politike apo diçka tjetër e cila mund të keqinterpretohet apo trajtohet ndryshe, kjo vepër është një rrëfim pa ngjyrime politike apo të bazuar nga rrëfime dhe tregime të ngjashme për shqiptarët, këtu mund të shohim diçka të ndjerë dhe përjetuar nga vetë unë dhe ekipi im së bashku me miqtë e mi shqiptarë të cilët bënë të mundur rrëfimin tim.”
Në këtë vepër përshkruhen doket dhe zakonet e shqiptarëve, rrëfimet e mahnitshme folklorike, përrallat me zana dhe ore, këngët e trimërisë dhe ato të dashurisë, veshja e malësoreve shqiptarë, mikpritja dhe portreti i atyre njerëzve të cilët shpalosin një botë në vete, një epokë që në Evropë dhe përtej oqeanit kishte përfunduar kohë më parë.
Këta njerëz shpalosin atë që Evropa e kishte fshehur dhe mohuar për dekada dhe Shqipëria ishte bërë pre e shumë tryezave të rrumbullakëta në kontinentin e vjetër.
“Sikur të udhëtoja në kohë, do të doja shumë të kisha qenë një shqiptare e Malësisë së Shqipërisë në këto vite. Do të kisha pasur fatin të jem pjesë e një populli të varfër nga jetesa dhe ekonomia por të pasur shpirtërisht”, shprehet Rose në një nga rrëfimet e saj.
Ky libër dhe kjo ekspeditë e një gruaje, shkrimtare, gazetare, Miss Lejn i tregon botës se si kanë qenë në të vërtetë shqiptarët, njerëz bujar, mikpritës të dashur dhe me një dashuri të madhe për token, traditat dhe shkollimin, dëshira e madhe për t’u arsimuar, sa herë përmendej shkolla vërehej menjëherë një entuziazëm në sytë e tyre, dëshira e tyre për të mësuar dhe shkruar ishte e madhe edhe pse kushtet në të cilën jetonin ishin të mjerueshme… kishin mendje fisnike. Mysafirët ishin të respektuar, ndërsa gjakmarrja mbizotëronte, ishte ligji i vetëm në Malësi, armikun e kishin afër, duhej të mbroheshin disi, edhe pse ligji i Kanunit ishte vetë jeta për ta.
Këto janë vetëm disa nga tregimet që shkrimtarja amerikane ja rrëfen botës për një popull që ndoshta pak njihej atë botë. / KultPlus.com
Dy nxënëse shqiptare në Suedi, Teuta Zeneli dhe Albina Ibrahimi patën rastin dhe kohën gjatë vitit të kaluar (vit i kaluar më së shumti në karantinë për shkak të pandemisë) t’i jepnin jetë një projekti të përbashkët. Realizimin e një libri me receta tradicionale vegjetariane shqiptare për ti prezantuar shoqërisë suedeze një anë jo shumë të njohur shqiptare por gjithsesi të rëndësishme.
Libri është botuar në gjuhën suedeze me përkthimin e emërtimeve të ushqimeve tradicionale shqiptare nga autoret e librit. “Balkans Vegetariska Matbord” (Tavolina ushqimore vegjetariane Ballkanit) i realizuar me mbështetjen e Shoqatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë “Papa Klementi XI Albani”, në Suedi (SHSHASHS) ka dalë nga botimi ditën e sotme.
Dy vajzat shqiptare janë të lindura dhe rritura në Suedi, nxënëse të shkollës së mesme në Ängelholm të Suedisë dhe anëtare të Shoqatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë ”Papa Klementi XI Albani”, Suedi.
Libri përmban një pjesë të madhe të specialiteteve që Albina dhe Teuta i kanë përgatitur fillimisht vetë dhe pastaj i kanë shpjeguar në gjuhën suedeze, duke shkruar recetën për secilin ushqim në gjuhën suedeze. Këto specialitete, kryesisht janë ushqime vegjetariane. Autoret i kanë qëndruar besnik ushqimeve tradicionale të cilat disa i kanë përgatitur vetë veçanërisht duke u ballafaquar drejtpërdrejtë në praktikë me përgatitjen e tyre.
Libri do të përurohet fillimisht në Suedi dhe në Kosovë gjatë sezonit të verës, në kuadër të aktiviteteve të Shoqatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë ”Papa Klementi XI Albani”, Suedi. / Diaspora shqiptare / KultPlus.com
Vepra voluminoze “KOSOVA” në tetë vëllime, e botuar midis viteve 2012-2018 dhe e përkthye në anglisht, botohet si libër-sintezë me titullin “Kosova – histori e shkurtër”, përcjellë KultPlus.
Autori është përcaktuar që versioni i shkurtër i “Kosovës” nga 5600 faqe në 928 faqe të përmbushë kriteret shkencore, pra të ripunimit dhe të plotësimit të disa tezave të shtruara, por edhe të formulimit të tyre pragmatik për nevojat praktike që ofron një libër i vetëm. Në këtë aspekt, autori duke u fokusuar te Dardanët dhe të Dardania si qendër e antikitetit në Ilirik dhe më gjerë, rikonfirmon identitetin kulturor, shoqëror dhe politik të botës së Arbnit në rrethanat e Bizantit si bosht të të gjitha zhvillimeve, që solli krishterimi – para dhe gjatë ndarjes, dhe veçmas, shfaqja e Osmanëve në lindje, që kësaj ndarje dhe përçarje, me islamin, i dha edhe konotacionet e luftës së qytetërimeve.
Në këtë konfigurim, autori, e çon më tutje tezën rreth Dardanisë si qendër e identitetit arbëror edhe në mesjetën e mesme të zhvilluar nën emblemën kulturore dhe shpirtërore të krishterimit të ritit ortodoks (si shumicë me liturgjinë e sllavishtes së vjetër kishtare) dhe atë të ritit katolik (si pakicë me liturgjinë në gjuhën latine, po ku zu të shfaqet edhe shqipja), me ç’rast me shumë argumente nga burimet bizantine dhe të tjera të kohës të falsifikuara dhe të manipuluara nga historiogrfia serbe, përgënjeshtrohen tezat rreth të ashtuquajturit shtet mesjetar serb në Kosovë si dhe kishë autoqefale serbe në shekullin XIII. Duke u konfrontuar me pohimet joshkencore të historianëve serbë, autori rivlerëson rolin e dinastisë Nemanjane të Rashës në kuadër të trashëgimisë historike Dardane-Ilire, ngaqë Nemanjajt, në të gjitha dokumentet meritore bizantine cilësohen si Tribalë, ndërsa Rasha – zhupani tribale. Njëjtë veprohet edhe me trashëgiminë ortodokse të arbërve që i kanë takuar liturgjisë kishtare sllave, si pjesë e krishterimit të përbashkët, që kishte qendrën në Dardani nga koha e perandorit Justinian në shekullin VI e këndej.
Pjesë e rëndësishme e këtyre rishqyrtimeve janë edhe ato që i takojnë Rilindjes Kombëtare. Vilajeti i Kosovës shfaqet qendër politike shqiptare, ku Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-1881) promovoi ideologjinë e nacionalizmit politik shqiptar me kërkesën për autonomi në kuadër të Perandorisë Osmane, që edhe u konkretizua me shfaqjen e Qeverisë së Lidhjes në vitin 1880, me ç’rast ideja e shtetit shqiptar të Skënderbeut, të rrënuar gjatë pushtimit osman, zuri të rikthehej në histori. Kryengritjet e viteve 1908-1912, në gusht të vitit 1912, në Shkup, me marrëveshjen e Hasan Prishtinës me Ibrahim Pashën, me atë që doli si Shqipëri Osmane, ia hapën rrugën pavarësinë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912.
Libri do të promovohet më 17 shkurt me rastin e 13 vjetorit të shpalljes së pavarësisë së shtetit të Kosovës në Prishtinë dhe në Shkup. / KultPlus.com
Botohet libri “Spezzano Albanese, Arbëreshët dje dhe sot” nga autorja Ornela Radovicka. Libri përmban informacione mbi historinë, traditat, kostumet dhe çdo element tjetër të botës arbëreshe që gjendet në këtë vendbanim.
Spezzano Albanese, ose siç i thonë Arbëreshët Spixana ndodhet në një zonë kodrinore midis Piana di Sibari-t dhe luginës së Esaro-s, rreth 300 m mbi nivelin e detit. Kjo komunë përfshin fshatrat e Spezzano Scalo-s dhe Spezzano Terme-s, në të cilat janë vendosur prej shekujsh arbëreshët. Libri është i pasur edhe më fotografi, të cilat autorja i ka realizuar gjatë punës në terren për hartimin e këtij libri.
Ornela prej kohësh është një bashkëpunëtore e studiuesit arbëresh Papas Antonio Bellusci, një ndër protagonistët më në zë të universit arbëresh, me një kontribut prej shumë dekadash, të fokusuar në dokumentimin e elementeve etnografike, foklorike, kostumografi etj. Ajo ka botuar dhe një libër për të, “Rrugëtimi i një arbëreshi”. At Antonio Bellusci gjatë udhëtimeve inçizoi lirikat e dashurisë dhe familjare, këngët popullore, mënyrën e jetesës, kultet, lindjet, dasmat, vajtimet arbërore, fjalë e urta, anekdotat, ritet, mitet e veshjet popullore.
Së shpejti, pritet që Qendra e Botimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA) të botojë librin “Rrugëtim në ngulimet arbëreshe”, me autorë profesorin Antonio Bellusci në bashkëpunim me autoren Ornela Radovicka, libër i cili do të sjellë një pasqyrë të plotë historike të të gjitha ngulimeve arbëreshe në Itali./ Diaspora Shqiptare / KultPlus.com
“Bëhu fytyra ime” është ekspozita e artistes Eliza Hoxha që hapi një kapitull të dhimbjes së grave shqiptare. Kjo ekspozitë e vitit 2019 ishte vendosur në një nga bodrumet e Hotelit “Grand”, ku në kohën e luftës në Kosovë, paramilitarët serb kishin dhunuar shumë gra shqiptare, shkruan KultPlus.
Përmes kësaj ekspozite vinin rrëfime të vendosura në kornizë, e që të jepnin ndjesi dhimbjeje, ku po në ato korniza ishin shkëputë copëza të rrëfimeve që tregonin tmerrin, dhimbjen dhe vuajtjen e këtyre grave.
Pjesë e kësaj ekspozite ka qenë edhe historia e Vasfije Krasniqi Goodman, gruaja e cila themeloi kampanjën ‘Bëhu zëri im’ kundër dhunimit të grave dhe u bë zëri i grave të shumta që nuk guxonin të flisnin për përvojat e tyre traumatike gjatë luftës.
Ekspozita më pas është hapur edhe në Muzeun e Kosovës ku poashtu kishte një jehonë të madhe dhe vizitorë të shumtë.
Rrugëtimi i ekspozitës po vazhdon. Kësaj radhe përmes librit. Artistja Eliza Hoxha ka njoftuar që sot ka dalë nga shtypi libri i ekspozitës “Bëhu fytyra ime”. Ky libër që ju kushtohet viktimave të dhunës seksuale nga lufta në Kosovë, në bashkëpunim me QKRMT shumë shpejt do të ketë edhe promovimin.
Artistja Hoxha është shprehur shumë e lumtur për botimin e librit.
“E lumtur! Libri i ekspozitës sime kushtuar viktimave të dhunës seksuale nga lufta në Kosovë “Bëhu fytyra ime” doli nga shtypi. Së shpejti do të jetë dhe promovimi i tij! Bashkëpunim me QKRMT.” / KultPlus.com
Nëpërmjet shkrimit për dashurinë, Blerina Tërbunja është thelluar secilën herë në vete, varg pas vargu ia ka njohur vetes vështrimin, uljen e qëndrimin. Këtë cikël artistik njohjesh, autorja vushtrriase e kurorëzoi me botimin e librit të saj të parë, të cilës i fali emër “Sogjetarë të hënës”, shkruan KultPlus.
Frymëzimet e veçanta brenda një periudhe 5 vjeçare ajo i tuboi, duke i bërë ‘konak’ në këtë përmbledhje prej 65 poezive.
“Me ‘’Sogjetarët e hënës’’ një ëndërr e imja, pikërisht në këtë dhjetor mu bë realitet. Prandaj vargu im, besoj që çdo shpirti të trazuar i vishet buzëqeshje në buzë, i shpërthen lot në sy por nganjëherë i bëhet edhe përqafim”, nis rrëfimin e saj autorja e re.
Kohën përgjatë së cilës ajo shkroi poezitë, Blerina e cilëson se e kishte të mbushur me momente të mira dhe “pak të mira”. Mirëpo, të dyja këto pjesë ajo i sheh në një peshore dhe pararendëse për tjetrën.
“Ana e mirë e jetës është vet buzëqeshja e cila ekziston falë anës më pak të mirë të jetës, lotit. Në këtë periudhë të jetës sime e kam nxjerrë vetën për kafe. Ishte takimi më i bukur në jetë dhe më i sikletshëm. E pikërisht ky takim më ka falë poezitë për dashurinë, jetën, ëndrrat, që i kam shkruar me një frymë”, nis rrëfimin e saj Blerinë Tërbunja.
Takimin e shpirtërores së saj me imtësinë e lapsit ajo nuk mund ta quaj vetëm “shkrim” por ka një emërtim më delikat për këtë pjesë të rëndësishme të shprehjes së vetes.
“Poezitë nuk i shkruaj, por i nxjerr nga zemra dhe nuk arrijë me e realizu vetën me kaq plotësi diku tjetër, përveç në lirikë”, thekson Tërbunja.
Pjesëmarrja nëpër festivale të ndryshme letrare dhe çmimet që mori nga to ia shtoi Tërbunjës këmbëngulësinë për t’i dhënë adresë lapsit të saj. Andaj, rilindjes së vetes në çdo poezi i fali emër “Sogjetarë të hënës”, kuptimin e së cilës e shpjegon për KultPlus.
“Sogjetarët e hënës’’ është zë i femrës, zë i zhveshur nga lëvozhgat paragjykuese të një shoqërie patriarkale, por jo vetëm. Titullin qëllimshëm e kam vendos në numrin shumës, duke i bërë thirrje edhe gjinisë së kundërt për të t’u bërë bashkërojtarë të këtij zëri të botës femërore, madje, gjithmonë duke treguar racionalitet që çiltërsia e këtij zëri t’i ngjaj hënës së pastër, e cila rrezaton njësoj për të gjithë, shfaq njësoj durim për të gjithë”, sqaron Blerinë Tërbunja.
Titulli që frymëzohet nga motivi kryesor i veprës, është një thirrje për ‘ruajtje’ të ëndërrimtarëve të hënës. Ndërkaq kur shfletohet “Sogjetarë të hënës” aty ndjehet aroma e dashurisë e shprehur nëpërmjet dialektit gegë.
“Dialekti gegë, më saktësisht e folura kosovarishte më lë më të lirë. E dashuroj gegnishten dhe mendoj që është variant i dashurisë sepse askund nuk mund të ja thuash më mirë e më ëmbël dashurisë sesa në gegë”, vlerëson autorja nga Vushtrria.
Teksa flet për tematikën kryesore të librit, për dashurinë, Blerina shprehet duke e poetizuar përgjigjen, e që lë një gjurmë të veprës përbrenda intervistës.
“Dashuria është rrugë e vështirë për të arritur te vetja, pasi që unë mendoj se nuk ekziston fare e lehta. Thënë ndryshe, e lehta është e vështira me të cilën ne mësohemi”, thotë Blerina Tërbunja.
Mirëpo, Blerina nuk mbetet me kaq, ajo shprehet edhe më tutje për ndjenjën ‘dashuri’ të cilës ia kushtoj aq shumë vargje në librin e saj të parë.
“Dashuri është të vraposh qiellit pas ëndrrës; është kapërdirje, pra ta ‘hash’ veten thellë për t’i falur të tjerët. Dashuri është ta prekësh me dorë ëndrrën e zjarrtë, pastaj të çelësh zgjandërr, bash si në poezi”, mendon Blerina.
Përveç emërtimit simbolik, edhe kopertina është tejet tërheqëse, teksa shfaqen dy persona, flokët e njërës prej të cilëve lidhet drejtpërdrejtë me tokën. Edhe kombinimi i ngjyrave ka qëllimin e vet, teksa e bardha shpreh praninë dhe e zeza mungesën.
“Ne kemi ardhur nga dheu dhe do shtrihemi një ditë andej nga kemi ardhur. Ne ishim letër e bardhë kur erdhëm, koha shkroi mbi ne dhe po vazhdon të shkruaj, në formë pikash apo vijash. Secila vijë është një përjetim, secila pikë është një mungesë, gati pikë në zemër. E kush më mirë se hëna i ruan shpirtrat e tillë, të rebeluar në mungesë dhe të qetë në prani, të njëri tjetrit?”, shprehet autorja e veprës “Sogjetarë të hënës”.
Blerina konceptin e qëllimit të librit të saj e ndërlidh me natyrën njerëzore, e cila është përherë në kërkim të diçkaje të re, e që ndër të tjerash e kërkon edhe veten e tij.
“Përderisa jemi qenie në kërkim, nuk ekziston as e vërteta, ndryshe deri sot do e kishim gjetë. Madje e njëjta e vërtet është njëkohësisht e pavërtetë, përveç Zotit”, mendon Tërbunja.
Shkrimtarja e re beson se “jeta nuk ekziston, është aty vetëm sa ne i falim kuptim”.
“Dashuria, optimizmi, shpresa janë ato që duhet të shoqërojnë njeriun. Edhe kur njeriu dëshpërohet me jetën, ky nuk është fundi i tregimit të tij. Ky çast, është një përjetim, një mësim, një jetë e jetuar”, tregohet optimiste autorja e “Sogjetarë të hënës”.
Në planet e saj të ardhshme, Blerina Tërbunja të parën e vë leximin, si një ‘mjet’ për t’u zhvilluar edhe më shumë në shkrim. Ndër të tjera, autorja e re synon edhe të jetësojë skena në teatër. / KultPlus.com
Me qëllim të afirmimit të vlerave historike dhe kulturore të Kosovës dhe prezantimin e tyre tek populli slloven, Shoqata e miqësisë shqiptaro sllovene Dardania në bashkëpunim me bibliotekën “Prežihov Voranc” të qytetit të Lubjanës, kohë më parë, organizoi mbrëmje kulturore në të cilën u debatua për veprën historike “Kosova” të autorit Jusuf Buxhovi, të përkthyer në gjuhën angleze.
Të pranishëm në këtë mbrëmje ishin figura të shquara të shkencës dhe artit si: historian, gjuhëtarë, gazetarë, hulumtues shkencor, student dhe dashamirë të librit.
Për vlerave shkencore dhe historike të librit “Kosova” foli albanologu i shquar slloven Drago Flis, mik dhe punëtor i palodhur i çështjes shqiptare. Ai theksoi se vepra “Kosova” vije në arenën ndërkombëtare pas një pritje të gjatë, që nga vepra e Noel Malcolm-it, dhe se autori Jusuf Buxhovi ka merita të mëdha në sjelljen e së vërtetës për Kosovën dhe historinë e saj nga lashtësia deri tek pavarësia e saj. Gjatë shtjellimit të prejardhjes së shqiptarëve dhe ilirëve mbrojti me këmbëngulje tezën Iliro-Pellazge të autorit dhe në mënyrë kronologjike e të thjeshtë e sqaroi para të pranishmëve. Një vend të rëndësishëm në fjalën e albanologut Flis zuri edhe gjuha shqipe si pasardhëse e gjuhës ilire për të cilën tha se është shumë me rendësi të studiohet për faktin se ajo është një gjuhë shumë e lashtë dhe se përmes saj mund të hulumtojmë më shumë antikitetin.
Të pranishmit ishin shumë kureshtar për të bërë pyetje nga më të ndryshmet. Në pyetjen se përse në Slloveni nuk kemi fare informacion për Ilirët, albanologu Drago Flis u përgjigj, se sllovenet nuk dëshirojnë ta pranojnë faktin se dikur në këto troje ka jetuar dikush tjetër pra Ilirët, këtë lloj injorimi dhe mos pranimi të fakteve e shohim nga librat shkollorë e deri tek ata akademik, po ashtu nënçmimi i shqiptarëve në Slloveni vjen si pasojë e kësaj mosnjohje apo refuzimi të njohjes. Iniciativën e shoqatës për të promovuar vlerën e lashtë kulturore dhe historike dardane të popullit të Kosovës nëpërmes fakteve të sjella nga libri “Kosova”, duhet admiruar dhe çmuar dhe duhet të jetë shembull për të tjerët, se si përmes veprave të tilla afirmohet dhe ruhet identiteti kombëtar në një vend evropian.
Në fjalën përshëndetëse të saj, drejtoresha e bibliotekës së qytetit të Lubjanës Barbara Marinčič falënderoi shoqatën Dardania për bashkëpunim, prezantim të librit dhe dhurimin e tij lexuesve slloven për tu informuar më shumë mbi historinë, kulturën dhe lashtësinë e popullit të Kosovës, për të cilin siç tha ajo »gjeneratat e reja në Slloveni dinë shumë pak«. Një falënderim të veçantë ia dedikoi autorit të librit i cili me punën e tij hulumtuese dhe shkencore ka arritur që të shkruaj një vepër të tillë.
Në fund të mbrëmjes kulturore, kryetari i shoqatës së miqësisë shqiptaro–sllovene Dardania dr. Agron Millaku, në emër të shoqatës dhe autorit të librit dhuroi disa komplete librash për bibliotekat e qytetit të Lubjanës, qytetit të Koprit dhe Mariborit, si dhe për disa biblioteka Universitare.
Prej bibliotekave të qytetit të Lubjanës që pranuan librin ishin bibliotekat: Prežihov Voranc, Otona Župančiča, Bežigrad, Jožeta Mazovca, Šiška dhe biblioteka Slovanska. Nga ato universitare që pranuan librin ishin biblioteka e fakultetit filozofik katedra për histori, biblioteka kombëtare Universitare (NUK), biblioteka e Institutit për arkeologji ( SAZU).
Në shenjë falënderimi për përkrahjen shumëvjeçare në çështjen shqiptare dhe afirmimin e shtetit të Kosovës, libri më herët iu kishte dhuruar edhe disa personaliteteve të shquara sllovene si: kryetarit të Partisë Demokratike të Sllovenisë Janez Janša, ish eurodeputetit slloven Jelko Kacin, Dr. Franc Križnar muzikolog, Dr. Marjeta Šašel Kos arkeologe, Dr. Salvator Žitko kryetar i shoqatës së historianëve të jugut të Primorskës. / KultPlus.com
Në këtë vështrim do të marrin në shqyrtim tri nga gjashtë dramat e Naser Shatrollit nga libri “Qiell” (2020).
Në dramën « Frigoriferi » dy personazhet, Liria dhe Atdheu, të mbyllur në një hapësirë të ngushtë e të ftohtë të cilën e quajnë « frigorifer » dëgjojnë ulërimat e ujqërve që vijnë nga jashtë. Kjo skenë e bën të mundur hyrjen në dialog të dy të mbijetuarve të masakrave që filluan me nismën e bombardimeve të NATO-s mbi trupat serbe me 24 mars1999. Liria dhe Atdheu kanë mbijetuar por mbajnë thellë në veten e tyre vragët e dhunës, të skalitura sa mbi trupin aq edhe mbi ndërgjegjen e tyre.
Frigoriferi është një pjesë ne dendur, e përmbledhur në një akt. Kemi të bëjmë me zhvillimin e retrospeksionit të dy personazheve, që shpalosin rikujtimet e tyre dhe formulojnë vrojtime ironike e sarkastike për episode të shkëputura të përjetimit të tyre tragjik. Brenda një atmosfere të një « tensioni dhe pasigurie » që « përshkojnë ambientin » shkëmbehen fjalët e para midis tyre, përplot ndrojtje e hezitime. Kjo ndrojtje sikur mëton të kapërcehet me propozimin që Liria ia bën Atdheut për ta zhvilluar një lojë, e cila megjithatë duhet të jetë « shumë serioze ».
Në atë lojë Liria dëshiron të luajë rolin e avokatit në një gjykatë ndërkombëtare për krime lufte, kurse Atdheut ia dedikon rolin e viktimës. Improvizimi i kësaj gjykatore ka për qëllim të krijojë një situatë ku personazhet do të mund t’i mësonin « të njohurat dhe të panjohurat e njëri-tjetrit ». Këtu Shatrolli synon të ngre një teatër mbi një teatër, procedim ky i pranishëm sa në teatrin klasik (te Shakespeare-i dhe Molièr-i) aq edhe në atë bashkëkohor (te Pirandello, fjala vjen). Gjykatorja ka për qëllimtë krijoj mundësinë që nëpërmjet dialogut të dy personazheve të rikonstruktohen disa ngjarje nga e kaluara e tyre. Së pari Liria merr rolin e avokates së Atdheut, si viktimë lufte. Ndërkaq, në pjesën e dytë të dramës, është Atdheu është ai që do ta marr rolin e avokatit që duhet ta mbrojë Lirien si viktimë e luftës. Kësisoj rrëfimet e tyre do të kryqëzohen gjatë shpalosjes së tyre.
Të dy personazhet janë dëshmitarë të disa ngjarjeve e njëherit edhe rrëfimtarë të atyre ngjarjeve. Brishtësia e rrëfimit të tyre lidhet me karakterin tragjik të ngjarjeve dhe vështirësinë që kanë për t’i shprehur përjetimet e tyre. Ata e ndërpresin shpesh njeri-tjetrin gjatë rrëfimit të tyre, meqë janë të ndikuar nga përfytyrimet dhe përvojat traumatike.
Rrëfimet e të dy personazheve riprodhojnë përjetimet e shkuara që shoqërohen me një refleksion mbi tonalitetin dhe ngjyrën e asaj që u ka ndodhur. Mirëpo, meqë në këtë pjesë janë vetëm dy personazh, në skenën e procesit gjyqësore, ata do të luajnë edhe rolin e prokurorit, gjykatësit dhe dëshmitarit.
Nga frika se mund të vdesin të konservuar në frigorifer ata stimulojnë dhe imagjinojnë përgatitjen e një darke, ku pjesë të teshave , që kanë gjetur aty, duhet të marrin rolin e gjërave të ndryshme ushqimore. Liria, për t’ia larguar dyshimin Atdheut se në mos është çmendur thekson se kësisoj ajo dëshiron « ta krijoj ambientin e shtëpisë », ta shuaj pak mallin për të.
Të përkujtojmë këtu se retrospeksioni imponohet si njëri nga operacionet fundamentale të procesit të kompozimit dramatik në dramat bashkëkohore. Ai është njëri nga çelësat e procesit sa të çdramatizimit aq edhe të ridramatizimit të ngjarjeve. Liria dhe Atdheu reflektojnë dhe këmbejnë pikëshikimet e tyre për gjithë atë që u ka ndodhur. Ky këmbim cilësohet me mospajtime e përçarje lidhur me ngjarjet tragjike nëpër të cikat ka kaluar vendi dhe njerëzit që i njohin ata. Ata këmbejnë përshtypjet e tyre, orvaten t’i thellojnë ato edhe në saje të vrojtimit reciprok të bashkëbiseduesit, i cili e ka përjetuar të njëjtin fat. Në një moment, duke rikujtuar ngjarjet që i çuan edhe deri te situata ku i « gjuajtën si cofëtinat në një hendek », ku u gjenden të humbur aq sa edhe po t’i ketë « kërkuar e gjithë bota » zor se do t’i gjenin. Atdheu është pak më optimist dhe shpreson se në saje të satelitëve të sofistikuar mund t’i gjejnë megjithatë. Kësisoj, karakteri dramatik nuk shterret në të kaluarën meqë mbeten pyetjet se çka do të ndodhë me ta, a mund të dalin nga situata e përcaktuar me frigorifer. Në përfytyrimet e tyre shfaqet pasiguria karshi asaj që vjen, asaj që mund të ndodhë. Por shqiten edhe dromca të shpresave dhe dëshirave për të ardhmen e afërt. Çështja kryesore lidhet me mundësinë e daljes nga frigoriferi, nga rreziku që të mbesin « konservë për ujqit ».
Liria ndërkaq e shpreh në mënyrë më të theksuar, brenda kësaj situate, mallin për një shtëpi me mysafirë e me gazmend, mallin për një atmosferë miqësore e njerëzore. Dhuna e egër e pushtueseve synonte zhveshjen e viktimave pikërisht nga tiparet dhe rrethanat që i bëjnë të ndjehen si njerëz. Atdheu thekson se « sjelljet e kriminelëve ndaj nesh ishin brutale, më brutale se ndaj kafshëve. »
Në procesin gjyqësor, në vazhdim, shpalosen elemente nga e kaluara e të dy personazheve. Në atë masë sa personazhet orvaten përmes dialogut të tyre dhe procedurës gjyqësore t’i rikonstruktojn ngjarjet tragjike që kishin përjetuar dhe të ndriçojnë anë të ndryshme të përvojave të tyre ekzistenciale, për Lirien kjo lojë « e ka një kuptim të thellë ». Ky rekonstruktim përmes kryqëzimit të mbresave dhe refleksioneve mbi atë që u kishte ndodhur shquhet edhe me synimin e një katarze të vuajtjeve, frikës dhe ankthit të përjetuar, me transformimin e atyre përvojave të hidhura. Ndonëse procesi gjyqësor është i orientuar në zbardhjen e fakteve, me pretendimin që të mënjanojë « analizat, pikëpamjet, idetë, dëshirat ». Liria megjithatë mendon se brenda kësaj procedure gjyqësore, « nëse i themi me saktësi hollësitë e jetës, ka mundësi që ta gjejmë çelësin e derës », një « dere për mbijetesë ».
Në një çast, në rrëfimin e Liries shpërthen kujtimi nga e kaluara e një vizite që i kishte bërë bibliotekës në të cilin kishte punuar Atdheu : « Derisa po i vështroja librat nëpër rafte, më ra në sy një pëllumb që e kishte ndërtuar strofullin mbi dritare të bibliotekës. Në fakt, strofulli më bëri kureshtar në lidhje me ty dhe me karakterin tënd ».
Kur Atdheu e merr rolin e avokatit, ai e pyet Lirien për rrethanat në të cilat ajo ishte dhunuar nga ushtarakë e policë të veshur me uniforma të zeza. Atdheu thekson se interesi i « kësaj seance dhe i këtij paneli, edhe atyre lart në qiell që janë duke e ndjekur me vëmendje seancën, është që ta nxjerrin në foltore, sa më shpejt dhe sa më qartë, të vërtetën. » Liria rrëfen se ishte dëshmitare e dhunimit të një plake në një podrum nga 10 persona. Në fakt Liria, në rrëfimin e saj në fillim e zhvendosë dhunimin që e kishte pësuar vet te një plakë. Mirëpo Atheu ia kujton se aktet e dhunimit nuk mund të paraqiten si trill e lojë. Liria e pranon këtë vërejtje por njëherazi thekson se ata nuk do t’ia lehtësojnë vetes vuajtjet nëse fshehin edhe faktin e rëndë se që të dytë kishin qenë « të dhunuar e poshtëruar në sy të njeri tjetrit ». Zaten, pak më parë Atdheu kishte nënvizuar se « faktet nuk mund të mbesin të ngrira në frigoriferë përgjithmonë ». Sepse, « sapo të shkrihen ato, era e keqe e tyre ka për të depërtuar larg ». Ai kishte cekur njëherazi se të dhunuarit vështirë se « do të gjejnë qetësi në jetën e tyre edhe nëse ndahet drejtësi për secilin prej tyre. » Liria, shton se « kurrë nuk do t’i hiqet epiteti i gruas së dhunuar, ndonëse miqtë do të përpiqen ta shërojnë me fjalë të mira, mirëpo ato fjalë kanë për ta ngulfatur gradualisht. » Një pasojë e veçantë, e aktit të dhunimit të Liries, ndryshe nga ai i Atdheut, ka të bëjë me një zë fëmije : « Por nuk e di, pyet ajo, nëse unë jam ai fëmijë, apo është një fëmijë tjetër në barkun tim. »
Atdheu shpërthen duke i kërkuar ta ndërpresë rrëfimin e vet : « Ti shpike gjykatore për ta nxjerr dhembjen e madhe që je duke e bartur brenda në barkun tënd !? » Tani Atdheun e kaplon depresioni i thellë, ndonëse më parë ai shpresonte ta thyej derën e frigoriferit dhe të dalin jashtë në një botë tjetër, të bëjnë një « festë me miqtë nga e gjithë bota ». Ndërkaq është Liria ajo që shprehë në ato çaste dëshirën për të dalë nga gjendja e « një konserve të qelbur » në atë frigorifer, për ta filluar një jetë tjetër, nga e para. Madje jo vetëm ajo : « Njerëzit sapo ta kuptojnë që janë çliruar, e që janë të gjallë » do të kenë dëshira e nevoja që ta harrojnë luftën. Ata që të dytë në fund shfaqin dëshirën për ta rizbuluar jetën dhe raportet e dëlira për t’u çliruar nga lëndimet e thella që shfytyrojnë jetën.
Shatrolli, me talentin e vet dramaturgjik, na ballafaqon në këtë dramë me një situate skajshmërisht dehumanizuese, brenda « frigoriferit », situatë kjo e privuar nga mundësitë elementare të manifestimit të formave të jetesës me të cilat realizohet njeriu. E megjithatë aty lindin përsiatje e reagime që kërkojnë një hapësirë dhe një atmosferë tjetër të të jetuarit, atmosferë të formësimit të raporteve të mirëfillta njerëzore. Skajshmëria e ndrydhjes së jetës kësodore bën të lindin nevoja të tjera.
Kërkimi i shtegdaljes
Në dramën « SHKUMËSI » autori në didsakalinë hyrëse për skenografinë thekson se në skenë shifen dy ura të ndara kurse mesin e urave e ndan një litar i trashë, që vjen nga lartë. Ai saktëson se dy gurë të lidhur simbolizojnë aty « gurë mezhde, frëngjitë e kullës, burgun, dy përmendore kur janë në këmbë » e këto « me urën e ndarë të qytetit të Mitrovicës ».
Sikurse edhe në disa drama tjera të Shatrollit edhe këtu i kemi dy personazhe: Alberti dhe Betimi. Përmes dialogëve të tyre, shpesh të tendosur, shpalohet drama. Alberti jeton i vetmuar dhe rëndom i mbyllur në dhomë. Ai nuk e di se kush janë prindërit e tij dhe hamendëson se babai i tij kishte qenë një kriminel kurse nëna e dhunuar nga serbët, në luftën e vitit 1999.
Ndryshe nga Alberti, Betimi është i matur dhe përsundon situata të ndryshme. Duket se këto tipare e kanë bërë të përshtatshëm për profilin e një bashkëpunëtori të hetuesisë ndërkombëtare.
Alberti në rrëfimin e vet i tregon Betimit se ëndërron të bëhet trim, së paku një herë në jetën e tij. Ky synim shpjegohet me përvojën e hidhur që ka nga rrahjet e pamëshirshme që ia bën dikush që « e skalitë me thikë dorën e tij në derën e shtëpisë së tij ». Por ai e skalitë dorën e vet edhe në Gjykatën supreme, në çerdhet e fëmijëve, në semaforët e qytetit si dhe në urën e qytetit. Qëllimin e skalitjes së dorës së tij nga i panjohuri, Alberti e interpreton si dëshirë për ta treguar forcën e vet dhe praninë e tij kërcënuese.
Alberti i rrëfehet Betimit se depresioni po e shkatërron dhe se ka çrregullime jo vetëm në mendje por edhe në trup. Betimi ndërkaq prezantohet si dikush që ka ardhur nga veriu i qytetit, në shfaqjen e Albertit, në shtëpinë tij që i duket si një « shpikje skenike ».
Alberti, në vazhdim të bisedës, e njofton se ka frikë se tipi që po e kërcënon do ta vrasë. Ky kërcënim i zgjon asociacionet me dhunën brutale që burrat ushtrojnë mbi gratë e tyre, ashti siç njofton televizioni. Atmosfera brenda së cilës jeton Alberti, cilësohet me krime të rënda, me kërcënime e vrasje. Ajo atmosferë duket të jetë e sajuar sa nga ngjarje të dhunshme nga e kaluara e afërt aq edhe nga ajo e përditshmërisë së tashme.
Betimi i sugjeron Alberti mundësinë që ai të jetë djalë i një « terroristi » ; e kjo i pëlqen Albertit. Në dialogun e mëtejmë, Betimi orvatet të gjejë shtysë që do të ndikonin te Alberti për të dalë jasht mbylljes brenda një « ferri, si ai i Dantes ». E sidomos ta shtyjë bashkëbiseduesin e vet që të bëj diçka, të veproj, në vend se të jetë i tetanizuar nga frika.328
Duke shikuar përmes frëngjisë së rekuizitës së urës, Alberti tregon se kishte përjetuar një çast gëzimi të premten e fundit kur i pa disa njerëz që dilinin « të gëzuar nga xhamia e qytetit, si « thithnin duhan, setrat i mbanin krahëve, plisat e bardhë në kokë, flisnin me qejf secili temën e vet. »328Në fytyrat e atyre njerëzve të moshuar ai kishte hetuar një shtendosje, ndryshe nga anksiozitetei që e gryente atë. Me këtë përgjigje, ai sikur i bën me dije Betimit se ikjen nga frika e ankthi e kërkon kah një atmosferë e prehjes.
Në një çast të këtij dialogu Alberti ndien nevojë t’i tregoj bashkëbiseduesit se megjithatë nuk është krejt i mbyllur dhe i vetmuar, se ka një të dashurë që quhet Shpresë. E madje edhe një projekt për « gjëra të bukura, gjëra unike…që të bëjnë ndopak optimist. » Edhe projektimin e urës me pjesë të ndryshme simbolike dhe litarët që bien pingul nga lartë midis dy urave e ka bërë « për t’i balancuar palët në konflikt » në qytetin e ndarë. 329
Alberti në vijim thekson se parapëlqen këngët rep, « shprehjet brutale të reperëve, ngase ato e pasqyrojnë realitetin brenda të cilit jetojnë. E ky realitet përputhet me atë ku dëgjon shpesh vetëm të shara. Ai evokon aty sjelljet e fqiut i tij, i cili të premteve në mbrëmje dehet « bëhet qyski, kthehet në shtëpi duke e kënduar shumë keq këngën e « Hajredin pashës », si « sorrat mbi kafshët e ngordhura », duke ia prishur gjumin gjithë lagjes. Gruaja e tij nuk ia hap derën e shtëpisë, e lë në shi e ai e shan dhe e fyen me fyerjet më të rënda.330.
Në këtë dialog, Betimi është i prirur që të mos e shoh gjendjen e përgjithshme në qytet me tone e ngjyra krejt të errëta, duke shfaqur rezerva për vlerësimet dhe përshkrimet tejet të rënda të Albertit të situatës në shoqërinë brenda së cilës jeton.331
Betimi, i preokupuar me temën e veprimit, kërkon ta dij se cili është protagonisti kryesor i kërcënimeve dhe formave të ndryshme të dhunës në lagje dhe në qytet. Alberti i përgjigjet se atë e quajnë « Ligj » . Betimit i duket e çuditshme që personin i cili shquhet me veprime arbitrare e të dhunshme ta quajnë « Ligj ». Alberti ia shpjegon se ai vet ia ka dhënë vetes këtë epitet në kohën e luftës. Se ndonëse asgjë nuk bën, i « ka hipnotizuar të gjithë. » Ai shton se Ligji e ka shfrytëzuar situatën prej ditës së parë kur kanë hyrë forcat ndërkombëtare në qytet. Ai kësisoj sugjeron se nocioni i ligjit për personazhin e quajtur « Ligj » është i kundërt me nocioni që shprehë ajo fjalë në fushën e drejtësisë.
Alberti pastaj e plotëson rrëfimin e vet duke cekur se djali i Ligjit, që mban emrin « Shkumës », ka prirjen e theksuar që të « vizatoj vija kufitare aty ku ia merr mendja, e njëherit e rrahë dhe e përbuzë atë. »Motivin e kësaj dhune Alberti e shpjegon deridikund edhe nga një ndjenjë e mungesës së respektit dhe mirënjohjes nga të tjerët ndaj babait të tij që ka luftuar.
Betimi megjithatë i bën vërejtje rrëfimi të tij për emrat e çuditshëm të personazheve për të cilët flet dhe shfaq dyshimin dyshon se është fjala për personazhe fiktive. dhe Ai pokështu cekë se në maketën e qytetit dhe urrës që ka bërë nuk gjen një shtegdalje. Është fjala për botën mentale e emotive brenda të cilit jeton Alberti ; kjo del e ngarkuar me mbylltësi, e cila reflektohet edhe në maketën e tij ku nuk ka asnjë « shtegdalje ».
Alberti i përgjigjet se Ligji nuk është pjelle e imagjinatës së tij, se ai ekziston dhe vepron realisht në qytetin e tij. Ai e vë në pah dyanëshmërinë e veprimeve të Ligjit : « ditën merret me patriotizëm, flet për integrime evropiane nëpër media e debate televizive…ndërsa natën është vetvetja » duke u marr me hajni. Lavdërimi i tij mbi veprën e tij çlirimtare si shfaqet si mjet për të nxjerre një dëmshpërblim e tij, për t’i justifikuar përfitimet e tij … »Ai e uzurpoi çdo cep të qyteteit; e mori edhe pensionin e invalidit, madje « Shkumësit ia ka ble me para pensionin e invalidit, ende pa lindur ».
Betimi i sugjeron se duhet ta gjejë shtegdaljen dhe ia ofron ndihmën e tij, duke i kërkuar që të dalë nga amullia e depresioni, të gjejë mundësinë që të veprojë, të bëjë diçka me « çka mund krenohet më vonë ».
Mirëpo, Betimi njëherazi vë në pah një aspekt tjetër të Ligjit, të cilin Alberti sikur e injoron : « ai ka dalë në mal në kohën e okupimit të vendit. Nuk mund t’ia mohojmë malin, borën, të ftohtin, qëllimin. Ai s’i ka pritur në shtëpi kriminelët me duart lart, i dorëzuar, tamam siç thua ti, si gjynah ».
Në vazhdim të bisedës, Betimi e kthen vëmendjen te veprimet e Ligjit në të sotmen. Kërkon nga Alberti që ta informojë se çka bën konkretisht Ligji tani bashkë me të birin Shkumësin. Ai e paraqet qëndrimin e vet si përpjekje që ta nxjerr Albertin nga bota e tij fiktive, nga prirja e tij që ta transformojë realitetin në trille, e të cilat madje ndikojnë edhe te vet Betimi që vetja t’i duket si personazh fiktiv i Albertit. « Por unë nuk jam fiktiv, shton ai. Jam personazh i gjallë, dhe erdha enkas të flas me ty. Më thuaj: çfarë pune bëjnë ata, Ligji dhe Shkumësi? » Për të dëshmuar se nuk është plotësisht i kredhur në botën e fiksioneve, Alberti e bën një përshkrim të veprimeve të ligjit kësisoj : « Të thashë, natën bashkëpunon me ata matanë urës, si një sahat xhepi. Në mëngjes i shanë në emër të kauzës. Vetë këta e destabilizojnë qytetin kur ndërmjetësuesit e huaj duan ta hapin urën për këmbësorët, këta ia fusin rafalëve me revole, e vrasin ndonjë civil që shet perime pranë urës, ose ndonjë librashitës, ose ndonjë peshkatar. Ia vendosin një njollë, pastaj krijohet situatë pasigurie. » Ky përshkrim mëton të vejë në pah aftësitë komplekse të Ligjit që të merr pamje të ndryshme herë për ata matanë urës herë për të tjerët këtej urës, për mediat apo ndërkombëtarët, duke bërë veprime të kundërthënshme për figurën e ligjit si « baba i drejtësisë ». Këtë vrojtim Alberti e shtrinë pastaj edhe mbi disa luftëtare të tjerë që « janë bërë milionerë në kurriz të popullit ». Por, kritika e tij synon të shkoj më larg me pohimin se ata « i kanë kontaminuar ndjenjat qytetare në frigorifer. E kanë ngrirë secilin mendim. Askush s’mund të dalë nga frigoriferi i tyre. I kanë bërë pula të gjithë dhe i hanë sa herë iu teket. » Ndaj këtij përshkrimi të Albertit Betimi reagon në mënyrë të dyfishtë: në njërën anë i bën vërejtje se ai e ka humbur lidhjen me realitetin edhe duke e shpikur « një qytet imagjinar në shtëpinë e vet » si dhe një « peshore të drejtësisë ».Në anën tjetër ai e përsërit përpjekjen e vet që ta nxisë Albertin të dalë nga bota e tij ku është ngujuar, ta sajoj një përgjigje ndaj asaj që e pengon të realizohet. Motivi i Betimit për këtë nxitje në veprim të bashkëbiseduesit të vet shpërfaqet në rrëfimin për vëllan e tij , « që është kthyer nga Amerika për t’i çliruar rrugët e lagjes » së tyre. Mirëpo, disa luftëtarëve të tjerë ky angazhim i vëllait të tij sikur nuk u ka pëlqyer : « I kanë thënë: bir i komunistit, ke ardhur nga Amerika t’i marrësh meritat tona.[…] Askush s’e di nga ka ardhur plumbi. Ende e ka të hapur varrin. Kurrë s’kam për ta mbyllur derisa t’i gjej eshtrat e tij. » Motivin e Betimit që t’u hakmirret atyre që ia kanë vrarë vëllanë Alberti e anticipon me këto fjalë : « Kush je ti? Vjen dhe më shtyn drejt terrorizmit. Dëshiron t’ua marrësh meritat atyre nëpërmes meje. » Alberti kësisoj nuk dëshiron të bëhet mjet në qërimin e hesapeve midis fraksioneve të ndryshme të luftëtarëve. Betimi e cilëson këtë qëndrim të tij si një përgjigje shterpe ndaj problemeve me të cilat ballafaqohet, qofshin fiktive apo reale : « A mund të ma thuash vetëm një dëshirë tënden tash. Lëviz vetëm një hap para. Çfarë ke për t’i thënë sot dikujt për vete, nëse të pyet dikush për diçka, e që të arsyeton ty nesër ky hap? » Betimi mëton ta paraqesë ekzistencën e Albertit para syve të tij si krejt të pakuptueshme. Ndaj këtij vlerësimi Alberti i përgjigjet se ai e ka një pikëmbështetje të fortë në ekzistencën e tij, Shpresën dhe dashurinë ndaj saj, si « e vetmja gjë që më shtyn të besoj në jetë ». Mirëpo Betimi me insistim ia paraqet këtë dashuri si një ëndërr shterpe, pa asnjë vlerë. Kjo është ëndërr. Ëndërr është. Ëndërr e realitetit tënd të mbyllur që s’e ka asnjë cent vlerë sot. »
Betimi përqendrohet te vërejtja se në vend që të mbyllet në përfytyrimin e vetes si viktimë do të duhej ta gjejë mundësinë për të bërë një veprim, me të cilin do të mund të krenohet para tjerëve. Mbasi që këtë viktimizim të Albertit e shpjegon edhe me rrethanat e jetës së tij familjare, Betimi ia kujton se edhe vet ka përjetime të trishtueshme dhe se është rritur në dhunë dhe piskamë se nuk e mban në mend « asnjë çast të mirë » nga jeta e tij me prindërit. Mirëpo, ai dëshiron ta theksoj dallimin midis tyre me qëndrimin aktiv që mban ndaj situatave të vështira nga e kaluara apo e tashmja.
Alberti ia rrëfen Betimit ëndrrën që e ka parë një natë më parë, ëndërr kjo mbi vdekjen e tij në dasmën të cilën e kishte organizuar vet Ligji. Për ta ilustruar vallen e vdekjes së Albertit, e organizuar nga Ligji, Betimi e transponon këtë ngjarje te ceremonia e varrimit të tij mbi rekuizitën e urës, duke e shtrirë Albertin aty si të vdekur. Betimi i shprehë ngushëllime Albertit edhe me fjalët « e shkruar paska qenë ». Duke dashur kësisoj ta interpretojë ëndrrën e Albertit si konfirmim të vlerësimit të tij mbi qëndrimet që ka përballë situatave të rënda e sfiduese, ai rithekson se në vend se të reagoj e të bëj diçka ndaj tyre, ai me fatalizmin e formulës « e shkruar paska qenë » dorëzohet pasiv karshi atyre sfidave që i bën jeta. Për ta nxitur Albertin te një akt terrorist, i cili do t’i konvenonte planit të tij hakmarrës, ai e inkurajon që të dalë nga gjendja e vdekshmërisë, të dalë në qytet duke e marr Shpresën për dore, që ta shofin njerëzit, ta puthë atë para syve tët ë tjerëve, ta bëj kësisoj dashurinë e tyre të dukshme për të tjerët dhe me këtë veprim ta shndërrojë ëndrrën e dashurisë në një realitet, duke e mënjanuar frikën. Betimi e inkurajon pokështu që ta merr fatin e vet në duart e tij, duke ia bërë « me shkumësin e tij vijat për-rreth qytetit tij, duke u bërë shkumës i të drejtës së vet. »Ta kapërcejë hijen e frikës me guximin e veprimit. Në fakt ai e nxitë Albertin të bëhet kamikaz, për ta realizuar të drejtën e vet.
Mirëpo Alberti vijëzon një synim tjetër të të ardhmes së tij, duke theksuar se nuk dëshiron kurr më të merret me ata që kanë ushtruar dhunë mbi të, që ia kanë shkelur të drejtat dhe që e kanë bërë të jetojë nën frikë:
«Jo, s’dua të merrem me ta kurrë më. Dua ta vazhdoj jetën me Shpresën. Do ta ndërtoj një kasollë të vogël në majë të kodrës. E paramendoj qytetin nga larg se si duket nga maja e kodrës: i vogël, më i vogël se ne, shumë i vogël. Ura pothuajse nuk duket fare. Nga atje nuk dallohen të mëdhenjtë nga të vegjlit. E paramen-doj Ligjin si mizë e bythës së kalit në grumbullin e njerëzve të rëndomtë duke u munduar të nxjerrin zë. »Kësodore, Alberti ia bën të qartë se nuk dëshiron që të instrumentalizohet nga ndjenja e hakmarrjes së Betimit, që t’i shpërbej ati. Ai e afirmon vullnetin për të dalur nga amullia e vetmia me një shtegdalje tjetër, me realizimin e një ëndrre për një jete të lumtur me Shpresën, duke i injoruar autoritetet e vendit.
Pamundësia e komunikimit
Në dramën « Karamel », dialogu midis Maksit dhe bijës së tij Melit, ndriçon gradualisht relacionet e tyre të ndërlikuara, shpesh të tendosura, të ngarkuara me zymti, mosbesim reciprok e shpërthime të mllefit. Kur kthehet në banesë Maksi e gjen bijën e tij të ulur në shilarës ; i bën vërejtjeje se ajo tanimë është e rritur dhe se nuk i shkon shilarësi. Ajo megjithatë vazhdon të luaj lojën fëmijërore « shkollas », duke improvizuar me disa kuti. Mirëpo, Meli ia bën me dije babait se në fakt ajo nuk e ndien veten të rritur.
Kur hyn në tualet, Maksi i gjen gypat e kanalizimit të bllokuar. Meli ia shpjegon se kjo ka ndodhur pasiqë radioja e tyre e vetme, e vjetër, kishte rën aty. Maksi i jap këshilla « pedagogjike » se tani njerëzit arrijnë të bëjnë para me shitjen e sendeve të vjetra . Disa fitojnë para madje edhe nga shitja e një fotografie të Enver Hoxhës, ndonëse ai « ua kishte pirë shqiptarëve gjakun dikur. »
Meli i ankohet se tërë ditën nuk kishte dalur nga banesa, kishte kërkuar duke pirë të relaksohet, meqë « nuk gjen kënaqësi në asgjë ». Maksi ndërkaq tregon se duke kaluar pranë stacionit të trenave në Fushë-Kosovë, iu kishin kujtuar udhëtimet që kishte bërë dikur prej aty për në Beograd, Zagreb, Sarajevë e Lubjanë. E tani ato trene rinin të ndryshkura, ndonëse Maksi pranon se ndryshku ia kishte kapluar edhe kujtesën.
Në vijim, dialogu i tyre bëhet më i ngarkuar me mosdurim e me sharje. Maksi shpreh dëshpërimin për mungesën e mirësjelljes dhe ndjeshmërisë në raportet sa midis të rinjve, moshatarëve të Melit, po aq edhe të mocanikëve të vet. I duket se Meli është bërë ashtu si është tani, pasi « i kishte dhënë shumë liri ». Këtë konstatim ai e lidhë me një tjetër për shoqërinë ku jeton. Duke qenë shumë larg Evropës, shton ai, « nuk mund të ketë emancipim të shëndetshëm në një vend të sapodalë nga lufta ». Maksi ankohet më tutje se mungesa e « kodeve të mirësjelljes » tek të rinjë në veçanti i shkakton trishtim të theksuar. Kurse rrugëtimin e Melit e vlerëson me një formulë popullore : « sa më shumë që po ritesh aq më shumë po çoroditesh. »Ai nuk është i sigurt nëse ajo ka rritur të zhvilloi një aftësi për të menduar mirë për veten e vet. Meli, sikur e humb kontrollin mbi veten, e sulmon babain, e shtrëngon në fyt, bën sikur orvatet ta ngulfas. Biseda më tutje vazhdon të rëndohet me qortime dhe fyerje të ndërsjella.
Pas qortimeve që i bën babai, Meli merr një pozë sikur i rrëfehet priftit : ajo cekë se pas gjithë vërejtjeve që i i kishte bërë Maksi, ka filluar ta ndiej veten të huaj në shtëpinë e babait të saj. Meli rrëfen se atë ditë kishte parë fotografinë e një fëmije afrikan « i uritur, asht e lëkurë », ndërsa « një korb i zi …e priste çastin që t’ia fuste thonjtë në trup. »Ajo përshkruan tronditjen e saj përball rrezikut që i kanosej atij fëmiu. « Gjithë ditën më fanitej korbi duke ia hëngër sytë… » fëmiut. Atë e kaplon dyshimi se është bërë e tepërt për babain e saj dhe me vrull ia bën babait një varg pyetjesh lidhur me këtë. Këtu Meli improvizon një skenë në skenë, duke u orvatur t’i rikonstruktoj disa aspekte të raporteve të tyre. Fundja, që të dytë konstatojnë se ndiejnë mungesë respekti nga tjetri, respekt ky që do të duhej të shfaqej së paku me gjestin e përshëndetjes (mirëdita, mirëmbrëma), si hyrje në një raport që implikon pranimin e tjetrit. Kjo del aq më e nevojshme për dy persona me lidhje të ngushtë si babai dhe e bija. Meli i tregon e një ditë e kishte dëgjuar Maksin të thotë, duke folur me veten, se Meli « nuk meriton t’i thuash as mirëmbrëma ». Në këtë situatë zhduket mundësia e horizontit të relacionit ku ata do ta shihnin njeri-tjetrin si të afërm, sidomos për formësimin dhe zhvillimin e saj psiko-social. Meqë nuk merr ndonjë përgjigje nga Maksi, përgjigje e cila do t’ia kishte ndezur një fije shprese se babai e do, ajo e provokon me një rrëfim të shpifur se gjoja ka fjetur me policin e lagjes në banesën e tyre. Kjo e bën Maksin të tronditet aq shumë sa ai i kërkon me ashpërsi Melit të largohet nga banesa duke ia përkujtuar se moshatarët e saj studiojnë me zell ose punojnë ndërsa Meli bredhë ende rrugëve. Fjalët më të rënda sikur duan ta vulosin ndarjen e tyre të plotë :« Dil jashtë dhe mos u kthe kurrë më …Kurvë ». Meli e ndjen veten tê lënduar thellësisht, por pas pak e merr veten dhe i bën me dije babait se ajo e ka hisen e vet në atë banesë siç e kishte njoftuar një avokat. Zhvillohet aty një si luftë për rekuizitën e kutisë e cila është metaforë e shtëpisë. Maksit, për një moment, i kujtohen disa momente të lumtura nga fëmijëria e hershme e Melit. Kjo i propozon që të dytë të luajnë lojën e kthimit në fëmijëri, ngase ndoshta vetëm atje do të gjenin çaste gëzimi. Në skenën e fundit « fillon konflikti mes tyre me të njëjtat fjalë që përsëriten derisa fiken dritat ». Kësodore, asnjë shteg nuk shqitet brenda kësaj situate e atmosfere. Meli, zaten, përshkruan raportin e vet me babain si raport i fëmiut afrikan përballë korbit që priste çastin për t’ia ngrënë sytë.
Të përkujtojmë këtu se Strindbergu në disa drama të veta përshkruan me terma të « vrasjes psikike » raportet e të afërmve brenda një familje (burrit me gruan apo prindërve me fëmijët e tyre). Në këto drama dialogu merr formën e një dyluftimi të pamëshirshëm. Kërkohen fjalët që mund të shkaktojnë lëndime gjithnjë e më të rënda te tjetri. Vorbulla e këtyre fjalëve, edhe në dramën « Karamel » sajon spirale të dialogëve të tendosur e të ngarkuar me fyerje e përbuzje. E kjo shpie te skajshmëria ku shfaqet fundi i dialogut dhe mbyllja e horizontit të komunikimit midis tyre, pas flakjes dhe ndrydhjes së afektivitetit të ndërsjellë. Edhe fëmijëria edhe pjekuria e Maksit dhe Melit dalin të parealizuara dhe deridikund shpjegojnë dështimin në krijimin e një lidhje midis tyre cila do të lente vend për komunikim e afektivitet. Në këtë dramë Shatrolli ndriçon me mjeshtri raporte të tendosura që ndonjëherë orvaten të sajojnë diçka e megjithatë ndeshen me pakuptimësinë dhe shterrjen e vetes. Personazhet « janë të lodhur e të zbrazur » pas përpjekjeve për gjetur një hapësirë të përbashkët të komunikimit. / KultPlus.com
Pas botimit në disa gjuhë (frëngjisht, anglisht, serbisht, sllovenisht), romani “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, i përkthyer nga Liliana Cuka, botohet edhe në italisht nga botuesi i njohur Armando-edittore i Romës.
“Është një vepër e shkruar në një mënyrë të pabesueshme intensive”, vlerëson botuesi italian dhe shton se titulli “Te përkas ty, o toka ime”, mund të jetë sllogani mbi të cilin autori ndërthur një përmbajtje të dendur, me bashkëbisedues me vlera, ku ndodhet një vend i tronditur, i ndërlikuar, i dhunuar, në të cilin politika dhe feja janë në garë për të kapur hapësirat e tyre dhe për të bërë prozelitizëm. Reflektimi me përmbajtje të lartë, i cili e drejtojnë lexuesin në mendimet e rafinuara të autorit për të krijuar më pas përshtypjet e veta personale.”
Ballina e librit përcillet me vlerësimin:
“Murtaja vazhdon të përhapet, mbyllen kufijtë, shfaqet mosbesimi ndaj pushtetit dhe ndaj Zoti, lind nevoja për të organizuar një ‘rezistencë’ morale dhe efektive kundër një autoriteti, qëllimi i të cilit është të asgjësojë dinjitetin dhe nderin e një populli, në mënyrë qe të krijojë një “njeri të ri perandorak”, pa rrënjë. Është një histori, tepër e fortë dhe e pasur me ide filozofike, flet për një lidhje të pazgjidhshme midis një populli dhe tokës së tij, dhe në të njëjtën kohë është histori besimi dhe mosbindjeje, si mjet për të arritur emancipimin e shpirtit, gjithmonë në fillin e hollë te herezisë. Është njëkohësisht edhe lufta kundër ndjenjës së mungesës së fuqisë, ndjenjë të cilën njeriu ndien përballe një epidemie misterioze dhe kërcënuese në të cilën gjenden shumë ngjashmëri me aktualitetin. “Liri ose vdekje” është udhëkryqi para të cilit ndodhen protagonistët e kësaj vepre, robër të një bote ku si politika, ashtu dhe feja pretendojnë hapësira dhe asimilime.” / KultPlus.com
Në Muzeun Historik Kombëtar në bashkëpunim me Ambasadën Franceze përgjatë ditës së sotme u organizua ekspozita “Në Lindje, lufta pa fund 1918-1923’’ dhe u promovua libri “Shqipëria në reportazhet e Robert Vaucher” nga Dorian Koçi, shkruan KultPlus.
Të pranishëm në këtë aktivitet ishin ministrja për Kulturë, Rini dhe Sport, Elva Margariti, zyrtarë nga Ambasada Franceze në Tiranë si dhe të interesuar të tjerë.
Ministria e Kulturës, Elva Margariti u shpreh se muaji nëntor nuk mund të kuptohet pa këto lloj aktivitetesh sidomos në hapësirat e Muzeut Historik Kombëtar.
Ekspozita “Në Lindje, lufta pa fund 1918-1923’’ shfaqi zëvendësimin e vështirë të perandorive të vjetra nga shtetet e reja kombe, shoqëruar me ndryshime të rëndësishme kufijsh, sidomos nëpërmjet konflikteve të ndryshme, revolucioneve dhe kundër-revolucioneve gjatë periudhës së rindërtimit të Evropës Lindore dhe të Lindjes së Afërt
Në anën tjetër, përmbledhja “Shqipëria në reportazhet e gazetarit Robert Vaucher” ishte botim i shtëpisë botuese “Papirus”, me financimin e Ministrisë Franceze të Europës dhe të Punëve të Jashtme dhe Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit.
Ky libër i Koçit, u vlerësua nga Alda Bardhyli se hap gjerësisht rrugën për një histori sociale të ballafaqimit të kulturave dhe mentaliteteve shtetformuese gjatë Luftës së Parë Botërore në Shqipëri. / KultPlus.com
Akademia e Shkencave të Serbisë- SANU, ka nxjerr së fundmi në botim një libër të titulluar “Gjenocidi shqiptar kundër serbëve në shekullin 20”, e përkthyer në disa gjuhë të botës.
Për këtë libër thuhet se janë dhënë 100 mijë euro nga shteti serb.
Profesori Safet Hasani këtë e ka konsideruar si çmendurinë e radhës të popullit serb që sipas tij ata shesin më shumë gënjeshtra se sa të vërteta.
“Çmenduria serbe s’ka të ndalur! Akademia e Shkencave të Serbisë SANU, e cila është një grumbull të çmendurish, së fundmi kanë nxjerrë në botim një libër me plot gënjeshtra, të titulluar “Gjenocidi shqiptar kundër serbëve në shekullin 20”, e përkthyer në disa gjuhë të botës. Për këtë libër janë dhënë 100 mijë euro nga shteti serb, sepse serbët dhe nga serbët më shumë shiten gënjeshtrat sesa e vërteta. Të gjitha krimet që i kryen vetë serbët mbi popujt në ish-Jugosllavi si, kroat, boshnjak e shqiptarë, ua mveshën shqiptarëve që kryen kundër serbëve! Çmenduri! Kriminelët serb paraqiten si viktimë dhe tentojnë t’ua mveshin krimet e veta që vetë i kanë kryer, viktimave”, shkruan Hyseni.
Tutje profesori akuzon popullin e Kosovës dhe institucionet që nuk po ndërhyjnë në këto raste.
“Për këtë edhe ne vetë jemi fajtor, sepse përveç që nuk ndërhyjmë në këto raste (në mënyrë institucionale), shpesh herë edhe jemi penguar të shkruajmë për krimet serbe në Kosovë. E nganjëherë edhe jemi penguar, si nga institucionet vendore ashtu edhe ato ndërkombëtare.” / KultPlus.com
“Me ekzistu është vet kuptimi” thotë sociologia dhe autorja Sibel Halimi në librin e saj të fundit i cili pritet të promovohet këtë të premte në ambientet e bibliotekës “Sadik Tafarshiku” në Ferizaj, shkruan KultPlus.
Përgjatë promovimit të veprës më 16 tetor, dashamirët e artit të Halimit do të kenë rastin të bashkëbisedojnë me të dhe në fund të dëgjojnë interpretime artistike të poezive nga vet ajo.
Vepra “Me ekzistu është vet kuptimi” është botuar nga Qendra Multimedia, projekti është mbështetur nga programi Kultura për Ndryshim që financohet nga Bashkimi Evropian, menaxhohet nga Zyra e BE-së në Kosovë ndërsa implementohet nga Qendra Multimedia e Goethe-Institut.
Në ditët në vazhdim, libri pritet të promovohet edhe në Prishtinë e vende të tjera.
Sibel Halimi është sociologe dhe njëherit autore e librave poetik “Kopshti i mëkateve” dhe “Qenia nuk banon këtu” si dhe një sërë hulumtimesh në fushën e studimeve sociale dhe gjinore./KultPlus.com
“Two Noble Kinsmen” i shkruar nga Shakespeare dhe John Fletcher është gjetur nga një hulumtues që po kërkonte për punën e ekonomistit Adam Smith.
Ky botim i vitit 1634 mund të jetë një prej librave më të vjetër që përmban veprën e autorit.
“Two Noble Kinsmen” ishte përfshirë në një volum me drama të ndryshme angleze, të printuara nga 1630 deri në 1635.
Dr John Stone, nga Universiteti i Barcelonës tha se e ka gjetur mes librave të vjetër në librarinë Royal Sots College (RSC) që tani gjindet në Salamanca.
“Miqësia kthehet në rivalitet në këtë studim për dehjen nga dashuria”, kështu ka përshkruar Royal Shakespeare Company këtë dramë.
Mendohet të jetë shkruar rreth viteve 1613 -14 nga Sheakspeare dhe John Fletcher, një nga dramaturgët e Bard’s theatre The King’s Men./ KultPlus.com
Profesori Universitar, Flamur Maloku ka botuar librin më të ri studimor mbi poetin kombëtar, gegun e paharrueshëm, Gjergj Fishtën, përcjellë KultPlus.
Botuesi Behar Gjoka ka vlerësuar se ky libër e kthen vëmendjen nga vlerat e përjashtuara nga panteoni i letrave shqipe.
“Libri “Fishta-dhe tradita e leximit”, i autorit Flamur Maloku, të cilin pata kënaqësinë ta botoj, kthen vëmendjen nga vlerat e përjashtuara nga panteoni i letrave shqipe, së paku në Shqipni”, shprehet Gjoka.
Ky libër është botuar në Qendrën e Shqiptare të Studimeve Letrare “Pjetër Budi”, Tiranë dhe është vepra e 9-të e autorit Flamur Maloku. / KultPlus.com
Ndonëse në një hapësirë jo edhe aq të madhe, të pranishmit tashmë kishin zënë vendet, edhe pse në një kohë kur pandemia ka minimizuar, madje edhe pezulluar të gjitha aktivitet kulturore, adhuruesit e librit e të historisë shqiptare, patën fatin që për pak minuta të gjenden ballë për ballë me faktet tronditëse, po edhe të rëndësishme të vendit tonë, shkruan KultPlus.
Duke shpjeguar rrugëtimin e të gjithë punës së tij, që nga libri i parë e deri tek i fundit, që përbëjnë tërësinë e quajtur ‘Kosova’, në ambientet e librarisë ‘Dukagjini’, përballë një publiku të rrethuar nga librat, Jusuf Buxhovi bëri promovimin e librit të tij të fundit ‘Dardania, Antika, Mesjeta’.
Diskutimi mbi librin dhe të gjeturat që janë bërë për historinë e fiseve shqipe, të kaluarës së shtrembëruar, dekadë pas dekade u hap me fjalimin e botuesit Nazmi Rrahmani i cili librin e Jusuf Buxhovit e vlerësoi si një të arritur të madhe në fushën e historiografisë të vendit tonë, meqenëse sipas tij ajo vë në pah Dardanët si popull e Dardaninë si mbretëri, si dhe faktet që në të shumtën e rasteve janë minimizuar.
Rrahmani ka theksuar se autori me mbështetjen e tij në literaturën e historianëve botërorë, të periudhave të ndryshme bënë nxjerrjen e pellazgëve nga lashtësia, ku gjurmët e tyre i vë në një sfond historik si një përpjekje për të bërë edhe më të njohur temën e pasardhësve të tyre të drejtpërdrejtë.
“Duke u mbështetur në literaturë mjaft të pasur të historianëve të rëndësishëm botërorë dhe të kohëve të ndryshme, autori studimin e nis me nxjerrjen e pellazgëve nga lashtësia përmes gjurmëve të tyre të shumta duke i vendosur në sfond historik, përpjekje kjo që patjetër hap çështjen e pasardhësve të drejtpërdrejt të tyre, familjes së madhe ilire-trake, e në radhë të parë të Dardanëve, Maqedonëve dhe Epirotëve”, ka thënë botuesi.
Sipas tij, Buxhovi në librin e tij ka nxjerrë një varg argumentesh që e dëshmojnë këtë lidhje historike duke u mbështetur në mitologji, por edhe në fakte të tjera të shkruara në kohë dhe periudha të ndryshme të zhvillimit njerëzor.
Rrahmani tutje ka veçuar edhe punën dhe qëndrimin e Buxhovit rreth rolit të Dardanisë antike gjatë kohës së Bizantit, por edhe rëndësinë që kishte ajo në periudhën e transformimit të formacioneve politike-shoqërore që u erdhën në Ilirik pas shfaqjes së krishterimit ku u gërshetuan edhe interesat e lindjes dhe të perëndimit për mbizotërim.
“Natyrisht mendimet e shkencëtarëve, historianëve për të gjitha këto probleme lidhur me Dardanët mund të jenë herë herë të ndryshme, por Buxhovi duke përcjellur historinë dhe ngjarjet e ndryshme ku Dardanët janë pjesëmarrës ose akter kryesor, vazhdon të paraqes lidhjen e fiseve deri te fiset mbretni, mbretnin e Dardanisë dhe luftërat me Maqedonasit, me Ilirët dhe ato kundër Romës, pushtimet Romake dhe kryengritjet Ilire dhe rolin e Dardanëve, ilirikun si pjesë të perandorisë Romake, shkruan për Dardaninë Bizantine, krishterimin në Dardani, Dardanët në kohët e dyndjeve Sllave e periudha tjera”, ka shtuar Nazmi Rrahmani.
Për Rrahmanin, libri ka një rëndësi të madhe edhe për faktin se ai përcillet me shtojcën “Mashtrimet e historiografisë serbe: konvertimi i popujve dhe falsifikimi i dokumenteve kishtare”. Sipas tij kjo shtojcë sjellë argumente kundër pikëpamjeve të shtrembëruara që i kanë kushtuar shumë historisë sonë.
“Ky vëllim ka edhe një shtojcë prej nja 50 faqesh që mban titull “Mashtrimet e historiografisë serbe: konvertimi i popujve dhe falsifikimi i dokumenteve kishtare” që mendoj se është me rendësi të veçantë ngase një proces i këtillë ka shumë kohë që i ka kushtuar shumë shtrenjtë historiografisë tonë, ngase shumë ngjarje, shumë pikëpamje dhe shumë qëndrime janë shtrembëruar në bazë të këtyre mashtrimeve dhe falsifikimeve të dokumenteve. Këto pasoja i ndjenë sot jo vetëm historiografia jonë, por edhe një pjesë e mirë e historiografisë evropiane e botërore”, ka përfunduar fjalimin e tij botuesi.
Përgjatë diskutimit që u moderua nga Iliriana Hasaj, Buxhovit ju kërkuar që të shpjegoj konceptet e Dardanëve si etni dhe Dardanëve si mbretëri. Sipas tij Dardanët shkojnë trembëdhjetë shekuj më tutje në histori dhe konsiderohen edhe themelues të Trojës. Ai ka shtuar se mbretëria e Sardanisë që nga shekulli i IV nuk mund të kontestohet sepse është fakt historik.
“Dardanët si popull si etni shkojnë 13 shekuj më tutje në histori dhe me të drejtë konsiderohen si ndërtues të qytetërimeve më të rëndësishme të kohës, të cilët historiografia botërore i pranon. Në të gjitha vëllimet relevante botërore, Dardanët merren themelues të Trojës. Dardania, mbretëria e Dardanisë prej shekullit të IV nuk ka asgjë kontestuese sepse është fakt historik veçmas luftërat me Maqedoninë të cilat janë interpretuar gabimisht vazhdimisht, se në tri mbretëritë antikiteti që krijon tablonë të cilën historiografia jonë nuk e ka pranuar ose me defekte të tri mbretërive shumë të rëndësishme që është mbretëria e Dardanisë, mbretëria e Maqedonisë dhe mbretëria e Epirit”, ka thënë Buxhovi.
Sipas tij historiografia në Shqipëri dhe në Kosovë është një kapitull minimizues sepse tentojnë të mos dëmtojnë tezën ilire. Buxhovi ka theksuar se teza ilire nuk dëmtohet ngase Dardania është thelbi i mbretërive në antikitet.
“Historiografia institucionale në Shqipëri edhe në Kosovë ka shkuar me një kapitull minimizues sepse tentojnë të mos dëmtojnë tezën ilire. Nuk dëmtohet, përkundrazi Dardania është thelbi i mbretërive në antikitet dhe e pranon gjithë bota”, ka shtuar autori.
I pyetur se pse janë pikërisht institucionet tona ato që dëmtojnë dhe falsifikojnë historinë e popullit tonë, ai ka thënë se në këtë qëndron fakti që ne jemi më të vonshëm në ndërtimin e shtetit. Sipas tij duke qenë se Serbia nuk ka pasur një shtet mesjetar serb dhe në këtë mënyrë kanë filluar falsifikimet.
“Janë shumë të qarta, sepse jeni të vonuar me shtet, ndërsa serbë dhe rusët, në përgjithësi politika hegjominsite e shekullit të XIX me Naçertanjen ka krijuar koncepte shtetërore, ka krijuar shtete nga koncepti fetar. Nga ortodoksia janë krijuar tre shtete, Greqia, Mali i Zi dhe pjesërisht Serbia. Në ortodoksi pjesëmarrja më e madhe ka qenë e faktorit shqiptar në to, dhe mbretëria që është krijuar prej Naçertanja ka qenë e nevojshme ta ketë platformën shtet madh. Rusia ka qenë sponsore në konferencën e paqes me 1865 dhe ka fituar të drejtën që të jetë mbrojtëse e krishterimit ortodoks dhe ka punuar që të faktorin nacional ta konvertoj në atë fetar, e prej këtu është krijuar edhe shteti i Serbisë, pa një shtet mesjetar dhe falsifikime brutale”, ka shtuar Buxhovi.
Jusuf Buxhovi ka vënë në pah faktin se që nga fillimi i shkollës së Vjenës me 1848 ka filluar falsifikimi për fisin Tribal Dardan. Ai ka thënë se në shtojcën prej 50 faqeve e ka të paraqitur edhe fakti që ky falsifikim është pranuar nga shqiptarët për shkak të inferioritetit shkencor të tyre.
Autori shtoi se libri i tij duhet t’i shërbejë demistifikimit të gënjeshtrës serbe, por njëherësh edhe t’i ndihmojë asaj pjese të historiografisë shqiptare në Tiranë dhe Prishtinë, që të lirohet nga diskursi i historiografisë serbe dhe falsifikimeve të saj. Në këtë aspekt sipas tij është me rëndësi që Rasha dhe dinastia Nemanjane me origjinë Tribale, të nxirren nga përvetësimi serb dhe të barten te trashëgimia ilire-dardane ku edhe e kanë vendin.
Buxhovi ka thënë se burimet që i ka sjellë, kanë ekzistuar dhe ekzistojnë, madje ai ju bënë thirrje institucioneve në Tiranë dhe në Prishtinë, që ti marrin këto burime e të bëjnë një simpozium letrar. Ai ka shtuar se nuk është e rëndësishme që të thirren në emrin e autorit, ata edhe mund ta abstrahojnë atë.
“Unë kam sjellë këto burime, dhe këto burime ekzistojnë. Le të abstrahohet autori, ti marrin institucionet tona, ngase unë qëllimisht e kam dërgu në Prishtinë dhe në Tiranë, le të bëjnë një simpozium shkencor, mund të mos thirren në autor fare, unë se kam atë problem. Problemi më i madh tek ne është që ne nuk duam që historinë tonë ta kenë të gjithë, por duam të jemi imitues të Serbisë, e këtu është absurditeti, e që mua më dhemb”, ka deklaruar ai.
Buxhovi tutje ka thënë se ne po vazhdojmë të sakrifikojmë shtetin tonë siç kemi bërë me Pakon e Ahtisarit dhe me marrëveshjen e fundit në Ëashington. Madje sipas tij, ajo se çka u nënshkrua në Ëashington nuk është marrëveshje por një zotim në mes të qeveritarëve.
Ai madje ka shtuar se të gjitha zotime, marrëveshjet madje edhe Pakoja e Ahtisarit mund të ndërrohen komplet me dy të tretat e votave në parlament, mjafton që institucionet tona të paraqesin faktet e duhura. Sipas tij me Pakon e Ahtisarit, politikanët e papërgjegjshëm të Kosovës, kishës ortodokse serbe i kanë dorëzuar të drejta historike, pra tapitë shpirtërore, çështje kjo që shtetin e Kosovës do ta vejë para sprovave ekzistenciale.
Buxhovi ka folur edhe për deklaratat e Paskal Milo, që kishte thënë se nëna e Skënderbeut ishte me prejardhje serbe. Autori ka thënë se Milo që nga koha kur ka punuar si historian i Enver Hoxhës, ai ka qenë i familjarizuar me faktin që Skënderbeu dhe familja e tij kanë prejardhje shqiptare.
Krejt në fund të këtij diskutimi autori ka njoftuar se ai do të punoj për projektin e tij të ardhshëm që do të jetë Epiri në mënyrë që të plotësohet triniteti i mbretërive dadano-ilire./ KultPlus.com
