Paraditen e sotme në Teatrin e Operas dhe Baletit, me pjesëmarrjen e studiuesve dhe të instrumentistëve u zhvillua veprimtari me karakter të dyfishtë, promovuese dhe kulturore.
Akademia e Shkencave bashkë me Orkestrën e Ansamblit të Këngëve dhe Valleve Popullore promovuan librin ‘’Kabatë me gërnetë dhe violinë’’ të akademikut të shquar Vasil S. Tole.
“Kabatë me gërnetë dhe violinë” është konceptuar nga autori si një përmbledhje dhe dokumentim i trashëgimisë së mjeshtrave më të mëdhenj që kanë lënë gjurmë në këtë gjini muzikore.
“Antologji do ta quaja, tha autori: antologji e mjeshtrave më të mëdhenj të kësaj muzike, të cilët kanë krijuar identitetin shqiptar në muzikë. Libri është multifunskional, pasi shërben edhe si guidë, edhe si libër studimor, në mënyrë të veçantë për dokumentim. Në libër janë të dokumentuara 30 kabatë më të mira në klarinetë e violinë”.
Vepra vjen me një risi: tashmë të gjithë dashamirësit e kabasë, përmes një kodi skanimi, do të kenë mundësi të njihen me të gjitha krijimtaritë e autorëve në libër përmes platformës youtube.
“Me mundësitë teknologjike të krijuara, mjafton të skanohet nga celulari “QR code” që gjendet në libër dhe të lidhesh direkt me kabanë e mjeshtrit. Në këtë mënyrë ai që ka në dorë librin vë në punë edhe leximin, edhe të dëgjuarin”, u shpreh Tole.
Kabaja e luajtur me gërnetë apo me violinë, e njohur prej më shumë se 150 vitesh, është llojformimi më i plotë e i konsoliduar në muzikën popullore me vegla të Shqipërisë së Jugut.
Në fjalën hapëse të këtij aktiviteti, drejtoresha e Përgjithshme e TKOB-së, Abigeila Voshtina, theksoi rëndësinë e promovimit të trashëgimisë sonë muzikore.
Të pranishëm ishin edhe mjeshtërit e sazeve: Aleks Xhelili, Josif Shukallari, Telando Feto dhe Aurel Qirjo, të cilët interpretuan së bashku me Orkestrën dhe Korin e Ansamblit të Këngëve dhe të Valleve Popullore.
Libri ‘’Kabatë me gërnetë dhe violinë’’ u botua me mbështetjen e Ministrisë së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Qendrës Kombëtare të Veprimtarive Tradicionale dhe MediaPrint./atsh/KultPlus.com
Në mesin e shumë artdashësve, aktorë, këngëtarë e figurave të njohura në Kosovë, mbrëmë në hapësirën e këndshme të librarisë Dukagjini, tenori i njohur Kastriot Tusha ka promovuar librin e tij të titulluar “Kënga popullore qytetare e Elbasanit”, duke treguar se si erdhi deri tek botimi i këtij librit, copëza nga jeta e tij dhe se si ka ndikuar amaneti i babait të tij që të jetë këtu ku është sot, shkruan KultPlus.
Në sallën e vogël por të këndshme, që nuk kishte më ulëse të lira, moderatorja e eventit ka filluar mbrëmjen duke i dhënë disa informacione për tenorin Tusha, i cili ka lindur në vitin 1963 në Elbasan. Mësimet fillestare për kanto i ka marrë në shkollën e muzikës “Onufri” të Elbasanit, dhe pastaj në vitin 2002 është aktivizuar në Teatrin e Operas dhe Baletit. Kastriot Tusha ka performuar në shumë skena të mëdha në Evropë dhe ShBA.
Gjatë promovimit të librit, si panelistë ishin të ftuar miq edhe kolegë të afërt të Kastriot Tushës, Dekani i Fakultetit të Muzikës, Isak Shehu, tenori i njohur në arenën ndërkombëtare, Josif Gjipali, prof. Sokol Saraçi, Dekani i Fakultetit të Arteve nga Peja, Hysen Nimani dhe prof. Zeqir Sulkuqi.
Mirëpo, përveç panelistëve që ishin të ftuar për të folur mbi librin, kolegët e Tushës dhe emra shumë të dashur për publikun siç janë Nikollë Nikprelaj e Ilir Shaqiri, kishin ardhur për të shijuar mbrëmjen dhe për t’iu gëzuar suksesit të radhës të kolegut të tyre.
Tenori Kastriot Tusha, fjalimin e tij mes të qeshurash dhe të kombinuar me këngë të bukura shqipe, e filloi duke falënderuar të gjithë të pranishmit që kishin ardhur për të nderuar tenorin. Ai është shprehur se hartimi i kësaj monografie është fryt i punës disa vjeçare, që u finalizua pasi ka marrë gradën e doktoratës. Tusha ka treguar se burimi i këngës së Shqipërisë së Mesme janë tre mjeshtrit e muzikës siç i quajti ai, Usta Isuf Myzyri, Leksi i Vinit dhe Mustafa Bodini.
Nën emocione Tusha ka treguar se ka qenë shumë kureshtar për të mësuar se si është themeluar kënga popullore qytetare, duke shtuar se e kishte porosi nga babi që të merrej me këtë punë, duke qenë se atij i pëlqenin këngët e Myzyrit.
“Një amanet e kisha nga babai dhe kështu duke pirë kafe para se të caktoja temën me prof. Isakun e pyeta se çfarë teme të bëj për doktoraturë, profesori më tha pse mos ta bësh për këngën qytetare dhe kështu e qova në vend edhe amanetin e tim ati që i kishte shumë për qejf këngët e Myzyrit”, është shprehur Tusha.
Mes rreshtash që i kishte shkruar që të mos ngatërrohej, Tusha nuk e kishte problem që të dilte nga skaleta e tij dhe të argëtonte të gjithë njerëzit në sallë, duke kënduar herë pas here pjesë të këngëve që i kishte të përfshira në librin e tij.
Tutje, ai ka treguar se për hartimin e librit janë mbështetur në shumë hulumtime të etnologëve shqiptarë si Mikaela Minga, Ramadan Sokolo, Albert Paparisto e Eno Koço. Tusha ka shtuar se ka marrë shkas të bëjë librin pasi dihet që Shqipëria e Mesme ka mbetur e njëjta, sepse veriu dhe jugu kanë lëvizur.
Tenori foli për Elbasanin me shumë dashuri dhe fjalë të ëmbla duke u shprehur se është një vend i bukur që populli e duan rakinë shumë dhe se duke qenë se rremat e ujit kalonin në oborret e shtëpive të tyre, ata i futnin këmbët në ujë dhe e shijonin rakinë.
“Kam dashur të lë një hap, një gjurmë për një studim të mirëfilltë”, është shprehur Tusha për librin e tij në fund, duke falënderuar përsëri të gjithë të pranishmit, mediat, kolegët, dhe librarinë për organizimin e eventit të promovimit të librit.
Pas tij, fjalën e mori prof. Isak Shehu, i cili foli fjalët më të mira për tenorin dhe punën e tij të palodhshme.
“Tenorin e kam bashkudhëtar, që 8 vite punojmë bashkë, është shef i departamentit të Kantos”, është shprehur ai.
Tutje, Shehu bëri thirrje që personat që merren me muzikë, duhet të flasin për muzikën njëjtë siç ka bërë në këtë rast tenori Tusha.
Shehu ka shtuar se Tushës i heq kapelën për rëndësinë e këtij projekti dhe se profesorëve të tjerë iu mbetet për detyrë që t’i fusin këto libra në programet mësimore, sepse është obligim që të orientojmë popullin se çka të dëgjojnë.
Pas tij, me kërkesë të protagonistit të mbrëmjes, Kastriot Tusha, është ndryshuar plani i vijueshmërisë së mbrëmjes, që bashkë me orkestrën të këndojë këngë shumë të bukura popullore qytetare.
“Një lulishtë me trëndafila” dhe “Të deshta me hakikat” u kënduan nga tenori dhe jo vetëm. Performancës së tij iu bashkuan pothuajse të gjithë të pranishmit duke e shijuar pafundësisht çdo fjalë të këngës dhe duke e duartrokitur pafund.
Ndërsa, prof. Sokol Saraçi u shpreh falënderues ndaj tenorit Tusha dhe duke e komplimentuar për punën që ka bërë, u shpreh se tenori në këtë libër ka sjell vlera të veçanta në analizën e thellë që ka bërë.
Tutje, fjalën e mori tenori i njohur ndërkombëtarisht, Josif Gjipali, i cili është edhe mik i afërt me Kastriot Tushën. Ai u shpreh i lumtur që ndodhet në këtë promovim të librit bashkë me kolegët e tij, duke shtuar se Elbasani lidhet ngushtë me muzikën.
“Ndjehem i emocionuar dhe i gëzuar që jam bashkë me kolegët këtu, Kastrioti e ka bërë më së miri këtë libër sepse Elbasani për më shumë se 250 vite kishte dëshirën, jetën për arsim dhe është i lidhur ngushtë edhe me muzikën”, është shprehur tenori.
Në këtë mbrëmje të rëndësishme për tenorin, nuk ka munguar as Ambasadori i Shqipërisë në Kosovë, Petrit Malaj, i cili u shpreh se është gëzuar shumë kur ka marrë ftesën për promovimin e librit nga vetë Kastrioti.
“U gëzova shumë kur Kastrioti më dërgoi ftesën për këtë promovim sepse kam këmbëngulur gjithmonë se një artist si Kastrioti duhet të hedhë në letër diçka, për të lënë një gjurmë tek më të rinjtë sepse kanë nevojë”, u shpreh ambasadori.
I pranishëm ishte edhe Ambasadori i Malit të Zi, Bernard Çobaj, të cilin Malaj e falënderoi publikisht që ai ka shprehur dëshirën të jetë i pranishëm në promovim, posa ka dëgjuar për të.
Në fund të fjalimeve, mbrëmja nuk kishte si të vijonte ndryshe duke e pasur tenorin Kastriot Tusha, përpos me këngë.
Të përziera me shaka e me të qeshura, Tusha këndoi disa këngë të bukura shqiptare, duke magjepsur përsëri të gjithë me zërin e tij. Ndër këngët që i këndoi, nuk mungoi edhe kënga e njohur “Ani moj Shqipni mos thuj marova”, përformancë gjatë së cilës kënduan të gjithë njëzëri.
Mbrëmja përfundoi me një ambient të këndshëm mes librash të shumtë në librari dhe me një koktej që të pranishmit të kalojnë një mbrëmje të bukur mes personazheve të njohura. / KultPlus.com
Histori tepër e dhimbshme dhe romantike e Margaritës! Ajo është një vajzë e zgjuar, zemërbardhë dhe tepër e bukur (një nga vajzat më të bukura në Paris), me prejardhje nga një shtresë e varfër. Margarita është e sëmurë me tuberkuloz dhe në spitalin ku kurohet njihet me Dukën, martohet dhe bën jetën e një zonje të madhe duke pritur e përcjellë dashnorët njëri pas tjetrit.
Njëri nga ta është Armandi, njeri i shtresave të larta. Ata jetojnë çaste të bukura të një dashurie të pamundur, e cila mbyllet me lotët mbi fletët e librit Manon Lesko.
Pak nga jeta e autorit
Ai ishte shkrimtar i njohur franko-algjerian dhe autor i disa kryeveprave të letërsisë si “Konti i Monte Kristos” dhe “Tre Muskutjerët”. Veprat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë dhe ai është një nga autorët francezë më të lexuar. Romanet e tij janë përshtatur që nga fillimi i shekullit XX në gati 200 filma…
…Alexandre Dumas ose Aleksandër Dyma – babai (Alexandre Dumas père) u lind në 24 korrik 1802 dhe u nda nga jeta më 5 dhjetor 1870. Ai e filloi karrierën e tij duke shkruar drama, të cilat u prodhuan me sukses nga e para duke u ngjitur në skenë. Ai gjithashtu shkroi artikuj të shumtë revistash dhe libra udhëtimesh. Ishte një shkrimtar shumë prodhimtar. Veprat e tij të botuara arritën në 100,000 faqe./Liberale.al/KultPlus.com
Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Qendra e Studimit të arteve pranë saj, organizoi sot një kumtesë ku u prezantua një pjesë e punës etnomuzikologjike e Red Radosë, si një nga aspektet më pak të njohura të punës së tij të shumëanshme si muzikant.
Veprimtarinë e çeli zëvendëskryetari i Akademisë së Shkencave, akad. Vasil Tole, i cili shprehu mirënjohjen për artistin që ka një jetë artistike shumë aktive, veçanërisht në fushën e kompozimeve, që, -siç iu shpreh ai, -është një fushë inteligjente e veprimtarisë muzikore, ku Redi e ka shprehur përmes krijimtarisë konkrete duke bërë pjesë të repertorit të tij pianistik krijime muzikore si “Fuqia e Mujit”, “Kalërimi” dhe disa kompozime të tjera, të cilat ai i ka prezantuar njëherazi dhe për publikun shqiptar, dhe për publikun e huaj, dhe njëherazi ka shfaqur një qasje të re të tij drejt trashëgimisë muzikore të Shqipërisë, antike, mesjetare.
Më tej, akad. Vasil Tole vuri në dukje interesin e veçantë të Red Radosë për subjektet antike mitologjike, që lidhen me mitologjinë shqiptare, me kodet e vjetra, dhe sigurisht edhe me ata tinguj bazë që lidhen me identitetin tonë në muzikë; me ato lloj trashëgimie që i kemi vetëm ne dhe nuk i gjen dot gjëkundi tjetër.
Pasi përshkroi veprimtarinë me pianon dhe koncertet që kanë lënë mbresë në publikun e gjerë, akad. Tole kujtoi edhe edukimin e Red Radosë (djali i aktorit të njohur Guiljem Radoja), ku prej prindërve ka filluar lidhjet e ngushta me artin në disa debutime që ka bërë në filmat shqiptarë kur ishte fëmijë.
Më pas akad. Tole ndali në interesat intelektuale për muzikën, ku u hapet drita kërkimeve muzikologjike dhe theksoi se për fat të mirë Shqipëria është një nga ato vendet që ka trashëgimi të mirë, kur bëhet fjalë për muzikën, gjuhën dhe dialektet, dhe është provuar që krijues shumë të zotë, por edhe më pak të zotë, sa herë i janë referuar tendencës krijuese që lidhet me zbulimin e teknikave kompozicionale dhe të formave dhe gjinive që lidhen me këtë traditë, gjithmonë kanë patur sukses.
Akad. Tole përmendi disa raste në traditën botërore që i kanë paraprirë këtij suksesi të mbështetur në muzikën e traditës, ndërsa kujtoi edhe kompozitorët shqiptarë si prof. Çesk Zadeja, por edhe disa autorë të tjerë, të cilët gjithsesi kanë mbetur interesantë kur janë marrë me këtë orientim.
“Do ta quaja shumë thelbësor që të gjenerosh muzikën prej rrënjëve të tua, -tha akad. Tole, – dhe sigurisht në këtë fazë të jetës së tij, Red Radoja është i fokusuar në Shqipërinë e veriut, drejt terreneve të virgjëra, siç është muzika e fshatit dhe sidomos malësitë e Shqipërisë së veriut me fokus të veçantë tek Eposi dhe kryesisht tek lahuta, që është instrumenti gjenuin që vë në lëvizje Eposin”.
Akad. Tole theksoi se, “Lahuta, ky instrument që është kaq i dashur për shqiptarët, është së fundi përsëri në vëmendje të qeverisë për ta regjistruar këtë instrument të veçantë, e veçanërisht këndimin me lahutë si pasuri shpirtërore botërore”.
Akad. Tole kujtoi ndër të tjera edhe interesin e muzikantit Red Radoja për kulturën shumëzërëshe polifonike.
Red Radoja dha një shpjegim të plotë mbi metodat e kërkimit të elementëve muzikorë në rrënjët e Eposit shqiptar.
Duke e konceptuar si një simbiozë unike vargun dhe poezinë në eposin shqiptar, Radoja tha se, vargu duhet marrë në tërësinë e tij, si një varg i koduar me veçoritë e të kënduarit, një varg që bëhet aktiv dhe i plotë vetëm kur këndohet në lahutë.
Radoja shpjegoi se ka punuar me variantet melodike duke studiuar disa variante të vogla në treva që janë të izoluara nga kultura orientale e mesjetës, dhe nga pushtimi turk. Ai iu është referuar këtyre zonave të pastra, për zbuluar muzikën dhe vargun e kënduar të Eposit, që e dallon atë nga variantet paralele në Ballkan.
Red Radoja ka bërë studime e vëzhgime të imëta, duke u futur edhe ne detaje të psikikës së lahutarit si një talent i lindur për ta mbartur e përcjellë trashëgiminë.
Red Radoja bëri në fund një paraqitje audio/video të materialit që ka shërbyer si bazë e analizave, për të hapur në vijim diskutimin me pyetje nga auditori.
Ai argumentoi tezën se vargu i eposit përcaktohet më tepër nga muzika, sesa nga logjika poetike. Kjo shkon në të kundërt me qëndrimin mbizotërues, jo vetëm të etnomuzikologjisë, por edhe të albanologjisë shqiptare përgjithësisht.
Kjo tezë u la vend diskutimeve dhe debateve shkencore me akademikët dhe studiuesit e fushave të albanologjisë për të përqasur afërsitë kërkimore në kontekstin e kohës së krijimit të bërthamës së Eposit.
Dr.Ermir Ballgjati bëri një paraqitje të karrierës së muzikantit Red Radoja, i cili ka studiuar për piano dhe dirigjim pranë Akademisë së Arteve në Tiranë. Më tej ai i ka thelluar studimet e veta në këto dy fusha edhe në konservatorët e Strasburgut dhe të Dizhonit, por ka studiuar edhe muzikologji në universitetin e Strasburgut.
Dr. Ballgjati shprehu kënaqësinë që prezanton rezultatet e punës kërkimore të një muzikanti të çmuar dhe miku të vjetër siç është Redi Radoja, me të cilin e lidhin vitet kur studionte piano dhe dirigjim pranë Akademisë së Arteve në Tiranë.
Ai vuri në dukje se hulumtimi mbi elementin muzikor përbën një nga aspektet më pak të zhvilluara të studimeve mbi eposin në tërësi. Me përjashtim të dy konferencave të dedikuara si ajo e vitit 1983 në Tiranë dhe ajo e vitit 2014 në Prishtinë, nuk ka patur prurje të qëndrueshme e sistematike nga ana e etnomuzikologëve shqiptarë në këtë drejtim.
Mjafton të vihet në dukje se, me përjashtim të punimit “Muzika e eposit heroik legjendar” (1989) të Ferial Dajës, ende sot nuk ka asnjë studim monografik kushtuar muzikës së Eposit legjendar shqiptar. Në këtë kuptim, çdo kontribut i ri është më se i mirëpritur.
“Në radhë të dytë, -tha dr. Ballgjati- puna e Redit është dëshmi e një pasurimi që ka përftuar në këto vite ajo që mund të quhet etnomuzikologjia shqiptare. Deri në vitin 1990, hulumtimi etnomuzikologjik në Shqipëri zhvillohej në një kornizë të mbyllur jo vetëm si epistemë e metodologji, por edhe në planin institucional dhe infrastrukturor”.
“Puna e Redit, nga ana tjetër, është dëshmi e kapaciteteve dhe e kontributeve që janë zhvilluar ndërkohë nga diaspora e qenësishme muzikore shqiptare edhe në fushën e etnomuzikologjisë. Të formuar në shkolla e tradita të tjera studimore, këto kapacitete përbëjnë një aset për pasurimin dhe gjallërimin e mendimit e diskutimit etnomuzikologjik shqiptar në tërësi. Në këtë kontekst, nuk më duket krejt rastësi që një nga tezat, që Redi shtron, është paralelizmi modal i eposit me antifonat gregoriane mesjetare, ndonëse duhet theksuar se edhe Beniamin Kruta pati pohuar njëfarë paralelizmi në karakter me psallmodinë bizantine. Edhe analiza e funksioneve modale të gradëve e pasuron punën e gjertanishme etnomuzikologjike, e cila shpesh është kufizuar në analizën e elementit melodik vetëm si shkallë”, tha dr. Ermir Ballgjati./atsh/KultPlus.com
1. Shoku më besnik kur mbetem vetëm është libri, tek ai gjejë ngushëllimin kur të tjerët më tradhtojnë. 2. Prindërit, që t’i edukojnë mirë fëmijët, duhet t’i rrethojnë me libra. 3. Librat janë thesari i deponuar i botës dhe trashëgimia më me vlerë e gjeneratave dhe popujve. 4. Koleksionimi i librave është në fakt koleksionim i lumturisë. 5. Libri është dritare prej nga ne e shohim botën. 6. Leximi pa meditim është thjesht sikur ngrënia e ushqimit pa marrë frymë (pandërprerë). 7. Lexoje një libër të mirë tre herë sepse është më e dobishme për ty se të lexosh tre libra të mirë. Abbas Akkad 8. Më i rrallë se libri i mirë është lexuesi i mirë. 9. Kush shkruan, lexon dy herë. 10. Gjurmët e një kulture a qytetërimi që më së shumti i rezistojnë kohës janë librat. 11. Më thuaj çfarë lexon të të them se kush je. 12. Krenaria e një tregtari është në mallin që posedon, krenaria e një dijetari në librat që posedon. 13. Libri është shok që nuk të bën hipokrizi, nuk mërzitet duke qëndruar me ty, nuk të qorton nëse e anashkalon dhe nuk të përhap sekretet kurrë. 14. Prapa çdo libri ka një ide e parapa çdo ideje ka një hap përpara. 15. Në përfundim të leximit të një libri të mirë ndihemi sikur po i japim lamtumirën një shoku të çmuar. 16. I urituri nuk ia di vlerën ushqimi pa mos u ngopur më parë. Kështu është puna edhe me lexuesin që lexon librin e parë që i ka rënë në dorë. 17. Proverbat popullor janë libër enciklopedik në të cilin lexon me lehtësi moralin dhe kulturën e një populli. 18. Të mbushësh raftet me libra është më e dobishme se të mbushësh portofolin me para. 19. Edukatorët të thonë: “Lexoje librin që të bën dobi!”, ndërsa unë të them: përfito nga ajo që lexon! 20. Dija është ndër shkaqet më të rëndësishme të lumturisë, andaj bëje librin, mjetin e dijes, shoqërues tëndin të përhershëm. 21. Trupi nuk zhvillohet pa ushqim, po kështu as mendja pa lexim dhe meditim. 22. Dashuria për leximin është mirësi e përshpejtuar për besimtarin në këtë botë. 23. Nuk ka anije si libri që na bartë sa në një vend sa në tjetrin! 24. Dashuria për leximin nënkupton shndërrimin e monotonisë në dëfrim. 35. Libri është drita që na udhëheq drejt qytetërimit.
Shtëpia Botuese “Olymp” së fundi ka botuar librin më të ri të shkrimtarit të njohur nga Shqipëria, Stefan Çapalikut, shkruan KultPlus.
“Qyteti dhe letërsia: ese” është libër që sjell rolin e hapësirës urbane për krijimin e letërsisë, duke vënë theksin në Letërsinë Shqipe dhe Qytetin Shqiptar.
Në këtë promovim do të merr pjesë edhe vet autori Stefan Çapaliku, ku për librin do të flasin edhe shkrimtari i njohur Ag Apolloni dhe drejtoresha e KultPlus, Ardianë Pajaziti.
Stefan Çapaliku është shkrimtar, studiues, dramaturg dhe artist shqiptar. Andaj për një takim sa më të afërt me autorin, ju ftojmë që të jeni më afër kësaj mbrëmje letrare.
Takimi me autorin Çapaliku do të mbahet sot, më 14 shkurt, në ora 19:00, në KultPlus Caffe Gallery në Prishtinë./ KultPlus.com
Vdekja e poetit të madh ka marrë një status thuajse mitik në kulturën ruse. Këtu janë pesë fakte interesante për këtë ngjarje të rëndësishme në histori, të cilat rreken të hedhin dritë mbi të vërtetat, shpesh të devijuara rreth asaj që çoi në fundin fatal të poetit dhe njeriut të dueleve.
Shumica e rusëve do t’ju thonë se fryti i preferuar është një mollë dhe poeti i tyre i preferuar është Pushkin. Për një burrë apo një grua, ata e dinë se poeti më i dashur i vendit dhe babai i gjuhës letrare moderne ruse, vdiq nga një vdekje e dhimbshme pas një dueli, duke i falur të gjithë ata që i kishin bërë keq. Si në shumë duele, shkaku i mosmarrëveshjes ishte një grua.
1. Sfida e dytë
Pushkin ishte një njeri impulsiv dhe mori pjesë në shumë duele. Në të vërtetë, dueli i tij fatal ishte hera e dytë që ai sfidoi Georges d’Anthès, një oficer francez në Gardën Ruse, për shkeljen e nderit të tij.
Rasti i parë ishte në nëntor të vitit 1836, kur ai mori një letër anonime të quajtur “Certificate of a Cuckold”, e cila përmbante një aludim të qartë për pabesinë e gruas së tij, Natalya Goncharova. Kishte thashetheme në Shën Petersburg, se Car Nikolla I mbante një qiri ndezur për Goncharova, por ishte e qartë se Pushkini nuk mund të sfidonte sundimtarin suprem rus, kështu që ai zgjodhi opsionin e dytë të mundshëm, atë të d’Anthès, i cili gjithashtu përflitej si dashnori i bashkëshortes së poetit. Sidoqoftë, francezi d’Anthès për të zhmanguar përshkallëzimin e situatës që mund t’i çonte ata në duel, u tregua finok dhe i zgjuar duke i propozuar, motrës së gruas së Pushkinit, Ekaterina Goncharova, veprim i cili do të nxiste poetin të anulonte sfidën.
Thashethemet filluan të qarkullojnë përsëri pas dasmës dhe poeti, duke menduar, siç bëri me letrën e parë, se burimi i tyre ishte Baron van Heeckeren, ambasadori holandez në Rusi dhe babai i birësues i d’Anthès, i cili i shkroi një letër më përmbajtje dyshuese. Komentet e pakënaqshme që Pushkin bëri ndaj ambasadorit dhe djalit të tij të adoptuar, bënë që Heeckeren të shpallte se sfida fillestare ishte ende e vlefshme.
2. Gama e ngushtë
Dueli u zhvillua në Chernaya Rechka në periferi të Shën Petersburgut dhe pati kushte jashtëzakonisht të ashpra. Në vendet e tjera evropiane, duelistët zakonisht gjuanin kundër njëri-tjetrit në një distancë prej 25-30 hapash, por në këtë rast distanca ishte vendosur në vetëm 10 hapa.
D’Anthès qëlloi i pari dhe plagosi rëndë Pushkinin në stomak. Pushkin u rrëzua në tokë, por ishte në gjendje të qëllonte kundër kundërshtarit të tij, duke e goditur atë dorën e djathtë. Dy ditë më vonë, më 29 janar të vitit 1873 poeti vdiq.
3. Reagimi i perandorit
Duelet në Rusi ishin ndaluar nga Pjetri i Madh dhe kështu zhvilloheshin në fshehtësi. Dënimi për pjesëmarrje në to është i rëndë, ndonjëherë edhe me vdekje. Teksa ishte duke vdekur, Pushkin arriti të merrte faljen e Nikollës I.
Nikolla siguroi familjen e poetit të vdekur: ai pagoi borxhet e Pushkinit, urdhëroi që familjes t’i paguhej një grant i njëpasnjëshëm prej 10,000 rubla, duke i dhënë gjithashtu një pension të vesë dhe vajzave të saj.
Cari i hoqi d’Anthès titullin ushtarak dhe e internoi nga Rusia. Ai shoqërohej nga gruaja e tij, kunata e Pushkinit. Çifti vazhdoi jetën normale dhe të kishte katër fëmijë. Sipas një bashkëkohësi, ai thoshte se mërgimi nga Rusia i mundësoi të kishte një “karrierë të shkëlqyer politike” në Francë.
4. Helena ruse e Trojës
Disa njerëz mendojnë se Natalya Goncharova ishte përgjegjëse kryesore për vdekjen e burrit të saj, pasi ajo ose nuk ishte në gjendje ose nuk dëshironte t’i jepte fund thashethemeve që e lidhnin atë me d’Anthès. Poetja Anna Akhmatova e quajti atë një “bashkëpunëtor të Baron van Heeckeren, ambasadori holandez në Rusi dhe babai i birësues i d’Anthès, në ndërtimin e duelit”, ndërsa Marina Tsvetaeva shkroi për gruan e Pushkinit, Natalya Goncharo: “Një bukuri dhe asgjë tjetër, vetëm një bukuri, pa tru, një shpirt, një zemër, pa asnjë talent. Bukuri nudo, që godet si shpatë. Dhe ajo goditi shumë rëndë.”
Pas Luftës së Dytë Botërore, dy nga letrat e D’Anthès, nga viti 1836 u botuan në Paris. Në to ai përshkruan apasionimin e tij me “krijimin më të mrekullueshëm në Shën Petersburg”, duke shkruar se ajo, Natalya Goncharova, ndiente shumë për të dhe i shoqi ishte “shumë xheloz”. Megjithatë, letrat thonë gjithashtu se ajo nuk është e gatshme “të thyejë angazhimin e saj” ndaj burrit, Alexander Pushkin.
Nuk ka konsensus për këto letra. Disa studiues besojnë se d’Anthès nuk po shkruan për Goncharova, ndërsa të tjerë mendojnë se ai thjesht po përpiqej të largonte thashethemet për marrëdhënien e tij të supozuar seksuale me Baron van Heeckeren.
5. Pushkin duelist
Poeti i madh rus, Alexander Pushkin mendohet se ka “hedhur dorashkën” në më shumë se 20 sfida dueli, duke marrë pjesë vetëm në shtatë përballjes. Katër prej tyre rezultuan me duele, ndërsa të tjerat u shmangën kryesisht falë miqve të poetit. Pushkin ishte vetëm 17 vjeç kur bëri sfidën e tij të parë. Ai u ofendua që xhaxhai i tij, Pavel Gannibal, i cili i mori pa leje vajzën, me të cilën ai po kërcente në një ballo. Mirëpo, meshkujt u kompletuan shpejt dhe dueli nuk u zhvillua.
Pushkin ishte i njohur si gjuajtës ekspert, por ai kurrë nuk gjuajti i pari në duele dhe derdhi gjakun e kundërshtarit vetëm një herë: në përballjen e fundit me d’Anthès, e cila rezultoi të ishte fatale.
Tre libra të Dilaver Kurtit autor studimesh në histori, arkeologji dhe etnologji janë promovuar këtë të shtunë në Tiranë. Pas shfaqjes së një materiali në video për Kurtin, të pranishmit folën për tre titujt “Trashëgime iliro-arbërore”, Shënime etnografike nëpër Mat” dhe “Folklor nga Mati” dhe veçantitë e Kurtit duke kujtuar me këtë rast jetën dhe veprën e tij 26 vite pasi është ndarë nga jeta.
Mbledhës i folklorit të Matit dhe i objekteve etnografike, ai punoi për ngritjen e bibliotekës së parë në Mat më 1967, dhe më pas për hapjen e një muzeu të qytetit.
Në vijim ai ndoqi gërmimet arkeologjike në kodërvarreza tumulare dhe varreza shpellore. Materialet e tij kërkimore janë botuar në organet e Institutit të Arkeologjisë dhe të atij të Monumenteve.
Emra të njohur si Selim Islami, Frano Prendi apo Muzafer Korkuti kanë vlerësuar kërkimet e Dilaver Kurtit dhe kontributin e tij për zbulimin e kulturës ilire të Matit./ Balkanweb/KultPlus.com
Ka dalë në shqip një tjetër roman i nobelistes polake, Olga Tokarczuk. Shtëpia Botuese “Papirus” organizoi ditët e fundit në Vlorë promovimin e romanit të ri me titull “Empuzion”. Ky është libri i parë i autores polake Olga Tokarczuk pas marrjes së çmimit Nobel.
Ngjarjet vendosen në vitin e largët 1913, në një sanatorium ku studenti polak Mjeçisllav Vojnjiç lufton kundër tuberkulozit. Përmes fatit të heroit të romanit autorja parodizon, me një stil të sofistikuar, qëndrimet dhe teoritë mizogjene mbi pozicionin dhe rolin e femrës në shoqërinë e asaj kohe.
Romani “Empuzion” është përkthyer nga Astrit Beqiraj.
Olga Tokarczuk është shkrimtare, aktiviste dhe intelektuale polake e angazhuar. Ajo është një nga autoret më të vlerësuara nga kritika dhe më të suksesshme të gjeneratës së saj në Poloni. Në vitin 2019, ajo u nderua me Çmimin Nobel për Letërsinë 2018, si prozatorja e parë femër polake për “një imagjinatë narrative që me pasion enciklopedik përfaqëson kapërcimin e kufijve si një formë jete”. Për romanin e saj “Fluturimet”, Tokarczuk u nderua me Çmimin Ndërkombëtar Man Booker 2018./atsh/KultPlus.com
Akademiku Muhamedin Kullashi ka publikuar librin “Kosova në fushën e diplomacisë në Francë 2008- 2016”, i cili vjen si dokumentim i marrëdhënieve bilaterale mes dy vendeve.
Në emisionin “Mirëmëngjesi Kosovë” të RTK-së, ai, ka thënë se si ish-ambasador i Kosovës në Francë, ai ka përmbledhur rrëfimet e politikanëve, takimet e ngjarjet e ndryshme të delegacioneve diplomatike në Paris.
“Edhe shënimet edhe kujtesa më kanë shërbyer për librin. Kanë qenë takime të rëndësishme edhe për mua edhe për ministrinë tonë. Komunikimi me këto përfaqësi e institucione të ndryshme franceze kanë qenë të rëndësishme”, ka thënë ai për mënyrën e të shkruarit të librit.
Kullashi tutje ka treguar edhe për takimet të cilat kanë qenë të realizuara me qëllimin e njohjes së Kosovës, të cilat janë të përfshira në libër, transmeton RTKlive.
“Viti 2008 lidhet me Pavarësinë e Kosovës. Ne e kemi njohjen nga Franca menjëherë një ditë pas shpalljes. Kjo është shprehje e mbështetjes nga presidenti dhe diplomacia franceze në atë kohë, kjo ka qenë e re sepse Franca ka pasur marrëdhënie tradicionale shumë të mira me Serbinë. Por luftërat në Ballkan kanë shkaktuar disa ndryshime në orientime dhe qëndrime”, ka thënë tutje Kullashi./rtk/KultPlus.com
Më 12 janar të vitit 1976 u nda nga jeta Agatha Christie, autorja e cila u bë e njohur në botë për novelat e saj të zhanrit krim, gjithsej 66 të tilla, 14 vëllime me tregime të shkurtra dhe po ashtu për dramën më të shfaqur në histori “The Moustrap”.
Ajo është autorja më e shitur në botë, me 2 billion kopje të shitura, duke e thyer edhe rekordin botëror në Guiness World Records.
Shumë libra të Christie janë adaptuar për televizion, radio, dhe libra grafik. Janë dikund rreth 30 filma të bazuar në romanet e saj. Autorja u edukua në shtëpi nga prindërit e saj dhe filloi të shkruante tregime të misterit gjatë Luftës se dytë Botërore.
Fillimet e saj ishin të vështira dhe shpesh nuk iu pranuan librat nga shtëpitë publikuese, megjithatë libri i saj i parë “The Mysterious Affair at Styles” ishte një sukses i madh. Gjatë fundit të karrierës së saj ajo flloi të shkruante romane të zhanrit romancë me libra si “Unfinished Portrait” dhe “A daughter’s daughter” ndër pseudonimin Mary Westmacott.
Chrisite u titullua Damë nga shteti i Anglisë në vitin 1971, ndërsa ajo u pa për herë të fundit në publik në vitin 1974 kur u shfaq drama e saj “Murder on The Orient Express“. / KultPlus.com
Në ambientet e Universitetit “Isa Boletini” në Mitrovicë, u promovua libri “Qeverisja e Shqipërisë gjatë Luftës së Dytë Botërore 1939-1944”, i historianit dhe ish-drejtorit të Arkivit të Shqipërisë, Gjet Ndoj. Të pranishëm ishin figura akademike e të letrave shqipe.
“Qeverisja e Shqipërisë gjatë Luftës së Dytë Botërore” mban titullin libri më i ri i autorit dhe ish-drejtorit të Arkivit të Shqipërisë, Gjet Ndoj.
Periudha gjatë viteve 1939-1944 është e përmbledhur në më shumë se 600 faqe të librit që u promovua të shtunën në Universitetin “Isa Boletini” në Mitrovicë.
Promovimi i librit në Universitetin “Isa Boletini” nuk qe i rastësishëm. Autori mes tjerash tregoi pse zgjodhi pikërisht qytetin e Mitrovicës për të promovuar këtë libër.
Libri sjell dokumente të pabotuara ndonjëherë që ndriçojnë rolin e nacionalistëve mitrovicas në ribërjen e Shqipërisë dhe zgjerimin e kufijve të saj./rtk/KultPlus.com
Nga ky vend do të ndërmendim atë çka pyet Hëlderlini në elegjinë e tij “Bukë dhe verë” (VI strofa):
Pse pra po heshtijnë dhe ata, teatrot e shenjta antike?
Pse nuk po i lëvdojnë ata Zota që po kcejnë rrëmujën gaztare?
Vendit të lashtë të shfaqjes së zotave u është privuar e drejta të përmenden në fjalë, në atë fjalë siç ka qenë ajo dikur. Po si ka qenë pra, ajo? Në ligjërim, ajo ka qenë fqinjësi me zotat. Ligjërimi i ka lejuar vetes të thotë atë mbi të cilën është drejtuar vështrimi i folësit, sepse qysh më parë kësaj, ajo tashmë i ka përndriçuar ata. Të tillë përndritje e brendshme i ka kallur folësit dhe dëgjuesit në thellësinë e pafundme të barrës ndërmjet zotave dhe njerëzve. Përmes gjithë kësaj barre (rëndësire), ka prirë sundueshëm e, megjithatë pushtetshëm, ajo çka është edhe më e lartë se zotat dhe njerëzit, sikundërse flet për këtë Antigona:
Sepse jo Zeusi, që më shpalli kumtin,
(Porse një tjetër, që më dëfteu Nevojën)
Sepse jo ç’prej asaj dite dhe jo ç’prej asaj mbrëmjeje, po pa prâ, çdo herë
Shplohet ai që dëften Nevojën dhe askush ende nuk ka
Përbiruar vështrimin përmatanë, nga ai erdhi për t’u shfaqur.
Enigmë mbetet fjala poetike e llojit të këtillë, rrëfimi i së cilës çdo herë kthehet tashmë në heshtje. E mjaftueshme do jetë, nëse do të lëmë thjesht poezinë vetë të na e thotë enigmën e këtyre fjalëve dhe tani, hidhemi te poezinë me titull:
Fjala
Prej çudish larg dhe ëndrrash plim
Sillja sinoret e vendit tim
Nornën e ngrysur ma priste zemra
N’ burim t’m’i gjente ato emra –
T’i ngërthej fort këtu ia dola
Tash përmes kufijsh lulojn’ ata…
Sos udhëtimesh ktheja pas
Tue gjetë i’ thesar brishtan t’begatë
Më foli prajshëm norna n’fund:
“Nuk fle asgjë aty përfund!”
Prej duarsh thesari më iku tej
Dhe s’munda n’visin tim ta kthej…
Kështu të zehërt njoha tabunë
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Poezia u shfaq për së pari në numrat 11 dhe 12 të “Buletinit të artit” gjatë vitit 1919. Më vonë (1928) Shtefan George e përfshiu atë në përmbledhjen e fundit të poezive të fundit të botuar prej tij, me titull “Mbretëria e re”.
Poezia është ndërtuar prej shtatë strofash distike. Strofa e fundit jo vetëm që përmbyll poezinë, ajo njëkohësisht edhe e kyç atë. Kjo duket prej faktit që vargu përmbyllës për së pari, flet vetëm për atë se çfarë qëndron në titull: “Fjala”. Ky varg përmbyllës thotë:
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Të lind tundimi ta riformulosh vargun përmbyllës në një shprehje me përmbajtje të qartë: nuk ka gjëra atje ku mungon fjala. Aty ku diçka mungon, aty ka vend zbrazëtia, humnera. Të ndërpresësh diçka do të thotë: diçka t’i heqësh, diçka t’i privosh. Privimi i diçkaje don të thotë mungesë. Ku nuk mjafton fjala, aty nuk ka gjësende. Vetëm fjala që ka pushtet, u jep gjësendeve qenie.
Ç’domethënie ka fjala, në çfarë është e zonja ajo?
Çfarë është gjësendi, çfarë nevoje ka ai për fjalën për qenien e tij?
Ç’domethënie ka këtu qenia, në çfarë ajo na del këtu në rolin e huasë, e cila përcakton gjësendin prej fjalës?
Pyetje pas pyetjesh, të cilat nën dëgjimin e parë dhe leximin e poezisë nuk e zgjojnë arsyetimin tonë. Në fillim, ne ma s’pari jemi të mbërthyer thjesht me gjashtë strofat e para: ato na rrëfejnë për përvojën origjinale e të maskuar të përvojës së poetit. Sigurisht, këmbëngulëse tingëllon strofa përmbyllëse. Ajo na shtrëngon të shqetësohemi në meditime. Prej saj, ne për së pari veçse dëgjojmë atë çka, n’akord me titullin, kuptimësohet poetikisht me gjithë këtë poezi: “Fjala”.
A ka vallë ndosend më alarmuese dhe më të rrezikshme për poetin, sesa marrëdhënia me fjalën? Si zor. A krijohet vallë kjo marrëdhënie për së pari vetëm prej poetit apo fjala vetë prej vetes dhe për veten kërkon poezinë, në atë farë feje që vetëm përmes këtij kërkimi poeti bëhet ai kush mundet të jetë? E gjitha kjo dhe ende një tjetërçka, na bën të mendojmë për çfarë dhe na lë të kredhur në mendime. Bashkë me këtë gjë ne arsyetojmë, para se të biem në mendime. Sepse gjëja mbështetet tani sall në një varg të vetëm të të gjithë poezisë. Këtë varg përmbyllës për më tepër, ne dhe e kemi shndërruar në thënie. Kuptohet, ndërhyrja jonë është e diktuar jo prej arbitraritetit lakuriq. Përkundrazi, ne për pak sa nuk jemi të shtrënguar drejt riformulimit, pasi menjëherë vërejmë, që vargu i parë i strofës përmbyllëse mbaron me dy pika. Ai na bën të presim që në vargun pasardhës do të thuhet diçka. Ndër të tjera, një ngjashmëri të tillë e gjejmë dhe në strofën e pestë. Në fund të vargut të saj të parë, në mënyrë analoge, qëndrojnë dy pikat:
M’u përgjigj norna më n’fund:
“Asgjë nuk fle aty përfund”.
Me dy pikat diç nis të hapet. Ajo çka vijon pas tyre, kumbon, duke u shprehur gramatikisht, në indikativ: “Asgjë nuk fle aty…” Përveç kësaj, thënia e nornës së ngrysur është mbyllur në thonjëza.
Ndryshe është në vargun përmbyllës. Vërtet që në fund të vargjeve të saj të para, këtu qëndrojnë gjithashtu dy pikat. Ajo që vijon, sidoqoftë, nuk është thënë në indikativ dhe nuk qëndron mes thonjëzash. Ku qëndron ndryshimi ndërmjet strofës së pestë dhe të shtatë? Në strofën e pestë, norna e ngrysur diçka kumton. Kumtimi – është një lloj i thënies, njëfarë zbulimi. Në ndryshim nga kjo, toni përmbyllës i strofës është i koncentruar në fjalën “tabu”.
Tabu nuk është thënia, por, ndoshta, ka gjasë të jetë, sidoqoftë, ndofarë shprehjeje. Tabuja është e lidhur me mohimin. Të mohosh, të porositësh, (“porositësi”) – është nënprodukt nga folja pohoj (me pranue, me dëftue). Më thanë – është po ajo fjalë, sikundërse me (kall)zue, e ngjashme me foljen latine dicere, me diktue, kjo është po ajo fjalë në greqishten e vjetër deiknumi – me kallzue. Me tregue, me dëftue do të thotë: me dhanë me pa, me e qitë në dukë, në dritë. Pikërisht, ky dëftim që po hapet e shpërfaqet, përbën kuptimin e fjalës tonë të vjetër kall-zoj, flas. Dëftoj, kallzoj dikë do të thotë: me e tradhtue dikënd, me e ekspozue në gjyq. Në tabunë si moh-im, qeveris vetë thania. Në çfarë mënyre? Me refuzue do të thotë: me e lanë pretendimin mbi diçka, me heqë dorë prej diçkaje. Përderisa tabuja e njohur është njëfarë lloji i shprehunisë (thanies), ai mund të ndërkallet në letër me anë të dy pikave. Ndërkaq që ajo çka pason pas tyre, jo detyrimisht duhet të jetë thanie. Dy pikat mbas fjalës “tabu” nuk hapin asgjë në kuptimin e thanies apo të pohimit, por këto dy pika na hapin tabunë – si diçka të thanë – për atë në të cilën ato përhapen. Mbi çfarë gjëje përhapen këto dy pika? Ndoshta mbi ato prej të cilave tabuja urdhëron të hiqet dorë.
Dhe t’zehërt unë njoha tabunë
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Por si mund të bëjë vaki kjo? Mos vallë poeti heq dorë prej asaj që gjësende s’ka ku fjala s’bun? Në asnjë mënyrë. Prej kësaj, poeti e ka aq të pamundur të shkëputet, saqë ai madje, bie dakord drejtazi me të shprehurën. Pra, ajo mbi të cilën tabuja e njohur u përhap me anë të dy pikave, nuk mundet kurrësesi të jetë shprehje e asaj prej së cilës poeti hoqi dorë. Në të, përkundrazi, duhet të jetë shprehur ajo, të cilën poeti e anashkalon. Por të njohësh tabunë do të thotë pa diskutim: të heqësh dorë prej diçkaje. Gjegjësisht, vargu përmbyllës duhet të thotë prapëseprapë atë prej së cilës poeti hoqi dorë. Po dhe jo.
Si mund t’ia gjejmë anën kësaj? Ajo që na bën të vrasim mendjen më së shumti, është vargu përmbyllës, i cili kërkon që ta dëgjojmë atë në tërësi dhe më qartë, – gjithë strofën, sikundër, veçanërisht, atë që duke e mbyllur poezinë, njëkohësisht edhe e hap.
Dhe t’zehërt unë njoha tabunë
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Poeti njohu tabunë. Njohu këtu do të thotë: provoi. Provoi atë, nëse e themi në latinisht, qui vidit, ai që sheh diçka, e vëren dhe kurrë më nuk i shqitet sysh ajo çka pa. Të njohësh do të thotë: të mbërrish atë çka ke parë. Këndej hyn ajo për të cilën ne gjakojmë, e pikërisht lëvizja drejt një drejtimi të caktuar, drejt një udhe. T’i vihesh një kupti-mësimi të tillë do të thotë: të provosh, të mësohesh.
Nëpër cilën udhë ka rrugëtuar poeti që mbërrin kuptimin e tabusë së vet? Përmes cilit vis e shpie udha që ka sosur? Si e mbërriti kuptimin e tabusë poeti? Strofa përmbyllëse na jep kallzimin. Po si kështu? Ashtu sikundërse na e thonë gjashtë strofat e mëparshme. Këtu poeti na flet për vendin e tij. Këtu ai na flet për udhëtimet e tij. Strofa e katër nis:
Sos udhëtimesh ktheja pas
“Sos” është përdorur këtu në kuptimin e vjetër, i cili thotë: të vetmen herë. Ajo na jep të kuptojmë ashiqare pikëmbërritjen e jashtëzakonshme e të veçantë. Prandaj rrëfimi për të jo vetëm fillon prerazi me këtë “sos”, por njëkohësisht veçohet shkoqur nga udhëtimet e mëparshme; në fakt, vargu i fundit i që i paraprin drejtpërsëdrejti strofës së tretë, përmbyllet me retiçencë. E njëjta gjë ka vend në vargun e fundit të strofës së shtatë. Kësisoj, gjashtë strofa, duke u përqendruar përreth të shtatës, janë të zbërthyer me shenja përmbyllëse, të qarta dy herë me nga tre strofa, në dy triada.
Udhëtimet e poetit, për të cilat flet triada e parë, – janë të një lloji tjetër, nga sa është ai i vetmi, të cilit i kushtohet e gjithë triada e dytë. Që të mund të dimë t’i kuptimësojmë udhëtimet e poetit, veçanërisht atë të jashtëzakonshmin, i cili e solli në njohjen e tabusë, ne duhet të mendojmë paraprakisht mbi vendndodhjen e këtij vendi, përmes të cilit kalon udha e poetit.
Dy herë, në vargun e dytë të strofës së parë dhe në vargun e dytë të strofës së gjashtë, poeti thotë: “vendi im”, “viset e mia”. Ky vend i Tij, është si sfera e sigurt e poezisë së tij. Ajo çka ka nevojë kjo sferë e tij, janë emrat. Për çfarë?
Në vargun e parë jep përgjigjen:
Prej çudish larg dhe ëndrrash plim
Emra për ato çka poeti ka parë e ndeshur në viset e largëta, për mrekullitë ose për ato që i shtiren poetit në ëndrra. Edhe të parat, edhe të dytat, me sigurinë e tij, poeti i merr për të vërteta që kanë të bëjnë me të, për atë çka janë, por në atë mënyrë që ai nuk do ta mbajë për vete këtë thelbësi, por ta paraqesë atë. Për këtë, ajo ka nevojë për emërtime. Këto fjalë, përmes të cilave ajo çka tashmë ekziston dhe konsiderohet ekzistuese bëhet aq e prekshme dhe konkrete, sa lulon para kohe duke kaltëruar, dhe mbretëron kështu në kufijtë e visores poetike si e bukura. Thelbi i emrave që paraqesin fjalën. Ata shpërfaqin atë që tashmë ekziston, paraqitjen. Në masën e asaj që shpërfaqin paraqitjen, emrat na dëshmojnë pushtetin që ata përcaktojnë mbi gjësendet. Poeti krijon vetë duke u nisur nga nevoja e vet për emra. Që të mundë t’i përftojë ato, ai duhet t’i gjejë me anë të udhëtimeve atje ku kërkimi i tij gjen kënaqësinë e dëshiruar. Kjo ngjet në sinoret e vendit të tij. Sinori ndan duke ngërthyer, duke përcaktuar dhe kufizuar vendndodhjen e sigurtë të poetit. Ndanë sinorit të visit të tij poetik – në mos po ky është vetë ai kufi? – është gurra, prej së cilës norna e zymtë, hyjnesha e lashtë e fatit, nxjerr emrat. Me këto emra ajo i jep poetit ato fjalë, të cilat ai me besim e siguri në vetvete i pret si paraqitje që ravijëzojnë atë çka ai konsideron si ekzistuese, të qenë-sishme. Pretendimi i poetit për mbretërimin e fjalës së tij, përmbushet. Lulëzimi dhe shkëlqimi i poezisë së tij bëhet i vërtetë. Strofa e fundit e triadës së parë nis me një “ngërthej”:
T’i ngërthej fort këtu ia dola
Tash përmes kufijsh lulojn’ ata…
Përqendrojmë vëmendjen tonë mirë në këmbimin e karakteristikës kohore të foljes në vargun e dytë të kësaj strofe krahasuar me të parën. Ai flet tashmë në prezencë. Pushteti i poetit u realizua plotësisht. Ai mbërriti qëllimin dhe plotmërinë. Asnjë lloj mosrrokjeje, asnjë lloj dyshimi nuk e lëkund më sigurinë e poetit në vetvete.
Derisa herëdokur të mos i ndodhë të provojë diç krejt tjetër. Për këtë flitet në triadën e dytë, e cila është ndërtuar me një gjegjësi të përpiktë me të parën. Simptomat e saj janë si vijojnë: vargjet e fundit të dy triadave përmbajnë fjalën “këtu”. Të parës “këtu” në fund të strofës së dytë, i paraprin një vizë shumëkuptimëshe. Para të dytës, “këtu” gjithaq i paraprin një shenjë: thonjëzat në strofën e pestë.
Prej të vetmit udhëtim të veçantë, poeti sjell në sinoret e vendit të vet tashmë jo “prej çudish t’largta, ëndrrash plym”. Pas udhëtimit të bukur, ai i avitet gurrës së nornës me një thesar. Prejardhja e thesarit mbetet e errët. Poeti thjesht e mban në duar këtë thesar. Prehur ndër pëllëmbët e tij thesari, as nuk i është shtirur në ëndërr dhe as nuk është sjellë prej së largu. Por në të njëjtën kohë, thesari i çuditshëm është “i shtrenjtë” dhe “delikat”. Prandaj, hyjneshës së fatit i del punë ta kërkojë gjatë emrin e thesarit dhe në fund të fundit, e kthen poetin duarthatë, duke i bërë me dije:
“Nuk fle asgjë aty përfund”.
Emrat që prehen në gurrë, konsiderohen si diçka të fjetura, të cilët duhen zgjuar që të mund të gjejnë zbatim në cilësinë e paraqitjes së gjësendeve. Emrat dhe fjalët janë të ngjashme me rezervat e përhershme, të cilat janë në korrelacione gjegjëse me gjësendet dhe se qëllimisht nxirren nga gurra për të paraqitur këto gjësende. Por kjo gurrë, prej së cilës shprehja poetike e ka shteruar gjer më tash fjalën, të cilën e paraqet në cilësinë e emrit të gjithçkaje ekzistuese, tashmë asgjë nuk dhuron.
Çfarë kumti i jepet më këtë poetit? Veçse faktit që, në duart e tij margaritarit nuk i gjendet emër? Veç faktit që, edhe pse margaritari mbeti pa emër, ai prapëseprapë mund të mbetet në duart e poetit? Jo. Ngjet diç tjetër, tronditëse. Të trondit jo fakti se thesarit nuk i gjendet emri, dhe as përvjedhja e emrit. Të trondit fakti që, me mosshfaqjen e emrit zhduket thesari. Kështu pra, është pikërisht fjala ajo që e mban thesarin në praninë e tij; ajo e nxjerr për së pari, e bart atë në prani dhe në prani e ruan. Fjala papritmas zbulon pushtetin e saj tjetër, të epërm. Dhe nuk është një ngërthim i emërtuar në praninë, tashmë të paraqitur, nuk është më mjet për paraqitjen e të dhënës së blatuar. Përkundrazi, vetë fjala – është dhuruesi i pranisë, d.m.th., qenies, në të cilën diçka rezulton si ekzistuese.
Këtë pushtet tjetër të fjalës poeti e sheh/ndesh papritmas. Tok me të, fjala që ka një pushtet të tillë, mungon. Thesari prandaj rrëshqet e përvidhet. Por megjithë këtë, ai prapë nuk shkërmoqet, nuk shndërrohet në hiç. Ai mbetet thesar, të cilin poeti, ndofta, nuk do të mundë ta ruajë kurrë më në vendin e tij.
Prej duarsh thesari më iku tej
Dhe s’munda n’visin tim ta kthej. . .
A kemi vallë të drejtë të shtyhemi në interpretimet tona aq larg, saqë t’i japim fund udhëtimit të poetit në gurrën e nornës? Me sa duket, po. Sepse përmes një përvoje të re poeti, qoftë dhe tërthorazi, sheh një pushtet të ri të fjalës. Ku e shpie poetin dhe krijimtarinë e tij të mëparshme kjo arritje? Poeti është i shtrënguar të ndahet me pretendimin e tij, që sipas kërkimit vetjak, me gjithë sigurinë e tij se do të gjendet emri për emërtimin e asaj çka ai quante si ekzistuese të njëmendët. Dhe në këtë hamendje, dhe në këtë pretendim, ai është i shtrënguar që tash e paskëtaj, të heqë dorë. Poeti duhet të shkëputet nga pretendimi për ta patur fjalën nën pushtetin e tij si mishërim të emrit që me anë të tij, fikson të gjitha gjësendet. Shkë-putja si dorë-heqje nga ky pushtet është njëfarë rrëfimi që shpreh vetveten:
Gjësende s’ka ku fjalë s’ka.
Derisa gjatë interpretimit të gjashtë vargjeve të para të poezisë ne ndoqëm se si udhëtimi i dha poetit zotërimin e tabusë, për ne njëkohësisht u qartësua disi dhe vetë tabuja. Vetëm disi; sepse e shumta mbetet ende e errët në këtë poezi, dhe para së gjithash – ai thesar, emri i të cilit u refuzua. Prandaj poeti nuk mund të thotë se çfarë thesari është ai. Përpos kësaj, a e kemi guximin t’ia qëllojmë se për çfarë aludimesh bën fjalë vetë poezia. Poezia bën aludime. Ne i ridëgjojmë ato, duke ndërdëgjuar të kredhur në mendime. Këtë kërkesë ne do ta kënaqim, nëse meditojmë mbi diçka që tash për tash duhet të na motivojë në mënyrën më të thelluar.
Hulumtimi në përvojën e poetit me fjalën, d.m.th., kundrimi në përgjërimin e provuar të poetit na cyt tek pyetja: përse kur poeti e njohu tabunë, nuk mund të ndahej nga ligjërimi? Përse shpreh me këtë rast përgjërimin? Përse shkruan madje një poezi me titullin “Fjala”? Përgjigje: sepse kjo tabu e njohur – është përgjërimi i vërtetë dhe jo një ndarje e thjeshtë nga ligjërimi; së këndejmi, nuk është një memecëri e thjeshtë. Si dorëheqje tabuja mbetet ligjërim. Kështu ajo e ruan marrëdhënien me fjalën. Përderisa fjala e tregoi veten në një pushtet tjetër, të epërm, marrëdhëniet me fjalën gjithashtu duhet të pësojnë ndryshime. Ligjërimi mbërrin një tjetër harmoni, një “melos” tjetër, një tjetër ton. Fakti që përgjërimi merret nga poeti pikërisht në këtë kuptim, këtë na e dëshmon vetë poezia, ku për përgjërimin është thënë që fjala filloi të këndojë. Sepse kjo poezi është një këngë. Ajo është përfshirë në pjesën përmbyllëse të botimit të fundit të poezive Shtefan Georges. Kjo pjesë e fundit të librit të tij të fundit mban emërtimin “Kënga” dhe nis me prologun:
Çfarë është ende mendim dhe çfarë ndërtoj ende
Çfarë dashuroj ende të ravijëzuar me një kontur.
Ky rrëfim kutimëson, ndërton, dashuron: admirimi i qetë ngazëllues, veneracioni i hareshëm, ditirambet, lavdet: laudare. Emërtimi latin i poezisë këndonjëse, Lieder – në gjermanisht – laudes, lëvdata. Të flasësh me të tilla lëvdata do të thotë: të këndosh. Këngëtimi – është përfshirja e rrëfimit në këngë. Mjafton të harrojmë kuptimin e lartë të këngës si ligjërim, dhe ajo bëhet një tingëllim i vonuar i atij që e artikulon apo e shkruan.
Me “Këngët”, të fundit të mbledhura nën një titull të tillë të librit me poezi, poeti del përfundimisht jashtë sinoreve që e karakterizonin me parë rrethin e tij. Ku? Në tabu, përgjërim, të njohura prej tij. Një dije e këtillë ka qenë sprovë e papritur në atë moment kur një pushtet krejt tjetër i fjalës depërtoi tek ai dhe ia tronditi sigurinë e ligjërimit të mëparshëm në vetvete. Enigmatikja, e frikshmja pikasi tek poeti pikërisht atë që, vetëm fjala i lejon gjësendet të jenë gjësende.
Që nga ky moment poeti është i grishur t’i përgjigjet këtij misteri, mezi të deshifrueshëm, vetëm me kuptimësimin deshifrues të fjalëve. Një gjë e tillë bëhet e mundur vetëm kur fjala krijuese kumbon në tonin e këngës. Ne mund ta dëgjojmë këtë ton veçanërisht mprehtë në njërën nga këngët, e cila pa titull për herë të parë botohet në pjesën e fundit të librit të fundit të poezive (“Mbretëria e e Re”, fq. 137):
Në qetësinë dhe paqen
E të bardhës ditë
Tek bef përshfaqet
Frika e papritur
Frymën e sigurt rebelon
Kështu mbi shkëmb
Kryeneçin trung
Krenar e të drejtë
Sërish urragani
E kalb përtokë:
Kështu dallg’ e detit
Nën kujë e rrënkim
Me forcë të egër
Sërish hyn përdhunë
Në moluskun harruar qëkur.
Ritmi i kësaj kënge është po aq madhështor, sikundërse i qartë. Mjafton ta cekim me një shënim. Ritmi, ndër të tjera, nuk është rrymë dhe as rrjedhë, por harmonizim. Ritmi ëshë ai shtrat prehjeje, i cili bart harmoninë në lëvizjet e kërcimit dhe këngëtimit dhe me këtë i jep këtij shtrati të prehet në vetvete. Ritmi përcakton prehjen. Në një këngë të sapodëgjuar harmonizimi rrëfen vetveten, nëse ne nuk jemi të vëmendshëm në akordin e përgjithshëm, i cili në tre imazhe na këndon në këto tre strofa: fryma e sigurtë dhe shpërfaqja e papritur e frikës, një trung dhe uragani, deti dhe molusku.
Megjithatë është i çuditshëm në këtë këngë shenja e vënë nga autori si e vetmja, përveç pikës në fund. Këto janë dy pikat në fund të vargut të fundit. Një shenjë e tillë, në një vend të tillë është akoma më i çuditshëm, ngase të dyja strofat, e mesmja dhe e fundit, dallojnë nga e para në të dy rastet sepse nisin që në fillim me fjalën “kështu”
Kështu mbi shkëmb
Kryeneçin trung
Dhe:
Kështu dallg’ e detit
Nën kujë e rrënkim
Duket se të dyja këto strofa, duke pasuar të parën, i janë nënshtruar asaj në mënyrë të njëllojtë. Por nuk është ashtu. Dy pikat në fund të strofës së dytë na shtrëngojnë ta shpiem strofën pasardhëse përmbyllëse direkt tek e para, duke e tërhequr në po ato marrëdhënie edhe strofën e dytë. Strofa e parë ka parasysh sigurinë e poetit të zgjuar nga shpresa e tij e mëparshme. “Frika e papritur” sidoqoftë, nuk e shkatërron atë. Frika megjithatë e rrapos atë përtokë, ashtu si urragani – trungun, me qëllim që poeti të hapet ndaj asaj çfarë këndon strofa e tretë, e cila pason menjëherë dy pikat e hapura. Edhe njëherë tjerë tjetër me zhaurimën e panjohur deti e shkatërron veshin e poetit, të quajtur “një molusk të harruar qëkur”; sepse poeti ka mbetur deri më tash pa dhuntinë e kulluar të fjalës së pushtetshme. Në vend të kësaj vetëbesimi i tij në dispozicion të njohjes është ushqyer me emrat që nxirrte norna.
Tabuja e njohur (provuar) – nuk është një largim cullak nga pretendimi, porse një shndërrim i ligjërimit në thuajse zhaurimën e mistertë të joneve këngëtuese të një rrëfimi të parrëfyeshëm. Tanimë ne mund të jemi në gjendje ta mendojmë mirë strofën e fundit, që ajo vetë të mundë të flasë asisoj që në të, të mund të përmblidhet gjithë poezia. Nëse kjo na jepet, së paku në një masë të vogël, ne do të mund ta dëgjonim mirë në momentet më të qarta titullin e poezisë “Fjala”, duke kuptuar se si strofa përmbyllëse jo vetëm e mbyll poezinë, jo vetëm e rihap, por tok me të deshifron dhe misterin e fjalës.
Dh t’ zehërt unë njoha tabunë
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Strofa përmbyllëse flet për fjalën në formën e përgjërimit. Vargu i fundit vetë në vetvete është njëfarë ligjërimi: vetë-dorëheqje… e pikërisht nga pretendimi për diçka. E kuptuar kësodore, tabuja ruan karakterin e mohimit: “Gjësende s’ka”, d.m.th., gjësendet mungojnë; “fjalë s’ka”, d.m.th., nuk ka fjalë në përdorim. Sipas rregullave nga një mohim i dyfishtë përftohet pohimi. Tabuja thotë: gjësendi është vetëm atje, ku është mundësuar fjala. Tabuja flet pohueshëm. Refuzimi i thjeshtë jo vetëm nuk e shterron ekzistencën e tabusë, por në tërësi as nuk e përmban atë. Tabuja, sigurisht, ka anët negative, por njëkohësisht edhe pozitive. Vërtet, të flasësh për anët këtu është punë me mjaft rrezik. Ngase do të barabiteshin njëri me tjetrin mohimi me pohimin dhe do të hapej kësisoj rrëfimi udhëheqës në tabu. Por të para së gjithash, duhet të mendohemi thellë. Dhe prapë është pakë. Duhet medoemos të kuptimësojmë se çfarë tabuje ka parasysh strofa përmbyllëse. Është një tabu e një lloji unikal; sepse ajo bën pjesë jo tek zotërimi i ndofarë gjëje. Tabuja e njohur/provuar si refuzim i vetvetes ndaj diçkaje, si përgjërim, ka të bëjë sërish me fjalën. Tabuja e njohur/provuar e shpie marrëdhënien e poetit ndaj fjalës në rrugën drejt asaj se çfarë pikërisht e prek ligjërimin si çdo ligjërim. Ne e ndjejmë që në këtë vetë-refuzim marrëdhënia ndaj fjalës mbërrin pothuajsë “një intimitet të pamatshëm”. Enigmatika e strofës përmbyllëse na rrit dhe na transformon. Ne as nuk marrrin mundin ta dëshifrojmë, por vetëm lexojmë, duke përqendruar në të gjithë mendimin tonë.
Le të mendojmë pak për tabunë e njohur si për një refuzim të vetes ndaj diçkaje.
Interpretimi gramatikor – “vetes” – këtu qëndron në rasën dhanore dhe ka parasysh poetin. Ajo çka i refuzon ai vetes qëndron në rasën parafjalore. Pra është fjala për pretendimin mbi mbretërinë e fjalës. Ndërmjet atij dhe këtij refuzimi na përshfaqet një tipar tjetër. Dorëheqja ia lë veten në dorë pushtetit të lartë të fjalës, që për herë të parë u jep gjësendeve mundësinë të jenë gjësende. Fjala është kushtëzim i gjësendeve si gjësende. Ne do të deshnim që ta quanim këtë pushtet të fjalës dorëzani (Bedingnis). Kjo fjalë e vjetër është zhdukur nga përdorimi ynë. Gëte e njihte mirë. Por dorëzania në kontekstin tonë është tjetër gjë nga ligjërimi për kushtëzimet, në cilësinë e të cilit e kuptonte Gëte dorëzaninë. Kushti është arsye ekzistente për diçka që ekziston. Kushti argumenton dhe arsyeton. Ai kënaq gjendjen për arsyetim. Por fjala nuk i argumenton gjësendet. Fjala i lejon gjësendet të kenë praninë si gjësende. Dhe le të jetë ky lejim dorëzani. Poeti nuk na shpjegon se çfarë është dorëzania e fjalës. Por poeti e dënon veten, d.m.th., ligjërimin e tij me këtë mister të fjalës. Në këtë vetë-dënim të tillë që shkëput, poeti e refuzon në vetvete atë pretendim të cilin e kishte dëshiruar më parë. Vetë-refuzimi e ndryshoi kuptimin e tij. “Vetë” shpreh këtu – tashmë gramatikisht – jo subjektin, por objektin, dhe pretendimi tanimë qëndron jo në rasën parafjalore, por në dhanore. Në ndryshimin e kuptimit gramatikor të lokucionit “t’a refuzosh në vetvete pretendimin” me “t’ia refuzosh vetes pretendimin” – shprehet shndërrimi i vetë poetit. Ai ia lejoi vetes, d.m.th., vetes së tij në të ardhmen edhe ligjërimin e mundshëm në parapritën e misterit të fjalës, në dorëzaninë e gjësendeve tek fjala.
Vetëm tek vetërefuzimi që ndryshon karakterin negativ të refuzimit për-mbahet ende vendi i parë (mëparshëm). Ndërkaq bëhet gjithë e më e qartë që përgjërimi i poetit është aspak ndofarë “jo”-je, por “po”-ja. Vetërefuzimi – me sa duket vetëm i dorëheqjes dhe vetmënjanimit – është në të vërtetë jo-refuzim në vetvete: mister i fjalës. Ky jorefuzim në vetvete mund të flasë vetëm në një mënyrë të tillë, sikundër ai flet: “me qenë”. Nga kjo grimëkohë fjalës i mbetet veçse me qenë: dorëzani për gjësendet. Kjo “me qenë” lejon të jetë ajo që është dhe – si – marrëdhënia mes fjalës dhe sendit tashmë është është: asnjë gjësend nuk është është pa fjalën. Kjo “është” i premton vetes përgjërimin në “me qenë”-ën e saj. Prandaj nuk lypet madje asnjë ribërje shtesë e vargut përmbyllës në shprehje, që me këtë mandej, të mund të zbulojë në të “është”-n. “Me qenë” sjell deri tek ne këtë “është” më kulluar, sepse është e maskuar.
Gjësende s’ka ku fjalë s’bun.
Në këtë jo-refuzim në vetvete përgjërimi e shpreh veten si një refuzim i tillë, i cili ia di për nder tërësisht misterit të fjalës, të cilit i detyrohet. Betimi me jo-refuzim në vetvete, falë asaj, me të cilën ajo është borxhlie me vetveten. Këtu banon tabuja. Tabuja e njohur/provuar është borxh i falenderuar dhe tok me të është vetë mirënjohje 4. Tabuja e provuar nuk është as dorëheqje e thjeshtë, dhe as humbje.
Mirëpo përse është kaq i pikëlluar poeti?
kështu të zehërt njoha tabunë
E bën vallë të pikëllohet poetin njohja/provimi i tabusë? Apo pikëllimtar qe vetëm mësimi i njohjes? Në rastin e fundit pikëllimi, që sapo ia ka rënduar shpirtin, mund t’i kishte kaluar sërish, përserisa aq shpejt ai pranoi tabunë si diçka, të cilës ai i detyrohej; sepse asaj, të cilës i detyrohesh diçka, i je mirënjohëse: ajo shërben si shkak gëzimi. Tonin e gëzimit ne e dëgjojmë në një këngë tjetër. Kjo poezi është gjithashtu pa titull. Porse kjo poezi përmban një shenjë të vetme të rrallë, saqë ne këtë këngë jemi të detyruar ta dëgjojmë për shkak të fqinjësisë së saj të brendshme me këngën “Fjala”. Ajo është (“Mbretëria e Re”, fq. 125):
I kujt hap guximtar
Zgjon shpeshtinën magjike
Në zemër të mbretërisë kreshnike?
Çfarë klithme kushtruese
me bririn e argjendtë trumbetar
lëshon korijes gjumashe të Skazit?
Çfarë pshërëtime e heshtur
mu përvodh shpirtit tim
me barrën e një pikëllimi të ri?
Shtefan George i shkruan rëndom të gjitha fjalët me shkronja të mëdha, me përjashtim të atyre në fillim të vargut të poezisë. Por në këtë poezi, pothuajse në mes të saj, në fund të strofës së mesme, është shkruar një fjalë me germë kapitale. Kjo fjalë është: Skaz. Poeti mund ta kishte marrë atë në cilësinë e titullit më atë kuptim të përligjur që, Skaz, si një e shkuar e një kopshti magjik, bart kumtin e prejardhjes së fjalës.
Strofa e parë këndon hapin si udhëtim përmes visit të Skaz-it. Strofa e dytë këndon klithmën që zgjon Skaz-in. Strofa e tretë këndon psherëtimën, shfryrja e së cilës përvidhet në shpirt. Në hap (d.m.th., në udhëtim), kushtrim dhe psherëtimë dëgjohet vrulli i pushtetit të fjalës. Misteri i saj jo vetëm e alarmoi të shkuarën shpresëmirë të shpirtit; ajo njëkohësisht hoqi nga shpirti një barrë të rëndë pikëllimi që kanosej ta kërruste atë përtokë. Kësisoj, nga marrëdhëniet e poetit me fjalën u zhduk pikëllimi. Ajo përçiku veçse njohjen e tabusë. Gjithka do të kishte qenë kështu, nëse pikëllimi do të kishtë qenë e kundërta e thjeshtë polare e gëzimit, nëse barra e rëndë dhe pikëllimi do të kishin qenë e njëjta gjë.
Mirëpo sa më i gëzuar të jetë gëzimi, aq më i kulluar është pikëllimi i përgjumur në të. Gëzimi dhe pikëllimi derdhen depërtueshëm në njëri-tjetrin. Kjo lojë e tyre e ndërsjelltë që i nguc ato kundër njëri-tjetrit dhe që e lejon largësinë të jetë afër dhe afërsinë të jetë larg, është dhimbja. Prandaj edhe njëra edhe tjetra, gëzimi i epërm dhe pikëllimi i thellë, secili në vetvete është i sëmurë. Por tek dhimbja aq burrëruese është burrëria e vdekëtarëve, sa prej saj – dhimbjes – ajo përfton qendrën e saj të rëndesës. Ajo i përmban vdekëtarët me gjithë luhatjet në prehjen e ekzistencave të tyre. Gjendja që i përgjigjet dhimbjes, përmes saj dhe me akordin e përcaktuar nga ajo, është mu njajo “Barrë e rëndë në shpirt”. Barra mund të të kërrusë shpirtin, por ajo mundet edhe të të humbasë atë që mblidhet me mundim dhe të të ndërkallë në shpirt një “pshërëtimë të heshtur”, ta zbukurojë me petk të bukur, i cili e josh atë në një grimëçast tek marrëdhënia me fjalën dhe me këtë rrobë meshe të mbrojë.
Duhet të mendojmë, e tillë është ideja e strofës së tretë të poezisë së fundit që dëgjuam. Me psherëtimën e heshtur të hidhërimit të rëndë që sapo kaloi, pikëllimi fryn mbi vetë tabunë; sepse ajo atij i përket, nëse e kuptimësojmë këtë tabu nga qendra e tij e rëndesës. Ky është jo-refuzim në vete i misterit të fjalës, e asaj fjale që është dorëzani e gjësendeve.
Si mister ajo mbetet largësi, si mister i rrokshëm ajo largësi është afër. T’ia pranëvesh këtë largësi një afërsie të tillë do të thotë të mos e refuzosh në vetvete misterin e fjalës. Për këtë mister nuk mjaftojnë fjalët, d.m.th., nuk mjafton ai ligjërim, i cili t’i ndihmonte ekzistencës së gjuhës – që të jepte fjalë (besë).
Thesari, të cilin nuk e përftoi vendi (atdheu) i poetit, bën fjalë për ekzistencën e gjuhës. Deshifrimi i papritur i pushtetit dhe madhështisë së fjalës, thelbit të saj, deshi të hyjë në fjalën vetjake. Por në fjalë, në emërtimin e krijesës së fjalës, kemi refuzim.
Po çfarë nëse fjala është e vetmja për krijesën e gjuhës, është pikërisht ai thesar, i cili është krejt afër poetit, sepse duke qenë në pëllëmbët e tij, pavarësisht si i pakapshëm dhe si i parrokshëm na del i përlargët në afërsinë e afërt? Për shkak të kësaj afërsie thesari është misteriozisht i njohur për poetin, ngase ndryshe ai nuk mund të këndonte për të: “një thesar brishtan t’begatë”.
I begatë do të thotë: i fuqishëm për të garantuar, i fuqishëm për pasuri, i fuqishëm për të arritur dhe për të realizuar. Por këtu qëndron dhe begatia jetësore e fjalës që në rrëfim, d.m.th., në kallzim ajo e sjell në shpërfaqje gjësendin si gjësend.
Brishtan (i brishtë) do të thotë, në akord me emrin e lashtë brydhtësi/brylltësi, të njëjtën gjë sikundërse: delikat, i mirëbesueshëm, i dhembshëm, i prekshëm, i hareshëm. Kujdesi, dhënia e ndihmës dhe çlirimi, por pa arbitraritet dhe dhunë, pa babëzi dhe dominim.
Thesar i brishtë e i begatë – është një krijesë e mistertë fjale (realizim), e cila, duke folur nga gjendja e saj e padukshme dhe tashmë e pashprehur, na jep gjësendin si gjësend.
Përderisa njohja e tabusë e ka ngarkuar veten me misterin e fjalës, poeti e mban thesarin përmes një tabuje të njohur tashmë prej tij, në kujtesën e tij kuptimësuese.Kësisoj thesari bëhet ajo që poeti si thënës e parapëlqen më shumë se çdo gjë tjetër, ia vë vlerën mbi gjithçka tjetër. Thesari shndërrohet kuptimësimi i denjë vetjak për poetin. Sepse çfarë mund të jetë më e denjë për mendimet e thënësit, se sa fshehja e vetë ekzistencës së fjalës, fjala që përvidhet për fjalët?
Duke e dëgjuar pezinë si këngë në kumbim me këngë të përafërta, në ia lejojmë vetes të themi përmes poetit dhe bashkë me të, atë çka është e denjë për t’u kuptimësuar në poezi.
T’i lejomë t’i themi vetes çka është e denjë për mendimin, pra – të mendojmë.
Duke e dëgjuar poezinë, ne kridhemi në mendime mbi poezinë.
Kësisoj – është: poezia dhe mendimi.
Ajo që me qasjen e parë duket si mbishkrim i njëfarë teme: “poezia dhe mendimi”, del se është ai para-shkrim, në të cilin që në lashtësi janë regjistruar fatet e qenies tonë historike. Në këtë parashkrim është konturuar përkatësia e ndërsjelltë e poezisë dhe mendimit. Ngjashmëria e tyre është më e hershme se sa prejardhja. Duke u kthyer me mendime kësaj ngjashmërie, në mbërrijmë atë që në lashtësi është e denjë për mendimin dhe për të cilën meditimi kurrë nuk është i mjaftueshëm. Është kjo një gjë e denjë për mendimin, ajo që e përndriti papritmas poetin dhe të cilën ai nuk e refuzoi në vetvete, duke thënë:
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Pushteti i fjalës përndizet si dorëzani e materializimit të gjësendeve. Fjala nis të ndriçojë si ai koleksion, i cili për herë të parë ndërkall të pranishmin në praninë e tij.
Fjala tepër e lashtë për një kuptimësim të pushtetit të fjalës, për ligjërimin, quhet Logos: rrëfim, i cili, duke kallzuar, i jep thelbit të shfaqet në kushtin e tij kjo është.
Gjithashtu fjala Logos si fjalë për rrëfimin është njëkohësisht fjala për qenien, d.m.th., për praninë e të pranishmes. Rrëfimi dhe qenia, fjala dhe gjësendi me njëfarë strehe, mezi të rrokshme në mendje dhe në një mënyrë të paimagjinueshme i përkasin ndërsjelltësisht njëri-tjetrit.
Çdo ligjërim thelbësor ndërdëgjohet në këtë përkatësi të ndërsjelltë të rrëfim/kallzimit dhe qenies, të fjalës dhe gjësendit. Të dyja, poezia dhe mendimi, janë i njëjti kallzim, sepse ato i besojnë misterit të fjalës si më të denjat e kuptimësimit të vet dhe në këtë mënyrë janë gjithmonë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën.
Me qëllim që në mënyrë proporcionale të thellohemi në këtë denjësi për kuptimin, sikundër i flet ky mendim poezisë dhe t’i shkosh në fund këtij mendimi, le t’ia kalojmë harresës qysh këtë moment gjithçka që kemi folur. Ne dëgjojmë poezinë. Ne tani bëhemi edhe më të kredhur në mendime, në masën e asaj mundësie që, duke e dëgjuar, ne e kemi më të lehtë dëgjimin tonë, sa më thjeshtë që kjo poezi këndon në akordin e këngës së tij.
Gjatë këtyre shëtitjeve nuk më kujtoheshin asnjëherë ato që më thoshte ajo. Isha krejt i ekzaltuar, i bindur se një forcë mistike na ishte afruar dhe se bashkimi ynë ishte rezultat i një afiniteti të paracaktuar. Kisha tre mëngjese që e njihja; tre mëngjese të shkurtra, përpara të cilave pjesa tjetër e ditës nuk ekzistonte deri në mëngjesin pasardhës. Por, mëngjesin e katërt qëndrimi i saj ndryshoi. Ajo më priti ftohtë, pa entuziazëm dhe nuk pranoi të ma kapte dorën. Unë e qortova për këtë gjë dhe e akuzova me shaka se nuk më donte. Më tha – në fund të fundit, unë jam pesëmbëdhjetë vjeç dhe ju nuk jeni veçse katër vjet më i madh se unë. Unë nuk desha ta kuptoja domethënien e kësaj vërejtjeje. Por, nuk mund të mos e vija re mënyrën me të cilën papritur po më largonte. Vështronte drejt përpara, duke ecur me një hap elegant prej gjimnazisteje, me duart të futura në xhepat e bluzës marinare.
– Me fjalë të tjera, ju nuk më doni me të vërtetë – i thashë. Nuk e di – ma ktheu ajo. Unë mbeta i hutuar. – Në qoftë se nuk e dini, atëherë nuk më doni. Në vend të përgjigjes, ajo vazhdoi të ecte pa thënë asgjë. E shikoni çfarë profeti jam – zura të flisja unë me një ton të lehtë. – Ju kisha thënë se do të pendohesha që u njoha me ju. Provova ta merrja në pyetje për të zbuluar ndjenjat e saj të vërteta në lidhje me mua, por të gjitha pyetjeve ajo iu përgjigj njëlloj: – Nuk e di.
Doni të martoheni me mua? – I thashë më në fund për ta zënë ngushtë. – Unë jam tepër e re. Mirë atëherë, sikur të ishit e detyruar të martoheshit, do të më merrnit mua, apo ndonjë tjetër? Por, ajo nuk donte të angazhohej dhe përsëriste pa pushim të njëjtat fjalë: – Nuk e di… unë ju dua… por… – Por nuk më doni – i thashë unë tërë ankth. Ajo mbeti në heshtje.
Ishte një mëngjes i vrerët, rrugët kishin një pamje të përhime dhe të shëmtuar. E keqja është se kam lejuar t’i çoj gjërat shumë larg – thashë me një zë të ngjirur. Kishim arritur në hyrje të metrosë. “Mendoj se do të bënim mirë të ndaheshim dhe të mos takoheshim më kurrë” – shtova duke pritur se si do të reagonte ajo. Mbeti e ngrysur. – Lamtumirë – u përgjigj ajo. – Më vjen shumë keq.
Kjo ndjesë qe si një goditje që po më jepte në zemër. Kur ajo u zhduk në metro provova një ndjenjë zbrazësie të padurueshme. Ç’kisha bërë? Mos isha treguar tepër brutal? Nuk duhej ta kisha trembur. Isha sjellë si një hajvan i fryrë dhe kisha krijuar një situatë të tillë që tani nuk mund të takohesha më me Hetin pa u bërë qesharak. Ç’duhej të bëja? Më mbetej vetëm të vuaja.
Në ujë, ndryshe nga toka njerëzit lëkunden. Në ujë ka dhe një zhurmë të përhershne. Uji flet më shumë se dheu. Gjatë lëvrimit të “Kur nisen udhëtarët e vitit të ri” roman ende i pa përfunduar, sheh se historitë aty kanë shpesh prezencën e lumit. Lumi ka qenë një vend që fëmijëria e personazheve në roman, i dëshmon shumë histori. Lumi ka dhe peshkatarët. Lumi vetëm rrjedh. Duket ndonjëherë sikur perënditë e kanë sjell lumin në një kohë me vetë kohën, sepse të dy vetëm ikin në formë të pakthyeshme. Peshkatarët nuk ndryshojnë shumë nga njëri tjetri, ata janë të shkujdesur dhe të përqëndruar në të njëjtën kohë. Kanë një pamje të lëkundur si vet lumi.
Një ditë një peshkatar harroi rrjetën. Ishte pasdite pa ikur dielli. Qëndruam gjatë në lumë atë ditë, ndoshta për faktin se ishin ditët e fundit të verës, ose do ketë qenë një nga ato ditë kur do ta shijosh sa më gjatë. Është si ato ndjesitë që kur ke qejf një ushqim ose një pije, edhe ske rast më ta provosh, do ta shtysh sa më shumë. Shkova pranë rrjetës. Kisha prekur rrjet, por jo si ajo. Ajo dukej që kishte kapur shumë peshq. Peshq pa fund ishin shënuar në rregjistrin e saj të viktimave. Diku në një pjesë pashë një luspë. Luspa kishte mbetur aty si një kujtim, por a e ditur askush, pa e kuptuar askush. Fundja kuptimi është diçka e rrallë të njerëzit. Përgjigje e shumë përgjigjeve është të kuptosh kuptimin. Rrjetat lënë gjurmë për të arritur në këtë shteg, edhe pse janë mjet që përdoren për të kontrolluar qenien mes dhimbjes dhe kënaqësive. Njerëzit kontrollohen respektivisht, përmes dhimbjes dhe kënaqësive.
E si dola nga gjithë ai thellim brenda rrjetës, pashë hijen e peshkatarit që e kishte harruar.
-Hë, do ta hedhim njëherë ? Kur ikën dielli, kapet më mirë peshk.
Projekti ‘Memorie dhe Traumë’, i cili në vete ngërthen librin me të njejtin titull, esenë filmike ‘Bijë Lufte’ dhe ekspozitën ‘Rojtarë të Memories’ nga autorja dhe ideatorja Blerina Rogova- Gaxha, u promovua sot në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës “Pjetër Bogdani”, shkruan KultPlus.
Në amfiteatrin e Bibliotekës Kombëtare, për pjesëmarrësit fillimisht u shfaq eseja filmike- ‘Bijë lufte’, pas një fjalimi hyrës në këtë ceremoni promovimi, nga moderatorja Alketa Gashi.
Kjo ese filmike që ishte e ideuar nga Blerina Rogova- Gaxha dhe e realizuar nga Petrit Domi, trajton njeriun e traumatizuar në shoqërinë e pasluftës. Në këtë ese filmike luajtën Sheqerie Buqaj dhe Nino Gaxha, në rolet nënë dhe bir, si dy personazhe të prekur dhe të traumatizuar nga pasojat e luftës, në mënyrë direkte dhe indirekte.
Pas kësaj përmbajtje e cila publikun e vuri në mendime të thella, vëmendja u fokusua te paneli diskutues i cili do të promovonte librin ‘Memorie dhe Traumë: Kujtesa e luftës 1998-99 në letërsinë shqipe në Kosovë’, të cilin e përbënin: Majlinda Bregasi, Agron Gashi, Donika Dabishevci dhe vetë autorja e këtij projekti, Blerina Rogova- Gaxha.
Sipas moderatores Alketa Gashi, libri në fjalë është studimi i parë letrar, i cili ka qasje interdisiplinare, duke trajtuar reprezentimin letrar të luftës në fiksion.
“Libri mëton të dëftojë se si letërsia e dokumenton traumën e luftës dhe nocionet komplekse të kujtesës individuale dhe të kujtesës kolektive, për të dëshmuar kështu tronditjen radikale të një shoqërie në kryqëzimin e sa të madh politik e historik”, ka thënë moderuesja Gashi, e cila më pas ia kaloi fjalën panelistes Majlinda Bregasi.
Panelistja Bregasi e vlerësoi lartë librin e autores Rogova-Gaxha, duke thënë se edhe pse libri i takon një zhanri më studimor, ka një qasje të atillë që lexuesit i jep një kërshëri të mahnitshme gjatë të lexuarit.
“Ky libër ka një forcë ilokutive të mahnitshme, një performancë që e bën librin, që në momentin që t’i fillon ta lexosh, të mos ndalesh dot. Është stili i saj, kur ti e lexon librin as që e mendon që është një libër studimor, sepse zakonisht librat studimor dijnë të jenë të mërzitshëm për ata që nuk merren me qështje studimore. Ky është një libër ku secili lexues që nuk ka afrimitete letrare ose studimore librin do ta lexojë me kërshëri të jashtëzakonshme”, tha Bregasi, e cila i lëshoi radhë panelistit tjetër, Agron Gashit, i cili tha se ky krijim i autores Rogova-Gaxha trajton temën “Memorie dhe Traumë” përmes një zhanri mes letërsisë dhe filozofisë.
“Blerina bën një ekuivalencë mes poezisë dhe kritikës, apo më mirë mes letërsisë dhe interpretimit. Nëse poezia e saj zgjedh teknika të unijësimit muzikal, e njohur nga avangardistët herë si metodë, e herë si teknikë e sintetizimit letrar, me poetikë intermediale, e mbushur me reflekisone “objektive” e përvoja jetësore, poezi që “mitizon” pa qëllim dhimbjen e anima-s , por demitizon me qëllim muzat, në studime aplikon një unjisim kërkues mes letësisë dhe filozofisë”, ka thënë panelisti Gashi.
Ai më tutje tha se puna të cilën e kishte bërë autorja Rogova-Gaxha, përtej një pasioni letrar, paraqet edhe një mision kombëtar, në trajtimin e temave të luftës dhe të pasojave të saj.
“Blerina ka bërë një punë jo vetëm me vlera studimore letrare, por historike e nacionale. Përzgjedhja e teksteve dhe e veprave është më e duhura e muundshme. Mbi të gjitha na ka ftuar që të kujtojmë dhe të mos harrojmë. Ky nuk është vetëm një pasion letrar por edhe mision kombëtar!”, tha më tej panelisti Gashi.
Ndërsa panelistja Donika Dabishevci, tha se autorja arriti në konkulzonin që lufta dhe pasojat e saj, e kanë riformësuar letërsinë në Kosovë duke sjellë motive dhe tema të përqendruara rreth luftës, kujtesës dhe identitetit, reflektuar në të njëjtën kohë mes së shkuarës dhe të tashmes.
“Blerina në këtë studim kërkon memorien dhe traumën e luftës, duke u ndalur në atë se si është përjetuar, përbrendësuar e shpërfaqur si dëshmi gjithnjë fiksionale, si tematikë, ide, motiv, lajt-motiv në letërsinë shqipe. Ajo po ashtu studion edhe raportin e këtyre koncepteve me aktin e shkrimit të dëshmisë letrare, duke pasur para vetes kundruall bagazhin teorik, një material të gjerë e të bollshëm hulumtimi” ka thënë Dabishevci, e cila gjithashtu tha se këtij libri do t’i referohen studimet e ardhshme, sa i përketë kësaj fushe të studimit.
Kurse vetë autorja Blerina Rogova-Gaxha, tha që ky studim ka një rol të rëndësishëm në të kuptuarit e pasojve të luftës, e që më pas ndikon edhe më shumë në të kuptuarit e të vërtetës historike, specifikisht të asaj që ka ndodhur në luftën e vitit 1998-1999.
“Reprezentimi i memories së luftës në letërsinë shqipe në Kosovë luan rol kyç në kuptimin e ndikimit të luftës në shoqëri, duke e thelluar kuptimin e së vërtetës historike. Kujtesa si triumf i mendjes, kështu bëhet një faktor themelor për ta kuptuar procesin e tranzicionit: nevojat e shpirtit të komunitetit dhe përfaqësimin e kësaj fryme në rrëfimet letrare”, ka thënë autorja.
Ajo më tej shpjegoi edhe arsyen se përse një libër i tillë ka qenë më se i nevojshëm për të qenë në duar të lexuesve.
“Lufta e ka më se të nevojshme ta ketë kujtesën fiktive, interpretimin shpirtëror dhe emocional që shkon paralelisht me të vërtetën, sepse fuqia e letërsisë për ta mbajtur gjallë memorien koektive dhe për të memorizuar të kaluarën, është e jashtëzakonshme. Letërsia e dalë nga mitra e luftës shplon pëlhurën që mbuloi traumën e thellë për ta kthyer këtë në këngë e lament në dëshmi poetike, e në testament letrar. Letrat e kujtesës bëhen storja më e madhe e njeriut të këtij vendi, saga nacionale që banohet nga vdekja, fantazmat dhe fuqia e rilindjes nga hiri” e cila tha se për të pjesa me e ndjeshme gjatë shkrimit të librit ka qenë pjesa e fëmijëve të vrarë”, ka thënë Rogova-Gaxha duke bërë të ditur se vetë shkrimi i një libri të tillë ka qenë një proces mjaft traumatik edhe për vet atë, duke e specifikuar vrasjen e fëmijëve si pjesën më të ndijshme.
Poezia “Izbicë” e autorit Shqiptar Oseku, u interpretua me një emocion të jashtëzakonshëm në aktorja Sheqerie Buqaj, nën përcjelljen e kitaristit Ehad Dula.
Pas ceremonisë së promovimit të librit, pjesëmarrësit patën mundësi që në hollin e Bibliotekës të vizitojnë edhe ekspozitën ‘Rojtarë të Memories’ – ku u shfaqën Poezi dhe Proza të autorëve të ndryshëm, krijimtaria e të cilëve kontribuoi në mbamendjen kolektive dhe memorizimin e luftës.
Ky projekt u mundësua nga Ministria e Kulturës Rinisë dhe Sportit/KultPlus.com
Së shpejti do të promovohet libri me poezi i autorit Bajram Lani, me titull “50 TË DIELAT E PRISHTINËS”, në ambientet e KultPlus Caffe Gallery, shkruan KultPlus.
Copëzat e Prishtinës të mbledhura si një mozaik, vijnë në një përmbledhje me poezi nën titullin “50 të dielat e Prishtinës”.
Autori Bajram Lani, gazetar dhe redaktor në RTK-Radio Kosova, ka zgjedhur që të dielën e 51-të ta bëjë promovimin e librit me 50 të dielat e tij, që janë të diela dhe përditshmëri e secilit që jeton dhe punon në kryeqytet.
Pesëdhjetë poezitë me titull të njëjtë, janë shkruar të dielave në mëngjes, në kohën kur secili teksa pi kafe për t’u kthjellur nga gjumi, e kthjell edhe mendjen dhe më lehtësisht i sheh të metat dhe përparësitë, shprehitë dhe dukuritë, të bukurën dhe të shëmtuarën që e karakterizon kryeqendrën e Kosovës.
Andaj edhe libri “50 të dielat e Prishtinës”, promovohet të dielën, më 17 dhjetor 2023, në orën 12:00 në KultPlus Caffe Gallery, në vendin që i jep zë artit të shkruar dhe fytyrë artit pamor. Në vendin, i cili ju fton që ta ndani një pjesë nga e diela juaj për t’ia kushtuar “50 të dielave të Prishtinës”. Mirë se vini!/KultPlus.com
Një bibliotekë e re iu shtua Kamzës falë thirrjes së dytë për infrastrukturë rinore nga Agjencia Kombëtare e Rinisë.
Ministrja e Shtetit për Rininë dhe Fëmijët, Bora Muzhaqi, kryetarja e Kuvendit, Lindita Nikolla dhe kryetari i bashkisë Kamzë, Rakip Suli vizituan ambientet më të reja rinore, të pasuruara me mbi 1000 libra, për të shtuar dijet.
Pjesë e bibliotekës është edhe një sallë rinore bashkëkohore për të zhvilluar aktivitete që rrisin përfshirjen, zhvillimin dhe socializimin e të rinjve.
Kjo bibliotekë u mundësua falë thirrjes së dytë për projektpropozime rinore, të financuar me mbështetjen e qeverisë shqiptare, nëpërmjet AKR-së. Në bashkinë Kamzë përfitojnë nga përdorimi efikas i godinës, 16 379 të rinj.
Këtë vit, thirrja për projektpropozime rinore për njësitë e vetëqeverisjes vendore synoi rikonstruksionin, ndërtimin, rindërtimin dhe funksionin e objekteve publike, pjesë e infrastrukturës rinore si: qendra rinore, biblioteka dhe qendra rekreative për të rinjtë./atsh/KultPlus.com
Libri “Letërsitë përtej mureve” (Studime në fushë të letërsisë së krahasuar) është një koleksion studimesh letrare të përkthyera nga Osman Gashi e të zgjedhura prej autorësh eminentë botërorë të shekullit XX. Vepra është botuar nga Pen Qendra e Kosovës, përcjell KultPlus.
Pjesa më e madhe e studimeve në thelbin e tyre janë të fokusuara në këndvështrimin krahasimtar përballë veprave, autorëve apo dukurive letrare dhe trajtojnë probleme që nga ato konceptuale, fundamentale e deri tek dukuritë përcjellëse, gjithnjë të lidhura me dijet, shkollat e konceptet bashkëkohore për letërsinë e artet përgjithësisht. Të tilla janë konceptet e çështjet si: letërsia nacionale, letërsia botërore, interliterariteti, intertekstualiteti, intermedialiteti, autoreferencialiteti, receptimi, imagologjia, çështjet e përkthimit etj.
Autori Osman Gashi ka bërë me dije se kjo vepër vjen si përthekim i një punë të gjatë ndër vite dhe gjithashte ka treguar qëllimin primar të kësaj vepre.
“Studimet janë përkthyer përgjatë më shumë se një decenieje deri sa kam mbajtur ligjërata në kurset e Letërsisë botërore e të Letërsisë së Krahasuar në nivelet BA, MA dhe PhD në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës dhe janë përkthyer me qëllimin primar që t’u ofrohen studentëve, studiuesve e krijuesve letrarë shkrime relevante që do t’u ndihmonin në zgjerimin e njohurive të tyre mbi zhvillimet aktuale në studimet teorike, metodologjike e historike të letërsisë sot”, tregon profesori Gashi, teksa ka bërë me dije se ky libër në veçanti u kushtohet të gjithë atyre studentëve që në mënyra të ndryshme e në kohë të ndryshme kanë vendosur të merren me këtë fushë studimi në punimet e tyre shkollore apo në disertacionet e doktoratës si dhe të gjithë të tjerëve, hulumtues në fushë të letërsisë, të cilët në fokus i kanë letërsitë përballë njëra tjetrës, letërsinë shqipe në kontekstin evropian e më gjerë si dhe njohuritë mbi shkollat moderne të shkencës së letërsisë.
Edhe vetë titulli i librit “Letërsitë përtej mureve” konoton me definicionin themelor të Letërsisë së krahasuar të njërit nga prominentët e kësaj discipline, themeluesit të shkollës amerikane të komparatistikës Henry H. H. Remak (“literature without walls.”).
Autori Gashi beson shumë se libri do të plotësojë një zbrazëti në domenin e fondit të literaturës kritike bazë te ne dhe pa dyshim është në sfondin e kontekstit të asaj që kishte pohuar para më se dy shekujsh, zbuluesi i konceptit Weltliteratur Johan Wolfgang fon Goethe: “NJIH VETVETEN PËRMES TJETRIT”. / KultPlus.com
Është botuar libri më i ri i autorit Avni Spahiu “Poetë bashkëkohorë amerikanë”, i cili vjen si botim i PEN Qendrës së Kosovës, shkruan KultPlus.
Libri vjen si një antologji, në përbërje me 36 poetë.
Lajmin për botimin e librit e ka bërë të ditur vetë autori Spahiu, përmes një postimi në facebook.
“Poetë bashkëkohorë amerikanë” doli nga shtypi në botim të PEN Qendrës së Kosovës. 36 poetë në një antologji…”, thuhet në postimin e autorit Spahiu./KultPlus.com
Një ditë para përfundimit të edicionit të 26-të janë ndarë çmimet e Panairit të Librit 2023.
Shkrimtari më i mirë i vitit 2023 iu dha Mira Meksit, për romanin “Parisi vret”, me motivacionin: Për gërshetimin e erudicionit me hedonizmin, për zhytjen në zgafellet e historisë dhe të psikologjisë; për shkrirjen e fakteve me trillimin; për një këndvështrim tjetër mbi disa tabu me rrënjët në kohën e diktaturës, të cilat ende na shoqërojnë; për lëvrimin elegant të gjuhës.
Çmimi Përkthyesi më i mirë i vitit 2023 i jepet Ana Kove, për romanin “Daullja prej llamarine”, nga Gunter Grass, me motivacionin: Për ballafaqimin e denjë me librin kompleks të një autori sfidues; për përcjelljen në shqip të fantazisë së tij të guximshme, të tisit satirik dhe simbolikës… Për pasurimin në mënyrë cilësore të bibliotekës së shqipes me një gur miliar të letërsisë botërore.
Çmimi për veprën më të mirë studimore për vitin 2023, i jepet Thomas Frashërit,për veprën me titull “Frashëri i shquar, i panjohur” me motivacionin: Për një vizatim të plotë e sidomos të plotësuar me fakte të panjohura të një peme shqiptare me rrënjë të forta, trung solid dhe kurorë të dendur siç janë Frashërllinjtë. Për gërshetimin e akribisë shkencore me rrëfimin tërheqës, duke krijuar një portretizim harmonik brenda mozaikut të gjerë të kontekstit historik dhe gjeografik.
Çmimi për librin më të mirë për fëmijë të vitit 2023 i jepet Rudina Çupit, për librin “Gjyshja me zemrën prej ketri”, me motivacionin: Për njohjen e botës fëmijërore, për praninë e elementit bashkëkohor, për gërshetimin e letërsisë me didaktikën.
Çmimi i Ambasadës së Francës në Tiranë për përkthimin më të mirë nga gjuha frënge i jepet Diana Çulit për përkthimin e veprës “Të pandarat” të Simone de Beauvoir, me motivacion: Përmes zgjedhjeve përkthimore, fuqisë së fjalës dhe sintaksës së rrjedhshme, respekton stilin autentik të Simone de Beauvoir duke sjellë një atmosferë njëherësh intime e emocionuese. /KultPlus.com
PEN Qendra e Kosovës fillon organizimin e mbrëmjeve njëjavore me titull “Prishtina e Artit dhe Kulturës”. Kjo javë kulturore do të mbahet nga data 6 nëntor, deri më 10 nëntor në KultPlus Caffe Galery.
Gjatë kësaj jave kulturore do të mbahen pesë mbrëmje me trajtesa të ndryshme mbi kryeqytetin.
Sot në ditën e parë të javës kulturore, do të trajtohen tri tema me interes për opinionin.
Tema e parë është “Prishtina, qendër administrative kulturore”, për të cilën do të flasë Dr. Jusuf Osmani.
Dr. Floriana Jerliu për temë ka “Prishtina-Arkitektura e qytetit”, ndërsa Dr. Artan Krasniqi do ta trajtojë temën: “Kultura zejtare e qytetit”.
Mbrëmja fillon në orën 17:00 dhe mbahet në KultPlus Caffe Gallery.
Kujtojmë se kjo javë kulturore është mbështetur nga Drejtoria e Kulturës e Komunës së Prishtinës. / KultPlus.com
Në kuadër të avancimit të infrastrukturës ligjore, grupi punues i themeluar për plotësimin dhe ndryshimin e Ligjit për Veprimtarinë Botuese dhe Librin ka filluar takimet e tyre të rregullta.
Në mënyrë që politika e re e librit në vendin tonë të jetë e qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse, ministri Hajrulla Çeku, i shoqëruar nga këshilltarja politike Rozafa Imami dhe drejtoresha e Departamentit të Kulturës në MKRS Jehona Shyti, priti në takim komunitetin letrar.
Bashkë diskutuan modelet dhe praktikat që kontribuojnë në fuqizimin e fushës së librit, botimit dhe qarkullimit të tij, nxitjen e leximit, zhvillimin e koleksioneve të bibliotekave, si dhe çështje tjera që do t’i propozohen grupit punues për t’i përfshirë në Ligj.
Takimet dhe konsultimet me komunitetin letrar do të vazhdojnë deri në përfundim të procesit të plotësim-ndryshimit të Ligjit. / KultPlus.com
Këto ditë Botimet Rea, e udhëhequr nga Rozafa Bashota, si botues i ri në Kosovë, ka botuar disa libra të rinj të autorëve të njohur të letërsisë bashkëkohore shqipe. Në mesin e tyre, ndër të parët, është libri me poezi, i përcaktuar si antologji personale poetike “Mahnitja e parë” i poetit Demë Topalli.
Libri është konceptuar në tri kaptina: ”Zani i tretë”, “Zani i dytë” dhe “Zani i parë”, i shoqëruar me tri pasthënie të studiuesve Sabri Hamiti, Sali Bashota dhe Rfat Ismaili. Këtu përfshihet krijimtaria e zgjedhur poetike mbi dyzetvjeçare e poetit Topalli, që nga botimi i librit të parë “Vera e ikur” (1972) e deri te libri i tij i fundit “Sytë që dinë me pa” (2016).
Në pasthënien me titullin “Poezia e heshtjes”, që ka të bëjë me veprën poetike të Demë Topallit, studiuesi Sabri Hamiti, ndër të tjera, thekson: ”Zbulimi i mahnitjes së parë dhe i tundimit të parë, duke iu dhënë dajmonisë krijuese, për pasojë sjell edhe rënien e parë. Shenjtërimi i ligjërimit në substancë e në formë, i papajtuar me kohët kalimtare, për të arritur statusin e formës së përkryer; përvoja jetësore e personalizuar e bartur në përmasa të përhershmërisë. Më tutje, Hamiti konstaton se “Lutja si këndim elegjiak, dëshira si derivim i pamundësisë, rebelimi si garë me demiurgun në fushë të krijimit. Kjo bën që teksti të jetë i thellë në mendime e të tingëllojë spontan; që është i ndodhur aty, veçse duhen sytë që dinë me pa, krijuesi gojëzanë e heshtia, për ta krijuar gjendjen natyrale: me shkrue ”.
Ndërkaq, studiuesi Sali Bashota, thotë se “Demë Topalli hyn në mesin e atyre poetëve që kanë botuar pak vepra, por që kanë thënë mjaft, duke sjellë vargje të bukura para lexuesve. Prandaj, bota e tij krijuese strukturohet përmes shenjave të veta autentike. Pikërisht aty shqiptohet koha dhe hapësira e pëshpëritjeve të zgjedhura shpirtërore, jo rrallë, me frymën e trajtave gjuhësore të paskajores, për të mbërritur efektin stilistik, figurativ dhe estetik”, për të vazhduar më tutje se “Demë Topalli është poet, i cili nuk vrapon pas figurave të zbehta as pas trajtave të mjegullta ligjërimore. Situatat, ngjarjet, detajet lirike apo metarrëfimet në poezinë e tij, e zbulojnë udhën e sigurt, nga fuqizohet dimensioni dhe kuptimi i meditimit lirik, ndjeshmëria e një urtie të mbivendosur në relacionet midis gjuhës, stilit, ritmit, figurës”.
2 / 2
Duke i shfaqur pikëpamjet e tij për poezinë e Demë Topallit, studiuesi Rifat Ismaili, konston se poeti “aplikon poetikën e refleksioneve meditative, përmes së cilës shprehet natyra sugjeruese e poezisë së tij. Vepra ngërthen në vete përvojën jetësore dhe kreative të poetit, e cila ngjan me një shtegtim metaforik nëpër labirintet e kohës dhe të ekzistencës. Ajo reflekton ndjesitë e thella të shpirtit të poetit, të cilat burojnë dhe ruhen: “në misterin e shenjtë të Uni-t të krijuesit”, siç do të shkruante dikur Stevan Cvajg. Autori, pastaj, në veprën e tij manifeston dhe thellon misionin e tij krijues, i cili në arritjen e gjakimeve njerëzore, përkon me shtegun e Marathonomakut”.
Botimi i librit “Mahnitja e parë” është përkrahur pjesërisht nga Drejtoria e Kulturës e Komunës së Prishtinës.
Shënime për autorin:
Demë Topalli u lind më 1948 në fshatin Llugë, Komuna e Istogut. Ka kryer studimet për Gjuhë dhe Letërsi Shqipe në Universitetin e Prishtinës. Një kohë të shkurtër ka punuar në arsim, kurse nga viti 1973 në Ndërmarrjen e Revistave që dilnin në kuadër të “Rilindjes”, ku një kohë të gjatë ka kryer punën e lektorit e të redaktorit gjuhësor. Nga gjysma e viteve ’90 dhe pas luftës ka qenë drejtues i kësaj ndërmarrjeje. Është marrë edhe me përkthime. Ka sjellë në shqip një numër esesh dhe tekstesh kritike të autorëve të huaj, si Antoine Compagnon, Harold Bloom, Tery Eagleton, Jury Loman, Charles Berstein etj. Në vitin 2013 ka përkthyer librin teorik “Poetika e postmodernizmit: Historia, Teoria, Fiksioni” të autores së njohur kanadeze Linda Hutcheon-it.
Demë Topalli ka botuar librat poetikë “Vera e ikur” (1972), “Druri i fatit” (1978), “Haber i mirë” (1991) dhe “Sytë që dinë me pa” (2016). Më 1991, në Mitingun e Poezisë në Gjakovë, libri me poezi “Haber i mirë” qe shpallur libër i vitit, kurse për librin “Sytë që dinë me pa”, më 2016 iu dha Çmimi Kombëtar “Ali Podrimja”.
Aktualisht merret me botimin e revistave letrare të traditës “Jeta e re” dhe “Pionieri”. /KultPlus.com
