“Se nuk dua tjetër, vetëm ta marr vesh të vërtetën. Kjo do të ishte drejtësia më e madhe për mua. Vetëm të vërtetën dhe asgjë tjetër! Spse ai fëmijë nuk ka ditur asgjë, nuk i ka bërë keq askujt, as ai, as unë, e as burri”.
23 vjet pas luftës, në mungesë të përgjigjeve, familjarëve u mbetet barra e pyetjeve dhe pikëllimit edhe në varret e të pagjeturve. Besimi i palëkundur se një ditë do të mësojnë për fatin e djalit, të prindit, vajzës, i mban ata të ngushëlluar. E pikërisht, familjet e të zhdukurve kanë nevojë për përgjigje; ndalimi i kërkimit nuk është një opsion dhe nevojat e tyre rëndohen me kalimin e kohës, shkruan KultPlus.
Më 30 gusht në ambientet e Kino ARMATËS, është promovuar edhe libri “Fëmijëri të rrëmbyera: Rrëfime mbi përvojat e fëmijëve në luftë”. “Fëmijëri të rrëmbyera” është libër i rrëfyer nga 10 prindër e familjarë të fëmijëve të vrarë apo të zhdukur në luftë, dhe nga 2 fëmijë të rritur pa prindër si pasojë e luftës së fundit në Kosovë.
Ngjarja u hap me shfaqjen e intervenimit audio-muzikor dedikuar të pagjeturve nga lufta të titulluar ‘The Vanished’ (prodhuar nga forumZFD programi në Kosovë) – me regji të Lum Çitaku, kompozim dhe performim nga Liburn Jupolli, me përcjellje të Arta Jashari në Soprano dhe Edita Pozhegu në recital të poezisë ‘The Vanished’ nga Hans Magnus Enzenberger.
Drejtor ekzekutiv i Qendrës Burimore të Personave të Zhdukur, Bajram Qerkini, përgëzoi gjithë ekipin për punën e madhe që kanë bërë në këtë libër.
“Asnjë pasuri, asnjë dashuri, asnjë sen në këtë botë nuk ka që e gëzon prindin më shumë se fëmija. Nuk ka kush që mundet t’ia jep hakun njerëzor, edukativ, këtij libri, kur shkruhen për më shumë se 1600 persona të pagjetur. Unë i thërras të gjithë njerëzit që të lëshohen një minutë dhe ta shohin se si është t’ia marrin fëmijun nënës prej prehërit, e për ta zbuluar këtë gjë, ju ftoj ta lexoni librin. Ky libër nuk do të vdesë kurrë”, ka thënë Qerkini.
Libri ‘Fëmijëri të rrëmbyera’ është realizuar nga forumZFD programi në Kosovë dhe Qendra Burimore për Persona të Zhdukur, me mbështetje përmes fondeve të Ministrisë Federale Gjermane për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (BMZ) dhe Ambasada Zvicerane në Kosovë.
Ndërkaq, Nehari Sharri, si Drejtor i forumZFD programi në Kosovë, uroi mirëseardhje për të gjithë të pjesëmarrësit në këtë promovim dhe falënderoi gjithë familjarët që ndihmuan në realizimin e këtij libri.
“1024 fëmijë janë vrarë gjatë luftës së fundit në Kosovë, ndërsa 109 prej tyre janë rrëmbyer ose janë të zhdukur. Për gjithë këtë numër, janë mbajtur vetëm tri gjykime për krime ndaj fëmijeve, përtej vrasjeve. Përkundër numrit të madh, fëmijët karakterizohen si viktima pasive dhe rrallë herë kanë qenë të inkuadruar në procese që lidhen me të kaluarën. Në këtë libër përfshihen 12 rrëfime, ku jemi munduar që të kontriboujmë në diskutime kolektive për përfshirjen e këtyre rrëfimeve”, thotë ai.
Ndërkaq, në një panel të përbërë nga hulumtuesja në fushën e të drejtave të njeriut dhe të drejtësisë restorative, aktiviste dhe feministe, Nora Ahmetaj, bashkë me Dr. Mimoza Shahini, specialiste e psikiatrisë së fëmijëve dhe adoleshentëve, dhe ligjëruese ne kolegjin AAB dhe Universitetin e Prishtinës; dhe Korab Krasniqi, forumZFD programi ne Kosovë, diskutuan nën moderimin e Dr. Linda Gusia, Sociologe dhe Profesoreshe ne Universitetin e Prishtinës, se sa e nevojshme është dokumentimi i këtyre vuajtjeve të vazhdueshme, duke thirrur në kërkim të drejtësisë, gjë e cila mungon që 23 vite.
Dhimbja nuk ndalet kurrë dhe shpresa i jep rrugë dëshpërimit kur ne jemi në errësirë, duke mos ditur vendndodhjen e të dashurve tanë. Megjithatë, familjet e prekura nuk dorëzohen pa marrë parasysh sa ju kushton dhe kjo dëshmohet më së miri në librin “Fëmijëri të rrëmbyera”. /KultPlus.com
Në 15-vjetorin e vdekjes u përkujtua aktori i njohur i filmit dhe teatrit, Faruk Begolli.
Në një mjedis me shumë artdashës vepra, jeta dhe kontributi i Faruk Begollit u cilësuan tejet të rëndësishme për filmin dhe teatrin në Kosovë.
Në këtë ngjarje morën pjesë këshilltari i ministrit të MKRS-së, Liburn Jupolli, sekretari i MKRS-së, Bislim Bislimi, drejtori i Teatrit Kombëtar të Kosovës, Kushtrim Sheremeti, regjisorë të filmave dhe aktorë.
Këshilltari i ministrit Çeku, Liburn Jupolli në fjalën e tij ka thënë se Faruk Begolli ishte një prej figurave qendrore të zhvillimit të profilit të aktrimit, teatrit dhe kinematografisë në Kosovë, duke theksuar se ai ishte personalitet që dha kontribut të jashtëzakonshëm në arsim për brezat e rinj.
Aktori Faruk Begolli ka studiuar në Akademinë e Filmit dhe Teatrit në Beograd. Ai ishte bashkëthemelues i Degës së Aktrimit në Fakultetin e Arteve të Universitetit të Prishtinës si dhe bashkëthemelues i Teatrit “Dodona” në Prishtinë. Jeta e tij artistike ishte mjaft e pasur me role, kishte luajtur në më shumë se 60 filma.
Në oborrin e Ministrisë së Kulturës sot deri në orën 24:00 do të shfaqen filma në të cilët ka luajtur aktori Faruk Begolli. /KultPlus.com
Të gjithë, përfshirë këtu edhe njerëzit, përfundimisht një ditë duhet të vdesin. Të gjitha gjallesat largohen nga ky planet dhe pranojnë vdekjen, por ata që krijojnë art lënë një trashëgimi që ruhet dhe kujtohet nga brezat e ardhshëm, duke i bërë ata të pavdekshëm. Vetëm arti dhe veprat njerëzore që i veçojnë individët si të lartë apo të ulët në jetën e tyre janë të përjetshme në këtë vend. I tillë është edhe rasti i regjisorit, profesorit dhe artistit, Bekim Lumi, i cili u përkujtua në katër vjetorin e vdekjes së tij me ekspozitën “U artësofshi”, e cila në koncept ka artin unik teatror të Lumit. Ekspozita u hap mbrëmë në Lapidariumin e Muzeut Kombëtar të Kosovës, ku miq, familjarë e artdashës u bënë bashkë që të kujtojnë, siç e bëjnë tradicionalisht, edhe një herë tjetër Lumin, shkruan KultPlus.
Përgatitjet për hapjen e ekspozitës kishin nisur prej kohësh, por planet nuk po shkonin ashtu siç duhej, për shkak të motit, i cili në bipolaritet ekstrem ndryshonte nga minuta në minutë. Në momentin që njerëzit po përgatiteshin të uleshin jashtë në amfiteatrin e Lapidariumit, filloi të bjerë shi. Mirëpo, shiu i verës, i cili mbi të gjitha na freskon të gjithëve, u ndal dhe ekspozita nisi siç ishte planifikuar që në fillim.
Ndihmës-kuratori dhe aktori i njohur, Afrim Muçaj, bëri hapjen e kësaj ekspozite, me ç’rast edhe pati një fjalë hyrëse.
“U Artësofshi, ishte shprehja më e dashur e Lumit, prandaj me këtë titull në shënimin e përvjetorit të vdekjes së tij po e hapim edhe këtë ekspozitë të kuruar nga artisti Mentor Berisha”, thotë Muçaj, i cili ftoi dramaturgun dhe kritikun e artit, Arian Krasniqi për një fjalë rasti.
“Vdekja e hershme e regjisorit të teatrit, profesorit dhe artistit, Bekim Lumi (1966-2018), para katër vjetësh, nuk ishte fundi i lojës me jetën dhe teatrin e tij. Siç do ta thoshte shumëkush, vdekja fizike e një artisti është përjetësi dhe shenjtëri, njëkohësisht. Prandaj, që nga ndarja fizike e tij nga kjo botë, kujtimi dhe malli për të nuk zvetënohen. Përkundrazi! Çdo përvjetor i vdekjes së tij është më i veçantë se tjetri, sepse, testamenti krijues artistik i Bekim Lumit është i disallojshëm: shfaqje të jashtëzakonshme teatrore, poezi, shkrime e botime diskursive, e deri te këngët e tij. Për këtë dhe shumë arsye të tjera, jeta dhe vepra e këtij artisti nuk mund të përthekohet me vetëm një ngjarje përkujtimore. Kujtesa për të dhe veprën e tij meriton të jetë e vazhdueshme, sepse ai me artin e tij foli gjithëkohshëm, edhe për brezat, që do të vijnë pas nesh”, thotë Krasniqi.
Ai tregon se në vargun e përkujtimeve për Lumin, ky vit shënon një veçanti të theksueshme.
“Kjo ekspozitë përmban fotografi të përzgjedhura me kujdes dhe kreativitet nga ana e kuratorit. Në thelb të ekspozitës qëndron koncepti për artin unik teatror të Lumit. Fotografitë nuk janë kronologji e jetës dhe veprës së Bekimit, përkundrazi, konceptualisht qëndrojnë mbi idenë e përshfaqjes vizuale, jo vetëm të shfaqjeve teatrore, por edhe të procesit krijues laboratorik, që Lumi e kultivoi, ndër vite, me aq pasion”.
Krasniqi shton se imazhet e sjella këtu reflektojnë një pasqyrim më besnik të krijmatrisë unike dhe të botës artistike të Bekim Lumit.
“Fotografitë e shfaqjeve kapin momentet më të veçanta dhe më kulmore të situatave dramatike, të ekspresivitetit aktorial dhe gjetjeve kreative regjisoriale. Po ashtu, fotografitë e procesit krijues përjetohen si gërmim në thellësinë laboratorike të krijimtarisë së Lumit. Ngjajshëm si në hulumtimet arkeologjike, sa më thellë të gërmohet aq më shumë do të mahnitemi me thesarin artistik e krijues të tij. Këto fotografi dhe shumë të tjera, të pa ekspozuara, e përafrojnë imazhin për profilin krijues të Bekim Lumit si regjisor teatri”.
“U artësofshi!”, është thirrja e kumbueshme e Lumit artist. Këtë thirrje, në formë klithjeje e urate, njëkohësisht, e ndjejmë edhe ne sot! Po, sepse është testamenti i Lumit qiellor”, përfundon dramaturgu.
Liburn Jupolli në kuadër të Ministrisë së Kulturës, adresoi disa fjalë rreth krijmtarisë dhe punës së Bekim Lumit ndër vite.
“Nuk mund të flas vetëm në cilësinë e këshilltarit për të ndjerin Bekim Lumi, për arsye se edhe vetë kam pasur rastin që të jem bashkëpuntor i tij i afërt dhe të ndjej atë energjinë “solare” që e ka pasur për gjithë artin. Fillimisht do të doja që të adresoja si fakt veprimtarinë e tij që është shumë me rëndësi edhe në nivel shtetëror por edhe gjithë trashëgimisë tonë kulturore. Veprimtaria e tij jo vetëm shfaqet, por edhe gjithë procesi i tij, ku kemi rastin ta shohim në këtë ekspozitë, është një shembull vetë figura e Bekim Lumit se si dokumentohet edhe procesi i punës. Në njërën prej shfaqjeve më shumë se gjashtë muaj më ka rastësis që të jem si bashkëpunëtor në kompozim dhe e kam parë se sa shumë i ndjeri e ka dashtë procesin. Ministria e Kulturës do të vazhdojë që të mbështesë të gjitha organizimet e tilla që e shtyjnë përpara dokumentimin e figurave tona artistike, specifikisht Bekim Lumin me tërë pasionin e tij për artin dhe për trashëgiminë tonë shpirtërore”, përfundon ai.
Ndërkaq, kuratori Mentor Berisha, me emocione në fytyrë falënderoi të gjithë të pranishmit për prezencën e tyre.
“Faleminderit që jeni të pranishëm në hapjen e kësaj ekspozite në nderim të Bekim Lumit. Unë vërtet jam shumë i gëzuar që jam kurator i kësaj ekspozite. Kemi përzgjedhur 10 shfaqje të tij e materiale të tjera të veçanta. Kur ke parasysh edhe kur ke pranë vetes një art shumë dimensional si të Bekim Lumit, vërtetë është vështirë që të bësh përzgjedhjen e tyre, sepse secila shfaqje meriton që të ketë një ekspozim në vete. Por në anën tjetër, të gjitha këto që ne i kemi përzgjedhur për shkak të një arti kaq unik të Lumit, funksionojnë si tërësi. Puna ime duhet të prezantohet në ekspozitë”, thotë ai mes tjerash, duke kujtuar edhe një herë krijmtarinë e jashtëzakonshme të Lumit.
Në një prononcim për KultPlus, e mbushur me emocione dhe me lot në sy, Drita Lumi, kujton kohën e momente të ndryshme që ka kaluar së bashku me Bekimin nëpër vite, përfshirë këtu edhe shfaqjen e saj më të preferuar.
Dashuria për teatrin, e pranishme çdo herë
“Bekimi qysh në fëmijërine e hershme ka tregu shumë talent për teatrin. Ai edhe në jetën e përditshme ka qenë gjithmonë artist. Bekimi ka qenë një djalë i saktë, i zellshëm e punëtor qysh si fëmijë, ka qenë shumë preciz. Nuk mendoj që ai ka qenë ndryshe në jetën artistike dhe ndryshe në familje. Mund të them padyshim që Bekimi ndoshta edhe ka lindur artist”.
Shfaqja e preferuar e Dritës sipërfaq talentin e madh të artistit
“Shfaqja më e preferuar. Kur unë e kom vetë se cila shfaqje është e preferuar, ai ka thënë sikur gishtat e dorës. Por për mua më së shumti më pëlqen shfaqja “Nëna dhe fëmija”, kur e kam parë atë shfaqje kam mbetur shumë e impresionume, e prekur, pasi në thelb ka qenë një shfaqje që prek abortin, fëmijët jetim dhe në përgjithësi i ka dhënë kuptim asaj që artistët klithin dhe çojn procese sociale e politike, gjë që Bekimi e ka bërë në çdo shfaqje të tij”.
Msheftësia e “poemës” së Lumit
“Bekimi ka shkruar poezi si i vogël. Ndoshta ka qenë 10-12 vjeç kur vendosëm që të shkruajmë një poemë, ne po prisnim që ai ta shkruante dhe në atë kohë ne lexonim gjëra të ndryshme sikurse milingonat, shpezët e ndryshëm e gjëra të tjera. Unë i thash atij, Bekë boll e zgjate”, ai mu përgjigj “Jo jo, deri sa ta mbyti milingonën, nuk e përfundoj këtë poemë”. Bekimi ka qenë krijues, ka shkruar si fëmijë, ka bërë regji të ndryshme në klasë. Ai çdo gjë që gjente në shtëpi, mbulesë, kapare ose kapela të ndryshme, ato i ka bërë rekuizita dhe ia ka dhënë shokëve e shoqeve për të bërë shfaqje. Ka bërë shfaqje në klasë, prandaj Bekimi jo rastësisht ky që është, me të vërtet ai ka treguar talent gjithnjë, kjo është e vërteta për Bekimin”.
Shumë artistë kërkojnë të krijojnë diçka që i lëviz emocionalisht njerëzit e tjerë, dhe kështu arti është (për ta) një formë bisede në të cilën ata bëjnë një propozim ose bëjnë një pyetje dhe i takon shikuesit të përgjigjet.
Të punosh me “Lumin”
Në një prononcim të shkurtër për KultPlus, Muçaj shpjegoi se si është eksperienca e punës me Lumin.
“Unë kam punuar dy shfaqje me Bekën, “Këmishën e Gjakut” në 2010 dhe shfaqjen e fundit të tij, “arturo ui” në vitin 2018-të. Padyshim që për mua është kënaqësi e madhe dhe jam i lumtur që sot i kemi ekspozuar, fotografitë e rekuizitat që unë personalisht i kam pasur në dorë në vitin 2010. Janë emocionuese kur i shoh e kur i preki këto rekuizita. Më rikthen në kohë dhe më kujton gjithçka, mënyrën se si i kemi përdor e shumë të tjera”.
Ikja e Lumit, varfëroi gjithë Ballkanin
“Në përvjetorin e tij të vdekjes po shoh shumë zbrazëti dhe jam i mërzitur që nuk e kemi në mesin tonë dhe nuk i kemi këto lloj shfaqjes që i shohim në fotografi sonte. Jam i mërzitur që nuk i kemi aktive nëpër teatrot e Kosovës. Unë mendoj që Ballkani në përgjithësi është shumë i varfër prej artistëve, sidomos prej nivelit të Bekimit, e ka varfëru shumë skenën kulturore e teatrore ikja e tij. Ai ka punuar në Kosovë kryesisht, por edhe në Gjermani një kohë. Shfaqjet e tij kanë udhëtuar në Ballkan e në Evropë. Unë personalisht mendoj që jemi të varfur edhe si shtet kulturalisht me mos-prezencën e shfaqjeve të Lumit në arenën ndërkombëtare”.
Bekim Lumi, i njohur zakonisht si “Lumi”, la një numër të madh shfaqjesh pas tij, por më së shumti do të mbahet mend për punën e tij mjeshtërore teatrale, e cila e ngriti në pavdekësi. Artistët dhe puna e tyre janë pjesë e përhershme e njerëzimit. /KultPlus.com
Të punosh vepra arti është gjë shumë e vështirë, e të kesh një kohë të limituar për ta bërë një gjë të tillë, shpesh herë është edhe e pamundur. Megjithatë, ekspozita e sivjetme e Kosovës “The Monumentality of the Everyday” nga artisti Jakup Ferri në Bienalen e Artit 2022, u paraqit me shumë sukses dhe madje u mirëprit shumë mirë nga gjithë vizitorët aty, duke u përshkruar si diçka që frymëzon lumturi, optimizëm dhe shpresë, shkruan KultPlus.
Mënyra e vetme dhe vendi i vetëm për të marrë një kopje falas të librit “The Monumentality of the Everyday” ishte pikërisht sot në Kino Armata, kur edhe ekipi i Kosovës në Pavijonin e Venedikut u mbledhën bashkë për të ndarë mes tjerash përvojën e tyre në këtë Bienale.
Ekspozita e kuruar nga Inke Arns është një instalim i veprave të Jakup Ferrit, si piktura, qëndisje dhe qilima, të cilat i gjeni të prezantuara në librin e ekspozitës të dizajnuar nga Diellza Veliqi dhe Lira Gjikolli.
E para për të marrë fjalën ishte komisionerja e pavijonit, Alisa Gojani, e cila hapi edhe këtë ngjarje dhe pati disa falënderime për ekipin që e bënë të mundur realizimin me shumë sukses të kësaj ekspozite.
“Ne besojmë se kjo është një mënyrë shumë e mirë për të paraqitur punën tonë dhe atë se çfarë kemi bërë në Bienale. Ne kemi këtu zyrtarë nga Ministria e Kulturës, zyrtarë nga Qeveria dhe gjithashtu edhe artdashës të tjerë të pranishëm, të cilët i falënderojmë shumë”, thotë ajo mes tjerash.
Liburn Jupolli – Këshilltari politik i Ministrit të Kulturës, u shpreh shumë krenar për të arriturat e Kosovës në kulturë këtë vit dhe jo vetëm.
“Kemi nderin që si Kosovë, si Ministri e Kulturës të prezentohemi këtë vit në Bienalen e Artit 2022 nga një artist shumë i veçantë siç është Jakup Ferri. Puna e tij e paraqet një pjesë shumë interesante dhe të veçantë nga pjesa e pas-luftës. Sot do të shohim këtë punë të ndërthurur në një libër, një ekip shumë, shumë punues që kanë bërë të mundur edhe realizimin e kësaj ekspozite. Dua të falënderoj gjithë njerëzit që prezantuan Kosovën në mënyrën më të mirë të mundshme. Ministria e Kulturës qëndron mbrapa shumë aktiviteteve të ndryshme artistike e kulturore, siç është edhe “Manifesta 14″, e ky event le të jetë një monumentum tjetër i një viti kulturor këtu”, thotë ai.
Gojani edhe një herë tjetër, e ftoj me shumë kënaqësi kuratoren Anke Arns, për të ndarë përvoja të ndryshme rreth asaj se çfarë është biseduar, punuar e kaluar nëpër punimin e kësaj ekspozite.
Arns, rikujtoi fillimisht momentin kur edhe ka kontaktuar me Ferrin, ajo fillimisht hezitoi 3 sekonda kur ky i fundit i kërkoi që të jetë kurator i saj.
“Unë kam kontaktuar në dhjetor me Jakup Ferrin dhe më pas jemi pajtuar që të shkojmë bashkë. E kemi përgatitur konceptin dhe kemi hyrë në garë. Ajo se çfarë e bën më interesant këtë rrugëtim është koha e limituar që kemi parë. Gjithçka që ju po shihni këtu, është ndërtuar nga janari në prill, pra, një periudhë e shkurtër kohore”, thotë ajo.
Kuratorja e Pavijonit të Kosovës vazhdon të tregojë edhe histori të tjera, derisa një prej më të veçantave është kur ka takuar një të huaj dhe ka pyetur për vendin.
“Në hapësirën e ndarë për ne, kishim vizitorë të shumtë, e një prej tyre më pyeti se cili shtet është ky? Unë nuk hezitova t’i tregoj që është Kosova dhe ai u habit kur e mësoi një gjë të tillë. E njihte Kosovën si shtet, por nuk ishte mësuar që të shihte gjëra me kaq shumë ngjyrë dhe kaq shumë shpresë në to”.
Siç njofton ajo, shumë njerëz erdhën për të parë nga afër pavijonin e Kosovës dhe ekspozitën e Jakup Ferrit, pasi u ndjen shumë rehat në të.
Arns e përshkroi si një rrugëtim fantastik prezantimin e Kosovës në Bienalen e Artit 2022, duke ftuar të pranishmit që të marrin nga një libër, kopja e vetme që jepet.
Koordinatori i Pavijonit të Kosovës, Engjëll Berisha, ka thënë për KultPlus që një prej pikave kryesore të një Pavijonit është gjithmonë edhe katallogu që bëhet.
“Ka dalë një katallog tepër i bukur dhe kemi dashtë që t’i shpërndajmë edhe këtu librat, pasi kemi pasur dëshirë që shumë njerëz të marrin nga një kopje. Është një periudhë shumë e shkurtër që realizohet puna dhe përzgjedhja e ekipit zakonisht bëhet nga vetë artisti”, njofton Berisha.
Ai gjithashtu ndanë edhe përvoja nga turistët që kanë vizituar Pavijonin e Kosovës aty.
“E kemi pa shumë të veçantë pjesën ku një numër i madh i njerëzve vijnë me u relaksu, me u shtri pak e kështu me radhë. Si diçka që ndodhë rrallë, njerëzit që kanë ardhur aty, e kanë komentuar ekspozitën si shumë pozitive dhe që po i bën të ndjehen më mirë”, shprehet Berisha.
Ndërkaq, shumë prej të pranishmëve u mblodhën në radhë për të marrë librin “The Monumentality of the Everyday”, i cili përpos dizajnit të bukur që pati, brenda kishte edhe vepra të artistit Jakup Ferri. /KultPlus.com
Në kuadër të Festivalit Dam, mbrëmë u jetësua figura e multiinstrumentistit Shaqir Hoti, i cili me interpretimin muzikor dhe kompozimin e krijimeve të muzikës tradicionale shqiptare, ndërtoi skenën muzikore të Kosovës, duke krijuar kështu një identitet kulturor që do të mbahet mend për shndërrimin e instrumentit të Okarinës në jetë, shkruan KultPlus.
Në natën e katërt me radhë të këtij festivali në Kino Armatë është transmetuar dokumentari “Okarina e Runikut” si dhe është promovuar libri i autores Rreze Kryeziu-Breznica, “Mes kërshërisë dhe dashurisë për muzikën” në fjalët e Shaqir Hotit: Udhërrëfyes për ndërtimin dhe interpretimin e instrumenteve popullore frymore.
Shaqir Hoti me mjeshtërinë e tij në veglat muzikore ka lënë një trashëgimi të jo vetëm vlerave kulturore por edhe etnografike, e që këto vlera do të trashëgohen brez pas brezi. Me instrumentet e tij ai ka takuar frymën, ajrin dhe erën për të komunikuar me gjuhën e muzikës. Kjo figurë e jashtëzakonshme ka gdhendur një krijimtari të papërsëritshme që do të mbahet mend shumë gjatë.
Libri “Mes kërshërisë dhe dashurisë për muzikën” konsiderohet të jetë një pasqyrim i jashtëzakonshëm i veglave frymore muzikore popullore. Autorët e këtij udhëzuesi, njëri në rolin e muzikologut dhe tjetri si njohës dhe performues i jashtëzakonshëm i tyre, me anë të secilit instrument të zgjedhur në këtë botim sigurojnë një përmbledhje të ekuilibruar historike të filleve dhe zhvillimit të folklorit muzikor shqiptar. Ndërsa, e veçanta e këtij udhëzuesi mendohet të jetë prezantimi i detajuar i ndërtimit dhe përdorimit të instrumenteve, paralelisht duke shfrytëzuar të gjitha mundësitë teknike të tyre, duke i reformuar e përsosur ato si evidentim i dinamizmit të cilin e posedon folklori muzikor në tërësi.
Diskutimi në hapësirën e Kino Armatës u zhvillua mes anëtarëve në panel si: autorja e librit, Rreze Kryeziu-Breznica, kompozitori Valton Beqiri, kompozitori Librun Jupolli dhe aktori Fatmir Spahiu.
Fillimisht, ishte kompozitori Valton Beqiri ai e cili nisi këtë diskutim duke theksuar karakteristikat e veçanta të Shaqir Hotit, e që sipas tij janë shumë të rralla.
“Jam shumë i nderuar që sot kemi botimin e një kolege shumë energjike e cila shpresoj që do të vazhdojë me këtë ritëm dhe shpresoj që do të ketë edhe raste të tjera të promovimeve të punës dhe krijimtarisë artistike dhe shkencore të jetës. Në historinë tonë muzikore njihen shumë njerëz të cilët kanë qenë të njohur si kompozitorë, instrumentistë, interpretues por janë të rrallë njerëzit të cilët kanë deshifruar shumë gjëra. Mendoj që përveç këtyre karakteristikave, baca Shaqë ka edhe një vlerë më të madhe sepse ka qenë edhe ndërtues i instrumenteve. Pra, ka qenë një njeri i cili përveç njohurive që i ka pasur e dashurisë ndaj muzikës, ka tentuar që ato t’i interpretojë në natyrën sa më autoktone”, thotë Beqiri.
Sipas tij, Shaqir Hoti ka trajtuar veprat dhe përpunimet si komponentë universal dhe gjithmonë i ka veçuar komponentët e folklorit si dhe ato më të vlefshmet të trashëgimisë tonë kulturore.
“Pothuajse të gjithë popujt në botë kanë trashëguar instrumente primitive muzikore të cilat i kanë dhënë rëndësi muzikës. Kanë qenë të paktë instrumentistët të cilët janë marrë me punën e instrumenteve frymore. Me këtë rast e shohim vlerën e madhe që ka pasur puna e bacës Shaqë, dhe kjo vlerë është edhe më e jashtëzakonshme dhe më e veçantë. Ai ka përdorur materiale origjinale me prodhimin e instrumenteve muzikore të cilat pak a shumë japin informatë rreth historisë sonë dhe tingujt autokton. Njëherazi ai ka eksperimentuar edhe me materiale të ndryshme duke marrë përveç argjilës, edhe drurin e tjera materiale, për të pasur një gamë sa më të madhe të ngjyrave të përfituara nga instrumente të ndryshme”, thotë ai.
Ai tutje përmend edhe imagjinatën e jashtëzakonshme të Shaqir Hotit, nëpërmjet së cilës ai ka krijuar dhe dizajnuar forma dhe modele të ndryshme të instrumenteve, duke fituar kështu tinguj unik me secilin instrument.
“I gjithë ky kontribut nuk mbetet i harruar, por mbetet një histori e çmuar e model i dashurisë për artin dhe për vlerat muzikore. Me përmbledhjen e intervistave dhe rrëfimeve të bacës Shaqë në këtë libër, përvoja e tij personale në rrugëtimin e instrumenteve muzikore me prova, me fakte, me shënime të sakta, do të mbetet e evidentuar dhe e mbrojtur përmes këtij libri që do të mbetet si një udhëzues jo vetëm për të gjithë të interesuarit për punimin e veprave muzikore por edhe për të gjithë muzicientët dhe artdashësit”, përfundon Beqiri.
Kurse, kompozitori Liburn Jupolli ka cilësuar Shaqir Hotin si një katalist i cili nxit botime të reja vazhdimisht.
“Trashëgimitë që janë lënë pas nga Shaqir Hoti janë masive. Janë mbi 2000 instrumente dhe mbi 11 lloje të ndryshme të Okarinave të formateve të ndryshme, pra ne e shohim një lloj ruajtje të flakës sepse ai nuk është mjaftuar me gjetjen e Okarinës dhe sjelljen e versionit që e ka parë në ekzemplarë të ndryshëm, por ai ka vazhduar t’i zhvillojë ato. E njëjta ka ndodh edhe me fyejt e ndryshëm me të cilat ka punuar dhe të cilat ai i ka në numër të ndryshëm që i ka zhvilluar. Pra, unë kam menduar shumë gjatë dhe vazhdoj të mendoj për Shaqir Hotin dhe punën e tij”, thotë Jupolli.
Sipas tij, Shaqir Hoti është katalist.
“Shaqir Hoti është një personalitet i cili në mesin e të gjithë krijimtarisë që e kemi në folklor, personaliteti i tij katalizon edhe nxit njerëz të tjerë. Ai nxit botime të reja pa ndalë. Kjo pa dyshim nuk është botimi i fundit që do të bëhet për Shaqir Hotin”, përfundon ai.
Ai tutje thotë se është me rëndësi që të dallohen këto lloje të personaliteteve që janë në krejt skenën tonë muzikore dhe artistike sepse puna e këtyre njerëzve konsiderohet si anomali, për shkak se vazhdon pavarësisht vdekjes së tyre.
Gjithashtu, autorja e këtij libri, Rreze Kryeziu-Breznica ka përmendur faktin se ky botim i dedikohet personalitetit të jashtëzakonshëm të Shaqir Hotit.
“Është padyshim që është një kënaqësi e madhe për mua që sonte të jam bashkëautore në këtë promovim. Ajo se çka fillimisht mund të them është se në këtë karrierën time të vogël, ky ishte një nga proceset më të bukura që kam realizuar ndonjëherë deri më sot. Botimin të cilin sot po e promovojmë nuk është vetëm promovim ose pasqyrim i detajuar i instrumenteve popullore frymore, por po ashtu ky botim i dedikohet një personaliteti të jashtëzakonshëm i cili dallohej si interpretues, punues, hulumtues i veglave muzikore dhe krijues, duke u shndërruar kështu në një fenomen të papërsëritshëm për ne”, thotë Kryeziu-Breznica.
Sipas saj, ishte një rrugëtim i gjatë e aspak i lehtë dhe padyshim që ajo nuk do të ia dilte pa ndihmën e mbështetjen që e ka fituar kur edhe është iniciuar në fillim ky proces.
“Për mua ka qenë me të vërtetë një privilegj që më ka ardhur kështu papritmas që të merrem fillimisht me realizmin e një dokumentari mbi njohjen e artefakteve më të rëndësishme e që për publikun e gjerë e sidomos për komunitetin artistik muzikor, në vëmendje e ka sjell Shaqir Hoti. Pra, dokumentari është i menduar për këtë artefakt të rëndësishëm por natyrisht që ky të vihet në pah, do të ishte e pamundur pa shfaqjen dhe paraqitjen e bacës Shaqë”, thotë Spahiu.
Sipas tij, ky është një dokumentar me një buxhet jashtëzakonisht modest por me përmbajtje të një dashurie të madhe.
“Ajo se çka vlen të theksohet është fakti se xhirimi i këtij dokumentari ka zgjatur diku rreth mbi dhjetë viteve. Pra ka pamje nga një punëtori e vjetër e bacës Shaqë dhe ka intervista që janë realizuar kohëve të fundit. Për nga përmbajtja, dokumentari ka një jetëgjatësi dhe një narrativë interesante në krahasim me dokumentarë të tjerë. Personalisht do të dëshiroja që edhe unë në cilësinë e producentit por edhe gjithë akterëve të tjerë, që këtë dokumentar ta trajtojmë si një lloj hyrjeje në një dokumentim më të gjatë e më të madh edhe të punës të bacës Shaqë por edhe të një lufte për të kërkuar artefakte tona e sidomos ato që na bëjnë krenar”, thotë ai.
Ai tutje tregon se gjithmonë ka pasur një dëshirë të madhe që ai të bashkëbisedoj me bacën Shaqë, përmes profesorëve të tjerë.
“Ka qenë e pashmangshme të mos e njoh bacën Shaqë por gjithmonë kur i kam parë intervista e dokumentarë të tjerë, kam pas përshtypjen që instrumentet e tij kanë një aheng të tyre sepse kur i shpjegonte vetë baca Shaqë, të krijohej përshtypja se ato kanë jetë dhe me mbylljen e derës dhe fikjen e dritave, fillon një jetë e tyre”, përfundon Spahiu.
Okarina është instrumenti i vetëm muzikor i periudhës së neolitit, i zbuluar në regjion. Përmes këtij dokumentari konsiderohet se pasqyrohen vlerat arkeologjike, muzikore dhe artistike të këtij instrumenti dhe njëherësh pasqyrohet pasioni i instrumentistit Shaqir Hotit dhe përkushtimi i tij në studimin dhe ndërtimin e Okarinës. Puna e tij riktheu interesimin e të rinjve dhe opinionit për vlerat e këtij instrumenti si dhe sensibilizoi shoqërinë për rëndësinë e ruajtjes së trashëgimisë sonë kulturore dhe shpirtërore. Ky instrument, së bashku me shumë artefakte tjera ende nuk janë kthyer në territorin e shtetit të origjinës – Kosovës.
Libri “Mes kërshërisë dhe dashurisë për muzikën” është botimi i parë i shtëpisë botuese “Kukuzeli”, shtëpi kjo që do të merret ekskluzivisht me botimin e literaturës muzikore. / KultPlus.com
Për nder të Ditës Botërore të Vallëzimit, mbrëmë Teatri Kombëtar i Kosovës mirëpriti një ceremoni festive e cila mblodhi rreth vetes një numër të madh të artdashësve dhe një numër të madh të balerinave të vogla të cilat për këtë ditë po shpërndanin fotografi tejet të bukura të artit të baletit që vinin të shtypura në formën e kartolinave për të pranishmit, shkruan KultPlus.
29 prilli festohet si Ditë Ndërkombëtare e Vallëzimit pasi që në këtë datë në vitin 1727 lindi veprimtari i baletit bashkëkohor, Zhan-Zhorzh Nover.
Që nga viti 1982, çdo vit nëpër botë mbahen shfaqje në të cilat loja dhe vallëzimi janë gjuhë universale me mision t’i afrojë dhe miqësojë njerëzit. E kjo më së miri u dëshmua edhe mbrëmë me pjesëmarrjen e miqve artdashës të cilët shkrepnin fotografi nga çasti në çast, për të festuar këtë ditë të veçantë që iu dedikua atyre dhe jo vetëm.
Në këtë ceremoni i pranishëm ishte edhe drejtori i Baletit Kombëtar të Kosovës, Sinan Kajtazi i cili përkujtoi ata që më nuk janë në mesin tonë fizikisht, për kontributin e tyre dhe pasurimin e vlerave të vallëzimit në vendin tonë.
“Vallëzimi është gjuha më universale e komunikimit në mes të njerëzve dhe si i tillë e zë një vend të rëndësishëm në traditën shpirtërore dhe intelektuale tek i gjithë populli. Baleti Kombëtar i Kosovës tash e 50 vite ka dhënë kontributin e vet në pasurimin e kësaj tradite ku përmes punës së palodhshme të balerinëve tanë, bashkëpunimeve me artistë nga e gjithë bota, shfaqjeve artistike të dhëna në vend e në qendra të ndryshme të Evropës, pashmangshëm është bërë pjesë e nevojës sonë kolektive por edhe pjesë e vlerave universale botërore të vallëzimit dhe kjo dëshmohet më së miri përmes faktit që BKK që nga viti 2014 është anëtarësuar në Këshillin Ndërkombëtar të Vallëzimit, organizatë kjo me seli në UNESCO”, thotë Kajtazi.
Sipas tij, duke shfrytëzuar këtë ditë dhe moment të veçantë, ai falënderoi të gjithë ata që janë dhe nuk janë në mesin e tyre fizikisht, për kontributin e tyre për pasurimin e vlerave të vallëzimit në vendin tonë.
“Mirënjohja ndaj tyre përveçse na nderon, shërben si model për gjeneratat e reja të kërcimtarëve të cilët kanë talentin dhe dëshirën për të nisur rrugën e vështirë por edhe të bukur të kërcimit. Në fakt, mirënjohja, falënderimi dhe motivimi i atyre që merren me gjininë e bukur të vallëzimit, në këtë rast, Baletit, është edhe qëllimi i shërbimit të Ditës Botërore të Vallëzimit që prej vitit 1982”, përfundon Kajtazi.
Ndërsa, këshilltari i ministrit të Kulturës, Librun Jupolli, tha se tashmë është bërë ndarja e lokacionit për ndërtimin e Teatrit të Operës dhe Baletit ku komuniteti i muzikës dhe në veçanti ai i Baletit, do të kenë ndërtesën e tyre të dinjitetshme e të shumëpritur.
“Dita Ndërkombëtare e Vallëzimit është festë botërore e cila është nisur nga komuniteti i vallëzimit të institutit ndërkombëtar të teatrit, partneri kryesor i arteve skenike të UNESCO-s, dhe si i tillë festohet tashmë për çdo vjet. Të dhënat më të hershme historike që tregojnë për origjinën e vallëzimit janë pikturat e shpellave në Indi që datojnë rreth vitit 8000 p.e.s. e po ashtu evidencë të tillë të vallëzimit gjejmë edhe në pikturat egjiptiane të cilat paraqesin vallëzimin rreth 3300 vite p.e.s. Baleti dhe gjegjësisht vallëzimi është gjuha e trupit tonë dhe shprehja më direkte që e kemi si qenie. Gjuha e trupit të një populli dhe kapaciteti shprehës trupor i një vendi, njihet më së miri nga valltarët e vet. Akterët tanë të profilit të vallëzimit dhe kontributi i tyre profesional janë shprehja më e lartë e fisnikërimit të shpirtit përmes lëvizjes”, thotë Jupolli.
Sipas tij, sot Kosova dhe mbarë kultura e profilit të vallëzimit njeh një histori me lëvizje që nga shekulli i njëzet me Baletin e parë kosovar ‘Sokoli e Mirusha’ nga kompozitori Akil Mark-Koci pastaj me zhvillime të tjera përgjatë shekullit njëzet ku kompozitorët vazhdojnë me kompozime të tjera të baleteve të reja.
“Në shekullin njëzet e një, po ashtu njohim edhe kompozime të baletit modern dhe produksione të tjera të ngjashme. Vallëzimi sot në Kosovë njeh edhe zhvillime të shumta në edukim dhe pedagogji të cilat padyshim që do të sjellin frytet e veta për gjeneratat e reja dhe të lartësojmë më lart, artin e lëvizjes në vendin tonë. Këtë herë, Dita Ndërkombëtare e Vallëzimit koincidoi me një lajm shumë të mirë, pra me ndarjen e lokacionit për ndërtimin e Teatrit të Operës dhe Baletit ku komuniteti i muzikës dhe në veçanti ai i Baletit, do të kenë ndërtesën e tyre të dinjitetshme të shumëpritur e shumë merituar. Shumë shpejt vazhdojmë me konkursin arkitektonik ndërsa faza pasuese do të kryhet me efikasitet e cilësi deri në inaugurimin e ndërtesës”, përfundon Jupolli.
Ai tutje foli rreth veçantisë së 50 vjetorit të Baletit Kombëtar të Kosovës dhe si rast ky i veçantë, është konsideruar të jetë i rëndësishëm për t’i kujtuar sakrificat për këtë profil të cilat janë bërë që nga shekulli njëzet me gjeneratën e të ndjerit, Abdurrahman Nokshiqi e gjerë tek vitet pasuese e drejtuesit e tjerë duke përfshirë edhe punën e të ndjerit, Ahmet Brahimaj si dhe punën e palodhshme të trupës artistike.
Pas këtyre fjalimeve, të pranishmit tutje vazhduan brenda sallës së Teatrit Kombëtar të Kosovës për të shikuar dhe rishikuar edhe një herë talentin e BKK-së që lehtazi shfaqej nëpërmjet shfaqjes ‘Romeo dhe Zhulieta’, shfaqje kjo e cila pati ardhur premierë më 25 mars. / KultPlus.com
Sot në Kino Armata është bërë promovimi i dokumentarit “Okarina e Runikut” për nder të një-vjetorit të vdekjes së kantautorit, instrumentistit dhe krijuesit të instrumenteve muzikore, Shaqir Hoti, përcjell KultPlus.
Kështilltari i ministrit të Kulturës, Liburn Jupolli, tha se Shaqir Hoti ishte një prej figurave që arriti ta ngërthente çdo element të folklorit tonë dhe ta jetësonte edhe në kohërat moderne.
“Sot jemi një vit që prej se e humbëm një prej figurave më të mëdha të trashëgimisë tonë muzikore-folklorike, është fjala për figurën e posaçme të muzikës, të ndjerit Shaqir Hoti. Njërin prej personaliteteve që përfaqësonte çdo element të muzikës tonë, që prej punës së tij me instrumente frymore-folklorike, që prej punës së tij si një prej pionierëve të flautit si njëri prej flautistëve të parë në Kosovë. Me punë shumë të zellshme me mbi 180 këngë të kompozuara, me punë të madhe, me bashkëpunime që ngërthenin një mori të bashkëpunëtorëve të të gjitha zhanreve.”, tha Jupolli
“Ai atë e bëri duke e rivitalizuar aspektin e instrumenteve tona folklorike, duke u nisur që nga viti 2010 ku ai e kthy Okarinën e Junikut duke bërë shumë ekzemplarë të këtij instrumenti dhe e bëri atë një simbol të instrumenteve folklorike-frymore të këtij vendi.”, vazhdoi ai.
Pas tij, fjalën e mori kompozitori, Valton Beqiri, i cili thotë se instrumenti muzikor “Okarina” përveç vlerave arkeologjike dhe historike, është i lidhur ngushte me jetën dhe veprën e instrumentistit Shaqir Hoti.
“Ai njihet jo vetëm si instrumentist dhe krijues, por edhe si personaliteti më i rëndësishëm i ruajtjes së traditës muzikore, përmes ndërtimit apo rindërtimit të instrumenteve frymore… Pa dyshim se njëri nga instrumentet që ai ka studiuar dhe ka punuar me pasion të veçantë është edhe Okarina. Dëshira e tij e madhe ishte që këto njohuri t’i përcjellë jo vetëm kolegëve dhe studiuesve, por në veçanti gjeneratave të reja”, thotë Beqiri i cili shton se në periudhën shtator 2019/2020, kishin organizuar nëpër disa shkolla të Kosovës punëtorinë me Shaqir Hotin, ku ai ka shpjeguar historinë e instrumentit, tingujt e instrumentit dhe bashkë me këta fëmije ka punuar prej argjilës në murin e madh të okarinave e që nga kjo periudhë datojnë edhe xhirimet në këtë dokumentar.
Pas këtij fjalimi, u promovua edhe dokumentari për Shaqir Hoti, ku paraqiste vetë instrumentistin e ndjerë duke krijuar instrumentin e Okarinës./ KultPlus.com
Sot interpretohet premiera shqiptare e veprës së Librun Jupullit, “Micro-suite en blanc et noir” në festivalin pianistik PIANODROM në Tiranë.
Vepra për piano solo është shkruar enkas për garën e kompozitorëve të rinj në Conservatoire Frédéric Chopin në Paris më 2015 ku vepra mori vendin e dytë (pa vend të parë) me premierë në Konsevratorin “Chopin” nga pianistja koreane Soyeon Kwon.
“Faleminderit Aleksandër Peçi për ftesën në festival dhe faleminderit për Z.Kristina Petrollari Ina Piano për interpretimin e veprës.
Në pamundësi të jem prezent në koncert, ju dëshiroj koncert të suksesshëm të gjithë ekipit të festivalit dhe kolegëve tjerë!“, ka shkruar kompozitori Jupolli në rrjetet sociale. / KultPlus.com
Shpalosja e ndërtimit unik dhe të detajuar deri në perfeksion të instrumentit muzikor inovativ bashkëkohor ‘Octo’, së bashku me tema të shumta eksploratore që ngërthehen në zejtarinë muzikore, në kuadër të ‘Magmus Fest’, në Kino Armata është publikuar libri i titulluar ‘Octo’ nga profesori Librun Jupolli, shkruan KultPlus.
Pasi dashamirësit e muzikës kishin zënë vendet e tyre së bashku me dritat e errëta që hijeshonin ambientin e Kino Armata, organizatorët po bëheshin gati për fillimin e promovimit të librit, i cili përfshin një periudhë 12 vjeçare mbi punën profesionale të Jupollit të inovacionit muzikor duke filluar nga përpjekjet e tij në ndërtimin e ‘protezave muzikore’ në vitin 2009, kur ai edhe e ka ëndërruar këtë koncept, e pastaj mekanizmin e titulluar “The Piano Backbone”, duke vazhduar me ‘dy pedale’ të reja për piano, finalizimin e ndërtimit të instrumentit nga Kosova në vitin 2010, që njëkohësisht është instrumenti i tij i parë inovativ dhe i cili konsiderohet i vetmi i atij lloji në botë, për të përfunduar me 4 instrumente tjera.
Përvoja 12 vjeçare e tij me inovacion muzikor, shkencë muzikore, inovacion në ndërtim të instrumenteve, shembuj të llojllojshëm me krahasime me më shumë se 20 instrumente të tjera me tela të Evropës/Afrikës/Azisë, klasifikimin e parë historiografik të instrumenteve në organologji të bazuar nga perspektiva e ndërtimit, llojet më të ndryshme të shkrimit muzikorë, teknikat e ndryshme kompozicionale moderne/post-moderne dhe elementet kompozicionale që mund të përdoren në ‘Octo’ dhe jo vetëm, janë shpalosur më së miri në këtë libër në një mënyrë të përpiktë të detajuar deri në perfeksionimin e fundit.
Ky libër vjen si produkt nga puna doktorate të cilën profesori e ka përfunduar vitin e kaluar në muajin dhjetor. Po ashtu, libri jo vetëm që tregon për përvojën e Jupollit nga eksperiencat personale dhe performancat e tij profesionale në instrumentin ‘Octo’ në më shumë se 15 shtete të Evropës, por përfshin edhe një numër të madh të kompozitorëve të ndryshëm që janë njoftuar me instrumentin dhe kanë pasur rastin ta shohin se si përdoret duke filluar të shkruajnë e të kontribuojnë për të.
Sipas Jupollit, në mesin e tyre ishin edhe instrumentistët e veçantë sic janë: Astrit Stafa dhe Visar Kuci, të cilët e përdorin në mënyrë të veçantë instrumentin. Ndërsa, Stafai është njëri ndër kontribuuesit më të mëdhenj të librit duke shpalosur shumë shembuj të ndryshme.
Libri ndahet në gjithsej 6 kapituj të cilat ndahen në segmente të shumta duke përfshirë një gamë të gjerë dhe informuese të temave të llojllojshme, duke filluar nga aspekte teknologjike-teknike të instrumentit, 3 sistemet të organizimit të ambitusit, format e ndryshme të instrumenteve shqipe ku ka formate të tjera se si është zhvilluar zejtaria me qafa të ndryshme, procedura e konceptualizimit të instrumentit, sistemi i akordimit, dizajnimi i qafës, referenca nga instrumente ekzistuese, teknikat e gishtërinjëve, interpretimet e shkallëve, akordet specfike komplekse, frazat komplekse, potenciometrat e instrumentit, kompozimi për ‘Octo’ në solo e deri tek përdorimet e ndryshme me ansamble të ndryshme nga folklori duke përfunduar në ato moderne.
Pastaj shqyrtohen edhe instrumentet hibride, instrumentet elektrike, instrumentet tonike, instrumentet elektro-akustike, instrumente digjitale dhe të gjitha format e tjera që lidhen me zhvillimin e ndërfaqeve muzikore. Po ashtu, përfshihet edhe rotacioni që konsiderohet shërbim ndaj studentëve që janë të interesuar për simbolet e ndryshme për shkrim mikrointervalorë por edhe ndaj kompozitorëve që ata të kanë të gatshme një skemë dhe një reference shumë të thjeshtë të përdorimit për të gjithë ambituset, në një mënyrë shumë të thjeshtë të secilit tel, si përdoren tingujt dhe si shënohen ato.
Pra i gjithë kapacitetit i instrumentit duke përfshirë atë tingullor dhe analogjik me efekte të veçanta dhe se si riprodhohen shkallët e ndryshme që tashmë janë përdorur në Evropë, duke futur këtu edhe mënyrën se si riprodhohet sistemi jonë në çifteli.
Jupolli në këtë promovim, përpos shpalosjes së gjithë trupit të instrumentit, ka përmendur edhe një rast të veçantë rreth zejtarisë muzikore ku për herë të parë një zejtar profesional do të sjellë kontributin e tij edhe tek ne.
“Një prej zejtarëve profesional nga Turqia që jeton në Mitrovicë, është duke kontribuar në servisimin dhe ndërtimin e shumë instrumenteve të ndryshme harkore duke punuar që ai të sjellë zejtarinë e profesionin e tij edhe tek ne. Ky do të jetë rasti i parë ku do të organizohet një ‘workshop’ i parë nga ai”, tregon Jupolli.
Për Jupollin, libri në mënyrë shumë të drejtpërdrejt ngërthen në vete një enciklopedi rreth informacionit muzikor dhe instrumentit ‘Octo’ i cili ka 8 dalje prandaj ky është një prej instrumenteve të vetme ku mund të krijohet një autogomi nga vetë instrumenti. Ndërsa sfida e veçantë e tij, mbetet edhe përgatitja e instrumentit që të ketë risi por edhe të mos jetë e komplikuar nga ana e aspekteve fizike që ndërlidhen me interpretimin e rëndësishëm.
Koncepti i dyfishtë i instrumentit ndërlidh 3 sisteme tingullore që përdoren, duke filluar nga gjysmëtoni ku pjesa e parë e qafës përfshin fushën e parë deri tek e shtata, sistemi i dytë fillon nga fusha e shtatë deri tek e dymbëdhjeta dhe sistemi i tretë nga e dymbëdhjeta deri në fushën e njëzetekatër. Ndërsa në një mënyrë proporcionale, ambitusi i instrumentit që është pesë oktava e gjysmë, përmban tre oktava e gjysmë në 3 sisteme që mund të riprodhohen për secilin sistem.
Veçantia e këtij instrumenti sipas Jupollit është edhe aspekti i pikëzimit që është mbajtur në mënyrë tradicionale që çdo instrumentist të ketë qasje në gjysmë tonin duke ruajtur sistemin tingullor të dëshiruar, pavarësisht shtesave mikrointervalore. Po ashtu, trupi i Octo-s është ndërtuar nga magneti i veçantë i formuar specfikisht në Kaliforni, nga një ndërtues shumë i veçantë i magneteve për instrumente elektronike, i cili ka formuar një ndarje të veçantë të sistemeve të tetë daljeve,
“Ne kemi menduar se si të kontrollohet tingëllima e secilit tel, përmes një sistemi me dy potencioneta që janë të vendosura një mbi një, ku njëri e kontrollon volumin ndërsa tjetri kontrollon tonin”, tregon Jupolli.
Ai tutje ka folur edhe për përgatitjen teknike që ky instrument përmban dhe për të cilin do të duhej një libër i tërë.
“Përgatitja teknike për këtë instrument mund të ketë një libër të veçantë sepse të dy aspektet që janë ngërthyer në këtë instrument janë vetëm hapi i parë, pavarësisht që kanë kaluar 12 vite, instrumenti kalon në një rrugëtim të gjatë derisa arrin në formën më të mirë. Edhe ‘Octo’ është duke kaluar në këtë rrugëtim”, shpreh Jupolli.
Dallimi i instrumentit ‘Octo’ nga instrumentet e tjera elektronike ndodh në momentin kur kyçet efekti në dalje, ajo hetohet nga ambitusi por në ‘Octo’ secila dalje ofron pavarësi të tingëllimës. Pra, instrumenti është cilësuar si një mundësi e përdorimit në mënyrë të pavarur për secilin tel që formon ngjyrë dhe timbër.
Pas përfundimit të promovimit të librit nga profesori Liburn Jupolli, të pranishmit patën rastin të diskutojnë rreth instrumentit dhe degëve diversive të llojit të tij.
“Magmus Fest” është organizuar nga shtëpia botuese MAGMUS në bashkëpunim me organizatën Raise Your Hand for Help, Komunën e Prishtinës dhe Kino ARMATA./ KultPlus.com
U konsiderua si një projekt që shënoi kthesë në jetën kulturore kosovare. Është kjo opera e parë bashkëkohore kosovare, e paketuar tërësisht me një kastë emrash nga arti dhe letërsia kosovare, në bashkëpunim edhe me artistë nga Shqipëria, shkruan KultPlus.
Si një formë e artit, në
të cilin këngëtarë dhe muzikantë performojnë një punë dramatike duke kombinuar tekstin (libreton)
dhe bazë muzikore, zakonisht në një mjedis teatral, opera bashkëkohore ka
munguar deri më tani në Kosovë. Duke qenë pjesë e
traditë së muzikës klasike të perëndimit,
tek ne ndonëse me vonesë, tashmë ka arritur falë punës së palodhshme të një prej kompozitorëve tanë më të mirë.
Bëhet fjalë për operën “Gof’ të krijuar nga kompozitori postmodern kosovar Liburn Jupolli e të bazuar në dramën ‘Gof’ të shkrimtarit tonë modern, Anton Pashku, dramë kjo e cila me personazhet e saj Lulashin, Lulanin dhe Luluan, pasqyron një realitet të hidhur politik i cili fatkeqësisht vazhdon të jetë aktual edhe në ditët e sotme. Kjo operë u jetësua në Kino Armata vetëm pak ditë më parë, por ende pa kaluar entuziazmi për emocionet që ofroj kjo operë, Liburn Jupolli shpalos një tjetër operë e cila është vazhdimësi e të parës.
Foto: Arben Llapashtica
Kësaj radhe
veprat e autorit Millosh Gjergj Nikollës (Migjenit), janë shkrirë në operën
“Mal” e cila premierën e saj e pat më datë 22 tek Reja në Tiranë.
Stili
‘portrait’ dhe ‘chamber’ i kompozitorit Jupolli, paraqet një ndërthurje stilesh
moderne me elemente mahnitëse në forma video projeksionesh dhe përpunimesh
instrumentale tejet të vlerësuara veçanërisht gjatë dekadës së fundit. Së
bashku me vokalin e Tomor Kuçit dhe kërcimin koreografik të Rosella
Pellicciottit, kjo operë mahniti publikun në Tiranë.
Por, për të
treguar më shumë rreth këtyre krijimeve, kompozitori Liburn Jupolli në një
intervistë për KultPlus ka shpalosur gjithë rrugëtimin e këtyre krijimeve që
ende janë në vazhdimësi.
“Opera ‘Gof’ bën pjesë në një koncept trilogjie ku shfaqet ideja e izolimit dhe disa nivele të shtrirjes së ideve dhe përjetimeve të ndryshme në Kosovën bashkëkohore. Trilogjia vjen si kombinim i autorëve të ndryshëm shqiptarë me tekstet e të cilëve kam dashur të punoj që një kohë të gjatë dhe poashtu ngërthen në vete tri forma kontemporane të shfaqjes dhe shkrimit operistik gjë që e shohim nga Philip Glass me formalizmin e operës “Einstein on the beach” e deri tek Peter Maxwell Davies me “Eight songs for a Mad King” e sidomos tek veprat e Michel Van Der Aa si “One” për solo soprano elektronike dhe ansamble kamertale e video veprat e të cilit, forma e punës shihet shumë në këto opera”, ka treguar Jupolli për KultPlus.
Në vazhdën e
këtij stili rastësisht lidhen datat në një javë rresht, por janë produksione që
kanë kohë që përgatiten, thotë Jupolli përderisa vazhdon të tregoj që “Gof” ka
një vjet e gjysmë e më shumë që punohet, ndërsa “Mal” ka më shumë se tetë muaj
që përgatitet me festivalin REJA në Shqipëri, këto janë si premiera të para të
cilat Jupolli do të vazhdoj ti trajtoj në kuadër të doktoratës.
Sipas
Jupollit, opera e tretë me radhë e cila nuk është shkruar ende, vazhdon rrugëtimin
konceptual skenik të “ngushtimit” kur flasim për ansambël dhe do të jetë plotësisht
në realitet virtual ku gjithkush në botë do të mund ta shkarkoj dhe ta shikoj
nga shtëpia.
Tutje Jupolli sqaron se “Gof” realisht është shkruar për 14 instrumentistë, video elektronike, tenor, bariton, por që është realizuar për më pak instrumentist për shkak të buxhetit të vogël fillon kështu si ansambël më i madh. Ndërsa në operën “Mal”, ansambli është me dy instrumentistë, 2 kitare elektronike, octo, sintetizer, video, dy këngëtar, valltare dhe REJA-n, instilacionin e Sou Fujimotos i cili është i amplifikuar dhe shndërrohet në instrument perkusiv.
“Libreto e operës “Mal” është plotësisht ripërpunim dhe fragmentim formalist i tetë poezive të Migjenit, nëpërmes të cilave synohet në stilin e Operës portretiste të krijohet përmes multimediumeve të jepet një perspektivë e re ndaj veprimtarisë së Migjenit ku potencohet humaniteti dhe rezilienca dhe forca njerëzore ndaj shtypjes dhe gjendjes së rëndë ne vend të potencimit të dhimbjes dhe varfërisë. Për mua në shumë nivele Migjeni ka qenë autor i njeriut që e trajton gjendjen njerëzore dhe se si njeriu përballet dhe sa i afërt është me natyrën. Gjithnjë e kam pa si një “Mal” punën e tij, kjo është perspektiva d.m.th. që synohet të jepet, kjo është vazhdimësi e “Gof”, në këtë aspekt ku trajtohet shtypja dhe izolimi”, ka folur kështu Jupolli rreth idesë së kësaj opere.
Nëse “Mal”
do ta ketë një premiere edhe në Prishtinë, Liburni ende nuk kishte diçka të
definuar, “për premiera të tjera do të shikojmë gjatë kohës”, pohon ai.
“Ne kemi pasur
një buxhet shumë të vogël për këto dy opera, pavarësisht që kemi bashkëpunuar
me organizata, ky është problem i vazhdueshëm në kulturë por pavarësisht kësaj
Kosova dhe skena e saj vazhdon të punoj dhe të sfidoj tregun e punës edhe me
pak elemente”, thotë kompozitori.
Krejt për fund ai shprehet i lumtur që si në Prishtinë, ashtu edhe në Tiranë salla ka qenë plot. Madje ai potencon se në Tiranë pas performancës është zhvilluar edhe një diskutim shumë interesant dhe se kjo është një formë e re e cila nuk është shfaqur më herët e që është dashur të ndodhë edhe në Prishtinë. / KultPlus.com
Qendra Informative dhe Kulturore e BE-së në Prishtinë ju fton të merrni pjesë në një seminar ekskluziv 2 ditor me kompozitorin dhe muzikantin Liburn Jupolli më 11 dhe 12 tetor nga ora 17.00-19.00.
A keni menduar ndonjëherë për përgjigjet e pyetjeve më poshtë: Si mësoni?
A mund të mësoni muzikën, matematikën, biologjinë, arkitekturën në të njëjtën kohë?
Si duket muzika në trurin tuaj?
Mund të dëgjoni ngjyrat, ose të shihni muzikë?
Ejani dhe gjeni në një seminar të veçantë të përshtatur posaçërisht për të kuptuar se a jeni ju një nga këta njerëzit e veçantë. Nëse ju nuk jeni në mesin e tyre mësoni se si mund ta përdorni këtë njohuri në të mirën tuaj?
Në këtë punëtori ju do të njoftoheni me rastet e rralla të “synesthesia” dhe me gjetjet e fundit se si mund të mësoni më mirë duke përdorur disa shqisa. Ju po ashtu do të bëheni pjesë e një testi i cili do të vlerësoj perceptimin tuaj ndaj muzikës, tingujve dhe anës vizuale për të zbuluar nëse ju jeni në mesin e 6% të popullsisë të cilët i kanë të lidhura shqisat e tyre. Cilët janë njerëzit prapa këtij zbulimi dhe cilat janë gjetjet e fundit rreth kësaj çështje?
Liburn Jupolli është kompozitor, pianist dhe novator në fushën e muzikës klasike dhe zhanreve alternative. Ai ka një interes të veçantë në inovacionin e instrumenteve muzikore dhe në përmirësimin e komunikimit dhe edukimit muzikor, si një mjet i komunikimit tërësor dhe si një mjet që mund të shërbejë për të mësuar lëndë të tjera, të tilla si matematika. Aktualisht, ai është duke studiuar në Francë, ku ka diplomuar në EdTech, me fokus në zhvillimin e instrumenteve muzikore nëpërmjet të mësuarit teknologjik dhe multisensor në CRI – Centre de Recherche Interdisciplinaire – Paris Descartes, ku është kandidat PhD.
Leksionet do të mbahen në gjuhën shqipe dhe të interesuarit për pjesëmarrje mund të regjistrohen në [email protected] ose duke telefonuar në 038 259 999./ KultPlus.com
Me një skenografi shumëngjyrëshe, nisi edhe mbrëmja e koncertit solilstik të artistit të suksesshëm e shumëdimensional, Luburn Jupollit. Instrumentet e vendosur në skenën e Kino Armatës po mbuloheshin nga ngjyrat e ndezura, ku dominon fort e kuqja, e vjollca të cilat reflektohen edhe më shumë në sytë e të pranishmëve kur ndesheshin me perdet e errëta, shkruan KultPlus.
Derisa publiku zë ulëset poshtë skenës, atje ngjitet Liburn Jupolli. Duke u bindur për funksionalizimin e të gjitha instrumenteve në skenë, ai zë vend e ulet. Nga ndriçimi që endet brenda skenës në harmoni me tingujt, edhe nga largësia, lehtë dallohet shprehja e fytyrës së Liburnit, lëvizjet e kokës herë i përqendron poshtë e herë lartë, ndonjëherë dhe duke e tundur kokën nga të dy anët, varësisht nga ritmi i tingujve. Duke ecur me ndjesinë e tingujve që po “pushtonin” secilën pjesë të sallës, sytë jo rrallë gjatë koncertit, do t’i qëndronin mbyllur, në përhumbje të krijimit momental. Për publikun e “Kino Armatës” kjo ishte një performancë ndryshe, duke qenë se vetë Jupolli shquhet për veçantinë e tij krijuese.
“Gravitas” u titullua koncerti që priti publikun përmes dyerve të “Kino Armatës”. Gravitas (lat. Graviteti), në kontekst shkencor, është fenomeni natyror ku të gjitha gjërat me masë ose energji i afrohen njëra tjetrës; në shoqëri, kjo fjalë përshkruan dikë ose diçka që ka peshë dhe rëndësi. Pikërisht mbi zbërthimin e këtij koncepti, hapësira dje u shndërruar në qendër të toneve dhe harmonive, ku zhurma unifikohet dhe bëhet dimenzionale, duke krijuar platformë me rëndësi për dialog kulturor.
Liburn Jupolli është kompozitor, pianist dhe inovator në fushën e muzikës klasike dhe zhanret alternative. Ai ka interes specifik në krijimin e instrumenteve të reja muzikore dhe përmirësimin e komunikimit dhe edukimit muzikor, si medium holistik komunikues dhe vegël për mësimin e lëndëve tjera, sikur matematika. Për momentin ai është duke studiuar në Francë, ku ka fituar titullin Master në EdTech, me fokus në zhvillimin e instrumenteve muzikore dhe komunikim në CRI – Centre de Recherche Interdisciplinaire – Paris Descartes, ku gjithashtu është kandidat për doktoratë.
Octo është instrumenti i parë të cilin krijoi në vitet 2009-2010 në bashkëpunim me Ari Lehtela (luthier, ShBA/Finlandë); ai ka 8 tela, 43 fusha mikrotonale, 8 dalje të ndara. Pikërisht përmes këtij instrumenti, ai arriti edhe momentin kulminant të mbrëmjes, duke elektrizuar publikun në çdo prekje ndaj instrumentit. Tingujt lëvizin lirshëm njëri pas tjetrit. Momentin që ngrihet me vete merr kitarën e me tinguj të dendur që ecin të lidhur rrjedhshëm njëri pas tjetrit, Jupolli arrin të elektrizoi publikun. Më pas, derisa ulet, shuplakat e duarve të tij në mënyrë tejet artistike përplasen mbi instrument. E gjithë kjo skenë nuk kaloi pa ngjallur duartrokitjet e publikut në mes të koncertit. Derisa Jupolli ulet përsëri për të nisur rrugëtimin tjetër muzikor që është si një hyrje në një botë shumë ngjyrëshe tingujsh. Dritat që vijnë e ndryshohen pa u takuar me njëra-tjetrën . Ndërsa në një reflektim të shpejtë lëvizin më pas tingujt duket sikur po shpojnë gjithë hapësirën.
Në mbarim të secilës veprës, pas të cilave Jupolli as nuk sinjalizonte kohën e pushimit, dukej sikur tingujt jepnin frymën e fundit, në një bukuri që shkonte drejt shuarjes në çdo tingull që pasonte. Kur ata shkonin në përhumbje edhe drita e gjelbër prapa perdeve të errëta niste e largohej. Më pas ngjallej përmes ngjyrës vjollce mes zërave që ndërvepronin në prapaskenë e tingujve.
Në mes të veprave që vinin si një përzierje zhanresh, kishte të përfshira edhe elemente të këngëve folklorike, që ndërthurnin një përzierje të mahnitshme me tingujt modern.
Në programin e tij ishin të përfshira veprat: Low Million, Øresund Line, Horisons d’or, KurrizCold Dance, Vortex Maisema, Snarrh, Tout ce que vous savez, mais avec plus d’eau dhe High Million.
Programi përfshinë dy punë nga viti 2015 si dhe ato të fundit, duke kombinuar hapësirat zanore të krijuara nga Octo si solo instrument ‘special’, duke hulumtuar tiparet mikrointervalike të instrumentit në ndërthurje me komponimin specifik ‘special’ për 8 daljet të cilat i ka instrumenti. Octo, si solo instrument, në punët si “Snarrh”(solo version i punës origjinale orkestrale) hulumton urën muzikore të instrumenteve shqiptare dhe ballkanike të cilat kanë një miks të mundësive tonale prej Evropës perëndimore dhe Evropës jug-lindore, duke i kombinuar në vija homogjene të shprehjes dhe në të njëjtën kohë si pejzashe komplekse tonale.
Punët tjera eksplorojnë aspektet totemike repetitive të ISO polifonisë shqiptare dhe këndimit malësor në Kosovë, si reflektim i përsëritjes së perkusioneve afrikane dhe sensibilitetit ballkanik ndaj kompleksitetit ritmik dhe theksit. KurrizCold Dance, Øresund Line dhe Vortex Maisema janë impresione muzikore të strukturave futuristike dhe brutaliste të arkitekturës ballkanike./ KultPlus.com
