Fatbardha Hasi
(Manjola Brahaj, “Çka nuk tregohet nuk ka ekzistue”, Om, Prishtinë, 2017)
Në ditët e sotme është bërë një lloj trendi i shtresave të ndryshme shoqërore të cilat bëjnë thirrje për të drejtat e barabarta të grave. Të ashtuquajturit feministë në kryeqytetin tonë, shumica ia kanë huqur idesë feministe dhe kanë filluar t’i shtyjnë kufijtë përtej të lejueshmes. Kjo ka bërë që një frymë e tillë të përcillet edhe në letërsi. Kohet e fundit po krijohet një letërsi feministe e cila duke dashur lartësojë femrën, ta bëjë më të fuqishem zërin e saj në letërsi, po e ngufat krijimtarinë letrare, duke futur një lloj misioni në letërsi, ku burri duhet të jetë detyrimisht ai, i dhunshmi, i padrejti para të cilit revoltohen gratë. Këto krijime më tepër të ngjajnë me një luftë ndër gjinish sesa me një letërsi që jep kënaqesi gjatë leximit.
Kur m’u dhurua libri i fundit i Manjola Brahajt, kisha bindjen që do të hasja në fenomenin e lartcekur. Por nuk ndodhi ashtu. Te ky libër them se gjeta pikërisht llojin e poezisë e cila përcjell ndjenjën më fine femërore. Poezinë ku relacioni grua – burrë është i asaj natyre që i bën ata ta plotësojnë njëri-tjetrin, duke ecur në vija paralele, ani pse uni i shpirtit të subjektit vuan për dashurinë në njëmijë mënyra por, asnjëherë si e nënvlerësuar, apo e shtypur nga gjinia e kundërt, konkretisht nga burri.
Poezia veçohet nga zhanret e tjera letrare për praninë e shquar të subjektivitetit të autorit brenda saj. Kështu, edhe brenda poezive të Manjola Brahajt kemi të ndërtuar shpirtin e subjektit lirik, subjekt lirik ky feminist, por që përmbushet me prezencën e burrit. Mungesa e tij e bën jetën të rëndë, të vetmuar dhe vështirë të përballueshme.
Titulli, “Çka nuk tregohet nuk ka ekzistue” (2017) ishte ngacmuesi kryesor që më shtyri menjëherë të shëtisja në faqet e librit. Ekzistencën e kujt don ta dëshmojë Manjola Brahaj?
Struktura e librit ndahej në cikle, fillimisht është, Në vend të parathenjës, ku poetja deklarohet se çka e shtyn atë të shkruaj, ku, përveç të tjerash, ajo shprehet se, misioni i saj në tokë është të shkruarit. Te parathënja kemi të bashkëngjitur vetëm një poezi që mban edhe titullin e librit, më pas variojnë ciklet e tjera që janë: “shpirti i pulëbardhtë”, me njëzet e tri poezi, dy ciklet e mesit, “pika malli t’mbledhuna n’dorë” dhe “trans form” me nga katërmbëdhjetë poezi dhe cikli i fundit “jem’ udhë” ka njëzet e katër poezi.
Secili cikël është i veçantë nga tjetri. Poezitë ndjekin një rrjedhë e cila i lidh me emërtimin e cilkit. Te “shpirti i pulëbardhtë”, kemi shpirtin femëror të revoltuar, i cili gjatë gjithë kohës është në luftë të vazhdueshme me veten. Ka raste kur poetja vetes i flet edhe nga këndvështrimi i tjetrit sikur në vargjet: “Ajo vdes çdo natë n’syte e tij /për me i dhanë veten e saj ma t’mirë”(Çaste), apo vargjet e tjera: N’sytë e saj luheshin krejt dramat e jetës së shkurtë,/…/N’sytë e saj dimnat ishin ngulë,/ për më mbjellë/ nji valle t’çmendun harresash t’largëta (Sytë e akullt). Edhe poezia “Askush”, është e shkruar e gjitha në një frymë të tillë.
Grindja e subjektit lirik me unin e brendshëm është e shpeshtë në letërsi, por këtu na vjen më ndryshe. Poetja dhe vetja e saj e brendshme, duhen e urrehen njëkohësisht, vuajnë e dashurojnë, e kur njëra ngre krye të ikë nga vuajtjet dhe sfidat e jetës, është pikërisht ajo vetja e dytë që i bart kujtimet dhe çdo ikje bëhet e kotë.
“Shpirti i pulëbardhtë” është shpirti i pafajshëm i cili përcillet në çdo poezi të këtij cikli. Ai shpirt di veç me dashtë, pa kushte, pa kompenzim: Tash e ke shpirtin tim,/…/ Çka të duesh ban me të,/ mos ma kthe mbrapsht, /âsht e vetmja gja që kisha me t’dhanë/ Mbaje,/ Jetës ka me ta ndriçu udhën,/ Si e plota Hanë/ ( Shpirti i pulëbardhtë).
Manjola Brahaj është përherë në kërkim të dashurisë, si e vetmja gjë që e përmbush shpirtërisht dhe e bën të plotë botën e saj femërore: eja dhe mbij n’mue/ atëherë kam me ditë me jetue/ ( Eja), Ndiq vijat e dorës sime ti Zot i shpirtit tim,/ ke me ndeshë në nji fat t’zi e t’pakthim./ Aty ku nji fije drite do doket me gjasë, n’vorrin e krejt puthjeve tua ke me hasë (Zoti i shpirtit tim).
Shpirti, i trazuar nga dashuria deri në çmenduri, di të revoltohet e të bëhet egoist. Ajo e do mashkullin e saj larg çdokujt tjetër, dëshiron ta zhdukë çdo copëz jete e përjetimi që ai ka pasur me dikë tjetër: due me këto duer me fshi çdo dorë që t’ka prekë,/ me e zhveshë lkurën tande prej ernave tjera,/ me i la buzët e tua veç me gjakun tim,/… ish’ dashtë me puthë veç buzët e mia/ ish’ dashtë më t’prekë veç duert e mia,/ ish’ dashtë me vdekë veç n’kurmin tim,/ ish’ dashtë me u dashtë deri n’agim. Këtu “agimi” kapërcen matjen kohore të një dite, bëhet i tejkohshëm, niset këtu e tash e synon përjetësinë. Për poeten dashuria e shpirtit është flijim dhe ajo është e gatshme për t’u flijuar në emër të dashurisë. (Jo rastësisht e përzgjodha këtë varg antologjik në filim të këtij recensioni: Dashnia âsht vetja e lanun për nji t’dytë).
“Pika malli t’mbledhuna n’dorë” përbëhet nga poezi të cilat përgjithësisht janë dedikesa për babën, nanën, dajën dhe të dashur të tjerë të poetes, mirëpo dominojnë ato për nënën. Faktikisht edhe i gjithë libri i ështe dedikuar nënës, sepse që në fillim kemi mbishkrimin: Nënës, dashnisë së dashnive. Nëse për babanë e mundon fakti se, a do të ndihej ai krenar më bijën e tij, atëherë lidhja me nënën, raporti bijë – nënë, është i një natyrë krejt tjetër. Te këto poezi derdhet gjithë ndjeshmëria, emocioni, vuajtja dhe dhimbja del si akt më i lartë për dashurinë ndaj nënës. Subjekti lirik pranon të marrë çdo vuajtje, brengë, dhimbje e plagë vetëm që shpirti i nënës të jëtë i qetë, e buza t’i qeshet: Nanë!/ Ami ato duer të dngosuna prej lodhjes,/ t’i puthi me tanë dashninë time prej bije,/ të ndjej lodhjen e tyne kur mue më kanë mbajtë/ në terr e në dritë,….Nanë! Zotit ditë e nat’ kam me ju lutë me të rujtë,/ për dhé kam me ra e me t’i puthë gjujtë (Nanës), kurse për mungesen e babait, uni i saj revoltohet ndaj zotit, kujtojmë refrenin i cili përsëritet gjatë gjithë poezisë ,“A je krenar për mu”: Zoti ma ka borxh përqafimin tand.
Manjola Brahaj krijon poezinë e saj ku derdh ndjenjat e përjetuara, vuajtjen e ndjerë deri në asht, dhimbjen që e shpon, por nuk e mbyt as atëherë kur nuk e do jetën. Ajo në secilën pjesë të qytetit, në secilën rrugica ka një kujtim, që e mban peng. Shpeshherë shpirti i saj kërkon të ikë të arratiset larg që të gjejë shpëtim prej dashurisë, e cila sa e lumturon, dyfish e han përbrenda: Për me pshtu prej tejt/ m’duhet me ndërru lkurë,/ me zhgulë me rrajë erën tande,/ me i zhbi puthjet e mbime n’mu,/ me hapë nji tokë të re,/ shpirtin me jetë me e plugu (Për me pshtu prej teje), por pesha e kujtimit është ajo që bart subjekti lirik në supe, sikur secili që ban kryqin e vet në shpinë.
Poezia e Manjola Brahajt kumbon nga muzikaliteti. Përsëritja e anaforës, asonancës dhe aliteracionit i japin poezisë ritëm dhe bukurtingëllim. Poezitë të krijojnë përshtypjen që po rrëfen përmes syve, syve të përlotur, syve të trishtum, sytë e akullt, syve të ulinjtë. Pra, sytë janë figura zotëruese e saj në poezi, duke mos lënë anash më pas, nënën, dritën, errësirën, zjarrin, dimrin, zotin, e duke shkuar deri te figurat mitologjike, Odisea, Eva, Helena, Medea, Meduza, Penelopa, që e pasurojnë vargun e poetes dhe e bëjnë shumështresor.
Krijimi i titujve metaforikë si “Çka nuk tregohet nuk ka ekzistue”, “T’i thërrasim fëminisë”, “Jam pyll i errët”, “Secili ban kryqin e vet n’shpinë”, “Sa kanë me folë udhët për ne”, theksojnë zgjuarsinë e poetes dhe dellin e saj letrar, që i ka dhënë poezisë së saj shumëkuptimësi dhe e ka bëra atë universale. Manjola Brahaj i shfrytëzon mundësitë sintaksore që ofron gjuha shqipe dhe krijon vargje të arrira artistikisht. Gegërishtja e thjeshtë që shkon kah e folmja e përditshme i ofron poezisë frymimin e lirshëm dhe rrjedhshmërinë e vargut.
Manjola Brahaj dëshiron të lërë dëshmi shkrimin si mision të saj për çka ka ardhë në këtë botë, dëshiron të lërë dëshmi se ajo ka dashuruar me shpirt edhe kur ajo dashuri i ka shkaktuar dhimbje të forta, dëshmon që përqafon jetën sado që ajo është e zezë si kafeja. Manjola Brahaj, pra, lë dëshmi unin e saj përmes poezive në librin “Çka nuk tregohet nuk ka ekzistue”
E nisem që në titull me një varg antologjik edhe po e mbyllim në të njëjtën formë, me disa të tillë: “Pika e shiut jep shpirt n’dorën time e vorroset n’buzën tande”, “Puthjet e derdhuna n’shpirt e t’lidhuna nye”, “Kam qa si fëmija kur kam kuptu se kurrë ma fëmijë s’kam me u ba” dhe “Terri e tmerri kanë lkurë t’njejtë janë vllazën t’nji gjaku”. /KultPlus.com
