Shkruan Fahri Xharra
“Eminesku ka shprehur ndjenja të zjarrta ndaj gjuhës shqipe dhe integritetit territorial të shqiptarëve. Përmes temperamentit të tij vullkanik, Eminesku kishte pamjen e një shqiptari të vërtetë. Duke bërë fjalë për Traktatin e Berlinit të cilin e konsideron si një “me Shqipërisë, përmend Ligën shqiptare, rezistencën e Portës kundër e Shqipërisë, përmend Ligën shqiptare, rezistencën e Portës kundër kërkesave greke dhe pakënaqësitë e Rumelisë. Sipas artikujve të Emineskut të shek. XIX-të: “Ndërmjet rumunëve dhe sllavëve ekziston një armiqësi e natyrshme. Kudo që rumunët kanë rënë nën sundimin e drejtpërdrejtë apo indirekt të sllavëve, zhvillimi i tyre i natyrshëm është shuar si pasojë e rrethanave të dhunshme. Dyqind vjet serbët e Banatës së Timishoarës i kanë terrorizuar rumunët, njëqind vjet rumunët e Bukovinës kanë luftuar përherë me rusnjakët. Deri në ditën e sotme rumunët e Serbisë së lirë dhe të Rusisë ortodokse, nuk e kanë të drejtën për të themeluar një shkollë dhe një kishë rumune”.
Gjeniu i poezisë rumune mbetet sot e kësaj dite një yll i pashuar, një mendimtar i thellë, një mjeshtër i rrallë i fjalës artistike. Mihai Eminescu u lind më 1850. Jetoi 39 vjet dhe u shua një vit pas shuarjes së Elena Gjikës (1889). Kushdo që lexon veprën e tij, krijon përshtypjen se kemi të bëjmë me një përgjegjësi e jashtëzakonshme që vjen nga brendia e qenjes njerëzore. Sipas Vehbi Balës, Eminesku ishte “një dallëndyshe që hyn nga një dritare dhe del nga tjetra: aq qe kalimi i tij i rrufeshëm, që do të qëndrojë në përjetësi pasi ylli është shuar”. Fjala e tij është bërthamë e përjetësisë, katalizator i energjisë njerëzore, momenti, ngjarjeje dhe ndjenjeje shpirtërore. Qindra manifestime emocionuese mbahen për çdo vjet me rastin e lindjes së tij (15 janar 1850), nëpër shkolla, qendra kulturore, klube letrare, anembanë vendit, gjatë këtij viti edhe në shtëpinë e tij, në Botoshan.
Poezia e Emineskut është e shenjtë dhe e bukur, e vështirë për shqipërim si pasojë e rimës, por po qe se e lexon në origjinal, ajo sjell harmoni në jetën tënde. Sipas Nasi Lerës, “ajo është një poezi zemre të sinqertë që personifikon shpirtin e popullit të tij”. Përkthyesit më të njohur të Emineskut në gjuhën shqipe janë Gj. Bubani, L. Poradeci, M. Kuteli, I. Kadare, V. Bala, R. Ismajli, D. Bubani, A. Plasari, P. Jorgoni, L. Topçiu, K. Kyçyku.
Për Mihai Emineskun si poet ju preferoj të lexoni shkrimet nga V. Bala, R. Qosja, R. Ismajli, A. Plasari, L. Topciu, Elida Petoshati, Mirlinda Krifca etj , Unë i vërsula origjinës së tij kombëtare: Ai ishte shqiptar !
Foqion Miçaçio që mbante korrespondencë me dr. Latif Berishën, autor i monografisë Folclor albanez, theksonte se “Emineskun e karakterizonte një sinqeritet dhe ndershmëri e jashtëzakonshëm, se ishte temperament i zjarrtë që ka shprehur ndjenja të zjarrta ndaj shqiptarëve dhe integritetit tokësor të Shqipërisë”. I këtillë, sipas Nik Pemës (ishdiplomat shqiptar) ishte edhe nipi i tij: Viktor Eminesku: “shqiptar me tërë kokën, temperament vullkanik”. Asdreni e admironte Emineskun për simpatinë e shquar që kishte ai për shqiptarët.
Eminesku ishte një stuhi e padukshme. Jon Sllaviçi kur e sheh në Vjenë, në bazë të fizionomisë, në bazë të tipareve të fytyrës, i duket si “albanezul nostru” (shqiptari ynë). Ioana Atanasov, profesoreshë e rumanishtes në Universitetin e Shkupit, thekson se “Eminesku kishte një dashuri të hatashme ndaj gjuhës shqipe”. Kritiku i madh letrar, Gheorghe Calinescu, përmend faktin se Eminesku e fliste edhe gjuhën shqipe, ndërsa Lazim Rexhepi (1920-1983), mërgimtar shqiptar që banonte në Piatra Neamc të Moldovës, autor i dorëshkrimit Romani i ditëve të mia, kishte dëgjuar se stërgjyshi i Emineskut kishte qenë shqiptar me prejardhje dibrane. Ion Roşu boton një monografi mbi prejardhjen e poetit: Legjenda dhe të vërteta në biografinë e M. Emineskut (Cartea Romaneasca, Bukuresht, 1989). Sa i përket prejardhjes shqiptare, sipas akad. Rexhep Ismajlit, “në këtë mit arrin të marrë pjesë edhe Mitrush Kuteli ynë, i cili lansoi hipotezën mbi origjinën shqiptare të poetit rumun.
Sot, natyrisht, mbisundon mendimi se Eminesku ishte nga një familje rumune, e cila mund të kishte përzierje të ndryshme gjaku më përpara, nëse këto gjëra kanë ndonjë rëndësi”. Eqerem Petoshati (ish diplomat i Shqipërisë në Bukuresht), pohonte se Eminesku edhe pse posedonte temperament shqiptar, konsiderohet si vlera më hyjnore e Rumanisë, të cilën askush nuk ka të drejtë ta përvetësojë”. Më kot mundohen serbët ta përvetësojnë poetin më të madh rumun, derisa s’u kanë dhënë rumunëve të Timokut kurrfarë të drejtash shkollare e fetare, e të mos bëjmë fjalë për pavarësi apo autonomi kulturore.
Thuhet se stërgjyshi i poetit ka qenë një “turk “ (shqiptar musliman) i quajtur Emin. Ky Emin – pas disave lefexhi dhe pas të tjerëve tregtar, Emin Efendi – pat ardhur e qëndruar diku në Veri të Rumanisë. Në kohën e okupatës austriake, nëpunësit e mbretërisë, sllavë prej origjine, i patën sllavizuar emrin duke e regjistruar Eminoviçi. Në aktet zyrtare dhe në regjistrat e kishës, dera e atit të poetit është shkruar Eminoviçi. Këtë emër poeti e ka rumanizuar kur ka filluar të shkruajë duke e bërë Eminesku, emër i vetëm në Rumani. “Eminesku, shënon shkrimtari Jakob Negruzzi kur mori letrën e vjershën e parë që poeti i kish dërguar për të shtypur, nuk duhej të ish i vërtetë po i njojtur prej do një autori të paguximshëm që nuk do të dalë sheshit”.
Kritiku i madh letrar, Gjorgje Këlinesku, përmend faktin se Eminesku e fliste edhe gjuhën shqipe, ndërsa Lazim Rexhepi (1920-1983), autor i dorëshkrimit Romani i ditëve të mia, mërgimtar shqiptar që banonte në Piatra Neamc të Moldovës, kishte dëgjuar se stërgjyshi i Emineskut kishte qenë shqiptar me prejardhje dibrane. Ion Roºu boton një monografi mbi prejardhjen e poetit: Legjenda dhe të vërteta në biografinë e M. Emineskut (Cartea Romaneasca, Bukuresht, 1989).
PS. I falënderohem mikut Baki Ymeri për përmbledhjen e tij
“Ëndërrimtari rumun që kishte një dashuri të hatashme ndaj gjuhës shqipe” të cilën ma la në dispozicion për shkrimin e këtij teksti./KultPlus.com