Për herë të parë vjen në Milano të Italisë, do të mbahet një Festival i Letërsisë shqipe, në datat 18 dhe 19 maj 2024.
“FjalaFest” do të bëjë bashkë autor shqiptar në një diskutim mbi letërsinë, historinë, traditën letrare, përkthimin, artin e shkimit, organizuar nga Albania Letteraria, Slow Mill dhe Dep Dora dhe Pajtimit dhe financuar nga Qendra e Librit dhe Leximit, IOM dhe Fondacioni Cariplo.
Ky festival do të shpërblejë përkthimin më të mirë nga shqipja në italisht të realizuar në periudhën 2021-2023.
Kreun e jurisë së këtij edicioni të parë e mban një emër i nderuar në botën e letrave Matteo Mandalà, profesor në Fakultetin e Letërsisë dhe Filozofisë të Universitetit të Palermos si dhe një nga albanologët bashkëkohorë më të vlerësuar.
Mandalà është gjithashtu anëtar nderi i Akademisë së Shkencave në Shqipëri që nga viti 2016 dhe i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës që nga viti 2017, si dhe është autor i disa librave dhe eseve./atsh/KultPlus.com
“FjalaFest” titullohet festivali i letërsisë shqipe që do të zhvillohet për herë të parë në Milano, Itali nga 18-19 maj.
Ky festival organizohet nga Albania Letteraria, Slow Mill dhe shoqata “Dora e Pajtimit” dhe financuar nga Qendra e Librit dhe Leximit, IOM dhe Fondacioni Cariplo.
“FjalaFest” do të bëjë bashkë autorë shqiptarë në një diskutim mbi letërsinë, historinë, traditën letrare, përkthimin, artin e shkrimit.
Në festival do të jepet çmimi për përkthimin më të mirë nga shqipja në italisht të realizuar në periudhën 2021-2023.
Kryetar i jurisë i këtij edicioni është një emër i nderuar në botën e letrave, Matteo Mandalà, profesor në Fakultetin e Letërsisë dhe Filozofisë të Universitetit të Palermos si dhe një nga albanologët bashkëkohorë më të vlerësuar.
Mandalà është gjithashtu anëtar nderi i Akademisë së Shkencave në Shqipëri që nga viti 2016 dhe i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës që nga viti 2017, si dhe është autor i disa librave dhe eseve.
Tryezat e rrumbullakëta, diskutimet mes shkrimtarëve, botuesve dhe përkthyesve do të ofrojnë një pasqyrë, sa më të plotë, të kulturës shqiptare./ atsh/ KultPlus.com
Nuovo Regio Ducal Teatro alla Scala, i njohur thjesht si “Teatri Scala”, i referuar në bisedë si “La Scala”, është shtëpia kryesore e operës në Milano. I konsideruar si një nga teatrot më prestigjioze në botë, ai pret prej 245 vitesh artistë në fushën ndërkombëtare të operës, baletit dhe muzikës klasike.
I hapur në vitin 1778, me kalimin e viteve teatri është bërë një nga simbolet e qytetit të Milanos, në të cilin kanë interpretuar artistët më të rëndësishëm në historinë e kërcimit dhe muzikës klasike. Çdo vit, fillimi i sezonit të performancës në “La Scala” tërheq të gjithë shoqërinë e lartë.
Teatri i “La Scala” përveç se është një ndërtesë e bukur për tu parë nga jashtë ajo përmban shumë sekrete dhe kuriozitete që jo të gjithë i njohin.
Pse quhet “Teatro Alla Scala” – Ndërtesa, e projektuar nga Giuseppe Piermarini dhe e inauguruar në vitin 1778 me operën “L’Europa riconosciuta” të kompozuar për këtë rast nga Antonio Salieri, u ndërtua pas shkatërrimit të Teatrit “Dukal” nga zjarri në 1776. Kisha e rrënuar e “Santa Maria della Scala”, nga të cilit teatri ka marrë emrin e tij, u shkatërrua gjithashtu për t’i hapur rrugë ndërtesës.
Një teatër “i përhumbur”- Rreth teatrit alla Scala qarkullojnë legjenda, sipas të cilave ndërtesa është shtëpia e fantazmës së Maria Malibran, sopranos së famshme të shekullit të 19-të që vdiq e re.
Ardhja e dritës elektrike- Pak njerëz ndoshta e dinë se “Alla Scala” ishte teatri i parë në botë që përdori ndriçimin e prodhuar nga energjia elektrike. Në vitin 1883, me rastin e ‘premierës’ së ‘Gioconda’ të Ponchielli-t, u ndezën 2450 llamba elektrike nga stacioni i energjisë Edison në Santa Radegonda.
Platetë ishin të familjeve- Platetë ishin në pronësi të familjeve individuale, të cilat në njëfarë mënyre kontribuan dhe subvencionuan teatrin. Rrjedhimisht, çdo familje mund ta dekoronte sipas dëshirës. Në fakt, sa më bujarisht ishte stolisur, aq më shumë tregonte shkëlqimin dhe statusin e familjes në fjalë. Vetëm perdja, përballë, duhej të ishte rreptësishtë uniforme.
Alla Scala, një herë e një kohë, njerëzit luanin edhe bixhoz- Në fillim të shekullit të 19-të, lojërat e fatit praktikoheshin “alla Scala” në Milano para dhe pas shfaqjeve. Në fakt, 700 karriget në sallë mund të hiqeshin dhe të kishin vend për një hapësirë të lirë për të luajtur. Thuhet se vetë Alessandro Manzoni humbi një lojë të veçantë letrash në modë mes klasës borgjeze/aristokrate që frekuentonte “La Scala”. / KultPlus.com
Fytyra e saj është një fytyrë si e një kukulle porcelani. Dhe jo vetëm, por edhe një fytyrë kukulle e habitur. Dhe me sytë e saj të mëdhenj sikurse edhe më ma vërteton këtë ndjesi që ma jep figura e Ornela Vorpsit.
Në pamje të jashtme ta le përshtypjen e një gruaje të fortë, që është në gjendje të thyej çdo barrikadë, po në shpirt, sikurse e thotë edhe vet, është e vrarë, shumë e vrarë nga jeta që e rropati brenda dhe jashtë Shqipërisë.
E përkthyer në mbi 20 gjuhë të botës, mu kjo Ornela e Shqipërisë që doli nga ky vend dhe vazhdon të bëj nam nëpër botë me librat e saj, akoma nuk e ka shkruar një libër në gjuhën shqipe, po gjithë krijimtarinë e saj e ka të shkruar o në italisht, o në gjuhën frënge. Dhe ka një arsye pse nuk ka shkruar dhe nuk dëshiron të shkruajë në gjuhën shqipe.
Përgjatë një bisede të gjatë, pashë shumë Ornela rreth meje, e mezi arrija të përmblidhja mu atë Ornelën që kisha para syve të mi, që padyshim është një zonjë e madhe, dhe nuk do të ishte e tillë po të kishte pas një jetë ndryshe.
Për mbi dy orë përgjatë intervistës pashë Ornelën e vogël të Tiranës e cila lumturohej në familjen e saj të vogël, pastaj pashë Ornelën e topitur, mu këtë Ornelën me fytyrë porcelani, hije që mori që nga vdekja e gjyshes, vdekje që ndodhi në prani të saj, hije që u bë edhe më e rëndë me burgosjen e babait. Pashë Ornelën e vetmuar rrugëve të Tiranës, vetmi dhe refuzim që e mbështolli regjimi i Enver Hoxhës, pashë Ornelën duke vrapuar pas ngjyrave, pikturës, pastaj atë Ornelën e Milanos e të Parisit, Ornelën në romane që edhe më tej refuzon ti shkruaj në gjuhën e nënës, e deri te kjo Ornela e fundit që i janë përkthyer romanet e saj në mbi 20 gjuhë të botës, këtë Ornelën e ekspozitave e të pikturës, e cila prap më jep ndjesinë e një portreti të një figureje porcelani, e cila edhe e thotë vetë, që këtë figurë apo ndjesi të majës së ajsbergut, e mori që nga përplasja e gjyshes para këmbëve të saj, vdekje që ja dha një nur përgjatë gjithë jetës.
Përderisa kujton fëmijërinë e saj, e cila e konsideron fëmijëri të lumtur, rritën e saj me dashurinë e gjyshes dhe prindërve të saj, Ornela Vorpsi e kujton atë periudhë si periudhën më të ëmbël, e cila rritej në një shtëpi në mes të Tiranës, me një kopsht shumë të madh me hurma e ullinj, e cila shumë më vonë kuptoi se babai i saj kishte prona, shumë prona, por që ata e rritnin pa ia kujtuar se ishin një familje e kamur, duke vënë në plan të parë dashurinë që kishin për njëri tjetrin, e sidomos për gjyshen.
“Kam pas një gjyshe jashtë mase të dashur, dhe mbaj mend se deri në moshën gjashtë vjeçe kam gëzuar dashurinë e saj të pafund. Dhe vdekja e saj, besoj se ishte një nga goditjet më të mëdha që kam pas në jetë. U rrëzua para syve të mi, ra në tokë, mbaj në mend që më tha “koka, më dhemb shumë koka” dhe vdiq, para syve të mi vdiq”, kujton Ornela dashurinë për gjyshen, dashuri që më pas u shndërrua në atë topitjen, akullnajën jetësore, pasi që këtë vdekje e kapërceu ftohtë, pa lot dhe pa bërtima, me një mur në mes, mur të madh mes dhimbjes shpirtërore dhe reagimit të jashtëm.
Ornela kujton më pas se kishte vazhduar jetën në atë Tiranën e atëhershme, Tiranë që bashkë me Shqipërinë ishin super të izoluara nga bota, me makina të pakta, e edhe më pak racione ushqimi, por me një dashuri të madhe për artin, dashuri që e kishte qysh nga vegjëlia e saj.
Dhe kjo artiste e madhe, rrugëtimin drejt artit e kishte nisë në piano. Prindërit e saj e kishin detyruar të ngulitej në atë instrument, tinguj që kurrë se plotësuan shpirtin e saj të madh artistik, që në periudha të ndryshme jetësore ndryshonin formë, herë pikturë, herë fotografi e herë letërsi.
Dhe përderisa Ornela kërkonte art, apo dhimbja e saj kërkonte të shpërfaqej nëpërmjet artit, në kohën kur ende mësonte piano, por që nuk përmbushte dëshirën e saj për të bukurën, me vetëm shtatë vjet ajo pëson edhe një goditje.
Dhe si me rastin e vdekjes së gjyshes, edhe kësaj radhe, nuk qau, as lëvizi e as nuk reagoi. Ishte zhdukja e babait, dhe ajo që dinte në atë kohë ishte vetëm kjo, babai i saj iku me motorin.
“Mbaj mend mamin, e priste. Por babai u zhduk, kishte një motor dhe po me atë motor u zhduk. Unë si fëmijë nuk reagoja, nuk merrja pjesë në këto goditje, nuk lëvizja, nuk qaja dhe nuk prekesha”, shpjegon Ornela Vorpsi duke kujtuar këtë goditje si shtatë vjeçe, e cila më pas ka shpjeguar se pas bisedave dhe konsultave më të vonshme me psikoanalistë, i kishin shpjeguar se ky mos reagim i saj ishte më shumë si një mur, si një mbrojtje e vetvetes karshi zhvillimeve.
“Dhe babai nuk u kthye, kaluan gjashtë muaj dhe nuk kuptuam asgjë. Brenda këtyre gjashtë muajve mami shkonte në polici të pyeste, dhe ata i thoshin se nuk dinin gjë. Të njëjtit kërcënonin mamanë time se ajo duhej tu tregonte se ku ishte burri i saj” tregon Ornela për atë periudhe të rëndë për familjen e saj, të cilës familja e saj veç po i zvogëlohej, dhe tani kishte ngelur me mamanë e saj, e që atë kohë ishte 29 vjeçe.
Dhe regjimi i Enver Hoxhës sapo kishte trokitur në portën e familjes së Ornela Vorpsit, dhe shija e hidhur e komunizimit kishte kaluar përmasat për të dhe për mamanë e saj, të cilat vuanin në palcë ndarjen e familjes, distancimin e njerëzve nga to dhe vuajtjet e kësaj kohe që kishin shndërruar një grua dhe një vajzë të vogël si dy njerëz tmerrësisht të padëshiruara nga të tjerët.
Babain e dënuan për politikë pa u marr asnjëherë me politikë, kishin për qëllim sekuestrimin e pronave
Ornela Vorpsi kujton që babain e saj e kishin gjykuar me dyer të mbyllura, e kishin akuzuar për politikë, edhe pse, sipas Ornelës, babai i saj kurrë nuk ishte marr me politikë. Sipas saj, arsyeja e burgosjes së tij ishte diku tjetër, sekuestrimi i pronave të shumta që kishte kjo familje. Dhe me rënien e tij në burg, krejt këto prona u sekuestruan dhe lanë këtë familje në dyer të botës.
Ornela kujton se dy herë e kishte vizituar babain e saj në burgun e Spaçit, njëherë kishte shkuar me gjyshin, nga ana e babit, dhe njëherë kishte shkuar me mamin. Të dy vizitat kishin lënë vragë të thella në memorien e Ornelës, duke nisë nga kontrollet e rrepta të gardianëve e deri te takimi me babain, që për të ishte shumë i panjohur.
“Nuk e njoha fare babain tim, ishte dobësuar jashtë mase, ishte me pizhame me vija, si ato të Auschwitz. Dhe mbaj në mend që mamit tim i dha një qese të vogël, kur u ktheva në shtëpi, si kurreshtare që isha e hapa atë qese. Në të gjeta dhëmbët e thyer të babit, sepse më vonë e kam kuptuar se kur e kishin arrestuar, e kishin futur në një thes, dhe e kishin rrahur aq fortë sa që ia kishin thyer edhe dhëmbët”, tregon Ornela Vorpsi, e cila kujton edhe një takim tjetër me babain e saj në burg, po këtë herë më shumë kujtime të hidhura i kishte lënë rruga deri në Spaç, sesa vet Spaçi.
“Nuk kishte makina, mbaj mend se patëm shkuar me autostop me një kamion që barte derra, mami ishte ulur me shoferin para, unë isha pas, me derrat. Para syve të mi shihja se si tentonte shoferi ta puthte mamin tim, ishin kohë të tmerrshme, ishte një Shqipëri që nuk të le qetë as sot”, kujton Ornela.
Dhe përgjatë kohës sa babai i saj vuante dënimin, mamanë e saj e detyruan ose të divorcohej ose do ti internonin, por sipas Ornelës, mamaja e saj zgjodhi të parën, dhe pas sekuestrimit të pronave, Ornela bashkë me mamanë e saj u detyruan të ktheheshin te dajët, ku u vendosën të dyja në një dhomë të vogël, dhomë e cila u shndërrua në shtëpinë e tyre për shumë vite.
“Të gjithë njerëzit na u larguan, mbaj mend edhe kushërirat e mia të cilat bëheshin se nuk më shihnin në rrugë. Tirana ishte e vogël atëherë, dhe bënim pjesë te shoqëria margjinale. Ndërkohë, Shqipëria në atë kohë ishte kaq injorante, me mentalitet shumë të rëndë, sa po të ishe një grua pa burrë, sikurse ishte ime më, ishe direkt kurvë”, kujton Ornela, e cila mentalitetin e Shqipërisë edhe sot e sheh si të ngecur në vend, me shumë pak ndryshime.
Nga një inxhinere mekanike, mamanë e Ornelës e vendosën në punë në një fabrikë me tre turne. E dërmuar nga rrethanat, e larguar nga shoqëria, sipas Ornelës, mamaja e saj për një muaj e gjysmë u shtri në psikiatri.
“U shtri në psikiatri vetëm që të flinte, nuk flinte dot nga puna që bënte në tri turne. Dhe si e vogël unë mbeta vetëm me gjyshen te dajët”, rrëfen Ornela, të cilës çdo ditë po i zvogëlohej bota, e krejt këtë çmenduri që e kishin kaluar shqiptarët që i prekte regjimi i Enver Hoxhës, Ornela e shpjegon me një fjali “Ishte një Shqipëri e çuditshme, mos ta jetoje, nuk e koncepton dot”.
Ornela shpjegon se babai i saj vuajti shtatë vjet dënim, dhe pas burgut ajo e takoi si 14 vjeçe. Si vajzë e një të burgosuri politik, përgjatë kohës sa babin e kishte në Spaç, i kishin thënë shumë fjalë të këqija për babain e saj. Aq keq i kishin fole, sa që Ornela tregon se kur dikush i thoshte se sa shumë i ngjante babit të saj, ajo nuk ndihej mirë, ndihej shumë keq.
“E kam takuar edhe dy tri herë, fshehtas prej mamit. Sepse ajo nuk donte që të takohesha me të, asaj i ishte ngulitur në mendje se ai ishte shkaktari që na shkatërroi jetën. E në fakt nëna kishte probleme mendore, sepse i vuajti shumë pasojat”, tregon Ornela më tej.
E adhuroja vizatimin, pikturën, po sistemi i atëhershëm nuk më lejonte të futesha në Liceun Artistik, isha vajza e një të burgosuri politik
Dhe përderisa jeta i kishte rropatë sa poshtë e lart këtë familje tironse, lufta e artit brenda shpirtit të Ornelës nuk gjente paqe. Përderisa bënte shkollë për piano, brenda saj ajo kishte zbuluar pasionin për vizatimin, pasion që u bë aq i fuqishëm sa mori edhe vendimin për braktisjen e pianos.
Ajo kujton se vet kishte shkuar të Pallati i Pionierit për tu regjistruar për vizatim, pastaj përfundoi shkollën tetë vjeçare të normales, institucion në të cilin poashtu ndjeu distancën e shokëve, shoqeve dhe mësimdhënësve.
“Pastaj kisha dëshirë të vazhdoja Liceun Artistik për pikturë, por ishte e pamundur, sepse isha fëmija i një të burgosuri politik, dhe në Shqipërinë e atëhershme, arti ishte propagandë, dhe nuk kisha të drejtë, kisha të drejtë vetëm në gjimnaz”, tregon Ornela Vorpsi, e cila kujton se përgjatë asaj kohe, ajo kishte vijuar gjimnazin, përderisa pikturën e vazhdonte në shtëpi.
Dhe me përfundimin e gjimnazit, si duket po përfundonte edhe një regjim i tmerrshëm në Shqipëri. Ornela Vorpsi ishte në vitin e tretë të gjimnazit kur kishte vdekë Enver Hoxha, dhe Ornela kujton edhe sot kumtin e zysheve të asaj kohe dhe histerinë kolektive për vdekjen e Enver Hoxhës.
Por me vdekjen e tij, vendi kishte filluar pak të merrte frymë. Më në fund, Ornela Vorpsi arrin të futet në Institutin e Arteve, tash Akademia e Arteve të Bukura, garë të cilën e synonin mbi 400 të rijnë, e pranoheshin vetëm 25 studentë.
“Kisha përballë fëmijë të artistëve, fëmijë që ishin rritur me art, fëmijë që ishin mirë politikisht dhe që ishin mirë me talent. Po pata një fat të jashtëzakonshëm, dhe pata një mbështetje nga Hektor Dula, i cili mbështeste talentin tim, dhe kështu që e fitova atë konkurs. Mbaj në mend që për një javë kam pirë vetëm ujë dhe nuk haja asgjë, aq isha e emocionuar”, tregon Ornela Vorpsi për këtë vulë jetësore, vulë që e kërkonte pothuajse që nga fëmijëria dhe më në fund ia kishte dalë që të jetë pjesë e këtij institucioni që pas përfundimit do ta nxirrte si piktore.
Ika me mamin në Itali, kapitalizmi mu duk gjëja me e egër që kisha parë në jetën time, nuk i kuptoja lëvizjet e gjithë atyre makinave, sikurse nuk e kuptoja dashurinë e tyre për macet dhe qenët. Atëbotë në Shqipëri nuk kishte as veterinar
Dhe portat po hapeshin për piktoren e re. Në fakt nuk u hapën portat, po shqiptarët po i hapnin ato dhunshëm, duke u futë nëpër ambasada dhe duke kërkuar një jetë më të mirë.
“Meqë jam esteiste, Shqipëria nuk u hap bukur, po ky ishte realiteti i jonë”, kujton Ornela lëvizjet e shqiptarëve përgjatë viteve të 90-ta, e që Ornelën ajo periudhë e kishte gjete 22 vjeçe dhe me titullin piktore e diplomuar.
Ornela kujton se kjo dyndje e shqiptarëve e kishte provokuar edhe mamanë e saj, dhe sipas saj, kërkesa e saj ishte që të iknin nga Shqipëria dhe të shkonin ne Milano. “Ishte një shoqëri që nuk na kishte lënë vend, nëse njerëzit tjerë kishin vend, ne nuk kishim një të tillë”, tregon Ornela, duke e krahasuar Shqipërinë e atëhershme si një moçal dhe si një vend të kalbur.
“Ne morëm një vizë për dy javë, unë kisha një gocë tezeje e cila duke qenë nxënëse shembullore, duke pas babin komunist, me të drejtë e shkreta, rrinte larg meje, ajo mbaroi me medalje ari, dhe e cila duke qenë kaq e shkëlqyer, Shqipëria i qonte jashtë shtetit. Edhe atë e kishin dërguar në Romë, kështu që unë me mamin tim duke mos e pas fare idenë e një vendi të huaj, siç ishte Italia, marrim biletën dhe shkojmë tek ajo. E ke parasysh, ajo ishte në kolegj universitar, ishte në konvikt, dhe ne i shkuam në konvikt”, tregon Ornela duke qeshur, e cila shpjegon se këto ishin pasojat e izolimit 50 vjeçar, dhe një izolim i tillë reflekton më pas edhe budallallëqe të tilla.
Ajo tregon se për dy javë sa patën vizë, qëndruan fshehurazi në konvikt, dhe pas asaj kohe ishte lufta tjetër, se nëse do të ktheheshin në Shqipëri, apo do të vazhdonin të kërkonin tokën e premtuar. Zgjodhën këtë të fundit, edhe pse, sipas Ornelës me shumë frikë, sepse sipas saj, kapitalizmi ishte gjëja me e egër që kishte parë në jetë.
“Mu duk një tmerr, ishte një gjuhë e huaj që nuk e njihja fare, por nuk kishte gjë që mamin tim ta kthente në Shqipëri”, tregon Ornela rreth vendimit të qëndrimit në Itali.
Por 50 vjet izolim ishin shumë për dy gratë shqiptare, të cilat po përpinin habinë dhe magjinë e Milanos.
Ornela atëbotë kishte kujtuar se të gjitha gratë e Milanos janë si Sophia Loren, por edhe pse nuk ishin si Sophia, sipas saj dallonin shumë nga vajzat dhe gratë shqiptare.
“Ishin vajza të holla, ne në Shqipëri na donin me gjoks e me vithe, me flokë të zeza, ndërkohë ato të gjitha ishin bërë bionde, ishin të nxira nga dielli, nuk kuptoja se çfarë ishte kjo. Pastaj nuk i kuptoja makinat që shkonin e vinin, sepse në Tiranë ishin katër makina që rrotulloheshin në krejt Tiranën, dhe ishin aso makina që shkonin e vinin për punë. Ishte një shoqëri që e nuk e kuptoja në asnjë gjë, nuk e kuptoja as dashurinë që kishin për qentë dhe macet, përderisa ne në Shqipëri nuk kishim atë kohë as veterinar. Çdo gjë ishte një tronditje e madhe, unë do të isha kthyer në Tiranë, por mami nuk deshi”, tregon Ornela për goditjen me perëndimin, duke u detyruar që pas vendimit të qëndrimit në Milano, të bënte hapin e radhës, të bënte një copë vend për vete.
Në Milano ma thyen ëndrrën, profesori më tha: Piktura tashmë ka vdekur
Pasioni për pikturën e ndiqte edhe këtu, dhe duke pas parasysh se Shqipëria atëherë kishte ngelur te realizimi socialist, dhe shkollimi i saj po në atë pikë, Ornela Vorpsi kishte një tjetër ëndërr. Të përfundonte Akademinë e Arteve edhe në Milano.
“Dhe mbaj në mend, konkursin e fitova pa asnjë tmerr në Milano, në Aakademinë e Arteve të Bukura të Brerës, dhe pyesja vetën se si ka mundësi, sepse në Shqipëri shumë pata heqë që të pranohesha në atë Institut”, tregon Ornela, por duke mos qenë e përgatitur se furtuna e radhës veç sa se kishe goditë.
Ajo kujton se kishte marr një pikturë të saj për t’ia prezantuar profesorit të saj, dhe përgjigja e tij se piktura tashmë kishte vdekur, dhe se art tash janë instalacionet, artet konceptuale, video instalacionet e performancat e kishte goditur jashtë mase. Një jetë të tërë kishte luftuar për vizatimin dhe pikturën, dhe në mes të Milanos, Ornela e kupton se ajo që e kishte ëndërruar kaq shumë, tashmë kishte vdekur.
“Dhe kështu vendosa të bëja disa hulumtime në këtë art konteporan dhe të shoh se si më fle. Dhe bëra këto katër pesë vjet, që për mua ishte humbje e kohës komplet, sepse nëse në Shqipëri mësova se si të pikturoj, aty te arti konteporan, mu duk një spekulacion, dhe edhe sot e kësaj dite mendoj se është një punë koti, por njerëzit nuk kanë guxim ta thonë. Dhe unë nuk e ndjeva, nuk isha fare e kësaj udhe, njoha instalacionet, provova fotografitë, dhe nuk ma mbushi mendjen”, tregon Ornela Vorpsi për ballafaqimin me artin konteporan.
Dhe përderisa kishte mbetë pa atdhe, përderisa piktura kishte vdekur, po sipas profesorit italian, dhe përderisa nuk kishte një copë vend në Itali, Ornela Vorpsit me nguti i duhej të bënte një zgjidhje, sepse i duhej të ekzistonte në një vend të huaj.
Ornela përgjatë kohës sa ‘varroste’ pikturën, dashurinë më të madhe te jetës, bëri fotografi mode, mënyrë elementare për të siguruar jetën.
“Dhe më erdhi shkrimi, mu dhuru kjo dhuratë e madhe e shkrimit, pa asnjë lloj mendimi se mund të bëhesha shkrimtare, apo ti publikoja, pasi që ëndrra ime ishte piktura. Fillova të shkruaj, dhe fillova të shkruaj kur isha në Paris, pasi që isha pjesë e një shkëmbimi universitar mes atij të Milanos dhe Parisit. Shkova ne Paris për gjashtë muaj në Erasmus, dhe nuk u ktheva më në Milano, dhe mbaj në mend që fillova të shkruaj në Paris”, tregon Ornela për fillimin me shkrimin, e cila tash njihet për romanet e saj në 20 shtete, përderisa ajo kishte dashuri të pa kompromis pikturën.
“Vendi ku nuk vdiset kurrë” u shkrua në italisht, kisha nevojë për një gjuhë që mbanë një distancë, dhe një gjuhë që nuk e bartë fëmijërinë time
Dhe një shqiptare që kishte jetuar për gjashtë vjet në Itali, dhe sapo ishte vendosë në Paris dhe po provonte kulturën e ushqimin francez, kishte filluar ti lëshonte rrënjët e para të romanit bestseller “Vendi ku nuk vdiset kurrë” por jo në gjuhën shqipe, por ajo pavetëdijshëm kishte filluar ta shkruante në italisht.
“Qëndrova në Itali për gjashtë vjet dhe gjuha italiane ishte shumë e kollajshme, veshi ma kishte dëgjuar që kur isha në Shqipëri dhe për atë nisa të shkruaj në italisht. Shumë më kanë pyet se pse nuk e shkrova në gjuhën e nënës, në gjuhën shqipe. Nuk mund të shkruaja në shqip, sepse të gjithë demonët e së kaluarës ngrihen dhe më hanë, e gjithë e kaluara më mbytë, nuk do të shkruaja dot emocionalisht. Kisha nevojë për një gjuhë që mbanë një distancë, dhe një gjuhë që nuk e bartë fëmijërinë time. Italishtja ime nuk e barte fëmijërinë time, frëngjishtja nuk e bartë fëmijërinë time, nuk mbytem në to, ka një lloj distance, në shqip s’do të kisha shkruar kurrë atë që kisha shkruar në italisht”, thotë Ornela, e cila përpos që po fitonte distancën me gjuhën shqipe, ajo po fitonte edhe një distancë tjetër, me nënën e saj, e cila kishte mbet në Milano, përderisa Ornela po qëndronte në Paris, por që pavarësinë e saj nuk e fitonte dot, se ishin të lidhura si mish e thua.
“Fillova ta shkruaj, sepse nuk dija çfarë të bëja me ditët e mia. Mbaj në mend se si u ula aty afër shpisë, më erdhi të shkruaj dhe shkrova një tregim dhe më pëlqeu disi, po pa i bërë pyetje vetës se pse po shkruaj në italisht, më erdhi në mënyrë organike, ato gjëra që i kam treguar në këtë libër dhe që janë të vërteta, në shqip nuk do ti tregoja kurrë, do të kisha vdekë, do të isha djegë. Shkrova një tregim të vogël, dhe ja përktheva keq e keq një shokut tim shkrimtar që ishte francez. Edhe ai është goxha i njohur, dhe më tha ‘e di që është fantastik’. Dalëngadalë shkrova, edhe mbarova këtë libër, që tashmë është i përkthyer në shumë gjuhë të botës, anglisht, gjermanisht, frëngjisht dhe shumë gjuhë të tjera, dhe gjuha e fundit që do të përkthehet së fundi është në gjuhën serbe”, ka thënë Ornela Vorpsi, e cila kujton edhe detajin tjetër, se iu deshën vite të tëra që të jepte dritën e gjelbër që të përkthehej edhe në gjuhën shqipe.
Babai mu lut që mos ta përktheja romanin në gjuhën shqipe, i kishin thënë se kisha shkruar shumë keq për Shqipërinë dhe nuk dëshironte që ky libër të fliste në shqip
“Mora shumë kohë deri sa vendosa ta botoj në gjuhën shqipe, sepse im atë më luti që mos ta përktheja. I kishin thënë që kisha shkruar tmerre për Shqipërinë, dhe nuk donte që ky libër të fliste edhe shqip. Por më në fund vendosa, ka tri vjet që është i përkthyer edhe në gjuhën shqipe”, thotë Ornela.
Dhe përgjatë këtyre viteve të krijimtarisë në fushën e librit, Ornela ndër vite prap e ka bindë vetën se piktura nuk ka vdekur, dhe se piktura është ringjallë më shumë se kurrë, dhe paralelisht punon në të dyja, herë në libër e herë në pikturë, e me raste edhe në fotografi.
Ajo është duke shkruar në librin e ri, por është duke e shkruar në gjuhën frënge, pasi që, sipas saj, duke jetuar që një kohë të gjatë në Francë, italishtja, sipas saj ka filluar ti brishtësohej, dhe nuk ndihet mjaftueshëm e sigurt në këtë gjuhë.
Ndërkohë, përderisa shkruan dhe pikturon, Ornela Vorpsi tregon edhe një detaj që e vuan si pasojë nga Shqipëria. Ajo synon prestigjiozen për ti bindë të tjerët se arti i saj vlen. Së fundi ka fituar qëndrimin në një rezidence shumë prestigjioze, sikurse që ka ndërruar shtëpinë botuese që vlerësohet të jetë poashtu shumë prestigjioze.
“Në Shqipëri më kanë rrahur aq keq, sa që kisha dëshirë të kapja këto maja prestigjioze, është njësoj sikur të vësh pak balsam mbi trup. Sepse, në Shqipëri ngaqë kisha një natyrë të çuditshme dhe nuk më kuptonin, më konsideronin keq, sepse në Shqipëri po të jesh gocë e bukur të vlerësonin si budallaqe, dhe ky mentalitet, për mu ishte një ravansh me Shqipërinë, po për mua ishte një ravansh i madh, sepse vija nga një Shqipëri ku më copëtuan, më dërmuan në të gjitha dimensionet. Por në të njëjtën kohë pata fatin ti them këto mrekulli, dhe falënderoj Zotin, misterin që bën jetën, edhe pse ngelem njeri jashtë mase i vrarë, gjërat që kanë ndodhë nuk shërohen më”, ka thënë Vorpsi, e cila tregon se në Shqipëri e kishin quajtur tradhtare, për faktin se nuk kishte shkruar në shqip.
“Unë e ndjej vetën tërësisht shqiptare, dhe fakti që kam jetuar në Itali dhe Francë nuk më bën as italiane e as franceze. Të përdorësh një gjuhë të huaj është një mjet, që për mua ishte i shëndetshëm”, ka thënë Ornela.
Ornela Vorpsi që ka mbi supe tetë tituj të librave dhe shumë ekspozita, që nuk ka asnjë shtëpi në Tiranë, edhe përkundër faktit se babai i saj posedonte shumë prona, që vishet vazhdimisht me ngjyrë të zezë, që edhe këtë detaj e adreson te Shqipëria, sepse ky vend e la pa ngjyra dhe pa lule, që sheh akoma ëndrrat në Shqipëri, edhe pse dëshiron që ti rri larg saj, që humbi nënën gjatë pandemisë dhe që nuk arriti as ta shoh në momentet e fundit, edhe sot nuk e konsideron vetën të suksesshme, dhe sipas saj ajo e vuan këtë pjesë si njeri që ka bërë shumë pak.
Ornela Voprsi ka dëshirë që të bënte shumë më tepër, jo në nivelin e shkrimit e të pikturës. Po ëndrra e saj do të ishte që të mund të krijonte azile për të moshuar dhe të ndihmonte njerëzit e rrugëve. “Kur i shoh njerëzit nëpër rrugët e Parisit, janë pamje që më vrasin, sepse unë isha rrugëve bashkë me nënën time”, përfundon Ornela, e cila vazhdon të jetojë dhe krijojë në zemër të Parisit, bashkë më bashkëshortin, vajzën e saj dhe tri mace, tri mace në shtëpinë e kësaj Ornele që në fillet e migrimit të saj nuk i kuptonte perëndimorët për dashurinë ndaj maceve dhe qenve./ KultPlus.com
Teatri Arcimboldi në Milano ka anuluar dy shfaqjet e balerinit Serghei Polunin. Yllit i kërcimit rock me origjinë nga Khersoni, por pro rus, ishte në qendër të polemikave, për shkak të tatuazhit të portretit të Putinit në gjoks, të cilat çuan në anulimin e shfaqjes.
“Vendimi u mor në marrëveshje me kompaninë. Nuk ka klimë që të përfaqësojë një shfaqje arti dhe të nxjerrë ndjesitë e duhura prej saj. Ndoshta klima ka ndryshuar përgjithmonë”, shpjegoi drejtori i Arcimboldi, Gianmario Longoni.
Vendimi për të anuluar shfaqjen e Polunin e cila ishte planifikuar të ishte në Teatrin Arcimboldi në Milano në dhjetor 2019 dhe më pas u shty pesë herë për shkak të Covid-it dhe një dëmtimi të balerinit, nuk ishte “i sferës kulturore, por i përgjegjësisë sociale”, kanë shpjeguar drejtuesit, transmeton a2news.
“Në një klimë tensioni dhe kërcënimesh, e kemi të vështirë të mbajmë zgjedhjet tona artistike, vlerat e pacifizmit dhe tolerancës së të cilave janë të natyrshme në programimin e vetë teatrit, i cili tashmë ka marrë anë kundër mizorive të luftës duke organizuar Gala-n “Dance for Peace” në prill 2022″. Spektatorët që kanë blerë bileta për shfaqjen do të mund të kërkojnë rimbursim duke ndjekur udhëzimet në faqen e internetit të teatrit./a2news/ KultPlus.com
Elda Gjoni është një vajzë me aftësi ndryshe, e cila është bërë pjesë e modës në Milano. Kjo, falë organizatores së sfilatës, Gentiana Dervishi. Ajo mbante të veshur një fustan me flamurin kombëtar shqiptar, të punuar nga krijuesja Kamela Llangozi.
Në një lidhje me Skype për “ABC e Mëngjesit”, ato të përlotura ndan emocionet e kësaj eksperiencë dhe të finalizimit të gjithçkaje.
“Mbasi mbaroj eventin në shkurt më erdhi një telefonatë nga një shoqe e përbashkët. Edhe aty filluam punimet për sfilatën, por në shtator më tha: ‘A e ke parë atë vajzën? Ajo ka probleme të kufizuara dhe nuk është shumë e gjatë për pasarelat, por e ka me shumë dëshirë’. Unë kontaktova për të qenë pjesë e sfilatave në Milano”, u shpreh Gentiana.
“Për Eldën ishte shumë e vështirë që të realizohej ndonjëherë. Mirëpo, fal Gentianës dhe Kamelës u bë e mundur. Elda më ka bërë që të futem në profesionin e mësuesit social, pra jam socializuar dhe mundohem që në çdo kohë të jap ndihmë edhe fëmijëve të tjerë, me aq sa mundem”, tha mamaja e Eldës.
“Ky fustan është dizajnuar posaçërisht për Eldën. E mbaj mend si sot, ditën kur Gentiana më kontaktoi dhe më tregoi historinë e Eldës. Edhe më lindi dëshira e madhe për të stiluar një fustan. Madje, kur më pa vajza të përqendruar, më tha: ‘Mami çfarë ke?’, edhe nisa t’i tregoja që më duhet të skicojë një fustan me flamur dhe kështu nisi dhe ajo të më ndihmonte”, tregoi Kamela./abcnews.al/ KultPlus.com
Është çelur më 29 prill në “Galleria Bianca” në Milano në bashkëpunim me “Loppis” ekspozita personale e artistit shqiptar Erjon Nazeraj.
Ekspozita e cila do të qëndrojë e hapur për publikun deri më 5 qershor 2022, çdo ditë ora 10:00 me 19:00 paraqet punët më të fundit të artistit Erjon Nazeraj, një seri tablosh me bojëra uji që modelojnë trupa që bien, të varura në sfondin e bardhë të letrës poroze. Titulli i referohet lëvizjes së cilës i nënshtrohet trupi, këmbët, krahët, gjoksi që përdridhen në forma plastike. Rënie që nuk parashikojnë zbarkim, sepse janë figura të lira, emigrantë, trupa që kërkojnë perspektiva të reja, iluzione të reja pa gjetur kurrë një qetësim vendimtar.
Akuareli, nëpërmjet rrjedhshmërisë së lëngshme që e karakterizon, nënvizon humbjen e ekuilibrit dhe paqëndrueshmërinë e gjestit.
Punimet e Erjon Nazerajt shfaqen si shtresime të lehta, vëllime të mbivendosura, në një proces transformimi të përhershëm. Vetëm iluzioni i vizatimit lejon një pauzë, Nazeraj kthen kornizat në të cilat trupi duket se gjen pozicionin e tij të saktë dhe të pafuqishëm, por është vetëm një ushtrim i përkohshëm, i zhdukur si piktura./diasporashqiptare/ KultPlus.com
Një plejadë yjesh të përmasave të para, shkëlqimi i xhevahireve Bulgari dhe mbi të gjitha një shkak i mirë për të ndezur mbrëmjen, ishte çmimi “Bulgari B.zero1 Avrora”, transmeton KultPlus.
Ky ishte çmimi “Bulgari B.zero1 Avrora Awards”, eventi më magjepsës i javës së modës në Milano që u mbajt të dielen në sallën e madhe të Universitetit ‘Luigi Bocconi’. Me mbërritjen për herë të parë në Evropë – pas disa edicioneve në Kinë dhe Japoni – dhe organizuar në bashkëpunim me “Vogue Italia”, çmimet synuan të vënë në pah një brez të ri talentesh femra që po shkëlqejnë gjithnjë e më shumë në kinema, sport, gazetari, muzikë, aktivizmin dhe modën, duke frymëzuar kështu gratë e tjera për të ndjekur ëndrrat e tyre.
Ceremonia e ndarjes së çmimeve, e organizuar nga Mia Ceran, u dekorua nga prania jo vetëm e Jean Cristophe Babin, CEO i ‘Bulgari’, Natalia Gamero, Del Castillo, Drejtoreshë Menaxhuese e ‘Condé Nast’ për Evropë, Anna Wintour, Drejtoreshë editoriale globale e ‘Condé Nast’, Edward Enninful (OBE), drejtoresha e ‘Vogue britanike’ dhe drejtoresha evropiane e ‘Vogue’, Francesca Ragazzi, Shefja e Përmbajtjes së ‘Vogue Italia’, por edhe yje si: Sharon Stone, Kylie Minogue, Rita Ora, Veronica Yoko Plebani, të cilat u shfaqën në “Tapetin e Artë” për ritualin e zakonshëm të ‘fotowall’-it.
Së bashku me Edward Enninful (OBE), ata më pas dolën në skenë si rekomandues për të prezantuar Çmimet “Bulgari B.zero1 Aurora” dhe njëkohësisht caktuan donacionet e ofruara nga Bulgari për bamirësi, pasi Mia Ceran theksoi se si paqja – tani më e çmuar se kurrë – kërkon shoqëritë “pa diskriminim, ku të gjithë njerëzit janë të barabartë” dhe ku fuqizimi i gruas është një vlerë e përbashkët.
E prekur thellë, kampionia e sportit dhe ylli i kopertinës së ‘Vogue Italia’ Veronica Yoko Plebani ishte mentorja e parë që doli në skenë dhe i dha çmimin e saj “Giulia Terzi”, një notare që fitoi 4 medalje në Lojërat e fundit Paraolimpike në Tokio.
“Do të doja të theksoja rëndësinë e vlerave që mëson sporti, të njëjtat që ndahen në çdo aspekt të jetës dhe punës së përditshme: domethënë vendosmëria, ndjenja e sakrificës dhe vendosja e zemrës dhe shpirtit për të ndjekur një ëndërr. Këto vlera farkëtojnë karakterin e çdo njeriu”, theksoi Terzi gjatë marrjes së çmimit.
Më pas ishte radha e Rita Orës. Për kategorinë “moda në muzikë” ajo zgjodhi t’ia dorëzojë çmimin bashkatdhetares së saj shqiptare Nensi Dojaka, e lindur në 1994, një stiliste e diplomuar në vitin 2019 nga Central Saint Martins dhe fituese e Çmimit LVMH 2021, për forcën dhe sensualitetin e saj në veshjet e saj si dhe përsosmërinë e saj së shfaqjeve në skenë.
Në kategorinë “Aktivizëm”, u ndje thellësisht mungesa e modeles transgjinore britanike Munroe Bergdorf, e cila është e izoluar për shkak të Covid-it. Si rekomanduese ajo zgjodhi Michelle Francine Ngonmo, themeluese e platformës ‘WAMI’ dhe iniciativës ‘Unseen Profiles’, e cila promovon krijuesit ‘BAME’. Michelle mori çmimin e saj nga duart e Francesca Ragazzi.
Në mes të mbrëmjes Noemi prezantoi një performancë të shkurtër por magjepsëse muzikore. Ajo këndoi tre këngë në piano me zërin e saj të ashpër, duke përfshirë suksesin e saj të fundit në Sanremo, “Ti amo non lo so dire” dhe “Natural Woman” të Aretha Franklin.
Princesha e popit Kylie Minogue, e freskët nga suksesi i shfaqjes së saj të Vitit të Ri në ‘BBC 1’ dhe këngës “A Second to Midnight”, u ngjit në skenë për të shpallur fituesin e çmimit në kategorinë “Performer”. Ajo shkoi për reperin Little Simz – i përshkruar nga Kylie si një “meteor” vezullues në qiellin e muzikës – i cili disa javë më parë mahniti publikun me një performancë të jashtëzakonshme në skenën e ‘Brit Awards’.
Duke cituar David Letterman, Mia Ceran më pas ftoi në skenë një të ftuar që nuk kishte nevojë për prezantim: Sharon Stone. Magnetike dhe e guximshme, gjithmonë në krye të punës bamirëse dhe të drejtave të grave, ikona amerikane nga ana e saj prezantoi fituesen në kategorinë “Kinema”: një Alice Pagani e prekur thellë. Me marrjen e çmimit ajo falënderoi nënën e saj, një grua e divorcuar që kishte punuar shumë për t’i mundësuar asaj të ndiqte ëndrrën e saj.
Duke e përmbyllur ceremoninë, Edward Enninful (OBE), drejtor i ‘British Vogue’ dhe Drejtor Editorial Evropian i ‘Vogue’, kujtoi rëndësinë e dhënies së hapësirës në media si ‘Vogue’ për gratë që ndryshojnë vërtet shoqërinë. Dhe pikërisht për këtë arsye, në kategorinë “Gazetaria”, ai zgjodhi shkrimtaren shumë të re Anna Osei (lindur në vitin 1999), me dy libra në meritë të saj dhe një angazhim për shoqatën “In-Formazione” për të krijuar ura mes botës profesionale dhe diversitetit kulturor. Shkrimtarja, e cila intervistoi Coco Rebecca-n për ‘Vogue Italia’ në shkurt 2022, pati një adoleshencë të vështirë për shkak të racizmit të përjetuar në shkollë, por përmes vendosmërisë dhe talentit ajo kapërceu paragjykimet.
“Udhëtimi i saj është me të vërtetë një frymëzim për të gjithë,” theksoi Enninful. Osei vërtet vuri re se “ne nuk mund të vendosim se si të vijmë në botë, por ne mund të vendosim se si të jetojmë”.
Një urdhër dhe një shpresë për të gjitha gratë, pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike, të cilat përmes ngjarjeve si këto mund të shpresojnë gjithashtu të fitojnë njohjen e vërtetë. Dhe për të njohur në motrën e tyre shembuj të tjerë për t’u ndjekur. / KultPlus.com
Publikohet historia e panjohur të Xhemal Ferrës me origjinë nga qyteti i Krujës, i cili që në moshën 8-vjeçare iu shiste çikërrima ushtarëve austro-hungarezë të garnizonit të atij qyteti dhe gjatë periudhës së Monarkisë së Zogut, u bë një nga tregtarët dhe ndërtuesit me të njohur jo vetëm në rrethin e Krujës e Matit, ku me fonde shtetërore ndërtoi disa godina publike, si Nënprefekturën dhe Garnizonin Ushtarak të Burrelit, si dhe elektrifikoi qytetin me një central që e solli nga Londra, por edhe në Tiranë, ku ai fitoi të drejtën për ndërtimin e Pallatit Mbretëror të Zogut (Pallati i Brigadave), i cili mbeti pa mbaruar për shkak se në majin e vitit 1939-ës, Xhemali u internua në Itali si antifashist. Dëshmia e të birit, Ferik Ferra, për historinë e të atit që nga koha kur ishte i internuar në Itali dhe më pas gjatë gjithë periudhës së regjimit komunist, ku ai si një nga biznesmenët e njohur në qytetin e Milanos për tregtinë e tekstileve dhe ndërtimit, ndihmonte qeverinë shqiptar në gjetjen e tregjeve për shitjen e produkteve të ndryshme që eksportonte Shqipëria e asaj kohe.
Përse nuk pranoi ai të kthehej në Shqipëri pasi regjimi komunist i lejoi që t’i shkonin pjestarët e familjes për ta takuar në Itali, dhe ndarja nga jeta në qershorin e vitit 1991-it, duke u përcjellë për në banësën e fundit në Tiranë, ku ai kishte qenë për herë të fundit në 1943-in?! Ishte fundi i qershorit i vitit 1991, kur në aeroportin e Rinasit me një nga linjat e pakta ajrore që preknin asokohe Shqipërinë, do të mbërrinte trupi pa jetë i Xhemal Ferrës, me origjinë nga Kruja, që ishte larguar nga vendlindja e tij që nga viti 1943.
Kush ishte ky njeri që njihej ndryshe dhe si “Konti Ferra”, dhe cila ishte e kaluara e tij që arriti të bëhej i njohur nga të gjithë shqiptarët? Për herë të parë djali i madh i “Kontit”, Ferrik Ferra, poeti i njohur, i cili pas viteve ’90-të ka filluar të ndjekë gjurmët e të atit, rrëfen historinë e panjohur 90 vjeçare të babait tij Xhemalit: që kur braktisi klasat e fillores të Mulla Hysenit në Krujë për t’ju shitur cikërrima ushtarëve austro-hungarezë, e deri kur mbylli sytë në një nga klinikat mjeksore të Universitetit Politeknik të Milanos në Itali, në 21 qershor të 1991-it. Si e filloi tregtinë? Xhemali lindi në qytetin e Krujës në vitin 1903, dhe ishte fëmija i tretë i Haxhi Ferrës, krutanit që kishte kryer dhjetë vjet shërbim ushtarak në perandorinë turke, duke shkuar si bedel për vëllezërit e tij.
Pas kthimit nga ushtria, Haxhiu filloi të merrej me tregëti të vogël, të cilën e bëntë kryesisht në rrethin e Matit. Pas vdekjes së djalit të madh, i cili e ndihmonte Haxhiun në punët e tregtisë, gjendja ekonomike e familjes u rëndua dhe ai u detyrua që të hiqte nga shkolla djalin tjetër, Xhemalin, që mësonte me Mulla Hysenin (shkolla e të pasurëve të qytetit), për t’i gjetur një punë. Fillimisht ai nisi të punonte tek dajat e tij (fisi Vogli), si shegert, të cilët duke parë aftësitë e tija në punët e tregtisë, më pas hapën një dyqan dhe e bënë ortak.
Pas hyrjes së trupave austro-hungareze në qytetin e Krujës, ai filloi të shkonte nga kazermat e tyre, ku ju shiste ushtarëve gjithshka. Xhemali kishte një kujtesë natyrale shumë të mirë, i bënte me mend, të gjitha veprimet kur blinte e shiste. Kjo gjë e ndihmoi atë që brenda pak muajsh, të mësonte gjuhën gjermane, me të cilën komunikonte lirshëm me ushtarët austro-hungarezë. Komandanti austriak i garnizonit të Krujës, duke parë aftësitë e prirjet e tij, i propozoi të atit Haxhiut, që ta dërgonte Xhemalin për të studjuar në një shkollë ushtarake në Austri, dhe për ta joshur i tregoi atij një uniformë të bukur ushtarake. Kjo nuk u realizua pasi nëna e tij e refuzoi, nisur nga pritja e gjatë prej dhjetë vjetësh që ajo i kishte bërë burrit të saj. Pas kësaj, komandanti austriak e dërgoi Xhemalin si përkthyes në administratën e komunës së Cudhinit afër Krujës. Në vitin 1932, Xhemali u martua me një vajzë nga fisi i njohur i Dollakëve të Krujës, me të cilën pati tre djem e një vajzë.
Nga Londra, central elektrik për Burrelin Aktiviteti ndërtimor i bëri ata shumë të njohur dhe më pas fituan si firmë ndërtuese, tenderin për ngritjen e ndërtesës së Nënprefekturës dhe Garnizonit Ushtarak të qytetit të Burrelit. Pas këtyre ndërtimeve që u vlersuan nga Ministria e Punëve Botore, në vitin 1932-’33, Xhemali hapi një shoqëri transporti udhëtarësh, duke vënë autobuzët e tij në linjën: Tiranë-Burrel e anasjelltas gjë e cila ndihmoi shumë matjanët për të udhëtuar drejt kryeqytetit. Aktiviteti dhe fitimet e Xhemalit filluan të rriteshin dhe ai vazhdoi përsëri aktivitetin ndërtues në qytetin e Burrelit, duke ngritur depo, dhe një hotel me restorant për vete.
Pas disa viteve pune në qytetin e Burrelit ku kishte dhe pjesën më të madhe të aktivitetit tregtar dhe atij ndërtues, Xhemal Ferra mendoi që të ngrinte një central elektrik për qytetin e Burrelit. Këtë dëshirë të tij dhe të banorëve matjanë, ai arriti ta realizojë duke blerë një central elektrik në kryeqytetin britanik, Londër, të cilin e solli dhe e instaloi në qytetin e Burrelit, duke bërë që të ndizen për herë të parë llampat elektrike në atë qytet. Po në vitin 1935, Ministria e Punëve Botore duke parë aktivitetin e tij ndërtues të suksesëshëm, i ofroi atij tenderin për ngritjen e Pallatit Mbretëror (sot Pallati Brigadave), të cilin ai filloi ta ndërtonte. Xhemal Ferra kishte një aktivitet shumë të zgjeruar për kohën, që kapte afërsisht rreth 50 të punësuar.
I punësuar si ekonomist në firmën e Xhemal Ferrës, për disa vjet në kohën e Monarkisë, ka punuar Hysni Kapo, njëri nga njerzit që pas 1945-ës, ka qenë figura kryesore e shtetit komunist shqiptar pas Enver Hoxhës. Lidhur me aktivitetin e tij si tregtar dhe ndërtues, i biri i tij, Ferriku, dëshmon: “Gjatë periudhës së Monarkisë, baba, Xhemali, kishte 12 kamionë, autobuzë e automjete të tjera ngarkim shkarkimi. Përveç disa dyqaneve që ai kishte në qytetet, ku shtrihej aktiviteti i tij tregtar e ndërtues, ai ndërtoi dhe katër shtëpi për veten e tij si në Burrel, Durrës, Krujë dhe Tiranë. (Shtëpie në Burrel, ka shërbyer si Shtëpia e Pritjes, deri në 1990-en) Një ndihmë të madhe në aktivitetin e tij tregtar, i dha Xhemalit dhe vëllai i tij, Qazimi. Përveç aftësive që kishte për tregti, Xhemali ishte dhe një punëtor i madh. Mëngjesi e zinte në Krujë, dreka në Burrel, darka në Tiranë dhe e nesërmja në Durrës.
Të gjithë këtë ai e përballonte së bashku me shoferin e tij personal, Njazi Islamin (pas 1945-ës ka qenë ministër i Komunikacioneve dhe anëtar i Komitetit Qëndror të PPSH së), që ishte një djalë i sjellshëm dhe punëtor i palodhur. Babai e vlersonte dhe e donte shumë Njaziun, të cilin e zëvendësonte shpesh në timon, kujton Ferriku, Internimi në Itali Në viti 1939, aktiviteti ndërtimor më i madh i Xhemal Ferrës ishte përqëndruar në ndërtimin e Pallatit të madh Mbretëror që kishte filluar Mbreti Zog dhe që ngrihej me fondet e shtetit. Këto punime ai i vazhdoi deri në muajin maj të atij viti, kur do të arrestohej nga italianët, dhe gjithë ai ndërtim kolosal do t’i mbetej pa mbaruar, vetëm për rifiniturën. Arrestimi i Xhemalit me akuzën e kundershtarit politik të fashizmit, erdhi pak kohë pas pushtimit të vendit, pasi ai kishte ndihmuar dhe mbajtur me ushqime falas, rreth 1000 forca vullnetare për 8 ditë në Qafë-Shtamë të Krujës, ku ato i kishin zënë pritë forcave pushtuese italiane, që përparonin në thellësi të vendit për të shkuar në Mat. Kështu më 24 maj të 1939-ës, Xhemali arrestohet dhe del në gjyq më 12 qershor, së bashku me vëllanë e tij, Qazimin, të cilët dë, nohen me dy vjet internim në Itali.
Në aktin e dënimit të tyre, me vendim gjyqësor, ju sekuestrua e gjithë pasuria së bashku me depozitat bankare (shuma të konsiderueshme), ju mbyll i gjithë aktiviteti tregtar e ndërtues. Familjes tyre ju la vetëm shtëpia që kishte ngritur babai i Xhemalit, Haxhi Ferra, në Krujë. Pas vendimit gjyqësor, Xhemali me Qazimin u dërguan në bugun e Barit, e më pas u ndanë, duke shkuar, Xhemali në Kolflorito, e Qazimi në Akuila. Në kampin burg të Kolfloritos ku ishte Xhemali, ndodheshin të internuar si kundërshtarë politik të regjimit fashist dhe shumë intelektualë të njohur shqiptar, si profesorët: Zijaudin Kodra e Petraq Pepo, Tahir Dizdari, Faik Bregu, Tefik Gjyli, Skënder Frashëri, Haki Luzati, Seit Bilali etj. Lidhur me këtë Ferrik Ferra kujton fjalët e babait tij: “Aty në Kolflorito në ditët e para të internimit, u kujtova se shkollën e kisha lënë pa bërë dhe gjithë kohën që kisha në dispozicion, e kaloja midis intelektualëve të njohur, si profesorët Zijaudin Kodra e Petraq Pepo, të cilët diskutonin e debatonin në atë kamp ku ndodheshin shumë nga ajka e inteligjencies shqiptare të asaj kohe, të cilët i dëgjoja me kujdes”.
Edhe në atë burg, Xhemali nuk e harronte zanatin e tij, duke u marrë me furnizimin e të dënuarëve me ushqime. Pas dy vitesh internimi, Xhemali së bashku me vëllanë Qazimin, u liruan dhe u kthyhen në Shqipëri. Xhemali vendoset në Krujë tek shtëpia e babait, dhe filloi përsëri një tregti të vogël tek një barrake që kishte pasur dikur për shitjen e biletave të linjës autobuzëve Burrel-Tiranë, e cila ishte e vetmja “pasuri” që kishte mbetur pa i’u konfiskuar. Kurse vëllai Qazimi, u vendos në Tiranë, ku hapi një dyqan si bashkëortak me Rexhep Kasmin nga Kruja. Këtë punë Xhemali e vazhdoi deri nga muaji mars i vitit 1943. Kështu më 23 prill të vitit 1943, ai u largua me një dhimbje të madhe për të mos e parë më kurrë sa ishte gjallë vendin e tij. Në 1943-in, vendosët në Milano Xhemali u vendos në qytetin e Milanos, duke shpresuar në fillimin e ndonjë aktiviteti të vogël. Lidhur me këtë periudhë kohë të Xhemal Ferrës, I biri, Ferriku, dëshmon: “Në fillim baba paraqitej në Kuesturë çdo ditë dhe hapsira e lëvizjes për të ishte e kufizuar.
Ai ra në kontakte me tregtarët që vinin nga Shqipëria për të blerë mallra të ndryshme dhe i prezantonte ata me pronarët e firmave pritëse. Për këtë punë komisioneri që bënte, ai merrte një përqindje të vogël të fitimit, nga të dy tregtarët që prezantonte. Pas disa kohësh, këtë shifër e ngriti në 2 %, gjë e cila i dha mundësi që të krijonte një fitimi dhe një fond të mjaftueshëm për t’i hyrë një tregtie të vogël të tekstilit të cilën ai e njihte mjaft mirë. Ai blente nga një firmë tekstile dhe i shiste tek një firmë tjetër. Këtë punë ai e vazhdoi deri nga fundi i vitit 1944, kur arriti që të futej plotësisht në biznesin e tekstilit. Gjatë asaj kohe që ai merrej me tekstile, nuhati mungesën e pambukut që i mungonte atij biznesi, gjë e cila kishte filluar të ndjehej nga vitet e Luftës. Pas mbarimit të Luftës, në nëntorin e 1944-ës, dhe vendosjes së regjimit komunist, Xhemali nuk u kthye më në Shqipëri, ku kishte të gjithë njerzit e familjes. Ai ndiqte me vëmëndje konjukturat politike dhe shprehej se: ‘Nacional-çlirimtarja është shumë larg atyre që premtoi gjatë Luftës’ Po kështu ai kishte kontakte me shumë nga shqiptarët që arratiseshin nga Shqipëria për në Perëndim, të cilët i tregonin dëshmi të rënda dhe aspak premtuese nga vendi i tij. Një nga arsyet që e brengosi më shumë atë dhe ndikoi në vendimin e tij për të qëndruar në Itali, ishte dhe arrestimi e dënimi i vëllait, Qazimit, në vitin 1946, si dhe sekuestrimi e konfiskimi i të gjithë pasurisë tij nga ana e regjimit komunist në fuqi. (Qeveria që erdhi në tetorin e 1943-it, ja riktheu atij të gjithë pasurinë që ja kishin sekuestruar italianët.) Në këto kushte nga mesi i vitit 1945, kur Italia filloj të çlirohej nga Lufta e pasojat e saj, dhe nisi të konsolidohej shteti ligjor demokratik, Xhemali mendoi që të qëndronte aty dhe filloi të interesohej për tregjet e pambukut të cilat ofronin punë dhe fitim kolosal”, kujton Ferrik Ferra periudhën kur i jati i tij, Xhemali, vendosi të qëndronte përfundimisht në Itali.
Në Teheran për tregti Lidhur me vajtjen e Xhemalit në Iranin e largët për problemet e gjetjes së tregjeve të pambukut, i biri i tij, Ferriku, dëshmon: “Pasi studjoi mirë konjukturat e tregjeve të pambukut, babai shkoi në Teheran në mesin e vitit 1946, dhe kontaktoi me pronarin e njërës prej firmave më të mëdha të pambukut në botë. Para nënshkrimit të kontratës, Xhemali i tha tregtarit persian: ‘Zotëri, sa metra tekstil doni tju sjell nga Italia’? Ai u kap në befasi dhe ju drejtua babait: ‘Zoti Ferra, unë jam tregtar pambuku, e jo tregtar tekstili’. Pas kësaj Xhemali ju kthye duke i thënë: ‘A mos keni keq zotëri që të fitoni në të dy krahët’?! I joshur nga sugjerimi i babait, tregtari persian filloi që të mendonte seriozisht për atë gjë dhe konstatoi se fitimi i tij ishte me të vërtetë i madh në dy drejtime. Kështu ai, nga njëra anë shiste sasira të mëdha pambuku, dhe nga ana tjetër merrte tekstile të gatëshme nga Italia, që do ja sillte Xhemali për t’i shitur në tregun e tij në Iran”. Tregtisë së pambukut, ju shtua dhe ajo e qylymave Persian, që ai ja blente tregtarit persian dhe i shiste në Itali. Në aktivitetin e tij, shquhet sidomos puna e madhe që bëri me firmën amerikane “Anderson- Klejton” që ishte asokohe një nga shtëpitë më të mëdha të pambukut në botë. Pa i shkëputur asnjëherë kontaktet me familjen, të cilën ai e ndihmonte sadopak financiarisht për arsye të pengesave ligjore, Xhemali vazhdonte të ndihmonte dhe njerëz të tjerë miq e të afërm, me të cilët dikur kishte punuar në Shqipëri. Shpëtoi 4000 punëtorë italianë nga falimenti Në vitin 1955, një nga fabrikat e Tekstilit me të cilën Xhemali bënte tregti, ishte në prag të falimentit. tregon Ferriku: “Pronarët e fabrikës duke mos pasur rrugë tjetër, i kërkuan babait që ai t’i ndihmonte financiarisht, për të kaluar krizën që do i conte drejt falimentit. Xhemali i ndihmoi ata duke ju dhënë një shumë të madhe, pa interesi.
Pasi fabrika kaloi krizën, presidenti i sindikatave italiane të asaj kohe, De Vitorio, e falenderoi përzemërsisht për xhestin e tij, duke i thënë se kishte shpëtuar nga flakja në rrugë rreth 4000 puntorë. Po kështu ai ju drejtua babait, duke i thënë se kishte dijeni që ai nuk e kishte familjen në Itali, e po të dëshironte mund të ndërhynte pranë autoriteteve më të larta shqiptare, që t’i krijonte mundësinë e bashkimit me familjen në Itali. Babai pasi e falenderoi për interesimin nuk i tha jo, por ia la atë në dëshirën e tij. Përgjigjia që mori De Vitorio nga autoriteti më i lartë shqiptar ishte: “Nuk e kemi bërë ligjin akoma për këtë, por sa ta bëjmë do të shohim se çmund të bëhet”. I hapi Shqipërisë tregjet me Perëndimin Aty nga fundi i viteve ‘50-të e fillimi i viteve ’60-të, tregtia që Xhemali bënte me pambukun filloi të binte, për shkak të konkurencës së madhe, dhe fitimet ranë ndjeshëm. Kështu ai u detyrua dhe e kaloi biznesin e tij në ndërtime, pasi në ato vite Italia ishte në fazën ë një bumi ekononmik, e ai si njohës i mirë i konjukturave të biznesit, diti të manovronte e të gjente mundësitë për të punuar. Në vititn 1959, në zyrën e tij të punës, shkuan dy shqiptarë që ishin përfaqësues tregtarë pranë ambasadës shqiptare në Romë dhe kërkuan që të bisedonin me të për probleme tregtie. Xhemali lidhur me këtë vizitë ka dëshmuar: “I prita tepër gjakftohtë ata dy zyrtarë të ambasadës shqiptare, sepse e dija që një ditë do të vinin në zyrën time për të kërkuar ndihmë. Pasi biseduam normalisht për punët e tregtisë, problemi kapërceu disi kur njeri nga ata më pyeti për konjukturat e çmimeve të grurit në Itali, e mënyrat se si mund të blinin. Unë ju thashë se grurë në Itali kishte plot e me çmime të arsyeshme, por po më çudit fakti se Bashkimi Sovjetik që ka grurë sa të mbulojë gjithë territorin e Shqipërisë, pse nuk ju jep, po kërkoni ta blini këtu”?! Megjithatë dhe pas këtyre fjalëve, Xhemali u tregua i gatshëm që t’i ndihmonte ata, në të gjitha kërkesat për mallra që dëshironin të blinin për Shqipërinë.
Duke parë mundësitë e vogla të Shqipërisë për aktivitetin tregtar me Italinë, babai filloi të mendoi për hapjen e një zyre tregtare në Milano me përfaqsues shqiptarë, e cila do të kordinonte shkëmbimet e ndërsjellta të mallrave në mes dy vendeve, sidomos të disa lëndëve të para që Shqipëria i dispononte deri diku. Kështu pas hapjes së kësaj zyre, nga Shqipëria drejt Italisë dhe Perëndimit, filluan të vërshojnë sasira të mëdha mallrash, si: duhani, pambuku, bitumet, mermeri, nafta, prodhimet artistike etj. Babai në këtë ndihmë që i dha Shqipërisë për çeljen e tregjeve të saja me Perëndimin, nuk vuri në mes pikpamjet e tija politike dhe as inatin e sekuestrimit të pasurisë dhe bu, rgosjes së vëllait Qazimit, dhe se familja e tij në Shqipëri ishte e diferencuar e shikohej me sens negativ. Ai atë e bëri pa snjë lloj interesi, por thjesht si një shqiptar që e donte vëndin e tij dhe shqiptarët”. I hapet rruga e takimit me familjen Ndihma e madhe që Xhemali i dha shtetit shqiptar, i vuri në pozitë të madhe autoritetet zyrtare të Tiranës, në trajtimin që i bëhej familjes Ferra në Shqipëri. Në vitin 1962, shteti shqiptar lejoi djalin e madh të Xhemalit, Ferikun, për të takuar babanë në Itali, të cilin nuk e kishte parë që nga prilli i 1943-it. Lidhur më këtë vizitë, Feriku kujton: “Qëndrova afro tre muaj me babanë në Milano, në apartamentin e vetëm të tij. Ai atëherë e deri sa vdiq, bëri një jetë krejt normale, pa asnjë lloj lluksi. Ai kishte mundësira të mëdha të ndërtonte vila për vete, por qëndroi në atë apartamentin e thjeshtë dhe zyrën e tij të punës. Ai kishte një kujtesë brilante dhe një mendje të fuqishme që bënte veprime matematikore me disa shifra. Babai ruante traditat shqiptare dhe sa herë që flitej për Shqipërinë, i mbusheshin sytë me lot.
Ai ishte shumë i pezmatuar për gjendjen në të cilën ndodhej Shqipëria, e i vinte shumë keq që disa përfaqsues tregtarë pranë ambasadës në Romë, të cilët ai i kishte ndihmuar dhe kishin fituar përvojë, sapo ktheheshin në Shqipëri, përfundonin nëpër bu, rgje. Hapja e zyrës tregtare në Milano që ai e bëri me dëshirë, si dhe gjithë ndihma që ai dha jo vetëm në sektorin tregtar por dhe në atë të kreditit që hynte si garant për palën shqiptare, i jepte një kënaqësi të madhe që diçka po bënte për vendin e tij. Babai e kishte të vështirë që të kthehej përgjithmonë në Shqipëri pranë familjes, ndonëse i kishte të gjitha mundësitë dhe rrugët e hapura. Arsyeja kryesore ishte se ai kishte pikpamje politike me diferenca të thella me regjimin në fuqi, të cilat nuk i premtonin dhe nuk i hapnin asnjë lloj perspektive. Ardhja e tij këtu vetëm sa do t’i krijonte probleme serioze, për vete dhe për familjen. Megjithëatë ai kurrë nuk e ndërroi shtetësinë e tij shqiptare për të marrë atë italiane, gjatë gjithë jetës së tij në Itali dhe deri sa vdiq, ai mbeti thjesht një emigrant ekonomik shqiptar”. Pas vizitës së parë që i bëri djali Feriku, shteti lejoi pak nga pak dhe pjestarët e tjerë të familjes, që të shkonin ta vizitonin nga një herë në Itali. Xhemali vazhdonte ta ndihmonte familjen në Shqipëri dhe insistonte që ata të mbaronin shkollat, për të cilat ai ishte gati të jepte gjithshka. Oferta zyrtare nga Tirana: Zoti Ferra, silli depozitat këtu Në vitet ’60-të, Xhemal Ferra konsiderohej dhe njihej në Itali, si një nga biznesmenët e suksesëshëm. Po në këtë viti kur një delegacion qeveritar italin do të bënte një vizitë disa ditore në Bashkimin Sovjetik, u ftua dhe u caktua që në përbërje të tij, do të ishte dhe afaristi Xhemal Ferra.
Nuk dihen ende arsyet sepse në çastet e fundit të nisjes së atij delegacioni, Xhemali nuk u paraqit. Pasi u interesuan për të, mësuan se ai ndodhej i shtruar në një nga klinikat mjeksore të Milanos?! Aty nga fillimi i viteve ’70-të, gjatë një bisede që Xhemali po bënte me disa përfaqsues së Ministrisë së Tregtisë së Jashtme të Shqipërisë, që kishin shkuar për probleme pune në Itali, i kërkuan atij duke i sugjeruar që po të donte të shihte mundësinë e trasferimit të depozitave bankare nga bankat italiane, për në Shqipëri, duke i garantuar dhe interesat përkatëse. Lidhur me këtë ofertë që pala zyrtare shqiptare i bëri Xhemal Ferrës, djali i tij Ferriku dëshmon: “Pasi i dëgjoi ata, babai ju përgjigj me dipllomaci duke ju thënë: ‘Do ta kem parasysh këtë propozim dhe do ta shoh pasi të kem përfunduar disa punë që kam nëpër duar. Fundi i një jete të gjatë Ndonëse Xhemalin Ferrën në Shqipëri e njohin ndryshe si Konti Ferra, ai as nuk e kishte dhe as e dëshiroi kurrë që ta thërrisnin ashtu. Lidhur më këtë, djali i tij Ferriku dëshmon:” Babai kurrë nuk ka lejuar njeri që ta quante Konti Ferra. Kur dikush e thërriste ashtu, kuptohet nga dashamirësia, ai ja shpjegonte se nuk e kishte pasur kurrë atë titull. Titujt: Kont, Baron, Markez, etj., jepeshin vetëm në regjimet Monarkike, dhe Italia ku ai jetonte e punonte, ishte një republikë. Ndonëse ai nuk e pranonte titullin Kont, kishte një simpati të veçantë për periudhën e Monarkisë së Zogut. Për këtë ai shpjegonte: “Unë i kam provuar të gjitha regjimet që nga austro-hungaria, e deri tek fashizmi.
Por periudha e Monarkisë ka qënë më e mira, sepse na dha mundësitë me legjislacionin e krijuar që të punonim të gjithë dhe të tregonim aftësitë tona”. Xhemali punoi në mënyrë aktive me biznesin e tij deri nga vitet 1977-‘78 pa e ndërprerë për asnjë çast punën. Edhe pas kësaj moshe, kur ai e la aktivitetin e tij si afarist, ndiqte me vëmendje bursën italiane dhe atë europiane, jo për ndonjë përfitim ekonomik, por vetëm për sadisfaksion profesional. Dhe në moshë të thyer ai ishte në korent të përhershëm të bursës, duke ju dhënë këshilla shumë miqëve të tij tregtarë e afaristë që e pyesnin për gjithshka. Puna e madhe që e nisi që 8 vjeç dhe e la në moshën 78 vjeçare, sëmundjet e herë pas hershme dhe ndërhyrjet kirurgjikale, kishin bërë punën e vet.
Nga fundi i viteve ’80-të, ai e kuptoi se po i afrohej momenti kur do të mbyllej gjithshka, por i padëshpëruar dhe krenarë e i kënaqur për atë që kishte bërë në punën e jetën e tij. Lidhur me ditët e fundit të jetës së gjatë afro 90-të vjeçare të Xhemal Ferrës, djali i tij Ferriku kujton: “Në shkurt 1991-it, pak muaj para se babai të ndërronte jetë, ai pa në televizor rrëzimin e monumentit të Enver Hoxhës. Pasi u mendua pak, u tha njerëzve që kishte pranë: Tani do të fillojnë ditë të vështira për Shqipërinë. Ai kishte shumë dëshirë që të vinte dhe t’i shijonte ado “ditë të vështira”, por shëndeti i keqësuar nuk ja premtonte. Në qershorit të vitit 1991, në ditët e fundit të jetës tij, rastësisht i gjetëm në rrobat që kishte veshur, një flamur të vogël shqiptar që e mbante me vete që nga viti 1939 kur ishte internuar si antifashist në Kolflorito të Italisë. Ai ju shpjegoi njerëzve që e pyetën se atë e mbante me vete si shenjë idenditeti, sepse rruga e puna e tij kalonin përmes rreziqesh që nuk ju dihej fundi”.
Megjithë përpjekjet e mëdha të mjekëve të klinikës së Universitetit Politeknik të Milanos, për ta mbajtur në jetë atë trup 88 vjeçar, më 21 qershor të 1991 it, në atë kohë që shqiptarët po përjetonin fundin e sistemit komunist afro 50 vjeçar, Xhemal Ferra ndërroi jetë. Familjarët e tij e sollën trupin e tij në Shqipëri dhe miqtë e të afërmit i bënë një përcjellje dinjitoze me të gjitha nderimet e rastit për në banesën e fundit në Tiranë./ Memorie.al / KultPlus.com
Bebe Rexha tregon gjithmonë me shumë krenari për prejardhjen e saj, prandaj këngëtarja e njohur nuk heziton që të tregoi mbështetje për personazhe të suksesshme shqiptare në botë, nga cilado fushë që vijnë.
Edhe së fundi, 32-vjeçarja përmes një postimi në InstaStory, ka treguar përkrahjen e saj për boksierin shqiptar, Reshat Mati.
Mati do të zhvillojë meçin e radhës më 1 tetor në qytetin italian, Milano, ndërsa po merr mbështetjet të madhe nga shqiptarët, e po ashtu edhe nga ylli i muzikës botërore, Bebe.
“Le të shkojmë”, ka shkruar Bebe në mbishkrimin e fotografisë ku paralajmërohej meçi i boksierit. Të njëjtin foto e ri-postoi edhe Reshati. “Faleminderit kushërirë”, ka shkruar Mati sipër imazhit.
Ditë më parë postoi edhe një video të boksierit tjetër shqiptar, Florian Markut, i cili triumfoi ndaj kundërshtarit të tij ukrainas, Maxim Prodan, për t’u bërë kampion në ‘welterweight’ IBF International. / KultPlus.com
Kërkesa që lumi “Vjosa” të shndërrohet në park kombëtar ka tash e sa kohë që i bëhet Qeverisë së Shqipërisë, duke përfshirë kështu mbështetjen e yjeve me famë botërore, me ç’rast së fundmi edhe një tjetër slogan është shpalosur në sheshin Duomo në Milano, Itali, përcjellë KultPlus.
Marka e veshjes ‘’Patagonia Milano’’ së bashku me aktivistë të tjerë kanë mbështetur sloganin #VjosaNationalParkNow.
@Paolo Aralla
Vjosa është kurora e #BlueHeartofEurope dhe njerëzit në të gjithë Shqipërinë duan ta mbrojnë atë përgjithmonë. Andaj, kërkesa vazhdon ndaj Qeverisë së Shqipërisë për të krijuar #VjosaNationalParkNow, i cili do të ishte parku i parë i lumit ‘të egër’ në Evropë.
@Paolo Aralla
Lumi Vjosa në Shqipëri është lumi i fundit i egër në Evropë jashtë Rusisë. Lumi dhe degët e tij rrjedhin lirshëm nga malet në Greqi deri në bregdetin Adriatik në Shqipëri. Kjo zonë e shkretëtirës përbëhet nga një mozaik i madh i llojeve të ndryshme të habitateve nga grykat e ngushta në pjesën e sipërme deri në pjesët e gjera të lumenjve të endur në pjesën e mesme deri në deltën gati-natyrore në Detin Adriatik. Vetëm shtrirja e mesme përbëhet nga të paktën 8 lloje habitatesh që kanë rëndësinë më të lartë të ruajtjes në nivelin e BE-së.
Njohuritë shkencore rreth biodiversitetit dhe proceseve fizike të Vjosës janë të kufizuara. Është një nga lumenjtë më pak të eksploruar në Evropë. Por disa studime ekzistuese nënvizojnë rëndësinë e luginës së lumit si pika e nxehtë e biodiversitetit në Shqipëri që ofron habitate ujore ideale për specie të shumta. Lumi është mikpritës i mbi 1,100 specieve, përfshirë 13 kafshë të kërcënuara globalisht dhe 2 specie bimore, dhe të paktën 50 kafshë dhe 24 specie bimore janë të përfshira në Listat e Kuqe të Shqipërisë.
@Paolo Aralla
Pellgu ujëmbledhës përreth u siguron fshatrave tokë pjellore për aktivitete bujqësore të tilla si prodhimi i bimëve dhe blegtoria. Bollëku dhe shumëllojshmëria e peshqve është jetike për mirëqenien e peshkatarëve vendas kryesisht në pjesën e poshtme të Vjosës. Ekoturizmi në Vjosa dhe degët e saj është gjithnjë në rritje, veçanërisht në vitet e fundit në të cilat entuziastët kanë filluar të shijojnë aktivitete të tilla si rafting, Janji, kayaking, not, etj. / KultPlus.com
Opera e famshme “La Scala” e Milanos ka vendosur të dalë jashtë mureve të saj fisnike për të ofruar një seri koncertesh falas në mjedis të hapur.
“Është një sinjal rimëkëmbjeje, ne do të takojmë publikun, sepse opera, muzika dhe baleti janë për të gjithë”, tha për shtypin Dominique Meyer, drejtori i “La Scala”-s.
Nga 11 deri më 13 korrik, orkestra, kori dhe baleti i teatrit prestigjioz do të interpretojnë në 14 koncerte me një repertor duke filluar nga jazz te Vivaldi dhe Donizetti, përfshirë Brahms, Bach dhe Rachmaninoff.
Kjo seri koncertesh do të përfundojë më 14 korrik, me një ditë kushtuar skenës legjendare italiane, me Verdi, Rossini dhe Puccini në program.
Pas gjashtë muaj heshtjeje për shkak të COVID-19, “La Scala” u ribashkua me publikun e saj më 10 maj./atsh/ KultPlus.com
Pas 199 ditësh kufizimesh anti-Covid “La Scala” në Milano mirëpriti publikun me koncertin që është një simbol i rifillimit. Një simbol siç ndodhi 75 vjet më parë, më 11 maj 1946, kur Arturo Toscanini zhvilloi një koncert për rilindjen e teatrit pas bombardimeve dhe rindërtimit. Ashtu si në 1946, ishte muzika që përshëndeti afërsisht 500 spektatorët.
Këtë herë drejtori muzikor Riccardo Chailly udhëhoqi korin dhe orkestrën në një performancë që vjen ndërsa kufizimet po lehtësohen dhe fundi i emergjencës është pranë, falë edhe fushatës së vaksinimit.
“Është një gjë e bukur të kthehesh në La Scala. Edhe nëse nuk jemi në ballon me maska, pasi të gjithë jemi të maskuar”.
Kështu u shpreh senatorja Liliana Segre, duke arritur për koncertin e rihapjes. Atyre që e pyetën nëse koncerti përfaqësonte një shenjë të rilindjes për vendin, Segre u përgjigj; “Po dhe jo vetëm. Është gjithashtu përvjetori i Toscanini-t dhe unë isha atje. Kjo është shumë e rëndësishme për mua: Të jetoj dy herë të njëjtën gjë”, raporton A2. / KultPlus.com
Disenjatorë dhe shtëpi të njohura të modës të tilla si, “Giorgio Armani”, “Fendi”, “Prada” dhe “Versace”, po rikthehen në pasarelat e modës në muajin shtator, kështu është bërë e ditur sipas kalendarit të javës së modës në Milano, të publikuar javën e kaluar.
Pasi pandemia e koronavirusit i detyroi shumë shtëpi të modës ti prezantojnë koleksionet e reja online, më shumë se gjysma e pjesëmarrësve të zakonshëm të javës së modës në Milano po planifikojnë që veshjet e koleksionit “Pranverë/Verë 2021”, t’i prezantojnë në formë fizike, transmeton Koha.
Për shkak të masave të vazhdueshme për parandalimin e virusit, ku përfshihet mbajtja e maskave dhe distancimi social, shtëpitë e mëdha të modës kanë sugjeruar që të bëhen ndryshime në uljen e të ftuarve që i ndjekin sfilatat, duke e limituar dukshëm numrin e tyre.
Në tërësi, 28 shtëpi të modës planifikojnë t’i prezantojnë koleksionet e reja në formë fizike, dhe 24 të tjera do të marrin pjesë në javën e modës së Milanos e cila mbahet nga 23-28 shtator, përmes prezantimeve online.
“Dolce&Gabbana”, Salvatore Ferragamo, “Max Mara” dhe “Marni”, po ashtu përfshihen në listën e markave që do t’i mbajnë sfilatat me publik, bashkë me disa brende të reja si: “No. 21”, “Sunnei”, “Drome”, “MSGM. Missoni” dhe të tjerë.
Italia ishte shteti i parë jashtë kontinentit të Azisë që shënoi raste marramendëse të viktimave dhe të prekurve me koronavirus. Rajoni me numrin më të madh të të infektuarve ishte Lombardya, ku përfshihet edhe Milano. / KultPlus.com
Koncerti i kësaj të diele i tenorit të njohur Andrea Bocelli, do të jetë diçka që nuk harrohet shpejt.
I vetëm në Duomon madhështor të Milanos, i shoqëruar vetëm nga organo e mjeshtrit Emanuele Vianelli, 61 vjeçari italian do të performojë live disa nga ariet më të njohura të të gjitha kohërave, si “Ave Maria” e Shubert, “Sancta Maria”, si dhe këngë të tjera që padyshim do të kumbojnë në mënyrë të paprecedent dhe domethënëse në kishën e boshatisur nga masat shtrënguese ndaj pandemisë të koronavirusit.
Koncerti i Bocellit do të mund të ndiqet falas në kanalin e tij në Youtube, dhe dëshmon afërsinë e këngëtarit lirik që ka shitur më shumë se 90 milionë disqe në karrierë me vendin e tij, të goditur rëndë nga koronavirusi. / Klan Kosova / KultPlus.com
Kriza COVID-19 i ka dhënë Bashkimit Evropian një mundësi për të zbatuar diskurset e veta madhështore mbi vlerat dhe të drejtat, dhe të afirmohet si udhëheqës global. Për ta rrokur këtë shans, BE dhe vendet anëtare duhet të demonstrojnë solidaritet shumë më të madh, sidomos ndaj Italisë, sesa kanë bërë deri më tani.
Titujt janë tmerrues. Mungesa e pajisjeve jetike që i detyrojnë mjekët të marrin vendime në fushën e betejës, se kush jeton dhe kush vdes. Radhët e gjata të njerëzve të sëmurë që presin më kot për një test, apo një shtrat spitali. Bizneset, dyqanet, baret dhe restorantet e zbrazëta që kanë shkaktuar ndaljen e ekonomiveë lokale në të gjithë botën. Dhe një numërim i zymtë se cilët shtete janë goditur më së shumti nga koronavirusi COVID-19, me Shtetet e Bashkuara që tani po rendin shpejt drejt kreut – duke regjistruar gati 61,000 raste të konfirmuara shumë sesa Kina, vatra e shpërthimit fillestar.
Në Evropë, pandemia ka goditur veçanërisht Italinë, e cila ka qenë në bllokim total mbarëkombëtar që nga 9 marsi, në përpjekje për të ngadalësuar përhapjen e virusit. Që nga 30 Marsi, Italia ka raportuar rreth 98,000 raste të konfirmuara të COVID-19. Më shumë se 10,700 italianë, kryesisht në rajonin verior të Lombardisë, kanë vdekur nga sëmundja deri më tani. Milano, kryeqyteti rajonal, është më shumë se një kolonë mbështetëse për ekonominë e Italisë. Qyteti që dikur ziente nga gjallëria, është i lidhur pazgjidhshmërisht me projektin evropian dhe është një shtysë kryesore e ekonomisë evropiane në tërësi.
Megjithatë, ndërsa numri i të vdekurve rritet dhe rajoni sheh nivelet e transmetimit më të larta se kudo tjetër në kontinent, Bashkimi Evropian dhe vendet anëtare të tij kanë qenë të avashtë, për të dhënë një dorë në çfarëdolloj mënyre domethënëse dhe të tregojnë solidaritet me fqinjin e sëmurë. Në vend të kësaj, vendet anëtare të BE-së kanë mbyllur kufijtë dhe janë kthyer brenda vetes. Vuajtja e Italisë u përkeqësua nga mbyllja e kufijve, të cilat ndërprenë furnizimet dhe pajisjet mjekësore të nevojshme.
Qeveritë janë përfshirë në grindje të vogla, duke u shfaqur më shumë të merakosura për avantazhin e tyre ekonomik. Përfaqësuesit e disa shteteve të Evropës veriore kanë sfiduar vendimet e fundit ekonomike të Italisë dhe e kanë patur më shumë mendjen, të mësojnë se si Italia do të arrinte të paguante borxhet, sesa për numrin e vdekjeve dhe rënien ekonomike.
Si rezultat, në një kohë kur kontinenti, dhe në të vërtetë gjithë bota, po përballet me krizat publike-shëndetësore dhe ekonomike me përmasa historike, Evropa është një shtëpi e ndarë, në rrezik të shpërbërjes së mundshme territoriale. Nëse Brexit bashkoi 27 shtetet anëtare të mbetura dhe largoi spektrin e daljes nga arena evropiane, koronavirusi e ka rikthyer përsëri në rendin e ditës.
BE ka një përgjegjësi ndaj shteteve anëtare dhe popujve të saj, që të përdorë cilindo dhe të gjitha instrumentet financiarë në dispozicion, ose të krijojë të reja, për të siguruar që Italia dhe Bashkimi në tërësi të mund të përballojnë – dhe përfundimisht të ringrihen nga – kjo krizë. Kjo kërkon heqjen dorë nga zakoni i mbështetjes mbi një model të vjetëruar të qeverisjes, i justifikuar prej mungesës së burimeve të përbashkëta financiare, në një bashkim monetar. Nëse Italia dështon, çmimi për ekonominë evropiane – në të vërtetë, për vetë projektin evropian – do të jetë shumë më i lartë, se sa çmimi i shkeljes së një rregulli fiskal gjatë një kohe rreziku të madh.
Para samitit virtual të Këshillit Evropian të javës së kaluar, një grup prej nëntë vendesh evropiane, duke përfshirë shtetet jugore si Portugalia dhe Sllovenia, kërkuan një Eurobond dhe përbashkëzimin e borxhit. Institucionet financiare të Evropës kishin për detyrë në samit të bënin propozime, ndoshta të lehtësonin presionin ndaj krerëve të qeverive (shumica e të cilëve janë të shqetësuar me opozitën e brendshme). Në të njëjtën kohë, disa nga figurat më autoritare dhe ekstreme politike të Italisë e shfrytëzuan momentin, për të bërë thirrje kundër BE-së dhe hodhën në tryezë idenë e daljes së Italisë nga euro dhe vetë Unioni.
Me Shtetet e Bashkuara nën administratën e sotme, duke u tërhequr nga aleanca transatlantike e pas luftës, BE-së iu dha mundësia të ngrihej në lartësinë e angazhimeve të veta kundrejt vlerave, të drejtave dhe bashkëpunimit shumëpalësh, dhe të afirmohej si një udhëheqës global. Nuk është ngritur në lartësinë e sfidës. Ndërsa e ardhmja e Evropës sot duket e zymtë, nuk është vonë që institucionet dhe qeveritë evropiane të ndryshojnë kurs. BE nuk mund të lejojë të humbasë Italinë ose të kalojë krizën pa një përgjigje kuptimplote. Të gjitha vendet dhe ekonomitë në bllok do të vuanin si pasojë e kësaj.
Babai im, George Soros, ka jetuar në kohën e disa prej krimeve më të egra të shekullit të kaluar dhe doli nga ajo përvojë me një besim të thellë dhe të qëndrueshëm në domosdoshmërinë e projektit Evropian. Unë jam krenar për historinë e tij të gjatë, dhe përdorimin e institucioneve të tij filantrope për të promovuar një të nesërme më të mirë, për Evropën dhe botën.
Kjo është arsyeja pse nuk duhet të jetë befasi që organizata që ai themeloi, Fondacionet e Shoqërisë së Hapur, po bën një hap përpara në ndihmë të Italisë në këtë moment vendimtar duke i premtuar 1 milion euro qytetit të Milanos, për të mbështetur punën e palodhur në ndihmë të të prekurve dhe rindërtimit të ekonomisë, shëndetit dhe shpirtit të Milanos, në muajt në vazhdim.
Për të qenë të qartë, disa vende të BE-së – edhe pse me vonesë – kanë dërguar edhe pajisje mjekësore, dhe shumë italianë kanë bërë dhurime në përpjekjet kombëtare për të luftuar krizën. Dhe vetëm disa ditë pasi mori miratimin për të filluar bisedimet e anëtarësimit në BE, Shqipëria shfaqi solidaritetin e vërtetë evropian duke dërguar një kontingjent prej 30 mjekësh në veri të Italisë. Shpresoj se shumë të tjerë do ta ndjekin atë shembull dhe do të ofrojnë një ndihmë në zonat më të goditura nga COVID-19. Duke bërë një dhurim të ngjashëm për qytetin e Budapestit, një dorë e tillë për të ndihmuar është njëri prej një serie veprimesh, që Fondacionet e Shoqërisë së Hapur do të fillojnë në ditët në vijim si përgjigje ndaj kësaj krize. /KultPlus.com
Në një lidhje direkte me emisionin “Shqipëria Live”, Eni, mjeke shqiptare në Milano raportoi gjendjen aktuale të spitaleve në Lombardi.
“Aktualisht janë 31,506 të prekur dhe 2,503 viktima. Kemi shumë mungesa në personal, specialistët që kemi janë aktivë 24 orë në 24. Nuk ia dalim dot të mbulojmë të gjitha rojet e natës. Në spitalin tim nuk po bëhen operacione, kemi hyrë në një qark urgjence ne të rrethit të Lombardisë, vetëm operacione urgjente, persona që kanë nevojë për shembull për bypass ose infarkt. Jemi në një moment tragjik, situatë lufte”, rrëfeu mjekja.
Më tej shtoi:
“Në këtë moment po punojmë vetëm me urgjencat. Kemi të shtruar me Covid-19, kemi edhe të infektuar nga radhët e mjekëve dhe infermierëve. Kam një muaj që nuk kam përqafuar fëmijët e mi. S’është e vërtet që është një grip i thjeshtë, që ne e kemi kaluar, nuk ekzistojnë terapi për të kuruar këtë lloj gripi.” Express / KultPlus.com
Celet në Milano të Italisë, ekspozita “Rituali Fotografik” me fotografi e negativë të Muzeut Kombëtar të Fotografisë Marubi, kuruar nga Zef Paci.
E pranishme në ceremoni ishte Ministrja e Kulturës, Mirela Kumbaro si edhe Presidenti i Trienales, arkitekti i mirënjohur Stefano Boer.
Kjo ekspozitë, iniciuar e mbështetur nga Ministria e Kulturës, që shënon një ngjarje të rëndësishme në kuadrin e Vitit të Skënderbeut, përshkon 100 vjet nga historia e Shqipërisë, përmes portreteve që kalojnë para kameras së Marubit e më pas të fotografëve të tjerë të cilët fiksojnë momente kyç të jetës njerëzore shqiptare.
“Një ritual elegant oksidental të kuruar deri në detaje, që alternonte portretet me veshje tradicionale, me vështrime befasuese, sidomos femërore që nga ezmerja deri te turçelesha, nga lypsarja deri te madama, duke e kthyer çdo portret në një arketip.
Në margjina të arteve të tjera, fotografia e Marubve, Idromenos, Kodhelit, Shan Picit, Nenshatit e me radhë, ishin pasqyra më fantastike, njëherësh moderne për kohën e vendin por edhe, po aq klasike, e atij kufiri të hollë Lindje-Perëndim.
Dallimi i madh i fotografëve shqiptarë prej atyre tipikë orientalistë të kohës ishte pikërisht hapësira e dallueshme që e vendoste estetikën teatrale të kompozimit në shërbim të një frymë kombëtare shqiptarizuese aq të domosdoshme për epokën.
Sepse ata ishin artistë të jashtëzkonshëm dhe atdhedashës shembullorë. La Triennale di Milano është një ndër skenat e duhura që ky ritual tashmë I shekullit të kaluar të jetë një pasaportë autentike shqiptare që flet për bashkëkohësi kulturore”, tha Kumbaro në ceremoninë e hapjes së kësaj ekspozite duke e cilësuar këtë ekspozitë një pasaportë të shkëlqyer kulturore dhe duke ftuar publikun e shumtë në ceremoninë e hapjes, artistë, gazetarë, kritikë arti por edhe bashkëatdhetarë nga diaspora, që të vinin e të vizitonin Muzeun në Shkodër dhe Shqipërinë. Ekspozita do të qendroje e hapur deri në 9 dhjetor 2018./ KultPlus.com
Sot plotë 105 vite nga kur Arbëreshët e Italisë patën ngritur flamurin shqiptar në Milano.
Më 21 maj 1913, shkrimtari dhe hulumtuesi Arbëresh Zef Skiroi (në foto), përmes një telegrami dërguar Ministrisë së Punëve të Jashtme të Qeverisë së Vlorës, njofton se Arbëreshët e Italisë kanë ngritur flamurin shqiptar në Milano, duke dëshiruar përparim të plotë dhe liri për kombin e Skënderbeut./ KultPlus.com
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10156159603275631&set=gm.1708383159237450&type=3&theater&ifg=1
Ibrahim Kodra në një ekspozitë bashkë me shokët e tij, Chagall, Kuniyoshi, Cassinari Ajmone, Peverelli.
Gjatë fundjavës është çelur në “Museo della Permanente” në Milano ekspozita e parë në kuadër aktiviteteve të 100-vjetorit të lindjes së piktorit shqiptar. Në këtë ekspozitë marrin pjesë 19 vepra të Maestro Kodrës, të cilat datojnë nga 1944 –‘64. “Pjesa më e madhe e tyre janë vepra të panjohura e të paekspozuara më parë dhe i përkasin muzeut “Ibrahim Kodra” në Milano apo koleksioneve të ndryshme private në Breshia, Palermo a Torino” shprehet kuratori i veprës Fatos Faslliu. Ekspozita, e cila përmban përveç veprave të Kodrës edhe disa nga punët e artistëve të viteve 1950’-60’ është një homazh për artistin shqiptar.
“Kjo është ekspozita e parë, që çel siparin e aktiviteteve të planifikuara në kuadër të 100- vjetorit të piktorit Ibrahim Kodra. Për mua është një emocion i papërshkueshëm, të shohësh maestro Kodrën midis dy artistëve botërorë si Shagall e Kuniyoshi, gjë e cila nuk ndodh shpesh. Aq më shumë kur artist të mëdhenj të pikturës, si Cassinari, Ajmone, Peverelli etj., ekspozojnë në homazh të Maestro Kodrës. Çdo artist që merr pjesë në ekspozitë përfaqësohet me nga një vepër”, shpjegon Faslliu.
Sipas kuratores së ekspozitës Elena Pontiggia, ekspozita ka për qëllim të risjellë në vëmendje një periudhë artistike të harruar të Ibrahim Kodrës, atë të viteve ’50 e ’60. “Flasim për periudhën kur Kodra, i cili ishte zhvendosur në Milano më 1938, i afrohet informales ( lëvizje artistike që lindi menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore), pasi kishte provuar gjininë asbstrakte-gjeometrike, e afërt me neokubizmin dhe konkretizmin e M.A.C. Piktura e tij e mbushur me ngjyra dhe lëvizje, pasurohet me motive erotike dhe kujtime, për të mbërritur në një figuralitet surreal dhe fantastik. Ekspozita që çel aktivitetet për 100-vjetorin e lindjes së artistit, përfshin të gjitha veprat më përfaqësuese të kësaj periudhe dhe një nga më të rëndësishmet e krijimtarisë së tij”, shprehet Pontiggia.
Pjesa më e madhe e aktivisteve është e përqendruar në Milano kryesisht me rastin e 100-vjetorit, por edhe Galeria Kombëtare e Tiranës ka konfirmuar një ekspozitë retrospektive për Ibrahim Kodrën gjatë vitit të ardhshëm. Gjithashtu edhe Galeria Kombëtare e Shkupit ka konfirmuar realizimin e një ekspozitë gjatë muajit qershor 2018. Ekspozita do të qëndrojë e hapur deri në datën 5 nëntor në Muze, nga ora 9:30 – 19:00.
Ibrahim Kodra lindi në Ishëm më 22 prill të vitit 1918. / KultPlus.com
