Nga Aurenc Bebja*, Francë – 26 Janar 2020

“L’Ere Nouvelle” ka botuar, më 10 janar dhe 14 shkurt të 1921, dy letra ekskluzive të atdhetarit, shkrimtarit, diplomatit dhe politikanit shqiptar, z. Mit’hat Frashëri, i njohur ndryshe me pseudonimin e Lumo Skëndos, mbi tensionet serbo-shqiptare, të cilat, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar :

Çfarë kërkon Shqipëria

Respektimin e kufijve të saj 

L’Ere Nouvelle, e hënë, 10 janar 1921, f. 4

“Zoti drejtor,

Zyra e shtypit shqiptar përfiton nga “La Tribune des Peuples – Tribuna e Popujve” dhe mikpritja që ju i jepni asaj për t’ju folur për Shqipërinë.

Ky vend u pranua në kujdesin e Lidhjes së Kombeve 17 dhjetorin  e kaluar, njëzëri nga 35 shtetet e përfaqësuara atje.

U pranua se statusi i saj ndërkombëtar ishte tashmë i fiksuar në 1913 në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, ku pavarësia e saj u njoh zyrtarisht.

Kështu, kufijtë e Shqipërisë të vitit 1913 bëhen të paprekshëm dhe duhet të respektohen.

Sidoqoftë, Serbia që nga ajo kohë ka shkelur në kufijtë shqiptarë, duke pretenduar se ishte për arsye strategjike, të cilat nuk ekzistojnë më. Për dy vjet, shqiptarët, të cilët nuk kanë dhënë asnjë arsye për t’u ankuar në Jugosllavi, kanë kërkuar vazhdimisht evakuimin e këtyre rajoneve, por pa dobi.

Po, sidoqoftë, ka pasur një rezultat : shkatërrimi total ose i pjesshëm nga serbët e 140 fshatrave shqiptare, të gjendura në territorin shqiptar. Aktualisht ka 40.000 burra, gra dhe fëmijë, të pastrehë dhe refugjatë në zonën e Tiranës, të mirëmbajtur nga fondet publike.

A nuk është koha që serbët të tërhiqen në kufijtë e tyre dhe të evakuojnë territorin e një fqinji që nuk i ka bërë dëm dhe që kërkon vetëm të ruajë marrëdhënie të mira fqinjësore me ta ?

Ju lutemi pranoni, zoti drejtor, sigurinë e vlerësimit tim më të lartë.”

Lumo Skendo

Shqipëria dhe Serbia

L’Ère Nouvelle, e hënë, 14 shkurt 1921, f.3

“Meqenëse punët e Shqipërisë ndikojnë ngushtë në interesat e vendeve përreth dhe Franca nuk mund të qëndrojë indiferente ndaj politikave të Ballkanit, unë po marr lirinë të shkruaj sërish për një çështje për të cilën pata folur në letrën time të mëparshme që keni botuar me mirësi në “L’Ere Nouvelle” më 10 janar 1921.

Bëhej fjalë për vështirësitë me të cilat përballet Shqipëria nga fqinji i saj verior dhe lindor, d.m.th., Serbia.

Komisioni i Refugjatëve Shqiptarë sapo ka shkruar një raport të gjatë për atë që ndodhi në gusht dhe shtator të vitit të kaluar, në kufirin serb, në territorin shqiptar. Është një listë e zymtë; faktet nuk u bënë të njohura për publikun evropian, si arsye e heshtjes kokëfortë të mbajtur nga shtypi.

Sipas këtij dokumenti — autenticiteti dhe vërtetësia e të cilit janë të garantuara — ka pasur 132 fshatra shqiptare të shkatërruara nga lart poshtë ose pjesërisht nga serbët; në këto fshatra, u shkrumbuan 6.344 shtëpi, mbi 110 mullinj, 106 dyqane dhe magazina, 50 xhami dhe 18 teqe (manastire myslimane); 55.068 banorë u detyruan të linin rajonet e shkatërruara dhe të strehohen në rrethinën e Tiranës. 10.229.740 kilogramë grurë u humbën (u vodhën ose u shkatërruan), si dhe 52.227 koka delesh dhe dhish, 4.584 dema dhe lopë, 1.552 kuaj. E gjithë kjo pasuri. Ne vajtojmë humbjen e 742 personave të vrarë në këtë mënyrë : 240 të therur (përfshirë 39 gra dhe 39 fëmijë), 201 të pushkatuar (përfshirë 37 gra dhe 126 fëmijë), 300 të djegur të gjallë (përfshirë 146 gra dhe 63 fëmijë).

Para se të mbyll letrën time, do të doja të përsëris që qeveria dhe i gjithë populli shqiptar janë të bindur për nevojën për të jetuar në marrëdhënie të mira me fqinjët e tyre dhe për të mbajtur marrëdhënie korrekte, në mënyrë që jeta dhe prosperiteti i të gjithëve të mundësohet. Por kjo do të thotë se edhe fqinjët duhet gjithashtu të përvetësohen me të njëjtat parime dhe të njëjtat ide.”

–Lumo Skendo. / KultPlus.com

https://www.darsiani.com/la-gazette/dy-letra-ekskluzive-te-mit-hat-frasherit-lumo-skendos-mbi-krimet-serbe-ne-shqiperi-te-botuara-ne-gazeten-franceze-ne-janar-dhe-shkurt-te-1921/?fbclid=IwAR3bh4H0Mb42ysDr3nnQkef5tkYEK1P5ebxTXT2lG1gHLdB0vJHtguImZaI

Pardje, në mbledhjen e parë të shqiptarëve të Selanikut, në mes të fjalëve dhe të punës, u hoqa një grimë më nj’anë dhe desha të mbledh mejtimet.

Ai theatër i madh ish mbushur plot me djem të mëmëdheut tonë, gjithë mbledhur aty për të dëgjuar fjalët e bashkimit dhe të shqiptarisë. Kisha përpara meje një tufë mëmëdhetarësh, të gjithë sytë qepur mbi atë mësallë (bango), përpara së cilës ish folësi: gjithë me një vërejtje të feshme po pritnim, po dëgjonim.

Kjo ish për ne një pamje e re, një pamje, që s’e kishim ndjerë kurrë, se ish hera e parë që shihnim kështu të mbledhur shqiptarët në një mbledhje vëllazërie. Rrotullova një sy mbi gjithë këta burra: ishin atje nga gjithë anët e vendit tonë, nga veriu, nga jugu, nga lindja, nga perëndimi, ishin atje shqiptarët e çdo qyteti, e çdo fisi, e çdo feje, e çdo besimi!

Shpresa se do t’i sjellin një më të mirë mëmëdheut, besimi se do punonin për të mirën e këtij vendi, i kish mbledhur aty gjithë këta trima të zgjedhur, këta vëllezër të vlejtur. Më çdo fjalë “mëmëdheu”, sa herë që zihesh në gojë kjo fjalë, kjo tubë njerëzish ndjente një dridhje në dejet e saj, ndjente një frymë në trupin e saj.

Duke folur, po mejtohesha: kam këtu përpara syve kaq trima, gjithë të ndershëm dhe burra të gjallë. Zemra u rreh me një gjak të fortë, mendja u shkëlqen në sy, shpirti është i kulluar dhe i gjallë, fuqia u ka mbushur gjithë rëmbat. Kaq mend, kaq fuqi, kaq shpirt, fort më të rrallë mund të shohë njeriu në një mbledhje të tillë. Edhe këta shqiptarë, këta djem të një mëmëdheu të mbështjellë tani këtu, po rrëfejnë gjithë bukurinë, trimërinë dhe gjallërin’ e tyre.

E lumtur, njëqind herë e lumtur ajo mëmë, që ka kaq djem të vlefshëm, kaq lastarë të gjallë.
Por, përnjëherë përpara syve m’u shfaq një pamje tjetër, m’u kujtua një pamje e largët: pashë Shqipërinë tonë të mbetur kaq të varfër, kaq pas, kaq e harruar! Qysh, pra, kjo racë kaq e fortë, këta djem kaq të mirë, ky komb që ka më të mirën dhe më të mençmen e kokëve (se kështu thot’ i dituri VIRHOV) qysh, pra, kjo gjindje e gjallë dhe me kaq shpirt, e ka lënë mëmën e saj të harruar? Qysh bëhet që shqiptarët, të cilët kanë bërë kaq punë të mëdha për botën, që i kanë dhënë shpirt dhe nder të botës, s’kanë bërë fare gjësendi për veten e tyre?

Kujtimi i Shqipërisë, kujtimi i atij vendi të ngratë, i atij mëmëdheu, kaq i harruar dhe i shkretuar, më prapsi gjithë atë gaz, që më kishte ndjerë shpirti! Sytë m’u turbulluan, lotët m’i mbushën dhe zemra m’u thye: gjendjen e sotme të Shqipërisë e pashë shumë të ligë dhe koha e shkuar m’u duk shumë e zezë, retë e errëta, që kanë mbuluar vendin tonë, m’u dukën shumë të thella!

Po ky dëshpërim s’mbajti veçse një grimë. Si një njeri që bie në det dhe vete në fund, pastaj përnjëherë del përmbi ujët dhe ndien erën e kulluar, ashtu dhe mua dëshpërimi m’u praps, hodha dhe një vështrim mbi gjithë këta vëllezër, që rrinin përpara meje dhe thashë: “Jo, jo, një mëmëdhe me kaq djem të mirë s’mund të humbasë: një komb me kaq shokë të vlejtur s’mund të shuhet!”

Shqiptarin gjer më sot e ka lënë në errësirë çarja dhe ndarja: çarja na ka ndarë Gegë e Toskë, çarja na ka ndarë fis me fis, çarja na ka ndarë qytet me qytet dhe, duke qenë të ndarë kështu, s’kemi mundur kurrë që të mejtojmë të mirën e gjithë mëmëdheut dhe të gjithë kombit.

Po tani, tani që shohim të mbledhur këtu djemtë gjithë anëve të Shqipërisë, tani po hapet një ditë të re për ne dhe grindjet, që na kanë helmuar jetën, do të prapsen fare. Tani e paskëtaj do ta dimë fort bukur, që njeriu do të përparojë vetëm me përpjekjet dhe me punët e tij; tani që qeveria u ndreq dhe na dha lirinë, tani pa humbur kohë do të mejtohemi për të mirën e vet, për lumturinë tonë, për lartësinë e vetes sonë. Rrojtja është e atij që punon, e atij që përpiqet dhe derdh djersë, e atij që lufton për të rrojtur!

Edhe kombi ynë, ky komb, që e shohim edhe këtu përpara nesh me djemt’ e tij, do të rrojë, do të zërë të jetojë dhe të ngjallet, se është një komb me gjithë të mirat, është një komb me frymë, është një komb i palodhur, është një komb trim, besnik dhe punëtor: është një komb me shpirt dhe me mendje, edhe gjithë këto virtyte s’e lenë kurrë që të humbasë!

LUMO SKËNDO
Selanik, 26 gusht 1908 / KultPlus.com

Ja çfarë thotë Mit’hat Frashëri për shqiptarët:

1- Shqiptari prej natyre është kotësidashës, plot vanitet dhe egoizëm. Nuk i pëlqen kurrë të shohë dhe të njohë fajin dhe të metën e tij: i pëlqen kurdoherë të ngarkojë një tjetër.

2- Shqiptarët, megjithëse në pjesën më të madhe myslimanë, nuk e kanë konsideruar veten kurrë turq. Në të kundërtën, ata kishin një nocion të qartë për individualitetin e tyre dhe një hendek i thellë i pengonte ata të ngatërroheshin me racën e pushtuesve.

3- Kur merr një detyrë, ki disiplinë e durim. Shqiptarin e ka prishur mungesa e disiplinës dhe zjarri i padurimit.

4- Shqiptarin e ka prishur mosbindja dhe jo bindja. Nis ti më parë të japësh shembullin e bindjes jo të verbër.

5- Hiqe veten si pak të mençur dhe pak të ditur. Mendjemadhësia na ka çmendur gjer më sot.

6- Duhet të kemi kurajo të themi të vërtetën, të bardhës ti themi të bardhë dhe të zezës- të zezë.

7- Mos e qorto dhe mos e shaj shqiptarin për fajin që ka bërë, se ajo është mënyra më e fortë që ta bësh të këmbëngulë në atë faj. Merre me të mirë dhe shiko ta bindësh, pa pasur as pamjen e të dhënit këshillë.

8- Shqiptari, duke mos qenë i mësuar me jetë politike, dua të them, duke mos pasur gjer më sot shtet, qeveri dhe independencë, s’ka kuptuar dot akoma barrën, detyrat dhe përgjegjësitë që rrjedhin nga një jetë indipendente.

9- Patrikularizma, lokalizma dhe ekskluzivizma tek shqiptari rrëfehen me atë mani që ka secilido të marrë emrin e fshatit ose të qytetit si emër familjeje. Kur piqen dy shqiptarë, pas gëzimit të parë, pyetja esenciale është: nga të kemi zotëri?

10 – Shumë herë ideali për shqiptarin është të qenët i zoti, me çdo mënyrë që të jetë. Pa dyshim, duke pasur horizontin të ngushtë, nuk mund të kërkojë veç sukseset e lehta.

11- Vetëm një proverb të mirë di: ”Trimi i mirë me shokë shumë”. Por kur mendoj fjalën e Ali Pashës: dy shqiptarë janë shumë! Atëherë kam dëshirë ta kthej proverbin: ”Trimi i mirë me shokë…pak!”

12- Shpëtimi i Shqipërisë do të vijë me anë të vetes tonë. /KultPlus.com

Nga: Mit’hat Frashëri

Shtypi s’duhet të jetë pasqyra e kafeneve, vëndi i fjalimeve të zbraztë. Duhet të jetë shkolla e moralizimit, kopështi i një jete morale, shkolla e së vërtetave politike dhe shoqërore, predikimi për zhvillim mendor dhe shpirtënor, e një disipline vullnetare e një rregulle të inspiruarë prej amorit dhe dashurisë, duke kupëtuarë drejt dhe vërtet interesin tënë.

Me këtë mënyrë gazetarit i bie mbi supat barra më e madhe; roli i tij është i komplikuarë, se duhet të jetë, tër n’atë kohë, edhe një mjek që shëron smundjenë, edhe një meshtar që përkujdesetë për shpirtin, edhe një avokat që i mbron të drejtat, edhe një gjykatës që i ndan gjyqin.

Dotë më pyes dokush: Po cili është feneri që duhet t’i ndritnjë udhën dhe gjykimin e një gazetari, cili është kriteri me të cilin do të gjejë udhën e vërtetë në këtë dedalë kaqë të përdredhurë?

Do të them: Ndërgjegja e tij, ajo ndërgjegje që duhet të prijë çdo patriot, çdo akt të patriotizmësë, me një amor mistik të këti trualli që i themi Shqipëri, të këti populli që e quajmë Shqipëtar.

Në qoftë se nuk’e ké këtë dritë në zemrët tënde, në qoftë se nuk ndjen një dashuri, një dhembshuri të pakuzuarë për vëllezërit dhe truallin e tyre, ahere largohu nga gazeta: hiq bëhu bakall ose më mirë: bëhu kasab. / KultPlus.com

Nëse ai vjen pas Konicës apo është një lloj si ai me të vërtetat e hidhura për shqiptarët këtë mund ta gjykoni vetë, por Mid’hat Frashëri i ka rënditur disa konkluzione për shqiptarët, që edhe sot janë po aq aktuale sa dukur.

Ja çfarë thotë Mid’hat Frashëri për shqiptarët:

1- Shqiptari prej natyre është kotësidashës, plot vanitet dhe egoizëm. Nuk i pëlqen kurrë të shohë dhe të njohë fajin dhe të metën e tij: i pëlqen kurdoherë të ngarkojë një tjetër.

2- Shqiptarët, megjithëse në pjesën më të madhe myslimanë, nuk e kanë konsideruar veten kurrë turq. Në të kundërtën, ata kishin një nocion të qartë për individualitetin e tyre dhe një hendek i thellë i pengonte ata të ngatërroheshin me racën e pushtuesve.

3- Kur merr një detyrë, ki disiplinë e durim. Shqiptarin e ka prishur mungesa e disiplinës dhe zjarri i padurimit

4- Shqiptarin e ka prishur mosbindja dhe jo bindja. Nis ti më parë të japësh shembullin e bindjes jo të verbër.

5- Hiqe veten si pak të mençur dhe pak të ditur. Mendjemadhësia na ka çmendur gjer më sot.

6- Duhet të kemi kurajo të themi të vërtetën, të bardhës ti themi të bardhë dhe të zezës- të zezë.

7- Mos e qorto dhe mos e shaj shqiptarin për fajin që ka bërë, se ajo është mënyra më e fortë që ta bësh të këmbëngulë në atë faj. Merre me të mirë dhe shiko ta bindësh, pa pasur as pamjen e të dhënit këshillë.

8- Shqiptari, duke mos qenë i mësuar me jetë politike, dua të them, duke mos pasur gjer më sot shtet, qeveri dhe independencë, s’ka kuptuar dot akoma barrën, detyrat dhe përgjegjësitë që rrjedhin nga një jetë indipendente.

9- Patrikularizma, lokalizma dhe ekskluzivizma tek shqiptari rrëfehen me atë mani që ka secilido të marrë emrin e fshatit ose të qytetit si emër familjeje. Kur piqen dy shqiptarë, pas gëzimit të parë, pyetja esenciale është: nga të kemi zotëri?

10 – Shumë herë ideali për shqiptarin është të qenët i zoti, me çdo mënyrë që të jetë. Pa dyshim, duke pasur horizontin të ngushtë, nuk mund të kërkojë veç sukseset e lehta.

11- Vetëm një proverb të mirë di: ”Trimi i mirë me shokë shumë”. Por kur mendoj fjalën e Ali Pashës: dy shqiptarë janë shumë! Atëherë kam dëshirë ta kthej proverbin: ”Trimi i mirë me shokë…pak!”

12- Shpëtimi i Shqipërisë do të vijë me anë të vetes tonë/ Konica.al

Më 10 nëntor, në New York u mbajt ceremonia për riatdhesimin e eshtrave të Mid’hat Frashërit, personalitetit të shquar kulturor dhe politik shqiptar.

Eshtrat e tij u nxorën një ditë më parë nga varreza Ferncliff e qarkut Westchester, ku preheshin që nga viti 1949 dhe të shtunën u sollën në Qendrën Nënë Tereza të kishës shqiptare që ndodhet pranë varrezës, për ceremoninë e përcjelljes. Siç njofton Zëri i Amerikës, eshtrat do të nisen për në Shqipëri më 12 nëntor.

Shqiptarët e Amerikës i dhanë lamtumirën e fundit Mid’hat Frashërit, personalitetit shumëdimensional, të njohur me emrin e letrave Lumo Skëndo.

Ceremonia solemne u mbajt të shtunën në Qendrën Nënë Tereza të Kishës Zoja e Shkodrës në New York.

Eshtrat riatdhesohen me vendim të Këshillit të Ministrave të Shqipërisë, të marrë në korrik të këtij viti, pas një propozimi të bërë nga studiuesi i Mid’hat Frashërit Uran Butka dhe Instituti Lumo Skëndo, që ai drejton.

Floreta Luli-Faber është ambasadore e Shqipërisë në SHBA.

“Ka qenë një punë e gjatë, ka qenë një punë bashkëpunuese me qeverinë, me institucionet amerikane, me të gjithë komunitetin shqiptar. Kemi kontaktuar një numër të madh individësh, organizatash në New York, në Uashington, në Detroit, në Boston, në mënyrë që të gjenim të gjithë informacionin e duhur për ta kthyer Mid’hatin jo thjesht në një moment të caktuar, por ta kthenim atëherë kur festonim një nga ngjarjet më të rëndësishme, 110-vjetorin e Kongresit të Manastirit dhe menduam që kjo të ishte një nga pikat kulminante të vitit të Gjergj Kastrioti Skënderbeut”, ka thenë ajo.

Uran Butka, Drejtor i Institutit të Studimeve Historike Lumo Skëndo, tha se “kthimi i i Mid’hat Frashërit ka rëndësi historike, jo vetëm për vlerën e tij historike dhe kulturore, por edhe për faktin se është anatemuar, është përbaltur, është quajtur kriminel, bashkëpunëtor me pushtuesit”.

“ Instituti ynë jo vetëm që e boton veprën e tij të plotë, në 14 vëllime, por u bë edhe nismëtar për kthimin e eshtrave. Kam qenë shumë i emocionuar mbrëmë, kur u ndodha përpara varrit të Mid’hatit, bashkëpunëtorit të ngushtë edhe të tim eti, Safet Butkës, sepse kanë qenë bashkëpunëtorë dhe luftëtarë të një ideje të madhe”, shtoi ai.

“Sot është një ditë e shenjtë, një ditë historike, që me iniciativën e Kryeministrit Edi Rama u mor një vendim dhe nuk ka qenë e lehtë. Mendoj dhe dëshiroj që duhet të jemi kryelartë për këtë ditë, për këtë vendim patriotik që eshtrat e këtij njeriu të kombit të shkojnë në Atdheun e vet, në kombin tonë, atje në Shqipëri, në Shqipërinë e shqiptarëve”, është shprehur Ekrem Bardha, Konsull Nderi i Shqipërisë në Miçigan.

Në ceremoni u shfaq një dokumentar që shpaloste jetën e Mid’hat Frashërit në përmasat e shumta të saj.

Qysh në moshë të re, Mid’hat Frashëri u bë një ndër njerëzit e shquar që ndihmuan në krijimin e alfabetit modern të gjuhës shqipe dhe ishte ndër firmëtarët e pavarësisë në Vlorë.

Ai njihet edhe për bibliotekën dhe librarinë e tij të madhe Lumo Skëndo. Persida Asllani është Drejtoreshë e Bibliotekës Kombëtare, Tiranë:

“Biblioteka Kombëtare, duke trashëguar Bibliotekën e Lumo Skëndos, u bë edhe zotëruesja e një biblioteke shumë dinjitoze albanologjike, ku shkëlqen me krenari Incunabula e Papa Piut të Dytë, një vepër e rrallë, nga e cila mesa dimë vetëm shtatë kopje ekzistojnë në botë. Është një vepër në të cilën papa Piu shkruan edhe për qëndresën e Arbërit dhe Skënderbeun dhe për dinjitetin e luftës kundër pushtuesve osmanë. Në faqen e fundit të Incunabulës është e shkruar me laps vendi dhe shuma e parave që Lumo Skëndo ka shpenzuar në Torinë për të blerë këtë Incunabul. Mos gaboj, janë rreth 450 franga ari.”

Në ceremoni, përpara arkivolit të mbështjellë me flamur të qëndisur me dorë, qëndronin pjesëtarë të familjes, përfaqësues nga Shqipëria, pjesëtarë të katër komuniteteve fetare dhe njerëz që dëshironin të shprehnin respektin e tyre për Mid’hat Frashërin.

Naiada Petrela, mbesë e Mid’hat Frashërit, falenderoi në emër të familjes.

Federata panshqiptare Vatra zyrtarisht vendosi të mos merrte pjesë, edhe pse anëtarë të saj erdhën privatisht në ceremoni.

Kryetari i Vatrës, Dritan Mishto, i shpjegoi kështu arsyet në një deklaratë për Zërin e Amerikës:

“I vetmi shqetësim që kishte Federata Panshqiptare Vatra është që kthimi i eshtrave të Mid’hat Frashërit, këtij njeriu me një orientim shumë të kristaltë perëndimor, i cili përveç rolit të tij në letërsinë, në gjuhësinë shqiptare, ka padyshim edhe peshën e tij politike, do të donim që të shoqërohej me një vlerësim të plotë të figurës së Mid’hat Frashërit, jo një vlerësim i cunguar. Ndaj mendojmë se Vatra do të mbajë të njëjtin qëndrim, që figura dhe vepra e Mid’hat Frashërit t’u përçohet brezave shqiptarë e plotë dhe e pacunguar. Koha provoi se Shqipëria në të cilën besonte Mid’hat Frashëri do të ishte shumë herë më e mirë sesa Shqipëria që ne kishim për dekada të tëra.”

Thomas Frashëri, kreu i sekretariatit për organizimin e Vitit të Skënderbeut, kishte ardhur në ceremoni si përfaqësues i qeverisë shqiptare. Ai tha se vlerësimi për Mid’hat Frashërin është edhe si politikan.

“Në Tiranë do të ketë banesën e fundit një nga shtetarët e mëdhenj shqiptarë. Kthehet, dhe këmbëngul këtu, jo vetëm Kryetari i Kongresit të Manastirit, por edhe shpirti i Lëvizjes nacionaliste shqiptare, Kryetari i Komitetit Shqipëria e Lirë dhe ideatori i Ballit Kombëtar. Kthehet publicisti, historiani, poeti, filantropi dhe albanologu, kthehet një shërbestar i Kombit.”

Uran Butka thotë se ky nuk është fare një problem as politik, as partiak, as privat as familjar.

“Është detyrë e shtetit shqiptar që të merret me ceremoninë e përcjelljes së eshtrave. Janë gjithë shqiptarët që e duan këtë, që ai të prehet përfundimisht jo aty në atë baltën që shkelej me këmbë, por në lartësinë e Kodrave të Liqenit në të cilën shikon Shqipërinë dhe shqiptarët, në krah të vëllezërve Frashëri dhe të Konicës.”

Mid’hat Frashëri ishte një luftëtar kundër komunizmit. Ai iku nga Shqipëria në nëntor 1944 me mbarimin e luftës dhe më vonë krijoi Komitetin Shqipëria e Lirë që do ta kishte qendrën në Shtetet e Bashkuara. Kthimi i eshtrave të Mid’hat Frashërit në Shqipëri shënon edhe një përmbushje të dëshirës së tij për t’u prehur në vendlindje.

Agron Shehaj, është deputet i Partisë Demokratike, biznesmen dhe bashkëthemelues i Institutit Lumo Skëndo:

“Ka ardhur koha që ne të shohim përpara. Duhet të krijojmë kushtet që Shqipëria të mos jetë vendi tek i cili shqiptarët kthehen vetëm për t’u prehur, por që ata të mos ikin më fare nga Shqipëria. Fatkeqësisht shqiptarët vazhdojnë të duan të ikin nga Shqipëria dhe kjo është një humbje jashtëzakonisht e madhe për vendin. Ne duhet të mësojmë nga historia në mënyrë që njerëzit e shquar e të aftë, të gjithë shqiptarët, të mos e kërkojnë më fatin e tyre jashtë por ta kërkojnë suksesin në Shqipëri. Mitat Frashëri është një nga patriotët më të shquar që ka patur Shqipëria dhe fatkeqësisht është hedhur shumë baltë mbi të. Skulptori që realizoi bustin e tij (Agim Rada) përdori një shprehje shumë domethënëse. Ai tha që bustin e Mitat Frashërit e kemi bërë deri diku edhe me baltën që është hedhur mbi të në këto vite.”

Arkivoli i Mid’hat Frashërit u përcoll me duartrokitje në pritje për t’u nisur në Shqipëri më 12 nëntor.

Ceremonitë e rivarrimit të tij në Shqipëri do të mbahen më 14 nëntor./VoA

Portreti i babait të tij, rilindësit Abdyl Frashëri, varej në muret e shkollave në Shqipëri, ndërsa ai, i biri konsiderohej armik i popullit. Historia e Mit’hat Frashërit, i njohur më tepër me pseudonimin e tij Lumo Skëndo, është një nga paradokset e shumta të shoqërisë shqiptare gjatë regjimit komunist.
I detyruar të largohet nga Shqipëria në vitin 1944, si kundërshtar i Partisë Komuniste, Mit’hat Frashëri vdiq në 3 tetor të vitit 1949 në Nju Jork të Amerikës.

Gjatë gjithë periudhës së regjimit komunist, veprimtaria dhe jeta e tij u la në harresë të plotë.
Kreu i Kongresit të Manastirit, ministër në qeverinë e Ismail Qemalit, Ministër Fuqiplotë i Republikës së Shqipërisë në vitet ’23-’25 në Athinë, e më pas një nga themeluesit e Partisë Nacionaliste, Mit’hat Frashëri, nuk u bë pjesë e asnjë kurrikule shkollore në Shqipëri gjatë regjimit komunist.
Por Mit’hat Frashëri ishte një nga njerëzit që kishte një nga bibliotekat më të mëdha.
Pas çlirimit të Shqipërisë u vendos sekuestro mbi pasurinë e Mit’hat Bej Frashërit. Një nga objektet e sekuestruara ishte edhe biblioteka personale e tij. Sot rreth 40 000 vëllime të kësaj biblioteke ruhen (dhe janë pjesë) e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë.

Ka thënë Mit’hat Frashëri:

1- Shqiptari prej natyre është kotësidashës, plot vanitet dhe egoizëm. Nuk i pëlqen kurrë të shohë dhe të njohë fajin dhe të metën e tij: i pëlqen kurdoherë të ngarkojë një tjetër.
2-Meqenëse jeta dhe siguria e secilit është e lidhur me fatin e të gjithë atyre që, së bashku, formojnë kombin, do të na donte shpirti që çdokush të sakrifikojë pesë minuta në njëzet e katër orë dhe të hetojë nga thellësia e vetes së tij se ç’shërbim ka bërë për shoqërinë dhe ç’të mirë mund t’i bëjë kësaj shoqërie që quajmë komb.
3- Nuk mund të punojmë për vendin tonë, po nuk patëm një dashuri për çdo cep të Shqipërisë.
4- Liria është që të mos të trazojë njeri ty dhe ti të mos të trazosh të tjerët.
5- Cili duhet të jetë ideali ynë? Duhet të jetë madhëria dhe nderi i shqiptarit, njësia dhe bashkimi i kombit, lumturia dhe përparimi i përgjithshëm.
6- Shqiptarët, megjithëse në pjesën më të madhe myslimanë, nuk e kanë konsideruar veten kurrë turq. Në të kundërtën, ata kishin një nocion të qartë për individualitetin e tyre dhe një hendek i thellë i pengonte ata të ngatërroheshin me racën e pushtuesve.
7- Kur merr një detyrë, ki disiplinë e durim. Shqiptarin e ka prishur mungesa e disiplinës dhe zjarri i padurimit
8- Shqiptarin e ka prishur mosbindja dhe jo bindja. Nis ti më parë të japësh shembullin e bindjes jo të verbër.

9- Hiqe veten si pak të mençur dhe pak të ditur. Mendjemadhësia na ka çmendur gjer më sot.
10- Mos u hidhëro po të shkoj tjetri para, edhe pse nuk ndenje dot në krye. Zilia na ka lënë të panderuar.
11- Është i lumtur ai që di dhe mund të punojë, që di dhe mund të bëjë edhe të tjerët të punojnë.
12- Që ta zgjojmë frymën e iniciativës, duhet të pushojmë së shpresuari gjë prej qeverisë.
13- Disa njerëz nuk e duan bisedimin, po u pëlqen vetëfjalimi (monologu): ata këmbëngulin në idetë e tyre dhe marrin vrapin mbi tezën që u pëlqen. Në gjuhen frënge ka një shprehje të bukur për të tillët: ”U pëlqen të dëgjojnë veten e tyre”.
14- Bisedimi është një dëfrim shpirti dhe mendjeje, që ndien njeriu duke rrëfyer mendimin e tij dhe duke dëgjuar të tjerët,me pak dëshire, me çelje zemre,mbase,nga një herë,edhe me pak diplomatëri, si lodra e shahut.
15- Pak njerëz dinë dhe ndjejnë shijen e bisedimit, për të cilin duhet më parë të jemi tolerantë, pa këmbëngulje, të matur dhe pa inat.
16- Fatkeqësi e njerëzisë vjen nga mungimi i vullnetit. Ai ndalon perfeksionimin moral dhe s’na lë të korrigjojmë të metat tona…
17- Duhet të kemi kurajo të themi të vërtetën, të bardhës ti themi të bardhë dhe të zezës- të zezë.
18- Është një virtyt i madh të duam të jemi, ashtu si duam, të dukemi ose të rrëfehemi ashtu si jemi.
19- Ena kallajiset së brendshmi.
20- Miqësia s’bëhet kurdoherë me të ngjarë dhe me simpati të karakterit; shumë herë bëhet me të ditur të bëjmë lëshime për mikun, të dimë ta duam ashtu si është, me të mirat dhe të ligat e tij.
21- Të endurit matet-me kut, lëndët-me okë dhe koha-me ngjarje.
22- Që të mund njeriu të jetë kurdoherë i ndershëm, të mbajë kundër çdo ngjarjeje dhe rënieje ndershmërinë dhe integritetin e tij, duhet ta marrë në sy që të mund të rrijë një ditë me këpucë të vjetruara dhe hajë bukë’ e djathë.
23- Çdo njeri që është në mizerje, s’është padyshim kurdoherë i ndershëm, po ai që s’duron dot mizerjen dhe privacionin, s’mund që të mbajë ndershmërinë e tij.
24- Mos e qorto dhe mos e shaj shqiptarin për fajin që ka bërë, se ajo është mënyra më e fortë që ta bësh të këmbëngulë në atë faj. Merre me të mirë dhe shiko ta bindësh, pa pasur as pamjen e të dhënit këshillë.

25- Shqiptari, duke mos qenë i mësuar me jetë politike, dua të them, duke mos pasur gjer më sot shtet, qeveri dhe independencë, s’ka kuptuar dot akoma barrën, detyrat dhe përgjegjësitë që rrjedhin nga një jetë indipendente.
26- Çdo përparim vjen nga idetë e përparuara, nga idetë e reja.
27- Ka natyra të frikshme, të dobëta, që tremben prej realitetit dhe pëlqejnë krimbin e dyshimit. Janë si ata që duan më mirë t’u dhëmbë gjithnjë dhëmballa, se sa ta durojnë një herë dhembjen e të qiturit.
28- Entuziazmi, besimi i plotë te mendimi, dëshira dhe inspirimi i minutës, padyshim na shtie shumë herë në faje dhe gabime.
29- Mësoni të kurseni kohën, mësoni mirë përdorimin e kësaj gjejë të vlefshme që i thonë kohë… Harrojmë se ditët tona janë të matura dhe se gërshëra e shtrigës kohë është gjithnjë gati të presë fillin e gjëllimit…
30- Mbrëmjeve, pa fjetur, shiko hesap e vështro ç’ke bërë ditën dhe, në qoftë se të ka ardhur një mendim i ri, në qoftë se ke ndjerë një gjë të re, mos e kqyr si të humbur atë ditë: je me fitim.
31- Partizanët e barazimit s’duan kurrë që i poshtmi të ngrihet sa i larti, po i larti të unjet sa më poshtë. Rrafshimi ndër ta do me thënë prishje dhe rrëzim. Prandaj vjen fatkeqësia.
32- Gruaja na robëron me dobësitë dhe jo me vullnetin e saj. Sa më pak fuqi të duket se ka gruaja, aq më tepër sipëri ka mbi ne.
33- Patrikularizma, lokalizma dhe ekskluzivizma tek shqiptari rrëfehen me atë mani që ka secilido të marrë emrin e fshatit ose të qytetit si emër familjeje. Kur piqen dy shqiptarë, pas gëzimit të parë, pyetja esenciale është: nga të kemi zotëri?
34- Shumë herë ideali për shqiptarin është të qenët i zoti, me çdo mënyrë që të jetë . Pa dyshim, duke pasur horizontin të ngushtë, nuk mund të kërkojë veç sukseset e lehta.
35- Fatkeqësi që njeriu ka pak ambicie dhe shumë kotësi.
36- Njerëzit që s’gjejnë mjaft interes tek vetja e tyre, merren me punët e botës.
37- Feja, mëmëdheu, prona. Por, jo vetëm mëmëdheu, edhe feja vetë- prej frymës së pronës rrjedhin.
38- Fjalët dhe frazat janë kufoma pa jetë: Stili u jep shpirt. Ky shpirt që vëmë në stil, është uni.
39- Vetëm një proverb të mirë di: ”Trimi i mirë me shokë shumë”. Por kur mendoj fjalën e Ali Pashës: dy shqiptarë janë shumë! Atëherë kam dëshirë ta kthej proverbin: ”Trimi i mirë me shokë…pak!”

40- Gjithë fatkeqësia vjen kur njeriu kërkon të rrojë pa fituar, të fitojë pa punuar, të punojë pa u lodhur.
41- Dhembja më e madhe është pikëllimi i brendshëm, jo ai qe rrëfehet.
42- Shpesh herë zemërimi ynë vjen jo se kemi të drejtë, po se kemi faj dhe na vjen ligsht që na e shohin të tjerët.
43- Njeriu ka nevojë për dashuri: të dojë dhe të duhet.

Mithat Frasheri dhe Abaz Kupi
44- Komunizma është një sëmundje e tmerruar, si tërbimi i qenve dhe i ujqërve, është një kolerë që nuk shkatërron vetëm trupin, por dhe më tepër akoma, zemrën dhe shpirtin e njeriut.
45- Patriotizma është një egoizëm. Ajo ndjenjë na shtyn të kërkojmë madhërinë dhe nderin e kombit, se tek ajo madhëri e tek ai nder do të gjejmë ne vetë madhërinë, lumturinë dhe nderin e secilit.
46- Njerëzit e një kombi janë solitarë. E mira dhe lumturia jote, janë dhe të miat. Fatkeqësia jote është dhe për mua. Nderi yt më nderon edhe mua dhe turpi yt më nxin edhe faqen time.
47- Shpëtimi i Shqipërisë do të vijë me anë të vetes tonë.
48- Gjithë vlefta, gjithë fuqia, gjithë virtyti në këtë botë është, puna.
49- Shqiptari ikën jashtë Atdheut me lehtësi, jo se ai emigron, po ai shkon të kërkojë fatin gjetiu dhe është mbase ky eksod që pengon vendlindjen e tij që të kultivohet më mirë.
50- Dhe së fundi, një fjalë e urtë që i përket më së shumti vetë jetës së Mit’hat Frashërit: ”Në punë kije për lavdi të jesh shërbestar. Ji i lumtur kur bën një send të dobishëm, pa le të mos e dijë bota”.

Mid’hat Frashëri i ka renditur disa konkluzione për shqiptarët, që edhe sot janë po aq aktuale sa dukur. Më poshtë mund t’i lexoni thëniet më të veçanta të tij… për shqiptarët!

Ja çfarë thotë Mit’hat Frashëri për shqiptarët:

1- Shqiptari prej natyre është kotësidashës, plot vanitet dhe egoizëm. Nuk i pëlqen kurrë të shohë dhe të njohë fajin dhe të metën e tij: i pëlqen kurdoherë të ngarkojë një tjetër.

2- Shqiptarët, megjithëse në pjesën më të madhe myslimanë, nuk e kanë konsideruar veten kurrë turq. Në të kundërtën, ata kishin një nocion të qartë për individualitetin e tyre dhe një hendek i thellë i pengonte ata të ngatërroheshin me racën e pushtuesve.

3- Kur merr një detyrë, ki disiplinë e durim. Shqiptarin e ka prishur mungesa e disiplinës dhe zjarri i padurimit

4- Shqiptarin e ka prishur mosbindja dhe jo bindja. Nis ti më parë të japësh shembullin e bindjes jo të verbër.

5- Hiqe veten si pak të mençur dhe pak të ditur. Mendjemadhësia na ka çmendur gjer më sot.

6- Duhet të kemi kurajo të themi të vërtetën, të bardhës t’i themi të bardhë dhe të zezës – të zezë.

7- Mos e qorto dhe mos e shaj shqiptarin për fajin që ka bërë, se ajo është mënyra më e fortë që ta bësh të këmbëngulë në atë faj. Merre me të mirë dhe shiko ta bindësh, pa pasur as pamjen e të dhënit këshillë.

8- Shqiptari, duke mos qenë i mësuar me jetë politike, dua të them, duke mos pasur gjer më sot shtet, qeveri dhe independencë, s’ka kuptuar dot akoma barrën, detyrat dhe përgjegjësitë që rrjedhin nga një jetë indipendente.

9- Patrikularizma, lokalizma dhe ekskluzivizma tek shqiptari rrëfehen me atë mani që ka secilido të marrë emrin e fshatit ose të qytetit si emër familjeje. Kur piqen dy shqiptarë, pas gëzimit të parë, pyetja esenciale është: nga të kemi zotëri?

10 – Shumë herë ideali për shqiptarin është të qenët i zoti, me çdo mënyrë që të jetë. Pa dyshim, duke pasur horizontin të ngushtë, nuk mund të kërkojë veç sukseset e lehta.

11- Vetëm një proverb të mirë di: ”Trimi i mirë me shokë shumë”. Por kur mendoj fjalën e Ali Pashës: dy shqiptarë janë shumë! Atëherë kam dëshirë ta kthej proverbin: ”Trimi i mirë me shokë…pak!”

12 – Shpëtimi i Shqipërisë do të vijë me anë të vetes tonë.

13 – Mos u hidhëro po të shkoj tjetri para, edhe pse nuk ndenje dot në krye. Zilia na ka lënë të panderuar.

14 – Shpesh herë zemërimi ynë vjen jo se kemi të drejtë, po se kemi faj dhe na vjen ligsht që na e shohin të tjerët.

15 – Dhembja më e madhe është pikëllimi i brendshëm, jo ai që rrëfehet.