Përkujtojmë sot 110-vjetorin e lindjes së mendimtarit dhe publicistit, shkrimtarit dhe përkthyesit, ekonomistit dhe atdhetarit, Dhimitër Pasko (Mitrush Kuteli), personalitet në historinë e letërsisë shqiptare, shkrimtar i klasit të parë, që e tejkaloi vdekjen dhe vazhdon të jetojë me veprën e tij, edhe pas ikjes fizike, në të gjithë trojet shqiptare, përcjell KultPlus.
Autori i “Hanet e karvanet”, “Vjeshta e Xheladin Beut”, “I pasuri që ish i varfër fort”, “Dashuria e barbarit Artan për të bukurën Galatea”, “E madhe është gjëma e mëkatit” dhe bankieri i talentuar, jetoi fëmijërinë dhe mori bazën letrare ne magjinë e liqenit të Pogradecit. Mbresa të pashlyeshme i lanë më pas dhe librat e librarisë së vogël të të atit. Leximet e tij të para lidhen me emrin e Naimit, Çajupit, Spiro Dines, Gramenos, Lumo Skëndos, më vonë edhe të Fan Nolit. Nga viti 1924 ne Selanik kish filluar të botonte në shtypin shqiptar “të jashtëm”, tek “Shqipëria e Re” dhe “Kosova” që dilnin në Kostancë të Rumanisë. Shkrimet e tij flisnin për Atdheun, për ngjarjet e vitit 1924, vajtonin vrasjen e Gurakuqit e të Bajram Currit.
Në këto vite Kuteli botoi dhe artikujt e parë në fushën e kritikës letrare – vlerësime, përshtypje, analiza, të dhëna për autorë e vepra. Por pjesa më e madhe e shkrimeve i kushtoheshin monedhës, çështjes agrare dhe problemeve ekonomike. Kuteli shkoi në Bukuresht (1928) dhe filloi studimet në Akademinë e Shkencave të Larta Ekonomike, duke punuar njëkohësisht si llogaritar. Banonte në një mansardë, megjithatë ndiqte edhe kurse letërsie, kritike, folklori, etj. Lexonte frëngjisht, rumanisht, italisht, latinisht e greqisht. Ishte anëtar, më pas sekretar dhe në vitet 1931-34 kryetar i Shoqërisë së studentëve shqiptarë të Rumanisë.
Në vitet 1928-1933 drejtoi gazetën “Shqipëria e Re” në Kostancë, në faqet e së cilës hapi më 1929 rubrikën “Shënime Letrare”. Duke vazhduar punën e filluar në Selanik për të nxjerrë në pah disa nga vlerat e kulturës sonë sidomos në fushën e letërsisë, Kuteli shkroi artikuj mbi Naimin, Çajupin, Gramenon, Papa Kristo Negovanin, Asdrenin, Hilë Mosin, Lasgushin, Loni Logorin, Filip Papajanin, Ali Asllanin. Dhimitër Pasko u punësua në Bankën e Shtetit Shqiptar, si këshilltar në fushën e monedhës dhe më 16 maj 1947, pas 7 muaj hetuesi u dënua për agjitacion e propagandë me 5 vjet heqje lirie, ndërkohë që i humbet gjatë kësaj kohe vepra që kishte në shtyp përmbledhja me tregime “Dashuria e barbarit Artan”, “Zbulesa e dytë e Pjetër Kulirës nga Liqerasi”, një roman për burgun e Prishtinës, drama “Ura”, “Rrëfime me të gjallë e me të vdekur” dhe “Shënime ekonomike”.
Pas daljes nga burgu, strehë Kuteli pati përkthimin.
Një përkthyes i përsosur i Gogolit, Turgenjevit, Pushkinit, Gorkit, Tolstoit, Fadajevit, Shollohovit, poezi të Elyarit dhe Nerudës …Vitet që do të vijnë Kuteli i kthehet letërsisë deri më 4 maj 1967 kur ndahet nga jeta. Trashegimia letrare e Kutelit është e gjerë, e pasur dhe e fuqishme. Në të gjejmë, po të shprehemi me fjalët e autorit, “botën e vogël shqiptare, që pasqyron botën e madhe”. Është toka dhe qielli ynë, janë malet dhe fushat tona, ndrisin ditët dhe netët shqiptare, janë zërat e ngjyrat e tyre. Në këtë botë jeton e mbijeton njeriu shqiptar, të cilin shkrimtari e ka dhënë përmes rrëfimeve të tij me fizionomi e reliev të qartë shpirtëror e fizik.
Mitrush Kuteli dekorohet (Pas vdekjes) me Urdhrin “Nderi i Kombit”./ KultPlus.com
