Antonia Pozzi
Në u takofshim sonte në mbrëmje
në rrugën përmbytur me mjegull
do të thaheshin gjithë pellgjet
qark nesh do qe nxehur dheu:
dhe faqja ime mbi teshat e tua
shpëtim për jetën do të qe.
Por balli i vajzave, i lëmuar
vitet e mia më kujton: një pemë
vetëm kam si mik në këtë rrebesh në terr
dhe dritat e venitura të karrocave më bëjnë të dridhem
të fërgëlloj e vdekjen të thërras./ KultPlus.com
Uranik Emini
Më 14 dhjetor në ambientet e Qendrës së Dokumentimit në Kosovë është shfaqur filmi dokumentar i metrazhit të shkurtër “Mjegull” nga regjisorët Fadil Hysaj dhe Ujkan Hysaj, shkruan KultPlus.
Përshtatja e ambientit me filmin që shfaqet është një ndjesi më unike për audiencën, me ç’rast ata patën mundësinë të shohin nga afër ekspozitën “Na ishte njëherë që kurrë mos qoftë”, ku tema kryesore është ajo e të pagjeturve, pikërisht edhe ajo që dokumenton filmi.
Filmi rrëfen historitë personale të Arife Gashit, Mihrije Ujkanit dhe Velibor Adzancic, të cilët ende i kanë familjarët e tyre të zhdukur si rezultat i luftës në Kosovë.
Pas filmit, me një grup të interesuarish, pati edhe një diskutim së bashku me regjisorin Fadil Hysaj, i cili tregoi edhe se si erdhi deri te kjo ide dhe realizimi i saj.
“Aty ku preken fëmijët dhe ku preket jeta e atyre që s’kanë fuqi të mbrohen, mendoj që kanë një dhimbje që ëshë traumë e përjetshme. Ajo që më bën të ndihem I lehtësuar në një farë mënyrë është se më është dashur që të bëj dy projekte për këtë temë. Një shfaqje dhe më pas edhe filmin “Mjegull”. Ujkani ka një meritë të veçantë për gjithë realizimin e këtë filmi dhe përzgjedhjen e personazheve. Mendoj që kjo përzgjedhje është e duhura. Insistimi im personal ka qenë që të bëjmë një përzgjedhje tjetër, por tani pajtohem se ajo çfarë kemi realizuar është e qëlluar”, tregon Hysaj.
Lehtësia për të biseduar për tema të renda – befasi për ekipin e filmit
“Kjo është një gjetje që ka ardhur pas shumë hulumtimeve dhe bisedave që kemi pasur me familjarët. Mënyra se si ata iu janë çasur kujtimit të vet ka treguar se ne gjithmonë kemi qenë më të frikësuar e më të emocionuar se ta. Nuk e kuptoja se si është e mundur të flasin për gjëra të rënda me aq lehtësi. Na është dashur gjithë ekipit që të reflektojmë e ta shohim në mënyrën se si ata e kanë parë. Më pas, kemi ardhur deri te një bërthamë edhe narrative ku shohim një hapësirë mes reales që ata janë dhe jo-reales që përmbushet me pritjen, imazhi që ata projektojnë me një ambient që ka ndodhur jeta e mëhershme. Në kuptimin shpirtënor, familjarët e të pagjeturve janë duke jetuar në një botë tjetër”, thotë Hysaj.
Rëndësia me u marr me tema të tilla që të mos përsëritet më e keqja, pra, historia
Ngjashmëria e historisë dhe përvojave të popullit të Izraelit dhe atij të Kosovës është një shembull që profesori e përdor shpesh.
“Unë e përdor një eksperiencë të një populli që ka përjetuar dhunë të shumtë që tani është njëri ndër shtetet më të fuqishme në botë, pikërisht Izraeli. Ata kanë përjetuar skena të tmerrshme të dhunës, të cilat ne si popull i kemi përjetuar njëjtë dhe ata si shtet çdo vit dokumentojnë memorien emocionale të tyren. Rrëfimet për Holokaustin janë të çdovjetshme. Nuk ka vepër arti ose artistë që nuk kanë bërë diçka për Holokaustin. Ai është një dokumentim emocional”.
Pas luftës dhe pas ndodhive të tmerrshme, Hysaj thotë se ne duhet të merremi me pjesën emocionale të viktimave dhe familjarëve të cilët kanë dikë që akoma po e presin, të paktën ta dijnë fatin e tyre.
“Nuk është çështja të shpjegohet se çfarë ka bërë dorasi, por si po e përjeton emocionalisht tani viktima. Ndoshta kriminelët që kanë vrarë mbi një fëmijë, nuk e kuptoj se si do t’i shohin fëmijët e tyre. Mungesa e fuqisë së tyre për të dalur e për të treguar se kam vrarë një fëmijë, e tani për të rritur një fëmijë tjetër, tregon një nivel jo vetëm civilizimit të ulët por të një niveli frustrues e manipulimi ekstrem që ka bërë një regjim te një popull tjetër”.
ART TERAPIA
Terapia e artit mund të përdoret për të ndihmuar njerëzit të përmirësojnë funksionin motorik kognitiv dhe ndijor, vetëvlerësimin, vetëdijen dhe qëndrueshmërinë emocionale. Mund të ndihmojë gjithashtu në zgjidhjen e konflikteve dhe të zvogëlojë shqetësimin.
“Ne kemi xhiruara atë se çfarë ata kanë parë çdo ditë. Në film shihen disa pjesë edhe ku familjarët tregojnë se kanë parë të pagjeturit shpesh herë, nga dera, te koshi, te toka ku kanë gropuar. Ata janë shfaqur në sytë e tyre, por jo në të vërtet. Këtë e quajmë edhe art-terapi. Art terapia është ajo se çfarë fshihet brenda personazhit nxjerret jashtë gradualisht dhe ata shpëtojnë sepse nuk e kanë më brenda vetes. Një gjë e tillë është parë edhe te shfaqja të cilën e kemi realizuar më herët”, shpjegon regjisori gjatë diskutimit.
Në film shfaqet edhe një familje serbe dhe persona të cilët janë të humbur gjatë luftës së fundit në Kosovë. Megjithatë, regjisori shpjegon se në fillim ishin dakorduar me një familje tjetër, pos pas trysnisë që kishin marr në fund kishin vendosur që ata të largoheshin.
“Një javë xhirime kemi bërë me një familje tjetër dhe jo me burrin që shfaqet këtu. Megjithatë, e kemi kuptuar se ata nuk do të vijnë më në xhirime dhe kjo ka ndodhur për shkak të presionit që kanë marr nga Lista Serbe në Kosovë”, thotë regjisori, që sipas tij, këta të fundit kanë nën kontroll dhe dijnë shumë prej gjërave që ndodhin në vendin tonë.
Shfaqja e filmit dhe diskutimi u mbështetën nga Konfederata Zvicerane – Departamenti Federal i Zvicrës për Punët e Jashtme dhe National Endowment for Democracy (NED). /KultPlus.com
Fondi për të Drejtën Humanitare Kosovë do të organizojë shfaqjen e filmit me metrazh të shkurtër ‘Mjegull’ me regji nga Fadil Hysaj dhe Ujkan Hysaj, i mbështetur nga Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq në Kosovë dhe Komuna e Prishtinës, përcjell KultPlus.
Shfaqja e filmit do të mbahet nesër duke filluar nga ora 18:00 në Qendrën e Dokumentimit Kosovë e cila gjendet në bibliotekën e qytetit ‘Hivzi Sulejmani’ në Dardani, Prishtinë, ku pas filmit do të ketë bashkëbisedim me regjisorin Fadil Hysaj.
Filmi rrëfen historitë e Arife Gashit, Mihrije Ujkanit dhe Velibor Adzancic, tre nga familjarët e të zhdukurve si rezultat i luftës në Kosovë. Filmi përdor një narracion të dyfishtë, në plan të parë është rrëfimi i secilit familjar, në ambientet shtëpiake gjatë jetës së përditshme, më pas narracioni zhvendoset në vendet ku për herë të fundit secili nga ata i panë të dashurit e tyre dhe në këtë pikë historia tregohet përmes lojës së aktorëve të cilët i përjetësojnë edhe njëherë këto kujtime, si në mjegull.
Familjarët e mbi 1600 personave të zhdukur janë ende në pritje të lajmeve për fatin e të dashurve të tyre. Familjet kanë të drejtë të dinë. Autoritetet e mbartin përgjegjësinë kryesore për të siguruar përgjigje.
Shfaqja e këtij dokumentari vjen si pjesë e bashkëpunimit të Qendrës së Dokumentimit Kosovë me autorë, artistë dhe hulumtues ku do të prezantohen dhe diskutohen punë dhe vepra artistike që trajtojnë tema të ballafaqimit me të kaluarën dhe drejtësinë tranzicionale.
Shfaqja dhe diskutimi mbështetet nga Konfederata Zvicerane – Departamenti Federal i Zvicrës për Punët e Jashtme dhe National Endowment for Democracy (NED). / KultPlus.com
Mbrëmë Galeria Kombëtare e Kosovës ka mirëpritur ekspozitën “Mjegull”, një kombinim i veçantë i artistëve Albert Allgeier, Driton Selmani, Fatmir Mustafa-Karllo, Gazmend Ejupi dhe Luan Bajraktari. Një ekspozitë e cila të fton të shohësh përtej mjegullës që shpesh here krijohet, ashtu siç tha edhe kuratori i kësaj ekspozitë, Avi Lubin, shkruan KultPlus.
Alberina Haxhijaja
Që në hyrje të Galerisë, në oborrin e saj ishte vendosur një nga punimet e artistit Fatmir Mustafa-Karllo, një veturë e cila tymin që lironte e kthente përsëri brenda saj.
Për të vazhduar me veprat që intrigonin publikon nga Driton Selmani, të tilla si “Gjallë dhe Zier”, një grumbull i telave me gjemba e që vende-vende në të ishin vendosur edhe doreza të boksit. “Më trego nga ky jam?”, një hartë ku Kosova mungon, apo “Bashkësia e Patitulluar”, një flamur i bërë nga gjysma e flamurit të Jugosllavisë dhe gjysma nga Flamuri i Shqipërisë. Flamurë që valëvitej në shkopin e drunjtë të një kosë të dorës…
Për të eksploruar tutje “Dëshmitarin e fundit” që gjendej në arkivol nga Fatmir Mustafa-Karllo apo “vëllaun e Milotit” nga Luan Bajraktari, videoinstalacionet “Humbje momentale e arsyes” nga Gazmend Ejupi apo edhe “YOU-GO”.
Duke zbuluar më shumë nga “Gjatësia mesatare e një numri arbitrar të njerëzve në një moment të dhënë në kohë dhe hapësirë”, nga Albert Allgaier duke përfshirë këtu gjatësinë mesatare të njerëzve tëinvolvuar në ekspozitën “Mjegull”, gjatësinë mesatare të popullsisë femërore dhe mashkullore në Kosovë, gjatësinë mesatare të ekuipazhit të misionit në gjithësi “Apollo 13” dhe gjatësinë mesatare të anëtareve të grupit “The Spice Girls”.
Pikërisht ky kombinim i punëve nga artisti Alber Allgaie nga Austria i cili punon në Vjenë, si dhe i kosovarëve nga diaspora, Luan Bajraktari nga Vjena dhe Gazmend Ejupi nga Londra dhe i dy artiste kosovarë që punojnë dhe veprojnë këtu, Fatmirë Mustafa-Karlo dhe Driton Selmani, është arsyeja e numrit të madh të artdashësve që në hapje të kësaj ekspozitë u shpreh drejtoresha e Galerisë Kombëtare, Arta Agani.
Titulli i ekspozitës “Mjegull” ka ardhur si rezultat i përjetimeve që ka pasur kuratori më Kosovën, vendin për të cilin ai nuk kishte ditur asgjë para se të bisedojë me artistin Gazmend Ejupi dhe Driton Semani.
“Fillova që të kërkojë më shumë informata për Kosovën, vendin tuaj, historinë e këtij vendi, e që nuk e kisha ditur më parë.Po ashtu kuptova që vendi im Izraeli nuk e njeh pavarësinë tuaj. Ishte shume e çuditshme për mua, pasiqë ne jemi në një situatë pothuajse të njëjtë, shumë shtete nuk e njohin pavarësinë tonë dhe ne nuk e njohim pavarësinë e Palestinës. Këto pyetje mbi ekzistencën e shteteve apo mbi njerëzit ishte një pikë intriguese për mua që shërbeu si pikë fillestare”, tha ai.
Ai duke kujtuar fjalët e ish-kryeministres së Izraelit, Golda Meir,e cila kishte thënë se palestinezët nuk ekzistojnë, ka dashur që të sjellë në mënyrë metaforike një ekspozitë e cila nuk ekziston, në një vend që nuk ekziston.
“Ajo ka thënë njëherë së nuk ka palestinezë dhe kjo që nga atëherë është shndërruar në shaka në Izrael, pasi që ne i shohim ata njerëz, pra si është e mundur që ata të mos ekzistojnë. Kur mendova që të vi këtu ju thashë djemve që le të bëjmë një ekspozitë që nuk ekziston, në një vend që nuk ekziston, me njerëz që nuk ekzistojnë, në një galeri që nuk ekziston. Kjo filloi si shaka mirëpo kur erdha këtu në janar për hulumtim kishte mjegull në qiell dhe aeroplani nuk mundi që të ateronte, kështu që unë mbeta edhe për një natë në Stamboll. Ju shënova artistëve ‘Ndoshta Kosova më të vërtetë nuk ekziston’ dhe ky moment ishte edhe fillim për këtë ekspozitën”, u shpreh ai.
Tutje kuratori sqaroi se pikërisht këtë mjegull nuk duhet shikuar si një gjendje degresivëpor si mënyrë potenciale për të parë ndryshe, për të filluar diçka të re pa qenë të karakterizuar nëpër kategori apo në bazë të historisë, të kaluarës traumatike.
Në mesin e punëve të ekspozuara ishte edhe “Loja” nga Luan Bajraktari, një punë e re e artistit në të cilin ai ka qenë duke punuar kur e ka marrë ftesën për këtë ekspozitë
“Kjo punë lidhet shumë mirë me gjithë ekspozitën, pra mjegullën, pyetjet rreth ekzistencës dhe mos ekzistencës. Mendova që do të jetë interesant ta sjellë pikërisht këtë punëbrenda galerisë. Gjithmonë kur ne si shtet, pra Kosova, bisedon me dikë duhet që të jetë edhe njëlojtar i tretë i cili na ndihmon me e zhvillu në një mënyrë lojën. Mirëpo nuk është vetëm kjo pasi që ky punim është rrjedh e punëve të mia të mëparshme. Unë kam dëshirë që të luajë me hapësirën edhe me krijua skulptura në hapësira, pra kjo nuk ështëvetëm një fushë futbolli kjo për mua paraqet një skulpturë”, u shpreh ai për KultPlus.
Tëgjithë të interesuarit që dëshirojnë ta vizitojnë këtë ekspozitë do të mund ta bëjnë këtë deri më 17 qershor./KultPlus.com
Galeria Kombëtare e Kosovës javën tjetër do të sjellë ekspozitën e radhës të titulluar “Mjegulla”, shkruan KultPlus.
Në këtë ekspozitë do të prezantohen punimet e artistëve: Albert Allgeier, Driton Selmani, Fatmir Mustafa-Karllo, Gazmend Ejupi dhe Luan Bajraktari. Kjo ekspozitë vjen e kuruar nga Avi Lubin.
Kjo ekspozitë mëton të mendojë për potencialin që ka realiteti i mjegullt si dhe të reflektojë mbi faktin se mungesa e qartësisë mund të krijojë shtigje të reja të pamjes.
“Çka do të thotë të jesh një shtet pjesërisht i njohur, si Kosova? Çka do të thotë të jesh territor në mosmarrëveshje? Në një kohë të stresit gjeopolitik, frustrimi i momentit aktual politik dhe jostabilitetit, kur nuk dihet se çfarë të pritet dhe si të veprohet”, janë pyetjet që shtjellohen brenda ekspozitës.
Ceremonia e hapjes do të bëhet në Galerinë Kombëtare të Kosovës të enjten, më 17 Maj 2018, në orën 20:00./ KultPlus.com