Fitnete Tuda, një emër i dashur për muzikën shqipe, ndër vite ka sjellë disa këngë që këndohen edhe sot dhe dëgjohën me ëndje, duke reflektuar gjithmonë për jetën, dashurinë, të kaluarën.
Një prej këngëve më të dashura padyshim mbetet “Shi bie në Tiranë”.
Sot, KultPlus ua risjell tekstin dhe videon e kësaj kënge:
Shi bie në Tiranë nga malli ynë edhe qielli qan je i dehur nga pija apo nga dashuria ti ec… por këmbët nuk të mbajnë je i dehur nga pija apo nga dashuria ti ec… por këmbët nuk të mbajnë
Shi bie në Tiranë si nën ombrellë ti strukesh nën një palmë gjysma ime treti rrugëve të këtij qyteti shi bie në Tiranë gjysma ime mbeti rrugëve të këtij qyteti shi bie në Tiranë
Sa shumë u endëm e s’ikëm sa shumë u lagëm e s’ikëm harruam ditët dhe vitet a është kjo dashuri?
Shi bie në Tiranë dhe shpirti ynë fluturon mbi dajt vetja ime mbeti rrugëve të këtij qyteti Shi bie në Tiranë zemra ime mbeti rrugëve të këtij qyteti Shi bie në Tiranë
Shi bie në Tiranë nga malli ynë edhe qielli qan zemra ime mbeti rrugëve të këtij qyteti Shi bie në Tiranë kënga ime mbeti rrugëve të këtij qyteti Shi bie në Tiranë Shi bie në Tiranë Shi bie në Tiranë Shi bie në Tiranë…/KultPlus.com
Çesk Zadeja lindi më 8 qershor të vitit 1927 në Shkodër, në një familje qytetare, shkruan KultPlus.
Mësimet e para i mori në vendin e lindjes, në shkollën françeskane, ku krahas mësimit të përgjithshëm, merr dhe njohuritë e para të muzikës.
Ka qenë anëtar i korit të Kishës Françeskane që drejtohej nga kompozitori i shquar patër Martin Gjoka dhe më vonë nga Filip Mazreku e Prenk Jakova.
Që në vegjëli, në qytetin e lindjes u angazhua në grupet amatore. Shfaqi që herët talentin e tij dhe si nxënës 14-vjeçar studion në Accademia di Santa Cecilia në Romë, Itali, me kompozitorin Umberto Semproni.
Ai ishte i njohur për kompozimet e tij, sikurse “Suita e Veriut”, “Suitë korale”, “Skica simfonike”, Poema vokale” etj, derisa ishte dekoruar edhe me “Nderi i Kombit” nga Presidenti i Shqipërisë Ilir Meta.
Këngëtarja nga Prishtina, Blertina Shabani edhe pse ishte e pranishme në skenën muzikore për një kohë të shkurtë, la disa këngë të cilat edhe sot e kësaj dite dëgjohen nga adhuruesit e muzikës së saj, dhe jo vetëm, shkruan KultPlus.
Ajo tashmë prej vitesh është shpërngulur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku ka filluar një karrierë të re prej disenjatoreje.
”1000 pranvera” është ndër këngët më të njohura të këngëtares. E cila me një emocion e zërin e saj të fuqishëm i dha jetë tekstit të kësaj këngë.
Sot, KultPlus e sjell pikërisht këtë këngë, e cila do të mbetet gjatë në kujtesën e të gjithëve.
Bashkangjitur gjeni videon dhe tekstin e këngës.
Si rrugicat bregdetare bukur nuk ka sikur miku erdh korriku, dorë për dore na pa është Dhërmija e Ulqini, s`ka rëndësi kur takohen e dorëzohen dy shpirta të ri. Puthja e parë e imja u bë e tija e blertë sikur pranverë e dyta shkoi zjarr e diell si verë.
REF: 1000 pranvera e vera e vera e vera ia fala (2X) Por çdo moment në këtë jetë, shkrihet sikur bora e majit shpejtë sa shpejtë.. 1000 pranvera e vera e vera e vera ia fala (4X)
Në rrugicat bregdetare gushti vajtojë egoiste është vera, shkoi e udhëtoi E në njërën anë të botës unë me vetminë Larg prej syve, larg prej zemrës thonë për dashurinë.
REF: 1000 pranvera e vera e vera e vera ia fala (2X) Por çdo moment në këtë jetë, shkrihet sikur bora e majit shpresa…shpresë… 1000 pranvera e vera e vera e vera ia fala (4X) (sa vera..sa vera..sa vera 4X)
Sikur i pastrehi që ëndërron shtëpinë sikur çdo lypsarë që ëndërroka pasuri sikur luftëtarë që ëndërron lirinë mu ashtu çdo vashë enderroka dashurinë!
REF: 1000 pranvera e vera e vera e vera ja fala. / KultPlus.com
Këngëtarja e njohur shqiptare, Shahindere Bërlajolli ndërroi jetë vitin e kaluar, duke lënë pas vetes një reportuar shumë të gjerë muzikor, shkruan KultPlus.
Zëri dhe mënyra e të kënduarit autokton e bën këtë këngëtare një ikonë të vërtetë të muzikës popullore kosovare.
Repertori i Shahindere Bërlajollit numëron 280 këngë, shumica e të cilave janë të regjistruara në Radio Prishtinë e poashtu edhe në në vende të tjera.
KultPlus ju sjell këngën e njohur ‘Oh moj shamikuqe’ të interpretuar nga zëri i këndshëm i Shahinere Bërlajollit.
Bashkangjitur gjeni videon dhe tekstin e këngës.
Oh moj shamikuqe Oh moj shamiverdhë Dil në dritare moj cuco Të folim njiherë
Në dritare s’un dal djalë Me ty jam hidhnu Shami të kërkova djalo Shami s’më ke pru
Dje isha në pazar e miro Pse s’me çove fjalë Ta blejsha shaminë o Shevdeli behar
Shevdeli behar e miro Hana në midis M’i thotë baba cucës Kemi dalun fis
Nuk jemi ne fis bre djalo Jemi katundar Kulmin tand të shtëpise o Unë e kam parë
Shkova ta pyes nanën o A vij të të marr Po si nuk ta di e miro Emrin unë ti
Shkova ta pyes babën o A vij të të marr x2
Keshtu djalë të mirë oj bijo Asnjiherë s’kam parë x2 / KultPlus.com
Pjetër Gaci, një ndër kompozitorët më të njohur që kanë bërë edhe historinë e muzikës profesionale shqiptare përkujtohet sot në kuadrin e muajt të muzikës që është shpallur si iniciativë nga Ministria e Kulturës së Shqipërisë, përcjell KultPlus.
Pjetër Gaci lindi më 27 mars të vitit 1931 dhe ndërroj jetë po më të njëjtën datë, pra më 27 mars të vitit 1995. Kompozitori lindi në qytetin e Shkodrës ku mori edhe formimin bazë arsimor. Më pas studioj për violinë ne “Liceun Artistik J.Misja Tiranë” për të vazhduar studimet e larta në në Konservatorin e Moskës “ P. I. Cajkovski” në të cilin edhe u diplomua në pranverë të vitit 1967 me rezultate të shkëlqyera.
Karriera e tij si violinist kulmon edhe me mësimdhënien si pedagog i muzikës klasike në “Liceun Artistik P. Jakova në Shkodër”, “Liceun Artistik J. Misja” dhe më pas në “Institutin e Lartë të Arteve Tiranë”.
Rrugën e artit e filloi si violinist dhe u bë themeluesi i muzikës profesionale të violinës në Shqipëri. Ndër arritjet e tij më të mëdhaja si artist janë krijimet si “Për ty atdhe” dhe “Gryka e Kaçanikut”. Gjithashtu artisti Gaci dha kontribut të madh edhe në muzikën operistike me operat “Toka jonë”, “Përtej mjegullës”, kantata “O moj Shqipni, e mjera Shqipni” etj… . Ai ka meritën të ketë kompozuar gjithashtu të parin koncert për violinë në historinë e muzikës shqiptarë, të parën baladë për violinë dhe piano, si dhe të jetë anëtar i Trios së parë instrumentale në Shqipëri.
Në vitin 1989, artistit Pjetër Gacit iu akordua edhe titulli i veçantë për kohën “Artist i Popullit”. /atsh/ KultPlus.com
E lindur në kryeqytetin e Shqiperisë, u rrit duke kënduar këngët lirike e rajonit të saj të lindjes së Shqipërisë së Mesme. Debutimin e saj në mbarë vendin erdhi në 1983, në në moshë të re kur ajo këndoi në Festivalin Kombëtar Folklorik në qytetin e Gjirokastrës. Bëhet fjalë për Merita Halilin, zëri i së cilës do të mbetet gjatë në historinë e muzikës shqipe.
Repertori për të cilin Merita është më e njohur është ai i qyteteve të Shqipërisë Qendrore (Shqipëria e Mesme), veçanërisht Tiranë, Elbasan, Kavajë dhe Durrës. Modeloi të kënduarit e saj jo vetëm në muzikë familjare edhe në regjistrimet e këngëtarëve më të vjetër.
Këto janë të incizuara në Institutin e Folklorit në Tiranë, dhe shfaqen në radiot shqiptare nga dy këngëtare të famshme të disa breznive Hafsa Zyberi nga Tirana dhe Fitnete Rexha nga Kruja e cila ishte dhe mësuesja e saj.
KultPlus sot ju sjell këngën “Erdhi Pranvera”, një këngë kjo e cila edhe pas kaq kohësh ndëgjohet e këndohet nga të gjithë.
Bashkangjitur gjeni videon dhe tekstin e këngës.
Erdhi pranvera çeli qershia Dita filloj me ardh. Erdhi pranvera çeli qershia unë rri tu mëndu .
Kush t’mi qaj hallet e mija, ajo që desha u largu.
Ka shumë vite moj që po t’presë moj Du me t’pa me sy.
Nëna yte moj edhe baba moj t’kishin mbyll o me dry.
Vura kokën ne jastëkë Kujtova se binte shi. Por ata moj, ata ishin lotët e mi. / KultPlus.com
Parashqevi Simaku është një këngëtare e njohur shqiptare ndërsa repertori i saj përfshin një numër të madh këngësh e interpretimesh, këngë e intepretime këto që e bënë këngëtaren shumë të dashur për publikun, shkruan KultPlus.
Njihet për zërin e saj të veçantë dhe të ëmbël, duke bërë kështu që ti jep jetë artit të saj.
Parashqevi Simaku është një këngëtare shqiptare nga Shqipëria. Ajo lindi në Kavajë dhe më pas u shpërngul në Durrës. Ajo që e vogël filloi të këndojë, duke bashkëpunuar me kompozitor të talentuar
KultPlus ju sjell këngën ‘’Më the të dua’’, nën intepretimin e këndshëm të Parshqevi Simakut.
Bashkangjitur gjeni videon dhe tekstin e këngës.
Më the të dua por nuk mu besua Mos folen zogjtë apo pemët Mos ishte zhurma e erës Unë ty tu luta Qe mua të më thuash Të dua pranë, ty te dua Mos folen ujrat e pranverës Mos folen udhët plot Mos folen udhet plot njerëz
Prapë unë ty tu luta Qe mua të më thuash Të dua pranë, ty te dua Prapë unë ty tu luta Qe mua të më thuash Të dua pranë, ty te dua Mos foli kush N’atë, n’atë prush,
N’atë gusht e n’atë prush N’ata mos foli Apo tjetër kush N’atë gusht e n’atë prush N’ata mos foli Apo foli kush Mos foli hëna përmes degesh A gonxhet qe do çelin
Gonxhet qe do të çelin nesër Prapë unë ty tu luta Qe mua të më thuash Të dua pranë, ty te dua Prapë unë ty tu luta Qe mua të më thuash Të dua pranë, ty te dua
N’atë gusht e n’atë prush N’ata mos foli Apo foli kush N’atë gusht e n’atë prush N’ata mos foli Apo tjetër kush N’atë gusht e n’atë prush N’ata mos foli Apo tjetër kush N’atë gusht e n’atë prush
N’ata mos foli Apo tjetër kush Kokën lehtë e vure E vure ti tek mua Të dua pranë, ty te dua Më unë ty s’tu lutë Që mua të më thuash Të dua pranë, ty te dua
Kokën lehtë e vure E vure ti tek mua Të dua pranë, ty te dua Më unë ty s’tu lutë Që mua të më thuash Të dua pranë, ty te dua. / KultPlus.com
Fitnete Rexha ishte një ndër këngëtaret më të shquara të muzikës popullore të Shqipërisë së mesme, kryesisht të muzikës popullore qytetare tiranase.
Rreth moshës 15 vjeçare këndoi dhe regjistroni këngët e para popullore në Radio-Tirana nën shoqërinë e grupit orkestral të Shqipërisë së mesme të drejtuar nga Muharrem Gura dhe Skënder Reka.
Ndër këngët më të bukura të kënduara prej Fitnete Rexhës përmendim: ”Te selvitë e Namazgjasë”, ”Qënke veshur me të bardha”, ”Mun aty tek shtatë zymbylat”, ”Dy të bukurat në nji derë” etj. Ka regjistruar rreth 200 këngë popullore të Shqipërisë së Mesme.
Sonte, KultPlus ju sjell këngën ”Dashuria si rrufe”, e cila kësaj radhe vjen nën zërin e mahnitshëm të Fitnete Rexhës.
Bashkangjitur gjeni videon dhe tekstin e këngës.
Dashunia si rrufe Ç’më goditi mu në kokë x2
Nuk kam gjuhë që t’ju rrëfej O ç’më ka gjetur more shokë x2
Ç’më gremisi sevda e shkretë Pleqënia s’mund ta mbajë x2
Rrojtja ime s’osht ma jetë Oh natë e ditë me lot po qaj x2
Ku qëlloi kjo ditë e zezë Me u taku o ne të dy x2
Unë kam ngelun krejt pa shpresë O s’kam me t’pamun ma me sy x2. / KultPlus.com
Dervish Shaqa ishte rapsod i shquar popullor dhe i njohur në të gjitha trevat shqiptare. Shaqa lindi në Llukë të Epërme të Deçanit më 1912 dhe vdiq më 11 prill 1985.
Devish Shaqa deri në vitin 1956 jetoi në Kosovë, mirëpo në këtë vit iu desh të lëshonte Kosovën për shkak të përndjekjes nga aksioni i njohur “mbledhja e armëve” që ndërmerrte në atë kohë Sigurimi i Punëve të Brendshme i Jugosllavisë (UDB-ja) kundër shqiptarëve.
Ai së bashku me kolegun e tij të këngës Demush Neziri, u vendosën në Rashbull afër Durrësit. Aty e vazhdojë shprehjen e ndjenjave nëpërmjet këngës që për të ishte e vetmja mënyrë e shprehjes së dhimbjes që kishte për familjen dhe vendlindjen që për të ishin të ndaluara. Këtë e shpreh në këngën “Kur ta ktheva Kosove shpinën, e lame borë e gjetëm dimën…”.
Dervish Shaqa në Shqipëri e vazhdoi traditën e këndimit të histor isë së vendlindjes së tij. Në vargjet e këngëve të tij të përcjella me çifteli përshkruhen kullat e gurta të Dukagjinit, figurave kombëtare, patrioteve te devotshëm, trimave e luftëtarëve të atdheut.
Në Rashbull, Dervish Shaqa arrin të themelojë e të udhëheqë grupin e rapsodit. Po me këtë grup në vitin 1968 prezantohet për herë të parë në Festivalin e Folklorit Kombëtar ne Gjirokastër.
Që nga kjo kohë së bashku me kolegun e tij rapsodin Demush Neziri prezantojnë një sërë këngësh të cilat për disa gjenerata ende janë të njohura si p.sh.: “Ç`janë këto gjamë që i bjen era”, “Prej Prokuplje deri n`Nish”, “Moj e mira porsi bora”, këngët për Azem dhe Shote Galicën, Nak Berishën e shumë të tjera…
Pjesa më e madhe e regjistrimeve muzikore të bëra nga Dervish Shaqa dhe kolegu i tij gjenden në arkivin e Radio Tiranës, transmeton KP.
Përpos këngëve popullore dhe të përpunuar nga ai vetë, për Dervish Shaqën ka kompozuar edhe kompozitori Tish Daija si këngën “Festë të madhe ka sot Shqipëria” që për disa vite ka dominuar në përsëritjen e saj në Radio Stacionin e Tiranës
Populli ku ai kalojë pjesën më të madhe të jetës së tij e mban mend si këngëtar të lindur që këndon për këngën dhe jo për para. / KultPlus.com
Festivali Folklorik Kombëtar ishte veprimtaria më e rëndësishme mbarëkombëtare folklorike në Shqipëri. Kjo veprimtari zhvillohej zakonisht në Kalanë e qytetit të Gjirokastrës njëherë në katër vjet.
Në të merrnin pjesë të gjitha grupet folklorike shqiptare si dhe grupe nga shqiptarët e Kosovës, Malit të Zi, Maqedonisë, si dhe nga arbëreshët e Italisë, Turqisë, Amerikës, Greqisë dhe grupe folklorike nga vende te ndryshme si të ftuar.
Festivalet folklorike organizoheshin fillimisht në qytetin e Tiranës. Të tillë ishin katër festivalet e para folklorike kombëtare, përkatësisht në vitet: 1946, 1949, 1952, 1957.
Festivali i cili u parapriu festivaleve folklorike kombëtare të Gjirokastrës, ishte festivali folkolirik i zhvilluar në Tiranë më 25 – 27 nëntor 1959, me siglën ‘Festivali Kombëtar i Këngës, Muzikës dhe Valleve’.
Në këtë festival morën çmime për herë të parë solistë popullorë si: Laver Bariu, Ndue Shyti, gjithashtu u vlerësuan me diploma të ndryshme rreth 400 pjesëmarrës.
Festivali i parë Folklorik Kombëtar i Gjirokastrës u zhvillua në vitin 1968, më 8 – 16 tetor. Pas këtij festivali të parë, ku morën pjesë të gjitha rrethet e vendit, në çdo pesë vjet (përkatësisht: 1973, 1978, 1983, 1988), në kalanë e këtij qyteti u zhvilluan rregullisht festivale folklorike kombëtare.
Në festivalin folklorik të vitit 1973 në fazën finale morën pjesë 1370 pjesëmarrës; në festivalin e vitit 1978, në fazën përzgjedhëse u aktivizuan rreth 53.000 pjesëmarrës, ndërkohë që vetëm 1560 bartës interpretuan gjatë ditëve të festivalit.
Në vitin 1995 festivali folklorik u zhvillua në kalanë e qytetit të Beratit dhe në shtator të vitit 2000 ky aktivitet madhor u rikthye përsëri në qytetin e Gjirokastrës.
Më poshtë, KultPlus ju sjell një video nga festivali i parë i këngës folklorike shqiptare, i cili u mbajtë më 21 shtator tq vitit 1949. / KultPlus.com
Muzika popullore e Tiranës është një fenomen konsolidohet në gjysmën e parë të shek. XX-të. Krijimi i saj u kushtëzua nga tre elemente thelbësore: nga hyrja e instrumenteve të temperuara evropiane, së dyti nga fqinjësia artistike me tre kultura të mëdha muzikore qytetare si ato të Elbasanit, Beratit dhe Shkodrës dhe së treti nga njohja dhe shpallja e Tiranës si kryeqytet i Shqipërisë.
Kjo muzikë shfaq të njëjtat tipare strukturore dhe organizimi ashtu si pjesa më e madhe e muzikës dhe e këngëve qytetare të qyteteve të Shqipërisë qëndrore dhe veriore. Etnomuzikologjia jonë e ka klasifikuar gjithë zonën muzikore mbi lumin Shkumbin, kryesisht si zonë të njëzërëshit muzikor, e të formave të tij që shprehen si monodi, monodi me shoqërim apo edhe në homofoni. Muzika e re që pritej të krijohej në Tiranë nuk do të bënte ndryshim në këtë çështje, pra që do të ishte dhe strukturohej në tërësi si muzikë një zërëshe, ashtu siç është edhe sot. Përtej kësaj ajo i respektoi tiparet muzikore të zonës përreth edhe pse tash e tutje do të përcilleshin përmes veglave evropiane të temperuara.
Në fund të fundit, një qytet i ri si Tirana që po shndërrohej në një metropol, kishte nevojën për muzikën e re qytetare, për të provuar traditën shumëvjeçare dhe identitetin e saj të veçantën brenda identitetit kombëtar të muzikës popullore mbarëshqiptare. Ashtu siç natyrshëm, ajo kishte nevojë në përditshmërinë e vet për institucione shtetërore e kulturore, projekte moderne e tregti të zhvilluar, rrugë, parqe e sheshe publike, modë e shkollim me standarde etj. Si thoshte Lasgushi: … ç’domethënë zakon, traditë, tradicion? Zakon, traditë, tradicion domethënë Komb, domethënë Nacion, domethënë njeri i vetëdijshëm, njeri që e di veten e vet, që e njeh vetëveten. Kur ke tradicion, je Nacion, je Komb, jo popull, jo popullsi, jo popullatë. Një pjesë e njerëzisë (që s’ka traditë), një grup njerëzor (që s’ka traditë) është masë, është turmë, është popullatë, është popullsi – po nuk është komb, nuk është Nacion. Më tej theksonte nevojën që tradita, ky potencial kolosal i brumosjes së Nacionit, ka një kusht: të jetë e Shkrojtur. Se fjala e shkrojtur e shumëfishon, e qindfishon vepërimin e saj, e mijëfishon e milionfishon. Ajo, e Shkrojtur, bëhet verb, bëhet e pushtetëshme, bëhet e shenjtë, divine, divinisohet.
Pikërisht këto ishin vitet e “shkrimit” të traditës tiranase në muzikën qytetare. Sepse përmes “shkrimit” në nota e fjalë dhe dokumentimit të saj do të provohej se kur je grup me traditë je njëherazi edhe Nacion me traditë.Se grupi ka fuqi shpirtërore dhe spirituale dhe materiale dhe nuk është amorf. Se ai ka ekspresion, ka zhvillim, përparim, perfeksionim gjatë jetës së tij. Se ai e mbush, e përmbush, e realizon veten e tij, vetveten, për të shkuar drejt perfeksionit, drejt përsosjes. Domethënë ai e jeton Fatin e tij, Misionin e tij për të cilin është lindur në këtë botë. Se ai ka zhvillim, nuk mbetet në vënd, në vënd nëmëro! Se ai është njeri. Ai është, ai ekziston! Tradita është prova e pakontestueshme e Tij!
Pavarësisht faktit se veglat e temperuara erdhën në Shqipëri në gjysmën e dytë të shek. XIX-të, tradita e muzikës qytetare dhe e formacioneve muzikore të tyre ishte shumë e hershme, kjo jo vetëm e krahasuar me Tiranën, por edhe me qytete të tjera më të vjetra jashtë Shqipërisë. Qytete si Shkodra, Elbasani apo Berati kishin qindra vite që ekzistonin si të tillë. Në këtë kontekst është e pamundur që të mendosh jetën urbane qytetare pa vende të dedikuara argëtimi, të cilat lidhen ngushtësisht me artin dhe interpretimin e muzikës popullore. Qytetet që përmendëm më sipër, kishin me dhjetëra vende argëtimi ku muzika zinte vendin kryesor, e ndër to edhe Tirana nuk mund të bënte përjashtim.
Jules Alexandre Theodore Degrand (1844-1911), ish konsull i Francës në Shkodër, në veprën “Kujtime nga Shqipëria e Epërme” e botuar në vitin 1901, shkruan se:… një luadh i gjerë pranë shtëpisë së mikpritësit tim, rrethuar me qiparisa të admirueshëm, është lënë testament nga i ati, pasardhës i bejlerëve të shquar të Tiranës, për kremtimin e ahengjeve që shoqëronin këto festa, (ndër to edhe Bajrami dhe Kurban Bajrami-shënimi ynë), ku një pjesë e madhe e popullsisë mblidhej aty.
Ishte standardi i familjeve të mëdha të Tiranës, të cilët të lidhur fort me qytetin e tyre mbështetën dhe inkurajuan zhvillimin e muzikës popullore qytetare si pjesë të angazhimit të tyre për një qytet të kulturuar.
Tiranasit e kishin dhe e kanë të fortë kultin e shtëpisë, sepse ai përmbante në thelb kultin e familjes. Shtëpia tiranase ndërtohej me qerpiç dhe me breza druri. Dy qenë pjesët e shtëpisë që adhuroheshin në mënyrë të përditshme nga pjesëtarët e saj: carani i vatrës dhe pragu i hyrjes. Zjarrin që ndizej në caranin e vatrës, simbolizonte përfaqësuesin e perëndisë diell brenda në shtëpi…..Veç kësaj ai mblidhte rreth vatrës tre, nganjëherë katër brezat e familjes patriarkale. Rreth vatrës brezat e rinj mësonin doket, këngët përrallat, historinë, por edhe mitet, ritet, kultet dhe të gjithë elementet e tjerë të identitetit qytetar.
Hyrja e veglave muzikore evropiane si violina, klarineta, fizarmonika etj., në muzikën popullore, krijoi atë fenomen që etnomuzikologjia e konsideron si “hibridizim muzikor”, pra kur vegla të tilla kombinojnë veçoritë e tyre muzikore me tiparet muzikore të një kulture vendase me qëllim krijimin e një lloji të ri. Kështu ndodhi në muzikën me saze të qyteteve të Shqipërisë së Jugut në fund të shek. XIX, kështu po ndodhte edhe me muzikën e re qytetare të Tiranës. Një shenjë tjetër e “hibridizimit” ishte implementimi tek veglat e reja i mënyrave tradicionale të interpretimit në to. Prof. R. Sokoli ka konstatuar se ahengxhinjtë e qyteteve të Shqipërisë Veriore shartuan në teknikën e përdorimit të violinës disa veçori të teknikës së kemanxhes duke e mbajtur veglën vertikalisht të mbështetur në gju, ashtu siç mbahet lahuta e lahuria etj.
Ndryshe nga sa më sipër, ai konstaton se violinistët popullore të Shqipërisë së Mesme e mbanin veglën horizontalisht mbështetur në sup. Kjo gjë provohet të ketë ndodhur në dhjetëvjeçarin e parë të shek. XX. Tjetër aspekt i “hibridizimit” ishte mënyra e akordimit të violinës, sidomos kur interpretonin “Vallen e Pipzave”. Teli i parë dhe i dytë akordohej në unison, ndërsa dy telat e tjerë akordoheshin në kuintë. (la-la-re-sol)
Nga ana tjetër, ajo që mund të dukej si disfavor për Tiranën, pra që fillimi i shek. XX-të e gjeti në fazat fillestare të urbanizimit e të jetës qytetare, e kësisoj pa formacione e muzikë të konsoliduar qytetare, u pa se ishte vërtet një përparësi, kjo në pikëpamje të procesit të krijimit të muzikës popullore qytetare të pas vitit 1920.
Kjo përparësi lidhej me faktin se muzika e qytetit të ri të Tiranës do të krijohej edhe në kushtet e lirisë, në kuadër të një shteti shqiptar që po konsolidohej, me rrënjë dhe e mirë fokusuar në muzikën qindravjeçare të një terreni të virgjër si ishte muzika e fshatrave të Malësisë së Tiranës. E theksoj këtë fakt pasi muzika tradicionale e fshatrave të Tiranës (në këngë, melodi instrumentale e valle), ruan elemente melodike primitive të origjinës së lashtë arbërore, kjo e mbështetur mbi mode modale diatonike, pa ndikime të thekshme kromatike, të cilat si dihen, lidhen më së pari me shtresimet e mbishtresimet e gati 500 vjetëve pushtimi otoman në muzikën tonë qytetare.
Ernest Koliqi në qëndrimin e tij specifikon disa nga qytetet ku ky ndikim ka qenë më i madh. Sipas tij: … ndikimi turk në qytete u ba gjithnjë e ma i madh, veçanërisht në Elbasan, Berat e Shkodër. Kangët që këndoheshin me nji orkestër të vogël me pesë vegla muzikore (nji saze, nji mandolinë të vogël, nji violinë, klarinetë, nji tambureto dhe nji këngëtar), buçisnin festive martesore. Këto janë kopjue vullnetarisht mbi bazën e modeleve të lindjes (qaside, gazel) dhe të mbushuna me shprehi e vallzime turke, persiane dhe arabe.
Etnomuzikologjia jonë e ka trajtuar këtë fenomen që ka ndodhur në muzikën qytetare, kryesisht të Shqipërisë Qendrore dhe asaj Veriore. P.sh, në analizën që i kemi bërë repertorit të “Ahengut Shkodran”, kemi konstatuar në të katër shtresa muzikore: shtresa e vjetër origjinale e parapushtimit turk e muzikës modalo-diatonike të Shkodrës dhe rrethinave; shtresën e muzikës modalo-kromatike të cilën e përhapi dyndja e osmanëve edhe ndër ne, ashtu si në folklorin e viseve të tjera të Ballkanit; shtresën e muzikës mbarëballkanike; dhe shtresën që përfshin periudhën e quajtur “shkodranizimi i ahengut”, ose çlirimin e ahengut nga orientalizmat.
Tirana nuk përfshihej në listën e ndikimeve të drejtpërdrejta, për shkakun e thjeshtë se pushtimi turk në thelb ishte pushtim qytetesh e kështjellash të tyre, e së këndejmi u zgjerua pak nga pak duke u shtrirë edhe mbi katunde. Kjo sepse influenca turke ka qenë influence qytetare, thoshte Çabej. Aty ata vendosnin administratën dhe fuqinë ushtarake, së bashku me formacionet muzikore.
Shkrimtari Ismail Kadare i kushton një vend të rëndësishëm në krijimtarinë e tij analizimit të këngëve popullore në kuadër të identitetit evropian të shqiptarëve, e posaçërisht të atyre gjasme popullore, duke ju referuar këngëve të zvargëta e molisëse të ashikëve dhe dylberëve si dhe këngët vulgare dhe amanetë. Sipas tij e ashtuquajtura letërsi erotike, në një pjesë të madhe të saj s’ishte gjë tjetër veçse bejte dhe lavde për pedofilinë…. Ne i dëgjojmë këto këngë ende sot, por shtiremi sikur nuk i marrim vesh se ç’thonë. Ai e konsideron ato si nënkulturë të futur kontrabandë, nën pasaportën e artit popullor, si mbetje e rreckave të robërisë otomane. Për këtë, ashtu si fare rastësisht, në një reportazh të shkruar në qiell në vitin 1967, përgjatë një udhëtimi në kabinën e një avioni reaktiv të ushtrisë shqiptare, duke parë nga sipër rrugët e atdheut, thotë se ja që këtej mund të marrësh me mend udhët nga vinin karvanët e armiqve të nisur nga thellësitë e Anadollit, që zvarriteshin vargan nëpër tokë “me muzikë e me dajre”!
Ai e ka shumë të qartë statusin e këtyre krijimeve, kur i lidh ato me përdorimin e qëllimshëm të tyre prej administratës osmane për t’ia kundërvënë trashëgimisë kulturore dhe letërsisë shqipe, e cila pavarësisht pushtimit të gjatë, mbeti evropiane dhe homogjene përballë ndikimeve të kulturës pushtuese. Sipas tij:… në shekullin XVIII u përpoqën të krijonin një diversion në letërsinë shqipe me anën e nxitjes së rrymës letrare të bejtexhinjve, e cila, duke mos pasur as peshën e as seriozitetin për t’i qëndruar përballë letërsisë shqipe, u harrua si një kujtim grotesk. Duke qenë prodhim i trysnisë së pushtuesit, megjithëse ata shkruanin shqip dhe kjo mund të konsiderohet një lloj jete e shkruar e shqipes në ato kushte, bejtexhinjtë e mbytën shqipen që përdornin në krijimtarinë e tyre me orientalizma.
Për fat, Tirana nuk ishte ende qyteti që mund të pushtohej e ndikohej muzikalisht. Ajo çka do të krijohej më pas si muzikë qytetare e Tiranës u pa se ishte një proces autentik dhe i vërtetë, i pëlqyer nga vetë tiranasit por dhe nga të tjerët. / KultPlus.com
