Kritikë nga Tringë Arifi për dramën “Dera” të Naser Shatrollit.
Autori, dramaturgu Naser Shatrolli me dramën e tij autoriale “Dera” krijon botëkuptimin mbi ngjarjet e së kaluarës së errët dhe të tashmes me realitete disi abstrakte që barten nëpër kohë.
Në dramën e regjisorit Naser Shatrolli e pashë si të pamundur mos-sintetizimin e Unit tim me dhimbjet dhe lëngatat e kësaj shoqërie. Ndërsa Uni-autorial është kompozuar nëpërmjet një protagonisti dhe jepet nëpërmjet shumë personazheve nga jeta jonë, ai bëhet edhe narrator i kësaj drame.
Si fillim dhe element kyç i dramës së Shatrollit dhe përbërjes së saj është monologu që përshkruhet nëpërmjet fjalorit “Lexis”. Autori ideo-tematikën e tij e ndërton nëpërmjet botëkuptimit të rinisë, e cila paraqitet nëpërmjet të folurit, veprimit dhe simbolikave. Kabllot e rrymës si armë bërthamore e tankse, adapteri i telefonit si nevojë dhe përmbushje e shpirtit dhe mendjes, damarët si infuzion dhe infuzioni në damar, sheqeri si sëmundje dhe si ëmbëlsirë, toka e ëmbël dhe e dhunuar etj, janë këto paralele që na tërheqin mes kohëve dhe realitetit. Ndërsa nga tipologjia autori ka theksuar renditjen e karaktereve statike dhe dinamike, si dhe karakterin e protagonistit dhe antagonistit.
“Unë, biri yt, Kosovë t’i njoh dëshirat e heshtura”, shkruante poeti Ali Podrimja dikur, frazë e cila shkruhet jo dhe rrallë nga publiku i rrjeteve sociale. Ta merr mendja se dëshirat e heshtura dhe të shtypura shprehen vetëm me anë të origjinalitetit ontologjik të tjetrit. Se dëshirat e burrave janë ëndrrat e tjetrit.
Fjalët përsëriten nëpërmjet piskamave ku tjetri thotë “këta jemi ne”. Por përgjatë zhvillimit dhe diskursit të dramës s’ke si të mos pyesësh se kush jemi ne? A e kemi gjetur ende veten? A e njohim çdo vuajtje apo gëzim individual a kolektiv? Aktori Drin Berisha me aktet e tij “Lexis” dhe “Melos” vazhdimisht na thumbon si mes vargjeve të Podrimjes dhe hip-hopit, zemërimit, shfryrjes e piskamave të istikameve të robërisë, të cilat në diskursin e autorit kanë për nxitje çlirimin nga idetë e dhunës dhe urrejtjes.
Fjalët me të cilat aktori Drin Berisha e fillon performancën vërtetë të lënë përshtypje “Si ta kalon 51 përqindëshin bateria, më vjen një far fuqie, bëhem patriot, më shtohet apetiti për të protestuar, për të thyer, për të kallur, për të shkatërruar, për të ushtruar dhunë me gaz mollotovi mbi hipokritët…”
A mos vallë kjo shifër duhet të na frikësoj? Kur e mendon se çka mundet të servojë propaganda me të e sa të tjerë mund të servohen nga ajo? E dyta, por jo e fundit “unë ja q* nonën luftës” piskamë që ti hap sytë rreth dëshpërimit e zemërimit si akt, që aktori e përcjellë në publik.
“Ja q*fsha nënën luftës, me bë e me më dal përpara, e shti në dhe për së gjalli!”
Pra teksti na lë të nënkuptojmë se lufta e cila tenton të përsëritet përherë nuk i mbijeton as vuajtjeve, as traumave dhe si rezultat nuk e sheh çlirimin si mundësi. E vetmja mundësi e palës tjetër shihet lufta, gjaku, llomotitjet e përsëritura, por pala tjetër nuk duket veçse psherëtimë e piskamë e aktorit që veç një e sharë apo një zemërim i’a nxjerrë nga goja.
“Të rinjtë, mashtrohen lehtë, i burrërojnë akoma pa ju dal mustaqet, ua përshkruajnë me nuanca pitoreske tokën, bagëtinë, malin, kodrën, shtëpinë rrëzë kodrës, kopshtin, drandofilet mbi mur, gratë në dritare, qytetin me drita etj, etj!
Ua shishmojnë pushkën si sheqerin, në poligonin e qitjes. Ua vendosin shishet e rakisë përballë…madje, në shishe të rakisë, ua krijojnë konceptin armiqësor ndaj kundërshtarëve fiktiv!”
Në narracionin dramatik ajo që e preokupon autorin në këtë rast është raporti etno-psikologjik i kolektivit me luftën. Gjaku dhe kundërshtari duket të jetë një problem madhor, i cili daton qysh nga antikiteti, e atë e gjejmë nëpërmjet tekstit të autorit e protagonistit.
“Në çdo përvjetor, futen pa trokitur, në shtëpinë time…na premtojnë vazhdimisht se do i’a gjejnë eshtrat babait…Ma kanë mbushur murin me dekorata e lavde – ishte luftëtar i dalluar, i dalluar, i dalluar, i dalluar!
Po për çfarë i dalluar!?
Për të vrarë i dalluar,
Apo, fakti që është i zhdukur, qenka i dalluar ai?
Po të ishte këtu, nuk do të ishte i dalluar për të mirë, përkundrazi, do ta denigronin imazhin e tij, madje, do të paguanin dëshmitar fiktiv për ta përbaltur përjetësisht karakterin e tij!”
Nëpërmjet këtij teksti autori si përfundim na tregon se në kulturën tonë nuk ka ushtarë, të cilët janë ndërmjetësim afirmativ mes jetës dhe vdekjes. Ka dëshmorë ose të zhdukur, dekorata dhe premtime, lule që marrin familjarët e tyre në përvjetore.
“Vit pas viti, ngrisin monumente, shpërndajnë dekorata si cigaret nëpër ahengje, i çojnë deri në qiellin e Zeusit me këngë, madje, jehu i këngëve dëgjohet kudo, në radio, në televizor, në autobusa…në pazar, nuk shiten delet, lopët, viçat, pulat, punëtorët e krahut, po su dëgjua muzika patriotike!!! Ndërsa, gratë, akoma i fashitin dhembjet e shpirtit me infuzione!”
Dhimbjet e dhembjet e viktimave nuk shërohen në dyert e spitaleve të Kosovës! Për nënën e dëshmorit nuk ka infuzione, për ish-ushtarin nuk ka bukë, për viktimat nuk ka drejtësi e përfituesit me tërë qenien e tyre, nga skena politike e deri tek përpëlitjet e tyre në studiot televizive disi na thonë: frikësohuni nga vdekja më shumë se nga jeta, apo duajeni vdekjen më shumë se jetën, në mënyrë që të kemi sa më shumë viktima e heronj, të cilët nëse i fusim në proces të transhedencës përfundojnë jo më shumë se viktima, të shfrytëzuar nga epshet e fantazmave të uritura për pushtet, të cilët “shpërlahen” me luftërat. Pastaj, zinxhiri i këtij procesi trashet përherë e më shumë, sepse problem kurrë nuk bëhet mirëqenia e të gjallëve.
Militarizëm edhe në liri. Fjalë me thika e sopata, plumba e heshta që servohen çdo ditë nga filan kundërshtari për filan kundërshtarin, të cilët kurrë nuk ulen bashkë. Krejt e kuptueshme se nëse ç’militarizohemi (edhe) nga ideja se armët tona drejt çlirimit nuk janë armët me të cilat bëhen luftërat e përgjakura. Armë e jona bëhet veç një trup dhe një mendje, që punojnë çdo ditë për tu çliruar nga mizoritë e përfituesve të luftërave që ushqehen si vampirët me gjak.
Nëpërmjet interpretimit dhe simbolikave që shfaqen në këtë dramë, përherë ndodhet lufta si tejkalim a kapërcim që tenton të bëhet dhe si luftë me veten, për çlirim. Në Kosovën e pasluftës ende zhvillohet lufta për territor, sepse fantazmat e uritura për pushtet numërohen si ushtarë fiktivë të kësaj toke, të cilët rehatinë e tyre e shtrijnë në rrugët New York-ut e Florida-s e fatkeqësia është se ata nga rrugët e Matit apo Kodrës së Trimave bëhen ndjekës e mirëmbajtës të epsheve e lezetimeve të pushtetit të “ushtarëve” nga lagjet e shtrenjta. Pra njeriu i cili i refuzon këto rëndomësi e tragjedi të jetës është jo më shumë se ajo pjesa e të papjesëve.
Në këtë rast misioni sublim i teatrit përmbushet kur pranohen të gjitha marritë e kësaj kohe, nuk glorifikohet vuajtja dhe gjaku e kështu vie zemërimi e ndërgjegjësimi. Drama e cila na thërret që të merremi me traumat tona që kushedi në çfarë faze të sëmundjeve fizike e psikike kanë kaluar.
“Vit pas viti, hipokritët, i marrin për shkas të rënët, për të mbajtur pezull pushtetin,
Sidomos kur i merr malli për të ngrënë ndonjë peshk taze në ditën e të rënëve, ua ngacmojnë me kazmë varrët të rënëve, trazohen dhe qyqet në rrem me fjalimet njëjta, përdorur para 20 vitesh. Të njëjta nëpër shekujt të njëjtat sot, të njejtat nesër, të nëjtat pas 20 vitesh, deri kur me të njëjtat!?
Fuckit,
Deri kur, deri kuuuuur???”
Krejt e kuptueshme kur aktori Drin Berisha pas çdo shpjegimi ku gjendet mes arsyes dhe pa arsyes e jep piskamën: Nënën ja q*** luftës,
ku është e ku s’është, me bë me më dal përpara, e shti në dhe për së gjalli!”.
Edhe më i dhimbshëm bëhet kujtimi mbi babain e tij të vrarë në luftë kur flet me veten, me dyer e mure, me zogjtë “Ej o zog, a je aty, babain tim atdheu e ka hëngër, kujdes, ruaj zogjtë. Ai ishte paqësor siç je ti, paqësor ishte.
Bënte roje në një spital psikiatrik në qytet.”
Në ndërkohë që flet me arsye e dëshpërim të madh se si lufta vetëm varfëri sjellë. Tërë piskama, mllefi, zemërimi, neveria për luftën si përfundim shndërrohet në antologji të këtyre shprehjeve ku poezia frymëzuese kalon nga vaji, ëndrrat e dëshirat në mallkim. Na tregon se ne nuk i njohim dhimbjet e Kosovës vërtetë ose që secila derë në Kosovë është ndërmjetësim afirmativ mes njerëzve që jetojnë në të shkuarën dhe ushtarëve fiktivë që sjellin zëra nga e ardhmja. Në realitet nuk ka mes ku dyert hapen për ata që gjendet mes martirëve dhe lagjeve luksoze. Mesi është dera që “Biri/bija e mallkuar e Kosovës” kërkon që ta hap, e në valixhe ka dëshpërimin, pranimin e situatës e ndërgjegjësimin që nuk e çojnë këmbët as tek e kaluara as tek e ardhmja, por kërkon të jetë prezent pasiqë gjithë ato fjalë e shprehje i thotë duke shkumuar nga neveria e cinizmi. Derës që i lutet të hapet e që duket në pamje të parë mister se ç’derë është, unë e pashë si shpresë të vetme dhe strehë të ardhshme për pjesën e të papjesëve apo siç do t’i quante Dostojevski- Të fyerit dhe të poshtruarit. Katarsisi i fjalëve dhe dera si përfundim janë thirrje e piskama e fundit e tragjedisë së Pse-së, dhe pse-të nuk kanë mëshirë e nuk japin më shumë veç frikës, e frika më e madhe që e përçon kjo dramë është që të mos bëhemi si armiku, por t’i hapim rrugë vetës tonë që të çlirohemi nga traumat dhe politikat që rrënjosin praktika traumatizuese.
Dramës “Dera” të Naser Shatrollit do të iu referohesha si ‘Simulacra’ e autorit francez Jean Baudrillard, e cila jep kuptimet dhe simbolikat e kulturës dhe mediave që ndërtojnë përceptime mbi realitetin, ku jetërat dhe ekzistenca e përbashkët bëhen të lexueshme, e autori nëpërmjet simbolikave dhe tekstit na thërret për kurë, pranim, ndërgjegjësim, zemërim, autenticitet, dhe nuk e maskon mungesën e realitetit, por e reflekton atë. / KultPlus.com
Analizë për premierën e monodramës “Dera” me autor dhe regjisor Naser Shatrolli.
Shkruar nga: Agron Gërguri
Hapësira skenike me grila të cilët thyhen në ide derisa i riu përplitet me konstatime, dyshime e hamendësime për jetën, politikën, atdheun, luftën, dëshmorët, të pagjeturit. Zhgënjimi me transicionin e pafund brenda të cilit bëhen salto mortale si premtime politike ku vota get se blihet me dëshira pa asnjë mundësi të prekshme realizimi.
Diçka është prishur në gjenezë tek ikja e babait në atdheun e të pagjeturve.
“Më kujtohet momenti para se të largohej.. unë isha duke e pikturuar mendimin e tij brenda mitrës, në ateleun e mamit…! “ flet Kodi për t’na e deshifruar prishjen që në embrion duke e ushqyer jetën me mungesa siç di ti prodhoj lufta e cila po bëhet biznes me të cilin merren përfituesit e mbetur gjallë me heroizmin e dëshmorëve emri i të cilëve ka mbërri në ndonjë rrugë njëkahëshe apo shkollë pa nxënës apo institucion të mbyllur për kulturën ku mund takohemi me vetveten. Tutje nuk shkon.
Andaj njeriun ynë, sidomos i riu është i ushqyer me infuzion dhe infuzioni i gjatë ia ka prishë strukturën e organizmit dhe ia ka verdh fytyrën nga doza e premtimeve boshe mbushur me ndjenjë mosrespekti e mosmirënjohjeje për lirinë dhe dashurinë.
Krejt çka i mbetet është të dal prej aty. Ta lë veten (shpirtin bashkë me përkatësin kombëtare) aty ku nuk jetohet më, e të dal jashtë si njeri i cili pa identitet e pa krenari do të jetoj diku ku jetës nuk i duhen këto përkatësi. Të jetoj zhgënjimin jashtë i mbytur nga doza e tepruar e drogëpatriotizmit, hipokrizisë, mospranisë.
Me 51 % të mbushjes e mbanë hapur mundësinë e thirrjes për ndihmën e shpejt për ta trajtuar jetën e sëmur nga hipokrizia, mashtrimi, zvetnimi apo pikërisht 51% është përqindja e mashtrimit absolut apo edhe rruga e pakthim ngjashëm me të rënët, të pagjeturit, të përhumburit e blerësit e biletës për në planetin e gënjeshtrës. Mbingarkesa seksuale që nis me sharje e përfundon nëpër zyra ku “ëmbëlsohen” orët e punës.
Ky afërsisht e keqësisht është ambienti ku operon sot shpirti i të riut i cili i zhgënjyer me shpresën derën e daljes e pretë si vizë për të migruar jashtë vetes i zhgënjyer deri në lot me poezinë e Podrimës në mendje e fytin e tharë nga patriotizmi i rilindasëve sepse atdheu i është bërë gropë septike e mbushur me politikëmburrje për fitore humbëse apo suksesdështime që maten veç me numra derisa jeta ka ikur tjetërkah. I riu nuk mendon as jeton me dashuri e për dashurinë, veçse si luledrogë, jetë virtuale, fiktive e pa gjak. Jetë infuzive, transicion i pafund deri vetja të merr formë e përmbajtje ku ndjenja emocioni e dëshira do duhej të derdhen në dashuri e jo shpresën si një lum i vdekur kaherë.
Shatrolli përdorë suksesshëm shenja, aluzione e metafora teatrore duke e trajtuar skenografinë si të ndryshueshme e funksionale në argumentimin skenik të përmbajtjes së shfaqjes.
Mizanskenim preciz, ku veprimet foljore dhe fizike e përplotësojnë njëra tjetrën dhe bëhen thënie skenike që shpërthejnë në interpretimin e ndjeshëm e të besueshëm të aktorit të ri Drin Berisha i cili ecte bindshëm në rrugën regjisoriale të Shatrollit duke na ofruar personazhin e Kodit si një shifër që e gjenë komunikimin me spektatorin i cili e duartrokiti gjatë premierën e shfaqjes “Dera” dhe krijuesit e saj.
Muzika: Ehat Dula, skenografia: Agron Blakçori, kostumet: Arife Veselaj, ndriçimi: Albert Gashi mjeshter i skenes: Ekrem Xhaka
Naseri duke dalur të falënderoj publikun për duartrokitjet e gjata rrugës deri te skena përqafoj bashkëshorten për të rimbursuar dashurinë edhe si falënderim dhe mbushje e 100% e njerëzores. / KultPlus.com
Gjithsej 13 piktura origjinale të Shën Nënë Terezës nga pena e piktorit të njohur Agron Bytyçi janë shpalosur sonte me rastin e hapjes së ekspozitës personale që vjen nën emërtimin “Homazh nanës”. Të pikturuara enkas për 25 vjetorin e kalimit të saj në amshim, ato vijnë në një dimension më unik. Kësaj here, fytyra e saj e ëmbël, vihet në fokus, teksa sytë e saj portretizojnë gjithë dashuri e vuajtje, shkruan KultPlus.
Qendra “BogdaniPolis” fiks në orën 19:00 ka mirëpritur një numër të lartë të artdashësve që me të vërtetë janë thelluar përbrenda secilës vepër të pranishme. Nga piktura në pikturë, këmbët e tyre bënin ecejake të ngadalshme por të duhura, në atë mënyrë që fokusi t’i dhurohej vetëm artit pamor.
Figura e Shën Nënë Terezës nuk kishte se si të nderohej më tepër, pos nga ngjyrat e ndezura të së kaltrës e bardhës. Herë në mendime, herë duke shikuar lart, por në të shumtën e rasteve, Nëna Terezë na shfaqet e buzëqeshur, ashtu siç ishte edhe përherë. Buzëqeshja e saj që për shumë kë ka bërë dritë, dhe ende sot vazhdon të jetë simbol i paqes, mëshirës dhe dashurisë.
Disa nga këto piktura janë akoma në shitje dhe mjetet e mbledhura nga shitja kanë një përfundim humanitar. Ndërsa, disa nga to veçse qenë shitur akoma pa u bërë hapja e ekspozitës. Po ashtu, me hapjen e kësaj ekspozite janë mbyllur të gjitha aktivitet kulturore të vitit jubilar kushtuar Nënës Terezë për katedralen në Prishtinë.
Fillimisht, hapjen e kësaj ekspozite e bëri kuratori Naser Shatrolli i cili thotë se artisti Agron Bytyçi e ka të konceptuar lirinë brenda kufijve të arsyes së tij.
“Është një emocion i veçantë për mua në këtë rast për arsye se vetë fakti që është një ambient shumë unik ky këtu ku sot po hapen perdet e kësaj ekspozite universale të Nënë Terezës dhe një piktorit që vërtetë është i përmasave të këtilla si krijues artistik. Një piktor që nuk eksploron në rajonet e thella dhe të errëta të ndjeshmërive shpirtërore dhe që nuk është në harmoni me boshtin e tik-takeve të zemrës, ai nuk do të jetë në gjendje që të krijojë çudira në artin pamor. Ekspozita është e hapur në ambientet e Katedrales së qytetit të Prishtinës në muajt e dritave të vitit 2022 – aty ku frymon aromë biblizmi, ku merr shtrirje të çlirë arti, ashtu siç frymon jehu poetikës së Bytyçit. Madje, thellësia e mureve të Katedrales e bën më atraktive ekspozitën për publikun, është dhe jehona e kambanës me tingujt lirik të saj, ndërsa, gozhdimin e 13 – të portreteve të “Nënës Terezë” në muret e Katedrales, mbase, me këtë gjest, autori na dëfton për ndjeshmëritë e profilit të tij krijues; i përkushtuar ndaj natyrës së tematikës së zgjedhur, ndaj karakterit biblik të personazhit, dhe ndaj normave artistike në relacion me karakterin e ekspozitës”, thotë ai.
Sipas tij, formatet artistike me figurën e “Nënë Terezës” përkojnë me arkitekturën hapësinore të vendit, relievit, të stinëve, ndjeshmërive shpirtërore, të kon- traditave, dokeve, zakoneve, madje dhe rrethanave nëpër të cilat ka kaluar një mendësi e tërë ndër shekuj, duke marrë parasysh dhe luftërat e përgjakura prej të cilave kanë dalë ngjyrat ideale të piktorëve. Ai këto portretime unike me të cilat paraqitet autori para audiencës së Prishtinës, i konsideron si shenja të brendit të kutisë hermetike studimore – shkencore, me të cilat, në mendjet tona, krijohen iluzione për një botë tjetër. Andaj, edhe mesazhet që nxjerr Bytyçi nëpërmes ekspozitës, në relacion me njeriun e përgjumur, janë të balancuara gjersa domeni dashuri është duke u tkurrur nëpër xhepat e shterur të familjeve tona.
“Ai ka ndarë 13 punime për këtë ekspozitë, sigurisht që ky numër ka simbolikën biblike në vetvete – ndërlidhet me biblizimin e “darkës së fundit” vepër e Leonardo Da Vinçit, ndërsa, sentenca e kësaj ekspozite konoton me qëllimin dhe me humanizmin e autorit të ekspozitës. Parë me llupën e perspektivës pamore, portretet kanë thellësinë psikologjike, parasegjithash, kanë dhe urtësinë njerëzore, kanë maturinë filozofike, kanë vizionin hyjnor në relacion me qëllimin dhe me synimet artistike që ka për vetveten e tij dhe qëndrojnë brenda një metafore të caktuar, për të qenë më afër njeriut të mërdhirë, apo të lagur nga i ftohti dhe nga acari dimëror. Ndërsa, dashurinë për gruan e shikoj si mbështjellës të boshtit shpirtëror të njeriut, që pret me shekuj para një bredhi të 24 dhjetorit për të ndezur dritën e gëzimit të familjes së tij”, thotë Shatrolli.
Ai tutje shtron pyetjen se çfarë i bënë Luvrin, Firencen apo Romën të dallueshme, e që sipas tij janë piktorët dhe skulptorët e përmasave kolosale që vendin e tyre e kanë bërë të njohur dhe atraktive për botën turistike.
“Pra, arti e ngrit në shkallë kulturore varfërinë e një vendi të caktuar. Ngjyrat e tij prekun në damarët e gjakut të njeriut – ato kanë profil të posaçëm artistik, madje, secila prej tyre ka shenjat e gjakut dhe të gishtërinjve të tij. Krijimet e tij mund të përkthehen si mjet depërtues udhëtimi – figurativisht ato janë pasaportë për tejkalimin e kufijve të mendimit të izoluar. Kam parë filma që ju dedikohen piktorëve të zëshëm dhe që kanë punuar nëpër oborre mbretërore, kam parë dhe formate tjera kinematografike që trajtojnë piktorë që kanë vdekur për kafshatën e gojës por që nuk janë ligështuar para shkopit të pushtetit. Artisti i përmasave të Agron Bytyçit e ka të konceptuar lirinë brenda kufijve të arsyes së tij”, përfundon Shatrolli.
Ndërsa, i pranishëm qe edhe Dom Lush Gjergji i cili ka thënë se duart dhe zemra e madhe e Nënës Terezë, dëshmojnë dhe tregojnë sa përkushtim, sa dhimbje, sa vuajtje, aq edhe dashuri.
“Në një ekspozitë siç është kjo e profesorit Agron Bytyçit, dy gjëra më vinë në sy dhe më kujtohen. Në çdo portret po i hetoj këto dy elemente që i ka hetuar edhe kritika letrare në nivelin botërorë, në jetën, veprën e sidomos fytyrën e Nënës Terezë. Ato janë rrudhat e saj. Një shkrimtar dhe dijetar i madh thotë: Nëse doni ta përjetoni tokën e shenjtë, atëherë mjafton të përqendroheni në rrudhat e Nënës Terezë, se ato flasin më së miri dhe dëshmojnë shpirtin dhe zemrën e saj. Një shkrimtar dhe dijetar tjetër thotë: Nëse doni të takoheni me Nënën Terezë, edhe pas kalimit të saj në amshim, atëherë shikoni dhe shijoni fotografitë, portretet, pikturat, skulpturat e saj, por mbi të gjitha përqendrohuni në dy sytë, që janë si dy gaca të cilat ju flasin, thërrasin dhe dëshmojnë. Ju flasin sepse sytë e saj kanë parë çka ndoshta askush prej njerëzimit nuk ka parë kurrë, veshët e saj kanë dëgjuar edhe zhurmën edhe vajin edhe dhimbjen edhe pikëllimin e të varfërve. Nëna Terezë thotë se sëmundja më e rënda është vetmia. Në anën tjetër, duart dhe zemra e saj e madhe dëshmojnë dhe tregojnë sa përkushtim, sa dhimbje, sa vuajtje por edhe sa dashuri pati ajo, duke iu dhuruar atë se çfarë Zoti i kishte dhuruar asaj. Dhurimi i jetës, dashurisë dhe i paqes, prandaj nga zemra e uroj piktorin dhe skulptorin tonë tashmë të njohur, Agron Bytyçi për këtë dhuratë të madhe që na e ka bërë. Ta fiksojmë secilën pikturë sepse ato vërtetë na flasin dhe na thërrasin edhe neve që gjurmëve të saj të shkojmë”, ka thënë ai.
Kështu krejt në fund, për një fjalë rasti në këtë mbrëmje, doli edhe vetë autori i ekspozitës, Agron Bytyçi.
“Ju falënderoj secilin veç e veç që keni gjetur kohën e çmuar për të ardhur këtu në hapjen e kësaj ekspozite. Realisht unë kam goxha të vështirë të flas pas Dom Lushit e në veçanti për Nënën Terezë. Familja ime ka qenë së bashku me mua nga piktura në pikturë dhe e kemi bërë një punë të vogël për një njeri shumë të madh. E kam bezdi që ne që e bëjmë artin të flasim për artin. Andaj, ju falënderoj edhe njëherë shumë të gjithëve. Ne jemi të vegjël për Nënën Terezë të madhe”, thotë ai.
Kujtojmë se ekspozita “Homazh nanës” e piktorit, Agron Bytyçi do të qëndrojë e hapur deri më 27 nëntor në Qendrën “BogdaniPolis” në Prishtinë, duke filluar nga ora 09:00 – 17:30. / KultPlus.com
“PA LIMIT” Ekspozitë Galeria e Fakultetit të Arteve të Kosovës 17. maj, 2022, Prishtinë
Ekspozitë artistike, instalacion konceptual, e kuruar nga Ismet Jonuzi, skulptor dhe pedagog në Fakultetin e Arteve të Kosovës, me pjesëmarrjen e Adem Rusinovcit – skulptor dhe pedagog, të Mehmet Behlulit, piktor dhe pedagog dhe të Driton Selmanit, piktor!
Paraqitja artistike nga pikëpëmja estetike ishte brenda logjikës së teatrit performativ – Ideja ishte sendërtuar mbi rekuizita reale që nxirrej në qendrën e mediumit skenik bota irreale në relacion me tematikën, e trajtuar nëpërmes figurës, si metafor dhe simbol i një teatri absurd.
Ekspozita kishte shtrirje filozofike brenda një gjeografie të caktuar, ndërsa ndriçimi filmik ishte zgjedhje adekuate për formatin.
Artistët duke përdorur imagjinatën e tyre riprodhonin përfytyrime – relikte kujtese mbi të kaluarën tonë të hidhur, që risemantoheshin figurshëm me disa objekte të caktuara, të cilat, për rrethana të reja, evokonin emocione në relacion me monedhat evropiane që ndërlidheshin me baterinë e ekzistencës sonë dhe me tabelën e fatumit shekullor që ka qenë dhe mbetet sinonim i fjalës ”kismet” – madje ky sllogan ngelet sinonim shekullor.
Armët, lulet e vyshkura, karriget e kalbura, bunari i mbuluar me gjethet e monedhës evropiane, kova e kuqe e kthyer mbrapsht, tabela e rrëzuar, janë rekuizita, me të cilat loznin bukur kreatorët e shfaqjes pamore – formë artistike e trasuar mes sikurit të dokumentarit si fenomen dhe sikurit të shprehjes si formë artistike!
Adem Rusinovci -Pedagog – Skulptor
Adem Rusinovci, kishte zgjedhur bunarin dhe monedhat evropiane që e lidhin trungun evropian me bunarin e një forme të re aplikative. Gjetja e Rusinovcit ishte qe atraksion estetiko-filozofik, e cila, në vetvete trumpetonte ngushtimin e universit të manovrimit të mendjes së njeriut.
Nëpërmes këtij modeli shprehës, Rusinovci piketonte në thelbin e problemit dhe në adresën e synimeve të njeriut bashkëkohor: Por cili është synimi i popujve me bunare të shterruara – kjo është pyetje më tepër retorike..!? Pra, konteksti ideor i kësaj drame artistike, e shprehur në frymën e formatit pamor – dikush e quan instalacion pamor, të tjerë i’a vënë një emër tjetër, ndërsa, për mendimin tim, kjo mënyrë e shfaqjes, ishte format i filmit pa zë – krijohej imazhi i celuloidit gjersa me qindra e mjëra monedha evropiane (1 euro) – punë dore, qëndronin në ajër, si formë e re e oxygenit të njeriut bashkëkohor, të cilat krijonin dinamika dhe tërheqnin zvarrë syrin e lakmisë gjersa fluturonin mbi kokat e publikut. Pra, ishte një formë artistike që dukej bukur qoftë nga aspekti estetik qoftë ideor. Në syzheun ideoestetik dhe në përcepcionin operativ, ecuria fabulare ishte në harmoni mes autorësh. Mjetet e tyre shprehëse qëndronin në relacion me temën. Lulet, armët, karriga, tabela orientuese, secila prej tyre, kundronte brenda pentagramit harkor-ideor, madje sintetizohej mirë dhe në kuptimin estetik. Monedha ka një shumësi dimensionale në zbërthimin e saj. Qëllimi i autorit është provokimi i intuitës publike. Monedhën fundja e zotëron universin e bunarit ndërsa kova e kuqe dhe dërrasa e bardhë, ngelen brend simbolik – ndaras prej të gjithave. Në vetevete, Rusinovci është krijues, mIshëron idetë e tij mirë dhe në vend të duhur i vendos, ndërsa detajet e bëjnë unike tërësinë e veprës. Bunari këtë rast ishte mirë i motivuar, fakti që përkonte dhe me diktaturën, me izolimin e mendimit, me etjet për dije, për shkencë, për art të mirëfilltë, për humanizmin, në të kundërtën e saj, kutia e bunarit, kishte perspektivën e një bunkeri – bunkerizim i mendimit të lirë, sikundër që, shtrihej dhe dimensioni i një varreze masive të luftës së fundit të ish Jugosllavisë, fakti që, janë gjetur një mori kufomash brenda tyre. Ka dhe dimensionin e pasurisë nëntokësore, për të cilën janë zhvilluar luftërat rajonale….!
Mehmet Behluli – Pedagog, Piktor!
Mehmet Behluli, kishte zgjedhur lulet dhe karriget e vjetra si mbetje të njollave të një epoke tjetër, aty këtu ndonjë copë a fletë libri, e kapur për karriges, që koincidonte ndjeshëm me fatumin e popujve të vyshkur. ndërsa, në kalendarin kronologjik këto rekuizita fragmentonin të ftohtin e egër, të cilat, kanë derivuar thatësi – tharje të bimëve familjare pa të cilat stagnon kuptimi për jetën. Lulet e vyshkura përqonin ndjesi për gruan, për vyshkjen e fetusit femëror – sikundër dhe për perspektivën e njeriut të ri, madje, ato ishin të lidhura ngushtë me bunarin e perspektivës evropiane, dhe me armët skulpturale të që kanë prodhuar tropikalizëm Afrikan në trendin ballkanik ndërsa si mjet shprese ngelej tabela orientuese me sllogani shekullor ”Kismet” të autorit Driton Selmani.
Në kuadër të kësaj platforme ideore-konceptuale fshehej magjia artistike dhe botëkuptimi ideo-filozofik. Behluli kishte përdorur arsyeshëm dhe argumentueshëm element të pikturës si dimension më vete, mbi të cilën pa u diktuar, kishte sendërtuar idenë e luleve dhe njollave të kuqe mbi pëlhurën – lëkurën tonë, madje, tendenca kapërcente kufinjtë e gjetjeve unike, duke i futur në proces pune disa gjëra me element tërësisht rutinor si: qesja e najllonit, si ndotës i ambientit në një rrethanë tjetër, ndërsa, këtu e përplotësonte mozaikun e kuptimit ideor!
Pra, Behluli, gërsheton arsyeshëm dhe bindshëm pikturën me zooparkun e luleve. Kambana e mesazhevë ishte sa humane po kaq dhe politike. Në karrige duhet dominoj arsyeja, ndjeshmëria e nderit. Paraqitja artistike ishte kuruar mençur dhe magjishëm, ngase, parafabrikohej kopshti familjar i familjeve të djegura, të vrara, të zhdukura, të dhunuara, në të cilat përvec vyshkjes, në ndonjëren nga vazot kishte dhe dromaca jete – ndonjëra mes luleve i kishte mbijetuar thatësisë, kjo qe gjë e mirë për optimistët, madje, në këtë format kërkimor artistik, Behluli ka gjetur tabelën e identifikimit të tij në paraqitjet artistike.
Ismet Jonuzi – Pedagog, Skulptor!
Nëpërmes armëve të luftës, sendërton themelet e shtëpive të shoqërive të dala nga lufta, dhe të atyre që duan të tregtojnë zemrat e njerëzve të frustruar, duke ua rikonfiguruar jetën mbi rrënojat e mjeteve të luftës.
Nga perspektiva vizuele, zemra e hekurt, e punuar me copa armësh, është shprehje adekuate e Jonuzit, në relacion me luhatjet e mëdha që kanë ndodhur në hartën e rajonit ballkanik sidomos. Por jo vetëm territori rajonal – armët nuk përkufizohen me territore e vende. Punimet e tij dukeshin bukur edhe si skulptura, si gjetje sidomos, për më tepër peshonin nuk kuptimin ideor, sikundër që, në aspektin fizik, rezultonin në format skenografie të një teatri filozofik.
Si motiv bazë, zemra e salduar nga tytat e armëve, godet në zemrat e njerëzve që ushqejnë mendjet e tyre me krisma kundrejt dinjitetit njerëzor, (shih njollat e kuqe në pikturën e Behlulit apo në kovën e Rusinovcit, ose drandofilin e kuq të autorit në fjalë). Pra, dimensioni skulpturor i Ismet Jonuzit, futet në rrafshin e retorikës politike dhe të mendësisë së tryezës së luftës, përmes së cilave, të fortit, ndërtojnë kauzat e tyre, duke ngritur deri në kulmin e marrëzisë muret e shtëpisë, si një parafabrikim i logjikës diktatoriale.
Pra, segmenti i këtij krijuesi ndërlidhet me diktaturën e popujve të egër, megjithëse, ambientin e kishte krijuar sikur çdo gjë është në funksion të jetës, marrë parasysh, tryezën, lulet e kuqe mbi tryezë, pastaj shtëpinë e fildishtë përbri dhe lapidarin e zemrës së njerëzve me zemër të çelikosur. Pra, fenonomenin hekur – apo kallashnikov, që bazën e prodhimit e ka në Rusi, artisti e formulon në një rrafsh artistik, me të cilin, përveç mesazheve të çarta ndaj forcës së tytës, përçon dhe idetë e tij estetike, me të cilat krijon universin artistik, duke i përdorur armët për të sendërtuar botëkuptimet e tij për artin. Pra, armën e paralizon me forcën e saldimit ne vepër arti. Dimensionet kërkimore të skulptorit Jonuzaj dekodojnë kode dhe limite në relacion me misionin dhe qëllimin e daltës së tij.
Driton Selmani – Piktor Ishte brenda këtij brendi artistik, nisur nga moduli i përshtatjes me akterët kryesor të kësaj ekspozite, duke i zbërthyer limitet e kohës së tij me limitet e njerëzimit, nëpërmes një tabele rrugore me ngjyra ta flamurit të Ukrainës, e cila e kishte dimensionin e orientimit të njeriut bashkëkohor. Pra, ekspozita tërthorazi prek dhe në dimensionin human. Tabela ishte nxjerrë dhunshëm ose është goditur me mjete të forta, që dëfton kaosin e organizimit urban, ndërkaq, mbështetja e saj në mur pa ndonjë bazament, tregon ekzistencën tonë pa një bazë qëndrueshmërie për synimet tona. Ndërsa, brenda saj, kishte sistemuar limitet e fundit të baterisë, orën, dhe slloganin ”KISMET” me të cilat paraskicon madje dhe mesazhe të caktuara në varësi të të limitit të baterisë – përkthyer në gjuhën artistike beteria ndërlidhej me zemrën moderne që funksionon me gjakun teknologjik. Performanca e tij ndërlidhej me reflektimin ”merre ose lëre”. Vrapo pas ”kismetit” tënd ose dorëzohu para kësaj logjike tabelare. Megjithëse, shpresa për një qetësi meditative ngelej brenda bunarit të dëshirës.
Si slogani ideoestetik, shpërfaq meteorët e mendimit mbi rezultatin dhe sanksionimin e mendjes së njeriut që truri i tij, shikimi, dëshirat, ambicjet, intuita ishin të kurdisura brenda kësaj logjike, pa e përjashtuar dhe ironinë që kishte brenda modulit botëkuptimor.
LIDHJET IDEORE
Bunari në hyrje të galerisë, monedhat si ambrellë dhe metafor që lidhej me tavanin qiellor, për të cilin ëndërron truri njerëzor. Pastaj, simbolika e parasë në relacion me kohën dhe me universin e qëllimit, unifikimi i Evropës brenda një monedhe si standard i pakapërcyer monetar në mes tokës dhe qiellit, ku do të parashtrohej në formë të kërkesës për ne siç është ajri nevojë jona për të qenë pjesë e Evropës së unifikuar. Pastaj dimensioni korruptiv që kontekstualizohej me thellësitë e bunarit dhe të mendjes së njeriut, dhe monedha si iluzion varshmërie, të cilën e krijuan evropianët, e cila ngelet peng tabelar – për të ardhmen e këtij rajoni specifikisht. Enigma vazhdon të qëndroj brenda bunarit, madje, enigma mbetet magnum shpirtëror me të cilin do të përballemi më tej, ndërsa, monedha evropiane do të derivoj një shumësi pyetjesh? Cila prej tyre e shuan etjen – monedha apo bunari? Kush është më afër qiellit bunari apo monedha!? Të gjitha këto detaje, janë pasazhe retorike me të cilët krijohet skeleti kritik mbi këtë ekspozitë konceptuale, formë kjo, me të cilën, artistët kanë krijuar botëkuptimin e tyre artistik, brenda logjikës së tendencës kërkimore në stil, zhanër, në gjetje hapësinore, gjithnjë, duke i kursyer maksimalisht ngjyrat dhe furçën e piktorëve klasik. Ekspozita në vetvete ka dhe dimensionin e ehos, fshehej edhe gjuha poetike në strumbulloin e saj, madje, fshehej dhe bukuria përrallore e kinemasë, dritë-hijet shpërfaqnin monedhaët e mendimit publik të publikut. (Autori merret me kritikë përveç dimensionit teatror)./ KultPlus.com
Të hënën shfaqja “Vagon”, produksion i Teatrit Kombëtar Eksperimental “Kujtim Spahivogli” – Tiranë vjen në Teatrin Kombëtar të Kosovës, shkruan KultPlus.
Vagon” përkon me dinjitetin e kultit të individit në relacione familjare. Në kuptimin filozofik ”Vagon” thërmon grimca atomi mbi kujtesën parasegjithash.
Është dramë filozofike që rrugëton nëpër binarët e lidhjes familjare përkatësisht së popujve të rajonit ballkanik. Shfaqja është format kontemporan, e shtruar mbi rrotat e vagonëve të zbrazur. Në domenin ideor, ngacmon drejtpërdrejtë nervat e njeriut të vetmuar në rrethana tranzicioni.
Drama ka dy personazhe që kërkojnë pronësinë e një vagoni. Kush do ta fitoj betejën e vagonit, do ta kuptojmë të hënën në skenën e Teatrit Kombëtar të Kosovës.
Autor dhe regjisor i kësaj shfaqje është dramaturgu Naser Shatrolli, derisa personazhet kryesore Neritan Liçaj dhe Altea Alushi. /KultPlus.com
Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ka hapur edhe një herë tjetër konkursin për drejtor të Teatrit Kombëtar të Kosovës, shkruan KultPlus.
Rishpallja e konkursit për pozitën Drejtor i Përgjithshëm i Teatrit Kombëtar është publikuar të premtën nga MKRS-ja, derisa është bërë e ditur se ai konkurs do të jetë i hapur nga data 8 janar deri më 22 janar të vitit 2022.
Personat që aplikojnë për këtë konkurs duhet që të kenë së paku shtatë vite përvojë pune profesionale dhe gjithashtu katër prej tyre në ndonjë pozitë udhëheqëse apo drejtuese.
Problemet në TKK kanë vazhduar ndër vite, derisa drejtori i kaluar Agim Sopi fillimisht ishte shkarkuar jashtëligjshëm, për t’u rikthyer përsëri në pozitën e tij.
Më pas, më 18 janar të vitit 2020, Sopit i kishte skaduar përfundimisht kontrata e tij.
Regjisori Naser Shatrolli ishte zgjedhur si drejtor i përkohshëm në nëntorin e vitit të kaluar, derisa më pas ishte konkluduar se zgjedhja e tij si drejtor ishte në shpërputhje me ligjin.
Përkundër kësaj dhe ankesave të vazhdueshme, zyrtari i Ministrisë së Kulturës, vazhdon të jetë në krye të TKK-së. /KultPlus.com
Më 15 dhjetor në Teatrin Eksperimental Kombëtar “Kujtim Spahivogli” do të shfaqet premiera e shfaqjes “Vagon”, shkruan KultPlus.
Me regji të Naser Shatrollit ‘Vagon” përkon me dinjitetin e kultit të individit në relacione familjare.Në kuptimin filozofik ”Vagon” thërmon grimca atomi mbi kujtesën parasegjithash.
Është dramë filozofike që rrugëton nëpër binarët e lidhjes së popujve të rajonit ballkanik. Shfaqja është format kontemporan, e shtruar mbi rrotat e vagonëve të zbrazur, ndërsa, në domenin ideor, ngacmon drejtpërdrejtë nervat e njeriut të vetmuar në rrethana tranzicioni. Drama ka dy personazhe që kërkojnë pronësinë e një vagoni! Kush do ta fitoj betejën e vagonit, do ta kuptojmë në natën finale të shfaqjes.
Të martën më 9 nëntor, në Galerinë ‘Ngujimi’, do të hapet ekspozita ‘Plisi’ e artistit Haxhi Gjoni.
Ekspozita e kuruar nga Naser Shatrolli përbëhet nga 7 punime, 4 portrete me plisa dhe 3 plisa pothuajse me përmasa reale të tri trevave shqiptare, shkruan KultPlus.
“Gjate kerkimit kam vrejtur se në tokat shqiptare janë bartur disa lloje plisash (qeleshe), pra po ja filloj nga jugu i Shqiperisë qe plisi është me maje më të gjatë, në Shqipërinë e mesme plisi me majë të rrafshët dhe ne pjesen veriore të shqipërisë e në Kosovë bartet plisi në formë më të rrumbullakët.” – thotë artisti Xhoni duke dhënë detaje për ekspozitën./ KultPlus.com
Aktroja e mirënjohur Adriana Matoshi, njëherit edhe deputete në Parlamentin e Kosovës është takuar sot me Drejtorin e Teatrit Kombëtar, Naser Shatrollin, ku ështe diskutuar pëe rideminsionimin e teatrit, përcjell KultPlus.
“Sot e kishim në vizitë aktoren e teatrit dhe filmit artistik – deputeten e Parlamentit të Kosovës znj. Adriana Matoshi, e cila ishte e interesuar që të bashkrendoj me ne konkretisht për të ridimensionuar teatrin në të gjitha dimensionet.
E falenderuam për mbështetjen konkrete që me këmbëngulje shprehu para nesh, në relacion me dëshirën e madhe të saj që teatri të rritet!”, ka shkruar Shatrolli ne postimin e tij në rrjetin social Facebook./ KultPlus.com
Punonjësi i Ministrisë së Kulturës, Naser Shatorolli është zgjedhur drejtor i Teatrit Kombëtar të Kosovës.
Këshilli Drejtues i Teatrit pasditen e së enjtes ka vendosur që Shatrolli ta merre drejtimin e institucionit pesë muaj pasi këtë pozitë e mbante si ushtrues detyre, transmeton KultPlus.
Pas intervistave të së mërkurës sipas vlerësimit të anëtarëve të këshillit, Shatrolli ka lënë prapa dy kandidatët tjerë, Kushtrim Sheremetin dhe Blerim Krasniqin.
Prej majit të vitit 2016, ai është zyrtar për biblioteka në Ministrinë e Kulturës./koha/ KultPlus.com
Kritikë artistike për shfaqjen “Grua” nga dramaturgu Naser Shatrolli:
Gruaja si frymë, si zgjedhje, si ide, si vetje, do të ishte kolumne ditore që do të përdorej për plleshmëri në rajonin ballkanik ndërsa në rrafshin filozofik ajo nuk mund të ishte aroma e denjë që të marr frenjtë orientues.
Kështu e paraqet regjisorja Arlinda Morina gruan në një kontekst rajonal – brenda solucionit të gjeografisë shqiptare, në shfaqjen e saj me titull: ”GRUA” e shfaqur ditë më parë para publikut të Prishtinës.
Fryma teatrore do të ishte ambiguitet teatror gjersa sendërtohet një frymë trilleri skenik që përkon me një mendësi kulturore mes teatrit modern dhe filmit bashkëkohor, që duan të përflasin njëri për tjetrin, për njëri-tjetrin.
Duo-aktoret e shfaqjes, ishin brenda logjikës së kërkesave regjisoriale sikundër që regjisura e Morinës shpërfaq dinamika ideomizanskenike, që përkojnë në drejtimin e fiksionit të një teatri absurd në relata me gruan, si domen jetik në shfaqje, e cila ka nevojë të shpërfaq botërisht qëllimin e saj, dëshirat, sikundër që, të shprehurat e saj të kenë veshë për radion popullore.
Shfaqja e meritonte vëmendjen, aktoret krijojnë afërsi, harmoni, dashuri, mundësi për të jetuar me emocionin dhe përjetimet që krijohen në përecuri.
Producentja e shfaqjes znj. Arbnesha Grabovci Nixha është emër i përveçëm i kulturës vendore – është aktore e brezit të parë, pedagoge e mjeshtrisë aktoriale dhe mbështetëse reale e kulturës teatrore.
Ajo ka bërë punë të kuruar në relacion me kërkesat e shfaqjes, sikundër që, Qëndresë Lokaj dhe Minka Berisha, dy aktore që kanë reputacionin skenik ndër vite i dhanë eho teatrore rrjedhës skenike në shfaqje.
Pjesa tjetër e shfaqjes, muzika e krijuar nga Ersan Jonuzi, pastaj, kostumografia që ka formën dhe formulën e emrit, tashmë, i botëruar si: Zake Prelvukaj.
Ndërkohë, drama ishte e motivuar dhe mbështetur në idenë e dramës ‘’ARA’’ të Arbëreshit italian, Mario Caliva.
Asistenti shfaqjes ishte Butrint Lumi, një emër që po vjen. / KultPlus.com
Në këtë vështrim do të marrin në shqyrtim tri nga gjashtë dramat e Naser Shatrollit nga libri “Qiell” (2020).
Në dramën « Frigoriferi » dy personazhet, Liria dhe Atdheu, të mbyllur në një hapësirë të ngushtë e të ftohtë të cilën e quajnë « frigorifer » dëgjojnë ulërimat e ujqërve që vijnë nga jashtë. Kjo skenë e bën të mundur hyrjen në dialog të dy të mbijetuarve të masakrave që filluan me nismën e bombardimeve të NATO-s mbi trupat serbe me 24 mars1999. Liria dhe Atdheu kanë mbijetuar por mbajnë thellë në veten e tyre vragët e dhunës, të skalitura sa mbi trupin aq edhe mbi ndërgjegjen e tyre.
Frigoriferi është një pjesë ne dendur, e përmbledhur në një akt. Kemi të bëjmë me zhvillimin e retrospeksionit të dy personazheve, që shpalosin rikujtimet e tyre dhe formulojnë vrojtime ironike e sarkastike për episode të shkëputura të përjetimit të tyre tragjik. Brenda një atmosfere të një « tensioni dhe pasigurie » që « përshkojnë ambientin » shkëmbehen fjalët e para midis tyre, përplot ndrojtje e hezitime. Kjo ndrojtje sikur mëton të kapërcehet me propozimin që Liria ia bën Atdheut për ta zhvilluar një lojë, e cila megjithatë duhet të jetë « shumë serioze ».
Në atë lojë Liria dëshiron të luajë rolin e avokatit në një gjykatë ndërkombëtare për krime lufte, kurse Atdheut ia dedikon rolin e viktimës. Improvizimi i kësaj gjykatore ka për qëllim të krijojë një situatë ku personazhet do të mund t’i mësonin « të njohurat dhe të panjohurat e njëri-tjetrit ». Këtu Shatrolli synon të ngre një teatër mbi një teatër, procedim ky i pranishëm sa në teatrin klasik (te Shakespeare-i dhe Molièr-i) aq edhe në atë bashkëkohor (te Pirandello, fjala vjen). Gjykatorja ka për qëllimtë krijoj mundësinë që nëpërmjet dialogut të dy personazheve të rikonstruktohen disa ngjarje nga e kaluara e tyre. Së pari Liria merr rolin e avokates së Atdheut, si viktimë lufte. Ndërkaq, në pjesën e dytë të dramës, është Atdheu është ai që do ta marr rolin e avokatit që duhet ta mbrojë Lirien si viktimë e luftës. Kësisoj rrëfimet e tyre do të kryqëzohen gjatë shpalosjes së tyre.
Të dy personazhet janë dëshmitarë të disa ngjarjeve e njëherit edhe rrëfimtarë të atyre ngjarjeve. Brishtësia e rrëfimit të tyre lidhet me karakterin tragjik të ngjarjeve dhe vështirësinë që kanë për t’i shprehur përjetimet e tyre. Ata e ndërpresin shpesh njeri-tjetrin gjatë rrëfimit të tyre, meqë janë të ndikuar nga përfytyrimet dhe përvojat traumatike.
Rrëfimet e të dy personazheve riprodhojnë përjetimet e shkuara që shoqërohen me një refleksion mbi tonalitetin dhe ngjyrën e asaj që u ka ndodhur. Mirëpo, meqë në këtë pjesë janë vetëm dy personazh, në skenën e procesit gjyqësore, ata do të luajnë edhe rolin e prokurorit, gjykatësit dhe dëshmitarit.
Nga frika se mund të vdesin të konservuar në frigorifer ata stimulojnë dhe imagjinojnë përgatitjen e një darke, ku pjesë të teshave , që kanë gjetur aty, duhet të marrin rolin e gjërave të ndryshme ushqimore. Liria, për t’ia larguar dyshimin Atdheut se në mos është çmendur thekson se kësisoj ajo dëshiron « ta krijoj ambientin e shtëpisë », ta shuaj pak mallin për të.
Të përkujtojmë këtu se retrospeksioni imponohet si njëri nga operacionet fundamentale të procesit të kompozimit dramatik në dramat bashkëkohore. Ai është njëri nga çelësat e procesit sa të çdramatizimit aq edhe të ridramatizimit të ngjarjeve. Liria dhe Atdheu reflektojnë dhe këmbejnë pikëshikimet e tyre për gjithë atë që u ka ndodhur. Ky këmbim cilësohet me mospajtime e përçarje lidhur me ngjarjet tragjike nëpër të cikat ka kaluar vendi dhe njerëzit që i njohin ata. Ata këmbejnë përshtypjet e tyre, orvaten t’i thellojnë ato edhe në saje të vrojtimit reciprok të bashkëbiseduesit, i cili e ka përjetuar të njëjtin fat. Në një moment, duke rikujtuar ngjarjet që i çuan edhe deri te situata ku i « gjuajtën si cofëtinat në një hendek », ku u gjenden të humbur aq sa edhe po t’i ketë « kërkuar e gjithë bota » zor se do t’i gjenin. Atdheu është pak më optimist dhe shpreson se në saje të satelitëve të sofistikuar mund t’i gjejnë megjithatë. Kësisoj, karakteri dramatik nuk shterret në të kaluarën meqë mbeten pyetjet se çka do të ndodhë me ta, a mund të dalin nga situata e përcaktuar me frigorifer. Në përfytyrimet e tyre shfaqet pasiguria karshi asaj që vjen, asaj që mund të ndodhë. Por shqiten edhe dromca të shpresave dhe dëshirave për të ardhmen e afërt. Çështja kryesore lidhet me mundësinë e daljes nga frigoriferi, nga rreziku që të mbesin « konservë për ujqit ».
Liria ndërkaq e shpreh në mënyrë më të theksuar, brenda kësaj situate, mallin për një shtëpi me mysafirë e me gazmend, mallin për një atmosferë miqësore e njerëzore. Dhuna e egër e pushtueseve synonte zhveshjen e viktimave pikërisht nga tiparet dhe rrethanat që i bëjnë të ndjehen si njerëz. Atdheu thekson se « sjelljet e kriminelëve ndaj nesh ishin brutale, më brutale se ndaj kafshëve. »
Në procesin gjyqësor, në vazhdim, shpalosen elemente nga e kaluara e të dy personazheve. Në atë masë sa personazhet orvaten përmes dialogut të tyre dhe procedurës gjyqësore t’i rikonstruktojn ngjarjet tragjike që kishin përjetuar dhe të ndriçojnë anë të ndryshme të përvojave të tyre ekzistenciale, për Lirien kjo lojë « e ka një kuptim të thellë ». Ky rekonstruktim përmes kryqëzimit të mbresave dhe refleksioneve mbi atë që u kishte ndodhur shquhet edhe me synimin e një katarze të vuajtjeve, frikës dhe ankthit të përjetuar, me transformimin e atyre përvojave të hidhura. Ndonëse procesi gjyqësor është i orientuar në zbardhjen e fakteve, me pretendimin që të mënjanojë « analizat, pikëpamjet, idetë, dëshirat ». Liria megjithatë mendon se brenda kësaj procedure gjyqësore, « nëse i themi me saktësi hollësitë e jetës, ka mundësi që ta gjejmë çelësin e derës », një « dere për mbijetesë ».
Në një çast, në rrëfimin e Liries shpërthen kujtimi nga e kaluara e një vizite që i kishte bërë bibliotekës në të cilin kishte punuar Atdheu : « Derisa po i vështroja librat nëpër rafte, më ra në sy një pëllumb që e kishte ndërtuar strofullin mbi dritare të bibliotekës. Në fakt, strofulli më bëri kureshtar në lidhje me ty dhe me karakterin tënd ».
Kur Atdheu e merr rolin e avokatit, ai e pyet Lirien për rrethanat në të cilat ajo ishte dhunuar nga ushtarakë e policë të veshur me uniforma të zeza. Atdheu thekson se interesi i « kësaj seance dhe i këtij paneli, edhe atyre lart në qiell që janë duke e ndjekur me vëmendje seancën, është që ta nxjerrin në foltore, sa më shpejt dhe sa më qartë, të vërtetën. » Liria rrëfen se ishte dëshmitare e dhunimit të një plake në një podrum nga 10 persona. Në fakt Liria, në rrëfimin e saj në fillim e zhvendosë dhunimin që e kishte pësuar vet te një plakë. Mirëpo Atheu ia kujton se aktet e dhunimit nuk mund të paraqiten si trill e lojë. Liria e pranon këtë vërejtje por njëherazi thekson se ata nuk do t’ia lehtësojnë vetes vuajtjet nëse fshehin edhe faktin e rëndë se që të dytë kishin qenë « të dhunuar e poshtëruar në sy të njeri tjetrit ». Zaten, pak më parë Atdheu kishte nënvizuar se « faktet nuk mund të mbesin të ngrira në frigoriferë përgjithmonë ». Sepse, « sapo të shkrihen ato, era e keqe e tyre ka për të depërtuar larg ». Ai kishte cekur njëherazi se të dhunuarit vështirë se « do të gjejnë qetësi në jetën e tyre edhe nëse ndahet drejtësi për secilin prej tyre. » Liria, shton se « kurrë nuk do t’i hiqet epiteti i gruas së dhunuar, ndonëse miqtë do të përpiqen ta shërojnë me fjalë të mira, mirëpo ato fjalë kanë për ta ngulfatur gradualisht. » Një pasojë e veçantë, e aktit të dhunimit të Liries, ndryshe nga ai i Atdheut, ka të bëjë me një zë fëmije : « Por nuk e di, pyet ajo, nëse unë jam ai fëmijë, apo është një fëmijë tjetër në barkun tim. »
Atdheu shpërthen duke i kërkuar ta ndërpresë rrëfimin e vet : « Ti shpike gjykatore për ta nxjerr dhembjen e madhe që je duke e bartur brenda në barkun tënd !? » Tani Atdheun e kaplon depresioni i thellë, ndonëse më parë ai shpresonte ta thyej derën e frigoriferit dhe të dalin jashtë në një botë tjetër, të bëjnë një « festë me miqtë nga e gjithë bota ». Ndërkaq është Liria ajo që shprehë në ato çaste dëshirën për të dalë nga gjendja e « një konserve të qelbur » në atë frigorifer, për ta filluar një jetë tjetër, nga e para. Madje jo vetëm ajo : « Njerëzit sapo ta kuptojnë që janë çliruar, e që janë të gjallë » do të kenë dëshira e nevoja që ta harrojnë luftën. Ata që të dytë në fund shfaqin dëshirën për ta rizbuluar jetën dhe raportet e dëlira për t’u çliruar nga lëndimet e thella që shfytyrojnë jetën.
Shatrolli, me talentin e vet dramaturgjik, na ballafaqon në këtë dramë me një situate skajshmërisht dehumanizuese, brenda « frigoriferit », situatë kjo e privuar nga mundësitë elementare të manifestimit të formave të jetesës me të cilat realizohet njeriu. E megjithatë aty lindin përsiatje e reagime që kërkojnë një hapësirë dhe një atmosferë tjetër të të jetuarit, atmosferë të formësimit të raporteve të mirëfillta njerëzore. Skajshmëria e ndrydhjes së jetës kësodore bën të lindin nevoja të tjera.
Kërkimi i shtegdaljes
Në dramën « SHKUMËSI » autori në didsakalinë hyrëse për skenografinë thekson se në skenë shifen dy ura të ndara kurse mesin e urave e ndan një litar i trashë, që vjen nga lartë. Ai saktëson se dy gurë të lidhur simbolizojnë aty « gurë mezhde, frëngjitë e kullës, burgun, dy përmendore kur janë në këmbë » e këto « me urën e ndarë të qytetit të Mitrovicës ».
Sikurse edhe në disa drama tjera të Shatrollit edhe këtu i kemi dy personazhe: Alberti dhe Betimi. Përmes dialogëve të tyre, shpesh të tendosur, shpalohet drama. Alberti jeton i vetmuar dhe rëndom i mbyllur në dhomë. Ai nuk e di se kush janë prindërit e tij dhe hamendëson se babai i tij kishte qenë një kriminel kurse nëna e dhunuar nga serbët, në luftën e vitit 1999.
Ndryshe nga Alberti, Betimi është i matur dhe përsundon situata të ndryshme. Duket se këto tipare e kanë bërë të përshtatshëm për profilin e një bashkëpunëtori të hetuesisë ndërkombëtare.
Alberti në rrëfimin e vet i tregon Betimit se ëndërron të bëhet trim, së paku një herë në jetën e tij. Ky synim shpjegohet me përvojën e hidhur që ka nga rrahjet e pamëshirshme që ia bën dikush që « e skalitë me thikë dorën e tij në derën e shtëpisë së tij ». Por ai e skalitë dorën e vet edhe në Gjykatën supreme, në çerdhet e fëmijëve, në semaforët e qytetit si dhe në urën e qytetit. Qëllimin e skalitjes së dorës së tij nga i panjohuri, Alberti e interpreton si dëshirë për ta treguar forcën e vet dhe praninë e tij kërcënuese.
Alberti i rrëfehet Betimit se depresioni po e shkatërron dhe se ka çrregullime jo vetëm në mendje por edhe në trup. Betimi ndërkaq prezantohet si dikush që ka ardhur nga veriu i qytetit, në shfaqjen e Albertit, në shtëpinë tij që i duket si një « shpikje skenike ».
Alberti, në vazhdim të bisedës, e njofton se ka frikë se tipi që po e kërcënon do ta vrasë. Ky kërcënim i zgjon asociacionet me dhunën brutale që burrat ushtrojnë mbi gratë e tyre, ashti siç njofton televizioni. Atmosfera brenda së cilës jeton Alberti, cilësohet me krime të rënda, me kërcënime e vrasje. Ajo atmosferë duket të jetë e sajuar sa nga ngjarje të dhunshme nga e kaluara e afërt aq edhe nga ajo e përditshmërisë së tashme.
Betimi i sugjeron Alberti mundësinë që ai të jetë djalë i një « terroristi » ; e kjo i pëlqen Albertit. Në dialogun e mëtejmë, Betimi orvatet të gjejë shtysë që do të ndikonin te Alberti për të dalë jasht mbylljes brenda një « ferri, si ai i Dantes ». E sidomos ta shtyjë bashkëbiseduesin e vet që të bëj diçka, të veproj, në vend se të jetë i tetanizuar nga frika.328
Duke shikuar përmes frëngjisë së rekuizitës së urës, Alberti tregon se kishte përjetuar një çast gëzimi të premten e fundit kur i pa disa njerëz që dilinin « të gëzuar nga xhamia e qytetit, si « thithnin duhan, setrat i mbanin krahëve, plisat e bardhë në kokë, flisnin me qejf secili temën e vet. »328Në fytyrat e atyre njerëzve të moshuar ai kishte hetuar një shtendosje, ndryshe nga anksiozitetei që e gryente atë. Me këtë përgjigje, ai sikur i bën me dije Betimit se ikjen nga frika e ankthi e kërkon kah një atmosferë e prehjes.
Në një çast të këtij dialogu Alberti ndien nevojë t’i tregoj bashkëbiseduesit se megjithatë nuk është krejt i mbyllur dhe i vetmuar, se ka një të dashurë që quhet Shpresë. E madje edhe një projekt për « gjëra të bukura, gjëra unike…që të bëjnë ndopak optimist. » Edhe projektimin e urës me pjesë të ndryshme simbolike dhe litarët që bien pingul nga lartë midis dy urave e ka bërë « për t’i balancuar palët në konflikt » në qytetin e ndarë. 329
Alberti në vijim thekson se parapëlqen këngët rep, « shprehjet brutale të reperëve, ngase ato e pasqyrojnë realitetin brenda të cilit jetojnë. E ky realitet përputhet me atë ku dëgjon shpesh vetëm të shara. Ai evokon aty sjelljet e fqiut i tij, i cili të premteve në mbrëmje dehet « bëhet qyski, kthehet në shtëpi duke e kënduar shumë keq këngën e « Hajredin pashës », si « sorrat mbi kafshët e ngordhura », duke ia prishur gjumin gjithë lagjes. Gruaja e tij nuk ia hap derën e shtëpisë, e lë në shi e ai e shan dhe e fyen me fyerjet më të rënda.330.
Në këtë dialog, Betimi është i prirur që të mos e shoh gjendjen e përgjithshme në qytet me tone e ngjyra krejt të errëta, duke shfaqur rezerva për vlerësimet dhe përshkrimet tejet të rënda të Albertit të situatës në shoqërinë brenda së cilës jeton.331
Betimi, i preokupuar me temën e veprimit, kërkon ta dij se cili është protagonisti kryesor i kërcënimeve dhe formave të ndryshme të dhunës në lagje dhe në qytet. Alberti i përgjigjet se atë e quajnë « Ligj » . Betimit i duket e çuditshme që personin i cili shquhet me veprime arbitrare e të dhunshme ta quajnë « Ligj ». Alberti ia shpjegon se ai vet ia ka dhënë vetes këtë epitet në kohën e luftës. Se ndonëse asgjë nuk bën, i « ka hipnotizuar të gjithë. » Ai shton se Ligji e ka shfrytëzuar situatën prej ditës së parë kur kanë hyrë forcat ndërkombëtare në qytet. Ai kësisoj sugjeron se nocioni i ligjit për personazhin e quajtur « Ligj » është i kundërt me nocioni që shprehë ajo fjalë në fushën e drejtësisë.
Alberti pastaj e plotëson rrëfimin e vet duke cekur se djali i Ligjit, që mban emrin « Shkumës », ka prirjen e theksuar që të « vizatoj vija kufitare aty ku ia merr mendja, e njëherit e rrahë dhe e përbuzë atë. »Motivin e kësaj dhune Alberti e shpjegon deridikund edhe nga një ndjenjë e mungesës së respektit dhe mirënjohjes nga të tjerët ndaj babait të tij që ka luftuar.
Betimi megjithatë i bën vërejtje rrëfimi të tij për emrat e çuditshëm të personazheve për të cilët flet dhe shfaq dyshimin dyshon se është fjala për personazhe fiktive. dhe Ai pokështu cekë se në maketën e qytetit dhe urrës që ka bërë nuk gjen një shtegdalje. Është fjala për botën mentale e emotive brenda të cilit jeton Alberti ; kjo del e ngarkuar me mbylltësi, e cila reflektohet edhe në maketën e tij ku nuk ka asnjë « shtegdalje ».
Alberti i përgjigjet se Ligji nuk është pjelle e imagjinatës së tij, se ai ekziston dhe vepron realisht në qytetin e tij. Ai e vë në pah dyanëshmërinë e veprimeve të Ligjit : « ditën merret me patriotizëm, flet për integrime evropiane nëpër media e debate televizive…ndërsa natën është vetvetja » duke u marr me hajni. Lavdërimi i tij mbi veprën e tij çlirimtare si shfaqet si mjet për të nxjerre një dëmshpërblim e tij, për t’i justifikuar përfitimet e tij … »Ai e uzurpoi çdo cep të qyteteit; e mori edhe pensionin e invalidit, madje « Shkumësit ia ka ble me para pensionin e invalidit, ende pa lindur ».
Betimi i sugjeron se duhet ta gjejë shtegdaljen dhe ia ofron ndihmën e tij, duke i kërkuar që të dalë nga amullia e depresioni, të gjejë mundësinë që të veprojë, të bëjë diçka me « çka mund krenohet më vonë ».
Mirëpo, Betimi njëherazi vë në pah një aspekt tjetër të Ligjit, të cilin Alberti sikur e injoron : « ai ka dalë në mal në kohën e okupimit të vendit. Nuk mund t’ia mohojmë malin, borën, të ftohtin, qëllimin. Ai s’i ka pritur në shtëpi kriminelët me duart lart, i dorëzuar, tamam siç thua ti, si gjynah ».
Në vazhdim të bisedës, Betimi e kthen vëmendjen te veprimet e Ligjit në të sotmen. Kërkon nga Alberti që ta informojë se çka bën konkretisht Ligji tani bashkë me të birin Shkumësin. Ai e paraqet qëndrimin e vet si përpjekje që ta nxjerr Albertin nga bota e tij fiktive, nga prirja e tij që ta transformojë realitetin në trille, e të cilat madje ndikojnë edhe te vet Betimi që vetja t’i duket si personazh fiktiv i Albertit. « Por unë nuk jam fiktiv, shton ai. Jam personazh i gjallë, dhe erdha enkas të flas me ty. Më thuaj: çfarë pune bëjnë ata, Ligji dhe Shkumësi? » Për të dëshmuar se nuk është plotësisht i kredhur në botën e fiksioneve, Alberti e bën një përshkrim të veprimeve të ligjit kësisoj : « Të thashë, natën bashkëpunon me ata matanë urës, si një sahat xhepi. Në mëngjes i shanë në emër të kauzës. Vetë këta e destabilizojnë qytetin kur ndërmjetësuesit e huaj duan ta hapin urën për këmbësorët, këta ia fusin rafalëve me revole, e vrasin ndonjë civil që shet perime pranë urës, ose ndonjë librashitës, ose ndonjë peshkatar. Ia vendosin një njollë, pastaj krijohet situatë pasigurie. » Ky përshkrim mëton të vejë në pah aftësitë komplekse të Ligjit që të merr pamje të ndryshme herë për ata matanë urës herë për të tjerët këtej urës, për mediat apo ndërkombëtarët, duke bërë veprime të kundërthënshme për figurën e ligjit si « baba i drejtësisë ». Këtë vrojtim Alberti e shtrinë pastaj edhe mbi disa luftëtare të tjerë që « janë bërë milionerë në kurriz të popullit ». Por, kritika e tij synon të shkoj më larg me pohimin se ata « i kanë kontaminuar ndjenjat qytetare në frigorifer. E kanë ngrirë secilin mendim. Askush s’mund të dalë nga frigoriferi i tyre. I kanë bërë pula të gjithë dhe i hanë sa herë iu teket. » Ndaj këtij përshkrimi të Albertit Betimi reagon në mënyrë të dyfishtë: në njërën anë i bën vërejtje se ai e ka humbur lidhjen me realitetin edhe duke e shpikur « një qytet imagjinar në shtëpinë e vet » si dhe një « peshore të drejtësisë ».Në anën tjetër ai e përsërit përpjekjen e vet që ta nxisë Albertin të dalë nga bota e tij ku është ngujuar, ta sajoj një përgjigje ndaj asaj që e pengon të realizohet. Motivi i Betimit për këtë nxitje në veprim të bashkëbiseduesit të vet shpërfaqet në rrëfimin për vëllan e tij , « që është kthyer nga Amerika për t’i çliruar rrugët e lagjes » së tyre. Mirëpo, disa luftëtarëve të tjerë ky angazhim i vëllait të tij sikur nuk u ka pëlqyer : « I kanë thënë: bir i komunistit, ke ardhur nga Amerika t’i marrësh meritat tona.[…] Askush s’e di nga ka ardhur plumbi. Ende e ka të hapur varrin. Kurrë s’kam për ta mbyllur derisa t’i gjej eshtrat e tij. » Motivin e Betimit që t’u hakmirret atyre që ia kanë vrarë vëllanë Alberti e anticipon me këto fjalë : « Kush je ti? Vjen dhe më shtyn drejt terrorizmit. Dëshiron t’ua marrësh meritat atyre nëpërmes meje. » Alberti kësisoj nuk dëshiron të bëhet mjet në qërimin e hesapeve midis fraksioneve të ndryshme të luftëtarëve. Betimi e cilëson këtë qëndrim të tij si një përgjigje shterpe ndaj problemeve me të cilat ballafaqohet, qofshin fiktive apo reale : « A mund të ma thuash vetëm një dëshirë tënden tash. Lëviz vetëm një hap para. Çfarë ke për t’i thënë sot dikujt për vete, nëse të pyet dikush për diçka, e që të arsyeton ty nesër ky hap? » Betimi mëton ta paraqesë ekzistencën e Albertit para syve të tij si krejt të pakuptueshme. Ndaj këtij vlerësimi Alberti i përgjigjet se ai e ka një pikëmbështetje të fortë në ekzistencën e tij, Shpresën dhe dashurinë ndaj saj, si « e vetmja gjë që më shtyn të besoj në jetë ». Mirëpo Betimi me insistim ia paraqet këtë dashuri si një ëndërr shterpe, pa asnjë vlerë. Kjo është ëndërr. Ëndërr është. Ëndërr e realitetit tënd të mbyllur që s’e ka asnjë cent vlerë sot. »
Betimi përqendrohet te vërejtja se në vend që të mbyllet në përfytyrimin e vetes si viktimë do të duhej ta gjejë mundësinë për të bërë një veprim, me të cilin do të mund të krenohet para tjerëve. Mbasi që këtë viktimizim të Albertit e shpjegon edhe me rrethanat e jetës së tij familjare, Betimi ia kujton se edhe vet ka përjetime të trishtueshme dhe se është rritur në dhunë dhe piskamë se nuk e mban në mend « asnjë çast të mirë » nga jeta e tij me prindërit. Mirëpo, ai dëshiron ta theksoj dallimin midis tyre me qëndrimin aktiv që mban ndaj situatave të vështira nga e kaluara apo e tashmja.
Alberti ia rrëfen Betimit ëndrrën që e ka parë një natë më parë, ëndërr kjo mbi vdekjen e tij në dasmën të cilën e kishte organizuar vet Ligji. Për ta ilustruar vallen e vdekjes së Albertit, e organizuar nga Ligji, Betimi e transponon këtë ngjarje te ceremonia e varrimit të tij mbi rekuizitën e urës, duke e shtrirë Albertin aty si të vdekur. Betimi i shprehë ngushëllime Albertit edhe me fjalët « e shkruar paska qenë ». Duke dashur kësisoj ta interpretojë ëndrrën e Albertit si konfirmim të vlerësimit të tij mbi qëndrimet që ka përballë situatave të rënda e sfiduese, ai rithekson se në vend se të reagoj e të bëj diçka ndaj tyre, ai me fatalizmin e formulës « e shkruar paska qenë » dorëzohet pasiv karshi atyre sfidave që i bën jeta. Për ta nxitur Albertin te një akt terrorist, i cili do t’i konvenonte planit të tij hakmarrës, ai e inkurajon që të dalë nga gjendja e vdekshmërisë, të dalë në qytet duke e marr Shpresën për dore, që ta shofin njerëzit, ta puthë atë para syve tët ë tjerëve, ta bëj kësisoj dashurinë e tyre të dukshme për të tjerët dhe me këtë veprim ta shndërrojë ëndrrën e dashurisë në një realitet, duke e mënjanuar frikën. Betimi e inkurajon pokështu që ta merr fatin e vet në duart e tij, duke ia bërë « me shkumësin e tij vijat për-rreth qytetit tij, duke u bërë shkumës i të drejtës së vet. »Ta kapërcejë hijen e frikës me guximin e veprimit. Në fakt ai e nxitë Albertin të bëhet kamikaz, për ta realizuar të drejtën e vet.
Mirëpo Alberti vijëzon një synim tjetër të të ardhmes së tij, duke theksuar se nuk dëshiron kurr më të merret me ata që kanë ushtruar dhunë mbi të, që ia kanë shkelur të drejtat dhe që e kanë bërë të jetojë nën frikë:
«Jo, s’dua të merrem me ta kurrë më. Dua ta vazhdoj jetën me Shpresën. Do ta ndërtoj një kasollë të vogël në majë të kodrës. E paramendoj qytetin nga larg se si duket nga maja e kodrës: i vogël, më i vogël se ne, shumë i vogël. Ura pothuajse nuk duket fare. Nga atje nuk dallohen të mëdhenjtë nga të vegjlit. E paramen-doj Ligjin si mizë e bythës së kalit në grumbullin e njerëzve të rëndomtë duke u munduar të nxjerrin zë. »Kësodore, Alberti ia bën të qartë se nuk dëshiron që të instrumentalizohet nga ndjenja e hakmarrjes së Betimit, që t’i shpërbej ati. Ai e afirmon vullnetin për të dalur nga amullia e vetmia me një shtegdalje tjetër, me realizimin e një ëndrre për një jete të lumtur me Shpresën, duke i injoruar autoritetet e vendit.
Pamundësia e komunikimit
Në dramën « Karamel », dialogu midis Maksit dhe bijës së tij Melit, ndriçon gradualisht relacionet e tyre të ndërlikuara, shpesh të tendosura, të ngarkuara me zymti, mosbesim reciprok e shpërthime të mllefit. Kur kthehet në banesë Maksi e gjen bijën e tij të ulur në shilarës ; i bën vërejtjeje se ajo tanimë është e rritur dhe se nuk i shkon shilarësi. Ajo megjithatë vazhdon të luaj lojën fëmijërore « shkollas », duke improvizuar me disa kuti. Mirëpo, Meli ia bën me dije babait se në fakt ajo nuk e ndien veten të rritur.
Kur hyn në tualet, Maksi i gjen gypat e kanalizimit të bllokuar. Meli ia shpjegon se kjo ka ndodhur pasiqë radioja e tyre e vetme, e vjetër, kishte rën aty. Maksi i jap këshilla « pedagogjike » se tani njerëzit arrijnë të bëjnë para me shitjen e sendeve të vjetra . Disa fitojnë para madje edhe nga shitja e një fotografie të Enver Hoxhës, ndonëse ai « ua kishte pirë shqiptarëve gjakun dikur. »
Meli i ankohet se tërë ditën nuk kishte dalur nga banesa, kishte kërkuar duke pirë të relaksohet, meqë « nuk gjen kënaqësi në asgjë ». Maksi ndërkaq tregon se duke kaluar pranë stacionit të trenave në Fushë-Kosovë, iu kishin kujtuar udhëtimet që kishte bërë dikur prej aty për në Beograd, Zagreb, Sarajevë e Lubjanë. E tani ato trene rinin të ndryshkura, ndonëse Maksi pranon se ndryshku ia kishte kapluar edhe kujtesën.
Në vijim, dialogu i tyre bëhet më i ngarkuar me mosdurim e me sharje. Maksi shpreh dëshpërimin për mungesën e mirësjelljes dhe ndjeshmërisë në raportet sa midis të rinjve, moshatarëve të Melit, po aq edhe të mocanikëve të vet. I duket se Meli është bërë ashtu si është tani, pasi « i kishte dhënë shumë liri ». Këtë konstatim ai e lidhë me një tjetër për shoqërinë ku jeton. Duke qenë shumë larg Evropës, shton ai, « nuk mund të ketë emancipim të shëndetshëm në një vend të sapodalë nga lufta ». Maksi ankohet më tutje se mungesa e « kodeve të mirësjelljes » tek të rinjë në veçanti i shkakton trishtim të theksuar. Kurse rrugëtimin e Melit e vlerëson me një formulë popullore : « sa më shumë që po ritesh aq më shumë po çoroditesh. »Ai nuk është i sigurt nëse ajo ka rritur të zhvilloi një aftësi për të menduar mirë për veten e vet. Meli, sikur e humb kontrollin mbi veten, e sulmon babain, e shtrëngon në fyt, bën sikur orvatet ta ngulfas. Biseda më tutje vazhdon të rëndohet me qortime dhe fyerje të ndërsjella.
Pas qortimeve që i bën babai, Meli merr një pozë sikur i rrëfehet priftit : ajo cekë se pas gjithë vërejtjeve që i i kishte bërë Maksi, ka filluar ta ndiej veten të huaj në shtëpinë e babait të saj. Meli rrëfen se atë ditë kishte parë fotografinë e një fëmije afrikan « i uritur, asht e lëkurë », ndërsa « një korb i zi …e priste çastin që t’ia fuste thonjtë në trup. »Ajo përshkruan tronditjen e saj përball rrezikut që i kanosej atij fëmiu. « Gjithë ditën më fanitej korbi duke ia hëngër sytë… » fëmiut. Atë e kaplon dyshimi se është bërë e tepërt për babain e saj dhe me vrull ia bën babait një varg pyetjesh lidhur me këtë. Këtu Meli improvizon një skenë në skenë, duke u orvatur t’i rikonstruktoj disa aspekte të raporteve të tyre. Fundja, që të dytë konstatojnë se ndiejnë mungesë respekti nga tjetri, respekt ky që do të duhej të shfaqej së paku me gjestin e përshëndetjes (mirëdita, mirëmbrëma), si hyrje në një raport që implikon pranimin e tjetrit. Kjo del aq më e nevojshme për dy persona me lidhje të ngushtë si babai dhe e bija. Meli i tregon e një ditë e kishte dëgjuar Maksin të thotë, duke folur me veten, se Meli « nuk meriton t’i thuash as mirëmbrëma ». Në këtë situatë zhduket mundësia e horizontit të relacionit ku ata do ta shihnin njeri-tjetrin si të afërm, sidomos për formësimin dhe zhvillimin e saj psiko-social. Meqë nuk merr ndonjë përgjigje nga Maksi, përgjigje e cila do t’ia kishte ndezur një fije shprese se babai e do, ajo e provokon me një rrëfim të shpifur se gjoja ka fjetur me policin e lagjes në banesën e tyre. Kjo e bën Maksin të tronditet aq shumë sa ai i kërkon me ashpërsi Melit të largohet nga banesa duke ia përkujtuar se moshatarët e saj studiojnë me zell ose punojnë ndërsa Meli bredhë ende rrugëve. Fjalët më të rënda sikur duan ta vulosin ndarjen e tyre të plotë :« Dil jashtë dhe mos u kthe kurrë më …Kurvë ». Meli e ndjen veten tê lënduar thellësisht, por pas pak e merr veten dhe i bën me dije babait se ajo e ka hisen e vet në atë banesë siç e kishte njoftuar një avokat. Zhvillohet aty një si luftë për rekuizitën e kutisë e cila është metaforë e shtëpisë. Maksit, për një moment, i kujtohen disa momente të lumtura nga fëmijëria e hershme e Melit. Kjo i propozon që të dytë të luajnë lojën e kthimit në fëmijëri, ngase ndoshta vetëm atje do të gjenin çaste gëzimi. Në skenën e fundit « fillon konflikti mes tyre me të njëjtat fjalë që përsëriten derisa fiken dritat ». Kësodore, asnjë shteg nuk shqitet brenda kësaj situate e atmosfere. Meli, zaten, përshkruan raportin e vet me babain si raport i fëmiut afrikan përballë korbit që priste çastin për t’ia ngrënë sytë.
Të përkujtojmë këtu se Strindbergu në disa drama të veta përshkruan me terma të « vrasjes psikike » raportet e të afërmve brenda një familje (burrit me gruan apo prindërve me fëmijët e tyre). Në këto drama dialogu merr formën e një dyluftimi të pamëshirshëm. Kërkohen fjalët që mund të shkaktojnë lëndime gjithnjë e më të rënda te tjetri. Vorbulla e këtyre fjalëve, edhe në dramën « Karamel » sajon spirale të dialogëve të tendosur e të ngarkuar me fyerje e përbuzje. E kjo shpie te skajshmëria ku shfaqet fundi i dialogut dhe mbyllja e horizontit të komunikimit midis tyre, pas flakjes dhe ndrydhjes së afektivitetit të ndërsjellë. Edhe fëmijëria edhe pjekuria e Maksit dhe Melit dalin të parealizuara dhe deridikund shpjegojnë dështimin në krijimin e një lidhje midis tyre cila do të lente vend për komunikim e afektivitet. Në këtë dramë Shatrolli ndriçon me mjeshtri raporte të tendosura që ndonjëherë orvaten të sajojnë diçka e megjithatë ndeshen me pakuptimësinë dhe shterrjen e vetes. Personazhet « janë të lodhur e të zbrazur » pas përpjekjeve për gjetur një hapësirë të përbashkët të komunikimit. / KultPlus.com
Dramat e tij janë duartrokitur nëpër teatro të ndryshme, madje duke rrëmbyer edhe çmime vendore e ndërkombëtare. Mirëpo, kësaj radhe ato nuk do t’i shfaqen vetëm shikuesve por, do të kalojnë edhe në duart e lexuesve.
Dramaturgu dhe regjisori teatror, Naser Shatrolli shumë shpejt do të sjell përmbledhjen e 6 dramave nën emrin “Qiell”, shkruan KultPlus.
Autori i kësaj vepre në ardhje është frymëzuar nga historia vendore, duke trajtuar në dramat e tij tema si: traditat, themelet familjare, lufta e fundit, të zhdukurit, Kosova përballë Lindjes e Perëndimit, heroizmi, profiterët.
Në një intervistë për KultPlus, Shatrolli ka treguar që libri është brenda natyrës ballkanike në kontekstin ideo-tematik, ndërsa si format, qëndron brenda frymës psikologjike, natyrë e teatrit të absurdit që luhen në domino interaktive.
Dramat janë puna shumë vjeçare e Naserit, i cili në njërën anë mbante lapsin duke i shkruar dhe në tjetrën anë i shfaqte në skenë përgjatë karrierës së tij si regjisor dhe organizator në teatër.
“I kam inskenuar më tepër tekstet e mia. Pra, dramat janë të inskenuara dhe të adaptuara enkas për teatrin modern. Fundja, nuk e kisha nevojën që t’i botoja pa i testuar në teatër”, thekson Naseri.
Gjashtë dramat të cilat ka vendosur t’i sjell në një përmbledhje, i ka emëruar simbolikisht “Qiell”.
“Është emër i bukur para së gjithash, kudo që ndodhemi, qiellin e mbajmë mbi kokë. Nuk ka të bëjë me mua personalisht, ka të bëjë me nevojën që personazhet e mia kanë për qiellin, për universin qiellor, është dëshirë e tyre”, shprehet autori.
Tutje, ai tregon se çfarë kuptimi mban ky titull për personazhet e tij.
“Titulli ndërthuret me fatin e individit, me tranzicionin e tij dhe të shoqërisë ku ai manovron. Në situata të vështira personazhet e librit i drejtohen qiellit, sikur atje gjejnë xixa shprese, por jo vetëm, e kaltra e mban pezull njerëzimin. Sikundër që Teatri e ka thellësinë e vet, dramaturgjia thellësinë e saj, janë të ndërlidhura këto njëra për tjetrën”, thotë krijuesi i këtyre personazheve.
I profilizuar në fushën e dramaturgjisë dhe regjisurës teatrore, Shatrolli njëherësh ka eksperimentuar ndër vite me dramën dhe sipas autorit kjo vepër assesi nuk është shkruar sa për të mbushur fletët e bardha me dialogje. Dramat në thelbin e tyre dramaturgjik tentojnë që të futen në kutinë e dramës origjinale, po Shatrolli ka edhe synime të tjera.
“Teatri ka nevojë për dramaturgji të re, ky është njëri nga qëllimet e këtij libri”.
Përkrahja nga publiku në shfaqjet e dramave e kanë bërë Shatrollin të ndjehet mirë që i ka inskenuar.
“Në shfaqje janë duartrokitur sikundër që është shkruar e folur goxha shumë për to. Mendoj se kam bërë mirë që i kam inskenuar së pari. E kam këtë bindje që nuk e ndërroj edhe në botime tjera”, shprehet Naseri.
Ndërkaq për lexuesit, të cilët shumë shpejt do të mund ta kenë në duar përmbledhjen, ai thotë se e ka një dëshirë: “E kam një merak të vogël – do të dëshiroja që të ‘mashtroheshin’ lexuesit me këtë Qiell në Trenin e destinacionit të tyre. Ky është mision i secilit dramaturg”.
Tutje Shatrolli tregon pikëpamjet e tij për ndarjet e dramaturgëve, sipas manovrimit me audiencën.
“Pra, ka dramaturg që janë mashtrues të përhershëm – metaforikisht, të dëshiruar dhe të lexueshëm kurdoherë, ka mashtrues sezonal, dikush ngelet ikonik, ka të tjerë mesatar”.
Botimi i veprës i është besuar shtëpisë botuese “Artini”, ndërkaq promovimi i veprës pritet të ndodh shumë shpejt.
Kujtojmë që dramat e Shatrollit janë kurorëzuar me çmime nga më të ndryshmet, ndër to, “Karamel” – ka fituar çmime vendore dhe ndërkombëtare dhe është shfaqur në vitin 2018 për tre netë në Manhatan, Nju Jork. “Kosovatrans” poashtu është vlerësuar me çmimin e parë në festivalin e Gjilanit “Talia e Flakës” dhe njëherësh ka qenë në festivalin Internacional në Bursa të Turqisë. /Medina Pasoma / KultPlus.com
Teatrit “Dodona” tash e njëzet vite i mungon trupa e qëndrueshme rezidente e aktorëve. Numri i aktorëve të punësuar në këtë teatër është shumë i vogël. Tash e një kohë ky teatër funksionon vetëm më pesë aktorë. Mungesa e një trupe rezidente më e madhe në këtë teatër ka ngjallur pakënaqësi në komunitetin e aktorëve të Kosovës, shkruan KultPlus.
Dramaturgu Naser Shatrolli i ka bërë ftesë publike kryetarit të komunës së Prishtinës, Shpend Ahmetit që të dal në një vendim final, në të mirën e aktorëve dhe teatrit “Dodona”. Ai këtë thirrje e ka bërë edhe në emër të brezit të aktorit të njohur Ali Ahmeti, që njëkohësisht është edhe babai i ndjerë i Kryetarit të Prishtinës.
Sipas tij skena ku Faruk Begolli i dha kuptim jetik teatrit, ishte kumti më i madh për artin në kohën sa ishim të okupuar. Prandaj edhe sot Teatrit Dodona – skenës së Faruk Begollit, i duhen aktorët e rinjë, ngase edhe vet teatri sot identifikohet me të.
“I dashur Kryetar! Do te ishte feste e madhe nese do te krijohej nje trupë e qendrueshme artistike teatrore per Prishtinën ne teatrin “Dodona”. Andaj, ju beje ftese publike edhe ne emer te brezit te babait tuaj, aktorit tone te njohur, tashme i ndjer, Ali Ahmeti, me te cilin me ka ra shorti qe te luaja me te ne teater dhe te Kafeneja jone. Te lutem merr guximin dhe dil me nje verdiktim final, duke rezonuar pro kerkeses se kesaj trupe dhe ketij komuniteti teatror, qe sot ata i duhen si asnje moment tjeter skenes se Faruk Begollit – Dodona gjersa identifikohet edhe me emrin e tij”, ka reaguar Shatrolli nëpërmjet një postimi në Facebook.
Reagimi i Shatrollit ka ardhur si mbështetje e komitetit të aktorëve të Prishtinës të cilët në mëngjesin e sotëm kanë mbajtur një konferencë për media. Gjatë kësaj konference ata kanë kërkuar që numri i aktorëve të punësuar në Teatrin “Dodona” të rritet minimalisht në 10 ashtu siç ligji e kërkon, dhe jo vetëm në pesë ashtu siç operon tash e sa vite. Gjithashtu gjatë kësaj konference është thënë se do të shqyrtohet edhe mundësia e realizimit të protestave para objektit të Komunës së Prishtinës. / KultPlus.com
Ka vdekur sot ish-drejtori i Baletit Kombëtar të Kosovës, Ahmet Brahimaj. Gjatë udhëheqjes së Brahimajt, Baleti i Kosovës ka bashkëpunuar me shumë koreografë të shquar nga e gjithë bota dhe këtë rrugë të shtruat me punë e vullnet, Brahimaj ju la pas balerinëve të rinj të cilët sot janë të prekur thellësisht nga vdekja e profesorit të tyre, por nesër me krenari do të vazhdojnë këtë rrugë për të cilën ai ju mbolli shumë dashuri, shkruan KultPlus.
Bashkëpunëtorët e miqtë të shumtë të Ahmetit, sot po shprehin dhimbjen e tyre më fjalët më prekëse.
Regjisori Naser Shatrolli, përmes një statusi në Facebook është munduar t’i ikë fjalës lamtumirë për mikun e tij të shtrenjtë, të cilin e konsideron vëlla.
“Po mundohem me i ik fjalës LAMTUMIRË!
Kam pirë kafen e mëngjesit në teatër me ty vllaçko për 20 vite!
Zot, sa i vetmuar po ndjehem sot!
Baleti i Kosovës sot e paska ‘humbur’ çelësin kryesor të derës së saj.
Megjithatë, LAMTUMIRË miku im!
Do të mbetesh logo e Baletit Kombëtar të Kosovës!”, shkruan Shatrolli. / KultPlus.com
Më 30 dhjetor 2018 (ditë e diel), me fillim nga ora 20:00, në skenën e vogël të Teatrit Kombëtar të Kosovës do të ngjitet shfaqja eksperimentale “Shkumësi” nga regjisori dhe dramaturgu Naser Shatrolli.
Shfaqja sjellë historinë e një të riu me emrin Shkums i cili ua vendos vijat kufitare dhunshëm qytetarëve kudo dhe kurdo. Gravon dorën e fortë në secilën derë. Ushtron dhunë në emër të lirisë. Shpall vetveten invalid dhe me para e blen librezën e invalidit të luftës. I vë vetvetes epitetin ligj, sillet si njeri që bën ligjin, premton se do ta bashkojë qytetin e ndarë…
Shfaqja është punuar në bazë të formatit të teatrit të absurdit, me përplot dromca komike dhe ironike.
Rezervimin e biletave, për ta parë këtë shfaqje në prag të fundvitit, mund ta bëni në këtë numër të telefonit: 044 430 693./ KultPlus.com
Filmi i Zgjim Terziqit “A month” vjen si model i art në kuptimin e mbarështrimit, qasjes, estetikës, interpretimit, përkatësisht sensit të të bërit film njëherësh të natyrës dhe kondensit formal filmik, i cili quhet stil.
Nisë ftohtë, natyrshëm, arsyeshëm, pa u diktuar aktorët që janë në ekran, pa u tensionuar, pa e rritë as zero përqind volumin e të bërit art, për hir të aktrimit ose qëllimit – ja, më shikoni se çfarë di të bëjë unë, çfarë skenaristi jam unë, çfarë regjisori, ideatori, kreatori, ja çka jam duke bërë, kam talent për të kapur rrezet e hënës në pikun e shiut, meqë kam nuhatje, kam vesh e sy, po ju s’dini, s’kuptoni, s’kini lidhje, asnjëri këtu nga ju s’ka lidhje, veç unë di dhe kam lidhje, veç unë kam të drejtë me qenë i gjithëditur, veç unë kam të drejtë me marr mjete nga shteti, në fund, veç unë kam drejt me sha secilin!!!
Terziqi e shfrytëzon ekranin për të përfituar poena filmi assesi në kurrizin e pazarit komunitar artistik. I qaset idesë në mënyrën e tij, në frymën e tij, nuk shikon që të bie në kurthin e lotëve të një mendësie rutinore ose për të qenë rob i mesazhit filmik, ose, për të zbuluar shkretëtirën e Saharës në një vend ku bie shi çdo të dytën ditë. Filmi i tij ecën, rrjedhë, gjersa ai beson në përrallë parasegjithash, pastaj e sendërton tematikën me ëndjen e nevojës së personazheve por kurrsesi për apetitet e logjikës ballkanike, ose asaj botës “moderne” ja çfarë di unë!!!
Krijuesi i mirë që ka për qëllim me kriju film autorial nuk shpenzohet energjikisht lehtësisht! Art real nuk di të ketë bërë dikush duke sha e piskatë, mbylle, rri pas dere, «unë jam, s’ka tjerë, jam gjenial», «Unë e shpika filmin në teatër dhe anasjelltas». Kjo logjikë është duke e gërryer minierën kulturore sot, sidomos sot! Kam parë aq punë filmike, e teatrore, shumë janë, por për edukatë të qëndrueshme artistike le të flasi koha e tyre!
Terziqi ka projektin e parë me një volum të vogël – minor buxhetor, në bashkërendim me disa njerëz që duan të identifikohen si njerëz që s’kanë ambicie për të gënjyer vetveten!
T’ia falësh filmit 1 vit, 2, 3, ka kuptim nëse kërkon të gjitha stinët brenda ekranit të thjerrëzës sate, por, të thuash bëra film ose teatër për vite të tëra ndërsa kur e shikon në fondament shef rezultat t’pritshëm.
Andaj, një shije e mirë në servisin ekranor vjen kështu siç e pashë filmin e Zgjim Terziqit. Është njëmendërisht vlerë, urë besueshmërie në qasje, në rrahje të një ideje deri në fund, pa e stërmunduar ujkun gjersa tërë natën i shkreti mediton për të grabitur një dele të bardhë që sapo e ka lagë shiu nga dorë e Zotit – që i bie se e ka bekuar dikush dikë, ose, e kundërta, kjo do të quhej dhunë brenda dhuntisë dhe zhvillimeve ku do të bëhen pazare në t’zezë, të cilat, koha i varros si të tilla, sot për mot, ose, do të ngelen të kalbura, por, të përfolura gjer në kulmin e çatisë – aty ku del tymi prej druve të pazarit rutinor.
Filmi i Terziqit ka dal si film unik për një arsye – ka sy edhe pse personazhi i tij nuk sheh! Filmi ushqen moralin familjar, ushqen mëndje e sy të verbuara të një shoqërie të përhumbur, ka domenin jetik në syzhe.
Shikoje vetveten në sytë e të verbërit! /KultPlus.com
Stalla e Lopëve, ekspozitë e artistit kosovar Sislej Xhafa, në Galerinë Kombëtare të Kosovës, përkatësisht, në truallin e Kampusit Universitar – Intelektual «Hasan Prishtina», aty ku u sendërtuan themelet e dijes në vitin 1974.
U quajt ngjarje kulturore ekspozita e Sislej Xhafës (artist kosovar me nam konceptual ndërkombëtar) e cila po qëndron e hapur në truallin e Kampusit Universitar, pranë Bibliotekës Kombëtare të Kosovës, njëherësh pranë Akademisë së Arteve të Bukura – aty ku kanë ligjëruar emra të shquar me peshë brushe në histori si; Xhevdet Xhafa (babai i Sislej Xhafës) dhe të tjerë.
Mos të më keqkuptoj dikush meqë do parashtroj disa pyetje, ku jo domosdoshmërish, duhet përgjigjur dikush pyetjeve të mia, meqë është vullnet i lirë qytetar parasegjithash!!
Pjesa e ngjarjes konceptuale artistike në Parlamentin e Kosovës, apo ajo brenda Galerisë Kombëtare, kishte një suzhe, një ide dhe një koncepcion global gjersa ashpër dhe mirë, krijojnë përfytyrime provokative karshi vokacionit ideoestetik dhe mesazhit që përcjellin ato (meqë ky lloj tretmani ideoestetik bazën e ka në koncept) – thënë troç, ato pamje flisnin mjaftueshëm.
Varka si subjekt, e thurur me këpucë, do të ishte roman më vete, gjersa flet për njerëzimin këtu e në botë, të cilët, i ka përbi fati i keq – lufta, balta, uji për një jetë më të mirë, ndërsa, si dëshmi do të ngeleshin këpucët e tyre – Oqeania e pamëshirës globale sot karshi varfërisë globale është bërë pikëpyetje universi më vete!!
Kolltuku në formë prapanice që determinon «secili sot po mendon për “bythën” e vet – luftë për të rehatuar bythën» ishte gjetje e qëndrueshme!
Por çka mund të thuhet konkretisht për lopët e gjalla në një Galeri Arti – A ka të bëjë me efekte mediale gjetja e artistit – për të thënë se qytetarët nuk e kanë vendin këtu, ose, qyteti është shndërruar në stallë plehurinash – nisur me artin, kulturën, shkencën, politikën dhe se a duhet bërë diçka apo duhet ngelur kështu..!!!
Pse lopët në Galeri?!
Vizitorët mezi po prisnin për të parë nga brenda lopët e Xhafës.
A fshihet sherri i konceptit të Xhafës këtu – për të futë me vetëdije ajkën kulturore dhe politike e qytetare në stallë? për të shijuar aromën e bajgave të lopës? a do të ishte e mjaftueshme kjo si ide..!!!
Çka i ofron një fëmiu modern nga Prishtina kjo stallë? çka do të mësonte ai nga kjo – a do ti mjaftonte vetëm me pa në televizor Lopën..!!!???
A do të ishte kurdisje e qëndrueshme sikur lopët do të liheshin të lira të lëviznin brenda galerisë, që të byryteshin me brirë nëpër muret e saj për të dhënë një mesazh të fort!!!
A do të ishte intriguese nëse një vizitor do të futej me këpuca të reja në bajga për të shijuar ekspozitën? a do të përcillte mesazhe konkrete në aspektin intutiv – vetëdijesues!!!!
Çfarë thonë lopët e Xhafës artistikisht!?
A do të marr status të veçantë Lopa në momentin që hynë në stallën e Xhafës!?
Pse në Kosovë Lopa krahasohet me vetëdijen qytetare!
P.sh. «Oj lopë», «spakse dy «koçe» mend, «oj lopë e shehrit», madje Lopa është përdorur si sharje ndaj femrës në Parlament!!!
Çfarë fshihej pas dërrasave të Xhafës!?
Përse kishte futur 8 lopë në stallë dhe nuk ishte vetëm një!?
A është plehurinë artistike arti kosovar? a është në nivel të lopës arsimi në Prishtinë? a është në shkallë të stallës vetëdija e përgjithshme në një qytet ku frekuentojnë gjithë bota studentore? A është aromë plehurine qyteti ku ne jetojmë sot!?
Kush i solli lopët në Prishtinë, ishte lopar ai? fukara që ka nevojë për para? A ua ka lëshuar me qira lopët për dy muaj, që të mbahen të mbyllura për përfitime materiale!!!
A është mesazh i qartë për Artistët e sodit që derdhin ngjyrat e shpirtit brenda pëlhurës së kësaj kulture dhe kësaj shtëpie arti, se, ata nuk e kanë vendin brenda kësaj oaze!!!!
Çka fshihet pas stallës së Xhafës!!
A i ka shkuar nëpër mend Xhafës se poshtë galerisë është Biblioteka Kombëtare, në raftet e së cilës qëndron universi i vlerave njerëzore, duke nisur me njeriun e parë prej nga vjen dhe ai. Mjafton me kthy kokën kah kupola e saj. Është pyetje!!??
«Fëmijët nëse e shikojnë lopën në galeri përmes televizorit, a do të mjaftonte kjo sipas idesë autoriale të artistit»!!!
A do të ishte më e qëndrueshme vepra nëse Autori do të kursehej që të shpjegoj suzheun konceptual – në principin e domenit profesional!?
A është analizuar mirë stalla në oborrin e Galerisë – Si do të reagonin kalimtarët?
A do të ishte qëllim era e bajgave që të depërtoj në hapësirën e përgjithshme të Kampusit Universitar!?
Çfarë fshihet pas stallës së Xhafës!?
Nëse do të fuste Lopët në Kishën Ortodokse, gjersa ajo qëndron në truallin e Shkencës, Dijes dhe Artit, a do të merrte kuptim bazik Lopa!?
Cili është statusi i Lopës!?
Lopa ka një status – Është LOPË në fshat – a do të ndryshonte statusi i saj me ardhjen e saj në qytet!!!!
A do të ndryshojnë qytetarët e Kosovës në aspektin e zhvillimit, emancipimit apo do të ngelen brenda logjikës së kësaj stalle – pyetje është?!
Lopa vlerësohet si strehë e mizave gjersa ato jetojnë nën bishtin e saj!! A është mision e vizion i shoqërisë kosovare për të ngelur të përbuzur brenda kësaj logjike karshi manifestit kulturor global..!!!
Po të kishin gojë Lopët, çfarë do të thonin ato..!!!! / KultPlus.com
Kënga e tij intuitivisht më shtynë për të lundruar nëpër mendime të një epoke që nuk përsëritet më.
Esat Bicurri këngëtar nga Gjakova – i vrarë nga policia serbe, në vitin 1999, në Gjakovë.
Ka një javë që e dëgjoj opusin e tij artistik muzikor. Unë kam dëgjuar për të edhe më herët, kalimthi e kam veshtuar zërin e tij. Por, ai që më shtyri me shkruar këtë format recensional – eseistik është Ismet Bogujevci – doajeni i muzikës qytetare – popullore.
Natën kur e mundi me top Zvicra Serbinë, e dëgjonim këngën e tij me entuziazmin e peshës së arenave, meqë, zëri i tij tingëllon si kumt arenash.
Bogujevci i përlotur po më fliste për vdekjen e mikut të zemrës së tij Fadil Vokrrin, me gjysmë ton – më tha; nëse të provokon, nëse e ndjen zërin e tij, afshin e tij artistik, merr lapsin e kaltër, thuri diçka të kaltër qiellorit, mikut tim të zemrës e të skenës ESATIT.
Nga dita që diskutuam u bënë disa ditë. E kam dëgjuar çdo ditë këngën e tij, në makinë, në banesë, në zyre, në kafe te Genc Polloshka. Në secilën prej këngëve që ai ka interpretuar, fshehet magjia muzikore, të mbërthen, të mban për vete butësia e tij karshi trajtesës që ai i bënë brumit muzikor, materialit. Ngrohtësia e tij njëherësh lirizimi i tij tenoror, përkatësisht shkëlqimi i stofit të zërit të tij, derdhet në nota i tëri – poezi Lasgushiane për veshin meditativ.
Nuk kam gjetur tek ndonjëra nga këngët e tij, element të t’kënduarit me zor apo dhunshëm, siç është një këngëtar i talentuar në botë por edhe këtu “vena – vena” do të thoshte Bali (fjalë e huazuar). Fryma e tij lirike në formë jehu, vjen si mendësi kanarinash, e thënë diku mes rreshtave.
Këngët e tij ndihmojnë dritën e syve të brendshëm kurdo me pa diellin pa syze. Ose, unë që dua të ngrohi diafragmën shpirtnore, e lëshoj në mëngjes, rrëshqet fytas kafeja pa pasur nevojë për llafe goje, m’shoqëron më së miri zëri i tij i kristalt – vërtetësi Kristalore, orbit minerar. Nuk e di sa kam dëgjuar zëra kaq unik dhe të qëndrueshëm në kuptimin e shtrirjes dhe kumbimit. Kur e dëgjoj në kohë dreke, në pauzë, kënga ecën me qejfin, pak meze, dy tri çofte në pjatë, dy tri kokrra qepë, një grimë kripë, i trohëz biber, pak sallatë sa me i përga orgjinalitetit, një rrisk bukë të thekur, birra e tëra djersë nga i ftofti i frigoriferit, tavolina katrore, e mbuluar me qarqaf- punë dore, diku në një mur të kafiterisë qëndron një radio e vjetër, të cilën shefi i kafiterisë e ruan me zell e zili. E nga aty, del zëri i tij kokërr siç nxjerr kokën kenguri nga thellësia e barkut të nënës për të ushqyer sytë me dritë.
Esat Bicurri ta vjedhë ditën si mos me qenë. Të zë darka duke porositur, hajt edhe ka një, hajt edhe ka një, e thërret një dost, e thërret dostin e dytë, të tretin, të tetin, plas sherri i muhabetit të mirë, qelen rezonat e qejfit, të këngës e muhabetit, kush ishim dje, kush jemi sot. Në darkë, merr formë tjetër kënga e tij, shndërrohet në simbol muzikor si «hallva» në ditë feste për fetarët. Nuk ja kam idenë se sa të duket nata e mirë, se sa të pëlqen miqësia, xhepi shprazet deri në metelikun e fundit, përvlon tryeza llaf për të pathënat e skenës dhe për përlyerjet që i bëhen mikrofonit sot, për dhunën që plasojnë tek veshi popullor dhe maska që e lyejnë me ngjyrë boj rrene për ekranet televizive.
Në Esatin dominon kultura muzikore, harmonia, mirësia, optimizimi, hareja – të gjitha këto, janë domen më vete – ide, gjetje e tij – janë dhuntia e tij, fundja. Pastaj, stili i veçantë është veçantia e këngës së tij. Diksioni në frymë tallasi, si oshtirë që nuk vret vesh, përkundrazi ngopë me zanore e bashkëtingëllore të kulluara vesh e zemër, pa pasur nevojë intervence të pullave nëpër studio. Nuk i vjedhë zanoret në të kënduar, nuk i dhunon bashkëtingëlloret, nuk e dhunon vargun, frazën, rimën, jo, jo – ai i jep dimension skenik këngës. Vokacioni i tij është model muzikor në secilën këngë. Secila këngë e tij po ta dëgjosh me vëmendje dy, tre, 10 herë, t’varëson, të mëson vetvetiu të thuash unë paskam rrejtë me vite – e lash me ditë të sodit muzikën se s’ia kam haberin.
Bicurri është shpotitës muzikor, çelës i guximit artistik. Nuk lavdëron kënga e tij, akoma më shumë, nuk lavdërohet ai përmes këngës, përkundrazi, fshehet pas modestisë së mikrofonit. Do të thonja është këngëtar i modestisë. Patetizmi nuk gjen strehë në dritaren e shpirtit të tij, ska asnjë element që e bënë të pa durueshëm siç është sot muzika e ndërtuar mbi themelet e zhurmës, britmave, gagarisjes së pusetave zhabore, përtypjes së zanoreve që tingëllojnë si buallicat nëpër gropa të përlloqura.
Esat Bicurrin e shikoj si dritare të muzikës së lehtë qytetare, si filozof të kulturës muzikore shqiptare.
Dheu që atë e mbulon, le ta shfrytëzojnë gratë për lulet e ballkoneve të një qytetarie mirëfilli./ KultPlus.com
Muri i prapambetjeve mendore del ta ketë mbërthyer thellë në kokë imagjinatën e mendësisë vendore. Muri ideofabluar i Teutës (i) lire, do të rezonojsi njëvegël e instrumentalizuar brenda një dhome dhe njënjë fiksimi banal, që nuk lejon dot të kapërcej malin e paragjykimitshoqërinë vendore, pa izën e të zotit të studios komanduese.
Naser Shatrolli Foto: Bardha Neziri
Qytetari i kësaj ngrehine të murtë ka ngelur në mes të udhëssë ballkanit perëndimor,si një pelegrin pa derë e adresë, pa mundësi qëtëbartnë shpinë lirshëm valixhen e ëndrrave jetësore, për fajin e përgjegjësisë së pa ndërgjegjësisë historike, që është duke e përkufizuar mendimin e lirë në përgjithësi,njëherësh rrjetin e damarëve kulturor të një hapësire gjeografike,e cilanuk është e izoluar nga jashtë/ nga të tjerët, përkundrazi, ajo u çlirua në vitin 1999 nga ndërhyrjet e hyjnive qiellore dhe nga mendësia e kulturës së Vatikanit për të marrë formë konkrete karta e njeriut të botës së lirë,ku do ti shkruante, ju keni marr statusin e qytetarit liberal dhe keni të drejtë të targetoni pa barrikada e thasë zalli brenda familjes tokësore dhe ajërore evropiane.Me kalimin e kohës, zingjirët e ndryshkur mendor të një pjese nga po kjo shoqëri e uritur për dritë, e djegur për të kapur në dorë flamurin e hapërimit qytetar, e keqpërdorën fjalën së bashku me lirinë, e murosën mendimin filozofik dhe botëkuptimin qenësor qytetar gjersa gjembat edhe më tej qëndrojnë në kufinjët e qerpikëve të pritjes. Është kjo mendësi që e shikojmë për ditë në televizor, që premton shumë dhe vepron në të kundërtën e të shumtës, mendësipa rezonator shprehës, pa kulturë intelektuale, alfabet gjuhësor, pallavrojnë retorika të fryra, mbushin kosheret me fruta mali të ish stilit komunist, orator provincial, pa imixh e grim qytetar. Këta janë ata qënuk e lënë të frymoj lirshëm nurin ebirës së fundit tëkavallit, qëështë duke sendërtuar dyllin e shpresës së art. Pra, duke i falenderuar ”përzemërsisht” segment të caktuar të këtij patrotizimi të rrjeshëm, ja ku jemi sot në vitin 2018, të hermetizuar, të dryrosur në këmbën e gjelit, të hipnotizuar,e dehur si të ishim nuse e përdal meduvaktë lëkurës së lopës, të cilën elodruan, e shterpëzuan gjirin e kësaj lope popullore, dhe në fund, ebënë oazë shkretërire larg Zotit dhe pa Zot shtëpie…!
Duhet goditur me çekanin e mendjes në kokat popullore për të vetëdijësuar e ngritur në qiell harkun e pakënaqësisë së tyre, për të depërtuar dielli në ballkonin e shpirtit të bluzit rinor. Ky ishte mesazhi i shfaqje «PA MURE».
Baleti Kombëtar i Kosovës, trupa artistike e saj, me shfaqjen autoriale të emërtuar: «Pa mure» të koreografes vendore të primabalerinës – Teuta Krasniqi,kanë artikuluar gjetje rrjedhimisht të qarta,në frymën e një teatri simbolik me nuanca dhe kombinime teatrore mes dramës dhe syzheut të kërcimit, duke shprehur kujdesshëm dhe hapur logjikën terapeutiketë ngujimit psikik, ndërsa,për mjete shprehëse kundër këtij aparati dhe kësaj aparature filmike, do të përdorin gjymtyrët trupore si mjeti më demokratik përkatësisht si kërkesë e pa rreshturmospajtese,duke manovruar gjithë peshën e artit të tyre brenda një standardi estetik universal,qoftë në formë simbolike, qoftë në fronte praktike të shtrirë për toke, të strukur brenda barkut të tyre duke luftuar për ajër të pastër, për të destiluar mëlqinë e mekanizmit shpirtëror dhe për të zgjidhur sot e për mot fillin e lëmshit të murit primitivdhe vegzën e gabimeve historike. Kjo shamie zezë që dita ditës po merr formë te perçes së zezë gjersa do të shndërrohejnë aforizmë«qorrsokaqesh», e cila shkaktonbezdi, mërzi, frikë,pa siguri,turbulenca,gjersa, ebënë të pa vlerëjetën,duke u sjellë rreth simbolikës së «hurmës arabe» me idenë, që të gjendet shtegu iarenës së vërtetë, ku do të patinazhoninmbi akullin shprehësbota ynë rinore përkarshi botës së moderuar ndërsa audienca e shumëllojshme do ti duartrokiste secilit balerin për bukuritë e shumta që ka të strukura në xhepin e thembrës së tij, në muret estetike të trupit të tij, në figurën shprehëse përkatësisht në domenin e muskulaturës fizike e psikike të imagjinatës së tyre.
Muret e hirta të komunizmit do të na kujtoninepshet e kancelarisë së gjuhës agresore, të njëjtat do ti shfrytëzonin dhe segment të caktuar ndërkombëtar, ndërsa mendësia vendore mbolli edhe më thellë se kaq këtë logjikë shprehëse, këtë notë servilizimi përderisa u bë dekor i gjallë i këjtës, u bë skenografi e imazheve të këqija këtu e në botë, u bë rrënojë e përflakur, u bë muranë grafitesh, karneval ikjesh, pasthirrmë, ekografi poetike, u bëmë mure të pa dukshme për vetveten brenda fiksionit mendordhe për vetveten,po u bëmë hor bote jashtë këtij fiksioni dhe kësja logjike ecilapo shpërfaqet në horizont me pa siguri emancipuese ndërsa adresën e këtij ngujimi qytetar, do të mund ta gjenim nësë ka vullnetar kohe në xhepat e kostumeve të shtrenjta politike dhe në pullate zeza të uniformës ushtarake, që kanë marr formë të sakëzitsi (pa) mundësi e vetme për të zgjatur qafën dhe për shikuar dritëne kaltër në flamurin evropian, i rrethuar me yje të arta.
«Pa mure» trajton njeriun, trajton pamundësitë e tij, nevojën për të jetuar drejtë në padrejtësi, arsyen për të frymuar në këmbë, pa pengesa teknike e diplomatike, e biblike, në dyqanin universal, ku do të mbushte korpën një çift shqipëfolës me artikuj integral për një jetëmëtë shëndetshme. Ky ishte modeli më bashkëkohor i kësaj trupe të cilët interpretuan nëmeslëvizjevemoderne dhe frymës meditative, të mbështetur në percepcionin e teatrit intrigues – teatrin e rrugës, duke i shtrirë gjetjet e tyrebrenda një konteksti alegorik – tendencë e një teatri plastik, që sillet rreth një objekti në harkune stilit pantomimik, për të servuar në pjatën e pritjeve të mëdha metodën e saj shprehëse, dukee brumosuar tharmin ideor brenda një stili krejtësisht të pranueshëm dhe të veçantë.
Pra, kemi të bëjmë me një argjendari artistike kombëtare, e cila në gjuhën popullore quhet punim dore, e rrumbullakësuarnga artistët vendor, qoftë nga intuita koreografike që mban firmën e Teuta Krasniqit, qoftë nga notat muzikore apo nga dollapi kostumografik që do të arrintekuotën e një shfaqjeje unike.
Pjekuria etyre, përkatësisht guximi artistik i shndërruar në veprim konkret, e bënë këtë skenë dhe këtë skenar artistik të kësaj trupe, të suksesshme dhe të pranueshme për vëmendjen publike.
Tretmani ideor është i qartë, i shtruar mirë, i arsyeshëm, i motivuar, i pastër, i qëndrueshëm estetikisht, i interpretuar me elegancë, me një diciplinë të jashtëzakonshme skenike, në harmoni të plotë ekipore, në mardhënje të qëndrueshmedhe nëstandarde të një gjuhe universale, në frymën e një teatri simbolik, ku do të dominonte emocioni i sinqert dhe përjetimi i skajshëm. Ekipi ishte në nivel të shfaqjeve pararendëse,secili shpreh platformën e tij fizike e psiqike në mënyrën e vet, qoftë individualisht qoftë njëri për tjetrin dhe anasjelltas në kor!
Teatri i Podujevës “Avdush Hasani”, mbrëmë u ngjit në skenën e Teatrit të “Dodona” me shfaqjen teatrore “KosovaTrans” të autorit Naser Shatrolli, shkruan KultPlus.
Gili Hoxhaj
Fotografitë: Blend Cakolli
Flamuri, një burrë flokë lëshuar me hijen e një komandanti erdhi mbrëmë në lojën e aktorit Ismet Azemi. Dikur e quanin Tarzan dhe mbi kokë mbante kapelën e komandantit të luftës, e sot mban kapelën e një punëtori të ndërtimtarisë. Edhe në rrobat e tij të një punëtori, ai ende në veshjen e tij mban simbolikën e asaj çfarë e karakterizoi kontributin e tij, në një dekadë më parë. Lavdia që e gëzonte dikur nga kolegët, sot i është kthyer në përbuzje e injorim, ai madje e ndjente dëshirën e tyre për ta parë atë prapa grilave. Aty edhe pret që dikur të vijnë ta marrin.
Arafati, i cili vjen përmes lojës së aktorit Faris Berisha, mban në duar një top basketbolli, e me hapa të ngadaltë ngjitet për të ndjekur punën e Flamurit. I rritur në mërgim, i biri i një gazetari të “Rilindjes”, raportimi i të cilit prekte edhe Palestinën, e vetmja trashëgimi e pikëpamjeve të babait është emri që ai e mban, e për të cilin nuk ndan asnjë ndjenjë te veçantë. Patriotizmi i babait si mërgimtar, e i këtij njeriu përballë i duket tejet patetik. Për Arafatin i cili është rritur në Zvicër është e pazakontë ta shoh Flamurin, teksa punon edhe në këtë ditë të diele. Ai vjen e gjen këtë vend plot përmendore, e fotografi heronjsh në figurën e të cilëve shpesh ngrit dyshime.
A luftuat për të uzurpuar prona apo për të çliruar prona? pyet i riu heroin e gjallë?, i cili tashmë po ndërton një hotel të cilin thotë se do t’ua lë fëmijëve, ndërsa në shtëpinë e tij nuk numëron asnjë anëtarë të familjes. A jeni heronj siç dukeni në fotografi apo tinëzi fotoshopi?, është pyetja tjetër e cila duket sikur e tund qenien e komandantit, i cili nxjerrë ofshamë të lehtë për t’i treguar këtij të riu rreziqet që ai ka ndjekur për të parë këtë ditë. Derisa komandanti nxjerrë të pestën pije të birrës për ta pirë pa asnjë ndalesë, i riu i ofron realitetin e jetës moderne të cilën e jeton në Zvicër, në një kulm me djalin, ish-gruan, e burrin e ish-gruas i cili ishte një izraelit. Ky realitet i largët e i trishtë, komandantit shpesh ia ngrys vetullat.
Dramaturgu Naser Shatrolli tregoi për KultPlus se kjo shfaqje artikulon një metaforë të një Kosove në tranzicion, e cila dëshmon se kush është ai i vërteti që duhet ta ketë timonin e Kosovatransit në të ardhmen e afërt dhe të largët.
“Kjo shfaqje tregon se ky është destinacioni i Kosovës në të ardhmen, se a do të ngelet vetëm në një rreth vicioz i cili sillet në rrota dhe nuk po mund të qëndronte në bazamentin e tij”, tha Shatrolli, i cili shtoi se për ta plotësuar këtë, ai ka dashur që shfaqja të ketë një skenografi në funksion të veprimit të aktorëve. Ai tha se përmes kësaj ideje është përpjekur që të prek dy segmente të luftës së Kosovës, duke e paraqitur përmes njërit personazh Flamurit, luftën e brendshme të Kosovës, ndërsa përmes personazhit të Farisit simbolikën e përpjekjeve globale për një liri të vërtetë, ndërsa përmes këtij personazhi autori ndërthur edhe korrelacionin me ndodhitë e botës arabe. Shatrolli tha për KultPlus se ndihet i kënaqur me lojën brilante të aktorëve.
“Janë të dy shumë të ndryshëm por të ngjizur dhe të mishëruar shumë për njëri- tjetrin dhe sikur njëri vjen dhe e çliron tjetrin nga prangat e brendshme që i ka në shpirt, për të vazhduar tutje ngritjen e asaj ndërtese. Çelësat e asaj ngrehine aktori i gjuan në popull që të mbetet në duart e shoqërisë”, është shprehur Shatrolli, i cili shtoi se kjo shfaqje e ka bazamentin dhe çelësin e Kosovës të cilin ne kërkojmë në supet e këtyre dy aktorëve.
Në lojën e aktorit Ismet Azemi vërehej ndjenja dhe përkushtimi në personazhin e komandantit të harruar. Ai i tha se ky rol i dha gjithçka të mirë dhe njerëzore. “Rolin e komandantit e desha shumë, shumë më dhimbti derisa e luajta atë botë, shumë më bëri krenar, shumë më kënaqi, më dha gjithçka të mirë, gjithçka njerëzore, edhe dhembjen ma dha njerëzore”, tha përplot emocion aktori Ismet Azemi, derisa tregoi për KultPlus, përjetimet që i kishte dhënë përjetësimi i këtij roli në skenë.
Aktori Azemi shpjegoi tutje se për ta sjellë deri në këtë pikë rolin e komandantit, është dashur angazhim dhe informacion për ta ndërtuar të tillë këtë personazh. “Nuk ka qenë lehtë për ta sjellë në këtë shfaqje shpirtin e komandantit të rrethanave në të cilat jemi ne. Drama ka pasur një material të mirë dhe koncepti regjisorial na ka bërë ndërtues dhe kreativ për të sjellë rolet tona këtu ku i patë sonte. Kemi qenë bashkëpunëtor jashtëzakonisht të mirë, e kemi ndërtuar këtë lojë saktë në kërkesat tona artistike për të sjellë mesazhin e kësaj shfaqje”, tha aktori Azemi.
Po ashtu, ekipi i kësaj shfaqje përbehet edhe nga Ermal Gërdovci- asistent, Drinor Zymberi- kompozitor, Flutura Dedinja- kostumografe, Zeni Ballazhi- skenograf, Robert Nuha- koreografi, Ekrem Xhaka ka bërë dekorimin e përgjithshëm të shfaqjes, ndërsa ndriçimi i shfaqjes u bë nga Albert Gashi dhe Skender Latifi. Kosovatransi vazhdon destinacionin drejt Flakës së Janarit, ku sot do të shfaqet në Festivalin e Dramës Shqipe “Talia e Flakës” në Gjilan. /KultPlus.com
