Shkruan: Ilir Muharremi
E dashurojmë të gjithë lirinë, atmosferën mbi tokën që e kemi tejet të freskët, të pafajshme që u përpiqen t’ja ngjisin fajin.
I arsyeshëm është monumenti Newborn-i, poshtë pallatit të rinisë. skulpturë e krijuar me rastin e pavarësisë së Kosovës e udhëhequr nga Fisnik Ismajli. Ky monument çdo vit ndërron pamjen, por jo formën. U shpalos në ditën e pavarësisë së Kosovës. dhe iu mundësua pjesëmarrësve festues, që në skulpturë të nënshkruajnë. Skulptura u vendos në qendër të Prishtinës vetëm për ditën e pavarësisë për të shënuar lindjen (born) e Republikës së Kosovës, për të “marrë nënshkrimet” dhe pastaj të zhvendoset në lokacion të përhershëm.
Ky monument nuk e zbukuron botën, është i rrethuar me hi, çdo ditë nxihet, vlon në zanatin e baltës, është në gropë, i shtypur, por i ngritur si lindje dhe ata që e duan lirinë.
Kjo britmë është e preferuara e të gjithëve, por unë jam i zhgënjyer me mos përshtatjen e hapësirës adekuate për Newborn-in.
Arti ka për qëllim të bëhet i zhurmshëm. Monumenti për asnjë vit nuk trazoj, nuk rrotulloj zhurmën, çdo ditë bëhet më i heshtur.
Në vendin ku rri, po shndërrohet në mumie, statuja po shembet në baltë.
Jo të rrëzohet, por të zhvendoset se më idiotë janë ata që po i përmbysin kështu veprat e mëdha nën kafshim arkitektonik përreth sesa ata që hedhin kripë në det.
Ky monument po përçmohet i mungon shtrirja ideale, sepse skulptura e madhe e ka këtë ligj, rilind në një jetë të re , bëhet bukuri e gjallë. Kështu e rrethuar duket si shëmti.
Newborn tenton të ketë tipare hyjnore sepse u inaugurua në momentin e duhur, por tashmë përmbyset në vuajtje, është tërhequr në vete: vërtet do të na falënderoj nëse një ditë ja gjejmë një hapësirë. Newborn loton dhe loton…..
Ju këshilloj: vendoseni ja lartë, ja vetëm, kështu do ja kthejmë një jetë të re, çdo virtyt do kthehet te ne.
Qytetet e mëdha botërore identifikohen me art konkretisht me ndonjë skulpturë unike dhe ato zënë vend në hapësirat publike, sheshe, qendra, ose parqe, por gjithmonë në vete ruajnë koncepte, ide dhe mesazhe të fuqishme.
Pyetja kryesore është se skulptura apo monumenti i madh sa mund të ekzistojë në hapësirë e cila është e ngulfatur me ndërtesa afër njëra-tjetrës, konkretisht raporti i arkitekturës me skulpturën. Kjo dramë çdo ditë ma copëton zemrën, por nuk besoj në atë se do e rehatojnë. Ne asnjëherë nuk ditëm t’i rehatojmë veprat e mëdha. Po kërkoj vetëm të ndriçoj një copë shpirt nga vepra, këta injorantë nxjerrin vetëm mish nga kjo. Fisnik Ismajli ja është budalla ja i paditur në art sepse ngatërroj hapësirën me skulpturën. Çdo ditë ajo ndjen ftohtësinë dhe po bëhet e pakënaqshme. A është ky qëllimi? Ta anashkalojmë këtë monument? Po, sepse injoranti është edhe i paditur. Kjo krenari e heshtur nuk i shkon stomakut të artistit të mirëfilltë zotëri. Skulptura ndjehet shumë e vogël, në heshtja i ndizet poshtërsia. Një ditë do të vdesë kjo skulpturë.
Nëse skulptura është shumë e madhe dhe rri afër objekteve edhe më të mëdha, nuk le shumë për të dëshiruar, shëmtohet në vete.
Newborn çdo ditë minimizohet nga arkitektura përreth. Kjo i bie sikur një njeri mbi peshë të veshë rroba të vogla.
Në vend që arkitektura në raport me skulpturën të jenë superstrukturë, ato ngurtësohen, shëmtohen dhe gjymtohen.
Çfarë përmban Newborn-i? Vijë, ngjyrë, formë, vëllim dhe masë. Hapësirë-kohë të gabuar.
Vlera e skulpturës së sotme ka karakter arkitektonik, e kjo ka qesharak, gjithmonë në vendin ku është.
Jo më kot skulptori Roden nuk i vendos skulpturat e tij në hapësira të hapura. E as Hanri Murr. Në vend që Newborn-i ta thjeshtëzon paraqitjen, thelbin ta figurativizon, pa ndonjë shtesë ose ekzagjerim, ai shëmtohet vetvetiu.
Kërkoj që ky monument të bëhet modë ose lëvizje skulpturale e kohës, e jo vetjake ose anashkaluar siç po ndodh me të. Vërtetë nuk e meriton një vepër nëse i analizohet kuptimi dhe mesazhi. Skulptura figurativisht ngjallet në arkitekturë, por edhe arkitektura në skulptura.
Në këtë rast Newborn-i po shtyhet me limitet e arkitekturës dhe bashkëpunimi është qesharak, tallës dhe ofendues.
Çfarë disipline përbëjnë Arkitektura dhe Skulptura? Hapësinore, komunikim shumë paralel, herë edhe tejkalues.
Kufiri i tyre tashmë është shkrirë, mbas syrit të njeriut dhe rahatisë mendore e cila proteston vazhdueshëm nëse nuk harmonizohen të dyja.
Nuk do të thotë se jemi në një kohë ku gjithçka pranohet. Jemi në një kohë që kërkojmë qetësinë më absolute ndaj zhurmave dhe mbivendosjeve ekstreme.
Çdo ditë tmerrona, nga tmerri dua të bërtasë siç nuk kisha bërtitur kurrë. Skulpturat e kërkojnë hapësirën e duhur.
Newborn është ende në burg kërkon lirinë, lirojeni në hapësirë.
Dallgët e ndërtesave çdo ditë vërsulen rreth këtij monumenti, po rritën e po rritën.
Hijet nuk mund ta skicojnë përdhe formën e Newborn-it.
Skulptura dhe arkitektura përballen frontalisht, vështirë e shohin ndarjen njëra nga tjetra.
Duket si e topitur, e ngrirë e ngurtë si shtylla kolone.
Skulptura nuk e ka korrektësinë, ambienti vuan nga harmonia, i mungon funksionaliteti.
Asgjë nuk është ne perfeksion siç duhet te ishte.
Duket si gërmadhë herë verdhacake herë gri, gjithmonë duke shpresuar.
Newborn ekspozohet para çdo batakçiu dhe pyet se kush do ta lëndoj?
