Në anën tjetër, pikëpamja lokale, e që është kuptimi, pranimi dhe pajtimi me diskursin e Dialogut Kosovë – Serbi, do të duhej të ishin të dyanshme, si në Serbi po ashtu edhe në Kosovë. Por në të vërtetë diskursi kosovarë është identik, apo thënë më saktë në Kosovë është i ndërvarur nga reagimet e fluskës së politikës së Serbisë. Në rastin e të cilit ne jemi një diskurs i mbytur dhe përmbytur në fluskën e politikës sonë. Që do të thotë tërë politika jonë është një reagim ndaj Serbisë, pa asnjë pikëpamje dhe asnjë pjesëz diskursi i cili sheh tutje lokales.
Me një fjalë në dy pikëpamjet e këtij Dialogu, është interes global dhe lokal, dhe ne po përmbytemi në fluskën tonë, që është relike e një besimi që më nuk ekziston!!
Politika jonë, me këtë duke nënkuptuar, me qëllim, politikën ballkanase, dhe posaçërisht atë serbe e shqiptare, apo atë politikë që është në ankthin e kalimit të një hapërimi, është aq e fundosur në vetë fluskën e politikës veç e veç, sa që e konfirmon me të drejtë dhe saktësisht mungesën e një themeli, qoftë të armiqësisë, qoftë të shtetit (shteteve) dhe aq më shumë të një Qendre, siç e njohim në filozofinë bashkëkohore që prej dekadash.
Zhvleftësimi i një nga kushtetutave më të avancuara, aq më shumë monumente në historinë bashkëkohore globale, është saktësisht zhvleftësimi, vetë pafundësia e pamundshme, e kuptimit. Që do të thotë pafundësia e konotimit të Qendrës, dhe me këtë të themelit të narcizmit tonë kolektiv. Shtetit, tonë siç e sheh politika jonë, por jo edhe globalizimi në fund të fundit.
Deri më tani kemi së paku disa shenja (por të cilat në filozofinë bashkëkohore më nuk ekzistojnë si fizike, por vetëm si marrëveshje) të kuptimit të dialogut Kosovë – Serbi: asociacion; zajednicë; zajebnicë; vetë-menaxhim së voni, e etj.
Arkivi nga ku krijojmë diskursin tonë, si politikë, dhe aq më shumë si sociologji e psikologji e shoqërisë sonë, ka skaduar prej kohësh. Tanimë jemi të zhveshur në narcizmin tonë para tërë botës.
Si ndodhë kjo? Më, nuk ka shenjë, me këtë nuk ka fizike, dhe aq më shumë nuk ka Qendër! Nëse vetëm për një moment pyetemi si u krijua shteti ynë i Kosovës, e tëra bëhet e qartë, jo vetëm në “faktet”, por edhe në përvojën tonë, se themeli i shtetësisë sonë është vetëm një – marrëveshje, as nuk është natyror siç pretendonte një kohë e në një arkiv të diskursit Lahuta e Malcisë, dhe as diskriminim pozitiv, si pjesë e arkivit të filozofisë bashkëkohore, që i bie zhvleftësim, jo i shtetësisë, dhe as i etnisë apo çka do që e imagjinojmë, por e vetë gjuhës si Qendër. Si fizike, dhe si themel. Jo më vetëm i yni por i tërësisë globale.
Që do të thotë, se derisa në pjesën e parë të këtij shkrimi, marrë shembull këtu intervistën dhe aq më shumë përpjekjen e Konjufcës për kalim të diskursit bashkë me krijimet e reja, të marrëveshjeve, dhe të pajtimit, e tëra është – mungesë në prezencë – të saj, dhe anasjelltas – prezencë në mungesë – të saj, e që është vetë emrat me të cilët krijojmë diskursin tonë: Luftë; Dialog; Vetë-menaxhim; Zajebnicë etj; por që në të vërtetë janë vetëm Pajtim, dhe atë jo vetëm për gjakderdhjen dhe fajësinë, por edhe për një të ardhme të marrë – vesh.
Por, – prezenca në mungesë – që (sipas filozofisë bashkëkohore) është vetë emri i cili edhepse nuk është prezent, sugjeron, apo thënë saktë sajon fenomenin para nesh, në anën tjetër, – mungesa në prezencë – që është vetë sugjerimi dhe sajimi i një emri, i cili është prezent. Që do të thotë se ky shtet, i Kosovës, do të bëhet në të ardhmen, dhe me këtë, është të dyja, edhe prezencë edhe mungesë e tij, tash (por edhe në përhershmërinë e kohës, identike me vetë marrëveshjen të quajtur Bashkim Evropian!!)
Tërë kjo fiskulturë me filozofinë bashkëkohore në interpretim të fenomenit të një shoqërie narciste, qoftë edhe si narcizëm i viktimës, vetë kosovarët, apo tërë Ballkani, është për hir të theksimit se kjo është një ‘kronikë e një ecurie të paralajmëruar’. Dhe ky diskurs, ky shënjim (jo shenjë), huazuar nga titulli i romanit të shkrimtarit të mirënjohur Gabriel Garcia Marquez, e që është “Kronikë e një vdekjeje të paralajmëruar”, nuk është as naiv as i rastësishëm, është vetë mundësia të zihemi në ngërç si tërë këtë kohë të vetë-menaxhimit tonë, dhe tërë këtë kohë të shtetësisë sonë!
Kjo, që po ndodhë, që ndodhi, është saktësisht ‘kronikë e një ecurie të paralajmëruar’ gjë që do të thotë është, paramendim (apprehension) e një gjakderdhjeje të mundshme, apo edhe të paralajmërueshme, nëse nuk e kuptojmë, se më nuk ka as Asociacion, dhe as Zajebnicë, por ka vetëm marrëveshje, e cila krijohet nga njeriu dhe me këtë prodhon kuptime të pafundme, të cilat në fund të fundit janë zgjedhje, e jona, dhe e të gjithëve! ./ KultPlus.com
Ndodhë që e tërë shoqëria e Kosovës është në ankth për një Mercedes! A po ndodhë e njëjta gjë me neve sikur në Shqipërinë e pas-komunizmit, kur çdo banor duhej medoemos të kishte një Benz? Por, për t’i shtuar kësaj çudie, derisa në Shqipërinë e asaj kohe Benz-i nuk zgjedhej shumë, në të vërtetë e tëra që i duhej ishte të – shkonte – të funksiononte. Ne jemi të obsesionuar për të pasur modelin e fundit të Mercedes – Benzit.
Të gjithë e kemi në gojë shprehjen, “mbijetesa”, por të gjithë jetojmë duke shpenzuar larg dhe mbi të ardhurat tona, jemi Hipershpenzhues të tërë rajonit së paku.
Është pyetja e shpeshtë, prej nga kemi mundësi që të jetojmë me nga një Mercedes për kokë banori? (përafërsisht). Me nga disa banesa, e, thënë shkurtë, me standard të shpenzimeve mbi tërë prodhimtarinë dhjetë vjeçare (përafërsisht) të tërë Kosovës brenda një viti.
Por, në këtë, mund dhe të pyetemi, a ka kjo ndonjë lidhje me acarimet, dramën, dhe luftën përreth dialogut Kosovë – Serbi?
Mbijetesa, së pari, është gjendje me dekada në Kosovë, kjo nuk është shkaktuar, vetëm, nga politika jonë, dhe as, qoftë nga politika e sotme, dhe as nga ajo e pas-lutës. Mirëpo kjo gjendje është një prej frustrimeve më të thella të njerëzimit, dhe aq më shumë të shoqërisë sonë.
Në këtë, politika, duke krijuar emocione dhe drama të skajshme krijon edhe krizën e mentaliteteve të shoqërisë sonë dhe me këtë atë që në anglishte dhe në filozofinë e ekzistencës njihet si – apprehension – e që është jo vetëm të të ndjerit i kërcënuar por edhe të kesh – parandjenjën – (si fjalë më e përafërt me shprehjen e përdorur në anglishte këtu), për ekzistencën dhe mbijetesën. Kjo, domosdoshmërisht krijon ankthin e të gjeturit të një strehe ndaj këtij kërcënimi dhe ndaj kësaj gjendjeje. Kjo, domosdoshmërisht krijon ankthin për të gjetur shpëtim, jo më nga ndonjë katastrofë e papërballueshme. Por njeriu në këtë gjendje si një fëmijë i pandihmë ndaj kërcënimit, apo pamundësisë së tij, provon të zotërojë mbijetesë në këtë katastrofë të paramenduar. Paradoksale!!
Në të vërtetë njeriu gjithnjë është në gjendje të këtij fenomeni – apprehension – por kjo është në suaza të të zakonshmes, dhe të paramenduarës, apo qoftë siç ishte tërmeti në Turqi, e që e bën këtë shoqëri dhe këtë zonë si në një gjendje konstante të këtij kërcënimi, por që është natyror dhe përtej mundësisë së njeriut. Ndërkaq në rajonin tonë, kjo gjendje e – parandjenjës – për katastrofë është emri i Luftës. Fillimit të saj. Rifillimit të saj. Dhe të pandalshmërisë së saj. Në këtë, shoqëria jonë është e ndarë në dy masa krejtësisht të pabesueshme, dhe paradoksale: derisa njëra provon të zotërojë luftën, dhe atë që vjen para e pas saj, duke krijuar strehë e pasuri, në anën tjetër është masa tjetër e shoqërisë që vuan dërrmimin dhe nënshtrimin ndaj këtyre zotëruesve të mjeteve të hiper-kapitalizuara.
Por, si ndodhë kjo? Është pikërisht emri i Luftës, që është konstant dhe i pandalshëm në këtë mbijetesë, dhe përbrenda jetësimit tonë të tërë qenies sonë. Është fenomen i cili mbahet sikur një tigër i çartur lidhur për grilat e jetës ku jemi të izoluar dhe në këtë na kërcënon për çdo ditë dhe veprim tonin.
Me këtë emri i Luftës, qoftë në dekadat para dhe menjëherë pas luftës së vërtetë, dhe qoftë tanimë në zjarrin e luftës brenda dialogut Kosovë – Serbi, është edhe më afër, edhe më kërcënues, edhe më i vërtetë. Saktësisht kjo na bën të jemi nën ankth konstant të emrit të Luftës dhe të provojmë të zotërojmë pasigurinë. Kërcënimin. Dhe me këtë, të zotërojmë përmes shpenzimeve dhe përmes blerjes së pak sigurie, të vetë qenies sonë. Në këtë shfaqet – apprehension – zinxhirë, që shfaqë dyshimin në atë çka është – siguria mbi këtë apprehension -, mbi këtë emër të luftës, siguri e jona, e rajonit, dhe e ditës së sotme, në të vërtetë?
Dhe ky zinxhirë është i pafund, i pandalshëm dhe i pakuptim, në tund të fundit. Sepse nën kërcënimin e emrit të Luftës, çdo gjë është e pavlefshme, dhe në këtë çdo gjë që është e jona, dhe para nesh, devalvohet, dhe në të të vërtetë, kërkon edhe më shumë investim, edhe më shumë shpenzim, edhe më shumë Hipershpenzim. Çdo gjë humb vlerën e saj para nesh dhe jemi të automatizuar në atë mënyrë që sigurinë ndaj emrit të Luftës ta kemi të kapur përmes gjërave materiale, si banesa, Mercedesi (për kokë banori) etj./KultPlus.com
Sipas të gjitha palëve të përfshira, direkt, në dialogun Kosovë – Serbi, e tëra është humbur, gjegjësisht, e tëra është fituar. Derisa, për po të njëjtin dialog, përfaqësuesit e BE-së thonë se ka filluar, ka rinisur për dikë tjetër, e do të vazhdojë dialogu për të tjerë.
E çuditshme, e njëjta gjë është shumëfishuar sikur në filmat e vizatuar, në një shpejtësi marramendëse dhe të gjitha këto, e tërë kjo pafundësi shumëfishimi (Lexo: prodhimi) të fjalëve, kanë vlerë ekzakte, apo thënë ndryshe, nuk kanë asnjë vlerë.
Në të vërtetë, sipas palës shqiptare në këtë pjesë të dialogut, qoftë ky fillimi, apo vazhdim, apo rinisje, dialogu duhet të jetë gjithëpërfshirës, derisa për Serbinë – Asociacioni – i komuniteteve serbe brenda Kosovës duhet të jetë pikënisja e këtij dialogu. Por kjo është aq e pafundme në konotacionet e shpikjeve të shprehjeve dhe pafundësisë së shumëfishimit të tyre sa që tanimë nuk është me rëndësi, dhe aq më shumë, qytetarët janë të fundosur në pafundësinë e fjalëve të prodhuara, strategjive, dhe aq më shumë fitoreve/humbjeve të të gjithëve, dhe të askujt.
Në të vërtetë, këto çudi janë vetë politika, e çuditshme në kotësinë e shumëfishimit të shprehjeve të saj, deri në zhvleftësim të tyre, me qëllim të zbutjes së prodhimtarisë fjalamane, për të kthyer njerëzit e përfshirë në këtë drejt dialogut! Por çudia më e madhe në këtë është identifikimi i secilës palë me shprehjen e vetë përbrenda dialogut, së pari si fuqizim i forcës së vetë politike (e që është prodhim i fjalorit të tërë ndërlidhur me shprehjen e vetë), dhe së dyti si luftë politike për pronësim të historisë.
Po që se kërkojmë etimologjikisht (burimin) e fjalës – association – ajo, sipas burimeve gjuhësore është fjalë latine që do të thotë shkurt: “përbashkim, për…”, gjë që si shprehje është huazuar pa një shqipërim të saj shumë vonë në gjuhën tonë. Por, që në të vërtetë krijon një paradoks të kuptimit të kësaj fjale, në krahasim me rëndësinë ligjore, kushtetuese dhe shtetërore e politike që ka marrë në dialogun në fjalë.
Po të kthehemi në bazën e tërë asaj që ndërlidhet me fjalën – asociacion – në të vërtetë është se ka dy fjalë të vetme të cilat janë zhvleftësuar deri në pafundësi shprehjesh dhe shenjash ligjore: historia, dhe themelimi, kalimi, dhe pronësimi i saj; dhe së dyti dialogu, kthimi kah njerëzorja, fundi i luftës dhe kthimi kah ardhmëria.
Sa i përket historisë dhe, le të themi, themelit të saj në kohën bashkëkohore, jemi në gjendje deziluzionimi nga premtimi, që na kanë dhënë, apo që i kishim dhënë vetes. Pikërisht sepse ai varet edhe nga pala e anës tjetër. Apo, pikërisht se ai arrihet vetëm edhe me palën tjetër.
Ndërsa sa i përket dialogut si kthim kah e ardhmja, duke e lënë historinë bashkëkohore, në të qenit histori, e jo pronë gjyqi apo edhe të drejte, jemi shumë të dërmuar politike dhe prodhimtarie të pafundësisë së historisë dhe të ndërlidhjes së qeniesimit tonë me atë, për të qenë në gjendje të shohim debrinë (shkatërrimin) të cilin e kemi krijuar në këtë fabrikë politike.
Por, në fund të fundit, a nuk është e tëra kjo, në tërësinë e të gjitha shprehjeve të mundshme, ankth, ankth kalimi nëpër një histori të bërë gjigante, duke qenë apo mos qenë ashtu, dhe ankth përballjeje me realen e të mundshmes sonë. Qoftë si ekzistencë e qoftë si zgjim në ekzistencën tonë.
Derisa si ekzistencë e jona, që do të thotë vazhdimësi e asaj për çka dhe si e njohim veten, qytetarët “janë optimist se do të kuptojnë se çka po ndodhë…” (siç u shpreh rastësisht një nga gazetaret ditën e 27 shkurtit); në zgjimin tonë në ekzistencën tonë ne tanimë po kuptojmë, se si prapa në historinë bashkëkohore, dhe po ashtu edhe para në ardhmëri, ankthin që e kemi kaluar po e ripërtypim të izoluar nga vetë ardhmëria./ KultPlus.com
Këpuca që i urrejmë, vetura që nuk mund t’i mbajmë, shtëpi të cilat nuk mund t’i paguajmë, të gjitha këto janë tonat e nuk e dimë si dhe as pse. Sa herë e kemi gjetur veten duke veshur gjëra që nuk kanë të bëjnë me, por janë bërë tonat sepse kemi qenë të bartur nga vetëdija kolektive.
Pastaj, jemi nën izolimin e kontaktit në mes familjes, shkollës, miqësisë. Sepse na duhet të jetojmë në mallrat që kemi blerë. I jetojmë mallrat që i kemi. Aq më shumë jemi të programuar dhe të izoluar brenda rregullave të këtyre mallrave.
Qeniesojmë mungesën e vazhdimësisë së jetës duke qenë fabrikë e – like -, kukulla veshjesh të kalkuluara deri në atë që e quajmë – junk veshje -. Aq më shumë, e shikojmë njeriun jo më si veshje të tij, por nëse jeton sipas mallit në të cilin është shndërruar. Tërë kohën jemi përballë instruksioneve të reja për përdorim.
Në shndërrimin e gjërave që ka kapluar tërë sistemin e gardianëve të të vërtetës, më nuk është ajo që ke përballë, por ajo që ia vendos vetit përballë. E pastaj kjo pa zgjedhjen, pa vullnetin dhe sidomos pa dijen tonë ikë dhe kalon në mall dhunshëm të konsumuar nga ne.
Një revistë e njohur globale vetëm para disa ditësh kishte në ballinën e saj një thënie
“burrë sot duhet të dalim në piknik se kështu po thotë instagrami”…
Tek ne ka dy masa shoqërore që qarkullojnë tërë këtë industri malli, prej – like – e deri tek armatimet më të reja:
ajo për të edukuar shoqërinë
dhe pjesa që vetë-edukohet
Por, shoqëria nuk mund të edukohet pa një – zot – të edukimit, mu sikur në religjion. Në të vërtetë për të edukuar shoqërinë ajo duhet të ndalojë së qeniesuari, duke iu – falur – zotëruesit të edukimit, programit të edukimit, vetë përmbajtjes së saj. Problemi thellohet tutje, kur shoqëria është e padëgjueshme, e obsesionuar nga forcat globale dhe e mbetur pre e instinktit për mbijetesë. Në këtë zotëruesi i edukimit duhet të krijojë program nga vetë përmbajtja e qeniesimit.
Në anën tjetër, të vetë – edukuarit, janë të revoltuarit, – thugs – hajnat e dijes, fshehur në rrethet e tyre, në zonat e tyre. Dhe duke ndërtuar bërthamën e vetëmbrojtjes.
Shikuar në pikëpamje afatgjatë duke filluar prej shkollave, organizimeve administrative, e deri tek organizimet shtetërore të gjitha janë rrënoja të cilat janë të mbetura në vetëdijen tonë si kujtim. Krimi, devijimi, degjenerimi, dhunimi, plagosjet e vrasjet pikërisht në shkolla tregojnë për të gjitha këto: represionin nga lartë për edukim, revoltën ndaj kësaj dhe pafuqisë së shkollës e organizimeve shoqërore përballë ndryshimeve, mungesën e përmbajtjes përballë të qenit të kalkuluar dhe zvogëluar në mall, klikim, tullë e veturë.
Në fund, çdo edukim vjen prej diku, apo ai duhet të merret me legjendat dhe mitet tradicionale dhe me politikën ditore të pushteteve. Por, as nuk ka edukim pa politikë (ideologji), qoftë ai i luftës e qoftë ai i progresit e forcimit të vullnetit të shoqërisë. Apo, më tutje, vetë edukuesit, duke vendosur edukimin, automatikisht bëhen agjentë të njërit apo tjetrit vullnet global. E mund të thuhet edhe se duhet zgjedhur anët, në këtë krizë globale. Por duhet edukim edhe për këtë, ironikisht. Ironikisht vetë kjo është mungesë edukimi! / KultPlus.com
Çka është duke ndodhur po pyetemi, në strehët tona të kufizuara në naivitetin ideologjik. Në strehët tona që na mundësojnë gjykimin, e çdo gjëje dhe të çdokujt. Në të vërtetë ne jemi duke linçuar njëri tjetrin. Ne si shoqëri, me pastërtinë tonë, jemi duke vrarë njerëz. Edhe krimineli më i tmerrshëm është rritur, ushqyer dhe forcuar për krimin e kryer nga vetë ne, nga shoqëria jonë.
Lufta përbrenda vendit tonë. Akademia e cila i frynë zjarrit. Taborët politike që me zor kanë marrë përsipër edhe – edukimin e masave – e që është shtypjen e frustrimit dhe të pakënaqësisë në emër të ‘luftës’, dhe pyetemi çka po na ndodhë.
Pastaj ekstremizimi religjioz, në raport të drejtë me mënyrat e reja të jetës, prej LGBT deri tek Big Brother, dhe pyetemi çka po na ndodhë. Hapja e shoqërisë, derisa në njërën anë shpallet pushtimi Otoman si ‘depërtuese’ e jo pushtuese e jona, derisa në anën tjetër lirinë seksuale e përjetojmë si tradhti e dominim të partnerit.
Pastaj shthurja e sistemeve të edukimit, të mbetura në rrugë të verbra të komunizmave dhe të patriotizmave, derisa po i njëjti problem është uzurpuar si armë politike nga partitë politike.
Kjo është luftë për pushtet. Luftë për dominim ideologjik. Luftë për të ‘luftuar’!
Ideologjitë të cilat e udhërrëfejnë shoqërinë tonë janë saktësisht shtypja brenda shoqërisë sonë. Të gjitha fenomenet e lartcekura janë kriza e të qenit të hapur si shoqëri. Dhe pikërisht hapja e shoqërisë sonë është nën furinë e globalizimit. Është paradoksale por jo edhe e pamundshme, tanimë debatet, diskutimet, dhe vetëdijesimet i paraprijnë krimeve. Këto të fundit duke ndodhur nën presionin e ideologjive në veprim.
Vrasjet, dënimet, barrikadat, esktremizmat fetarë, festivali I këngës, Big Brother, etj, secila duke fyer tjetrën masë të shoqërisë. A janë në të vërtetë, këto, probleme tonat? Apo janë kryengritje e vetëdijes sonë, të të qenit të pafuqi për të jetuar sipas zgjedhjeve tona . A nuk e ka dezintegruar kjo deri në asgjë çfarëdo përpjekje për një shoqërore. Apo janë probleme të shoqërive të brishta që tentojnë të dalin nga turma. Apo janë politikë e mbetjeve të forcave të ideologjive në rrënim e formim e sipër.
Prej nga vijnë vrasësit e nënave, vrasëset e fëmijëve të tyre, të gjuajtur në kontejnere mbeturinash?
Duke u ndalur vetëm tek vrasjet, a nuk janë këta vrasës nga shoqëria jonë? A nuk janë rritur, ushqyer dhe forcuar deri në vrasës po të njëjtit nga shoqëria jonë. A nuk vijnë të gjithë vrasësit nga shoqëritë e tyre, qoftë në Serbi e qoftë në ndonjë vend tjetër.
Por ne distancohemi nga ato sikur të ishin akte jashtëtokësore. Apo edhe të panjohura. Apo edhe të trajtuara si akte të paparashikueshme të çrregullimeve mendore. Por nëse kjo e fundit do të ishte shpjegimi më i saktë, në të vërtetë këto akte të çrregullimeve nuk janë të atypëratyshme, janë të ushqyera, krijuara e të lindura në shoqërinë tonë prej se jemi.
Në të vërtetë ne vrasim prej se jemi. Derisa vrasja ishte e kulturëzuar në kodet e Lekë Dukagjinit, dhe deri këtu ku çdonjëri prej nesh ka kaluar në vrasës potencial.
Trajtimit të vrasjeve, dhe aq më shumë vetë mënyra e trajtimit të problemeve tona përmban një hipokrizi, që është shkalla e parë e devijimit etik:
Uzurpimi i edukimit të shoqërisë ndaje shfaqjes së këtyre fenomeneve, por edukimit ndaj tyre vetëm hapur, dhe vetëm publikisht, derisa po e njëjta ideologji është vetë shtypja.
Matja e krimeve më të tmerrshme me naivitetin me të cilin kemi jetuar deri tash. Por ky naivitet ka qenë ideologjik, naivitet i cili ka bërë të pavërejtshme po të njëjtat vrasje të cilat po na “trondisin” sot.
Ideologjitë në dominim kanë krijuar përshtypjen se çdo gjë po diskutohet dhe se është një vetëdijesim. Por ky diskutim shoqëror, dhe ky vetëdijesim është selektiv, është e vërtetë e selektuar.
Pikërisht ata që janë bartësit e shtypjes që po ndodhë, janë të përjashtuar nga diskutimi, nga vetëdijesimi./KultPlus.com
Le të pyetemi, për t’u kthyer në zanafillë të problemit që keni parashtruar, këtij problemi global me kulturën. Çka nënkupton për ne -shqipërimi?
(Para se të ketë një përgjigje, le ta shohim problemin e gjuhës sonë një herë!!)
Në pyetjen e juaj theksohen tri nocione:
kultura
historia
politika
Në të vërtetë ky qark pushtetesh (historia dhe politika, gjë që për shkak se janë të paprekshme dhe të padyshueshme janë nën mbrojtjen e pushteteve konkrete) dhe një të kundërt të tyre si kultura, e cila në tërë qëniesimin e saj është zbërthim i po të njëjtave pushtete; ne i krijojmë shkëmbimit (kulturor) paradoksin, duke e marr edhe kulturën si të kufizueshme.
Le të nisemi edhe një herë, përmes pyetjes suaj: janë vetëm dy thekse që bartin tërë historinë e një premtimi për kulturën tonë:
Kongresi i Manastirit
Unifikimi i gjuhës sonë
dhe një ‘zbrazëti’ që prej atëherë!
Kjo shtron dilemën: nëse jemi në regres; apo, në të vërtetë, kultura është e painstitucionalizueshme, dhe me këtë pa pushtet mbi të?
Kjo në prapashënjim na bën të pyetemi si e perceptojmë kulturën ne, sot?
Janë të panumërta duetet në muzikë vetëm gjatë këtij viti, ndërmjet shoqërive të dhe brenda asaj që po e quani “kombi shqiptarë”; po ashtu publikimet letrare; etj.; por, këtë herë, këtë periudhë, këtë anë të ‘pushtetit të historisë’, bartësit janë një post-strukturë, e pa ‘Qendër’, post institucion, dhe, aq më shumë, post-institucionalizim!
Saktësisht kjo shfaqë – ankthin – tuaj, të pyetjes suaj, dhe më tutje të tërë shoqërisë/ve tonë në të jetuarit skizoid: me pushtetet në vend dhe me mision për shkëmbim të kulturës, dhe në anën tjetër kulturën e cila po ndodhë! Gjë që do të thotë se jemi duke jetuar atë – split reality – realitet të çarë ndërmjet ‘Qendrave inekzistente’ dhe, në anën tjetër, të fenomeneve brenda kulturës ndër-shqiptare/brenda-shqiptare! Gjë që do të thotë besojmë në ‘Qendrat’, por jetojmë me kulturë rrënjësisht ndryshe dhe stuhishëm të shpejtë.
Kjo do të thotë se, nuk bëhet fjalë për regres, ka edhe punë, kulturë dhe fenomene kulturore dhe shkëmbim. Ose, regresi është duke ndodhur vetëm për shkak se – besojmë – në këto ‘Qendra’, por të cilat e kanë ndaluar forcën tonë.
Këtu, pavarësisht besimit (i cili në të vërtetë është deluzion këtu!) lind dilema e radhës: nëse ‘Qendrat’ si Kongreset ishin me të vërtetë ‘Qendra’? (E me – qendër – duke nënkuptuar edhe forcën, por edhe vullnetin kolektiv.). Apo nëse përqendrimet që arritën ato, janë ‘Qendrat’ e vërteta, që janë vetë -kalimi i gjuhës sonë në fenomene të mëtutjeshme të përqendrimit, jo vetëm gjuhësor.
(Shembull: Nëse gjuha si ‘Qendër’ do të duhej të përqendronte forcën dhe vullnetin tonë mbi kulturën tonë, cili është problemi me aktualizimin e konfliktit gjuhësor toskë – gegë? A është ky deqendërzim klasik? Qoftë edhe post-qendërzim?)
Përgjigja në pyetjen e juaj, më tutje, do të mund të na kthente saktësisht tek çështjet e:
pushteteve politike si qendërzim i forcave
arkishtigjeve të këtyre forcave, dhe
aktuales së këtyre, saktësisht mbi – gjuhën!
Pra, për përfundim, si monolog skizofren kolektiv (gjë që po ndodhë në tërë botën ndaj konstruksioneve të Publikes/shoqërisë) të pyetemi: Kush/Çka po e ndalon gjuhën tonë?
Duke iu kthyer pyetjes së zanafillës së kësaj skizofrenie: Çka është shqipërimi? Unë do të marr shembull vetëm një pyetje tjetër:
Nëse pushtetin, e cila ka zhvleftësuar çdo gjë, e shohim si Vetëdije (forcë reaktive natyrore) tonën, apo si vullnet tonin? Sepse ka edhe një shtresë në këtë skizofreni:
–kalimi i kognicionit, e me këtë, jeta në skizofreninë globale!! /HEJZA/ KultPlus.com
Shndërrimi i gjërave shpjeguar përmes poetit të ri – DJ-it
Shkruan Ballsor Hoxha
History repeating
Shënim: Ky shkrim është për shenjën sociologjike, kulturore dhe të sjelljes së njeriut bashkëkohor të njohur me nocionin DJ, e kam fjalën për atë – raw -, undergound etj. Dhe duke qenë mix-i (në përkthim të lirë: ndërthurja) arti i tij, e ftoj lexuesin të bartet në mix-in tim përmbajtësor si përpjekje për të imituar atë që teoria postmoderne, në këtë rast shumë naive, e quan kolazh, e që në të vërtetë është shumë më shumë ndërthurje dhe kërkim rastësor i vibe të përbashkët të të pranishmëve në party.
Warm up
Kishte filluar në fund të viteve shtatëdhjetë, dhe kishte arritur kulminacionin në vitet e tetëdhjeta, dhe ishte masivizuar në të nëntëdhjetat në botë, e në Kosovë – clubbing – ka arritur me mishërimin (gjendje shumë e shpeshtë përjetimi, herë në ndërdije herë në vetëdije, në këtë sub-kulturë) e disa të rinjve në adoleshencën e tyre në shekullin e ri. Ka lindur si revoltë ndaj globalizimit konsumerist, është globalizëm shpirtëror (sado idealiste të tingëlloj kjo), është dekonstruksion i pushtetit të komercialistëve të muzikës – njërës prej gjuhëve më të thella njerëzore, duke pasur për model sjelljen (partying) të fiseve ende të “paprishura” nga ironia.
Nëpër shndërrimet biblike të botës kohëve të fundit, p.sh. gjëra si uji kanë filluar të shiten në shishe,arti në format e saj si: letërsia, muzika klasike dhe personazhet sociale si poeti, duke pasur një prej qëllimeve përjetimin e pamonetarizueshëm, , tanimë janë harruar. Për-jetimi sot arrihet ndryshe.
Përjetimi, mendoj është një prej qëllimeve (nëse ka një qëllim) të clubbing-ut. As drogat, as trendi i çorodisë më të re dhe as revolta ndaj pushtetit cilitdo qoftë ai (megjithëse të gjitha këto janë pjesë e kësaj), nuk janë esenca e clubbing. Është përjetimi i skajshëm, i arritur aq thjeshtë, përjetimi i thellë aq sa arrin mendja e njeriut brenda një nate, dhe assesi nuk është përjetim vetëm hedonist, me të vetmin qëllim kënaqësinë, sipas mendimit tim, sipas përvojës sime.
E tëra që duhet është një DJ, zërimi i mirë, dhe hapësira (që më vonë gjatë natës shndërrohet në një – zonë – specifike). Në kohën kur kishte filluar kjo rrymë sjelljeje të njeriut postmodern, në party-të që quheshin – rave – ambienti ishte një prej shenjave më të theksuara të tij: depo të zbrazëta, hambar, dhe hapësira të braktisura; në njërën anë kjo ishte ikje ndaj sistemit (policisë dhe këtyre gjërave) dhe në anën tjetër ishte revoltë ndaj po të njëjtit sistem konsumerist. Por megjithatë ky idealizëm është komercializuar tanimë dhe tani quhet clubbing, e që ndodh në ambiente thellë të komercializuara, estetizuara dhe të trendeve më të ndryshme të mundshme. Megjithatë përjetimi, ai për të cilin po flas, është i mundshëm edhe këtu, ka mbetur ende ai.
E njëjta ka ndodhur me rock-un kur është paraqitur në vitet shtatëdhjetë në Prishtinë, është trajtuar si çmenduri apo sjellje prej të cilës çmendesh (është e çuditshme se si çdo gjë të panjohur populli e klasifikon automatikisht në çmenduri) etj. E njëjta sigurisht ka ndodhur edhe me muzikën klasike, e njëjta ka ndodhur kur janë përhapur romanet etj, dhe e njëjta ka ndodhur edhe me muzikën elektronike, automatikisht, mekanizmi mbrojtës i shqiptarit kosovar e ka klasifikuar atë si çmenduri. Aq më shumë që sjellja e kësaj rryme ka për rekuizitë “ijat” e pashmangshme.
Pumping up
Një natë në këtë zonë, brenda shtjellës, është në të njëjtën kohë: postmodernizëm (lexo: bashkëkohësi globale), revoltë ndaj globalizimit dhe globalizim në një gjendje tjetër (për këtë më vonë gjatë tekstit), është shpërthim tej të njohurës së zakonshme dhe arritje në të brendshmen e thellë shpirtërore. Dhe në këtë shtjellim, derisa ndodh shndërrimi, brenda kësaj zone mbetet vetëm një shenjë, DJ. Për mendimin tim, duke u ndërlidhur me fillimin e këtij shkrimi, poetët (po i marr këtu si simbol i arteve dhe artistëve që po harrohen) janë duke u transformuar në një shenjë, model tjetër social dhe kulturor. Roli i poetëve ka filluar të transformohet sociologjikisht dhe kulturalisht, p.sh. në kohërat e renesancës poetët kanë argëtuar mbretërit dhe fisnikërinë në oborret e tyre, me një fjalë kanë qenë një prej mënyrave më të rëndësishme të përjetimit. Por tanimë poeti si nocion social ka kaluar, sigurisht jo ende në plotëninë e tërë, në formën, shenjën, modelin e ri, atë të DJ. Ai është artisti i qyshkut, klubit, depos, apo plazhit, dhe aty dilet tej, në atë anën që fshehet nga jeta e dhunuar nga miliona produkte që na kërkojnë në çdo moment të të qenit, zgjuar apo në ëndrra. Por të mos keqkuptohem, DJ sipas kulturës së clubbing është një artist që nuk krijon pushtet, në të vërtetë zbulimi i tij ka ardhur si revoltë postmoderne ndaj pushtetit të star-ëve, ai është dora që ndjek/krijon/estetizon përjetimin brenda zonës.
Përjetimin në duart e DJ, unë e kisha ndarë në dy gjendje: 1. shkallmim (në rock ka qenë e njohur si shock the system, shokoje sistemin) të sajesave të jetës së zakonshme, dhe 2. depërtim/thellim në të panjohurën, në ujanën e shpirtit. Sigurisht, të qenit DJ i muzikës elektronike mund të jetë çdo gjë përpos skemë, dhe ndonjëherë arti i tij/saj i ngjan një ndërtimi të paharrueshëm të të brendshmes, apo në raste të tjera është përkufizim i të bukurës që rrjedh nga kombinimet e tij/saj. Në një pikëvështrim tjetër, ndoshta arti i DJ është njëlloj dramatizimi i ritmit dhe tingujve për të krijuar thyerje estetike për të depërtuar shijuesi në shpirtin e tij. Një është e sigurt, është spontan. Është i atypëratyshëm (sigurisht buruar nga përvoja e DJ-it), dhe ndodh duke ndjekur vibe të atmosferës. Përfundimisht DJ dhe ata gjallnikë brenda zonës japin dhe marrin nga njëri tjetri gjatë të njëjtës natë për të arritur diku, bashkë, për të krijuar natën.
Prej këtu e kisha ftuar lexuesin, duke përkujtuar përpjekjen e cekur në fillim të këtij shkrimi, të më ndjek në të hulumtuarit dhe interpretuarit e punës së duos austriake si Kruder dhe Dorfemesiter.
1. Lutet lexuesi, për aq sa mundet të duroj, të hyj në linkun që përmban mix-et e tyre, posaçërisht të asaj që është e njohur nën Labelin Dj Kicks, Kruder and Dorfemesiter.
Përjetim i papërpunuar në laboratoret e kënaqësisë lehtë të arritshme – raw – që është proces i ndjekjes së lojës, shndërrimit të perceptimit të muzikës ashtu si njihet (lexuesi, të kërkoj në shpjegimet për lojën postmoderne, dhe random signifiers për më gjerë). Po një gjë që ky duo i muzicientëve e arrin secilën herë është njëlloj guximi të kalimit prej një ujane (nëse lexuesi don – shtrese) në tjetrën, duke kapur, arritur, edhe bartur përjetuesin në fusha krejtësisht të krijuara nën ndikimin e intuitës së tyre muzikore, duke shtyer pak më tutje kufirin e realitetit, kësaj” krijese” psikike, edhe fizike që na mban të humbur brenda një të vërtete të përhershme dhe me këtë, tragjikisht, të fundme. E të jesh i përfshirë, bartur nga levitimet e perceptimit dhe të të njohurës, kalimet e aftësisë muzikore të Kruder dhe Dorfemesiter, bota -kalon në një balonë pluskuese në duart tona, si shpikje e mashtrim. Në të vërtetë është një lojë e humbjes dhe gjetjes së vetes në shtjellat, shndërrimet, kështu duke gjetur një të vërtetë – përderisa muzika e K & D vazhdon – atë të të qenit (shaped në anglisht) i formësum nga muzika. Paradoksalisht, nëse nuk ke çka të humbësh, muzika e K & D është ajo që nëse ke çka të humbësh ia vlen ta ri-gjesh, ri-kuptosh, ri-shohësh të formësuar nga ringjallja shpirtërore që ndodh aty përball tij.
3. Dropping the bomb
Të gjithëve na ka ndodhur në fëmijërinë tonë, ai momenti kur arrijmë në një zonë ku tingëllima e botës ku gjendemi harmonizohet me mendjen tonë, bëhen një, dhe përfundon mendimi (është i panevojshëm). Është moment qartësie të përkryer dhe në filozofinë budiste njihet si nirvana, apo në zen budizëm si përndritja.
Në çdo party të këtij lloji arrihet ky moment, kjo zonë, e çarë kur përfundon mendimi dhe e tëra, DJ, muzika, ne, turma dhe ambienti bëhemi një, në çdo party – arrihet nirvana. Por të mos blasfemoj, nirvana e plotë është të kuptuarit e çdo gjëje prej fillimit të vetë të kuptuarit e deri në këtë pikë të përfundimit të tij, derisa në këto thellime në ujana ajo arrihet fizikisht nga përmbushja e dëshirës më të thellë, të qenit një me universin.
Dhe ajo që i mbetet pjesëmarrësit të shënjuar në përhershmëri nga ky moment, është gjetja e një rruge për të arritur atje dhe me të jetuar, nëse bukuria e të muzikuarit është njëlloj ëndrre.
Outro
Gjërat janë duke u shndërruar, kosovarët e clubbing skenës kanë arritur atë që tërë qeverisja e Kosovës nuk ka mundur ta bëjë në tërë këtë kohë, sigurisht brenda kulturës në të cilën këta entuziast krijojnë. Mendoj, që përpos hedonizmit apo thënë më saktësisht të mishërimit të “tejshëm” (sa i përket mishërimit, ka shumë prej DJ-ve fascinant që kanë kaluar në një gjendje tjetër, tërë ajo thellësi kombinuar me pasionin e të riut për një Kosovë të pranueshme në botë, dhe përshpejtimin e kemikalizuar në laboratore, kanë qenë tepër për t’i bartur), është përjetimi ndryshe që e ofron kjo kulturë e quajtur clubbing. Është përjetimi pa gjuhën e folur, tanimë demaskuar që nga Derrida e Lacan si mjet nënshtrimi; pa star-ët që tanimë janë zbuluar si pushtetmbajtës të vuajtjes/besimit të “fansave”; pa historinë e përgjakur në dhëmbët e politikanëve apo thënë ndryshe duke rrënuar dhe ri-krijuar historinë ; dhe pa vetminë. Apo, vetmia bëhet kolektive, dhembja bëhet kolektive, lumturia bëhet kolektive, është një shpirt i i krijuar nga hapja e esencave shpirtërore në këto zona të krijuara nga DJ i mirëfilltë.
E nesërmja
Apo ndoshta kjo që u tha më lartë do të duhej të ndodhte në një party ideale, apo ka ndodhur në fillimet e kësaj sub-kulture, dhe tanimë ka kaluar në legjendë, dhe ndoshta krejt kjo është dashur të tregohet si legjendë, përderisa ideja është monetarizuar (lexo: politizuar ekonomikisht) diku nën mosbesimin e njeriut, diku aty nën tavolinë në formë të kemikaleve të shtrenjta monetarisht, njëjtë siç ka ndodhur me rock-un./KultPlus.com
Bon Vivant është një nga ato ambientet të cilat edhe është shumë vështirë shmangen apo të injorohen, e po ashtu edhe shumë vështirë ‘barten’ (pranohen) në kuptimin e estetikës që ofron.
Nuk ka njeri në Prishtinë që jo vetëm nuk di për këtë ambient, por edhe orientimi në këtë lagje bëhet duke iu referuar atij. Por dhe nuk ka njeri i cili nuk ‘ankohet’ për – ekskluziven – e tij (përjashtimin). Por, duhet ditur një gjë, Bon Vivant edhe e ka krijuar vetë ambientin e tij, duke nisur nga asgjëja, e edhe është ambient rrënjësisht i përgjegjshëm për kulturën në të cilën dhe të cilën e ofron me shërbimet e veta. Aq më shumë që e ndërton atë vetë. Me një fjalë, Bon Vivant përmes punës dhe pasionit të tij, është me të vërtetë më i madh, se vetë shpirtngushtësia (lexo: të qenit ‘underdog’!) e shumë qytetarëve të Prishtinës.
Thënë thjeshtë, Bon Vivant në Prishtinë është ajo çka do të thotë të jesh punëtor dhe kopshtar i pasionit tënd. Njihemi si njerëz dembelë e jo-punëtorë, por është dëshmuar kushedi sa herë se jemi njerëz me të gjitha të këqijat e të mirat e njeriut, si të gjithë; e jemi shumë punëtorë kur e gjejmë si të fuzionojmë nevojën dhe pasionin. Bon Vivant, jo që e ka gjetur këtë, por ai ka krijuar një kulturë dhe estetikë të tërë dhe unike në këtë domen.
Hapur në një prej rrugëve më të gjalla dhe më në qendër të Prishtinës, është ambient që primare e ka shërbimin. Por jo në kuptimin e restoranteve serioze apo të “kravatave”, por duke krijuar atmosferë, kujdes dhe duke komunikuar shpirt, shpirt dhe frymë bashkësie dhe ndër-njerëzoreje.
Shërbimi i Bon Vivant në Prishtinë është detajist, i ndjeshëm dhe sidomos dhe saktësisht ‘preciz’ deri në imtësinë më të vogël e që mund të jetë shërbimi i ujit. Në të vërtetë shërbimi i Bon Vivant është preciziteti në mundësimin e shijimit të krijimeve të tij, preciziteti në shërbimin e tyre, dhe pasioni i të ruajturit të një shpirti të veçantë dhe unik të vetë tyre, por edhe të Prishtinës po ashtu.
Sigurisht, duke përfshirë edhe namin e shpirtngushtësinë e atyre ‘jashtë’ Bon Vivant, kjo kafiteri ruan me kujdes dhe mjeshtëri krejtësisht xheloze dhe të pasionuar ambientin e saj.
Dhe pikërisht këtu, fillon tregimi dhe historia e Bon Vivant, në veçantinë dhe uniken e ndërtimit të këtij ‘ambienti’. Sa për të ilustruar, për ata që e njohin muzikën e cila është dominuese në Bon Vivant, aty kombinohet kjo prej bendit të njohur – re:jazz -, i cili është i specializuar për mishërimin e muzikës bashkëkohore në jazz, pastaj tek Gotan Project, e edhe të duos daneze Koop, etj. Gjë që do të thotë se muzika është një prej gardianëve më të fuqishëm të këtij ambienti. Është një prej shërbimeve më të mjeshtëruar dhe aq më shumë të kujdesshme të tij.
Tregimi për Bon Vivant është tregimi i hapjes dhe kulturëzimit të Prishtinës, jo pse ajo nuk e ka pasur atë, por (së paku) nuk ka qenë aq i arritur dhe i qëmtuar. Por aq më shumë, ky kulturëzim në këtë fushë të kulturës, nuk është arritur nga jashtë, ai është ndërtuar dhe arritur prej së brendshmi dhe prej vetë Prishtinës. Është Prishtina duke gjetur rrugën e krijimit të ambientit dhe të ndërtimit të pasionit të socializimit dhe të argëtimit e të shijuarit të të bukurës qoftë në ushqim, kafe tejet preciz të kultivuar dhe koktejeve shumë interesante.
Për dallim prej shumë ambienteve të tjera të cilat kanë krijuar dhe mundësuar hapjen e Prishtinës në arkitekturë e kulturë globale dhe bashkëkohore, por që kurrë nuk kanë arritur të ndër-kumunikojnë as shijen e tyre dhe as shërbimin e tyre, Bon Vivant e ndërton dhe e kultivon edhe klientelën e saj duke krijuar raport dhe socializim tejet të afërt.
Tregimi i Bon Vivant në Prishtinë është tregimi i pasionit që është ndërtuar në një kopsht të përbashkët të shijuesve dhe të vetë atij, një histori relativisht e shkurtë por me nam e impakt tejet të rëndësishëm në kulturën e Prishtinës.
Dhe, për fund, të gjitha inferioritetet në pranim të Bon Vivant, ashtu siç është: i paarritshëm në pasionin e tij, janë vetëm “shortfall” i shpirtngushtësisë (lexo: të qenit nën presionin e mbijetesës!) së vetë të njëjtëve. Ai, megjithatë, është pikërisht ashtu siç e shohim, pasion i pastër në kulturën e kësaj fushe./KultPlus.com
Bregoviq, dhe muzika e tij në Korçë e Tiranë (para disa viteve) duke shpërfaqur kompleksin e të qenit shqiptarë, është dhembje e këtij qëniesimi, apo keqkuptim i të qënit shqiptarë? Atëherë çka do të thotë tërë kjo përsiatje mbi serben, nëse e tëra është një dhembje e thellë, e të qenit serb. Çka do të thotë e tëra nëse po humbim një dëshmi të vetme të mundshme të të qenit shqiptarë në të vërtetë. Por a mund të jetë kjo tranzicion i kongicionit, e që në të vërtetë është kalim në kognicion selektiv apo të kufizuar. Dhe me këtë tranzicion i qëniesimit shqiptarë.
Nëse muzika lindi si liri, pse duhet ta kontrollojmë atë, me teknikë profesionale apo teknologjike? Është apori e njeriut, si edhe qëniesimi i tij. Është pikërisht kjo apori që mund të na shërbejë si gjurmë për të përsiatur mbi qëniesimin tonë, shqiptarë.
E tëra është domosdoja për kontroll. Duke qenë se muzika është zë, si mund të kontrollohet zëri? Apo nëse kjo është arritur dhe ngulitur në ne, si mund të kontrollohet përjetimi i dëgjuesit të saj?
Prej këtu, të pyetemi, çka është në të vërtetë muzika e Nexhmije Pagarushës dhe Vaçe Zelës? Çka është muzika shqipe, apo muzika që e njohim si muzikë shqipe? Nëse të dyjat ishin përpjekje për të shprehur shpirtin, psikën apo kulturën, përbrenda padrejtësisë (lexo: robërisë) në të cilën ishim gjendur, çka është muzika e Dafina Zeqirit sot?
A nuk është e njëjta gjë, përpjekje për të shprehur shpirtin, kulturën apo psikën bashkëkohore shqiptare? Të njëjtën gjë që bëri Pagarusha dhe Zela, për të ngadhënjyer mbi robërinë tonë, e që ishte muzika përmes skemave muzikore të kohës së saj, është duke e bërë Dafina Zeqiri, me huazimin e skemave bashkëkohore për të shprehur, apo ngadhënjyer mbi zhdukjen, zhbërjen dhe asimilimin shqiptarë. Pavarësisht se jemi në liri, pavarësisht se kemi ngadhënjyer, përpjekja për të shprehur shqipen është imperativ dhe nevojë esenciale.
Nëse improvizimi, apo ajo që në filozofi quhet spekulim, dhe shprehur në mirëkuptim si kreativitet, është vetë jazz, dhe kjo shprehja e cila ndërtoi njerëzimin nga modernizmi e këndej, dhe shprehja më e lartësuar dhe më e çmuar muzikore në botë sot, e prej një kohe të gjatë, kjo është karakteristikë dhe mënyrë e qëniesimit e të gjithë popujve dhe shoqërive të robëruara, e të ndalura, pavarësisht aktuales së tyre.
Është shprangosje dhe – çarje – tej robërisë, apo skemave muzikore të cilat e robërojnë po të njëjtën shoqëri të robëruar. Apo, sikur që ndodhi me jazz, është të qëniesuar, me qenë se ky nuk ndalet, përmes botës që e robëron.
Gjë që e kemi shumë të njohur, në përvojë dhe në qëniesimin tonë si shqiptarë.
Por, le ta marrim jazz, si gjurmë në zhbërjen e të tashmes, apo fuzionimin e të tashmes në të shkuarën dhe të ardhmen aq më shumë, në pafundësi prezencash. Që është pafundësi të vërtetash që e bëjnë të tashmen tonë.
Jazz është pikërisht ajo që bëri njerëzimi në tërë përvojën e tij: sajimi spontan i një skeme, mbi të cilën më vonë improvizoi një qëniesim të tërë.
Jazz është lufta dhe mbijetesa e qëniesimit të njeriut në një Tokë (sipas Heidegger) në të cilën nuk kemi kontroll. Në të cilën kemi sajuar dhe ndërtuar skemën e Botës (sipas Heidegger), për të fshehur pikërisht këtë mungesë kontrolli. Thënë më saktë këtë pafuqi tonën.
Jazz është të lundruarit në gjithë pafundësinë e të vërtetave, apo thënë saktë në padrejtësinë e të vërtetës.
Jazz është shprehja e njeriut i cili ka përjetuar ankthin e asgjësë, hiçit, dhe të pafundësisë së të keqes. Është qëniesim përballë kësaj pafuqie të njeriut. Dhe pikërisht për këtë një prej shprehjeve më autentike, më të besueshme dhe më të fuqishme të njerëzimit.
Kjo gjurmë jazz është edhe gjurma e përvojës së njeriut në Tokë, por edhe themel i ndërtimit dhe sajimit të Botës. Në atë se hasë dhe mbahet në naiven, primitiven dhe zanafillën e shprehjes së njeriut në Tokë, pavarësisht përkatësisë dhe të vetëdijshmes. Është vetë kujtesa e Tokës, dhe e Botës. Duke qenë se e tëra ishte humbur për afrikano – amerikanët, dhe jazz e riktheu tërë kujtesësn e përvojën e tyre.
Kjo gjurmë përmban edhe të shkuarën, të tashmen por edhe të ardhmen e njeriut. Në atë se është autentikja e krijimit dhe shprehjes së njeriut. Si skemë e improvizuar, dhe si improvizim i skemës.
Këto që u thanë për gjurmën e jazz, apo çka na thotë jazz si gjurmë, janë krejtësisht identike me muzikën shqiptare. Shprangosja, improvizimi dhe kujtesa e qëniesimit shqiptarë. Por, sikur jazz, po ashtu edhe shqiptarja, në përgjithësi a janë ndërtim mbi atë që ishte, apo huazim dhe asimilim i qëniesimit si ndër – kulturore, apo janë autentike?
Ajo që është më e qarta në tërë këtë, është përpjekja dhe ankthi jonë për të kontrolluar qëniesimin tonë. Si shqiptarë, si serbë apo si njerëzim. Të vetëdijshëm tanimë, me COVID posaçërisht, për pafuqinë tonë ndaj vdekjes, ne duhet të kontrollojmë edhe më shumë të qenit tonë.
Ne duhet të kontrollojmë edhe më shumë të qënit shqiptarë, apo serbë. Ne duhet të kontrollojmë çdo gjë. Ashtu siç kontrollohet romja në muzikën e Bregoviq, e që është kontrollimi i primitives dhe parakes në ne. Gjithherë duke vuajtur aporinë e të qënit: si kulturë, e kultura si ndalesë, derisa universalja e qëniesimit as nuk arrin të asimilohet tërësisht dhe as të harrohet. Apo në të vërtetë, dhembja e të qënit shqiptarë është veçim të cilin nuk e kemi zgjedhur, dhe zgjedhje për të ndjerë dhembjen. Dhe kur përpiqemi të harrojmë këtë, ne festojmë me Bregoviq. Sikur, kemi harruar ç’është të qenit shqiptarë. Apo ndoshta, sikur është e pamundshme sot të festosh të qënit shqiptarë. / KultPlus.com
Thuhet shpesh për Prishtinën se ajo po rritet, por në të vërtetë Prishtina është duke u hapur. Duke e njohur veten e saj dhe duke e ndërtuar përjetimin e saj, në atë që është, në atë që është e mundshme, dhe në atë që po krijohet brenda saj.
Prishtina ka qenë qytet i ndarë, i përçarë dhe i ndërtuar mbi ndasi krejtësisht absurde që prej kohërave. Aq më shumë ky qytet ka pasur planin dhe politikën veçuese të ish Jugosllavisë të implantuar qoftë edhe në “hedonizmin” e qytetit dhe me këtë edhe sjelljen e të riut ndaj tij. Në vitet e komunizmit kafiteritë kanë qenë ekskluzivitet i “zgradalive” (banorët e ndërtesave kolektive të quajtur me këtë emër me ironi) dhe të tjerët, në masë të madhe, kanë mundur vetëm të “përvidhen” nëpër këto kafiteri, dhe party-të e përjetimet e tyre.
Prishtina, që nga vitet shtatëdhjetë me Kafiterinë e Gjonit, tani rruga nën Katedralen Nëna Terezë, e më tutje në Kurriz në vitet tetëdhjetë, e pastaj në komplekse të tjera të zonës urbane të saj, gjithherë tërë përjetimin e saj, pra të vetë Prishtinës e ka pasur të koncentruar në vetëm një kompleks urban. Dhe atë për tërë qytetin.
Përpos në këto komplekse urbane, espresso, macchiato etj nuk janë gjetur askund. Në të vërtetë në tërë Prishtinën ke pasur çajtore dhe kafe turke që shërbeheshin me gjithë ritualin e tyre.
Përjetimi i Prishtinës ka filluar të kalojë në një përjetim shumë më të hapur dhe më të pasur. Në të vërtetë Prishtina është nën ndjenjën e marrjes së vetë qytetit nga qytetarët e saj, nga ndasive që kanë ekzistuar.
Nën këtë ndjenjë Prishtina është, shumë botë, në shumë “atmosfera”, e këto në shumë rituale dhe shërbime. Përpos marketeve, Rrugës B të Prishtinës si çudia e momentit (lexo: hapjes) të Prishtinës, barnatoreve dhe laboratorëve, në Prishtinë është duke u ndërtuar edhe një kulturë e re. Kultura e kafiterisë, qefit dhe përjetimit të jetës së mahallës, me ose pa karantinë, e sidomos me gjithë seriozitetin e të gjitha jetëve të humbura nën këtë Pandemi.
Përhapja e Prishtinës në këto përjetime të reja, jo si ‘çorodi’ e hedonizmit, por në përjetimin e jetës në Prishtinë në burimin (origjinaren) e mahallës, ka mundësuar tërë Prishtinën në espresson në derë të shtëpisë, dhe macchiaton me ndjenjën e përmbushjes së kënaqësisë së ditës në mahallë . Kafiteria e mahallës, apo thënë më saktë, espresso dhe macchiato e mahallës është një profil i ri në përjetimin e Prishtinës dhe një hapje e zonave të reja të Prishtinës, asaj që ajo është dhe asaj që ajo përmban e jep në burimin e saj.
Në Prishtinë më nuk mund të mos gjesh së paku tri lloje të espressos e të macchiatos në secilin bllok apo mahallë të saj. Dhe atë me tërë dizajnin dhe skalitjen e modernes, dhe me ndjesinë e të qenit i pranuar si në serialin e mirënjohur pikërisht për “Bar-in e Mahallës“ me titullin Cheers” (“Where everybody knows your name”).
Kafiteria e mahallës në Prishtinë është botë në vete, miniaturale dhe në tërë përjetimin e saj.
Por kjo duhet parë në tërë atë që është vetë rrita e qytetit, shpërthimi dhe hapja e Prishtinës. Kjo është kalimi nga të përjetuarit të saj si “krijesë” ndaj të cilës jetohej me ekskluzivitet të rezervuar për “zgradalitë”, në Prishtinë e cila mbijeton, pikë së pari përmes Kafiterive. E më tutje si Prishtinë e cila edhe jeton veçantinë e saj përmes Kafiterisë së mahallës në çdo zonë të saj dhe po ashtu krijon dhe lindë përjetimin në mundësinë e saj.
Në të vërtetë ky është kalimi i Prishtinës nga një qytet krejtësisht inferior, ndaj vetes së tij, në qytet i cili mbijeton dhe jeton atë që e ka.
Aq më shumë, këto Kafiteri janë vetë ëndrra e djemve të mahallës, histori dhe tregim që ngjanë në filma, sikur filmi ka hyrë brenda jetës sonë, dhe sikur jeta jonë ka kaluar në përmbushje të ëndrrës brenda një qyteti të njëjtë.
Djemtë e mahallave të cilët kanë lindur nën mëshirën e një Prishtine të pamundshme, të një Prishtine të paralizuar në krijimin e mundësive të jetës dhe të ngritjes, të një Prishtine në të cilën krejt çka mund të bësh është të mbetesh gjallë, kanë krijuar një mekanizëm tërësisht origjinal dhe të gjindshëm. Duke punuar me vite, me mund dhe me ëndrrën për një Kafiteri personale, në qendër të qytetit, kthehen më pas në mahallat e tyre dhe krijojnë ambiente krejtësisht të veçanta, me shërbim krejtësisht profesional dhe unik. Hapin Kafe të Mahallës për të mbijetuar pikë së pari, dhe më tutje për të hapur përjetimin e Prishtinës nga zonat më të paimagjinueshme deri tek zonat më konzervative, dhe për të dhënë atë që e kanë mësuar në tërë mbijetesën e tyre në Qendër.
Ka qenë e paimagjinueshme, që në Ulpianë, për shembull, të kishte diçka tjetër përpos ëmbëltores “Bozhur”, apo në Dragodan përpos furrave të bukës, apo në mahallat jashtë banimit të “zgradalive” diçka tjetër përpos çajtoreve. Dhe në të kundërtën, për një espresso, për një maccchiato, ke dalë vetëm në kompleksin urban ku kanë dalë të gjithë, dhe atë vetëm një herë në ditë, apo qoftë edhe një herë në javë.
Me gjithë Pandeminë, me gjithë Karantinën, Prishtina po e mbanë veten gjallë dhe po e bartë këtë tragjedi dhe këtë ndryshim të jetës përmes, pikërisht motorit të saj më të gjallë dhe më të përhapur, përmes Kafiterive. Krejtësisht në ngjashmëri me shakanë ku: kosovari i pyetur sa merr në muaj përgjigjet 200 euro, e kur pyetet sa i shpenzon ai përgjigjet 500, por më tutje nuk di të shpjegojë prej nga i vijnë paratë, po ashtu, qoftë edhe në Karantinën gati se një vjeçare, janë duke u hapur kafiteri të cilat arrijnë të mbijetojnë, dhe aq më shumë arrijnë të punësojnë dhe të mbajnë gjallë edhe të tjerë.
Të jetosh, me dhe pa Pandeminë në mendje dhe në jetën tonë, është të mbijetosh. Më nuk ka jetë ku bën plane dhe pret përmbushjen e udhëve të hapura nga sistemi i qytetit ku jeton. Jo vetëm në Prishtinë, në Kosovë, por në tërë botën.
Në të njëjtën kohë filmi ka ndërhyrë në jetën e përditshme, si që jetojmë në përballje me ekzistencën, dhe në të kundërtën, me kalimin e jetës në film, e që është përpjekja konstante e “wininng the game” të mbijetesës dhe të vetë sistemit, e që në të vërtetë është kaosi vetë. Jeta, sot, është guxim për të jetuar, dhe shumë më shumë guxim për të pasur një ëndërr.
Aq më shumë të arrish sot ëndrrën tënde është identike me marrjen e fatit tënd në duart tua. Apo të krijosh vetë fatin tënd.
Shkëlqimi dhe Shpëtimi kanë punuar në një prej Kafiterive më të njohura dhe më ekskluzive të Prishtinës. Pas shumë viteve përvojë pune aty, ata kanë investuar dhe kanë hapur një kafiteri të mahallës, kanë hapur ëndrrën e tyre, për të krijuar shoqëri dhe për të krijuar përjetim të ri të Prishtinës.
Punojnë vetë, shërbejnë, marojnë dhe përpunojnë çdo gjë që i duhet ëndrrës së tyre, kafiterisës së tyre. Në këtë kanë vendosur një kulturë të re në zonën e lagjes së tyre dhe kanë përhapur një përjetim të ri përbrenda kësaj zone dhe kësaj lagjeje.
Janë shembull i asaj që dikur shihnim në filma, mbijetesën e të margjinalizuarve dhe të përjashtuarve, dhe të përmbushjes së ëndrrës. Në të vërtetë është vetë “wininng the game” e jetës së sotshme.
Të pyetur, këta të dy, pse e kanë quajtur kafiterinë e tyre Kafja e shpirtit tim (Cafe de l’aim), ata përgjigjen se e kanë përmbushur ëndrrën e tyre. Kanë filluar si të përjashtuar nga ndasitë e qytetit, dhe kanë arritur të marrin fatin e tyre në duart e tyre. Dhe në këtë duan të kultivojnë atë që kanë arritur si për shpirt të mahallës.
Ky përjetim i ri i espressos, së paku, në kafiteritë e mahallës, është në të vërtetë vetë historia e hapjes së një qyteti, kalimit të një qyteti nga ndasitë e shoqërisë, dhe në kthim në origjinaren e tyre, në mahallën, aty ku ka lind edhe vetë qyteti./ KultPlus.com
Filmi “Babai” i regjisorit Visar Morina është film i cili përvijon fatin e një fëmije të atashuar në mënyrë traumatike ndaj babait të tij, nëpër një botë të thyer, në dezintegrim e sipër dhe ku secili është pre e dëshirës për të braktisur atë që ka për një fillim të ri.
Është sigurisht një nga penetrimet më të thella në përjetimin e dramës së të qenit shqiptar, dhe të mbijetuarit si shqiptar, përmes një fëmije i cili ka shtypur çdo pjesë jete dhe çdo lidhje me botën, në ankthin për të – ruajtur – babain e tij të mos e braktisë. Është botë e cila nuk njeh njeriun dhe njeriu ikë prej çdo gjëje, dhe kjo në kundërpunkt me martesën e cila është në përgatitje e sipër në familjen e dy protagonistëve të filmit. Është para-luftë dhe univers i cili ka të humbur boshtin e rendit. Në mes të cilit ka një fëmijë në ankth për të ruajtur tërë atë që ka, e tërë ajo që ka është babai i tij, i cili do të braktisë edhe të vendin e tij e edhe të birin e tij, jo vetëm i shtyer nga instinkti për mbijetesë por edhe nga motivi për të gjetur prehje në këtë botë.
Filmi babai fillon në të vërtetë vetëm në momentin kur Nori (luajtur nga djaloshi Val Maloku) protagonisti i filmit, shikon babain e tij prej së poshtmi, fshehur në bagazhin e veturës me të cilën babai i tij është duke ikur për në Gjermani nga Peja, Kosova.
Në tërë filmin do të na përcjellë ky shikim, i personazhit Nori, sidomos ndaj babait të tij, dhe ndaj kontekstit ku përvijohet narracioni i filmit. Është shikim i kushtëzimit të fëmijës ndaj babait të tij, është shikim tërësisht i paharrueshëm në pandihmëshmërinë e tij, është shikim i cili penetron tutje në subjektiven e personazhit, bartësve të tjerë të filmit dhe me këtë në vetë shikuesit, shikim i cili penetron në shpirtëroren infantile në varësi me botën, simbolizuar në babain në këtë rast.
Shikimi, dhe aq më shumë sytë e Norit personazhit infantil në filmin Babai, në shpirtëroren e tyre të filmuar mjeshtërisht, në shprehjen e tyre krejtësisht të zhveshur nga çfarëdo raporti tjetër me botën, sy që kanë mbetur hapur dhe perceptojnë vetëm një objekt – babain, sy që përmbajnë dhe vizuelizojnë në paharrueshmëri, jo vetëm kinematografike, por edhe dramatike – subjektive infantile, botën dhe qeniesimin e infantiles dhe fëmijës.
Në të vërtetë megjithëse filmi titullohet Babai, ai flet për babain si lidhje e vetme e një fëmije, fëmijës me babain e tij, si kusht dhe fiksion infantil traumatik në një botë të egër, agresive dhe të pandjeshme. Në të vërtetë filmi ka dy perspektiva kryesore, babain Gëzimin (luajtur nga Astrit Kabashi), nën shikimin e birit të tij Norit, dhe perspektivën tjetër e që është vetë fëmija Nori me sytë e tij që përmbajnë tërë këtë botë të pandjeshme.
Subjektivja e perspektivës së narracionit të filmit Babai, prej infantiles së fëmijës Nori, është kushtëzim dhe pamundësi ndarjeje – fiksim shpirtëror traumatik me objektin e tij bartës tutje nëpër botë dhe jashtë agresivitetit dhe pandjeshmërisë së botës. Është subjektive e cila është ndërtuar në mënyrë klasike, pa shumë teknika të efekteve të narracionit kinematografik subjektiv, por që në të vërtetë krijon psikologjinë e fëmijës i cili ka për obsesion traumatik babain e tij, si simbol i jetës, pushtetit dhe botës tutje në jetë, jashtë pandjeshmërisë së kontekstit ku gjendet.
Në të vërtetë kjo subjektive është psikologji e motivuar në prapavijë nga të qenit i braktisur të personazhit Nori nga nëna e tij brenda ngjarjes së filmit, dhe i mbetur në një familje të madhe, farefis bashkë me babain e tij, pak para luftës në Kosovë diku në periferinë e qytetit të Pejës. Sytë/subjektivja në fjalë e këtij filmi, këtij fëmije janë në një mënyrë përfshirja jonë në këtë botë, në këtë pandjeshmëri dhe në këtë kushtëzim të fëmijës në simbolikë si shpirt, si psikë e cila në padihmëshmërinë e saj kapet për të vetmin objekt dhe të vetmin bartës të tij në botë, për të ruajtur ekzistencën e tij. Ky shpirt, në të cilin me mjeshtri jemi të përfshirë edhe në si shikues, përmes subjektives së narracionit të filmit Babai, është qenisim i zhveshun çfarëdo dëshire infantile, çfarëdo marrëdhënie tjetër, dhe çfarëdo motivi dhe interesi tjetër të Norit, përpos ruajtjes së lidhjes me babain e tij, përmbajtjes së botës siç e ka njohur diku në mirëqenien e tij të historisë infantile, apo edhe si kushtëzim instinktiv i fëmijës me babain e tij.
Në të vërtetë kjo subjektive, që simbolizohet në shpirt përmes syve përmbajtës të Norit në këtë kontekst të filmit, është e motivuar nga fati i babait të tij, fati i farefisit të tij, fati i kolektivit të tij dhe fati i botës të tërës, të cilën ai e ka njohur deri këtu. Ai në shpirtëroren e tij, Nori, bëhet bartës i qenies së ndodhur ballë për ballë me mbijetesën, dhe në tërë filmin jeton dhe reagon në instinktin e tij i fiksuar dhe për të mos humbur të vetmen lidhje me botën e ndjeshme, me botën e cila e ruan ende njerëzinë dhe humanizmin e tij. Instinkti infantil i personazhit Nori është të kapet për botën të cilën e bartë në film babai i tij, të ruaj strehën e tij, dhe të ikë nga kjo pandjeshmëri para-lufte, këtij kolektivi fatkeq dhe kësaj bote agresive.
Regjisori Visar Morina, në filmin Babai, zbret perspektivën e asaj që në teori të filmit njihet si “gaze” (lindur si teori feministe në ndërlidhje me psikanalizën e Jacque Lacan, për shikimin/reprezentimin në film e media), nga – gaze – patriarkal, apo edhe feminist, në – gaze – infantil. Është përpjekje e tij për të hapur tutje tragjedinë kolektive, shoqërore, dhe të botës në përgjithësi, të pandjeshmërisë së botës në raport me njeriun. Është hapje e strukturës ndërnjerëzore të mbetur peng të fiksimeve të tij, duke e vendosur dhe duke e bartur përvijimin e të parit tonë të botës përmes filmit Babai përmes shpirtërores së – gaze – infantil. Në të vërtetë, përpos teknikisht, si p.sh. në skenën kur Nori vëzhgon mbledhinë për urimin e ndarjes së vades së martesës së axhës së tij në shtëpinë ku banon, gjë që kamera lëshohet/ka perspektivën subjektive të personazhit Nori, derisa rituali abusrd i një shoqërie krejtësisht të ndryshme nga jeta dhe botëkuptimi i Norit, është krejtësisht i pandjeshëm ndaj tij dhe në vete bartë një relike të shoqërisë ku edhe ndodhet Nori, – gaze – infantil në filmin Babai është më shumë i narrativizuar në dy aspekte: 1. Përmbajtjen e një bote të tërë agresive dhe të pandjeshme në sytë e Norit; dhe në anën tjetër bartjen e ngjarjes përmes tragjedisë së tij, prej atashimit të tij obsesiv me babain e tij dhe përpjekjen e tij për të – ruajtur – babain, gjë që ndërton një psikologji të shpirtërores në përgjithësi përmes infantiles, dhe të raportit të botës me këtë shpirtërore, prej babait të Norit Gëzimit e deri tek Haim-i gjerman strehimi i azilkërkuesve në Gjermani.
Infantilja e – gaze – në këtë film është në fiksimin traumatik dhe instinktiv të Norit me babain e tij. Ky – gaze – e krijon një univers kinematografik rrënjësisht të ndjeshëm dhe të prekshëm në fëmijërinë tonë, të shikuesit dhe të vrojtuesit të kësaj tragjedie.
Ndjeshmëria e krijuar në këtë është penetrim më i thellë, i hapur që do të thotë pa politikat e dialogut dhe të marrëdhënieve ndërnjerëzore, dhe më i prekshëm përmes ndjesisë së fëmijës. Gjërat, dialogjet në të vërtetë, dhe personazhet që parakalojnë përreth Norit, fëmijës dhe babait të tij, dhe tërë universi dramatik janë të më dhembshme, më të pushtetshme, më të intensifikuara dhe më të pandihmë në sytë tanë dhe në përmbajtjen e botës në sytë e Norit fëmijës protagonist të filmit.
Në të vërtetë kjo hapë botën dhe krijon esencën e njerëzores në botën siç është, e pandjeshme dhe e mbytur në qarkun e vet vicioz dhe të harruar në kërkimin e përmbushjes së motivit të saj narcisist, derisa infantilja, ky – gaze – e kapë këtë botë të mbetur peng e pamundësisë së ikjes prej agresivitetit, dhunës dhe pamundësisë. Esenca e këtij universi nëpër të cilin përvijohet infantilja në filmin e Visar Morinës që shpërfaqet si e pamundur dhe e kurthuar në pafuqinë e njeriut përballë reales. Në këtë esencë të zhveshur dhe të mbetur në strukturën fëmijë – baba, pa asnjë motiv tjetër dhe pa asnjë marrëdhënie tjetër të mundshme në tërë botën, sytë e Norit personazhit kryesor të filmit Babai bëhen refleksion i botës që jetojmë ne, që e marrim peng në motivet dhe dëshirat tona dhe në heroizmat tonë të të rriturve.
Në të vërtetë në fund të filmit, Nori sheh ëndërr se si babi duke tentuar të ikë për në Holandë, në një vend më premtues, e mbyll në arkivol Norin duke i ngulur gozhdat, dhe duke e lënë brenda si objekt që “përshtatet” edhe në arkivol. Prej perspektivës së – gaze – sipas teorisë, ky ankth i Norit shpërfaq infantilen e cila sheh veten të kërcënuar, në rrezik mbijetese, në tepri dhe pamundësi jete. Është ankth i cili shpërfaq kumtin e kalimit të botës nga ajo që njeh Nori si baba, në baba i cili është kurthuar në mbijetesën e tij, dhe me këtë harron dhe sakrifikon edhe atë për të cilën përpiqet në të gjitha katrahurat e tij. Fëmija, infantilja, këtu penetrojnë në botën e të madhit i cili e bartë atë si arkivol që e mbyll me gozhda dhe e ka peng të jetës.
Kjo hapje e botës përmes – gaze – infantil në filmin Babai të Visar Morinës, është ndjeshmëri tejet e thellë që hapë dilemën e infantiles në këtë botë, në pandjeshmërinë e saj, në këtë reale, dhe shpirtëroren e mbyllur në arkivol, si pengesë dhe peng i pamundshëm dhe jo vetëm i tepërt, kështu duke krijuar në kinematografizimin e tij një univers i cili është mbytur në rendin e tij të pushtetit.
Në të vërtetë në zanafillën e prezantimit të – gaze të Norit, infantiles në këtë film, në fillim të filmit në bagazhin e veturës përmes të cilës babai Gëzimi është duke tentuar të ikë tutje në Gjermani, derisa ai shikon babain e tij në tmerrin e obsesionit për të mos e humbur babain, fillon edhe hapja e shpërfaqjes së pushtetit, si baba, qoftë edhe i traumatizuar vetë pikërisht për shkak të të birit, dhe po ashtu edhe të tij si baba që është peng i dëshirës dhe motivit të tij instinktiv për mbijetesë. Pushteti, prej babait Gëzimit, tek roja i durimshëm në Haim-in gjerman (strehimoren gjermane për azilkërkues) e deri tek “mirë i vendosuri” në Gjermani, Bedriu (luajtur nga Xhevdet Jashari), i cili e rrah Gëzimin mu para syve të Norit, është pushtet i cili qëndron për veten e tij dhe mbetet i izoluar brenda rregullave të tij, izoluar jashtë shpirtëroren dhe infantilen në këtë rast.
Në anën tjetër, babai, personazhi Gëzimi, luajtur krejtësisht ndjeshëm dhe me maturi nga Astrit Kabashi, është peng i birit të tij. Në të vërtetë është në konflikt ndërmjet instinktit të babait dhe dëshirës së tij si individ. Ai është i paudhë, i pa-fat dhe i përjashtuar nga rendi dhe rregullat e botës. Është në përpjekje
për të krijuar një botë të re, përmes migrimit dhe përmes ikjes, braktisjes së pamundësisë së kontekstit nga ku vjen.
Në regjinë e Visar Morinës babai Gëzimi është shfaqur si i përhumbur, i cili ka pak fjalë, pak mundësi dhe pak ardhmëri. Baba i cili as nuk di si t’ia bëj me djalin e tij dhe as si ta braktisë po ashtu të birin e tij. Kjo duke hapur, po ashtu si në sytë e Norit të birit të tij, një botë e cila ka kaluar kufirin e njerëzores, dhe në këtë njeriu ka mbetur peng i mbijetesës. Në dilemë për të vazhduar të qenit baba apo për të mbetur baba.
Një personazhe krejtësisht origjinale, e cila shfaq pandjeshmërinë dhe kalimin e këtij kufiri të njerëzores, është personazhja Valentina luajtur nga Adriana Matoshi mishëruar mjeshëtërisht tërë zemërgurësinë e një njeriu që po ashtu është nën trysninë e mbijetesës. Kështu duke shfaqur një grua të panjohur kosovare, e cila vjedh para nga një fëmijë i humbur, një grua e cila bën çdo gjë dhe të gjitha për të mbijetuar.
Së bashku të tre, Nori fëmija, babai Gëzimi dhe e njohura e tyre Valentina përbëjnë një shoqëri e cila nuk ka fatin e saj, nuk ka qëndrueshmërinë e jetës së tyre, nuk ka ardhmërinë e tyre (pavarësisht se Valentina e gjen burrin e saj Bedriun në Gjermani), dhe është dhe janë qenie që barten nga kërkimi i fatit, secili me një motiv të vetin, dhe janë të përjashtuar nga mundësia, nga rendi dhe rregulli i jetës dhe kolektivit/kolektiveve. Këta e krijojnë dramën e një bote e cila në njërën anë është në dezintegrim e sipër, dhe në anën tjetër hapet si dramë e shpirtërores dhe infantiles ndërmjet të rriturve. Është botë e cila ka humbur boshtin e saj, dhe është thyer me të gjitha fatet e tyre në duart e tyre, në kërkim të një mirëqenie, një jete, apo edhe një braktisjeje të të kaluarës, deri në sakrificën e vënies në arkivol të fëmijës, qoftë edhe si ankth/ëndërr.
Filmi i Visar Morinës ndërton dramën psikologjike dhe sociale në përvijim të një linje dramatike të raportit birë – baba. Në këtë krijohet dilema e pushtetit të babait ndaj të birit, kushtëzimi i fëmijës nga – streha – e babait, dhe pushteti i babait si peng ndaj të birit, jo vetëm biologjik dhe psikologjik, por edhe në raport me mbijetesën. Dhe në anën tjetër, të pushtetit të vetë të birit ndaj babait, pushtet i cili ngritët nga pandihmëshmëria e fëmijës, sidomos në gjendje mbijetese. Sikur në filmin në përgjithësi të Visar Morinës, edhe në filmin Babai, krijohet dhe shpërfaqet lidhja dhe atashimi ndërnjerëzor i pamundshëm dhe i paikshëm. Dhembja dhe fisnikëria e tij. Urrejtja dhe dashuria e tij. Pazgjidhshmëria e tij, pafundësia e tij, pandashmëria e tij, dhe trysnia e tij në njeriun, të njërit ndaj tjetrit, dhe të vetë dashurisë ndaj njëri tjetrit.
Në të vërtetë në këtë film, dashuria, si ajo instinktive, ajo traumatike e obsesionit pas të qenit të braktisur, dhe tutje ajo e psikologjisë së njeriut është dhembje dhe traumë. Lidhje dhe atashim i pamundshëm dhe ankth.
Dashuria, si kjo e të birit me babain dhe anasjelltas, në filmin Babai, është narrativi nëpër botën e dezintegruar, përballë kalimit të botës në një zonë të re të psikës së njeriut, prej një gruaje të panjohur kosovare që vjedh një fëmijë dhe e torturon atë, në një baba i cili e braktisë fëmijën e vet, dhe një fëmijë i cili nuk sheh dhe nuk ka asnjë lidhje me botën përpos me babain e tij, kalimit në një botë të panjohur për kosovarët, me këto personazhe që shpërfaqen si krejtësisht të panjohura si individ në shoqërinë tonë. Në të vërtetë të tre këto personazhe mund të shihen si kalim i shoqërisë sonë në një stad të ri të qeniesimit, dhe në anën tjetër mund të shihen si dezintegrim i njeriut në thyerjen e boshtit të kolektivit kosovar para shpërthimit të luftës, por që ende vazhdon.
Filmi ka për fillim thënien e Theodor Adornos “perhaps, I sensed that whatever one acomplishes in life, is little other than the attempt to regain childhood” e cila ironizon me kërkimin e njeriut për të rikthyer magjinë e fëmijërisë, si përpjekje për të gjetur diçka tjetër në të vërtetë, e që është ironia e ikjes së kujtimeve të fëmijërisë, fëmijëria si traumë e pabartshme dhe e papërkujtueshme për shkak të vështirësive të saj. Dashuria e të birit Norit ndaj babait të tij Gëzimit, në filmin Babai, është një traumë e pandalshme dhe e pabartshme. Është një përjetim i rëndë, i pakthyeshëm në tragjedinë e tij, dhe një ankth i tërë i cili e mbyll fëmijën në arkivol, qoftë edhe si ankth ëndërr.
Dilema e dashurisë, birë-baba dhe anasjelltas, dhe dashuria në të vërtetë, në filmin e Visar Morinës, është dhembje, sëmundje obsesive dhe traumë, është kërkim për një strehë në këtë botë, dhe në fund pazgjidhshmëri e saj. Ajo është pushtet, qoftë i imponuar e qoftë i traumës, është fëmijëri e cila kërkon dhe mbetet peng e objektit të dashurisë, dhe s’pushon, deri në pafundësi të vuajtjes prej saj dhe për atë.
Në të vërtetë, këtu zhvishet kjo dashuri në esencën e saj, në instinkt për strehë, në instinkt për bartës, në instinkt për ruajtje dhe në instinkt për përmbajtje të botës, sikur që bota përmbahet në sytë e Val Malokut që luan shkëlqyeshëm shpirtëroren e fëmijës. Mbeten vetëm sytë e fëmijës i cili nuk arrin as të kuptojë, dhe as të pranojë padrejtësinë e botës, qoftë edhe të babait. Zhveshur në esencë, zhveshur në sytë e Norit personazhit të të birit në filmin Babai, jeta e njeriut edhe kërkon pushtetin, është e detyruar të mbetet nën pushtet dhe të pranojë pushtetin qoftë edhe të babait si vazhdimësi e jetës dhe botës. / KultPlus.com
