Çdo çmim është një rrezik për ta. E keqja më e madhe që mund t’i ndodhë një njeriu që nuk ka ndjeshmëri për suksesin në letërsi, dhe për më shumë kur ai jeton në një kontinent të pamësuar me suksesin, është të botojë një roman që shitet si salsiçet.
Ky është rasti im. Unë nuk kam dashur kurrë të shndërrohem në një spektakël, urrej televizionin, kongreset e letërsisë, konferencat dhe jetën intelektuale”.
Ndër të tjera, këtëkumtoi Gabriel García Márquez në fjalimin e shkurtër që mbajti kur i dorëzuan çmimin prestigjioz “Rómulo Gallego”, për veprën e tij “Njëqind vjet vetmi”. /KultPlus.com
Imagjinoni një fshat shumë të vogël në të cilin jeton edhe një zonjë e moshuar me dy fëmijë: një djalë 17 vjeç dhe një vajzë 14 vjeçe. Nëna është duke u shtruar sillën bijve të vet, por në fytyrë ka njëfarë shqetësimi.
Fëmijët e pyetën se çfarë i kishte ndodhur dhe ajo u përgjigj: Nuk e di, por sot jam zgjuar me parandjenjën se diçka shumë e rëndë ka për të ndodhur në këtë fshat.
Ata qeshën me ato që tha nëna e tyre. Sipas tyre këto qenkëshin parandjenja pleqsh, gjëra që diheshin. Djali shkoi të luante bilardo dhe në çastin që do të godiste një gur, ishte një karambol fare i thjeshtë, lojtari tjetër i thotë: Unë vë bast një peso që ti nuk ke për ta goditur dot.
Të gjithë qeshën. Qeshi edhe i biri i gruas së moshuar. E goditi gurin dhe nuk e bëri dot karambolin. Ndërkohë që i jep peson kundërshtarit, të tjerët e pyesin se ç’paskësh ndodhur me të që nuk arriti ta bënte dot atë karambol aq të lehtë.
Dhe ai përgjigjet: Keni të drejtë, por më ka ngelur mendja te një gjë që më tha sot në mëngjes ime më: se diçka e rëndë do të ndodhë në fshat.
Të gjithë qeshën me të. Ai që fitoi peson u kthye në shtëpinë e tij ku gjeti të ëmën e vet me mbesën e saj ose me një të afërt tjetër dhe duke treguar peson i lumtur thotë: I fitova një peso Damasos, dhe ia fitova aq lehtë ngaqë është budalla.
E pse qenka budalla?
Hëm, dëgjo këtu, ai nuk mundi të bëjë dot një karambol fare të thjeshtë. Ishte i shqetësuar sepse e ëma na qenkësh ngritur sot me idenë se në fshatin tonë dashka të ndodhë diçka shumë e rëndë.
Atëherë e ëma i thotë këtij: Mos u tall me parandjenjat e pleqve sepse nganjëherë dalin të vërteta.
Mbesa e saj e dëgjoi dhe u ngrit e shkoi te kasapi për të blerë mish. Ajo i thotë kasapit: Më bëj një kile mish, – dhe, papritur, ndërsa ai priste mishin, shton: – E di ç’ke, më mirë bëj dy kile, sepse thonë, lart e poshtë, se paska për të ndodhur diçka shumë e rëndë në fshatin tonë, kështu që është më mirë të jemi të përgatitur.
Kasapi i jep mishin asaj dhe kur vjen një zonjë tjetër për të blerë një kile mish, i thotë: Më mirë merr dy kile se njerëzit më thonë që do të ndodhë diçka shumë e rëndë, prandaj po përgatiten duke blerë gjëra.
Atëherë plaka i thotë: Po është ashtu, më bëj katër kile, se unë kam shumë gojë për të ushqyer. Dhe merr katër kile. Për të mos e bërë tërkuzë tregimin, po ju them se kasapi për një gjysmë ore e mbaroi mishin dhe shkon e ther një lopë tjetër, e shet edhe atë të gjithën, ndërkohë që vazhdon ta përhapë lajmin.
Dhe vjen një moment, kur të gjithë njerëzit në fshat po prisnin të ndodhte me të vërtetë diçka. U paralizua gjithë veprimtaria e zakonshme dhe aty nga ora dy pasdite, si gjithmonë, shtrëngoi vapa.
Dikush tha: E vini re se ç’vapë po bën sot?
Po në këtë vend gjithnjë bën vapë! (Aq vapë bënte në atë fshat sa muzikantët që i kishin instrumentet të arnuara me mballoma, gjithnjë u binin në hije, se, po të luanin në diell me to, do t’u binin copat sheshit.)
Por ora dy pasdite është koha kur vapa arrin kulmin.
E vërtetë është ajo që thua zotrote, por kurrë nuk ka bërë si sot. Në këtë fshat të shkretë, mu në mes të sheshit të shkretë, ulet një zog dhe lëshon një zë.
Shikoni, është një zog mu në qendër të fshatit. Dhe të gjithë, të habitur, shikojnë zogun.
Zotërinj, po ka bërë vaki shumë herë që ulen zogj në sheshin e fshatit.
Po, po, vërtet, por jo në këtë orë. Dhe, që thua ti, vjen një çast tensioni të tillë për banorët e fshatit, sa të gjithë i mbyt dëshpërimi dhe të gjithë duan të ikin, por nuk e marrin guximin ta bëjnë.
Unë do bëhem burrë! – bërtiti njëri.
– Unë po iki.
Merr gjërat e tij, fëmijët e tij, ato pak bagëti që kishte, i fut në një karrocë dhe përshkon rrugën qendrore ku është mbledhur i tërë fshati i mjerë e po e shikon.
Dhe në atë moment njerëzit thonë: I lumtë që mori guximin, o burra, hajde të ikim edhe ne. Dhe fshati u bë rrëmujë; të gjithë po përfilleshin për t’ia mbathur. Po merrnin gjërat, kafshët, gjithçka.
Dhe njëri nga ata të fundit që braktisën fshatin thotë: Nuk dua që fatkeqësia të futet shtëpinë time, – dhe i vë flakën shtëpisë së tij.
E të gjithë bënë si ai. U vunë flakën shtëpive të tyre. Dhe ia mbathën me një panik të tmerrshëm e të vërtetë, thua se ishte një ikje nga lufta.
Midis të ikurve ishte edhe zonja e moshuar që kishte dhënë lajmin ogurzi.
Atëherë ajo klithi e tha: Çudi, kur unë thashë se diçka shumë e rëndë ka për të ndodhur, të gjithë më thanë se qenkësha e çmendur.
Dita e hënë gdhiu e nxehtë dhe pa shi. Don Aurelio Eskobar, dentist pa diplomë, i mësuar të fillonte punë herët, e hapi studion në orën gjashtë. Nxori nga sirtari i vitrinës një protezë dhëmbësh, të pashkëputur akoma nga stampa prej allçie, dhe vendosi mbi tavolinë një sërë veglash, në radhë nga më e vogla tek më e madhja, si do t’i kishte vendosur një shitës në dyqan. Kishte veshur një këmishë me viza, pa jakë, të mbërthyer me një komçë ngjyrë floriri poshtë gushës, dhe një palë pantallona të mbajtura me bretele elastike. Ishte një burrë i thatë, me trup të tendosur dhe me shikim që rrallë herë pasqyronte situatën, si shikimi i një shurdhi.
Pasi sistemoi veglat, tërhoqi trapanon drejt poltronës dhe u ul për të lustruar protezën. Nuk dukej i përqendruar në atë që bënte, por punonte me ngulm, duke pedaluar me trapano edhe kur nuk nevojitej.
Pas orës tetë bëri një pushim. Nga dritarja vështroi qiellin, dhe pastaj dy laraska që ngroheshin mbi çatinë e shtëpisë përballë. Iu kthye përsëri punës, i sigurt se para dreke do të fillonte prapë shiu. Zëri kumbues i djalit njëmbëdhjetëvjeçar, e nxori nga mendimet.
“Baba.”
“Hë.”
“Ka ardhur kryetari. Do që t’i heqësh një dhemb.”
“I thuaj që nuk jam.”
Po lustronte një dhemb floriri. E largoi nga vetja në largësinë e krahut dhe po e vëzhgonte me sytë gjysmë të mbyllur. I biri u kthye duke bërtitur nga salla e pritjes.
“Thotë që je aty se të ka dëgjuar.”
Dentisti vazhdoi të vështronte dhëmbin. Kur iu duk i përfunduar e vendosi mbi tavolinë dhe i foli të birit:
“Më mirë akoma që më ka dëgjuar.”
Shkeli përsëri pedalin e trapanos. Pastaj nxori një çark nga një kuti kartoni dhe filloi të lustronte pjesën e florinjtë.
“Baba.”
“Hë.”
Nuk e ndryshoi aspak shprehinë e fytyrës
“Thotë se po nuk i hoqe dhëmbin do të të qëllojë me pushkë.”
Pa u ngutur, me një lëvizje tepër të ngadaltë, fiku trapanon dhe e largoi nga poltrona. Pastaj hapi sirtarin e vogël nën tavolinë. Aty mbante të fshehur pistoletën.
“Mirë,” tha. “I thuaj të vijë e të më qëllojë.”
Rrotulloi poltronën nga dera dhe mbështeti dorën mbi sirtarin e hapur. Kryetari u shfaq te pragu i derës. Kishte rruar faqen e majtë, ndërsa te tjetra, e fryrë nga dhimbja, kishte akoma qime pesëditore. Dentisti dalloi në shikimin e tij të fikur vuajtjet e disa netëve pa gjumë. Mbylli sirtarin me majën e gishtave dhe i tha me qetësi:
“Uluni.”
“Mirdita,” tha kryetari.
“’dita,” tha dentisti.
Ndërsa veglat zienin akoma, kryetari mbështeti kokën te mbështetësja e poltronës dhe ndjeu ta lëshonte pak dhimbja. Ajri që po thithte iu duk i akullt. Ishte një studio e varfër: tavolina e vjetër prej druri, trapanoja me pedale, një dollap me kanata qelqi me raftet plot me poçe qeramike. Përballë poltronës një dritare e mbrojtur nga një pritëse ere prej stofe deri në lartësi njeriu. Kur ndjeu se dentisti po i afrohej, kryetari shtrëngoi thembrat në dysheme dhe hapi gojën. Don Aurelio Eskobar ia ktheu fytyrën nga drita. Pasi pa dhëmbin e sëmurë shtypi disa herë me kujdes pjesën e ënjtur të faqes, me dy gishtat e dorës.
“Do e heqim pa anestezi,” i tha.
“Pse?”
“Sepse ke një akçes.”
Kryetari e fiksoi në sy.
“Në rregull,” i tha dhe u mundua t’i buzëqeshte. Dentisti nuk ia ktheu buzëqeshjen. Solli mbi tavolinë tenxheren me veglat e sterilizuara dhe i hoqi nga uji me një pincë të ftohtë, gjithnjë me veprime të ngadalta dhe pa u ngutur. Pastaj afroi me majën e këpucës pështyrësen dhe shkoi te lavamani për të larë duart. Ç’do veprim e bëri pa parë kryetarin, ndërsa kryetari nuk ia hoqi sytë asnjë çast. Ishte njëri nga dhëmbët e pjekurisë së nofullës së poshtme. Dentisti hapi pak këmbët dhe shtrëngoi dhembin me darën e nxehtë. Kryetari mbërtheu duart mbi mbështetëset e poltronës, shkarkoi gjithë forcën tek këmbët duke ndjerë një boshllëk të ftohtë në veshka, por arriti të mbajë frymën. Dentisti bëri një rrotullim të vogël të pulsit dhe me një keqardhje pak të hidhur i tha:
“Ky vlen sa njëzet të vdekur, kolonel.”
Kryetari ndjeu zhurmën e kockës në nofull dhe sytë iu mbushën me lot. Nuk lëshoi asnjë tingull deri sa pa dhembin të dilte. E pa të turbullt mbrapa vellos së lotit. Dhimbja iu bë aq e huaj, sa nuk arriti të kuptonte torturën e pesë netëve të kaluara.
U përkul mbi pështyrësen. Ujë në djersë mezi po mbushej me frymë. Zbërtheu komçën e këmishës dhe kërkoi me gishta shaminë në xhepat e pantallonave. Dentisti i zgjati një garzë të pastër.
“Fshi lotët,” i tha.
Kryetari i fshiu. Po dridhej i tëri. Ndërsa dentisti lante duart në lavaman, vuri re në tavanin e plasaritur një rrjetë merimange me insekte të ngordhur të ngecur në të. Dentisti u kthye duke fshirë duart.
“Ik shtrihu tani,” i tha, “dhe bëj gargarë me ujë me kripë.”
Kryetari u ngrit në këmbë, kërkoi leje dhe me një përshëndetje indiferente prej ushtaraku u drejtua nga dera duke shtriqur këmbët e mpira dhe pa e mbërthyer komçën e jakës së këmishës.
“Dërgomë llogarinë,” tha
“Ty, apo Bashkisë?”
Kryetari nuk e ktheu kokën. Duke mbyllur derën iu përgjigj:
