Në 120 vjet, vetëm 58 gra e kanë fituar çmimin Nobel

Të dhënat e publikuara në faqen e internetit të Fondacionit Nobel flasin qartë. Që kur u krijua çmimi, mbi një shekull më parë, fituesit kanë qenë kryesisht burra të bardhë amerikanë. Përveç grave, shkencëtarët zezakë gjithashtu rrallë shfaqen në listën e fituesve në lëndët shkencore. Disa herë që ata janë shpërblyer, ka qenë në kategori jo-shkencore, si Nobeli për Paqe ose Letërsi.

Cila është arsyeja për këtë pabarazi? A është komiteti Nobel me të vërtetë maskilist, apo është një problem themelor, që ka më pak shkencëtare femra sesa shkencëtarë? Sipas Institutit të Statistikave të UNESCO -s, gratë përfaqësojnë më pak se 30% të shkencëtarëve të përgjithshëm në botë. Shumë pak, por më shumë se 24 shkencëtaret e vlerësuara me 25 Çmime Nobel: Marie Curie ka fituar dy në 120 vjet, 25 herë më pak se kolegët e tyre meshkuj, të cilët kanë fituar mbi 600 medalje. Ekziston një shenjë “pozitive”, nëse mund të themi kështu, përqindja e grave fituese në të gjitha kategoritë po rritet, dhe ka shkuar nga 4.1% në dy dekadat e 1902-1921 në 12.4% në dy dekadat 2002-2021.

Göran Hansson, sekretar i Akademisë Mbretërore Suedeze, tha se “kuotat e kuqe” ose “kuotat e zeza” nuk do të vendosen për të kufizuar pabarazitë gjinore dhe racore. “Është vërtet e trishtueshme që kaq pak gra marrin Çmimin Nobel, por kjo padrejtësi është një pasqyrim i shoqërisë në të cilën jetojmë. Kemi akoma shumë punë për të bërë”, thotë ai.

Është e vërtetë që në një botë pa diskriminim ne as që duhet të pyesim veten se sa gra apo sa njerëz me ngjyrë kanë marrë një çmim të caktuar. Por ajo botë është ende një utopi, dhe kjo demonstrohet nga fakti se fitorja e katër shkencëtareve femra në vetëm një vit në 2009 habit shumë më tepër sesa dhjetëra medalje të marra çdo vit nga burrat e bardhë. Shtrohet një pyetje: në 120 vjet vetëm 58 gra kanë qenë vërtet të denja për një Çmim Nobel?./KultPlus.com

Card, Angrist dhe Imbens marrin çmimin Nobel në Ekonomi

Çmimi Nobel në Ekonomi iu dha sot tre specialistëve në ekonominë eksperimentale.

Ata janë kanadezi David Card, amerikano-izraelit Joshua Angrist dhe amerikano-holandezi, Guido Imbens.

”Treshja solli ide të reja në tregun e punës dhe tregoi se çfarë përfundimesh mund të nxirren nga eksperimentet natyrore në lidhje me shkaqet dhe pasojat”, tha juria e çmimit Nobel.

“Ata u vlerësuan edhe për kontributet e tyre empirike në ekonomi dhe për kontributet e tyre metodologjike në analizën e marrëdhënieve rastësore”, theksoi ajo./atsh/KultPlus.com

Abdulrazak Gurnah shpallet laureat i Çmimit Nobel në Letërsi

Çmimi Nobel në Letërsi për 2021 i jepet romancierit Abdulrazak Gurnah, i lindur në Zanzibar dhe aktiv në Angli, “për depërtimin e tij të pakompromis dhe të dhembshur në efektet e kolonializmit dhe fatin e refugjatit në gjirin midis kulturave dhe kontinenteve”, transmeton KutlPlus.

Abdulrazak Gurnah lindi në 1948 dhe u rrit në ishullin Zanzibar në Oqeanin Indian, por mbërriti në Angli si refugjat në fund të viteve 1960. Pas çlirimit paqësor nga sundimi kolonial britanik në dhjetor 1963 Zanzibar kaloi një revolucion i cili, nën regjimin e Presidentit Abeid Karume, çoi në shtypje dhe persekutim të qytetarëve me origjinë arabe; ndodhën masakrat. Gurnah i përkiste grupit etnik të viktimizuar dhe pas mbarimit të shkollës u detyrua të linte familjen e tij dhe të largohej nga vendi, atëherë Republika e sapoformuar e Tanzanisë. Ai ishte tetëmbëdhjetë vjeç. Deri në vitin 1984 nuk ishte e mundur që ai të kthehej në Zanzibar, duke e lejuar atë të shihte babanë e vetëm pak pars vdekjes. Gurnah deri në pensionimin e tij ka qenë Profesor i Letërsive Angleze dhe Postkoloniale në Universitetin e Kent në Canterbury, duke u përqëndruar kryesisht në shkrimtarë të tillë si Ëole Soyinka, Ngũgĩ ëa Thiong’o dhe Salman Rushdie.

Gurnah ka botuar dhjetë romane dhe një numër tregimesh të shkurtra. Tema e përçarjes së refugjatit shtrihet gjatë gjithë punës së tij. Ai filloi të shkruante si një 21-vjeçar në mërgim anglez, dhe megjithëse suahilishtja ishte gjuha e tij e parë, anglishtja u bë mjeti i tij letrar. Ai ka thënë se në Zanzibar, qasja e tij në letërsi në suahilisht ishte praktikisht zero dhe shkrimet e tij më të hershme nuk mund të llogariteshin rreptësisht si letërsi. Poezia arabe dhe persiane, veçanërisht ‘Netët arabe’, ishin një burim i hershëm dhe domethënës për të, ashtu siç ishin edhe suret e Kuranit. Por tradita në gjuhën angleze, nga Shekspiri tek V. S. Naipaul, do të shënonte veçanërisht punën e tij. Thënë kështu, duhet theksuar se ai ndërpret me vetëdije konvencionin, duke ngritur perspektivën koloniale për të nxjerrë në pah atë të popullatave autoktone. Kështu, romani i tij “Shkretëtira” (2005) për një lidhje dashurie bëhet një kontradiktë e hapur me atë që ai e ka quajtur “romanca perandorake”, ku një hero konvencionalisht evropian kthehet në shtëpi nga arratisjet romantike jashtë vendit, mbi të cilat historia arrin në pashmangshmërinë e saj, tragjike zgjidhjen. Në Gurnah, përralla vazhdon në tokën afrikane dhe kurrë nuk përfundon.

Shkrimi i Gurnah është nga koha e tij në mërgim, por ka të bëjë me marrëdhënien e tij me vendin që kishte lënë, që do të thotë se kujtesa është e një rëndësie jetike për gjenezën e veprës së tij. Romani i tij debutues, “Kujtimi i Nisjes”, nga viti 1987, ka të bëjë me një kryengritje të dështuar dhe na mban në kontinentin Afrikan. Protagonisti i ri i talentuar përpiqet të shkëputet nga dëmtimi shoqëror i bregdetit, duke shpresuar se do të merret nën krahët e një xhaxhai të begatë në Nairobi. Përkundrazi, ai poshtërohet dhe kthehet në familjen e tij të thyer, babai alkoolik dhe i dhunshëm dhe një motër e detyruar të prostituojë.

Gurnah shpesh lejon që narracionet e tij të ndërtuara me kujdes të çojnë në një pasqyrë të fituar me vështirësi. Një shembull i mirë është romani i tretë, “Dottie” (1990), një portret i një gruaje zezake me prejardhje emigrante që rritet në kushte të vështira në Anglinë e viteve 1950, të ngarkuar me racë, dhe për shkak të heshtjes së nënës së saj që nuk ka lidhje me historinë e saj familjare. Në të njëjtën kohë, ajo ndihet pa rrënjë në Angli, vendi ku lindi dhe u rrit. Protagonistja e romanit përpiqet të krijojë hapësirën dhe identitetin e saj përmes librave dhe tregimeve; leximi i jep asaj një shans për të rindërtuar veten. Emrat dhe ndryshimet e emrave luajnë një rol qendror në një roman që tregon dhembshurinë e thellë dhe aftësinë psikologjike të Gurnah, plotësisht pa sentimentalizëm.

Në trajtimin e përvojës së refugjatëve nga Gurnah, fokusi është në identitetin dhe imazhin e vetes, dukshëm jo më pak në “Admirimi i Heshtjes” (1996) dhe “By the Sea” (2001). Në të dy këta romane të personit të parë heshtja paraqitet si strategji e refugjatit për të mbrojtur identitetin e tij nga racizmi dhe paragjykimet, por edhe si një mjet për të shmangur një përplasje midis së shkuarës dhe së tashmes, duke prodhuar zhgënjim dhe vetë-mashtrim katastrofik.

Përkushtimi i Gurnahut ndaj së vërtetës dhe neveria e tij ndaj thjeshtësimit janë goditëse. Kjo mund ta bëjë atë të zymtë dhe pa kompromis, në të njëjtën kohë kur ai ndjek fatet e individëve me dhembshuri të madhe dhe angazhim të paepur. Romanet e tij tërhiqen nga përshkrimet stereotipike dhe na hapin shikimin drejt një Afrike Lindore të larmishme kulturore, të panjohur për shumë në pjesë të tjera të botës. Në universin letrar të Gurnah, gjithçka po ndryshon – kujtimet, emrat, identitetet. Kjo ndoshta sepse projekti i tij nuk mund të arrijë përfundimin në asnjë kuptim përfundimtar. Një eksplorim i pafund i nxitur nga pasioni intelektual është i pranishëm në të gjithë librat e tij, dhe po aq i spikatur tani, në ‘Afterlives’ (2020), si kur filloi të shkruante si një refugjat 21-vjeçar./KultPlus.com

Laureatët e çmimit “Nobel”

Një nga çmimet më prestigjiozë, që një person mund të marrë në rrugëtimin e jetës, është çmimi “Nobel”. Kur flasim për laureatët e “Nobelit”, mendojmë rëndom për njerëzit më të vlerësuar në fushat e tyre përkatëse. Zakonisht, kjo përkthehet në individë që kanë pasur arsimin më gjithpërfshirës. Gjithsesi, disa prej këtyre laureatëve në të vërtetë e braktisën shkollën e mesme.

Zhozef Brodski (Joseph Brodsky)

Një nga poetët më të famshëm në botë, Zhozef Brodski lindi më 24 maj 1940, në Leningrad. Ai e braktisi shkollën që në moshën 15-vjeçare, duke kryer punë të ndryshme. Pikërisht gjatë kësaj kohe, ai mësoi autodidakt gjuhën polake dhe angleze dhe filloi të shkruante poezi. Po ashtu, njëfarë kohe studioi me poeten ruse Anna Akhmatova para se të dëbohej nga Bashkimi Sovjetik në 1972. Brodski u zhvendos në Shtetet e Bashkuara, ku shkroi nëntë vëllime me poezi. Punoi si profesor në universitetin e “Columbia”-s, si dhe në Kolegjin “Mount Holyoke”. Në vitin 1987 mori çmimin “Nobel” për Letërsi. Vazhdoi të bashkëpunonte me Projektin Amerikan Poezi & Letërsi me Andrew Carroll. Vdiq më 28 janar 1996 nga ataku në zemër.

Albert Ajnshtajni (Albert Einstein)

Albert Ajnshtajni lindi në 14 mars 1879, në Gjermani. Edhe pse ishte student mesatar, tregoi interes të madh për shkencën dhe matematikën. Kur mbushi të 15-at, Ajnshtajni vendosi të braktiste shkollën. Për të kompensuar arsimin e humbur, ndoqi një shkollë në Zvicër për të marrë nivelet-A para se të vijonte studimet në Zyrih. Pasi u transferua në Bern, Ajnshtajni filloi të punonte në Zyrën e Patentave, ndërsa në kohën e lirë merrej me fizikën teorike. Me kalimin e kohës, Ajnshtajni botoi punime të shumta të rëndësishme shkencore, përfshirë edhe me teorinë speciale të relativitetit dhe teorinë e përgjithshme të relativitetit. Në vitin 1921 u laureua me çmimin “Nobel” në Fizikë. Për shkak të çështjeve politike në Gjermaninë naziste Ajnshtajni u zhvendos në Shtetet e Bashkuara, ku vitet e fundit i kaloi i vetmuar në Prinston. Vdiq në 1955.

Artur Henderson (Arthur Henderson)

Artur Henderson lindi më 13 shtator 1863, në Glasgow, Skoci. Kur i vdiq i ati, u detyrua të braktiste shkollën për shkak të varfërisë. Pas rimartesës së nënës, Henderson iu rkthye shkollës për tre vjet, për ta braktisur sërish. Njohuritë i mblodhi në fonderinë ku punonte dhe nga gazetat. U bashkua me Unionin “Ironfounders” kur ishte vetëm 18-vjeç dhe, brenda një kohe të shkurtër, u zgjodh sekretar i degës së Newcastle. Karrierën politike në Britani e filloi në vitin 1892. Henderson themeloi Partinë Laburiste në 1906 dhe sekretar i saj për 23-vjet. Në 1929 u emërua Sekretar i Jashtëm, kurse në 1934 fitoi çmimin “Nobel” për Paqe.

Albert Kamy (Albert Camus)

Albert Kamy lindi më 7 nëntor 1913, në Algjeri. Një vit më pas, i ati iu vra në Luftën e Parë Botërore, si rrjedhojë familja u zhvendos të jetonte me gjyshen nga nëna dhe dajën e paralizuar në një apartament me dy dhoma. Krijimtaria e Kamysë pasqyron vdekshmërinë e brishtë njerëzore, si dhe bukurinë e përjetshme të natyrës. Fitoi bursë në një kolegj prestigjioz, por iu desh ta braktiste për shkak të tuberkulozit. Megjithatë, pasi u zhvednos e mbajti vetë veten, derisa frekuentoi Universitetin e Algjerit për filozofi. Kamyja shfaqi një dashuri të thellë për teatrin edhe pse dramat e tij janë pjesa më e nënvlerësuar e krijimtarisë letrare. Punoi si gazetar në Francë dhe fitoi reputacionin e një prej figurave kryesore letrare. Kamy mori çmimin “Nobel” në Letërsi në moshën 44-vjeçare në 1957. Fatkeqësisht, vdiq në një aksident automobilistik më pak se tre vjet më vonë.

Leon Zhuho (Leon Jouhaux)

Leon Zhuho lindi më 1 korrik 1879, në Paris. I ati punonte në një fabrikë shkrepëseje, por të ardhurat u prenë për shkak të një greve, çka bëri që Leon të hiqej nga shkolla. U transferua në një institucion tjetër për një vit, para se të largohej përsëri për të mbajtur familjen. Zhuho filloi punë në fabrikën e shkrepsave, më pas u bashkua me ushtrinë. Mirëpo, u thirr përsëri për të punuar në fabrikë, sepse i ati u verbua ngaqë punonte me fosfor të bardhë. Mori pjesë në grevën e tij të parë dhe u pushua nga puna, për t’u ripunësuar më vonë. U bë Sekretari i Përgjithshëm i Sindikatës së lokalitetit të tij, CGT dhe mbajti fjalime në shumë vende, duke nxitur sindikatat e punës të bashkohen në çështjen e paqes. Më pas, u emërua Nënkryetar i Konfederatës Ndërkombëtare të Sindikatave të Lira. Në 1949, u emërua President i Lëvizjes Evropiane. Megjithëse, u arrestua në dhjetor 1941 kur ra Franca, Zhuho u çlirua 25 muaj më vonë. Në 1951, u nderua me çmimin “Nobel” për Paqe.

Hose Saramago (Jose Saramago)

Hose Saramago lindi në vitin 1922 në një qytet të vogël në Portugali. Pavarësisht nga ecuria e shkëlqyer akademike, Saramagos iu desh të braktiste shkollën për shkaqe financiare. Filloi të punonte si përkthyes dhe gazetar për “Diario de Noticias”. Së pari, mori vlerësime letrare në mesin e të pesëdhjetave me botimin e romanit: “Baltasar dhe Blimunda”. U bashkua me Partinë Komuniste në 1969 dhe doli haptazi ateist. Saramago nuk besonte në emrat e përveçëm, kështu që veprat dallohen, sepse shumica e personazheve të tij nuk kanë emra. Mori çmimin “Nobel” për Letërsi në 1988.

Heri Martinson (Harry Martinson)

heri Edmund Martinson lindi në 1904 në Jamshog, Suedi. Prindërit i vdiqën kur ishte ende i ri, duke e lënë jetim. Kur mbushi 16-vjeç, u largua nga institucioni ku u rrit dhe shkoi në det. Gjashtë vjet i kaloi në bordin e anijeve të shumta, duke punuar në vende të huaja. Martinson e përdori këtë përvojë dhe të gjitha takimet që pati si frymëzim për veprat e tij. Temat e veprave të tij përfshijnë përvojat gjatë një fëmijërie të ashpër. Punimet pasqyrojnë dashurinë dhe shqetësimin për natyrën, si dhe interesin e tij për shkencën. Martinsonit u lnderua me çmimin “Nobel” në Letërsi së bashku me Eyvind Johnson në 1974.

Xhorxh Bernard Shou (George Bernard Shaw)

Bernard Shou lindi më 26 korrik 1856, në Dublin. Arsimimin e hershëm e mori nga xhaxhai klerik, para se të frekuentonte shkolla të ndryshme lokale. Sidoqoftë, për shkak të mospëlqimit për trajnimin e organizuar, Shou e la shkollën dhe filloi të punonte që në në moshën 15-vjeçare. Në vitin 1876 u zhvendos në Londër dhe ndoqi karrierën në të shkruar. Për një dekadë, u rrek të shiste ndonjë nga veprat e veta dhe iu desh të jetonte me nënën dhe motrën. Më vonë, u tërhoq pas socializmit dhe u bashkua me Shoqërinë “Fabian”. Punimet e tij të hershme u përqëndruan në problemet sociale dhe fituan popullaritet për shkak të lehtësisë komike. Shou u vlerësua me çmimin “Nobel” në Letërsi në 1925. Trembëdhjetë vjet më vonë, e nderuan me çmimin e Akademisë për Skenarin më të Mirë të Adaptuar për adaptimin filmik të veprës së tij “Pygmalion”.

Herbert C. Braun (Herbert C. Brown)

Herbert Braun lindi më 22 maj 1912, në Londër. Dy vjet më vonë, familja e tij u transferua në Shtetet e Bashkuara. Shkëlqeu në shkollë, por u detyrua ta braktiste atë pas vdekjes së të atit. Sidoqoftë, pasi e kuptoi që biznesi nuk ishte për të, Braun iu rikthye shkollës, në kolegj, ku ndoqi kiminë. Për fat të keq, kolegji u mbyll. Iu bashkua një kolegji tjetër para se të transferohej në Universitetin e Çikagos. Në 1938 mori doktoratën. Braun vazhdoi të asistonte kërkimin në materin alma, ku, së bashku me një instruktor tjetër, ai qe në gjendje të sintetizonte uraniumin e avullueshëm borohidrid (IV) si dhe shumë zbulime të tjera novatore. Vazhdoi të jepte mësim në universitete të ndryshme, u bë anëtar nderi i Akademisë Ndërkombëtare të Shkencave. U laureua me çmimin “Nobel” në Kimi në 1979, së bashku me George Wittig. Vdiq më 2004 nga një atak zemre.

Uilljam Folkner (William Faulkner)

Uilljam Folkner lindi në 25 Shtator 1897, në Misisipi dhe ndoqi një edukim të vërtetë jugor me prindër të shtresës së mesme. E braktisi shkollën e mesme, por iu përkushtua leximit dhe studimit, së pari audodidakt dhe mandej nën kujdesin e një miku të familjes. Në 1918, Folkner u bashkua me ushtrinë britanike, për t’u kthyer në shtëpi vetëm disa muaj më vonë. U regjistrua në disa kurse universitare, ndërsa botonte poezi në gazetat e kampusit. Vazhdoi të botonte romane të shumta dhe iu përkushtua gati në izolim, të shkruarit. Folkner ishte një nga shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit të 20-të, punimet e tij eksploruan çështje themelore që konsiderohen të dhunshme nga disa kritikë. U nderua me çmimin “Nobel” për Letërsi në vitin 1949. / Konica.al / KultPlus.com

Nobelisti që pohoi se Jezusi ishte dashnori i Maria Magdalenës

Shkrimtari portugez dhe laureat i çmimit “Nobel”, Hoze Saramago, mbetet ndër shkrimtarët më të shquar të shekullit XX.

Saramago, nuk reshti kurrë, gjatë gjithë punës së tij, të rishqyrtonte sipas mënyrës së vet, historinë e Portugalisë. Lindur në 1922, ky shkrimtar i vonë (i kishte kaluar të pesëdhjetat, kur përjetoi sukseset e para të mëdha), i përket letërsisë së lindur nga “Revolucioni i Karafilave”, që përfundoi, në 1974, i regjimit salazarist. “Ringritur nga toka”, të cilën e botoi në vitin 1980, e merr frymëzimin nga mistika e “ëndrrës së bukur të prillit”. Në roman, shkrimtari rrëfen mjerimin e fshatarëve pa tokë, të punësuar si punëtorë me mëditje në prona të mëdha. 

Nuk duhet harruar origjina e Saramagos, bir fshatarësh të varfër, ai është autodidakt, diploma e vetme e të cilit, është ajo e bravandreqësit, zanat që e praktikoi për tri vjet, para se të bëhej gazetar. Për vite të tëra, bëri fushatë në fshehtësi, për Partinë Komuniste. Herë pas here, botoi disa libra, romane, një përmbledhje poezish. Asgjë shumë e rëndësishme. Duheshin pritur vitet 1980, që të merrte famë me “Zoti pinguin” dhe, mbi të gjitha, “Viti i vdekjes së Rikardo Reisit”. Në këtë roman, Saramago ringjall figurën mitike të Fernando Pesoas.

@Rita Barros/Getty Images

Kritikët vlerësojnë njohuritë, artin e rrëfimit dhe fantazinë e shkrimtarit. Veçse, do jetë skandali ai që prek publikun e gjerë. Në vitin 1991, “Ungjilli sipas Jezu Krishtit”, ikonthyesi i autorit, u kritikua nga “L’Osservatore Romano”, organ zyrtar shtypi i Vatikanit, i cili e gjykonte “vizionin e tij në thelb antifetar”. Shkrimtari i lexon Ungjijtë në mënyrën e tij dhe pohon se Jezui ishte dashnori i Mari Magdalenës. Gjithashtu, ai e paraqet Jezusin si lodrën e një Perëndie, që, i irrituar sepse sundon vetëm mbi popullin hebre, dëshiron të shtrihet në të gjithë botën. Polemika u bë një çështje shtetërore. Sipas një ministri portugez, shkrimtari sulmoi “trashëgiminë fetare kombëtare”. Pas këtij skandali, Saramago u largua nga vendi dhe u vendos në ishullin Lanzarote, në arkipelagun spanjoll të Kanaries.

Nëse ai tronditi katolikët e Portugalisë dhe Spanjës, poshtërimi volterian i portugezëve ishte për shijen e jurisë “Nobel”. Hoze Saramago mori në vitin 1998, çmimin prestigjioz, Akademia Suedeze, sqaronte në shkrimet e tij, se vepra e shkrimtarit “bëri të prekshëm një realitet të largët, falë parabolave imagjinare, dhembshurisë dhe ironisë”. Kur mësoi se mori Nobelin, shkrimtari qesëndisi: “Është njëlloj si “Miss Portugalia”, vitin tjetër do ta kemi harruar”.

Për vite me radhë, ky lexues i apasionuar i Montenjit, Servantesit dhe Kafkës, ushqente rregullisht një blog, në të cilin nuk i përtypte kurrë fjalët. Mbrojtës i çështjes palestineze, ai denonconte vazhdimisht politikën e Izraelit në territoret e okupuara. Madje, Saramago nuk hezitoi të sfidonte as ish-kreun e qeverisë italiane, Silvio Berlusconi, duke e quajtur atë “një kriminel”. Saramago blogeri, shprehte përmes internetit misionin që ai mendonte se ishte ai i shkrimtarit: të bënte një fjalim për gjendjen e botës.
Si ateist pati probleme me qeverinë portugeze, që refuzoi ta paraqiste “Unigjillin sipas Jezu Krishtit” në Çmimin Letrar Europian. I parespektuar ndaj autoriteteve dhe thellësisht i mbushur me humanizëm, Saramago krijoi një prozë unike, të krijuar me një lloj dialogu të vazhdueshëm të brendshëm, në të cilin nuk kanë vend pengesat më të ngurta të shenjave të pikësimit.

Ishte falë një presjeje, që Hoze Saramago u bë shkrimtar i madh. Në fillim të viteve 1980, kur ishte mbi të pesëdhjetat, ndërsa shkruante një roman për fshatarët e Alentejos (Portugali), rajonin e origjinës, arriti të gjente stilin e tij.

“Po shkruaja një roman si të tjerët. Papritmas, në faqen 24 ose 25, pa e pasur mendjen, pa menduar, pa marrë një vendim, fillova të shkruaj me atë që është bërë mënyra ime e të rrëfyerit personal, kjo shkrirje e stilit të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë, pikësimi u reduktua në pikë dhe në presje. Besoj se ky stil nuk do të kishte lindur, nëse libri nuk do kishte filluar nga diçka që e kisha dëgjuar më parë. Duhej të gjenim një ton, një mënyrë për të transkriptuar ritmin, muzikën e fjalës që themi, jo atë që shkruajmë. Më pas, rimora njëzet faqet e para për t’i rishkruar”.

Çelësi i stilit të këtij ish-bravandreqësi janë dialogët, që ndërthuren në një prozë kompakte. Ata prezantohen nga një presje, e ndjekur nga një shkronjë e madhe që tregon ndryshimin e folësve. Ka shkruar vepra të ndryshme, ndër të cilat “Le të ulërijmë”, “Tjetri si unë”, “Kaini” etj. Ligjërimi në veprat e Saramagos, rrjedh vazhdimisht në një masë harmonike fjalësh që marrin, faqe pas faqeje, strukturën konkrete të një ndërtese kryelartë dhe ndoshta, vështirësisht të pranueshme. Shkrimtari portugez vdiq në moshën 87-vjeçare. /Konica.al / KultPlus.com

Vendi ku ndahen çmimet Nobel, kthehet në qendër vaksinimi

Këshilli i Bashkisë së Stokholmit në Seudi, vendi që pret ceremoni të mëdha, përfshirë dhe ato të ndarjes së çmimeve Nobel, është transformuar.

Gjatë pandemisë ka marrë një rol të ri, duke u kthyer në një qendër vaksinimi. Charlotta Zacharias është doktoreshë dhe po ndihmon në organizim.

“Jemi shumë me fat që kemi këtë vend për të kryer vaksinimin, është hapësirë e madhe dhe mund të vijnë shumë njerëz. Kjo është historike”, thotë ajo.

Ndër të parët që po vaksinohen janë vetë stafi mjekësor. Një prej tyre e përshkruan vaksinimin në atë ndërtesë si një emocion të veçantë.

“Të vaksinohesh në City Hall ishte shumë e bukur, me tavanet e larta, e ajrosur dhe e këndshme. Kurrë nuk kam qenë këtu,” tha Anneli Ljungqvist. / KultPlus.com

“Nëse ka një libër që dëshironi të lexoni, por nuk është shkruar ende, atëherë duhet ta shkruani atë”

Toni Morrison është një nga tregimtarët më të fuqishëm dhe më të dalluar të kohës sonë, shkruan KultPlus.

Ajo u bë gruaja e parë afrikano-amerikane që iu dha Çmimi Nobel kur mori Çmimin e Letërsisë në 1993.

Punimet e Morrison shpesh përshkruajnë rrethana të vështira dhe anën e errët të njerëzimit, por gjithsesi përcjellin integritet dhe shpengim. Mënyra se si ajo zbulon historitë e jetës individuale përcjell depërtim, kuptim dhe ndjeshmëri për personazhet e saj.

Një nga thëniet e famshme të saj është: “Nëse ka një libër që dëshironi të lexoni, por nuk është shkruar ende, atëherë duhet ta shkruani”./KultPlus.com

Kristoffer Leandoer: Pse i duhej Shqipërisë çmimi ‘Nobel’ i Kadaresë

   

Kristoffer Leandoer, është shkrimtar suedez. Në Tiranë, ai njihet si burri i ambasadores suedeze. Në nëntor 2018, Leandoer u zgjodh anëtar i jashtëm i Komitetit Nobel për Letërsinë, pranë Akademisë Suedeze.

Një vit më pas, ai u dorëhoq nga Akademia. Në këtë intervistë ekskluzive për dritare.net, ai tregon arsyet. Tregon gjithashtu, çfarë humbi Shqipëria nga mungesa e një Nobeli për Kadarenë.

Si ishte të punoje me çmimin Nobel, si anëtar i jashtëm i akademisë?

Kristoffer Leandoer: Çmimi Nobel ka qenë një ngjarje e madhe e jetës sime, si Krishtlindjet apo Kupa e Botës në futboll. Ishte e parezistueshme për të parë se si funksiononte, duke pranuar postin si anëtar i jashtëm i Komitetit të Çmimit Nobel (jo vetë Akademia!) Në fillim, ishte emocionuese, duke lexuar literaturën më të mirë nga e gjithë bota, por shpejt zbulova se ne kishim shumë pak fuqi reale mbi procesin e përzgjedhjes së fituesve të Çmimeve Nobel, pasi ne u caktuam vetëm për dy vjet, dhe procesi i përzgjedhjes së shkrimtarëve nga e ashtuquajtura “listë e gjatë” dhe fitimi i mbështetjes për ta, së pari në komision dhe më pas në pjesën tjetër të akademisë, zakonisht duhen disa vjet. Pra, në realitet, ne anëtarët e jashtëm nuk kishim aq shumë fuqi. Ne zbuluam se tashmë ishte përgatitur e ashtuquajtura “listë e shkurtër” dhe se çdo përpjekje për të shtuar emra të rinj në atë listë u prit me mosmiratim.

Ne kemi mësuar se dorëheqja juaj erdhi sepse Çmimin Nobel e fitoi Peter Handke, është e vërtetë? Për ketë dhatë dorëheqjen?

Kristoffer Leandoer: Thjesht nuk mund të qëndroja. Kur Akademia refuzoi të njohë realitetin e ndjenjave të një populli të tërë, ishte e pamundur që unë të qëndroja. Ky nuk ishte një vendim i lehtë. Peter Handke kishte një ndikim i madh tek unë në fund të viteve tetëdhjetë, dhe unë ende e dua punën e tij nga vitet gjashtëdhjetë, shtatëdhjetë dhe tetëdhjetë. Të jem mjaft i sinqertë, unë nuk kisha menduar për të për një kohë të gjatë dhe u befasova shumë kur pashë emrin e tij në “listën e shkurtër” për çmimin Nobel nga viti i kaluar. Ishte e vështirë të merrej seriozisht, pasi ai kishte thënë disa gjëra shumë të çuditshme në vitet e fundit. Unë e kuptova që detyra ime si anëtar i jashtëm i komitetit ishte të ndihmoja Akademinë për të rivendosur Çmimin Nobel në sytë e botës dhe për të gjetur një rrugë përpara për të integruar një qasje më moderne dhe të rëndësishme. Për mendimin tim, kjo nënkuptonte dy gjëra: 1) përmirësimi i ekuilibrit gjinor – 100 fitues meshkuj, 14 femra – 2) duke e bërë Çmimin Nobel më pak eurocentrik, më përfaqësues të një bote globale duke prezantuar gjuhë dhe kultura që nuk ishin shpërblyer akoma . Si një burrë që shkruante në gjermanisht, Handke nuk plotësoi asnjë kualifikim. Synimet e mia për çmimin Nobel ishin krejtësisht të ndryshme. Pra, a mendoj se Peter Handke ka shkruar libra të denjë për çmimin Nobel? Unë e mendoj, absolutisht. Por kështu kanë bërë edhe shumë të tjerë. A mendoj se ishte një vendim i mirë për ta shpërblyer atë, vitin e kaluar? Padyshim që jo, do të doja t’i kishin dhënë çmimin në vitet tetëdhjetë.

Unë dhashë dorëheqjen sepse nuk mund të ndikoja në çmimin Nobel në mënyrën që doja. Çmimi për Handke e bëri këtë shumë të qartë. Më vuri në një pozitë të papajtueshme dhe false. Nuk mund të qëndroja prapa asaj sesi Akademia zgjodhi të mbrojë çmimin për Handke, pretendimin e tyre se letërsia është diçka e veçantë nga pjesa tjetër e botës. Kjo thjesht nuk është e drejtë. Literatura shkruhet dhe lexohet nga njerëz të gjallë në botën e gjallë, ku njerëzit vuajnë dhe marrin vendime të gabuara dhe sillen në mënyrë frikacake. Mënyra se si çmimi për Handke u motivua dhe u mbrojt, nuk me lejonte mua te mund të qëndroja pas tij, pas atij argumentimi. Unë gjithashtu isha i turpëruar për shkaktimin e tronditjes dhe lëndimit nga ana e akademisë për këtë pjesë të botës.

Sidoqoftë, Peter Handke fitoi Nobelin. Si gjykoni ju; A mund ta injorojmë faktin se ai ishte një mbështetës i një prej regjimeve më të ashpra në Evropë, regjimit të Millosheviçit?

Kristoffer Leandoer: Jo nuk mund ta injorojmë këtë. Në deklaratën e saj të parë, Akademia Suedeze u përpoq të bënte pikërisht atë, për të thënë se ishte një çmim thjesht letrar. Kjo nuk është një këndvështrim i qëndrueshëm, pasi që Handke vetë i ka bërë pikëpamjet e tij pjesë e produksionit të tij letrar, dhe vepra e tij ka të bëjë shumë me lidhjen e tij me botën e jashtme. Ata do të duhet ta mbronin çmimin ndryshe, duke pretenduar se nuk është një çmim për sjellje të mirë ose epërsi morale, por për përpjekje të sinqertë për të portretizuar gjendjen njerëzore në të gjithë bukurinë dhe shëmtinë e saj. Unë kam përkthyer shkrimtarin dhe antisemitin francez Louis-Ferdinand Céline dhe mendoj se ne mund ta mbrojmë shumë mirë letërsinë pa ndarë mendimet që ajo shpreh. Kjo është pjesë e magjisë – letërsia ju jep një shans për të parë me sytë e tjetrit, për të përjetuar pikëpamje që ju duken të tmerrshme. Të kuptuarit e tjetrit është një pikë e mirë fillestare – por nuk ju lejohet të gënjeni për këtë, nuk ju lejohet të fshihni shëmtinë. Mund të thuhet se Handke përshkruan luftën e një personi me konflikte të brendshme, një luftë për pajtimin me njerëzimin. Do të ishte e vështirë të shpjegohet rëndësia e kësaj në një mënyrë që mund të jetë e pranueshme për familjet e viktimave, por është mënyra e vetme e mundshme për të mbrojtur vendimin e vitit të kaluar. Akademia zgjodhi të minimizonte këto komplikime, mendoj se ishte e panevojshme dhe e pandjeshme për të bërë atë zgjedhje vitin e kaluar, ka kaq shumë kandidatë të denjë që 1) nuk e kanë mbështetur Millosheviqin, 2) nuk do të ofendonin viktimat e gjenocidit, 3) do të përmirësonin ekuilibrin gjinor, 4) shpërblenin një gjuhë që nuk i janë dhënë aq çmime sa gjuha gjermane.

A mund të na tregoni më shumë për punën që bënit? Si bëhej përzgjedhja e fituesve, cilat janë fazat për të ardhur te fituesi?

Kristoffer Leandoer: Procesi zgjat gati një vit. Kandidatët duhet të nominohen së pari. Çdo vit një numri institucionesh – qendra PEN, akademi, ish fitues të Çmimit Nobel – u kërkohet të nominojnë kandidatët e tyre, duke rezultuar në një listë me 100-200 emra. Pastaj fillon procesi i gjatë i zgjedhjes së rreth njëzet emrave, e ashtuquajtura “listë e mesme”,. Leximi dhe diskutimi. Me një listë kaq të gjatë, është e qartë se koha është shumë e shkurtër dhe diskutimet priren të jenë përmbledhëse. Shumë emra janë të njohur, disa nuk janë. Kam lexuar sa më shumë që të mundem dhe thjesht duhej të supozoja se kolegët e mi bënë të njëjtën gjë. Pastaj “lista e mesme” shkurtohet në “listë të shkurtër”, gjashtë emra – dhe këtu është lufta e vërtetë, këtu zhvillohet diskutimi i vështirë – por sinqerisht, unë mendoj se diskutimet janë shumë të shkurtra dhe vendimet gjithashtu shumë i nxituar. Fituesi duhet të vijë nga “lista e shkurtër”, dhe gjithashtu duhet të ketë qenë atje të paktën një herë më parë, kështu që në realitet, nuk mund të dilni me një emër të ri dhe të shpresoni ta shpërbleni atë në të ardhmen e afërt. Ju duhet të mendoni afatgjatë. Pastaj bëhet zgjedhja përfundimtare e një kandidati dhe paraqitet që e gjithë akademia ta pranojë ose refuzojë.

Rudina Xhunga, ka intervistuar disa fitues të Nobelit, njëra prej tyre Doris Lessing i tha asaj: “Do të doja ta kisha marrë kur ta shijoja. Tani të tjerët po festojnë për mua. Unë nuk mund të festoj. “A jepen më shumë çmime për karrierën sesa punën dhe nganjëherë, çmimi jepet shumë vonë?

Kristoffer Leandoer: Shpesh, po. Në mënyrë ideale, duhet t’i jepet një vepre që është akoma një forcë e gjallë dhe aktive në botë, dhe nganjëherë kjo ndodh. Çmimi në 2015 për shkrimtaren Bjelloruse Svetlana Aleksijevitj, e cila tani e mbron atë nga agresionet e policisë së shtetit Bjellorus, është provë e rëndësisë së mundshme të Çmimit Nobel. Dhe çmimi për shkrimtaren polake Olga Tokarczuk vitin e kaluar, në të cilën unë gjithashtu mora pjesë, iu dha një shkrimtari të mrekullueshëm akoma shumë aktiv, në mes të karrierës së saj.

A ka shumë debate brenda akademisë, për çmimet?

Kristoffer Leandoer: Mendoj se Akademia duhet të debatojë më shumë. Me shume.


Në Shqipëri të gjithë jemi duke pritur Nobelin e Kadaresë për vite me radhë. Na duket e çuditshme që ai nuk e ka marrë akoma. A e njihni shkrimtarin tonë të madh, Ismail Kadare? Çfarë ju pëlqen tek ai?

Kristoffer Leandoer: Unë e njoh punën e tij dhe mendoj se ai është shkrimtari i një numri kryeveprash absolute, si Kronika në Gurë, Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur ose Pallati i Ëndrrave. Ai duhet të ishte dhënë çmimi në fillim të viteve nëntëdhjetë, që do të kishte shërbyer gjithashtu si një inkurajim për popullin shqiptar në rrugën e tij larg komunizmit.

A keni një shkrimtar të preferuar? Pse?

Kristoffer Leandoer: Unë kam një numër shkrimtarësh të preferuar. Shkrimtarja suedeze Selma Lagerlöf është një nga të preferuarat e mia absolute. Svetlana Aleksijevitj është një tjetër. Nëse do të jetonte akoma, unë do të doja të shihja shkrimtaren e trillimeve shkencore Ursula K Le Guin të vlerësuar me Çmimin Nobel.

Tani jetoni në Shqipëri, si është këtu? Ju jeni shumë aktiv në promovimin e vendit tonë, së bashku me zonjën ambasadore!

Kristoffer Leandoer: Më pëlqen të jetoj në Shqipëri. I dua njerëzit, miqësinë, natyrën, ushqimin, fshatin, malet dhe detin, atmosferën mesdhetare, historinë interesante.

Cilin vend ju pëlqen më shumë, cilin ushqim, cilin zakon?

Kristoffer Leandoer: Ne jemi akoma në procesin e zbulimit të thesareve të shumta të Shqipërisë, por mund të them se Qafa e Malit midis Valbonës dhe Thethit ishte një nga përvojat më të mëdha në jetën time.

 Ju jeni edhe shkrimtar. Do të shkruani një ditë, për Shqipërinë? Çfarë?

Kristoffer Leandoer: Disa përvoja të natyrës tashmë mund të kenë gjetur rrugën e tyre në poezinë time. Si prozator jam pashpresë i ngadaltë dhe i fiksuar akoma me fëmijërinë time. Sado i hipnotizuar nga kultura shqiptare mund të jem, ky është një proces shumë i ngadaltë. Më pyet për dhjetë apo njëzet vjet!
Por, do doja të më tregonit historitë tuaja! Ka aq shumë për të cilat dua të di më shumë. Për shembull, unë dua të mësoj më shumë rreth kukullave magjepsëse, kukullave që mund të shihni jashtë shtëpive si mbrojtje ndaj syrit të keq. Unë dua të di më shumë për ato. / KultPlus.com

Ishiguro sjell romanin e tij të parë prej kur fitoi Nobelin

Shkrimtari britanik, Kazui Ishiguro, ka njoftuar se do ta publikojë romanin e tij “Klara dhe dielli”, transmeton KultPlus.

Ky libër është i pari i Ishiguros që kur u bë lauerat i Çmimit Nobel për Letërsi më 2017. Ndërkq ngjarja që trajtohet në vepër, ka të bëjë me një qenie artificiale, të quajtur Klara, e cila dëshiron që ta gjejë një pronar njeri.

Autori i librave si “Të mbeturat e ditës” dhe “Kurrë mos më lë që të shkoj” ka njoftuar se ky libër do të publikohet më 21 mars të vitit të ardhshëm.

Drejtori redaktorial i botuesit të tij, Faber, ka thënë se si krejt shkrimet e Ishiguros, edhe ky shkrim arrin që të jetë ngazëllyes dhe konsistent me tërë korpusin e tij krijues. / KultPlus.com

Si u dha çmimi i parë Nobel për letërsinë Nga Dr. Gunnar Ahlström, Anëtar i Akademisë Suedeze

Pas shumë hezitimesh, diskutimesh, zvarritjesh dhe pikëpyetjesh edhe pa përgjigje, Akademia suedeze, i jep më 1901 dhe për herë të parë Çmimin Nobel të Letërsisë, Sully Prudhomme, René-François Prudhomme, anëtar i Akademisë franceze. Vendimi u bë publik në Stokholm, më 10 dhjetor 1901.

Ja si shkruan një nga gazetat suedeze: “Pra nuk zgjidhet as Tolstoi, as Ibsen, as Bjôrnson, as Mommsen, as Swinburne, as Zola, as Anatole France, as Carducci, as Mistral, as Hauptmann as edhe Echegaray, por zgjidhet Sully Prudhomme”.

Ky konstatim, me negativitet si dhe me hamendjet e tij, fsheh një debat të gjatë në vazhdim. Ai shfaq një farë situate të brendshme të vendit i cili jep Çmimin, dhe po ashtu ndriçon në një farë mënyre, situatën letrare në vendin e fituesit.

Duke parë se Franca ishte zgjedhur vendi i cili dukej që do të priste dhënien e Çmimit, brezat e ardhshëm mund të pyesin se përse nuk iu dha Zolës apo Anatol France. Kritika letrare foli për një gjuhë ndryshe të përdorur nga personalitetet e kohës. Çmimi Nobel, ishte një terren i veçantë, i mbjellë nga një tokë akademike, me mendimtarë të rëndësishëm brez pas brezi, me njohuri të rrënjosura nga një ideal thelbësor.

Për shumë vite me radhë, fjala “ideal” diku e rrezikshme, duhej patjetër të luante një rol tepër të rëndësishëm në diskutimet relative për dhënien e Çmimit, duke u peshuar mirë në zgjedhjen e kandidatëve fitues.

Në kohën kur Alfred Nobel kishte rezervuar në testamentin e tij një çmim për letërsinë, përkrah asaj të mjekësisë, fizikës, kimisë dhe të veprave në favor të Paqes, çmimi i Letërsisë duhej dhënë nga “Akademia”.

Ky autorizim, i dha të drejtën dhe ia besoi detyrën, Akademisë suedeze, kësaj asamblejeje të rëndësishme, e cila ishte krijuar që më 1786 nga “Roi Soleil” (Mbreti i diellit) të Suedisë, Gustave III, mbështetur në përvojën e Akademisë franceze. Në fillimet e saj, kjo detyrë e papritur, u ndesh përballë situatave të vështira. Akademia presupozohej të kishte detyrime kombëtare të rëndësishme, drejt letërsisë dhe gjuhës suedeze, por jo të merrte përsipër rolin e ndërgjegjësimit internacional.

Po ashtu, Akademia u përball me komente keqdashëse ndaj literaturës së re. Viheshin në dyshim kompetencat e Akademisë.

Shpirti i saj konservator tradicional ishte në kundërshtim me letërsinë e vërtetë realiste e cila ishte kapur rreth veprave të August Strindberg në epokën e Ibsenit dhe të Bjôrsonit. Po ashtu, kishin filluar ta konsideronin Akademinë si një ngatërresë në rritje dhe një reagim drejt obskurantizmit.

Kjo ishte arsyeja që u bënë përpjekje për kalimin e vështirësive duke u kërkuar zgjidhje të reja për misionin tepër delikat. Në vitin 1900 u hap biblioteka e cila do të ndiqte zhvillim e literaturës botërore, dhe mes anëtarëve të Akademisë, u krijua një Komitet special i ngarkuar të punonte për përgatitjen e dhënies së çmimit. Thembra e Akilit ishte Sekretari i Përgjithshëm i Akademisë, Dr. Carl David af Wirsén. Si poet ai ishte tepër kërkues, katolik dhe po aq paqësor.

Si kritik i letërsisë moderne, kishte një karakter luftarak. Në gjirin e Komitetit të Akademisë ai përballonte një punë të madhe dhe shumë shpejt mori masa administrative. Mbështetur në rregulloren e vendosur për dhënien e çmimit, të gjitha aktet e kandidaturave duhet t’i nënshtroheshin kontrollit të Akademisë suedeze nga Akademia franceze, spanjolle dhe suedeze; sekretarët e burimeve njerëzore të Akademive të tjera; anëtarë të institucioneve dhe shoqatave të ngjashme me Akademinë, nga profesorë të universiteteve, mësues të estetikës, të letërsisë dhe historisë.

Pra, kjo nuk përbëhej nga një trup i vogël elektoral, dhe ndaj u duheshin notifikuar të drejtat e tyre. Për këtë arsye u hartuan dhe shpërndanë fletoret zyrtare në gjuhën gjermane, angleze dhe franceze, të cilat u dërguan me zell në katër pikat më të rëndësishme. Propozimet duhet t’i paraqiteshin Akademisë para 1 shkurtit 1901. Rrjeta u hodh në gjithë Europën dijetare. U prit me muaj të kapej peshku i gjetur.

Hap pas hapi filluan të vijnë përgjigjet nga njëri vend në tjetrin. Ato filluan të analizohen nën fshehtësinë më të madhe. Kërshëria rritej dhe kjo për arsye që kuptoheshin. Bëhej fjalë për një shumë të konsiderueshme të hollash në jetën letrare. “Shkrimtarët e huaj për herë të parë, fillojnë të shohin larg, drejt Akademisë në Stokholm”, shkruante një figurë e shquar suedeze. “Në gjithë botën, njerëzit e letrave filluan të presin me padurim mbi cilën muzë Danaë, Këshilli suedez, do të derdhte lumin e arit?”

Tani, pas kaq vitesh, kur mund të zbulojmë sekretin e fshehur prej kohësh nëpër dokumentet e vjetra, jemi të lumtur të ndjekim çdo etapë mbështetur në ato që dëshmohen. Bëhej fjalë për një anketë internacionale, të pa parë ndonjëherë, dhe konstatohet me kënaqësi që Akademia e vogël e mjekrave të bardha (të vjetra) kaq herë e kritikuar, po shfaqej plotësisht në lartësinë e duhur për misionin e saj të vështirë e fisnik.

Të gjitha përgjigjet e ardhura nga vendet e ndryshme me fletoren zyrtare, ishin regjistruar me kujdes sipas rendit alfabetik të dërguesve për t’u shpërndarë më pas të rikopjuara, tek gjithë anëtarët e Akademisë, në përgjithësi dhe Komitetit Nobel në veçanti.

Në krah të Sekretarit të Përgjithshëm me shpirt luftarak, ndodhej një profesor i historisë tepër i njohur në gjuhën romane, po ashtu në letërsi; gjuhëtar i shquar i gjuhëve skandinave herë pasardhës e herë homonim i Esaias Tégner, “mjekra klasike” e Suedisë, i vetmi poet cilësor, Konti Carl Snoilsky, drejtor i Bibliotekës mbretërore të Stokholmit.

Fletët e grumbulluara njëra pas tjetrës mbi tavolinat e Akademisë suedeze, japin në një farë mënyre imazhin tipik të letërsisë europiane, në fillim të shekullit.

Britania e madhe, ky vend ishullor, gjithmonë i rezervuar, paraqitet një njollë e bardhë në hartë. Asnjë propozim, asnjë emër i shënuar. Polonia prezantohet hijshëm me Henry Sienkiewicz kandidatura e të cilit mbrohej me inteligjencë nga dy historianë të njohur suedez.

Gjermania një vend me kokën pas nga impulset energjike të Guillaume II, kërkon t’i dëgjohet zëri në një dokument (plein d’emphase). Një profesor në Dresde rekomandon me forcë që të merret në konsideratë një këngëtar pothuajse i panjohur, për “talentin e tij lirik tepër të madh”.

Po ashtu një grup i shoqëruar nga një figurë e njohur në fushën e historisë, një shtytje e madhe e shkencës emri i të cilit sot është bërë i njohur nga publikimet klasike. Gjuhëtari roman, me në krye profesorin e vjetër të Ienas, W.Cloetta, e kthejnë kokën nga bregu i Rinit dhe i Ronit duke tërhequr vëmendjen tek një poet provincial Frédéric Mistral.

Përballë këtyre veprimeve të shpërndara, shpesh me kërshëri, siguria e rutinës bie në përgjigjet e herëpashershme të Francës, vend nga i cili prej shumë kohësh, jemi mësuar të marrim të veçanta akademike të rekomanduara.

I madhi Marcelin Berthelot nuk ka nevojë për shumë fjalë në prezantimin e kandidaturës së Emil Zolas; I zgjedhur në Akademinë franceze më 1900, në cilësinë e anëtarit, propozon një shkrimtar të frymëzuar nga shkencat natyrale dhe liberalizmi demokratik. Edmond Rostand nuk ka nevojë as ai për elozhe të shumta : u propozua nga Paul Hervieu në garancinë e Cyrano de Bergerac dhe Aiglon. Gjithçka është shprehur qartë dhe në mënyrë të përmbledhur.

Përsëri fjalë e argumente disi më të ngatërruara, i janë kushtuar një tjetër kandidati ku dukej hapur mbështetja energjike dhe një marrëdhënie sigurie e padiskutueshme

Larg hapësirave të Parnasse, pak i njohur si jashtë si edhe në Suedi, bëhej fjalë për René Vallery-Radoti, cili u bë shkak i një veprimi të bashkërenduar në favor të biografisë së vjehrrit të tij “Jeta e një Pastori”.

Duke qenë se ishte nipi i Eugène Sue dhe Emile Legouvé, bashkëpunëtori i parë i Buloz tek “Revue des deux Monde”», (Revista e dy Botëve) ai ishte familjarizuar me sukseset e letërsisë. Nuk do të gabohej supozimi që prania e tij mes nobelistëve rezulton si goditje e fortë alarmi. Ai u propozua si fillim nga Melchior de Vogué, më pas Stokholmi u bombardua në disa ditë rresht, nga tekste të mrekullueshme, miratuar nga figura të njohura si Ernest Legouvé, Albert Vandal, Gabriel Hanotaux, Albert Sorel, Sully Prudhomme e Henri Lavedan. Të gjithë shfaqin mendimin se “Jeta e një Pastori” është një vepër letrare e jashtëzakonshme në kuptimin e idealizmit. Zhurma e kësaj fushate kishte mbërritur deri në Paris u hapi rrugën manifestimeve të pakënaqësisë nga ana e Kolegjit të Francës ku Paul Meyer rekomandon Mistral, me një shënim anësor “Vallery-Radot propozuar nga Vogué, është një arritje…”.

Një rrëmujë e tillë nuk kishte gjë tjetër për qëllim, veçse të shpërqendronte vëmendjen e Komitetit. Efekti i tij, në fakt u ekuilibrua nga Akademia -simotër e Parisit-e cila gjeti mbështetje nga firma të tjera letrare, me propozimin e një kandidature fisnike, e shkallës së parë.

Sully Prudhomme hyn mes kandidaturave të nobelistëve nga një tekst tepër i rëndësishëm datuar më 10 janar 1901 dhe firmosur nga Gaston Paris, Gréard, Paul Bourget, Gaston Boissier, André Theuriet, Henry Houssaye, François Coppée, Ludovic Halévy, Henri de Bornier, José-Maria de Hérédia, Jules Lemaitre, C.de Freycinet e Emille Deschanel. Tekst aprovohet po ashtu edhe nga Emile Olivier, Costa de Beauregard e Emile Faguet.

Ky manifestim masiv i natyrës gjysmë zyrtare, eklipsoi në votimin e shpërndarë shteteve të tjera si Italia, Greqia, Norvegjia madje dhe vetë Suedia ku Gaston Paris ishte rekomanduar nga një kolegët e tij adhurues, në Universitetin e Upsalas.

Me gjithë këto ndërhyrje të gjata, zgjedhja nuk ishte dhe aq e vështirë, ku pas marrjes së vendimit përfundimtar nga Akademia në një seancë plenare më 14 nëntor, Sully Prudhome, u lajmërua se çmimi i ishte akorduar “në mirënjohje të meritave të veçanta që ai ka treguar si autor deri në vitet e fundit, dhe në veçanti për poezinë e tij e cila dëshmon një idealizëm të arrirë, në një përsosmëri artistike dhe me një ndërthurje kaq të rrallë të cilësive të shpirtit dhe të gjeniut”.

Që në 19 nëntor mbërriti një letër me një përgjigje tepër elegante ardhur nga Châtenay, vendi ku ai banonte. “Ndiej krenari të pakufishme dhe lumturohem duke menduar nderin e një instance kaq të lartë dhe kërkuar nga shumë shkrimtarë të tjerë më lartë se unë, kjo fitore i shkon atdheu tim, të cilit i detyrohem për këtë nderim e vlerësim të veprës sime”.

Dhe duke qenë se këtu nuk bëhet fjalë vetëm për fitore, por edhe 208.950 franga, fituesi jep me kënaqësi të dhënat e llogarisë së bankës në Paris.

Publiku nuk ishte ende në dijeni dhe fituesit i ishte lutur, të mbante fshehtësinë, derisa të behej dorëzimi zyrtar i çmimit më 10 dhjetor, datë e vdekjes së Alfred Nobel.

Dihej mirë që profesor Roentgen, ndodhej në Grand Hotel, dhe prania e tij kuptohej, ishte e justifikuar për Çmimin në Fizikë. Vetëm të ftuarit e dinin që ambientet për letërsinë nuk do të ziheshin.

Që në fillim, Sully Prudhomme, kishte deklaruar se për arsye të një sëmundjeje të gjatë, nuk mund të paraqitej. Kjo në fakt i prishte pak planet e organizimit. Prania e tij nën uniformë, natyrisht që do të bënte efektin e vetë të veçantë gjatë ceremonisë. Nën kujdesin e Komitetit të Nobelit, përkthimi i esesë së Gaston Parisit rreth Sully Prudhomme, u publikua në Francë në koleksionin “Mendimtarë e poet”, shpërndarë në të gjitha libraritë suedeze, në të njëjtën ditë të dhënies së Çmimit Nobel.

Me modelin e epokës së vjetër ceremonia u organizua në sallën e Festave, të Akademisë së Muzikës, zbukuruar me shtylla ndriçuara magjishëm, gjithë lule, në praninë e përfaqësisë, të qeverisë dhe po ashtu zbukuruar nga një pjesë e madhe fisnikësh.

Gjithashtu më pas ceremonia u shoqërua nga një banket pritjeje gjithë hijeshi i të njëjtit nivel, ku buronte latinishtja me vargjet “Ad anniversarium primun institutionis Nobeliane” (Në përvjetorin e parë të Institucionit të Nobelit). Jetohej në atë epokë ku zinin vend fjalët e mëdha me frazat e gjata, të ngatërruara, të cilat përmbanin një amalgamë kuptimesh nga një anë ezoterike dhe po aq dehëse.

Çmimi i akorduar Sully Prudhomme në emër të tij dhe në emër të atdheut, u tërhoq nga Ministri Francës, zoti Marchand, ku “veshja e thjeshtë dhe demokratike”, sipas komenteve të shtypit, “as një kordon në kostumin e tij të zi”, nuk bënte kontrast para shkëlqimit të gjelbër suedez.

Por çfarë mendonte vetë Sully Prudhommme i tërhequr në Francë ? Disa ditë më vonë i intervistuar nga një gazetar i “Le Figaro”, ai shfaqej i gëzuar dhe i çuditur për çmimin që i ra si nga qielli, po ashtu dhe shuma pothuajse e njëjtë me ato që kishte fituar nga poezitë e tij, në këto tridhjetë e pesë vjet.

“Mendoj kolegët e mi të rinj, të cilët nuk kanë mundësinë të botojnë poezitë në fillimet e tyre. Kam dëshirën që një pjesë t’ua fal atyre që nuk munden të botojnë librin e tyre të parë me poezi. Deri tani kam marrë një lumë kërkesash, shuma e të cilëve e kalon krejt Çmimin”.

Sully Prudhomme nuk ishte i pari që u çudit. E papritura nuk ishte po aq e vogël edhe në Suedi, ku çmimi i tij provokoi një reaksion të veçantë.

Katër ditë pas shpalljes së çmimit, një peticion i firmosur nga 43 shkrimtarë dhe artistë të njohur me në krye Auguste Strindberg e Selma Lagerlof, publikuan:

“Leon Tolstoit,
Me rastin e marrjes së çmimit Nobel të Letërsisë që iu akordua për herë të parë, ne të nënshkruarit, shkrimtarë, artistë dhe kritikë suedezë, dëshirojmë t’ju shfaqim habinë tonë. Ne nuk shohim në personin tuaj vetëm një patriark të nderuar të letërsisë moderne, por edhe një nga poetët më të mëdhenj që sipas mendimit tonë, duhej marrë në konsideracion, dhe pse ju vetë, personalisht, asnjëherë nuk keni kërkuar një shpërblim. Ne besojmë se është detyra jonë që t’Ju drejtohemi, pasi mendojmë se institucioni i ngarkuar për të dhënë çmimin në fjalë, duke parë përbërjen e tij aktuale, në asnjë moment nuk është shprehur në favor të artit, apo konform opinionit në përgjithësi. Nuk pranohet prej jashtë kufijve, arti i mendimit të lirë dhe krijimit të lirë e ky nga vetë ana e popullit të largët, nuk është vlerësuar si më i miri dhe më i qëndrueshmi”.

Sipas këtij dokumenti, mund të krijohet idea se Léon Tolstoi paraqiste në Suedi një rëndësi të madhe, i vetmi, dhe se vepra e tij kishte lënë gjurmë të thella në letërsinë e vendit. Por ja që nuk ishte kështu.

Ishte një klasik, dhe një simbol i pastër i cili stimuloi mendimin e pavarur në Rusinë e carëve, por asgjë më tepër. Përsa i përket Çmimit Nobel, ai krijonte një trampolinë të favorshme politike dhe një sulm kundër armikut të përjetshëm: Akademia suedeze.

I moçmi i Jasnaia Polianas as nuk i shkonte mendja qe do të përdorej si një instrument polemike, por nuk mund t’i shmangej simpatisë. Përgjigjja e tij, drejtuar protestuesve suedezë, ishte karakteristike:

“Jam ndier shumë i kënaqur që nuk m’u dha Çmimi Nobel. E para, kjo do të më krijonte mjaft ngatërresa, të paturit e kësaj shume, para që sipas mendimit tim do të më sillnin vetëm të këqija, ngatërresa dhe e dyta, jam ndier i nderuar dhe i kënaqur pa masë, të shoh shprehjen e një simpatie kaq të madhe të figurave të rëndësishme dhe po ashtu të atyre që nuk i njoh fare”.

Pra, i pari Çmim Nobel nuk mori as vlerësime dhe as preference letrare. Nën dritën e përvojave këto dhjetë vitet e fundit, karakteri i saj zyrtar i lëvizjes internacionale të mirësjelljes është vënë mjaft në dukje.
Nderi nuk u bëhej aq poetëve melankolikë të epokës së Parnasse se sa Francës letrare që prej kohësh mbetet një stimulues i rëndësishëm.

Përgjatë ceremonisë, sekretari elokuent dhe organizuesi i Çmimit, i dërgoi Akademisë franceze, një nderim “nga simotra e saj suedeze që ishte e lumtur t’i niste nga vendi i Tegner dhe Geijer, një dëshmi të nderuar, vendit i cili kishte parë lindjen e figurave si Racin, Corneille e Viktor Hygo”.

Po kështu, në të njëjtën atmosferë pritej Çmimi Nobel i Sully Prudhomme. Akademia suedez me kënaqësi dhe krenari hodhi në Gazetën Zyrtare “Journal Officiel”, letrën e falenderimit të simotrës së saj franceze, letër kjo e firmosur nga Gaston Boissier: “I ngarkuar nga anëtarët e Akademisë franceze që me ftesën e Akademisë suedeze, ka propozuar me zgjedhjen e saj Sully Prudhomme, ju lutet ta falënderoni, në emrin e tyre, për çmimin që iu atribuua. Nderi i bërë, u mirëprit në gjithë vendin. Zoti Sully Prudhomme, është i vlerësuar dhe i dashur nga të gjithë për karakterin dhe talentin e tij. Ne i jemi mirënjohës dinjitetit të jetës së tij, vlerësimit të ndjenjave e mbi të gjitha të besimit ndaj çështjes së idealit, që ky çmim ka dashur t’ia vër në dukje.

Akademia franceze së cilës ai i përket prej njëzet vitesh, ndihet krenare për të; ajo i dërgoi në zyrën e tij ku është tërhequr për shkak të sëmundjes, falënderimet, e veçanërisht për rrezatimin që i transmetoi gjithë vendit. i lumturuar që me këtë rast, jam përçuesi i simpatisë së saj kundrejt një shoqërie letrare me të cilën ne ndihemi të bashkuar, dhe pse larg, nga një organizim i ngjashëm, nga përbërja e punës dhe i të njëjtit kult të letrave”. /ExLibris

Përktheu nga frëngjishtja Mimoza KUCHLY /KultPlus.com

Gjerg Fishta, shkrimtari i parë shqiptar i nominuar për çmimin Nobel për Letërsi

Gjerg Fishta është e para figurë që nderoi Shqipërinë ndërkombëtarisht duke u nominuar për çmimin Nobel.

Dihet se Gjergj Fishta një personalitet i famshëm katolik shqiptar, i cili ka merita të padiskutueshme në krijimin e germave të gjuhës shqipe njëlloj si ato latine në Kongresin e Manastirit, në të cilin ishte dhe drejtuesi kryesor i Kongresit, ka edhe merita të tjera të padiskutueshme në veprat e tij nacionaliste si “Lahuta e Malcisë”, kryevepër e poezisë epike shqiptare, më 1904, shkruan metro.

Gjergj Fisha është shqiptari i parë kandidat për çmimin Nobel për letërsi, i mohuar e përçudnuar zyrtarisht për 45 vjet nga regjimi komunist, emri iu harrua, ndërsa vargjet e tij qarkullonin në popull, fshehurazi, gojë-më-gojë.

Shqiptarët nuk kanë fituar ndonjëherë çmimin Nobel për letërsi. Por, gjatë historisë së tyre, kanë pasur shkrimtarë të mëdhenj, të cilët janë bërë të famshëm në botë dhe shkrimtarë që janë propozuar edhe për çmimin Nobel. Më 1937, gjermanët propozuan Gjergj Fishtën.

Nuk ka rëndësi që Fishta nuk e fitoi atë çmim. E rëndësishme është se Fishta u çmua shumë edhe nga njohësit e huaj të letërsisë dhe nga ata u propozua për çmimin Nobel.

Për çmimin Nobel për disa vjet me radhë është propozuar edhe shkrimtari shqiptar Ismail Kadare. /KultPlus.com

Kosova e shpall persona non grata Handken

Pasi Sarajeva e shpalli persona non grata fituesin e Çmimit Nobel për Letërsi, Peter Handke, një gjë të tillë sot e bëri edhe Kosova.

Ministri në detyrë i Punëve të Jashtme i Kosovës, Behgjet Pacolli, këtë e bëri të ditur në një postim në facebook.

“Sot kam vendosur të shpalli Peter Handke si jo të mirëpritur në Kosovë”, shkruan ai.

“Ai është një person non-grata nga sot. Mohimi i krimeve dhe mbështetja e kriminelëve është krim i tmerrshëm”, përfundon Pacolli. / KultPlus.com

Peter Handke shpallet persona non grata në Sarajevë

Fituesi i Çmimit Nobel për Letërsi, Peter Handke, është shpallur sot persona non grata në Kantonin e Sarajevës.

Ky vendim, i iniciuar nga deputetët e Partisë së Veprimit Demokratik (SDA), u miratua njëzëri në seancën e sotme nga Asambleja e Kantonit të Sarajevës.

Deklarata dënon dhënien e Çmimit Nobel për mohuesin e gjenocidit të Srebrenicës, ku serbët vranë e masakruan tetë mijë burra myslimanë.

Në deklaratë thuhet se faza përfundimtare e gjenocidit është pikërisht mohimi i gjenocidit, dhe se fituesi i çmimit Nobel në letërsi gjatë agresionit të tij në Bosnjë mbështeti publikisht regjimin serbomadh, me në krye kriminelin e luftës Slobodan Millosheviq, përcjell kp.

“Handke nuk ndryshon pikëpamjet e tij sot, por shkon një hap më tej, duke njoftuar ardhjen e tij në Bosnjë e Hercegovinë dhe vizitën e tij te nënat nga Kravica në afërsi të Srebrenicës”, vazhdon deklarata.

Anëtarët e Asamblesë së Kantonit të Sarajevës e përshkruan dhënien e Çmimit Nobel për Handke si një ofendim të ri për viktimat, me vlerësimin se vizita e tij në BeH dhe Sarajevë do të shkaktonte poshtërim shtesë për viktimat e agresionit serbomadh. / KultPlus.com

Handke refuzon pyetjet për përkrahjen ndaj Milosheviqit

Shkrimtari austriak Peter Handke, të cilit javën që vjen do t’i dorëzohet çmimi “Nobel” për letërsi, ka thënë të premten në Stokholm, në konferencën tradicionale për media se e do letërsinë, duke i bërë bisht polemikës për qëndrimet e tij proserbe në kohën e shpërbërjes së Jugosllavisë.

“E dua letërsinë e jo mendimet”, i është përgjigjur ai një gazetareje, e cila e ka lutur ta thotë mendimin e tij në lidhje me ngjarjet e viteve ‘90 në Ballkan. “I urrej mendimet”, ka thënë ai. Një tjetër gazetar e ka pyetur se përse në librat e tij s’e përmend Tribunalin e Hagës që ka pranuar gjenocidin në Srebrenicë, për të cilin janë shpallur fajtorë liderët ushtarakë e politikë, Ratko Mladiq e Radovan Karaxhiq.

“Vetëm vazhdoni me pyetjet tuaja, më pëlqejnë pyetjet tuaja”, me ironi është përgjigjur ai teksa ka lexuar letrën “armiqësore”, që i është adresuar bashkë me letër tualeti.

“Më shumë më pëlqen një letër anonime me letër tualeti sesa pyetjet tuaja”, ka thënë ai në konferencën për media, e cila ka nisur në një atmosferë të gëzueshme pasi kori ia ka kënduar Handkes këngën e ditëlindjes. Të premten ai ka festuar 77-vjetorin.

Por disa orë para konferencës, reagime kundër tij kanë ardhur edhe nga institucioni që vendos për laureatin e “Nobelit” për letërsi. Një anëtar i Akademisë suedeze, që ndan çmimin “Nobel” për letërsi, ka thënë të premten se do të bojkotojë kremtimet e sivjetme në shenjë proteste për çmimin e dhënë për Handke, një mbështetës i presidentit të ndjerë serb. /Koha.net /KultPlus.com

Kadare: Handke kaloi vijën që s’duhet kaluar në letërsi, vrasja nuk duhet të pranohet nën asnjë rrethanë

Shkrimtari 83-vjeçar shqiptar Ismail Kadare tha të mërkurën në Seul të Koresë së Jugut se ishte i lumtur që nderohej me çmimin prestigjioz Pak Kyong-ni për vitin 2019.

Çmimi do t’i dorëzohet shkrimtarit më 26 tetor në qytetin Wonju me një ceremoni të veçantë.

Duke iu përgjigjur interesimit të gazetarëve jugkoreanë në Qendrën e Shtypit në Seul, Ismail Kadare tha se “Shqipëria ka qenë një ndër vendet më të izoluara në Evropë, një vend komunist nën diktaturë.”

Por, shtoi ai, Tiranën e ndan vetëm një distancë e shkurtër nga Italia dhe “njerëzit mund ta ndienin ndikimin e botës perëndimore. E megjithatë, ata bënin sikur një ndikim i tillë nuk ekzistonte. Ishte e ndaluar të flisje se sa afër ishte bota perëndimore.”

“Shumica e shkrimtarëve në atë kohë ishin të censuruar nga qeveria. Në Kushtetutë thuhej se nuk mund të shprehje mendime nëse ato ishin kundër regjimit. Shumë nga shkrimtarët ishin në situata të rrezikshme dhe disa u burgosën. Jeta ime është e vetëm njëra nga ato mijëra raste,” tha shkrimtari Kadare.

Ai foli për frymën universale të letërsisë dhe tha se edhe në Shqipërinë dikur të izoluar njerëzit megjithatë dinin për Korenë dhe për realitetin e dyfishtë të popullit korean.

Pastaj shkrimtari iu përgjigj pyetjeve të gazetarëve.

Duke folur për fituesin e Nobelit në letërsi për vitin 2019, shkrimtarin Peter Handke, i cili u bë objekt debatesh për lidhjet e tij me Sllobodan Millosheviçin, Ismail Kadare tha se është dakord me mendimin e shumë kritikëve të tjerë. Akademia Suedeze nuk duhet t’ia kishte dhënë çmimin Handkes, tha ai.

“E njoh personalisht Handken dhe kam ngrënë drekë me të disa herë. Mendoj se ekziston një vijë që letërsia nuk duhet ta kalojë, por Handke e kaloi atë. Vrasja nuk duhet të pranohet nën asnjë rrethanë,” tha Kadare.

Ai tha se ka qenë vetë viktimë e censurës dhe shtypjes së qeverisë dhe se kjo mund ta ketë bërë të jetë kaq i ndjeshëm ndaj kësaj çështjeje.

Çmimi Pak Kyong-ni do t’i dorëzohet Ismail Kadaresë më 26 tetor në qytetin Wonju të provincës Gangwon.

Ky është çmimi i vetëm ndërkombëtar letrar që Koreja e Jugut u jep shkrimtarëve. / KultPlus.com

Kurti për Peter Handke: Shkrimtarin nuk mund ta gjykojmë si të pavarur prej vetes

Kryetari i Lëvizjes Vetëvendosje, Albin Kurti, i është rikthyer edhe një herë çështjes së autorit Peter Handke i cili fitoi çmimin Nobel për Letërsi, ndërkohë që austrikau njihet publikisht për përkrahjen që i ka dhënë Millosheviqit.

Kurti thotë se shkrimtarin nuk mund ta gjykojmë si të pavarur prej vetes.

“Atë duhet ta vlerësojmë si njeri, si bashkëkohësin tonë, që me qëndrimet, fjalët e bëmat e veta ndërton personin e vet, po aq sa e ndërton edhe me veprat që shkruan. Andaj, pavarësisht çdo konsiderate ‘strikt letrare’, nuk mund të mos na revoltojë përzgjedhja e Peter Handke-s për çmimin Nobel në vitin 2019”, shkruan Kurti.

Postimi i plotë i Albin Kurtit:

Sot, më 22 tetor, bëhen 55 vjet prej kur Jean-Paul Sartre e ka refuzuar çmimin Nobel për Letërsi. Thua se e ka ditur çka do të bëhet me këtë çmim në vitin 2019 kur ai iu nda Peter Handke-s.

Sartre e ka refuzuar çmimin atëbotë sepse nuk ka dashur të transformohet nga vlerësimi prestigjioz, ndërkaq çmimi për Handke-n tashmë po e transformon vlerësimin e përgjithshëm për Nobelin për Letërsi.

Ky çmim që konsiderohet si stolia më e lartë në jetën e një shkrimtari, prestigjin nuk e ka fituar nga paratë që ndan, por pikërisht nga emrat e atyre që historikisht ka stolisur. Pra, lista e të vlerësuarve ia ka rritur vlerën çmimit. Por, cila është vlera që i jep çmimit Peter Handke, ky avokat i gjenocidit e mohues i dhimbjes e i traumës së popujve të tërë?

Oskar Wilde te portreti i Dorian Gray-t shkruante se “nuk ekziston libri moral apo imoral, veç libri i shkruar mirë apo keq”. Ama çmimi Nobel nuk i ndahet librave të veçantë, por gjithnjë i jepet një shkrimtari. E nëse librin a letërsinë edhe mund ta gjykojmë në vetvete, si të pavarur prej autorit, shkrimtarin nuk mund ta gjykojmë assesi si të pavarur prej vetes, veprës e fjalës së vet. Atë duhet ta vlerësojmë si njeri, si bashkëkohësin tonë, që me qëndrimet, fjalët e bëmat e veta ndërton personin e vet, po aq sa e ndërton edhe me veprat që shkruan. Andaj, pavarësisht çdo konsiderate “strikt letrare”, nuk mund të mos na revoltojë përzgjedhja e Peter Handke-s për çmimin Nobel në vitin 2019.

Ballkani ka nevojë për drejtësinë, paqen dhe pajtimin, pas luftërave të përgjakshme dhe tensionimeve të vazhdueshme. Në fakt, nëpërmjet drejtësisë për krimet, edhe arrijmë tek e vërteta historike dhe njerëzore, te besimi i ndërsjellët për pajtim në të ardhmen.

Me Sartre-in nuk do të ishte e nevojshme të diskutoheshin këto. Me Handke-n nuk është e mundur të diskutohen këto. Sepse Sartre ishte në anën e të shtypurit që revoltohet. Ndërkaq Handke është në anën e shtypësit që nuk pendohet. / KultPlus.com

Foto: AP

Ku ishte Kadare, në momentin kur u dha çmimi “Nobel” (FOTO)

Ismail Kadare ka vijuar rutinën e tij të përditshme duke pirë kafe tek Juvenilja pranë Parkut të Liqenit me botuesin dhe mikun e tij Bujar Hudhri, ndërsa në akademinë suedeze të çmimeve Nobel diskutohej emri i tij.

Gazeta Mapo ishte aty pranë për të tentuar një reagim para se të jepej çmimi, por shkrimtari dhe botuesi i tij nuk janë shprehur. Në kohën që doli lajmi nga Akademia Suedeze, Kadare ka reaguar me qetësi dhe i qeshur.

Kjo gazetë ka fotot e tij në momentin kur u ndanë çmimet Nobel në Letërsi për vitin 2018 dhe 2019, të cilët shkuan për shkrimtaren polake Olga Tokarczuk dhe shkrimtarin austriak Peter Handke.

Juvenilia  është vendi i preferuar i Kadaresë gjatë ditëve të qëndrimit në Tiranë dhe këtë e di çdo mik apo adhurues i letërsisë së tij, edhe pse kjo kafe akoma nuk është bërë e njohur në veprat e tij, ashtu siç u bë “Kafe Rostand”, ku ai qëndron dhe shkruan në Paris.

Shkrimtari më i njohur shqiptar në botë për të disatin vit është në listën favorite të çmimeve Nobel në Letërsi.

Emri i tij qarkullon në listën e Akademisë Suedeze, e cila akordon çmimet më të larta në Letërsi, që në fillim të viteve ’90, kur Shqipëria doli nga regjimi komunist dhe Kadare nisi të botohej gjerësisht në rreth 30 gjuhë të botës. / KultPlus.com

Fituesi i çmimit “Nobel”: Ndonjëherë do të doja të isha një murg ortodoks serb që lufton për Kosovën

Akademia Suedeze i ndau çmimin “Nobel” shkrimtarit austriak Peter Handke. I njohur për qëndrimet e tij të hapura antishqiptare, ky vendim ka ngjallur shumë reagime, shkruan KultPlus.

Handke mori pjesë në varrimin e njërit prej udhëheqësve më famëkeq në botë Sllobodan Milloseviç dhe ishte pranë tij me idenë për spastrimin e shqiptarëve.

Ishte viti 2006 kur Sllobodan Millosheviçi ndërroi jetë, dhe në funeralin e tij laureati i sotëm i “Nobelit” për letërsi, i mallëngjyer u shpreh: “Afër Jugosllavisë, afër Serbisë, afër Millosheviçit”.

Por, fituesi i çmimit Nobel në një deklaratë të tij, pati thënë: Ndonjëherë do të doja të isha një murg ortodoks serb që lufton për Kosovën.

“Në një botë plot shkrimtarë të shkëlqyeshëm, komiteti Nobel zgjedh të shpërblejë një propagandues të urrejtjes dhe dhunës etnike”, shkruan Vlora Çitaku e cila gjithashtu ka reaguar ashpër kundër këtij vendimi skandaloz. / KultPlus.com

Reagon Vlora Çitaku rreth ndarjes së çmimit “Nobel” për Peter Hendke: Vendim i turpshëm

Shkrimtarja polake Olga Tokarczuk dhe shkrimtari austriak Peter Handke, janë fituesit e fundit të çmimit prestigjioz “Nobel” për Letërsinë, që u nda sot në Suedi.

Mirëpo, njëri nga fituesit ka ngjallur debat, pasiqë shkrimtari Peter Handke ka qenë një adhurues i madh i Milosheviç-it, shkruan KultPlus.

Rreth kësaj çështjeje ka reaguar edhe ambasadorja Vlora Çitaku, e cila veprimin e ka konsideruar skandaloz. Ku përmes një statusi në llogarinë e saj personale në Facebook, ajo ka thënë:

Skandaloze!

 Komiteti Nobel vendos që të shpërblejë me çmimin e këtij viti në letërsi shkrimtarin Peter Handke – një njeri që lavdëroi Milosheviç-in – “Kasapi i Ballkanit” dhe mbështeti regjimin e tij gjenocid. Nuk ka asgjë fisnike në lidhje me këtë! Ky është një vendim absurd dhe i turpshëm. / KultPlus.com

Çmimi “Nobel” për tre shkencëtarët që studiuan për trajtimin e kancerit

Tre shkencëtarë që studiuan se si qelizat përcaktojnë nivelin e tyre të oksigjenit u është dhënë çmimi “Nobel” në Mjekësi.

William G. Kaelin, Jr., i Universitetit të Harvardit, Sir Peter J. Ratcliffe, i Universitetit të Oksfordit dhe Gregg L. Semenza, nga Universiteti Johns Hopkins morën së bashku çmimin e rëndësishëm.

Sipas fjalëve të komitetit Nobel:

“Ndjesia e oksigjenit është thelbësore për një numër të madh sëmundjesh. Zbulimet e bëra nga laureatët e këtij viti kanë rëndësi thelbësore për mjekësinë dhe i kanë hapur rrugën premtimit të strategjive të reja për të luftuar aneminë, kancerin dhe shumë sëmundje të tjera”, deklaruan ata.

Qelizat e trupit tonë përdorin oksigjenin për ta kthyer ushqimin në energji të përdorshme dhe 3-shja – William Kaelin, Sir Peter Ratcliffe dhe Gregg Semenza – zbuluan se si qelizat përshtaten kur niveli i oksigjenit bie./abcnews / KultPlus.com

Pretendentët e çmimit Nobel për Paqe, nga Papa Francesku te Greta Tuhmberg e deri te Angela Merkel

Më 11 tetor në Oslo do të shpallet fituesi i Nobelit për Paqen 2019. Po kush janë kandidaturat që do të rivalizojnë për çmimin e madh?

Papa Francesku, Papa i parë jo europian, mund të shpallet fitues i ‘Nobel për Paqen 2019’. Papa Francesku karakterizohet për revolucionarizimin e kishës, luftën kundër varfërisë dhe heqjen dorë nga shumë privilegje

Greta Thunberg, suedezja 16 vjeçare është një tjetër kandidaturë mjaftë e fortë. Thunberg është bërë simbol i protestave anti qeveritare në mbrotje të klimës dhe për politika zhvillimi që reduktojne deri në eleminin, gazrat serë në atmosferë.

Emri i saj pushtoi faqet e para të shtypit mbarë botërorë pas fjalimit që ajo mbajti në Samitin e OKB për klimën, teksa akuzoi liderët botërorë me fjalët: ‘Si guxoni? Keni vjedhur ëndrrat e mia dhe fëmijërinë time me fjalët tuaja boshe’.

Ajo është fituese edhe e çmimit ‘Nobel Alternativ’ që nderon njerëzit të cilët angazhohen për problemet globale.

Kancelarja Angela Merkel është gjithashtu kandidate për Nobel përp Paqen 2019. Ky çmim ka shumë gjasa të fitohet prej saj për rolin vendimtar në krizat e refugjatëve dhe çështjen e Ukrainës.

“Kancelarja Angela Merkel ka perspektiva të mëdha për marrjen e çmimit Nobel për Paqen”, shprehet e përditshmja Indeksonline.

Në Oslo, Kristian Berg Harpviken, drejtues i Institutit të Kërkimeve për Paqen (PRIO) dhe prej ekspertëve më të dëgjuar për Nobelin e Paqes, e konfirmon fitoren e lideres gjermane, dhe parashikimet e tij jo rrallëherë kanë qenë të sakta.

“Angela Merkal do ta marrë çmimin Nobel për Paqen”, deklaroi ai gjatë një konference shtypi./konica.al/KultPlus.com

Trumpi thotë se do ta fitonte Nobelin ‘nëse do të ndahej në mënyrë të drejtë’

Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump thotë se ai e meriton çmimin Nobel për një varg çështjesh, mirëpo nuk e ka fituar atë, sepse çmimi nuk është ndarë në mënyrë të drejtë.

“Unë mendoj se do të merrja një çmim Nobel për shumë gjëra, nëse ata do ta jepnin atë me të drejtë, gjë që ata nuk e bëjnë”, tha Trump, më 23 shtator, në margjinat e Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara në Nju Jork, përcjell rel.

Komenti i Trumpit erdhi si përgjigje e një vërejtjeje nga një gazetar, se Trump do të meritonte një çmim Nobel nëse ai mund të zgjidhë mosmarrëveshjen midis Indisë dhe Pakistanit mbi rajonin e ndarë të Kashmirit.

Kashmiri pretendohet nga India dhe Pakistani, që kur këto vende e fituan pavarësinë nga Britania e Madhe në 1947.

Presidenti amerikan ka ofruar të ndërmjetësojë mosmarrëveshjen, e cila ka çuar në dy luftëra midis rivalëve rajonalë.

Paraardhësi i Trumpi, ish presidenti amerikan, Barack Obama, e kishte fituar çmimin Nobel.

Trump tha se Obama e mori çmimin aq herët në presidencën e tij sa që “ai nuk e kishte idenë pse e mori atë”.

“Kjo ishte e vetmja gjë për të cilën u pajtova me të”, tha Trump. / KultPlus.com

Foto: Reuters

Femra që i ndërroi kahjen shkencës me bashkëdyzimin e artit

Christiane Nussleim Volhard biologja më e famshme në histori, bëhet pjesë e saj me ashpërsinë e një shkencëtari dhe ndjeshmërinë e një artisti. Ajo ndihmoi në zgjidhjen e një prej mistereve të mëdha të biologjisë, se si gjenet në një vezë të fekonduar formojnë një embrion.

Ajo do e ndjek dashurinë e saj për muzikën dhe gatimin në kohën e saj të lirë, por edhe në kërkimin e saj për të kuptuar natyrën, ku ajo beson, që është një akt krijues.

Christiane Nusslein- Volhard ka lindur në Gjermani në vitin 1942, në mes të Luftës së Dytë Botërore. Babai i saj ishte një arkitekt, piktor dhe muzikantë, ku atë e frymëzoi në dashurinë për artin, ku Christiane edhe mësoi të luaj në Flaut, por e magjepsur me kopshtin e familjes së saj dhe fermën që e vizitonte në verë, ajo donte të ishte biologe.

Në kujtimet e saj do të rrëfej që nuk ishte një studente shembull, madje në Universitetin e Tubingen ajo gjithashtu rrëfen se mori nota mediokre “Sepse unë nuk i kushtoja gjithmonë vëmendje”, pohon Nusslein-Volhard.

Me fillimin e studimeve në Frankfurt, për biologji, e gjeti atë me probleme shëndetësore të dëgjimit, duke u futur në fushën e re të biokimisë, edhe pse jo e pëlqyer për të, ajo më shumë do të parapëlqente fushën e mikrobiologjisë dhe gjenetikës.

Në vitin 1995 Christiane Nusslein- Volhard fitoi çmimin Nobel në Fizikë dhe Mjekësi,

Me Çmimin Nobel, Nüsslein-Volhard u bë një figurë publike, duke bërë fushatë për rritjen e mbështetjes së grave në shkencë. Nüsslein-Volhard, e cila kurrë nuk kishte fëmijë, beson se gratë shkencëtarë që duan të kenë familje janë në disavantazh./KultPlus.com

Më 10 qershor të vitit 2010 u nda nga jeta nobelisti portugez José Saramago

Bujar Meholli

José de Sousa Saramago ka lindur në Azinhaga të Portugalisë, më 16 nëntor 1922. U zhvendos në Lisbonë me familjen në moshë të re, dhe i braktisi studimet universitare për shkak të vështirësitë ekonomike; filloi të merret me punë të ndryshme. Ai në fakt ka punuar si farkëtar, projektues, lektor, përkthyes, gazetar, gjersa u punësua në mënyrë të përhershme në një Shtëpi Botuese, ku punoi për dymbëdhjetë vjet si redaktor letrar.

Romani i tij i parë, “Toka e mëkatit”, i vitit 1947, nuk do të ketë një sukses të madh në Portugalinë obskurantiste të Salazarit, diktatorit ndaj të cilit Saramago nuk e ka ndaluar luftën, duke u përballur me censurën sistematike të shkrimeve të tij gazetareske. Në vitin 1959 ai u regjistrua në Partinë Komuniste Portugeze, ku vepron në fshehtësi, duke ikur gjithmonë nga kurthet dhe intrigat e Pidës famëkeqe, policisë politike të regjimit. Në fakt, duhet të theksohet se për të kuptuar jetën dhe punën e këtij shkrimtari, nuk mund të injorojmë angazhimin e vazhdueshëm politik në çdo aktivitet.

Në vitet gjashtëdhjetë, ai u bë një nga kritikët më të mëdhenj të vendit nëpërmjet edicionin të ri të revistës “Seara Nova” dhe më 1966 publikon përmbledhjen e parë të poetike “Poezi të mundshme”. Më pas bëhet drejtor në një Shtëpi Botuese dhe nga 1972 deri 1973, ishte redaktor i shtojcës kulturore dhe editoriale të gazetës “Diario de Lisboa”, gjer në shpërthimin e të ashtuquajturit Revolucioni i Karafiltë në vitin 1974. Saramago botoi librin poetik “Ndoshta lumturia”, 1970, kronikat “Për këtë dhe botën tjetër”, 1971, “Bagazh udhëtar”, 1973, “Mendime që DL kishte” 1974, drama, novela dhe romane. Saramago (zëvendës kryeredaktor i gazetës “Diario de Noticias” më 1975 dhe shkrimtar me kohë të plotë) e çliron letërsinë portugeze nga kompleksi i mëparshëm dhe krijon një brez post-revolucionar.

Në vitin 1977, Saramago publikoi romanin e gjatë me titull “Manual i pikturës dhe kaligrafisë”, ndjekur nga “Një vend i quajtur Alentejo,” i 1980, fokusuar në revoltën e popullit të rajonit në lindje të Portugalisë. Por me “Përkujtimorja e manastirit” të 1982-ës, më në fund arrin suksesin e shumëpritur. Në gjashtë vite botoi tri veprat me ndikim të madh (përveç Përkujtimores, “Viti i vdekjes së Richard Reis” dhe “Rafti i gurtë”) duke marrë vlerësime të shumta nga kritika. Vitet nëntëdhjetë e kanë shenjtëruar atë në skenën ndërkombëtare me “Rrethimin e Lisbonës” dhe “Ungjillin sipas Jezusit”, e më pas me “Verbërinë”. Në vitin 1998, duke ngjallur polemika sidomos nga Vatikani, ai u nderua me çmimin “Nobel” për letërsi.

José Saramago vdes më 18 qershor, 2010 në banesën e tij në Lanzarote, në qytetin e Tías, në Ishujt Kanarie. /KultPlus