Arkivat, pak kohë më parë kanë nxjerr në pah patriotizmin që aq shumë e donte Fan Noli. Në disa dokumenta të publikuara në Facebook, eksperti i krimeve të rënda, Gjon Junçaj vë në dukje se Noli dikur, në vitin 1911 nuk ka pranuar të quhej turk.
Junçaj thekson më tej se siç paraqitet në fotot e publikuara, shkrimtari mjaftë i dashur për shqiptarët ka korrigjuar gjithashtu edhe dokumentat e paraqitura nga oficeri, teksa Noli po vizitonte Amerikën.
“Nga arkivat e SHBA-ve, ardhja e regjistruar e Fan Nolit për një vizitë me datë 15.12.1911, Noli është regjistruar me këto detaje: 32 vjeç, 165 cm i gjatë, profesion- kerik, duke vizituar Faik bey Konitza në Boston.
Kombësia? – Turkey, ku fotoja tregon se Noli e korrigjon dhe thotë “Albania”./ Fax.al/ KultPlus.com
Arratisur, syrgjynosur, Rraskapitur dhe katosur Po vajtonj pa funt, pa shpresë, Anës Elbë-s, anës Spree-së. Ku e lam’ e ku na mbeti, Vaj-vatani e mjer mileti, Anës detit i palarë, Anës dritës i paparë, Pranë sofrës i pangrënë, Pranë dijes i panxënë, Lakuriq dhe i dregosur, Trup e shpirt i sakatosur.
Se ç’e shempnë derbederët, Mercenarët dhe bejlerët, Se ç’e shtypnë jabanxhinjtë, Se ç’e shtrythnë fajdexhinjtë, Se ç’e pren’ e se ç’e vranë, Ç’e shkretuan anembanë, Nënë thundrën e përdhunës Anës Vjosës, anës Bunës.
Çirem, digjem i vrerosur, Sakatosur, çarmatosur, As i gjall’, as i varrosur, Pres një shenj’ e pres një dritë, Pres me vjet’ e pres me ditë, Se ç’u tera, se ç’u mpaka, Se ç’u çora, se ç’u mplaka, Lark prej vatrës dhe prej punës, Anës Rinit, anës Tunës. Çakërdisur, batërdisur, Përpëlitur dhe zalisur, ËndËronj pa funt, pa shpresë, Anës Elbë-s, anës Spree-së.
Dhe një zë vengon nga lumi, Më buçet, më zgjon nga gjumi, Se mileti po gatitet, Se tirani lebetitet, Se pëlcet, kërcet furtuna, Fryhet Vjosa, derdhet Buna, Skuqet Semani dhe Drini, Dridhet beu dhe zengjini, Se pas vdekjes ndriti jeta Dhe kudo gjëmon trumbeta. Ngrehuni dhe bjeruni, Korini dhe shtypini, Katundar’ e punëtorë, Që nga Shkodra gjer në Vlorë!
Ky ilaç e ky kushtrim më bën djal’ e më bën trim, më jep forc’ e më jep shpresë, anës Elbë-s, anës Spree-së. Se pas dimrit vjen një verë, që do kthehemi njëherë, pranë vatrës, pranë punës, Anës Vjosës, anës Bunës.
Arratisur, syrgjynosur, Raskapitur e katosur, brohoras me bes’ e shpresë, anës Elbë-s, anës Spree-së.
“Noli Film Festival” është festivali i parë i filmit shqiptar në Boston, SHBA, që do të zhvillohet nga data 31 maj deri në 2 qershor në Katedralen Ortodokse Shqiptare të Shën Gjergjit.
Aktori i njohur Erand Sojli, përmes një lidhjeje të drejtpërdrejtë për “ABC e Mëngjesit” në ABC News tha se festivali eksporton te shoqëria amerikane vlerat tona kombëtare. Është festival unik në botë pasi është i vetmi që zhvillohet në një katedrale dhe është një kompeticion dinjitoz artistik si një vatër reference për krijuesit, skenaristët, regjisorët, kompozitorët, operatorët shqiptarë që jetojnë në Amerikë.
Ndër të tjera ai theksoi se fitimet do të shkojnë për AFC-në (Albanian Fighting Cancer) dhe për Qendrën Kulturore Fan S Noli.
“Kur je artist gjen njerëzit e llojit tënd dhe thamë pse jo. Filluam të mendojmë, hodhëm ide dhe dolëm në përfundimin se gjëja më e mirë që mund të bënim, për të bërë diçka ndryshe dhe ja ku jemi sot këtu me shumë mund dhe sakrificë.
Fitimet e këtij festivali do t’i shkojnë AFC (Albanian Fighting Cancer) dhe për qendrën kulturore Fan S Noli. Në këtë vazhdë na u bashkuan shqiptarët që luftojnë këtë sëmundje dhe na mbështetën për të përfshirë sa më shumë njerëz në këtë përpjekje.
Nga fitimet tona do të shkoj një pjesë edhe për librarinë e Fan S Nolit, pasi ka nevojë për restaurim, tha aktori./abcnews.al/ KultPlus.com
Orkestra Filharmonike e Kosovës organizon koncert me ‘Rapsodi Shqiptare’ nga Fan S. Noli, duke shënuar kështu intepretimin e parë të një prej kompozimeve të Nolit, shkruan KultPlus.
Këtë mbrëmje do të interpretohet edhe premiera e “Koncert për Piano” nga kompozitorja Dafina Zeqiri – Nushi, me pjesëmarrjen e pianistit të shquar kosovar Misbah Kaçamaku.
Koncerti do të përmbyllet me Simfoninë e 3-të të Jean Sibelius-it, kjo pas interpretimit të Simfonisë së 1-rë dhe të 2-të vitin e shkuar.
Koncert i cili do të dirigjohet nga amerikani Gregory Charette, mbahet më 10 shkurt 2024, prej orës 20:00 në Atelienë e Pallatit të Rinisë dhe Sporteve në Prishtinë./ KultPlus.com
Debati për riatdhesimin e eshtrave të Fan Nolit, konkretizohet me një kërkesë të shoqatës “Vatra” drejtuar Parlamentit Shqiptar, ku kërkohet kthimi i trupit në mëmëdhe. Por, parë precedentët me Faik Konicën dhe Mithat Frashërin ku varret u janë dhunuar ka dhe nga ata që mendojnë se është shpejt.
58 vjet pasi mbylli sytë në Florida, shqiptarët që duan të vendosin një tufë lule në banesën e fundit ku prehet imzot Fan Noli, u duhet të shkojnë në varrezat e Forrest Hill Cemetery, të Bostonit. Por, Noli, si personalitet shumëdimensional, i përket gjithë shqiptarëve, ndaj, sipas Degës së Federatës Panshqiptare të Amerikës “Vatra” në Queens në Neë York, me president Skënder Murtezanin, ai duhet të jetë pranë tyre, edhe si figurë frymëzuese. Debatin për riatdhesimin e eshtrave të tij kësaj here “Vatra”, në 10-vjetorin e krijimit të saj , e konkretizon me këtë kërkesë drejtuar Parlamentit Shqiptar këtë 7 dhjetor.
“E nderuar kryetare e Kuvendit znj. Lindita Nikolla, vatranët e degës së Queens-it, mbas të gjitha bisedave, sondazheve, mbledhjeve që kemi patur nëpër forume, këto dhjetë vitet e fundit, na rezulton se ka ardhur koha që Theofan Stilian Noli të prehet përfundimisht në tokën mëmë”, shkruhet në kërkesë.
Riatdhesimi i eshtrave të Nolit, sipas “Vatrës” do të ndikonte edhe për të rregulluar disbalancën në komunitetet fetare.
“Ne kujtojmë Fan Nolin si një arkitekt të madh të përpunimit të fjalës shqipe dhe inkubator i zhvillimit të mendimit dhe shkrimit publicistik. Noli ishte shkrimtar, historian, diplomat, poitikan, orator Arqipeshkop, “Metropolit i Kishës së Durrësit”, krijues i Kishës Autoqefale Shqiptare në atdhe dhe Amerikë. Ai ka shërbyer si Kryeministër i Shqipërisë, ishte kryediplomati që përfaqësoi Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve. Fan Noli duhet të jetë në Shqipëri. Atëherë ç’e pengon Nolin të prehet në mëmëdhe?! Për ne vatrarët Noli është si gur që peshon rëndë në vendin e tiuj. Imzot Noli peshon në kulturën e kombit dhe atdheut të tij”, thuhet më tej.
“Vatra”, cek më tej kontributin e Nolit në shtetformimin shqiptar, por edhe përkrahjen ndaj Kosovës, duke theksuar, se riatdhesimi do të ishte dëshira e tij.
“E tërë kjo veprimtari kolosale , atdhetare e Fan Nolit na reflekton si një respekt i munguar që shteti duhet t’i bëjë atij kolosi. Nga respekti për Konicën, At Noli bëri ç’mos të riatdhesohet Faik Bej Konica. Pse mos ta dëshironte të njëjtën për vete?! Po fundja-fundit, a ka nevojë për një testament një atdhetar gjigand si At Fan Noli”?”, shkruhet në kërkesë.
Mirëpo përkundrejt drejtuesve të kësaj dege, ka edhe anëtarë të “Vatrës”, siç është Valentin Lumaj, që ndonëse nuk janë kundër kthimit të eshtrave të Nolit në Shqipëri, mendojnë se vendimi, nëse shteti shqiptar nuk jep garanci të plotë që të mos cënohet figura e tij, mund të jetë i nxituar. Si precedentë përmend dhunimin e varreve të Faik Konicës dhe Mithat Frashërit.
“Unë nuk e shikoj shumë të arsyeshme për momentin për të riatdhesuar eshtrat e Fan Nolit, kjo duke parë eksperiencën me Faik Konicën dhe Mithat Frashërin që të dyve iu dhunuan varret në Shqipëri. Në këtë kohë të paqartë politike të ngarkuar me ngarkesa të forta politike të së kaluarës por edhe të reja. Dhe ndoshta njerëzit e shikojnë edhe negativisht dhe jo me pëlqim. Shumica mund ta pëlqejnë por është një pjesë që është pak ekstravagante . Unë personalisht ngaqë e adhuroj Nolin Konicën Mithat Frashërin këto emblema të Vatrës nuk kisha pasur qejf që të cenohej sadopak figura e tyre sepse janë të shenjtë për kombin. Nga ana tjetër po ta shohim kishën Autoqefale të Nolit, në Boston këto janë dy trashëgimi të Nolit, dhe sikur Noli të largohet prej këtu sikur Vatra dhe Kisha ngelen pa rrënjë”, thotë Lumaj.
Lumaj thotë se kthimi i eshtrave të Nolit, duhet bërë në kushte më të qeta politike dhe etnike.
“Këto janë të pakëndshme se është një bumerang që kemi ne atje me figurat tona që i kemi dhe nuk i vlerësojmë por nuk jam kundra, edhe sikur të jetë një qasje e Parlamentit që ta mbrojmë,. Por ende është e ngarkuar edhe me kishën greke, sepse ende e lufton, ka tendenca është koha e regjistrimit të popullsisë, ka ngarkesa politike dhe etnike”, vijon ai.
Ndërsa vatranët drejtues të degës së Quuens-it theksojnë se ‘Trupi i Nolit, askund veç tokës amtare nuk do të gjente qetësinë dhe prehjen e përhershme’.
Nga po na vjen, moj erë e rreptë? Pse vërshëllen me aq mallëngjim? -Vij drejt nga malet e Shqipërisë, për të përhapur zi e vajtim. Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn, drejt më zëmër, më zëmër time hyn.
-Nga ata male, moj erë trime, ç’lajme të reja po na ke siell? Pse je e vrerët dhe e helmuar? qiellë me zi përse na e mbiell? Fryn, moj erë, etj.
Pse e ke synë të trubulluar e rent kaluar mi t’zeza re? Pse të pikojnë lottë të zeza, lottë të zeza posi rrëke? Fryn, moj erë, etj.
Syri m’u err nga ato që pashë Ah! nukë mbahem, nuk duroj dot. Pashë një gjëmë, gjëm të tmeruar, rent ta haroj, po rentkam më kot. Fryn, moj erë, etj.
Atje tek losnja në fush’ të Korçës, duke u hedhur lis më lis, një qivur pashë me nj’çup’ të virgjër, ma vrau shpirtin ay filis. Fryn, moj erë, etj.
Tokat pushonin, prift nukë dukej, e pakënduar na u varros; mihnë dëborën, i bënë varrë, shpirt nuk më mbeti, forca m’u sos. Fryn, moj erë, etj.
Atje mi varrë qante një grua, një grua qyqe me mallëngjim; burrën të qante më par’a çupën, për kë të bënte më par’vajtim? Fryn, moj erë, etj.
Renda e ika e fluturova, po dhëmbjen time ku do ta fsheh? Çava oqeane, dete dhe male, po vajtoj edhe sikundër sheh. Fryn, moj erë, etj.
-Moj er’e rreptë, erë malsore, shpirti m’u ndes, zëmra më shkriu; sytë m’u errë si ty dhe mua, mëndja në kokë më bubullin. Fryn, moj erë, etj.
Qëndro të lutem, të kam për t’dhënë dhe un’i varfri një porosi: një re të madhe dërgo të zbresë e ta ngarkojmë me lott’e mi. Fryn, moj erë, etj.
E kur të kthehesh nga Shqipëria, Atje në kopshtin, atje t’qëndrosh, dhe lott’e mia si vesë qjelli dalë nga dalë do t’i pikosh. Qaj, moj erë, moj er’e shkretë qaj, derthmi lottë atje mi varr’e saj./ KultPlus.com
Arratisur, syrgjynosur, Raskapitur dhe katosur Po vajtonj pa funt, pa shpresë, Anës Elbës, anës Spree-së.
Ku e lam’ e ku na mbeti Vaj-vatani e mjer-mileti Anës detit i palarë, Anës dritës i paparë, Pranë sofrës i pangrënë, Pranë dijes i panxënë, Lakuriq dhe i dregosur, Trup e shpirt i sakatosur?
Se ç’e shëmpnë derbederët, Mercenarët dhe Bejlerët, Se ç’e shtypnë jabanxhinjtë Se ç’e shtrythnë fajdexhinjtë, Se ç’e pren’ e se ç’e vranë, Ç’e shkretuan anembanë, Nënë thundrën e përdhunës Anës Vjosës, anës Bunës!
Çirem, digjem i vrerosur, Sakatosur, çarmatosur, As i gjall’ as i varrosur, Pres një shenj’ e pres një dritë, Pres me vjet’ e pres me ditë, Se ç’u tera, se ç’ u-mpaka, Se ç’ u-çora, se ç’ u-mplaka, Lark prej vatrës dhe prej punës, Anës Rinit, anës Tunës.
Çakërdisur, batërdisur, Përpëlitur dhe zalisur, Endërronj pa funt, pa shpresë Anës Elbës, anës Spree-së.
Dhe një zë vëngon nga lumi, Më buçet, më zgjon nga gjumi, Se mileti po gatitet, Se tirani lebetitet, Se pëlcet, kërcet furtuna, Fryhet Vjosa, derdhet Buna, Skuqet Semani dhe Drini, Dridhet Beu dhe zengjini, Se pas vdekjes ndriti jeta, Dhe kudo gjëmon trumbeta: Ngrehuni dhe bjeruni, Korrini dhe shtypini, Katundar’ e punëtorë, Që nga Shkodra gjer në Vlorë!
Ky ilaç e ky kushtrim Më bën djal’ e më bën trim, Më jep forc’ e më jep shpresë, Anës Elbë-s, anës Spree-së. Se pas dimrit vjen një verë Që do kthehemi një herë Pranë vatrës, pranë punës, Anës Vjosës, anës Bunës.
Arratisur, syrgjynosur, Raskapitur e katosur Brohorit me bes’ e shpresë Anës Elbës, anës Spree-së.
Kur tufani e çthuri fenë, Kur tirani e krrusi atdhenë, Mi një brek të Dragobisë Priret Flamur’ i lirisë.
Atje nisi, atje mbaroj, Atje krisi, atje pushoj, Rrufe-shkab’ e Malësisë, Në një shkëmb të Dragobisë.
Vendi dridhej, ay mbeti Se s’tronditej nga tërrmeti. Dif drangoj i Dragobisë, Trim tribun i Vegjëlisë.
O Bajram, bajrak i gjallë, More nam me gjak në ballë, Te një shpell’ e Dragobisë, Yll i rrall’ i burrërisë.
Thon’ u-shtri e thon’ u-vra, Po ti s’vdiqe, or Baba, As te shkëmb’ i Dragobisë, As te zëmr’ e Djalërisë.
As je vrar’ e as po vritesh Legjendar Ante po rritesh. Dithiramb i Dragobisë, Tmerr, panik i mizorisë.
Me Zjarr Shenjt u-ndrit kjo shpellë. Gjer në qjell u-ngrit Kështjellë Për çlirimn’ e Shqipërisë Katakomb’ e Dragobisë.
Më 29 Mars 1925, në shpellën e Dragobisë ra heroikisht luftëtari nga Kosova, Bajram Curri. Për nder të tij në vitin 1952 qyteti Kolgecaj në Shqipëri u riemërua sipas emrit të tij. / KultPlus.com
Kur tufani e çthuri fenë, Kur tirani e krrusi atdhenë, Mi një brek të Dragobisë Priret Flamur’ i lirisë.
Atje nisi, atje mbaroj, Atje krisi, atje pushoj, Rrufe-shkab’ e Malësisë, Në një shkëmb të Dragobisë.
Vendi dridhej, ay mbeti Se s’tronditej nga tërrmeti. Dif drangoj i Dragobisë, Trim tribun i Vegjëlisë.
O Bajram, bajrak i gjallë, More nam me gjak në ballë, Te një shpell’ e Dragobisë, Yll i rrall’ i burrërisë.
Thon’ u-shtri e thon’ u-vra, Po ti s’vdiqe, or Baba, As te shkëmb’ i Dragobisë, As te zëmr’ e Djalërisë.
As je vrar’ e as po vritesh Legjendar Ante po rritesh. Dithiramb i Dragobisë, Tmerr, panik i mizorisë.
Me Zjarr Shenjt u-ndrit kjo shpellë. Gjer në qjell u-ngrit Kështjellë Për çlirimn’ e Shqipërisë Katakomb’ e Dragobisë.
Më 29 Mars 1925, në shpellën e Dragobisë ra heroikisht luftëtari nga Kosova, Bajram Curri. Për nder të tij në vitin 1952 qyteti Kolgecaj në Shqipëri u riemërua sipas emrit të tij. / KultPlus.com
Nga po na vjen, moj erë e rreptë? Pse vërshëllen me aq mallëngjim? -Vij drejt nga malet e Shqipërisë, për të përhapur zi e vajtim. Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn, drejt më zëmër, më zëmër time hyn.
-Nga ata male, moj erë trime, ç’lajme të reja po na ke siell? Pse je e vrerët dhe e helmuar? qiellë me zi përse na e mbiell? Fryn, moj erë, etj.
Pse e ke synë të trubulluar e rent kaluar mi t’zeza re? Pse të pikojnë lottë të zeza, lottë të zeza posi rrëke? Fryn, moj erë, etj.
Syri m’u err nga ato që pashë Ah! nukë mbahem, nuk duroj dot. Pashë një gjëmë, gjëm të tmeruar, rent ta haroj, po rentkam më kot. Fryn, moj erë, etj.
Atje tek losnja në fush’ të Korçës, duke u hedhur lis më lis, një qivur pashë me nj’çup’ të virgjër, ma vrau shpirtin ay filis. Fryn, moj erë, etj.
Tokat pushonin, prift nukë dukej, e pakënduar na u varros; mihnë dëborën, i bënë varrë, shpirt nuk më mbeti, forca m’u sos. Fryn, moj erë, etj.
Atje mi varrë qante një grua, një grua qyqe me mallëngjim; burrën të qante më par’a çupën, për kë të bënte më par’vajtim? Fryn, moj erë, etj.
Renda e ika e fluturova, po dhëmbjen time ku do ta fsheh? Çava oqeane, dete dhe male, po vajtoj edhe sikundër sheh. Fryn, moj erë, etj.
-Moj er’e rreptë, erë malsore, shpirti m’u ndes, zëmra më shkriu; sytë m’u errë si ty dhe mua, mëndja në kokë më bubullin. Fryn, moj erë, etj.
Qëndro të lutem, të kam për t’dhënë dhe un’i varfri një porosi: një re të madhe dërgo të zbresë e ta ngarkojmë me lott’e mi. Fryn, moj erë, etj.
E kur të kthehesh nga Shqipëria, Atje në kopshtin, atje t’qëndrosh, dhe lott’e mia si vesë qjelli dalë nga dalë do t’i pikosh. Qaj, moj erë, moj er’e shkretë qaj, derthmi lottë atje mi varr’e saj./ KultPlus.com
Në qershor të vitit 1957, në libraritë e Tiranës do të dilte poezia “Skënderbeu” e poetit amerikan Henry Wadsworth Longfellow.
Këtë poezi ai e shkroi i frymëzuar nga tregimet gojore të Elena Gjikës (Dora d’Istria), për heroin tonë kombëtar. Ajo u përkthye nga Fan S. Noli, i cili më vonë mbi bazë të saj kompozoi një nga simfonitë e para shqiptare.
Longfellow (1807-1882) lindi në Portland dhe vdiq në Kambrixh. Punoi për një kohë të gjatë profesor në disa universitete ndërmjet tyre edhe në atë të Harvardit. Ai u bë poeti më i famshëm i kohës së tij.
Shkroi vjersha, romane, pjesë teatrore dhe u mor me përkthime nga letërsia klasike e popujve evropianë. Përkthimi më i njohur është ai Komedisë Hyjnore (i pari amerikan që e përktheu).
I ndikuar nga Dora d’Istria (shkrimtare romantike me origjinë shqiptare) hartoi poemën romatike “Skënderbeu” (1873) me temë kthimi i heroit në Krujë pas betejës së Nishit ku Skënderbeu paraqitet si hero legjendar.
SKENDERBEU
Botimi i Nolit hapet me kёtё dedikim ndaj Faik Konicёs:
“Faik Be Konicës, leronjesit të gjuhës atërore, dhe kalorësit të kryqësates kombëtare, si shenje nderimi, i dedikon kete vepër, nje shok armesh.”
Një rrugë në një prej lagjeve me përqendrimin më të madh të komunitetit shqiptaro-amerikan, Bronx, emërtohet me emrin Fan Noli.
Ambasada e Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës njoftoi se, “dje ishte një ditë e shënuar për gjithë komunitetin shqiptaro-amerikan, kur një rrugë, në një prej lagjeve me përqendrimin më të madh të komunitetit shqiptaro-amerikan, Bronx, emërtohet me emrin Fan Noli”.
“Një nderim i jashtëzakonshëm për Fan Nolin, një prej figurave më të larta kombëtare dhe veçanërisht i diasporës shqiptare. Një ndër personalitetet më të shquara të kombit, kontribues në të gjitha segmentet e jetës kombëtare, politike, diplomatike, krijuese e fetare. Gjithë jeta dhe vepra e tij multidimensionale janë themele të forta të letrave, kulturës, diplomacisë dhe historisë sonë kombëtare”, theksohet në njoftimin e Ambasadës.
Ky aktivitet u organizua nga Mark Gjonaj, drejtues i komunitetit shqiptar dhe anëtar i Këshillit Kombëtar të Diasporës, dhe nga VATRA, ndërsa përshëndetën një numër drejtuesish të lartë politik të qytetit, ndërmjet të cilëve dhe Senatori Chuck Schumer.
Ambasadorja Floreta Luli Faber gjatë fjalës së saj theksoi se, “Fan Noli njihet si kontribues i themelimit të disa institucioneve të diasporës shqiptare në SHBA, themelues i Kishës Autoqefale Ortodokse Shqiptare, bashkëthemelues i Federatës Pan-Shqiptare Vatra dhe drejtues i gazetës Dielli. Ai ishte një nga zërat e fuqishëm për pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Ai ishte Kryeministër i vendit, një qytetar me shpirt të lirë, demokrat dhe patriot”.
Faber theksoi se “Fan Noli lindi dhe vdiq jashtë Shqipërisë por jetën e tij ja dedikoi vetëm atdheut të tij dhe për këtë kombi ynë është shumë mirënjohës jetës dhe veprës së tij. Fan Noli është një nga shembujt më të mirë të kontributit të diasporës shqiptare në çështjen kombëtare, në demokratizimin e jetës shqiptare dhe në ndërtimin dhe rritjen e marrëdhënieve ndërmjet Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara”.
“Ceremonia për t’i dhënë një prej rrugëve emrin e tij, e organizuar pikërisht në vitin e 100-vjetorit të vendosjes së marrëdhënieve diplomatike, për të cilat ai kontribuoi kaq shumë. Rruga Fan Noli në Nju Jork do te jetë edhe një busull për brezat e rinj, për t’i orientuar ata në dhënien e kontributit të tyre në fuqizimin e Shqipërisë dhe të çështjes shqiptare”, u shpreh Faber./ KultPlus.com
Kur presidenti Wilsoni takoi Nolin, nuk mund të thuhet se presidenti amerikan ishte pa njohuri për Shqipërinë. Gjatë mandatit të parë të Wilsonit si president, një ambasador amerikan në Ballkan, George Fred Williams, kishte dhënë dorëheqje si protestë për trajtimin e shqiptarëve. Në Amerikë presidenti e ka për detyrim ta presë një ambasador që bën një gjest të tillë, sepse ambasadorët janë përfaqësues të kryetarit të shtetit. Gjithashtu, Wilsoni patjetër që kishte dëgjuar për Shqipërinë nga miku dhe këshilltari i tij, Charles Crane. Para takimit me Wilsonin Noli e shikonte si plotësisht të errësuar fatin e Shqipërisë. Nga ky takim Nolit iu duk se:
Atë ditë fati i Shqipërisë ish m’ i ndriçuar. Atmosfera familjare e krijuar qëllimisht për të ftuarit nga presidenti Wilson, i dha kurajo Nolit duke e bërë që gjatë rrugës së kthimit me jaht për në Washington, të hynte në bisedë edhe me zonjën Wilson, duke lobuar edhe pranë saj për Shqipërinë. Noli tregon për këtë në kuvendin e “Vatrës” po atë ditë: M’u duk për mirë që t’i flisnja dhe zonjës Wilson. Kur u afëruam afër kryeqytetit, pashë që Zonja e Presidentit ish më nj’ anë dhe kish kthyer sytë në bregonjat anës lumit. Iu afrova dhe i thashë:
“Zonjë, Shqiptarët më kanë porositur që t’ ju lutem që të kujtoni Shqipërinë, një vënt aq i varfër, pa miq dhe pa nonjë përkrahje. Po nuk qajnë për urinë dhe mjerimet që heqin, po për humbjen e saj.”
“Po, më thotë. Na vjen shumë keq për kombësitë e vogla si Shqipëria, Belgjia e të tjerat.”
“Situata jonë zonjë, i thashë, është shumë e koklavitur dhe e trazuar.”
Nga mënyra se si iu përgjigj Fan Nolit zonja Wilson kuptohet se ajo kishte dijeni për Shqipërinë dhe problemet e saj. Meqenëse z. Charles Crane ishte mik i familjes Wilson ajo sigurisht që kishte dëgjuar prej tij për aventurën e tij në Shqipëri në 1911, dhe për nismën që ai ndërmori për një fushatë ndihme humanitare në Shqipëri. Noli e kuptoi këtë gjë, ose ndoshta ishte informuar dhe madje ishte nxitur nga vetë zoti Crane, i cili ishte shumë i njohur në komunitetin shqiptaro-amerikan, prandaj mori guximin që ta zgjaste bisedën me Zonjën e Parë të SHBA, duke bërë provë që t›i shpjegonte asaj se ku qëndronte komplikimi i situatës në të cilën gjendej Shqipëria. Për fatin e mirë të Fan Nolit dhe të Shqipërisë, presidenti Wilson iu bashkua atyre të dyve dhe Noli pati përsëri rast të fliste me të për Shqipërinë. Ja tregimi i Nolit: Presidenti Wilson, i cili po fjalosej me një dipllomat afër neve, u kthye dhe më thotë: “Me të vërtetë është shumë e koklavitur.” Atëherë unë mora kuxim dhe i thashë: “E vetmja shpresë për Shqiptarët është Amerika dhe ju, z. President.”/ KultPlus.com
Takimi i Fan Nolit me presidentin Wilson është mbajtur në 4 korrik 1918. Megjithëse Noli nuk kishte asnjë titull zyrtar për të përfaqësuar Shqipërinë, përveç mandatit të “Vatrës”, ky takim i Nolit me Woodrow Wilsonin mund të quhet si jo vetëm i pari kontakt i një përfaqësuesi të shqiptarëve me qeverinë amerikane, madje në nivelin më të lartë, nga ana amerikane, por edhe nga më të rëndësishmit. Takimi përbën një gur themeli në marrëdhëniet shqiptaro-amerikane. Koha e takimit, arsyeja dhe vendi ku u bë takimi, kanë një kuptim të madh.
Në verën e vitit 1918 kur ishte bërë e qartë se Luftën e Parë Botërore po e fitonte Antanta, ku bënte pjesë edhe SHBA, presidenti Wilson, duke qenë se dyshonte në qëllimet e pasluftës të aleatëve të tij evropianë, vendosi të shpallte programin e Amerikës për mënyrën sesi duhet të bëhej rregullimi i botës së pasluftës. Ky program i përmbledhur në katër pika, dhe që u njoh më vonë me këtë emër “Katër pikat” e presidentit Wilson, ishte një program i gjeopolitikës etike.
Për të shpallur programin e tij, presidenti Wilson zgjodhi një vend historik, malin Vernon, ku gjendet varri i George Washintonit, një nga etërit themelues të SHBA dhe të parit
president të vendit. Me rastin e shpalljes që do të bënte në malin Vernon, Wilsoni ftoi që ta shoqëronin edhe delegatët pjesëmarrës në Kongresin e Kombeve të Shtypura, që po mbahej në Uashington në atë kohë, me qëllim që të kërkohej ndihma e SHBA dhe e fuqive fituese të luftës për këto kombe. Një nga delegatët pjesëmarrës në kongres ishte edhe Noli, i cili përfaqësonte Shqipërinë, si i dërguar i “Vatrës”. Kështu që edhe Noli e shoqëroi presidentin amerikan në udhëtimin për në malin Vernon.
Megjithëse ka emrin “mal”, Mali Vernon nuk është aspak një mal. Ky emërtim figurativ i është vendosur nga familja e George Washington. Në fakt, mali Vernon është një territor fushor në breg të lumit Potomac, në Kontenë Fairfax, në Virginia. Presidenti Wilson shkoi atje duke lundruar me jahtin presidencial Myflower nëpër lumin Potomac, i cili kalon përmes kryeqytetit amerikan Washington. Në jahtin presidencial udhëtonin edhe delegatët e kongresit të kombeve të shtypur. Asnjë kryetar shteti i një fuqie të madhe nuk u kishte kushtuar deri në atë kohë një vëmendje të tillë përfaqësuesve të popujve të shtypur.
Fan Noli do ta përshkruante shumë herë gjatë jetës së tij takimin historik me presidentin Wilson dhe çdo herë do të sillte detaje të reja, të rëndësishme. Kështu, në autobiografinë e tij Noli shkruan për takimin me Wilsonin:
Si delegat i Vatrës Fan Noli mori pjesë në Kongresin e kombeve të shtypur që u mbajt në Uashington nën përkrahjen e qeverisë së Shteteve të Bashkuara. Delegatët e Kongresit shoqëruan Presidentin Uillson deri në varrin e Xhorxh Uashingtonit në Maunt Vermont ku ai mbajti fjalimin e tij të famshëm të Katër pikave, më 4 korrik 1918. Kjo i dha rast Fan Nolit të takohej me Presidentin Uilson në jahtin presidencial “Mejflauer” dhe i bëri thirrje atij të rivendoste pavarësinë e Shqipërisë, e cila ishte shkelur nga ushtritë e huaja gjatë Luftës së Parë Botërore.
Ky mund të quhet si një tregim i përmbledhur dhe gjakftohtë që Noli i ka bërë takimit me Wilsonin. Por një përshkrim me shumë ndjenjë Noli ia ka bërë këtij takimi historik, pikërisht në mbrëmjen e ditës që ai u bë, në 4 korrik 1918. Atë ditë mbahej kuvendi vjetor i “Vatrës” në Boston dhe Noli, duke rendur ashtu si Marathonomaku i poezisë së tij të famshme, pasi u kthye në mesditë në Washington me jahtin presidencial, i hipi trenit për në Boston dhe shkoi drejt e në sallën ku mbahej kuvendi i shqiptaro-amerikanëve, i cili po e priste atë për të mbajtur fjalimin e hapjes. Dhe Noli, në fjalimin e tij u dha bashkëkombësve lajmin e takimit me Wilsonin, duke treguar dhe hollësi për takimin, që nga mënyra e pritjes plot nderime:
Ndofta e dëgjuat që Ditën e Indipendencës Presidenti Wilson desh ta kremtonte atë ditë si Ditën e Indipendencës për tërë botën. Për këtë arsye guverna amerikane i thirri si mysafirë kryetarët e gjithë kombësive të huaja që ndodhen në ktë vënt bujar. Idea ishte që tërë kombësitë së bashku të mblidheshin atje për të thyer shpirtën e autokracisë. Kryetari i Vatrës u ftua. Në kryeqytet na pritnë me nderime të mëdha. Me automobilla na shpunë gjer në jahtin e Presidentit, ku neve të përunjurit, të varfërit u gjetmë midis tërë dipllomatëve. Atje, Presidenti, e shoqja dhe e bija na përshëndoshnë, dyke na kërkuar emrat dhe përfaqësimin tonë.
Ndofta ish e para herë për ta që u bashkuan me një Shqiptar. I shtrënguam dorën të gjithë njëri pas jatërit dhe hymë brënda në anijen e bukur të Presidentit “Mayflower”. Udhëtimi nga Uashingtoni në Malin Vernon ish idealistik. Lumi Potomak dhe rrethet përbënin një panoramë kaq të bukur. Pas zakonit Presidenti në tërë udhëtimin i priti të tërë dipllomatët me të cilët u bashkëfjalos. Duallmë në mal ku ish varri i atij që krijoi këtë shtet. Që të gjithë neve patmë nderin të depozitojmë nga një kurorë mi varrin e tij, i cili ish aq i varfër sa dhe simple.
Ndërsa të pranishmit në kuvendin e “Vatrës” prisnin të dëgjonin se çfarë kishte thënë Wilsoni për Shqipërinë, Noli zgjatej duke folur për mënyrën sesi i kishin pritur atë dhe delegatët e tjerë. Por Noli nuk kishte faj këtu, se atij me të drejtë i kishin bërë përshtypje të madhe nderimet me të cilat u pritën nga qeveria amerikane ai dhe përfaqësuesit e tjerë të kombeve të shtypur, të cilët nuk përfilleshin nga qeveritë e fuqive të mëdha evropiane. Sipas zakonit amerikan, Wilsoni kishte krijuar një atmosferë familjare për të ftuarit, jo vetëm duke i pritur bashkë me familjen e tij, gruan dhe vajzën, por edhe duke u përfshirë ato në bisedat me të ftuarit, kuptohet në pjesën jozyrtare të aktivitetit. Por nga mënyra si flet Noli kuptohet se kjo atmosferë familjare e krijuar nga njeriu më i fuqishëm i botës, kishte ndikuar që delegatët e ndrojtur të kombeve të shtypura të shpreheshin lirshëm. Noli në këtë udhëtim pati rastin që të takohej dy herë me Wilsonin. Herën e parë gjatë qëndrimit në malin Vernon dhe herën e dytë gjatë rrugës së kthimit në jaht. Në këtë takim të dytë, u fol më tepër për Shqipërinë. Në të njëjtin fjalim para Kuvendit të “Vatrës” Noli thotë për këtë ngjarje: Kur u kthyem nga Mali Vernon pata rastin e mirë të fjalosem me Presidentin Wilson, të cilit i thashë që po të mbretërojnë ato parime që deklaroi në fjalën e tij, s’ ka dyshim që edhe Shqipëria do të fitonjë të drejtat e saj.
Parimet që u shprehën në fjalimin e presidentit Wilson ishin të tillë që bota nuk i kishte dëgjuar kurrë deri në atë kohë. Wilsoni shpalli se bota duhet të rregullohej mbi bazën e parimeve mbi të cilët ishte ndërtuar SHBA nga etërit themelues. Noli tha: Kur u kthyem nga Mali Vernon pata rastin e mirë të fjalosem me Presidentin Wilson, të cilit i thashë që po të mbretërojnë ato parime që deklaroi në fjalën e tij, s’ ka dyshim që edhe Shqipëria do të fitonjë të drejtat e saj.
Në qoftë se pjesa më e madhe e përfaqësuesve të kombeve të shtypura flisnin me përkthyes me Wilsonin, dhe të tjerët flisnin një anglishte të thyer, bashkëbiseduesi shqiptar fliste me Wilsonin anglishten e Harvardit ku kishte marrë diplomën pak kohë më parë. Wilsoni, ish-presidenti i Universitetit Princeton dhe i diplomuari i Universitetit “John Hopkins”, që sigurisht i vëzhgonte njerëzit edhe me syrin e studiuesit dhe njeriut me kulturë të madhe, nuk e pati të vështirë të dallonte te Noli njeriun e madh që përfaqësonte një popull të vogël. Ishte ky një kombinim perfekt për të zgjuar simpatinë e Wilsonit, i cili si politikan ishte i dashuruar me kauzat e vendeve të vogla dhe të pafuqishme, dhe si akademik nuk mund të mos kishte simpati për njerëzit me kulturë të madhe, të cilët e dallojnë lehtë njëri-tjetrin, edhe kur kalojnë vetëm pak kohë bashkë. Prandaj Wilsoni nuk u fye nga mosbesimi i shprehur prej Nolit por e pa si detyrim që t’i thoshte diçka më tepër atij, si shpjegim. Noli thotë për vazhdimin e bisedës: Më tha që ato parime do të mbretërojnë se për to lëftojmë. Në këto fjalë të bën përshtypje se Wilsoni tha “lëftojmë”, domethënë e llogariti edhe Nolin si bashkëluftëtar, megjithëse Shqipëria nuk ishte aleate e Amerikës në këtë luftë botërore, dhe në përgjithësi nuk ishte e rreshtuar me asnjërën palë ndërluftuese, por ishte bërë arenë e luftës së ushtrive të dy palëve. Por duket se në këtë çast Wilsoni iu drejtua Nolit si amerikan, pra i kërkoi që të kishte besim si amerikan, për kërkesën që i kishte bërë si shqiptar. Ky ishte një respekt i veçantë që Wilsoni po i bënte këtij shqiptaro-amerikani të shquar, i cili në fakt nuk e kishte marrë akoma shtetësinë amerikane.
Kur Wilsoni takoi Nolin, nuk mund të thuhet se presidenti amerikan ishte pa njohuri për Shqipërinë. Gjatë mandatit të parë të Wilsonit si president, një ambasador amerikan në Ballkan, George Fred Williams, kishte dhënë dorëheqje si protestë për trajtimin e shqiptarëve. Në Amerikë presidenti e ka për detyrim ta presë një ambasador që bën një gjest të tillë, sepse ambasadorët janë përfaqësues të kryetarit të shtetit. Gjithashtu, Wilsoni patjetër që kishte dëgjuar për Shqipërinë nga miku dhe këshilltari i tij, Charles Crane. Para takimit me Wilsonin Noli e shikonte si plotësisht të errësuar fatin e Shqipërisë.
Atë ditë fati i Shqipërisë ish m’ i ndriçuar. Atmosfera familjare e krijuar qëllimisht për të ftuarit nga presidenti Wilson, i dha kurajo Nolit duke e bërë që gjatë rrugës së kthimit me jaht për në Washington, të hynte në bisedë edhe me zonjën Wilson, duke lobuar edhe pranë saj për Shqipërinë. Noli tregon për këtë në kuvendin e “Vatrës” po atë ditë: M’u duk për mirë që t’i flisnja dhe zonjës Wilson. Kur u afëruam afër kryeqytetit, pashë që Zonja e Presidentit ish më nj’ anë dhe kish kthyer sytë në bregonjat anës lumit. Iu afrova dhe i thashë:
“Zonjë, Shqiptarët më kanë porositur që t’ ju lutem që të kujtoni Shqipërinë, një vënt aq i varfër, pa miq dhe pa nonjë përkrahje. Po nuk qajnë për urinë dhe mjerimet që heqin, po për humbjen e saj.”
“Po, më thotë. Na vjen shumë keq për kombësitë e vogla si Shqipëria, Belgjia e të tjerat.”
“Situata jonë zonjë, i thashë, është shumë e koklavitur dhe e trazuar.”
Nga mënyra se si iu përgjigj Fan Nolit zonja Wilson kuptohet se ajo kishte dijeni për Shqipërinë dhe problemet e saj. Meqenëse z. Charles Crane ishte mik i familjes Wilson ajo sigurisht që kishte dëgjuar prej tij për aventurën e tij në Shqipëri në 1911, dhe për nismën që ai ndërmori për një fushatë ndihme humanitare në Shqipëri. Noli e kuptoi këtë gjë, ose ndoshta ishte informuar dhe madje ishte nxitur nga vetë zoti Crane, i cili ishte shumë i njohur në komunitetin shqiptaro-amerikan, prandaj mori guximin që ta zgjaste bisedën me Zonjën e Parë të SHBA, duke bërë provë që t›i shpjegonte asaj se ku qëndronte komplikimi i situatës në të cilën gjendej Shqipëria. Për fatin e mirë të Fan Nolit dhe të Shqipërisë, presidenti Wilson iu bashkua atyre të dyve dhe Noli pati përsëri rast të fliste me të për Shqipërinë. Ja tregimi i Nolit: Presidenti Wilson, i cili po fjalosej me një dipllomat afër neve, u kthye dhe më thotë: “Me të vërtetë është shumë e koklavitur.” Atëherë unë mora kuxim dhe i thashë: “E vetmja shpresë për Shqiptarët është Amerika dhe ju, z. President.”
“Unë, u-përgjegj ay, do të kem vetëm një zë në kongresin e paqes dhe atë zë do ta përdor dhe për të drejtat e Shqipërisë.”
I thashë që ay zë është i mjaftë për Shqiptarët dhe ata do të jenë vdekërisht të gëzuar dhe fare të sigurtë për të drejtat e tyre. Sidoqoftë Noli e arriti atë që donte duke marrë nga presidenti amerikan të shprehur qartë atë premtim që dëshironte të dëgjonte prej tij. Dhe Noli i besoi në çast Wilsonit. Sepse Noli i njihte tanimë amerikanët dhe e dinte se ata nuk e kishin zakon që të gënjenin kur jepnin fjalën për të bërë një të mirë për të cilën nuk kishin ndonjë interes dhe nuk përfitonin gjë, përveç ndjenjës se kishin bërë një vepër të mirë. Në raste të tilla amerikanët nuk jepnin premtime kur nuk kishin ndërmend ta bënin atë gjë që iu kërkohej atyre. Fjalët e Wilsonit, të përcjella nga Noli u bënë legjendare në Shqipëri. Mund të merret me mend se sa xheloz është bërë për Nolin dhe si e ka mallkuar ai diplomati me të cilin ishte duke biseduar presidenti amerikan, që u shkëput prej tij, sepse i tërhoqi vëmendjen tema e bisedës së bashkëshortes së tij me Nolin. Duke qenë se sigurisht ky diplomat i akredituar në Washington nuk e njihte Nolin, të cilin nuk e kishte parë kurrë, me siguri që ka menduar se duhet të jetë një njeri shumë i rëndësishëm që e tërhoqi kështu dy herë vëmendjen e Wilsonit. Në përfundim të bisedës Wilsoni si me shaka i dha dhe një këshillë Nolit, që t’ua përcillte bashkëkombësve të tij:
Me nënqeshje kryetari i amerikanëve më tha: “Jo, mos ia u thuaj pikërisht ashtu shqiptarëve se ahere ata do ta lënë punën e tyre në gjumë. Duhet ata paskëtaj të punojnë ca më tepër se kurdoherë”.
Me këtë Wilsoni donte që me anë të Nolit t’u jepte shqiptarëve një mesazh se nuk duhet të rrinin duarkryq dhe të prisnin nga bota që ta begatonte shtetin e tyre, pasi e kishte shpëtuar atë. Amerika do t’u ndihmojë për të shpëtuar shtetin tuaj nga copëtimi, po iu thoshte Wilsoni shqiptarëve, por këtu nis puna juaj, dhe ju pas kësaj duhet të punoni shumë për ta begatuar atë, madje më tepër se ç’ po bëni përpjekje për ta shpëtuar. Kjo këshillë e dytë e Wilsonit vlen për shqiptarët edhe sot e kësaj dite. Në Tiranë ka një statujë të Wilsonit, por atje duhet të ishin shkruar këto fjalë që ai tha si porosi për shqiptarët. Noli, me përshtypje akoma të freskëta nga takimi me Wilsonin, iu tha po atë ditë delegatëve të kuvendit të “Vatrës”: Por munt t’ju thom Zotërinj delegatë: Kur i thashë që ju Z. President munt ta shpëtoni Shqipërinë, ia thashë jo vetëm me gojë po me tërë veten dhe në grykë ndjeva një lëmç të pagëlltitëshmë, se më në funt dolla përpara njeriut që me të vërtetë munt të shpëtonjë Shqipërinë po të dojë. Noli ishte i vetëdijshëm se ky ishte një çast historik për të dhe për Shqipërinë. Në këtë çast Nolit i duheshin përpjekje të mëdha për të mposhtur emocionet që e kishin përfshirë në mënyrë të natyrshme, pasi edhe ai vetë nuk e besonte dot se gjendej përballë njeriut më të fuqishëm të botës, i cili ishte gati ta dëgjonte atë t’i fliste në emër të shqiptarëve. Për një njeri si Noli që kishte ardhur në Amerikë me mundime të mëdha, dhe atje kishte bërë përpjekje të mëdha për të mbijetuar dhe për t’u shkolluar, takimi dhe biseda me Wilsonin ishte njëlloj sikur t’i fliste Statuja e Lirisë dhe t’i bënte një premtim për Shqipërinë. Siç e dimë të gjithë nga historia, Wilsoni e mbajti fjalën që iu dha shqiptarëve nëpërmjet Nolit. Fan Noli do të tregonte përsëri me emocione të mëdha për këtë takim, në fjalimin e mbajtur në parlamentin shqiptar në 11 shkurt 1924, me rastin e vdekjes së presidentit Wilson, ku kujton takimin me të. Tanimë akti i Wilsonit në dobi të Shqipërisë ishte i njohur për të madh e të vogël në vend dhe Wilsoni kishte fituar mirënjohjen e çdo shqiptari. Dita e vdekjes së tij ishte një ditë zie për shqiptarët dhe parlamenti shqiptar mbajti zi zyrtarisht për vdekjen e tij. Duke përkujtuar gjestin e Wilsonit në dobi të Shqipërisë, Noli iu tregoi deputetëve për takimin: E kam njohur këtë kalorës të kohëve në një kohë tragjike, më 4 të korrikut 1918, në Yacht-in Presidencial “Mayflower”, ku i rrethuar prej kabinetit, prej trupit diplomatik dhe prej përfaqësonjësve të racave të ndryshme në Shtetet e Bashkuara, shkonte te varri i Washingtonit për të prononcuar të parin diskors luftëtar. Ahere iu afrova dhe i bëra një apel në emër të kombit tonë fatzi, dhe përgjigjen e tij bujare e mbanj ment sikur po e dëgjon sot: “Një zë do të kem në kongresin e paqes dhe atë zë do ta përdor për të mirën e Shqipërisë”. Në këtë çast Noli u duartrokit nga të gjithë deputetët e parlamentit shqiptar, pa dallime partiake. Le të mos harrojmë se jemi në shkurt 1924, kur konflikti politik në vend kishte arritur kulmin, pas pak ditëve në parlament do t’i bëhej atentat kryeministrit Ahmet Zogu, pak muaj më vonë do të shpërthente në vend një revolucion, dhe palët politike që ishin gati në çdo çast për të nisur luftën me njëra-tjetrën, bashkoheshin befas për të duartrokitur për Wilsonin! Presidenti amerikan i vdekur kishte fuqi t’i bashkonte deputetët shqiptarë që ishin gati të vdisnin se të bashkoheshin për ndonjë gjë me kundërshtarët e tyre. Noli në takimin e vetëm që pati me Wilsonin, nuk mund të mos e vëzhgonte atë edhe me syrin e shkrimtarit të madh, të aftë për të zbuluar cilësitë e veçanta të personazheve historike. Në këtë këndvështrim, Noli jep këtë përshtypje për Wilsonin: Në çdo gjest e në çdo fjalë çfaqej njeriu mistik i iluminuar, i dërguar prej Perëndisë për një mision të shenjtë. Pranë një karakteri të çelniktë kishte mirësinë e Shën Françeskut. Më pas, shumë presidentë dhe kryeministra të Shqipërisë kanë pasur rastin të takohen me presidentët amerikanë, por takimi i Nolit me Wilsonin në 1918 mbetet ende dhe sot më i rëndësishëm se të gjithë këto takime. Ishte një fat i madh për Shqipërinë që njeriu të cilit i takoi t’i përfaqësonte shqiptarët para Wilsonit, duke u bërë kështu shqiptari i parë dhe ndoshta i fundit që takoi Wilsoni në jetën e tij, dhe nëpërmjet të cilit presidenti amerikan, formoi një opinion për shqiptarët, ishte pikërisht Fan Noli. Kështu Wilsoni i njohu shqiptarët nëpërmjet një njeriu me formim perëndimor, me kulturë të madhe, me aftësi të mëdha prej oratori. Në 4 korrik 1918 një përfaqësues i shqiptarëve kishte rastin për herë të parë të fliste me presidentin Wilson për çështjen e Shqipërisë dhe këtu zuri fill shpëtimi i Shqipërisë. Janë të rralla çaste të tilla historike si ky në marrëdhëniet e vendeve të vogla me vendet e mëdha. Nuk ka asnjë çast të ngjashëm në historinë e Shqipërisë, që një përfaqësues i shqiptarëve të jetë trajtuar nga lideri i një fuqie tjetër të madhe, ashtu siç u trajtua Fan Noli nga Woodrow Wilsoni./ KultPlus.com
Atë ditë fati i Shqipërisë ish m’ i ndriçuar. Atmosfera familjare e krijuar qëllimisht për të ftuarit nga presidenti Wilson, i dha kurajo Nolit duke e bërë që gjatë rrugës së kthimit me jaht për në Washington, të hynte në bisedë edhe me zonjën Wilson, duke lobuar edhe pranë saj për Shqipërinë. Noli tregon për këtë në kuvendin e “Vatrës” po atë ditë: M’u duk për mirë që t’i flisnja dhe zonjës Wilson. Kur u afëruam afër kryeqytetit, pashë që Zonja e Presidentit ish më nj’ anë dhe kish kthyer sytë në bregonjat anës lumit. Iu afrova dhe i thashë:
“Zonjë, Shqiptarët më kanë porositur që t’ ju lutem që të kujtoni Shqipërinë, një vënt aq i varfër, pa miq dhe pa nonjë përkrahje. Po nuk qajnë për urinë dhe mjerimet që heqin, po për humbjen e saj.”
“Po, më thotë. Na vjen shumë keq për kombësitë e vogla si Shqipëria, Belgjia e të tjerat.”
“Situata jonë zonjë, i thashë, është shumë e koklavitur dhe e trazuar.”
Nga mënyra se si iu përgjigj Fan Nolit zonja Wilson kuptohet se ajo kishte dijeni për Shqipërinë dhe problemet e saj. Meqenëse z. Charles Crane ishte mik i familjes Wilson ajo sigurisht që kishte dëgjuar prej tij për aventurën e tij në Shqipëri në 1911, dhe për nismën që ai ndërmori për një fushatë ndihme humanitare në Shqipëri. Noli e kuptoi këtë gjë, ose ndoshta ishte informuar dhe madje ishte nxitur nga vetë zoti Crane, i cili ishte shumë i njohur në komunitetin shqiptaro-amerikan, prandaj mori guximin që ta zgjaste bisedën me Zonjën e Parë të SHBA, duke bërë provë që t›i shpjegonte asaj se ku qëndronte komplikimi i situatës në të cilën gjendej Shqipëria. Për fatin e mirë të Fan Nolit dhe të Shqipërisë, presidenti Wilson iu bashkua atyre të dyve dhe Noli pati përsëri rast të fliste me të për Shqipërinë. Ja tregimi i Nolit: Presidenti Wilson, i cili po fjalosej me një dipllomat afër neve, u kthye dhe më thotë: “Me të vërtetë është shumë e koklavitur.” Atëherë unë mora kuxim dhe i thashë: “E vetmja shpresë për Shqiptarët është Amerika dhe ju, z. President.”/ KultPlus.com
Fan Stilian Noli ka qenë poet, përkthyes, prift, politikan, historian, dhe ish kryeministër i Shqipërisë. Noli ka studiuar në Harvard, për arte, ndërsa ka qenë edhe mësues në Egjipt dhe ka përkthyer në greqisht veprën e Sami Frashërit “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”.
Është i njohur me kryeveprat e tij “Albumi” dhe “Historia e Skënderbeut”, e shumë të tjera. Fan Noli ka vizituar Shqipërinë për herë të parë në vitin 1913, dhe ka qenë përkrahës i madh i Ismajl Qemajlit, dhe qeverisë së tij.
Vepra e parë e Nolit qe drama me tre-akte Israilitë dhe Filistinë, e botuar në Boston 1907. Kjo dramë qe shkruar qysh më 1902, bazuar në historinë e Samsonit dhe Dalilës në Dhjatën e Vjetër.
Kontributi më i gjerë i Nolit qe në fakt ai i stilistit, siç shihet ndë përkthimet e tij. Bashkë me Faik Konicën mund të vlerësohet si ndër stilistët më të mëdhenj të dialektit Toskë. Afria që kishte me gjuhët e huaja, greqishten, anglishten dhe frëngjishten e aftësoi ta bënte shqipen në një gjuhë të stërholluar dhe elegante, ndonëse pak folklorike.
Noli përktheu mjaft autor amerikanë dhe europianë të shek. XIX, duke vënë në punë veshin muzikor, mundi të pasqyronte stilin dhe ngjyrat e ritmit të origjinalit. Ndonëse vetë nuk shkroi shumë në lëmë të letërsisë, ngelet një letrar i madh.
Fan Noli ka qenë deputet i Kolonisë së Amerikës në legjislaturën e dytë (21 prill 1921 – 30 shtator 1923), si dhe kundërshtari politik më i egër i Ahmet Zogut ishte Fan Noli. Ky i fundit mbretin e quante “shakaxhi të përparimit” Ahmet Zogu dhe Fan Noli kanë dënuar njëri-tjetrin me vdekje pas kryengritjes së vitit 1924 kur Noli erdhi në pushtet dhe në dhjetor të atij vitit kur Zogu erdhi sërish në pushtet.
Noli ka lindur një fshat shqiptar në Trakë, jo shumë larg nga Edreneja, në Turqi dhe ka vdekur në Florida, Shtetet e Bashkuara të Amerikës në vitin 1965.
Noli ka lindur një fshat shqiptar në Trakë, jo shumë larg nga Edreneja, në Turqi dhe ka vdekur në Florida, Shtetet e Bashkuara të Amerikës në vitin 1965. /KultPlus.com
“E kam takuar Konicën për herë të parë më 1909. Ishte diçka që nuk kam për ta harruar kurrë. Më kishte shkruar nga Londra se do të vinte në Boston i veshur me kostum shqiptar. Ideja ishte që të dilte fotografia e tij në gazeta dhe të shfrytëzohej rasti për të propaganduar çështjen kombëtare shqiptare, e cila ka qenë pasioni i gjithë jetës së tij. Unë mbeta i shtangur. Si prift ortodoks i modës së vjetër, në atë kohë unë vetë mbaja një mjekër të gjatë e të zezë, për të cilën më duhet të pranoj se nuk u pëlqente djemve të Bostonit. E merrja me mend se sa do të dëfreheshin ata djem, po të më shihnin duke ecur rrugës me një burrë të veshur me fustanellë shqiptare. Ndonëse nuk kisha parë kurrë ndonjë fustanellë shqiptare, e përfytyroja se do ngjasonte me fustanellën greke, një lloj fundi balerinash. Unë isha i shkurtër e i bëshëm. Konica ishte i gjatë e i thatë, kështuqë të dy do të dukeshim si Don Kishoti me Sanço Pançën të arratisur nga ndonjë cirk. Sa u habita këtë herë, kur pashë se djemtë e Bostonit e harruan gjithçka lidhur me mjekrën time dhe thjesht zunë të shihnin Konicën me adhurim. Atëhere e kuptova se fustanella shqiptare nuk ishte fustanella qesharake greke, por diçka që i ngjante kiltit të skocezëve dhe se i përshtatej shumë një burri të pashëm si Konica.”
Noli është nga ato figura komplekse që rrallë mund t’i kuptosh drejtë, pasi gjithmonë ka diçka të fshehur brenda çdo fjale. Në gjithë thëniet dhe fjalimet që Noli ka mbajtur, është vlerësuar shumë realiteti që ai shpreh dhe mënyra e mendimit dhe perceptimit të tij.
Si një personalitet me njohuri të gjerë, Noli ka kontribuar gjatë tërë jetës së tij për kombin shqiptar, të cilin donte ta shihte të njëjtë me popujt tjerë.
Edhe kjo thënie e Nolit që po e sjellim sonte, ka të bëjë pikërisht me këtë. Noli kërkon të ruhet gjuha shqipe edhe në predikimet fetare, ndaj dhe e bën këtë thirrje.
“I këndoni lutjet ashtu si dini në shqip, pastaj lartë i rregullon Perëndia”. /KultPlus.com
”Nuk mendohemi se po mbytet kombi, por shikojmë se mos i lagen çorapet. Nuk shikojmë të ndreqim gjuhën, por shikojmë se me ç`shkronja lipset shkruar. Nuk shikojmë se do të na zaptojnë të huajt vendin, po çajmë kokën si e si t`i gjejmë një emër të bukur sipas gramatikës.
E mjera Shqipëri, po dergjet e po vdes dhe ne të mallkuarit nuk shikojmë ta shërojmë, po mundohemi ta pagëzojmë se mos na vdesë pa emër, pastajza si do ta njohë Shën Pjetri që mban hapset e parajsës?” ~ Fan S. Noli 1906 /KultPlus.com
.jpg)
