Dëgjomë siç dëgjohet shiu as vëmendshëm as shkujdesur, hapa të lehtë, rigon, uji që është ajër, ajri që është kohë, dita që s’ka të perënduar, nata që ende s’troket, shëmbëllesa të mjegullës, me të marrë kthesën, shëmbëllesa të kohës, në hark të kësaj prehjeje, dëgjomë siç dëgjohet shiu, pa dëgjuar, mbaj vesh ç’them, duke fjetur por me të pesë shqisat zgjuar, me sytë hapur thellë brenda teje, bie shi, hapa të lehtë, shushurimë rrokjesh, ajri dhe uji, fjalë që s’rënden:
ajo që ishim dhe jemi, ditët dhe vitet, ky çast, kohë e pavlerë, pikëllim i pamatë, dëgjomë siç dëgjohet shiu, llamburin asfalti i lagësht, avulli ngjitet lart, arratinë merr, nata shpaloset dhe më kundron, je ti dhe trupi yt i avullt, ti dhe shëmbëlltyra jote e natës, ti dhe flokët e tu, rrufe e ngadaltë, rrugën përshkon dhe në ballë më vërshon, hapa të njomë mbi qepallat e mia,
dëgjomë siç dëgjohet shiu, llamburin asfalti, ti rrugën përshkon, është mjegulla endacake nëpër natë, është nata e përgjumur në shtratin tend, është fëshfërima e hukamës tënde, gishtat e tu të lagësht njomin ballin tim, gishtat e tu të zjarrtë djegin sytë e mi, gishtërinjtë e tu të ajërt hapin qepallat e kohës, burim vizionesh e ringjalljesh, dëgjomë siç dëgjohet shiu, vitet ikin, çastet kthehen,
a i dëgjon hapat e tu në dhomën ngjitur? jo këtu as atje: i dëgjon, në një kohë tjetër që e tashmja është, dëgjo hapat e kohës, trillues hapësirash pa vlerë të askundit, dëgjo shiun që rrjedh mbi tarracë tash nata më pus është nën korije, mes gjethesh rrufeja ka gjetur strehë, kopsht i mugët që rravgon, – hyr, hija jote mërtis këtë faqe. / KultPlus.com
1. Në orën tre fiks, Don Pedro u ul në tavolinën tonë, përshëndeti çdo njërin prej konkurentëve, pëshpëriti për veten e tij një frazë të padeshifrueshme dhe zuri vend qetësisht. Kërkoi një filxhan kafe, ndezi një cigare, dëgjoi muzikë, piu me gllënjka kafen e tij, mori sombreron, nxori portofolin, na tha të gjithëve “ditën e mirë” dhe iku. Dhe kështu të gjitha ditët.
2. Çfarë thosh Don Pedro, kur ulej dhe kur ngrihej me fytyrën serioze dhe sy të fortë? Thoshte: “Ishalla vdeksh!” Don Pedro e përsëriste shumë herë në ditë këtë frazë. Kur zgjohej, kur ngrihej nga mëngjesi i tij i zakonshëm, kur hynte dhe dilte nga shtëpia e tij në orën 8:00, në orën 13:00, në orën 14:00, në orën 19:00 dhe në orën 04:00, në kafeteri, në zyrë, përpara dhe mbas çdo ngrënieje, kur shtrihej për të fjetur. E përsëriste ndër dhëmbë apo edhe me zë të lartë, vetëm apo edhe në shoqëri. Ndonjëherë vetëm me sy. Gjithmonë me gjithë shpirt. Askush nuk e dinte se kujt ia drejtonte këto fjalë. Askush nuk ia vinte veshin pikënisjes së kësaj urrejtjeje. Ndoshta ishte një urrejtje pa shkak, ndoshta një urrejtje e pastër. I veshur në të zeza, ai dukej se mbante zi për dënimin që i kishte dhënë vetes.
3. Një mbasdite, Don Pedro arriti më vonë se zakonisht. U ul pa u ndier dhe atëherë, kur ishte kulmi i qetësisë, çka kushtëzohej më tepër nga prania e tij, papritur lëshoi këto fjalë: “Tashmë e vrava.” Cilin dhe si? Disa buzëqeshën, duke dashur ta merrnin si shaka. Vështrimi i Don Pedros i stepi. Të gjithë u ndjenë të shqetësuar. Pak nga pak, grupi u shpërbë. Don Pedro mbeti vetëm, më serioz se asnjëherë. Nuk u kthye më ditën tjetër. Kurrë nuk u kthye më. Vdiq? Ndoshta i mungonte urrejtja që e mbante gjallë, ndoshta jeton ende dhe tashmë urren ndonjë tjetër. Unë rishikoj veprimet e mia. Dhe të njëjtën gjë të këshilloj të bësh edhe me të tuat: a ke menduar ndonjëherë sikur, ndoshta shumë pranë teje, të të shohin sy si ato të Don Pedros?
Më dëgjo ashtu siç dëgjohet shiu as me vëmendje por as me shpërqëndrim, gjurmë të lehta, rigim i hollë, ujë që është ajri vetë dhe ajër që është vetë koha dita është akoma e gjallë nata ende s’ka lindur trajta të mjegulluara në kthesën pas qoshes trajtat e kohës në lakimin e heshtjes, dëgjomë, ashtu siç dëgjohet shiu pa më dëgjuar vër-vesh në atë që them me sytë të hapur për së brëndëshmi, në gjumë me të pesta shqisat zgjuar, po bie shi, gjurmë të lehta, mërmërimë bashkëtingëlloresh, ajër dhe ujë, fjalë pa rëndesë: që jemi dhe që janë, ditët dhe vitet, ky moment kohë e papeshë dhimbje që rëndon, më dëgjo ashtu siç dëgjohet shiu, asfalti i lagur shkëlqen, avulli ngrihet dhe ikën larg, nata shpaloset dhe hedh vështrimin tek unë, ti je ti dhe trupi yt prej avulli, ti dhe fytyra jote e natës ti dhe flokët e tua rrufe të ngeshme ti kapërcen udhën dhe futesh në ballin tim, gjurmë uji përballë syve të mi, degjomë, siç dëgjohet shiu, asfalti është i lagur dhe ti kapërcen rrugën në mjegull, përhumbur në natën, në këtë natën që flen në shtratin tënd, është dallga që fryhet në frymën tënde gishtërinjtë e tu prej uji më njomin ballin, gishtërinjtë e tu prej zjarri më djegin sytë gishterinjte e tu prej ajri hapin qepallat e kohës një ujvarë pamjesh dhe ringjalljesh dëgjomë, siç dëgjohet shiu vitet ikin tutje momentet vijnë tëhú i dëgjon gjurmët në dhomën tjetër? nuk janë këtu, as atje: ti i dëgjon prej një tjetër kohë e cila ndodh tashti dëgjoi gjurmët e kohës krijueses së vëndeve të papesha, të pandodhëshme dëgjoje shiun si vrapon mbi taracë nata ështe tani e errët natë varri, shkrepëtimat flenë në foletë mes gjetheve, një kopësht i paqetë bredh në mëshirë të fatit hija jote mbulon këtë faqe libri.
Më dëgjo ashtu siç dëgjohet shiu as me vëmendje por as me shpërqëndrim, gjurmë të lehta, rigim i hollë, ujë që është ajri vetë dhe ajër që është vetë koha dita është akoma e gjallë nata ende s’ka lindur trajta të mjegulluara në kthesën pas qoshes trajtat e kohës në lakimin e heshtjes, dëgjomë, ashtu siç dëgjohet shiu pa më dëgjuar vër-vesh në atë që them me sytë të hapur për së brëndëshmi, në gjumë me të pesta shqisat zgjuar, po bie shi, gjurmë të lehta, mërmërimë bashkëtingëlloresh, ajër dhe ujë, fjalë pa rëndesë: që jemi dhe që janë, ditët dhe vitet, ky moment kohë e papeshë dhimbje që rëndon, më dëgjo ashtu siç dëgjohet shiu, asfalti i lagur shkëlqen, avulli ngrihet dhe ikën larg, nata shpaloset dhe hedh vështrimin tek unë, ti je ti dhe trupi yt prej avulli, ti dhe fytyra jote e natës ti dhe flokët e tua rrufe të ngeshme ti kapërcen udhën dhe futesh në ballin tim, gjurmë uji përballë syve të mi, degjomë, siç dëgjohet shiu, asfalti është i lagur dhe ti kapërcen rrugën në mjegull, përhumbur në natën, në këtë natën që flen në shtratin tënd, është dallga që fryhet në frymën tënde gishtërinjtë e tu prej uji më njomin ballin, gishtërinjtë e tu prej zjarri më djegin sytë gishterinjte e tu prej ajri hapin qepallat e kohës një ujvarë pamjesh dhe ringjalljesh dëgjomë, siç dëgjohet shiu vitet ikin tutje momentet vijnë tëhú i dëgjon gjurmët në dhomën tjetër? nuk janë këtu, as atje: ti i dëgjon prej një tjetër kohë e cila ndodh tashti dëgjoi gjurmët e kohës krijueses së vëndeve të papesha, të pandodhëshme dëgjoje shiun si vrapon mbi taracë nata ështe tani e errët natë varri, shkrepëtimat flenë në foletë mes gjetheve, një kopësht i paqetë bredh në mëshirë të fatit hija jote mbulon këtë faqe libri.
Në orën tre fiks, Don Pedro u ul në tavolinën tonë, përshëndeti çdo njërin prej konkurentëve, pëshpëriti për veten e tij një frazë të padeshifrueshme dhe zuri vend qetësisht.
Kërkoi një filxhan kafe, ndezi një cigare, dëgjoi muzikë, piu me gllënjka kafen e tij, mori sombreron, nxori portofolin, na tha të gjithëve “ditën e mirë” dhe iku.
Dhe kështu të gjitha ditët.
2.
Çfarë thosh Don Pedro, kur ulej dhe kur ngrihej me fytyrën serioze dhe sy të fortë?
Thoshte:
“Ishalla vdeksh!”
Don Pedro e përsëriste shumë herë në ditë këtë frazë. Kur zgjohej, kur ngrihej nga mëngjesi i tij i zakonshëm, kur hynte dhe dilte nga shtëpia e tij në orën 8:00, në orën 13:00, në orën 14:00, në orën 19:00 dhe në orën 04:00, në kafeteri, në zyrë, përpara dhe mbas çdo ngrënieje, kur shtrihej për të fjetur. E përsëriste ndër dhëmbë apo edhe me zë të lartë, vetëm apo edhe në shoqëri. Ndonjëherë vetëm me sy.
Gjithmonë me gjithë shpirt.
Askush nuk e dinte se kujt ia drejtonte këto fjalë. Askush nuk ia vinte veshin pikënisjes së kësaj urrejtjeje. Ndoshta ishte një urrejtje pa shkak, ndoshta një urrejtje e pastër.
I veshur në të zeza, ai dukej se mbante zi për dënimin që i kishte dhënë vetes.
3.
Një mbasdite, Don Pedro arriti më vonë se zakonisht. U ul pa u ndier dhe atëherë, kur ishte kulmi i qetësisë, çka kushtëzohej më tepër nga prania e tij, papritur lëshoi këto fjalë:
“Tashmë e vrava.”
Cilin dhe si?
Disa buzëqeshën, duke dashur ta merrnin si shaka.
Vështrimi i Don Pedros i stepi. Të gjithë u ndjenë të shqetësuar.
Pak nga pak, grupi u shpërbë. Don Pedro mbeti vetëm, më serioz se asnjëherë. Nuk u kthye më ditën tjetër.
Kurrë nuk u kthye më.
Vdiq?
Ndoshta i mungonte urrejtja që e mbante gjallë, ndoshta jeton ende dhe tashmë urren ndonjë tjetër.
Unë rishikoj veprimet e mia.
Dhe të njëjtën gjë të këshilloj të bësh edhe me të tuat: a ke menduar ndonjëherë sikur, ndoshta shumë pranë teje, të të shohin sy si ato të Don Pedros?/ KultPlus.com
Sytë e tu janë atdheu prej vetëtime dhe lotësh, heshtje që flet, stuhi pa erë, det pa dallgë, zogj të burgosur, bisha të praruara të fjetura, topaz të pafe si e vërteta, vjeshtë në një hapësirë pylli ku drita në të këndon, sup i një peme dhe të gjitha gjethet e saj zogj janë, plazh që mëngjesi takon mbushur me sy, shportë me fruta zjarri, gënjështër që ushqen, pasqyra të kësaj bote, dyer të atje përtej, valëzim i qetë i detit në mesditë, absolut që përpëlitet, një vesë shi. / KultPlus.com
Në orën tre fiks, Don Pedro u ul në tavolinën tonë, përshëndeti çdo njërin prej konkurentëve, pëshpëriti për veten e tij një frazë të padeshifrueshme dhe zuri vend qetësisht.
Kërkoi një filxhan kafe, ndezi një cigare, dëgjoi muzikë, piu me gllënjka kafen e tij, mori sombreron, nxori portofolin, na tha të gjithëve “ditën e mirë” dhe iku.
Dhe kështu të gjitha ditët.
2.
Çfarë thosh Don Pedro, kur ulej dhe kur ngrihej me fytyrën serioze dhe sy të fortë?
Thoshte:
“Ishalla vdeksh!”
Don Pedro e përsëriste shumë herë në ditë këtë frazë. Kur zgjohej, kur ngrihej nga mëngjesi i tij i zakonshëm, kur hynte dhe dilte nga shtëpia e tij në orën 8:00, në orën 13:00, në orën 14:00, në orën 19:00 dhe në orën 04:00, në kafeteri, në zyrë, përpara dhe mbas çdo ngrënieje, kur shtrihej për të fjetur. E përsëriste ndër dhëmbë apo edhe me zë të lartë, vetëm apo edhe në shoqëri. Ndonjëherë vetëm me sy.
Gjithmonë me gjithë shpirt.
Askush nuk e dinte se kujt ia drejtonte këto fjalë. Askush nuk ia vinte veshin pikënisjes së kësaj urrejtjeje. Ndoshta ishte një urrejtje pa shkak, ndoshta një urrejtje e pastër.
I veshur në të zeza, ai dukej se mbante zi për dënimin që i kishte dhënë vetes.
3.
Një mbasdite, Don Pedro arriti më vonë se zakonisht. U ul pa u ndier dhe atëherë, kur ishte kulmi i qetësisë, çka kushtëzohej më tepër nga prania e tij, papritur lëshoi këto fjalë:
“Tashmë e vrava.”
Cilin dhe si?
Disa buzëqeshën, duke dashur ta merrnin si shaka.
Vështrimi i Don Pedros i stepi. Të gjithë u ndjenë të shqetësuar.
Pak nga pak, grupi u shpërbë. Don Pedro mbeti vetëm, më serioz se asnjëherë. Nuk u kthye më ditën tjetër.
Kurrë nuk u kthye më.
Vdiq?
Ndoshta i mungonte urrejtja që e mbante gjallë, ndoshta jeton ende dhe tashmë urren ndonjë tjetër.
Unë rishikoj veprimet e mia.
Dhe të njëjtën gjë të këshilloj të bësh edhe me të tuat: a ke menduar ndonjëherë sikur, ndoshta shumë pranë teje, të të shohin sy si ato të Don Pedros?/KultPlus.com
Dëgjomë siç dëgjohet shiu as vëmendshëm as shkujdesur, hapa të lehtë, rigon, uji që është ajër, ajri që është kohë, dita që s’ka të perënduar, nata që ende s’troket, shëmbëllesa të mjegullës, me të marrë kthesën, shëmbëllesa të kohës, në hark të kësaj prehjeje, dëgjomë siç dëgjohet shiu, pa dëgjuar, mbaj vesh ç’them, duke fjetur por me të pesë shqisat zgjuar, me sytë hapur thellë brenda teje, bie shi, hapa të lehtë, shushurimë rrokjesh, ajri dhe uji, fjalë që s’rënden:
ajo që ishim dhe jemi, ditët dhe vitet, ky çast, kohë e pavlerë, pikëllim i pamatë, dëgjomë siç dëgjohet shiu, llamburin asfalti i lagësht, avulli ngjitet lart, arratinë merr, nata shpaloset dhe më kundron, je ti dhe trupi yt i avullt, ti dhe shëmbëlltyra jote e natës, ti dhe flokët e tu, rrufe e ngadaltë, rrugën përshkon dhe në ballë më vërshon, hapa të njomë mbi qepallat e mia,
dëgjomë siç dëgjohet shiu, llamburin asfalti, ti rrugën përshkon, është mjegulla endacake nëpër natë, është nata e përgjumur në shtratin tend, është fëshfërima e hukamës tënde, gishtat e tu të lagësht njomin ballin tim, gishtat e tu të zjarrtë djegin sytë e mi, gishtërinjtë e tu të ajërt hapin qepallat e kohës, burim vizionesh e ringjalljesh, dëgjomë siç dëgjohet shiu, vitet ikin, çastet kthehen,
a i dëgjon hapat e tu në dhomën ngjitur? jo këtu as atje: i dëgjon, në një kohë tjetër që e tashmja është, dëgjo hapat e kohës, trillues hapësirash pa vlerë të askundit, dëgjo shiun që rrjedh mbi tarracë tash nata më pus është nën korije, mes gjethesh rrufeja ka gjetur strehë, kopsht i mugët që rravgon, – hyr, hija jote mërtis këtë faqe. / KultPlus.com
(Fragment nga intervista e studiuesit amerikan me origjinë kubane, Enriko Mario Santi me Oktavio Paz)
OKTAVIO PAZ: Kam qenë shtatëmbëdhjetë, tetëmbëdhjetë, nëntëmbëdhjetë vjeç. E po mirë, kjo ishte rinia, deri në njëzet e ca vjeç. Kam lexuar shumë. Ama, po ashtu, qysh fëmijë kisha lexuar klasikët spanjollë. Veprat teatrale të Kalderonit, të Lope de Vegas dhe të Tirsos. Në atë periudhë kam lexuar shumë, nga ndikimi i brezit të 27-s; kam lexuar Góngorën, por më vonë renda pas Kevedos, i cili m’u duk mjaft interesant.
ENRIKO MARIO SANTI: “Asgjë nuk më zhgënjen / bota më ka magjepsur.” Kjo është deviza jote e madhe që e përsërit shpesh në atë epokë të parë.
OKTAVIO PAZ: Ka një problem, që është: në atë epokë kam lexuar një seri poezish, që, në të vërtetë, formojnë vetëm një poezi që tani quhet Herakliti Kristian, në imitim të asaj të Davidit. Por në versionin që kam lexuar unë, që gjithashtu ishte korrigjuar prej Kevedos, quhet Lot të një pendestari. Për mua ishte një zbulim. Sigurisht, ti e krahason këtë poezi me poezitë e mëdha të asaj kohe, me Fabula e Polifemit dhe Galateas, por poezia e Góngorës është më e përsosur dhe është një nga poemat më të mëdha të shekullit XVII. Nuk ka një rregull të përgjithshëm që në një poezi, përsosmëria, bukuria e pastër apo hijeshia të jetë ajo që mund të na prek më shumë. Ka të tjera gjëra. Për shembull, në poezinë latine vargjet nuk kanë përsosmërinë e Horacit apo të Virgjilit, por kanë ndonjë notë thellësisht personale, thellësisht moderne që na prek më shumë.
Mbi të gjitha, Erza Pound na jep një variant pak a shumë të një poezie që nuk është një përkthim, por, le të themi, një rikrijim. E njëjta gjë më ka ndodhur edhe mua me rastin e Kevedos. Tërë jetën kam pasur një dialog me Kevedon.
ENRIKO MARIO SANTI: Vazhdon të të duket se është poeti i parë modern?
OKTAVIO PAZ: Po. Mendoj se te Lot të një pendestari, apo Herakliti Kristian, shfaqet ajo që më duket esenciale: vetëdija e dashuruar me vetveten. Pra, ky që është një vend i zakonshëm kristian, te Kevedoja ka një pezmatim që do të jetë çdo herë më i pastër, çdo herë më i qartë, çdo herë më përfundimtar, te pasardhësit, mbi të gjitha, në shekullin XIX. Për shembull, është te Bodëleri: vetëdija e së keqes.
ENRIKO MARIO SANTI: Ashtu siç zbulon poezinë moderne, zbulon, heshtazi, një rrënjë hispanike moderne, që nuk është saktësisht bashkëkohore, por ama është moderne.
OKTAVIO PAZ: Kevedoja është një nga shkrimtarët e paktë klasikë spanjollë që ma ka dhënë këtë modernitet. Por është shumë e çuditshme: në Spanjë poetët e tjerë nuk e kanë lexuar Kevedon siç e kam lexuar unë, domethënë, nga i njëjti këndvështrim. I vetmi që mund t’i afrohet leximit tim është Neruda, veç jo saktësisht në të njëjtën mënyrë.
ENRIKO MARIO SANTI: Po ashtu edhe Borhesi. Borhesi i kundërvihet gongorizmit së epokës, përmes rileximit të Kevedos.
OKTAVIO PAZ: Le ta themi, asgjë më shumë se një çikë miop. Borhesi ka parë te Kevedoja një retorik të madh, një konceptor të madh. Për shembull, leximi i tij i sonetit për Dukën e Osunas. “Dhe epitafi i tij hëna e përgjakur…” Gjë e mrekullueshme, por është retorike, një imazh retorik. Për mua e rëndësishme nuk është kjo. Është një poezi për zilinë, për fatin e heronjve. Kjo ka hedhur rrënjë qysh me fatin e Scipion Afrikanit. Por, aspekti i mirëfilltë moral i Kevedos, nuk i interesoi Borhesit, ashtu siç nuk i interesoi as aspekti i mirëfilltë metafizik.
ENRIKO MARIO SANTI: Është interesante. Mund të bëhej një antologji se si e lexojnë Kevedon OKTAVIO PAZ, Borhesi dhe Neruda. Secili ka Kevedon e vet. Paz, leximin moral dhe metafizik; Borhes, leximin retorik; Neruda, leximin pasionant.
OKTAVIO PAZ: Po ashtu ka prekur edhe vdekjen.
ENRIKO MARIO SANTI: Gjithashtu vdekja është pjesë e këtij pasioni. Po Lesama Lima (Lezama Lima), si e ka lexuar?
OKTAVIO PAZ: Leximi i Lesama Limës është disi si edhe ai i Borhesit. Ajo çka i intereson, mbi çdo gjë, është sistemi metaforik, i cili është i dallueshëm, apo jo? Mua më ka habitur pa masë, për shembull, se Kevedoja flet për të qeshurën, flet për shkrepëtima, për “qeshje të kërmëzta”. Ka një varg që, në një farë mënyre, mund të kishte qenë i Góngorës. Sigurisht, po flasim për prirjen poetike, për tundimin revolucionar, por do të ishte mirë të flisnim edhe për tundimin fetar, i cili ngatërrohet me atë metafizik dhe me filozofinë. Pra, edhe për këtë më ka interesuar Kevedoja, sepse është një poet fetar, në mënyrë negative. Domethënë, unë nuk do të mundja të aspiroja për të pasur madhështinë e San Huan de la Krusit (San Juan de la Cruz)¹², që është poet i lidhjes me Zotin. Por Kevedoja është poeti i shkëputjes nga Zoti. Dhe është një poet shumë modern, i cili mua më ka prekur thellë, ndoshta për arsye personale, për biografinë time intelektuale, nëse ti e do kështu.
Veç kësaj, është një temë tjetër thelbësore, në poezinë time dhe në jetën time: femra.
ENRIKO MARIO SANTI: Si për çdo të ri, apo jo? Është mjaft interesante prania apo shfaqja e femrës.
OKTAVIO PAZ: Bridhnim pa reshtur nëpër rrugët e Meksikos në kërkim të femrave, duke pritur femrën, e cila kurrë nuk donte të dukej, ose më mirë do të dukej në kthesë te qoshja, apo kur të hipnim në tramvaj.
ENRIKO MARIO SANTI: Domethënë, ju ishit bërë surrealist pa e ditur, sepse kjo është e para pyetje që i bën vetes Andre Breton¹³te Nadja.
OKTAVIO PAZ: Gjetja.
ENRIKO MARIO SANTI: Që, në të vërtetë, nuk është një çështje letrare, por një çështje jetësore.
OKTAVIO PAZ: Jetësore, atë po them. Kështu pra, ndarja nga Zoti për Kevedon nuk është thjesht çështje letrare, aty ka një dimension human.
ENRIKO MARIO SANTI: Gjithmonë, kjo është interesante. Pasi kemi njohur shumë shkrimtarë, pasi të kemi shkruar edhe vetë ne poezi, zbulojmë se poezia e vërtetë është ajo që bazohet në këto përvoja të thella jetësore.
OKTAVIO PAZ: Por nuk mjaftojnë përvojat
ENRIKO MARIO SANTI: S’mjaftojnë, është e vërtetë.
OKTAVIO PAZ: Veç, pa to, ka thjesht retorikë. Borhesi përdor këto përvoja ngaqë provoi tundimin e identitetit të vet, domethënë, fabulën e pasqyrës: kush jam unë? Po ashtu edhe tundimin e përjetësisë dhe të infinitit. E gjitha kjo qe vendimtare tek ai. Te Neruda qenë të tjera gjëra. Në rastin tim, mendoj se mund të themi se qenë ca gjëra të rinisë sime: revolucioni, ideja se mund të ndryshonim botën, heroizmi. Dhe, është e qartë, ideja e vdekjes, e shpirtit tim të vdekshëm në këtë botë.
Sytë e tu janë atdheu prej vetëtime dhe lotësh, heshtje që flet, stuhi pa erë, det pa dallgë, zogj të burgosur, bisha të praruara të fjetura, topaz të pafe si e vërteta, vjeshtë në një hapësirë pylli ku drita në të këndon, sup i një peme dhe të gjitha gjethet e saj zogj janë, plazh që mëngjesi takon mbushur me sy, shportë me fruta zjarri, gënjështër që ushqen, pasqyra të kësaj bote, dyer të atje përtej, valëzim i qetë i detit në mesditë, absolut që përpëlitet, një vesë shi. /KultPlus.com
