Ornela Vorpsi është një shkrimtare, fotografe dhe piktore shqiptare. Në vitin 1991 ajo u transferua në Milano për të studiuar Artet e Bukura dhe tani ajo është e vendosur në Paris. “Vendi ku nuk vdiset kurrë” (Einaudi, 2005), romani i saj debutues, është përkthyer në njëzet e dy gjuhë të botës, dhe gjuha e 22-të është ajo në gjuhën serbe.
Për përkthimin e romanit të saj “Vendi ku nuk vdiset kurrë” në gjuhën serbe ka njoftuar Vorpsi, e cila poashtu ka specifikuar se ky përkthim tashmë shënon 22 përkthime të romanit të saj.
Vorpsi ka fituar shumë çmime në Itali, ndër të cilat Grinzane Cavour, Vittorini Opera Prima dhe Viareggio./ KultPlus.com
Londra këto ditë po përgatitet të mirëpres “Fill Festival” pjesë e të cilit do të jenë edhe dy prej figurave më të njohura të letërsisë dhe artit shqiptarë, Ornela Vorpsi dhe Lea Ypi, shkruan KultPlus.
FILL është një festival i letërsisë dhe ideve që bashkon shkrimtarë dhe mendimtarë me prejardhje të ndryshme për të diskutuar letërsinë, politikën, migrimin, përkthimin dhe tema bashkëkohore në mjedisin frymëzues të një teatri të çmuar viktorian, The Coronet Theatre, në zemër të Notting Hill, në Londër.
Nisur në vitin 2017 si pasojë e referendumit të Brexit nga një grup i pavarur autorësh, gazetarësh, përkthyesish dhe akademikësh italianë me bazë në Londër, festivali tani po vjen me edicionin e tij të katërt.
Me një program ambicioz, festivali këtë vit paraqet një grup mbresëlënës emrash fitues të çmimeve, shkrimtarë të njohur dhe të rinj, diskutime në panel, shfaqje dhe ngjarje të veçanta.
Shkrimtarët tashmë po përgatiten që të ndajnë perspektivat e tyre unike dhe historitë magjepsëse me botën në këtë ngjarje të veçantë që do të mbahet më datë 22 prill.
Shqipëria ishte pika e fundit komuniste në Evropë, i vetmi vend në Ballkan ku regjimi zgjati deri në vitin 1991. Kur u përmbys, popullsia e saj duhej të përshtatej me ndryshimet e shpejta që sollën një krizë ekonomike, sociale dhe politike që çoi shumë njerëz në largohen nga vendi.
Mes tyre ishin shkrimtarja dhe artistja Ornela Vorpsi dhe shkrimtarja dhe studiuesja Lea Ypi, të cilat të dyja u larguan nga Shqipëria për në Itali përpara se të transferoheshin në Francë dhe në Mbretërinë e Bashkuar përkatësisht. Të dy kanë shkruar libra që ngatërrojnë ngjarje familjare dhe personale me historinë e vendit të tyre të origjinës. Andaj, në këtë event të veçantë ata do të ndajnë mendimet e tyre për rritjen në Shqipëri dhe jetesën në vende të ndryshme, si dhe ndërthurjen e roleve të letërsisë, politikës dhe migrimit në formimin e atyre që janë bërë si intelektuale dhe artiste sot.
Ornela Vorpsi dhe Lea Ypi do të prezantohen në këtë ngjarje duke filluar nga ora 15:45-17:00.
ORNELA VORPSI
Ornela Vorpsi është një shkrimtare, fotografe dhe piktore shqiptare. Në vitin 1991 ajo u transferua në Milano për të studiuar Artet e Bukura dhe tani ajo është e vendosur në Paris. “Vendi ku nuk vdiset kurrë” (Einaudi, 2005), romani i saj debutues, është përkthyer në njëzet vende dhe ka fituar shumë çmime në Itali, ndër të cilat Grinzane Cavour, Vittorini Opera Prima dhe Viareggio.
LEA YPI
Lea Ypi është profesoreshë e Teorisë Politike në London School of Economics. Libri i saj i parë, Free: Coming of Age at the End of History (2021) fitoi çmimin Ondaatje dhe Çmimin e Biografisë së Parë më të Mirë Slightly Foxed dhe u përfshi në listën e ngushtë për çmimin Baillie Gifford dhe çmimin e Biografisë Costa. Është duke u përkthyer në njëzet gjuhë. Ajo jeton në Londër dhe kontribuon rregullisht në The Guardian. / KultPlus.com
Fytyra e saj është një fytyrë si e një kukulle porcelani. Dhe jo vetëm, por edhe një fytyrë kukulle e habitur. Dhe me sytë e saj të mëdhenj sikurse edhe më ma vërteton këtë ndjesi që ma jep figura e Ornela Vorpsit.
Në pamje të jashtme ta le përshtypjen e një gruaje të fortë, që është në gjendje të thyej çdo barrikadë, po në shpirt, sikurse e thotë edhe vet, është e vrarë, shumë e vrarë nga jeta që e rropati brenda dhe jashtë Shqipërisë.
E përkthyer në mbi 20 gjuhë të botës, mu kjo Ornela e Shqipërisë që doli nga ky vend dhe vazhdon të bëj nam nëpër botë me librat e saj, akoma nuk e ka shkruar një libër në gjuhën shqipe, po gjithë krijimtarinë e saj e ka të shkruar o në italisht, o në gjuhën frënge. Dhe ka një arsye pse nuk ka shkruar dhe nuk dëshiron të shkruajë në gjuhën shqipe.
Përgjatë një bisede të gjatë, pashë shumë Ornela rreth meje, e mezi arrija të përmblidhja mu atë Ornelën që kisha para syve të mi, që padyshim është një zonjë e madhe, dhe nuk do të ishte e tillë po të kishte pas një jetë ndryshe.
Për mbi dy orë përgjatë intervistës pashë Ornelën e vogël të Tiranës e cila lumturohej në familjen e saj të vogël, pastaj pashë Ornelën e topitur, mu këtë Ornelën me fytyrë porcelani, hije që mori që nga vdekja e gjyshes, vdekje që ndodhi në prani të saj, hije që u bë edhe më e rëndë me burgosjen e babait. Pashë Ornelën e vetmuar rrugëve të Tiranës, vetmi dhe refuzim që e mbështolli regjimi i Enver Hoxhës, pashë Ornelën duke vrapuar pas ngjyrave, pikturës, pastaj atë Ornelën e Milanos e të Parisit, Ornelën në romane që edhe më tej refuzon ti shkruaj në gjuhën e nënës, e deri te kjo Ornela e fundit që i janë përkthyer romanet e saj në mbi 20 gjuhë të botës, këtë Ornelën e ekspozitave e të pikturës, e cila prap më jep ndjesinë e një portreti të një figureje porcelani, e cila edhe e thotë vetë, që këtë figurë apo ndjesi të majës së ajsbergut, e mori që nga përplasja e gjyshes para këmbëve të saj, vdekje që ja dha një nur përgjatë gjithë jetës.
Përderisa kujton fëmijërinë e saj, e cila e konsideron fëmijëri të lumtur, rritën e saj me dashurinë e gjyshes dhe prindërve të saj, Ornela Vorpsi e kujton atë periudhë si periudhën më të ëmbël, e cila rritej në një shtëpi në mes të Tiranës, me një kopsht shumë të madh me hurma e ullinj, e cila shumë më vonë kuptoi se babai i saj kishte prona, shumë prona, por që ata e rritnin pa ia kujtuar se ishin një familje e kamur, duke vënë në plan të parë dashurinë që kishin për njëri tjetrin, e sidomos për gjyshen.
“Kam pas një gjyshe jashtë mase të dashur, dhe mbaj mend se deri në moshën gjashtë vjeçe kam gëzuar dashurinë e saj të pafund. Dhe vdekja e saj, besoj se ishte një nga goditjet më të mëdha që kam pas në jetë. U rrëzua para syve të mi, ra në tokë, mbaj në mend që më tha “koka, më dhemb shumë koka” dhe vdiq, para syve të mi vdiq”, kujton Ornela dashurinë për gjyshen, dashuri që më pas u shndërrua në atë topitjen, akullnajën jetësore, pasi që këtë vdekje e kapërceu ftohtë, pa lot dhe pa bërtima, me një mur në mes, mur të madh mes dhimbjes shpirtërore dhe reagimit të jashtëm.
Ornela kujton më pas se kishte vazhduar jetën në atë Tiranën e atëhershme, Tiranë që bashkë me Shqipërinë ishin super të izoluara nga bota, me makina të pakta, e edhe më pak racione ushqimi, por me një dashuri të madhe për artin, dashuri që e kishte qysh nga vegjëlia e saj.
Dhe kjo artiste e madhe, rrugëtimin drejt artit e kishte nisë në piano. Prindërit e saj e kishin detyruar të ngulitej në atë instrument, tinguj që kurrë se plotësuan shpirtin e saj të madh artistik, që në periudha të ndryshme jetësore ndryshonin formë, herë pikturë, herë fotografi e herë letërsi.
Dhe përderisa Ornela kërkonte art, apo dhimbja e saj kërkonte të shpërfaqej nëpërmjet artit, në kohën kur ende mësonte piano, por që nuk përmbushte dëshirën e saj për të bukurën, me vetëm shtatë vjet ajo pëson edhe një goditje.
Dhe si me rastin e vdekjes së gjyshes, edhe kësaj radhe, nuk qau, as lëvizi e as nuk reagoi. Ishte zhdukja e babait, dhe ajo që dinte në atë kohë ishte vetëm kjo, babai i saj iku me motorin.
“Mbaj mend mamin, e priste. Por babai u zhduk, kishte një motor dhe po me atë motor u zhduk. Unë si fëmijë nuk reagoja, nuk merrja pjesë në këto goditje, nuk lëvizja, nuk qaja dhe nuk prekesha”, shpjegon Ornela Vorpsi duke kujtuar këtë goditje si shtatë vjeçe, e cila më pas ka shpjeguar se pas bisedave dhe konsultave më të vonshme me psikoanalistë, i kishin shpjeguar se ky mos reagim i saj ishte më shumë si një mur, si një mbrojtje e vetvetes karshi zhvillimeve.
“Dhe babai nuk u kthye, kaluan gjashtë muaj dhe nuk kuptuam asgjë. Brenda këtyre gjashtë muajve mami shkonte në polici të pyeste, dhe ata i thoshin se nuk dinin gjë. Të njëjtit kërcënonin mamanë time se ajo duhej tu tregonte se ku ishte burri i saj” tregon Ornela për atë periudhe të rëndë për familjen e saj, të cilës familja e saj veç po i zvogëlohej, dhe tani kishte ngelur me mamanë e saj, e që atë kohë ishte 29 vjeçe.
Dhe regjimi i Enver Hoxhës sapo kishte trokitur në portën e familjes së Ornela Vorpsit, dhe shija e hidhur e komunizimit kishte kaluar përmasat për të dhe për mamanë e saj, të cilat vuanin në palcë ndarjen e familjes, distancimin e njerëzve nga to dhe vuajtjet e kësaj kohe që kishin shndërruar një grua dhe një vajzë të vogël si dy njerëz tmerrësisht të padëshiruara nga të tjerët.
Babain e dënuan për politikë pa u marr asnjëherë me politikë, kishin për qëllim sekuestrimin e pronave
Ornela Vorpsi kujton që babain e saj e kishin gjykuar me dyer të mbyllura, e kishin akuzuar për politikë, edhe pse, sipas Ornelës, babai i saj kurrë nuk ishte marr me politikë. Sipas saj, arsyeja e burgosjes së tij ishte diku tjetër, sekuestrimi i pronave të shumta që kishte kjo familje. Dhe me rënien e tij në burg, krejt këto prona u sekuestruan dhe lanë këtë familje në dyer të botës.
Ornela kujton se dy herë e kishte vizituar babain e saj në burgun e Spaçit, njëherë kishte shkuar me gjyshin, nga ana e babit, dhe njëherë kishte shkuar me mamin. Të dy vizitat kishin lënë vragë të thella në memorien e Ornelës, duke nisë nga kontrollet e rrepta të gardianëve e deri te takimi me babain, që për të ishte shumë i panjohur.
“Nuk e njoha fare babain tim, ishte dobësuar jashtë mase, ishte me pizhame me vija, si ato të Auschwitz. Dhe mbaj në mend që mamit tim i dha një qese të vogël, kur u ktheva në shtëpi, si kurreshtare që isha e hapa atë qese. Në të gjeta dhëmbët e thyer të babit, sepse më vonë e kam kuptuar se kur e kishin arrestuar, e kishin futur në një thes, dhe e kishin rrahur aq fortë sa që ia kishin thyer edhe dhëmbët”, tregon Ornela Vorpsi, e cila kujton edhe një takim tjetër me babain e saj në burg, po këtë herë më shumë kujtime të hidhura i kishte lënë rruga deri në Spaç, sesa vet Spaçi.
“Nuk kishte makina, mbaj mend se patëm shkuar me autostop me një kamion që barte derra, mami ishte ulur me shoferin para, unë isha pas, me derrat. Para syve të mi shihja se si tentonte shoferi ta puthte mamin tim, ishin kohë të tmerrshme, ishte një Shqipëri që nuk të le qetë as sot”, kujton Ornela.
Dhe përgjatë kohës sa babai i saj vuante dënimin, mamanë e saj e detyruan ose të divorcohej ose do ti internonin, por sipas Ornelës, mamaja e saj zgjodhi të parën, dhe pas sekuestrimit të pronave, Ornela bashkë me mamanë e saj u detyruan të ktheheshin te dajët, ku u vendosën të dyja në një dhomë të vogël, dhomë e cila u shndërrua në shtëpinë e tyre për shumë vite.
“Të gjithë njerëzit na u larguan, mbaj mend edhe kushërirat e mia të cilat bëheshin se nuk më shihnin në rrugë. Tirana ishte e vogël atëherë, dhe bënim pjesë te shoqëria margjinale. Ndërkohë, Shqipëria në atë kohë ishte kaq injorante, me mentalitet shumë të rëndë, sa po të ishe një grua pa burrë, sikurse ishte ime më, ishe direkt kurvë”, kujton Ornela, e cila mentalitetin e Shqipërisë edhe sot e sheh si të ngecur në vend, me shumë pak ndryshime.
Nga një inxhinere mekanike, mamanë e Ornelës e vendosën në punë në një fabrikë me tre turne. E dërmuar nga rrethanat, e larguar nga shoqëria, sipas Ornelës, mamaja e saj për një muaj e gjysmë u shtri në psikiatri.
“U shtri në psikiatri vetëm që të flinte, nuk flinte dot nga puna që bënte në tri turne. Dhe si e vogël unë mbeta vetëm me gjyshen te dajët”, rrëfen Ornela, të cilës çdo ditë po i zvogëlohej bota, e krejt këtë çmenduri që e kishin kaluar shqiptarët që i prekte regjimi i Enver Hoxhës, Ornela e shpjegon me një fjali “Ishte një Shqipëri e çuditshme, mos ta jetoje, nuk e koncepton dot”.
Ornela shpjegon se babai i saj vuajti shtatë vjet dënim, dhe pas burgut ajo e takoi si 14 vjeçe. Si vajzë e një të burgosuri politik, përgjatë kohës sa babin e kishte në Spaç, i kishin thënë shumë fjalë të këqija për babain e saj. Aq keq i kishin fole, sa që Ornela tregon se kur dikush i thoshte se sa shumë i ngjante babit të saj, ajo nuk ndihej mirë, ndihej shumë keq.
“E kam takuar edhe dy tri herë, fshehtas prej mamit. Sepse ajo nuk donte që të takohesha me të, asaj i ishte ngulitur në mendje se ai ishte shkaktari që na shkatërroi jetën. E në fakt nëna kishte probleme mendore, sepse i vuajti shumë pasojat”, tregon Ornela më tej.
E adhuroja vizatimin, pikturën, po sistemi i atëhershëm nuk më lejonte të futesha në Liceun Artistik, isha vajza e një të burgosuri politik
Dhe përderisa jeta i kishte rropatë sa poshtë e lart këtë familje tironse, lufta e artit brenda shpirtit të Ornelës nuk gjente paqe. Përderisa bënte shkollë për piano, brenda saj ajo kishte zbuluar pasionin për vizatimin, pasion që u bë aq i fuqishëm sa mori edhe vendimin për braktisjen e pianos.
Ajo kujton se vet kishte shkuar të Pallati i Pionierit për tu regjistruar për vizatim, pastaj përfundoi shkollën tetë vjeçare të normales, institucion në të cilin poashtu ndjeu distancën e shokëve, shoqeve dhe mësimdhënësve.
“Pastaj kisha dëshirë të vazhdoja Liceun Artistik për pikturë, por ishte e pamundur, sepse isha fëmija i një të burgosuri politik, dhe në Shqipërinë e atëhershme, arti ishte propagandë, dhe nuk kisha të drejtë, kisha të drejtë vetëm në gjimnaz”, tregon Ornela Vorpsi, e cila kujton se përgjatë asaj kohe, ajo kishte vijuar gjimnazin, përderisa pikturën e vazhdonte në shtëpi.
Dhe me përfundimin e gjimnazit, si duket po përfundonte edhe një regjim i tmerrshëm në Shqipëri. Ornela Vorpsi ishte në vitin e tretë të gjimnazit kur kishte vdekë Enver Hoxha, dhe Ornela kujton edhe sot kumtin e zysheve të asaj kohe dhe histerinë kolektive për vdekjen e Enver Hoxhës.
Por me vdekjen e tij, vendi kishte filluar pak të merrte frymë. Më në fund, Ornela Vorpsi arrin të futet në Institutin e Arteve, tash Akademia e Arteve të Bukura, garë të cilën e synonin mbi 400 të rijnë, e pranoheshin vetëm 25 studentë.
“Kisha përballë fëmijë të artistëve, fëmijë që ishin rritur me art, fëmijë që ishin mirë politikisht dhe që ishin mirë me talent. Po pata një fat të jashtëzakonshëm, dhe pata një mbështetje nga Hektor Dula, i cili mbështeste talentin tim, dhe kështu që e fitova atë konkurs. Mbaj në mend që për një javë kam pirë vetëm ujë dhe nuk haja asgjë, aq isha e emocionuar”, tregon Ornela Vorpsi për këtë vulë jetësore, vulë që e kërkonte pothuajse që nga fëmijëria dhe më në fund ia kishte dalë që të jetë pjesë e këtij institucioni që pas përfundimit do ta nxirrte si piktore.
Ika me mamin në Itali, kapitalizmi mu duk gjëja me e egër që kisha parë në jetën time, nuk i kuptoja lëvizjet e gjithë atyre makinave, sikurse nuk e kuptoja dashurinë e tyre për macet dhe qenët. Atëbotë në Shqipëri nuk kishte as veterinar
Dhe portat po hapeshin për piktoren e re. Në fakt nuk u hapën portat, po shqiptarët po i hapnin ato dhunshëm, duke u futë nëpër ambasada dhe duke kërkuar një jetë më të mirë.
“Meqë jam esteiste, Shqipëria nuk u hap bukur, po ky ishte realiteti i jonë”, kujton Ornela lëvizjet e shqiptarëve përgjatë viteve të 90-ta, e që Ornelën ajo periudhë e kishte gjete 22 vjeçe dhe me titullin piktore e diplomuar.
Ornela kujton se kjo dyndje e shqiptarëve e kishte provokuar edhe mamanë e saj, dhe sipas saj, kërkesa e saj ishte që të iknin nga Shqipëria dhe të shkonin ne Milano. “Ishte një shoqëri që nuk na kishte lënë vend, nëse njerëzit tjerë kishin vend, ne nuk kishim një të tillë”, tregon Ornela, duke e krahasuar Shqipërinë e atëhershme si një moçal dhe si një vend të kalbur.
“Ne morëm një vizë për dy javë, unë kisha një gocë tezeje e cila duke qenë nxënëse shembullore, duke pas babin komunist, me të drejtë e shkreta, rrinte larg meje, ajo mbaroi me medalje ari, dhe e cila duke qenë kaq e shkëlqyer, Shqipëria i qonte jashtë shtetit. Edhe atë e kishin dërguar në Romë, kështu që unë me mamin tim duke mos e pas fare idenë e një vendi të huaj, siç ishte Italia, marrim biletën dhe shkojmë tek ajo. E ke parasysh, ajo ishte në kolegj universitar, ishte në konvikt, dhe ne i shkuam në konvikt”, tregon Ornela duke qeshur, e cila shpjegon se këto ishin pasojat e izolimit 50 vjeçar, dhe një izolim i tillë reflekton më pas edhe budallallëqe të tilla.
Ajo tregon se për dy javë sa patën vizë, qëndruan fshehurazi në konvikt, dhe pas asaj kohe ishte lufta tjetër, se nëse do të ktheheshin në Shqipëri, apo do të vazhdonin të kërkonin tokën e premtuar. Zgjodhën këtë të fundit, edhe pse, sipas Ornelës me shumë frikë, sepse sipas saj, kapitalizmi ishte gjëja me e egër që kishte parë në jetë.
“Mu duk një tmerr, ishte një gjuhë e huaj që nuk e njihja fare, por nuk kishte gjë që mamin tim ta kthente në Shqipëri”, tregon Ornela rreth vendimit të qëndrimit në Itali.
Por 50 vjet izolim ishin shumë për dy gratë shqiptare, të cilat po përpinin habinë dhe magjinë e Milanos.
Ornela atëbotë kishte kujtuar se të gjitha gratë e Milanos janë si Sophia Loren, por edhe pse nuk ishin si Sophia, sipas saj dallonin shumë nga vajzat dhe gratë shqiptare.
“Ishin vajza të holla, ne në Shqipëri na donin me gjoks e me vithe, me flokë të zeza, ndërkohë ato të gjitha ishin bërë bionde, ishin të nxira nga dielli, nuk kuptoja se çfarë ishte kjo. Pastaj nuk i kuptoja makinat që shkonin e vinin, sepse në Tiranë ishin katër makina që rrotulloheshin në krejt Tiranën, dhe ishin aso makina që shkonin e vinin për punë. Ishte një shoqëri që e nuk e kuptoja në asnjë gjë, nuk e kuptoja as dashurinë që kishin për qentë dhe macet, përderisa ne në Shqipëri nuk kishim atë kohë as veterinar. Çdo gjë ishte një tronditje e madhe, unë do të isha kthyer në Tiranë, por mami nuk deshi”, tregon Ornela për goditjen me perëndimin, duke u detyruar që pas vendimit të qëndrimit në Milano, të bënte hapin e radhës, të bënte një copë vend për vete.
Në Milano ma thyen ëndrrën, profesori më tha: Piktura tashmë ka vdekur
Pasioni për pikturën e ndiqte edhe këtu, dhe duke pas parasysh se Shqipëria atëherë kishte ngelur te realizimi socialist, dhe shkollimi i saj po në atë pikë, Ornela Vorpsi kishte një tjetër ëndërr. Të përfundonte Akademinë e Arteve edhe në Milano.
“Dhe mbaj në mend, konkursin e fitova pa asnjë tmerr në Milano, në Aakademinë e Arteve të Bukura të Brerës, dhe pyesja vetën se si ka mundësi, sepse në Shqipëri shumë pata heqë që të pranohesha në atë Institut”, tregon Ornela, por duke mos qenë e përgatitur se furtuna e radhës veç sa se kishe goditë.
Ajo kujton se kishte marr një pikturë të saj për t’ia prezantuar profesorit të saj, dhe përgjigja e tij se piktura tashmë kishte vdekur, dhe se art tash janë instalacionet, artet konceptuale, video instalacionet e performancat e kishte goditur jashtë mase. Një jetë të tërë kishte luftuar për vizatimin dhe pikturën, dhe në mes të Milanos, Ornela e kupton se ajo që e kishte ëndërruar kaq shumë, tashmë kishte vdekur.
“Dhe kështu vendosa të bëja disa hulumtime në këtë art konteporan dhe të shoh se si më fle. Dhe bëra këto katër pesë vjet, që për mua ishte humbje e kohës komplet, sepse nëse në Shqipëri mësova se si të pikturoj, aty te arti konteporan, mu duk një spekulacion, dhe edhe sot e kësaj dite mendoj se është një punë koti, por njerëzit nuk kanë guxim ta thonë. Dhe unë nuk e ndjeva, nuk isha fare e kësaj udhe, njoha instalacionet, provova fotografitë, dhe nuk ma mbushi mendjen”, tregon Ornela Vorpsi për ballafaqimin me artin konteporan.
Dhe përderisa kishte mbetë pa atdhe, përderisa piktura kishte vdekur, po sipas profesorit italian, dhe përderisa nuk kishte një copë vend në Itali, Ornela Vorpsit me nguti i duhej të bënte një zgjidhje, sepse i duhej të ekzistonte në një vend të huaj.
Ornela përgjatë kohës sa ‘varroste’ pikturën, dashurinë më të madhe te jetës, bëri fotografi mode, mënyrë elementare për të siguruar jetën.
“Dhe më erdhi shkrimi, mu dhuru kjo dhuratë e madhe e shkrimit, pa asnjë lloj mendimi se mund të bëhesha shkrimtare, apo ti publikoja, pasi që ëndrra ime ishte piktura. Fillova të shkruaj, dhe fillova të shkruaj kur isha në Paris, pasi që isha pjesë e një shkëmbimi universitar mes atij të Milanos dhe Parisit. Shkova ne Paris për gjashtë muaj në Erasmus, dhe nuk u ktheva më në Milano, dhe mbaj në mend që fillova të shkruaj në Paris”, tregon Ornela për fillimin me shkrimin, e cila tash njihet për romanet e saj në 20 shtete, përderisa ajo kishte dashuri të pa kompromis pikturën.
“Vendi ku nuk vdiset kurrë” u shkrua në italisht, kisha nevojë për një gjuhë që mbanë një distancë, dhe një gjuhë që nuk e bartë fëmijërinë time
Dhe një shqiptare që kishte jetuar për gjashtë vjet në Itali, dhe sapo ishte vendosë në Paris dhe po provonte kulturën e ushqimin francez, kishte filluar ti lëshonte rrënjët e para të romanit bestseller “Vendi ku nuk vdiset kurrë” por jo në gjuhën shqipe, por ajo pavetëdijshëm kishte filluar ta shkruante në italisht.
“Qëndrova në Itali për gjashtë vjet dhe gjuha italiane ishte shumë e kollajshme, veshi ma kishte dëgjuar që kur isha në Shqipëri dhe për atë nisa të shkruaj në italisht. Shumë më kanë pyet se pse nuk e shkrova në gjuhën e nënës, në gjuhën shqipe. Nuk mund të shkruaja në shqip, sepse të gjithë demonët e së kaluarës ngrihen dhe më hanë, e gjithë e kaluara më mbytë, nuk do të shkruaja dot emocionalisht. Kisha nevojë për një gjuhë që mbanë një distancë, dhe një gjuhë që nuk e bartë fëmijërinë time. Italishtja ime nuk e barte fëmijërinë time, frëngjishtja nuk e bartë fëmijërinë time, nuk mbytem në to, ka një lloj distance, në shqip s’do të kisha shkruar kurrë atë që kisha shkruar në italisht”, thotë Ornela, e cila përpos që po fitonte distancën me gjuhën shqipe, ajo po fitonte edhe një distancë tjetër, me nënën e saj, e cila kishte mbet në Milano, përderisa Ornela po qëndronte në Paris, por që pavarësinë e saj nuk e fitonte dot, se ishin të lidhura si mish e thua.
“Fillova ta shkruaj, sepse nuk dija çfarë të bëja me ditët e mia. Mbaj në mend se si u ula aty afër shpisë, më erdhi të shkruaj dhe shkrova një tregim dhe më pëlqeu disi, po pa i bërë pyetje vetës se pse po shkruaj në italisht, më erdhi në mënyrë organike, ato gjëra që i kam treguar në këtë libër dhe që janë të vërteta, në shqip nuk do ti tregoja kurrë, do të kisha vdekë, do të isha djegë. Shkrova një tregim të vogël, dhe ja përktheva keq e keq një shokut tim shkrimtar që ishte francez. Edhe ai është goxha i njohur, dhe më tha ‘e di që është fantastik’. Dalëngadalë shkrova, edhe mbarova këtë libër, që tashmë është i përkthyer në shumë gjuhë të botës, anglisht, gjermanisht, frëngjisht dhe shumë gjuhë të tjera, dhe gjuha e fundit që do të përkthehet së fundi është në gjuhën serbe”, ka thënë Ornela Vorpsi, e cila kujton edhe detajin tjetër, se iu deshën vite të tëra që të jepte dritën e gjelbër që të përkthehej edhe në gjuhën shqipe.
Babai mu lut që mos ta përktheja romanin në gjuhën shqipe, i kishin thënë se kisha shkruar shumë keq për Shqipërinë dhe nuk dëshironte që ky libër të fliste në shqip
“Mora shumë kohë deri sa vendosa ta botoj në gjuhën shqipe, sepse im atë më luti që mos ta përktheja. I kishin thënë që kisha shkruar tmerre për Shqipërinë, dhe nuk donte që ky libër të fliste edhe shqip. Por më në fund vendosa, ka tri vjet që është i përkthyer edhe në gjuhën shqipe”, thotë Ornela.
Dhe përgjatë këtyre viteve të krijimtarisë në fushën e librit, Ornela ndër vite prap e ka bindë vetën se piktura nuk ka vdekur, dhe se piktura është ringjallë më shumë se kurrë, dhe paralelisht punon në të dyja, herë në libër e herë në pikturë, e me raste edhe në fotografi.
Ajo është duke shkruar në librin e ri, por është duke e shkruar në gjuhën frënge, pasi që, sipas saj, duke jetuar që një kohë të gjatë në Francë, italishtja, sipas saj ka filluar ti brishtësohej, dhe nuk ndihet mjaftueshëm e sigurt në këtë gjuhë.
Ndërkohë, përderisa shkruan dhe pikturon, Ornela Vorpsi tregon edhe një detaj që e vuan si pasojë nga Shqipëria. Ajo synon prestigjiozen për ti bindë të tjerët se arti i saj vlen. Së fundi ka fituar qëndrimin në një rezidence shumë prestigjioze, sikurse që ka ndërruar shtëpinë botuese që vlerësohet të jetë poashtu shumë prestigjioze.
“Në Shqipëri më kanë rrahur aq keq, sa që kisha dëshirë të kapja këto maja prestigjioze, është njësoj sikur të vësh pak balsam mbi trup. Sepse, në Shqipëri ngaqë kisha një natyrë të çuditshme dhe nuk më kuptonin, më konsideronin keq, sepse në Shqipëri po të jesh gocë e bukur të vlerësonin si budallaqe, dhe ky mentalitet, për mu ishte një ravansh me Shqipërinë, po për mua ishte një ravansh i madh, sepse vija nga një Shqipëri ku më copëtuan, më dërmuan në të gjitha dimensionet. Por në të njëjtën kohë pata fatin ti them këto mrekulli, dhe falënderoj Zotin, misterin që bën jetën, edhe pse ngelem njeri jashtë mase i vrarë, gjërat që kanë ndodhë nuk shërohen më”, ka thënë Vorpsi, e cila tregon se në Shqipëri e kishin quajtur tradhtare, për faktin se nuk kishte shkruar në shqip.
“Unë e ndjej vetën tërësisht shqiptare, dhe fakti që kam jetuar në Itali dhe Francë nuk më bën as italiane e as franceze. Të përdorësh një gjuhë të huaj është një mjet, që për mua ishte i shëndetshëm”, ka thënë Ornela.
Ornela Vorpsi që ka mbi supe tetë tituj të librave dhe shumë ekspozita, që nuk ka asnjë shtëpi në Tiranë, edhe përkundër faktit se babai i saj posedonte shumë prona, që vishet vazhdimisht me ngjyrë të zezë, që edhe këtë detaj e adreson te Shqipëria, sepse ky vend e la pa ngjyra dhe pa lule, që sheh akoma ëndrrat në Shqipëri, edhe pse dëshiron që ti rri larg saj, që humbi nënën gjatë pandemisë dhe që nuk arriti as ta shoh në momentet e fundit, edhe sot nuk e konsideron vetën të suksesshme, dhe sipas saj ajo e vuan këtë pjesë si njeri që ka bërë shumë pak.
Ornela Voprsi ka dëshirë që të bënte shumë më tepër, jo në nivelin e shkrimit e të pikturës. Po ëndrra e saj do të ishte që të mund të krijonte azile për të moshuar dhe të ndihmonte njerëzit e rrugëve. “Kur i shoh njerëzit nëpër rrugët e Parisit, janë pamje që më vrasin, sepse unë isha rrugëve bashkë me nënën time”, përfundon Ornela, e cila vazhdon të jetojë dhe krijojë në zemër të Parisit, bashkë më bashkëshortin, vajzën e saj dhe tri mace, tri mace në shtëpinë e kësaj Ornele që në fillet e migrimit të saj nuk i kuptonte perëndimorët për dashurinë ndaj maceve dhe qenve./ KultPlus.com
Mbrëmë në ambientet e KultPlus Caffee Gallery në një vijë me emocionet e mëdha u eksploruan fuqitë e jashtëzakonshme të poezisë. Të pranishmit e mbledhur për të përcjellur nga afër konkursin mbarëkombëtar të poezisë të organizuar nga KultPlus, “KultStrofa”, u bënë dëshmitarë të asaj se poezia nuk ka një përkufizim të saktë – asnjë të vërtetë të përgjithshme që vlen për të gjitha poezitë, por ndjesitë që vijnë prej saj janë diçka që nuk mund të kontrollohen, as të përkufizohen, por vetëm të shijohen e përjetohen, shkruan KultPlus.
Ceremonia e konkursit mbarëkombëtar “KultStrofa” konsiderohet si një ndër konkurset më serioze në nivel mbarëkombëtar, me ç’rast në natën finale të edicionit të pestë u ndanë edhe çmimet e këtij konkursi poetik i cili çdo vit pret poezi krejtësisht të veçanta e autentike jo vetëm nga Kosova por edhe Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi e Lugina e Preshevës, Gjermania, Spanja, Italia dhe Zvicra.
Por fillimisht, në hapjen zyrtare të natës finale, fjalën e mori moderatorja Vlora Merovci.
“Përgjatë këtyre viteve, për pesë edicione ka kaluar numri i mbi një mijë poezive që kanë arritë ne adresë të KultPlus, e që e dëshmon edhe më fuqishëm se “KultStrofa” është gara poetike me e adhuruar ndër poetet”, thotë Merovci.
Sipas saj, ky edicion i ka mbledhur mbi 200 poezi të cilat kanë ardhur në KultPlus pas thirrjes së hapur e më pas ato poezi janë vlerësuar e që në fakt nuk ka qenë fare e lehtë për ta.
“Ndërkohë ju kujtojmë se përgjatë edicioneve të shkuara, fitues të KultStrofa kanë dalë: Ragip Syla, Arjola Zadrima, Merita Bërdica dhe Gentiana Bajrami Atashi”, shton tutje ajo.
Më pas, për një fjalë rasti është ftuar edhe drejtoresha e KultPlus, Ardianë Pajaziti, e cila u shpreh se të bësh një konkurs të tillë është një emocion shumë i madh.
“Është një emocion i madh që të shënojmë edicionin e pestë të KultStrofës e që po shkon çdo vit duke u bërë edhe më i rëndësishëm për gjithë komunitetin e poetëve në nivel mbarëkombëtar. Jam e nderuar për një juri kaq të mirë dhe profesionale që ka bashkëpunuar aq ngushtë për përzgjedhjen e 10 finalistëve. Dua të them diçka për KultStrofën. Unë që 2 muaj jam duke menduar aq gjatë sa jam shterruar se çka të them, pra është një emocion i madh që t’i mbledhim poetët e të gjitha trevave”.
Kult(Plus)ura thyen të gjitha barrierat
Pajaziti thotë tutje se përgjatë gjithë edicioneve të KultStrofës, poetë nga trevat shqiptare janë bërë bashkë dhe është dëshmuar se kultura nuk ka pasur kufi asnjëherë.
“Ne i kemi në 4 vite, dy poetë nga Shqipëria, e dy nga Kosova, që do të thotë se KultStrofa i ka thyer të gjitha barrierat. Kultura dihet se kufi nuk ka pasur asnjëherë, e këtë gjë po vazhdon ta dëshmoj e vazhdoj KultStrofa. Edhe finalistët e këtij edicioni janë nga Ulqini, Shkodra, Tirana, Prishtina, e me të vërtet është një emocion shumë i mirë dhe shumë i madh. KultStrofën nuk do të mund ta bëja vetë, pa stafin e KultPlusit. Po besoj shumë në shijën e Ornelës, Agut dhe Drenit, që do t’i dëgjoni e shijoni poezitë e natës së sotme, duke ju uruar kështu një mbrëmje shumë të mirë”, përfundon ajo.
Gjatë leximit të poezive, për një fjalë rasti është ftuar edhe njëri ndër anëtarët e jurisë, këngëtari i njohur, Dren Abazi, i cili tha se është një kënaqësi e madhe për të qenë aty.
“Është një kënaqësi që të jem mes jush. Nuk e shoh veten as si shkrimtar dhe si poet jo se jo. Meqenëse më ka ftuar Ardiana, dua të them se unë përpos që i kompozoj këngët, i shkruaj edhe tekstet. I kam lexuar të gjithë poezitë dhe mendoj që është kompetencë më e madhe e Agut dhe Ornelës që të flasin për poezitë. Kanë qenë diku 117 poezi dhe ka qenë vështirë që t’i zgjedhim më të mirat, por besoj që ia kemi arritur qëllimit”, tha ai.
Po ashtu, anëtari tjetër i jurisë së këtij konkursi, profesori Ag Apolloni, shpjegoi procesin e përzgjedhjes, derisa tha se gjithë poezitë e ardhura në adresë të KultPlus, sipas tij, janë fituese.
“KultPlusi është një platformë që na bën bashkë edhe kur jemi të gjithë bashkë tek shpija, sepse na bën që ta klikojmë së bashku. Në këtë konkurs kanë aplikuar mbi 200 poezi, por siç tha Dreni, kemi përzgjedhur për vlerësim 117, sepse disa janë diskualifikuar në momentin që janë pa se janë të publikuara. Në mesin e këtyre poezive kemi gjetur një top 10 dhe mandej tre fituesit. Unë mendoj se fitues kanë qenë të gjithë pjesëmarrësit, sepse na kanë dhënë një kënaqësi të leximit, por ashtu e do natyra, që disa të zgjedhen në mesin e të tjerave”, thotë Apolloni.
Në anën tjetër, kryetarja e jurisë për edicionin e pestë të KultStrofës, Ornela Vorpsi, tregon se u ndje shumë e befasuar dhe e lumtur në të njëjtën kohë, kur pranoi ftesën për të qenë pjesë e këtij edicioni.
“Kur Ardiana më ftoi, unë u preka jashtë mase sepse e di që të gjithë jemi shqiptarë, por të më thërras mua nga Shqipëria u befasova shumë dhe për këtë arsye erdha pasi nuk jam shumë njeri i dashuruar pas udhëtimeve, jam në punën time. I lexova poezitë me kujdes dhe vëmendje. Diçka që më preku dhe që ndoshta ndryshon nga shqiptarët e Kosovës dhe Shqipërisë është se ndjeva një dimension jashtë mase patriotik te ju, që neve na mungon. Domethënë ishin nga poezitë ku kishte dashuri universale, por ajo e patriotizmit më preku jashtë mase. Në Shqipëri ne e kemi humbur këtë dimension”, shpjegon ajo.
Tutje, Vorpsi thotë se të shkruash poezi në ditët e sotme, marrë parasysh në epokën teknologjike që po jetojmë, është një akt rezistence në vete.
“Të shkruash poezi sot është një akt rezistence, sepse siç e dijmë të gjithë jemi në një epokë tjetër, asaj të teknologjisë dhe ku qejfet janë më të kollajta në telefon e tablet dhe poezia është tamam si një formë rezistence e një arti që mundohet të jetoj sërish. Kjo më pëlqen jashtë mase. Për mua të gjithë 117 janë fituese dhe saherë që hiqja ndonjë për të arritur në një dhjetëshe dhe treshe finale, më dhimbte zemra. Kështu që, i falënderoj të gjithë poetët që vazhdojnë këtë rrugë shumë të vështirë dhe i uroj gjithë të mirat. Falënderoj edhe Ardianën për këtë mbrëmjë që na dhuron dhe për ftesën që ma bëri”, thotë në fund kryetarja e jurisë, Vorpsi.
Emocionet janë pjesë e secilit njeri, e kur bëhet fjalë te poezia, kjo e fundit di të hy thellë në shpirtin e njeriut dhe të zgjojë ato emocione të cilat ne shpesh herë mendojmë se kishin vdekur dhe nuk kanë qenë kurrë aty.
Ndërkaq, finalistët e shpallur të këtij edicioni janë: Donika Berishaj, Eneida Gjonbalaj, Fatbardha Hasi, Argëzon Sulejmani, Zhaneta Barxhaj, Amina Kaja, Irsa Ruçi, Urim Dullovi, Fjolla Gashi dhe Ermira Alia.
Në mungesën fizike të tri autoreve finaliste, qe studentja e letërsisë Edlira Musliu ajo që interpretoi këndshëm poezinë “Histori e humbur” nga Eneida Gjonbalaj dhe poezinë e Ermira Alia “Frymë nën frymë”. Ndërsa, moderatorja Vlora Merovci e interpretoi poezinë e Irsa Ruçit, “Kur zoti puthi tokën”.
Vargjet e secilës poezi po kumbonin në atmosferën e mrekullueshme përpara të pranishmëve, derisa në fund erdhi edhe momenti i së vërtetës, ai i shpalljes së fituesve të çmimit “KultStrofa”. Fillimisht, u bë ndarja e mirënjohjëve për poetët: Donika Berishaj, Irsa Ruçi, Eneida Gjonabala,j Urim Dullovi, Amina Kaja, Argëzon Sulejmani, Fjolla Gashi.
Çmimi i tretë shkoi për poezinë “Frymë nën frymë” nga autorja shkodrane, Ermira Alia, derisa këtë çmim e ndau anëtari i jurisë, Dren Abazi.
Ndërkaq, vendin e dytë e ndau profesori Ag Apolloni, çmimi ky i cili shkoi për poezinë “Me dashtë” nga Fatbardha Hasi.
Autorja Zhaneta Barxhaj me poezinë “Hija”, mori çmimin e parë të edicionit të pestë të konkursit poetik “KultStrofa”. Ornela Vorpsi e bëri edhe ndarjen e çmimit, duke shpjeguar edhe arsyen pse kjo e fundit, sipas jurisë, mori çmimin kryesor.
“Kishte një gjuhë shqipe jashtë mase të pastër. Diçka që më bëri përshtypje në poezitë ishin fjalët e huazara nga gjuhët tjera. Por, kur shkruhet e punohet në një gjuhë sikurse të atdhuet edhe një gjuhë tjetër, sigurisht lëvrohet. Të huazosh fjalë totalisht të huaja s’më pëlqeu shumë, por në rastin e fitueses kemi një gjuhë shqipe të lëvëruar mjaftë mase bukur”, tha Vorpsi në dakordim me anëtarët e tjerë të jurisë.
Po ashtu fituesja e vendit të parë, Zhaneta Barxhaj theksoi se kjo është hera e parë që ajo po merr pjesë në një konkurs të tillë, derisa thotë se është munduar që në të gjithë krijmtarinë e saj t’i qëndrojë besnike gjuhës shqipe.
“Kur mora pjesë në këtë konkurs, ia thashë edhe Ardianës se unë thjeshtë e pava si një njoftim dhe vendosa të aplikoj. Kjo është hera e parë që unë marr pjesë në një konkurs të poezisë edhe pse kam lëvruar gjatë. Për mua poezia nuk ka fitues, sepse ajo është një ndjenjë dhe ne nuk mund të vlerësojmë ndjenjat dhe për mua të gjithë poetët janë fitues. Më preku Ornela me fjalët e saj, sepse unë në të gjithë krijimtarinë time jam munduar që t’i qëndroj besnike shqipes, t’i risjellë ato fjalë të cilat i kemi humbur, qoftë edhe për shkak të internetit dhe hapësirave tjera. Në qoftë se unë kam arritur ta ruaj të pastër gjuhën shqipe, është çmimi më i madh për mua”, tha ajo, derisa pranoi me shumë emocione çmimin e parë.
Kështu për të përmbyllur këtë edicion, edhe një herë fjalën e mori drejtoresha e gazetës KultPlus, Ardianë Pajaziti e cila ndau mirënjohjen vjetore për performancë të shkëlqyer në redaksinë e gazetës, dhe kjo mirënjohje iu dha gazetares Era Berisha.
“Në fakt ne tradicionalisht e kemi që ky tubim të shënojë pak edhe fundvitin dhe në mesin e mirënjohjeve dhe çmimeve tjera, është koha të rikthejmë kokën pak brenda KultPlus-it, që edhe pa qenë këtu e klikoni në shtëpi. Çdo vit e vlerësojmë dikë që ka punuar pak më shumë dhe ma me përkushtim. E kemi një vajzë shumë të re dhe e cila ka një energji të papame dhe një përshkrim që ndodhë në një të ardhme, edhe mund të shndërrohet në një romanciere shumë të mirë. Era e ka një performancë të shkëlqyer për këtë vit”, thotë Pajaziti.
Krejt në fund, u krijua një atmosferë e pakrahasueshme dhe e mbushur me plot lumturi, dashuri e miqësi që shënoi fundin e kësaj nate të paharrueshme për të gjithë të pranishmit që patën mundësi të përhumbeshin pas artit që e posedon poezia.
‘KultStrofa’ organizohet nga gazeta e parë shqiptare për art dhe kulturë ‘KultPlus’, dhe është konkurs mbarëkombëtar i tëri si ide origjinale e prodhuar nga KultPlus.
Ndërkaq, kjo mbrëmje kishte sponsor Ministrinë e Punëve të Jashtme, Ambasadën e Francës në Kosovë Hotel Nartel dhe Komunën e Prishtinës. / KultPlus.com
Nesër, më 16 dhjetor, në ora 19:00, në KultPlus Caffe Gallery do të mbahet nata finale e konkursit mbarëkombëtar të poezisë ‘KultStrofa’, organizuar nga gazeta online për art dhe kulturë KultPlus.
Ky konkurs i cili ndër vite ka sjellë prurje të jashtëzakonshme të cilat janë kurorëzuar me një event të organizuar në KultPlus ku edhe janë shpërblyer poezitë më të mira, këtë vit paralajmëron një edicion special të mbështjellë me një laramani emocionesh.
Dhjetë poezitë finaliste tashmë janë përzgjedhur nga juria profesionale e cila është e përbërë nga: Ornela Vorpsi, kryetare e jurisë, Ag Apolloni dhe Dren Abazi, ndërsa në mbrëmjes e 16 dhjetorit, juria do të shpallë edhe tri poezitë më të mira, të cilat edhe do të shpërblehen nga organizatori.
Organizatorja e këtij konkursi, Ardianë Pajaziti, njëherit drejtoresha e KultPlus, është shprehur se “KultStrofa” është një prej konkurseve më serioze dhe më të vlerësuara të poezisë, andaj janë kujdesur që edhe këtë vit të sjellin një edicion që e dëshmon këtë gjë.
“KultStrofa vazhdon të jetë një prej konkurseve më prestigjioze dhe më serioze sa i përket poezisë. Kështu kanë vlerësuar shumë poetë të njohur për këtë konkurs, e këtë e dëshmon edhe prurja e shumë poezive në edicionet paraprake poashtu edhe këtë vit. Këtë konkurs e bën të veçantë edhe përzgjedhja e jurisë profesionale, ku çdo vit kemi pas kujdes të përzgjedhim emra të njohur të botës letrare. Edhe këtë vit kemi emra të fuqishëm të letërsisë dhe një prej tekstshkruesve më të dashur për publikun”, shprehet Pajaziti.
Ju kujtojmë që në konkursin e parë fitues ishte poeti i njohur Ragip Sylaj, për të vazhduar tutje ne edicionet tjera me poetet, Arjola Zadrima, Merita Berdica dhe Gentiana Bajrami Atashit.
“KultStrofa”, këtë vit mbështete nga Ministria e Punëve të Jashtme, Komuna e Prishtinës, Ambasada e Francës në Kosovë, Hotel Nartel. / KultPlus.com
KultPlus këto ditë hapur thirrjen për edicionin e pestë të konkursit mbarëkombëtar të poezisë “KultStrofa”.
Konkursi është i hapur për të gjithë poetët, duke përfshirë dhe talentet e rijnë dhe poetët që nuk janë dëshmuar deri tash.
Organizatorët e këtij konkursi sot kanë bërë publike edhe jurinë profesionale të këtij edicioni e cila këtë vit ka një përbërje të veçantë, duke përfshirë shkrimtarë dhe tekstshkrues të këngëve, me qëllim të një laramanie sa i përket shijeve.
Juria përbëhet nga: Ornela Vorpsi, kryetare e jurisë, Ag Apolloni dhe Dren Abazi.
KultStrofa, konkursi i cili ndër vite ka sjell prurje të jashtëzakonshme të cilat janë kurorëzuar me një event të organizuar në KultPlus ku edhe janë shpërblyer, këtë vit paralajmëron një edicion special të mbështjellë me një laramani emocionesh.
Organizatorja e këtij konkursi, Ardianë Pajaziti, njëherit themeluesja e KultPlus, është shprehur se “KultStrofa” është një prej konkurseve më serioze dhe më të vlerësuara të poezisë, andaj janë kujdesur që edhe këtë vit të sjellin një edicion që e dëshmon këtë gjë.
“KultStrofa vazhdon të jetë një prej konkurseve më prestigjioze dhe më serioze sa i përket poezisë. Kështu kanë vlerësuar shumë poetë të njohur për këtë konkurs, e këtë e dëshmon edhe prurja e shumë poezive në edicionet paraprake. Poashtu këtë konkurs e bën të veçantë edhe përzgjedhja e jurisë profesionale, ku çdo vit kemi pas kujdes të përzgjedhim emra të njohur të botës letrare. Edhe këtë vit kemi emra të fuqishëm të letërsisë dhe një prej tekstshkruesve më të dashur për publikun”, shprehet Pajaziti.
Njoftojmë që konkursi është i hapur për të gjithë poetët, duke përfshirë dhe talentet e rijnë dhe poetët që nuk janë dëshmuar deri tash. Pajaziti ka bërë të ditur gjithashtu se në këtë konkurs mund të aplikojnë të gjithë të interesuarit me vetëm nga një poezi, poezia duhet të jetë e pabotuar dhe duhet të dërgohet me emër dhe mbiemër, në adresën [email protected], me subjektin “Për konkursin e poezisë “KultStrofa”. Nuk pranohet asnjë poezi që vjen nëpërmjet formave tjera.
Dhjetë poezitë më të mira do të përzgjidhen nga juria profesionale, kurse nga dhjetë poezitë, më pas do të zgjidhen tri poezitë më të mira, të cilat edhe do të shpërblehen nga organizatori.
Ju kujtojmë që në konkursin e parë fitues ishte poeti i njohur Ragip Sylaj, për të vazhduar tutje ne edicionet tjera me poetet, Arjola Zadrima, Merita Berdica dhe Gentiana Bajrami Atashit.
“KultStrofa”, organizohet nga gazeta online për art dhe kulturë www.kultplus.com.
Thirrja do të jetë e hapur deri më datë 20 nëntor 2022. / KultPlus.com
Nën etiketën e migrimit italishtfolës nga zona e Ballkanit, janë mbledhur dëshmi të shumta letrare autentike dhe të dhimbshme, veçanërisht në dekadën e parë të viteve 2000, dëshmi të cila vinin nga një botë që po shbërbëhej.
Konfliktet etnike dhe gjeopolitike që kaluan ato toka në fund të shekullit të kaluar, së bashku me depresionet e mëvonshme të kapitalizmit të fundit, çliruan zërat që nxiteshin nga urgjenca dhe nevoja për të treguar, në një përpjekje për të rindërtuar për veten e tyre dhe për brezat e ardhshëm një të re dhe identitet më kompleks.
E gdhendur në këto koordinata, letërsia italishtfolëse me origjinë shqiptare sigurisht që përbën një fenomen të qëndrueshëm. Në dy dekada, një kanon i vërtetë kompakt i autorëve është formuar, një konan që është ende në zhvillim, me shumë emra dhe një bibliografi kritike mjaft të gjerë.
Megjithatë ky proces ka një hap të parë. Faza e parë e asaj që duhet të konsiderohet si një lëvizje e vërtetë letrare, përfaqësohet nga tre figura femërore të jashtëzakonshme, shkrimtare dhe intelektuale.
Elvira Dones, Ornela Vorpsi dhe Anilda Ibrahimi marrin fjalën pas rënies së regjimit të Enver Hoxhës dhe përshkruajnë, nga historia në histori, një univers narrativ magjepsës dhe të shumëfishtë, gjithnjë e më të largët nga pasojat e asaj traume kolektive dhe përkundrazi në mënyrë progresive futur në një çështje aktuale të globalizuar.
Krijimtaria e tyre analizohet në librin “Zërat e parë të italofonisë shqiptare” të Fabio M.Rocchi, në një krahasim të ngushtë me tekstet, në një përpjekje për të dalluar origjinalitetin përkatës të imagjinarëve.
Autori Fabio M. Rocchi është pedagog në Fakultetin e Gjuhëve dhe Letërsive të Huaja të Tiranës, ku jep mësim Gjuhë dhe Letërsi Italiane.
Ai ka botuar artikuj të shumtë kritikë në revista të specializuara, që kanë të bëjnë me romanin italian midis shekujve XIX dhe XX. Analizat e tij të tjera i janë kushtuar veprave të Paolo Volponi, Robert Ëalser dhe Ezio Sinigaglia. Aktualisht interesat e tij fokusohen në format e shkurtra të trillimeve bashkëkohore, me vëmendje të veçantë kushtuar skenarit italian. DiasporaShqiptare.al/ KultPlus.com
Edhe pse nuk shkruan në gjuhën shqipe, në librat e saj ajo udhëton në kohë të jetuara në këtë vend. Udhëtimi bashkë me nënën dhe gjyshen, për të takuar babain në burgun e Spaçit dhe rruga e gjatë drejt rritjes duke provuar në lëkurë dhunën shumëplanëshe të regjimit duket se kanë lënë gjurmë në kujtesën e saj. Këto përjetime në Shqipërinë e pluhurtë dhe të baltë të kohës së diktaturës, Ornela Vorpsi i sjell të rrëfyera në librin “Vendi ku nuk vdes kurrë”.
Pikërisht, kjo histori patriarkale shqiptare dhe realiteti i dhunshëm i asaj kohe ngacmoi edhe imagjinatën regjisoriale të Enke Fezollari, regjisor dhe aktor i lindur në Shqipëri, por rritur në Greqi, i cili do ta sjellë mbrëmjen e sotme historinë e këtij libri në skenën greke në Teatrin “Stathmos”.
“Veprën e lexova në vitin 2009 në greqisht dhe më tensionoi shumë. Qava, qesha, ishte një libër i cili më lindi sentimente dhe ndjeva shumë gjëra si fëmijë që kisha kaluar kohë në Shqipëri në një dimension tjetër, domosdo jo si Ornela. Kaluan vitet dhe e kisha vite në mendje këtë projekt që nga viti 2011. Për mua është një libër dhe një histori e popullit tonë, një pasqyrë, historia patriarkale shqiptare, regjimi, vuajtjet, ka shumë humor dhe dhimbje, ka problemet që ka populli jonë. Këto detaje më rrëmbyen, prandaj vendosa ta bëj këtë libër në skenë”, rrëfen për Gazetën “Si”, regjisori Enke Fezollari, ndërsa shton se “Vorpsi me këto rrëfime jep një grusht tek sistemi politik i Hoxhës, tek patriarkalja shqiptare, është një himn për femra, sjell përballë marrëdhëniet familjare dhe dalin problematikat e tyre…”
Aktori dhe regjisori 40-vjeçar, i cili lindi dhe kaloi 12 vitet e para të jetës së tij në Shqipëri dhe që atëherë jeton, studion dhe punon në Greqi rrëfen për Gazetën “Si”, edhe arsyen pse vendosi që këto histori dhe dramën shqiptare gjatë viteve të regjimit ta sillte në Greqi.
“Strukturat patriarkale kanë tronditur vitet e fundit, na kanë shkatërruar. Edhe në Greqi, mos kujtoni se janë bërë ndryshime të mëdha sociale. Vitet e fundit gratë kalojnë shumë vështirësi, vitet e fundit kemi shumë vrasje ndaj grave. Komuniteti grek nuk njeh historinë tonë dhe kjo shfaqje i jep mundësinë ta mësojë, dhe t’i tregojmë se çfarë kaluam”.
Ai vë në pah se “shqiptarët janë shumica më e madhe e emigrantëve dhe kemi për detyrë t’i japim publikut grek një vepër, e cila kalon kufirin. Kjo është një sfidë për ne”.
E veçanta e kësaj shfaqjeje sipas Fezollarit është edhe bashkëpunimi kulturor, me aktore shqiptare dhe greke.
“Jam i gëzuar që për herë të parë do luajmë një shfaqje me një aktore shqiptare dhe dy aktore greke, një bashkëpunim kulturor, i cili flet për gruan në sistemin patriarkal dhe për diktaturën që shembi tërë ato jetë, flasim me lirinë. Është një dhuratë libri i Ornelës për komunitetin shqiptar në Greqi dhe për grekët. Emocionet janë të forta. Nëpër prova kemi qarë shumë, na preku libri dhe jam krenar që merrem me këtë projekt”.
Aktorja shqiptare që do të luajë në këtë shfaqje është është Vefi Redhi, që shumëkush mund ta kujtojë rolin e saj te komedia “Shi në Plazh”.
Përpos temës kryesore që janë mekanizmat e përdorura nga superstruktura të shtetit diktatorial në përçudnimin e individit dhe shpirtit njerëzor qysh në fëmijëri, regjisori thotë se ndërthuren edhe tema të tjera të rëndësishme, si agresioni shoqëror ndaj bukurisë, brishtësisë, dhe pafajësisë.
Për të këto janë tema për të cilat assesi nuk mundet të mos ngrinte zërin.
“Në shfaqjen ‘Vendi ku nuk vdiset kurrë’ do gjejnë copëza nga jeta gjithsecili. Libri kap temat e abortimit në atë kohë, flet për të burgosurit, për kampin e përqendrimit në SPAÇ, flet për imoralitetin që shoqëria jepte tek femrat, flet për meshkujt që gjithmonë thonë se vajzat e bukura janë amorale, flet për ushtrinë që shkonin vajzat, flet për edukimin e kohës së regjimit dhe propaganda që Shqipëria është një vend parajsë”.
Regjisori shqiptar do të zbulojë se në datën 27 tetor do jetë e pranishme edhe vetë shkrimtarja për ta parë shfaqjen, ndërkohë sonte në premierë do të jetë e pranishme edhe ambasadorja shqiptare, Luela Hajdaraga.
“Ornela Vorpsi do vij enkas për të parë shfaqjen dhe do bëjë dhe një diskutim me publikun”, përfundon ai.
Me këtë histori personale të një shkrimtareje që sjell realitetin shqiptar, artdashësit grekë dhe shqiptarë do të mund të shohin pamje të një vendi që pak e njohin, një vend që përmes hirit të diktaturës tenton të rigjenerohet, një vend që nuk vdes kurrë… / javanews.al / KultPlus.com
Nga ALBERT SHEQI “Vendi ku nuk vdiset kurrë” – Ornela VORPSI
Ky libër i sjellë në gjuhën shqipe nga Botimet Dudaj me përkthimin e rrjedhshëm të Parid Teferiçit është ndër romanet më të bukura që unë kam lexuar nga autorët bashkëkohorë shqiptarë. Absurditeti i realitetit të dhunshëm socialist të “vendit ku nuk vdiset kurrë” përshkruhet nga një këndvështrimi i dyfishtë, edhe ai i vajzës së pafajshme që e jetoi dhe provoi në lëkurë dhunën shumëplanëshe të regjimit, edhe ai i gruas së pjekur që reflekton mbi atë realitet të helmatisur, por tanimë nga një kohë dhe botë krejt tjetër me atë ku asaj i ra për hise të rritej si fëmijë. Ndërthurja e këtyre dy këndvështrimeve krijon në roman dy rryma të fuqishme: të vërtetat e dhimbshme dhe traumatike të rrëfyera nga pafajësia fëminore që përplasen fort me humorin e zi dhe sarkazmën therëse të “fëmijës së rritur” që i mbijetoi traumës së fëmijërisë së dhimbshme.
Në rrafshin e përbotshëm, romani trajton mekanizmat e përdorura nga superstruktura së shtetit diktatorial në përçudnimin e individit dhe shpirtit njerëzor qysh në fëmijëri. Këtu mund të nënvizojmë shkollën, me shoqen Dhoksi, “komunisten e thekur, me këmbë të shtrembra” apo “stërvitjen ushtarake” me komandant Kasemin. Rreth kësaj teme përbashkuese qendrore ndërthuren tema të tjera të rëndësishme. Agresioni shoqëror ndaj bukurisë, brishtësisë, dhe pafajësisë (i mishëruar në roman nga dhuna e përhershme fizike dhe verbale si edhe ndrydhja e skajshme kundër vajzës rrëfimtare, por edhe kundër vajzave dhe grave të bukura, në një shoqëri ku bukuria të kthehet në mallkim.)
Pikërisht ky agresion ndaj së bukurës nxjerr në pah edhe anën tjetër të medaljes: mbizotërimin e plotë të shëmtisë dhe imoralitetit që ai sistem e nxiste me aq zell.Temat të tjera kryesore janë: shpartallimi i familjes, sidomos nëpërmjet luftës së klasave, si një forcë shkatërruese që mbillte ngado në shoqëri pasiguri dhe tmerr të pandërprerë; dëshpërimi i skajshëm që përjetonin vajzat e reja që shpesh i shpinte në vetëvrasje; mbytjen e të gjitha dëshirave njerëzore, në atë shoqëri ku çdo gjë, përfshirë edhe fatet njerëzore, ishte e planifikuar nga të tjerët; uria për libra dhe art të mirëfilltë, që pafajësisht duhej të paguhej “me unazat apo vathët e florit të vjedhura të mamasë”.Galeria e personazheve të romanit është e jashtëzakonshme dhe ajo çka i bën këto personazhe të paharrueshme është se ato shërbejnë si sinekdoka shoqërore.
Në roman, lexuesi gjen: mësuese Dhoksin, me vizoren ndëshkuese që e skuqte mbi sobë; komandant Kasemin; Babakon, kapitalistin me prirje pedofilie; Bukurien me të bijën, Ganimeten; Blertën dhe Dorinën me fate tragjike; po ashtu gjen edhe dervishin e mrekullive; Nimeten, hajduten e bizhuterive dhe mjaft personazhe të tjera të paharrueshme.Romani duket se është ndërtuar duke përdorur episode tragjike të përzgjedhura nga shpirti i traumatizuar i një fëmije. “Vendi ku nuk vdiset kurrë” është një lexim shumë i këndshëm, për vendin që mëtoi se do të ndërtonte parajsën shoqërore ku çdo gjë do të blihej “pa para fare”, por përfundoi duke ndërtuar ferrin vrastar për të gjithë banorët e vet.Unë dëshiroj t’ju rekomandoj që ta lexoni këtë roman të veçantë dhe të shkruar kaq bukur, nëse e pëlqeni prozën artistike cilësore.Lexoni letërsi të mirë!/ KultPlus.com
Ornela Vorpsi ishte e bukur si Sirenë homerike. Ornela Vorpsi ishte një ulurimë shëtitëse. Ornela Vorpsi ishte një Yll “Super Nova” që sapo kishte dalë nga një “Black Hole” që ishte Shqipëria e aso kohe. Ornela Vorpsi ishte aq e bukur dhe kryelartë, sa pa shqiptuar asnjë fjalë, vetëm me prezencë, i bënte pluhur e hi çmenduritë e kohës, luftën e klasave, moralin proletar, rrethimin kapitalisto revizionist, komitetet, mbledhjet, plenumet, dhe të gjitha marrëzitë e tjera.
Ornela Vorpsin të gjithë e dashuronin.
Ornela Vorpsi dilte edhe me Mamin. Një kombinim i tillë i hireve femërore me kryelartësinë, seriozitetin, guximin, nuk ishte parë kurrë. Ishin nga fort të rrallat femra që fatkeqësia nuk i kishte ligur dhe shëmtuar, por trimëruar dhe zbukuruar. Tek kalonin dukej sikur i klithnin turmës; Ejani në vete, Femra nuk është për t’u veshur me kominoshe doku për të punuar me turne nëpër fabrika të qelbëta. Femrën e ka bërë Perëndia për t’u komplimentuar dhe dashuruar. Turma hapte rrugën. Mbante frymën. Vinte në vete. Për pak çaste bëheshin njerëz. Harronin që ishin veshur me lecka dhe që ishin të uritur.
Sipas një ligji të pashkruar që zbatohet me përpikmëri, ziliqarët, delirantët, budallenjtë, shëmtaraqët, fatkeqët nga sëmundje të rënda, të sëmurët nga diagnoza të fshehta, marrin masa, bëjnë çmos, lodhen shumë, të mos duken sa të zinj e të këqij janë përbrenda.
Por ka disa raste kur rrethanat kombinohen në atë mënyrë që turiqenve dhe surratbajgave ziliqarë, u erren sytë, u torollepset mendja, ikin nga fiqiri, fshehin analizat, ndryshojnë diagnozat, harrojnë çdo kujdesje dhe flakin çdo vëmendje për të mos u dukur sa të këqij e shpirtkatranë janë, hapin barkun. Derdhja e vrerit, shpallja e budallallëkut, shenjat e sëmundjeve, provat e çrregullimeve, arsyet e fatkeqësive, shfaqja e surratit, u bëhen të papërmbajtshme. Gjithçka u shpërthen me tërë madhështinë e “llaftarisë tmerrisht të bukur”, si thotë Lasgushi i madh.
Sa mirë që ndodh kështu. Përndryshe nuk do ta mësonim dot kurrë sa i thellë, i errët dhe i pisët është humnera e ligësisë njerëzore.
Sapo Ornela Vorpsi u shfaq, majmunat e Fejsbukut, minjtë e skutave, urithat e portaleve, katunarët e gazetave dhe televizioneve, u bënë bashkë për t’ju hedhur në fyt. Nuk janë shumë si numur. Janë të rëndësishëm për të ilustruar dukurinë monstruoze.
Për çfarë po i bie legenit çeta e shejtanbudallenjve ndaj Ornela Vorpsit të bën të vësh duart në kokë.
Sipas tyre, meqenëse Ornela Vorpsi tha para nja 30 e ca vitesh se kur ishte studente ka provuar një debulesë sentimentale ndaj pedagogut Edi Rama, kjo ndodhi e atëhershme më se e natyrshme e të gjitha kohërave, ka shkaktuar një hata të tanishme të llahtarshme me përmasa të jashtëzakonshme për marrëzira që i kishim kujtuar të vdekura, por paskëshin qenë të gjalla; Lufta e klasave nuk po zhvillohet si duhet. Vigjilencën proletare e ka marrë lumi, Komunistat e armiq janë bërë si këmbët e dhisë. Morali komunist për ibret. Kultura borgjezo po bën kërdinë brenda radhëve të shtrënguara të klasës punëtore, inteligjencës kooperativiste, sidomos ndër artistët që janë aleatët më besnikë të partisë orientimet e së cilës janë lënë mënjanë dhe nuk po u jepet asnjë rëndësi, e të tjera e të tjera, me lujt mendsh.
Sipas hajvanëve të sotëm që pretendojnë të jenë mbajtës të palodhur të kandilit të të gjitha femrave të të gjitha epokave dhe vendeve, në kohën kur ndalohej veshja, ndalohej krehja, ndalohej larja, ndalohej arratisja, ndalohej muzika, paska qenë e ndaluar edhe dashuria. Një studente që e kishte babanë në burg paska qenë e ndaluar të ushqente simpati sentimentale për një pedagog. Gomerët e sotëm e dinin që atëherë, bashkë me ta edhe Ornela Vorpsi duhej gjithashtu ta dinte, se pedagogu që Ornela Vorpsi simpatizonte, pas nja 30 vjetësh do bëhej Kryetar i Partisë Socialiste, do bënte çmos për ta afruar Shqipërinë me Europën dhe jo me Turqinë e Arabinë, çka ishte dhe është gabim tepër i rëndë moralopolitik për studenten dhe rrezik i madh për të tashmen dhe të ardhmen e shoqërisë. Sipas lopçarëve në fjalë, Ornela Vorpsi, mund ta përdhoste shpirtin e saj me çfarëdolloj çuni; çun shefi, çun drejtori, çun oficeri, por kurrsesi me çunin piktor të një babai skulptor.
O pika që s’u bie. Ornela Vorpsi mund të kishte dashuruar edhe ndonjë nga ju lehëtarët e sotëm. Por nuk e dinte në cilin katund vuanit, në cilën kooperativë dergjeshit, cilat ara prashisnit, me cilën dhì bënit qejf.
Faleminderit Ornela Vorpsi për rastin e mrekullueshëm që na dhe për të njohur neandertalët.
Ornela Vorpsi, një personazh i njohur i kulturës shqiptare jashtë kufijve, do të vijë për herë të parë me një ekspozitë personale në Tiranë.
Më 11 prill artistja do të ekspozojë në COD Qendrën për Hapje dhe Dialog, ekspozitën e titulluar “Providence”. E njohur për stilin e saj ndryshe, imazhet e sjella në këtë ekspozitë janë krijime që sjellin profilin e një artisteje të angazhuar. Vorpsi do jetë e pranishme dhe në serinë e takimeve “Letërsia dhe qyteti” më 10 prill ora 18.30, përballë dy gazetareve Alda Bardhyli dhe Beti Njuma, ku për herë të parë do të bëjë një rrëfim mbi karrierën e saj të ndarë mes letërsisë dhe pikturës.
E lindur në Tiranë më vitin 1968, Vorpsi ka studiuar në Akademinë e Arteve në Tiranë për të vijuar më pas në Akademinë Brera në Itali për pikturë. Më 1997 ajo udhëtoi drejt Parisit ku pas studimeve në Paris VIII, nisi të botonte dhe librat e saj të parë në gjuhën italiane e së fundmi në frëngjisht.. Monografia e saj e parë fotografike “Nothing Obvious”, botuar nga “Scalo”, është një nga ata libra që përcaktoi vendin e saj në fotografinë bashkëkohore në shoqërinë e Richard Billingham-it, Ray Laugh-it dhe Martin Parr-it.
“Nothing Obvious” është një libër me portrete femërore dhe autoportrete. Në shumicën e imazheve gruaja është parë e vetmuar, në hapësira të zbrazëta. Megjithatë imazhet nuk janë pa njëfarë sensualiteti, ato provokojnë më së shumti mendimet e përvojave të së kaluarës. Nëse “Asgjë e pakuptimtë” është pjesa më e rëndësishme deri tani në karrierën e Vorpsit si fotografe, një tjetër sfidë ka prekur së fundi Vorpsi, letërsinë. Romani i saj “Vendi ku nuk vdes kurrë”, i shkruar në italisht, është botuar në Francë nga shtëpia e njohur botuese “Actes Sud”, “Dora që nuk e kafshon”, “Dashuri e çmendur”, “Udhëtim rreth nënës” (2015) është botuar në frëngjisht nga “Nottetempo” etj. / KultPlus.com
