Gara e Këngës “Eurovision” ka bërë të ditur se javën e ardhshme pritet të nisin provat e para skenike të këngëtarëve të cilët marrin pjesë në festivalin e sivjetmë.
“Eurovisioni” po ashtu ka publikuar pamje nga hapësira ku do të zhvillohet gara e madhe evropiane e që vjen me disa ndryshime për shkak të pandemisë me COVID-19.
Siç shihet në foto, të gjitha përgatitjet teknike janë kryer tashmë në stadiumin ku do të mbahet kjo ngjarje e ajo që bie në sy është se për dallim nga vitet paraprake, në pjesën e fushës do të qëndrojnë vetëm ekipet e shteteve pjesëmarrëse.
Organizatorët e Eurovisionit kanë konfirmuar se 41 vendet që pritej të merrnin pjesë në maj në Rotterdam të Holandës do të jenë pjesëmarrëse në vitin 2021.
Shqipëria do të performojë në gjysmëfinalen e dytë, më 20 maj, derisa gjysmëfinalja e parë zhvillohet më 18 maj.
Shqipëria në garën e sivjetme garon me Anxhela Peristerin dhe këngën e saj “Karma”. /koha/ KultPlus.com
23 prilli i njohur ndryshe si Dita Botërore e Librit dhe e Drejta e Autorit, ose Dita Ndërkombëtare e Librit, është një ngjarje vjetore e organizuar nga Organizata Arsimore, Shkencore dhe Kulturore e Kombeve të Bashkuara (UNESCO) për të promovuar leximin, botimin dhe të drejtat e autorit. Dita Botërore e Librit u shënua për herë të parë në 23 Prill 1995 dhe vazhdon të njihet në atë ditë.Shkëmbeni ide dhe frymëzim për librat më të mirë dhe aktivitetet e bazuara në libra për të gjitha moshat, fazat dhe cilësimet.
Prej muajit mars të vitit 2020, Virusi Korona u përhap kudo, më 14 mars 2020 publikuam një studim me sugjerime të librave që do të ishte mirë të lexohen: ‘’ Leximi në kohën e Virusit Korona’’ u jam falemnderuese të gjithë atyre që ndanë kohë të sugjerojnë libra.
Vitin e kaluar në këtë ditë të rëndësishme, ne vendosëm të bëjmë diçka tjetër nëpërmjet distancës një studim se: ’’Çfarë kanë lexuar më shumë në këtë kohë pra si ndikoj ky vet-izolim për leximin dhe cilat tituj ishin të preferuar’’.
Për këtë vit kemi studimin: ’’Sa lexohet në kohë pandemie’’, pra a është rrit numri i lexuesve gjatë kohës së pandemisë dhe cilat libra kanë qenë më të preferuar.
Mos të harrojmë kurrë se çdo njeri duhet të ketë qasje në libra, duhet ta shijojmë leximin për kënaqësi si një zakon gjatë gjithë jetës.
Valdeta Abdullahi profesoreshë e gjuhës shqipe në Shkollën e Mesme të Tekstilit në Tetovë thotë: “Gabriel García Márquez do të thoshte ” Kur fiton vesin e të lexuarit, atëherë ndërton për veten një varkë shpëtimi nga pothuajse të gjitha mjerimet e jetës”. Mendoj se libri është shpëtimi i shpirtit të njeriut, por nuk jam me atë kategori që thonë se pandemia, karantina ka shërbyer për t’u kthyer njerëzit te libri. Ata që nuk kanë qenë lexues vazhdimisht them kanë vazhduar të kenë prapë mundësinë për të bërë gjërat që nuk kanë pasur kohë t’i bëjnë. Unë për vete iu ktheva librave me shumë faqe, që kurrë nuk kisha mundësi t’i lexoja, pastaj veprën e plotë të Eskilit, Sofokliut, kisha nevojë një kthim në letërsinë antike, pasi nuk kisha pas mundësi t’i lexoja në tërësi.”
‘’Leximi asnjëherë s’do të dal prej mode. Ne shpesh i qasemi leximit sikur një fenomeni. Pothuajse kurrë s’diskutojmë a hamë bukë dhe kohëve të fundit nëse kemi ngrënë më shumë, ose ujë , ose ndonjë nevoj tjetër e cila është e patjetërsueshme për organizmin tonë për trurin tonë. Edhe leximi ta ngop trurin, truri ka uri për të, siç ka barku për bukën, ujin e shumë gjë tjera e që të gjitha në fund janë kërkesa dhe kënaqësi të trurit. Ai që në një moment është ndier bosh dhe i ka humb kuptimi i jetës jam e sigurt se ka shkuar te librat të kërkoj përgjigjen, ose ngushëllim. Përndryshe, për të tjerë njerëz as librat s’kanë nevoj, më besoni. Më mirë rrinë në pluhur, sesa në duart e dikujt që mendon se leximi është në modë dhe mezi pret që kjo modë të kaloj. Ata janë njerëzit e uritur. Si të tillë kurrë s’do të njohim lumturinë e thellë dhe qetësinë, urtësinë që ta japin ato.’’, thotë Xhemazije Rizvani profesoreshë e gjuhë dhe letërsisë shqipe.
Profesoresha Besa Kadriu, UEJL thotë” Ashtu siç shënohen eventet të cilat kanë shënuar një rëndësi të veçantë në epokën e njerëzimit, edhe Dita Botërore e Librit është nga datat e veçanta që na përkujton për vlerat dhe rëndësinë që libri ka. Më kujtohet një thënie e Goustav Flauber që thotë: “Mos lexoni siç bëjnë fëmijët për tu zbavitur, apo siç bëjnë ambiciozët për të mësuar. Jo, lexoni për të jetuar.” Apo dhe shumë studijues e filozof të mëdhenj të cilët librit e konsiderojnë në studimet e tyre, konceptin bazë. E pra, pesha dhë rëndësia e këtij burimi të pashtershëm të dijes. Nuk ka dyshim që është faktori kyç i ngritjes sonë intelektuale. Sot, në kushtet e pandemisë, në mungesë të socializimit të njerëzve dhe kujdesit që duhet patur për të mbrojtur distancën, Librat me tematikë sociale konsiderohen librat më të lexueshëm. Pa përjashtuar mundësinë e tematikave të sferave të tjera në shkencave humane- medicinës, spektrit ekonomik etj.’’
Elmedina Abdullahi – Përgjegjëse e bibliotekës “Max van der Stoel” UEJL thotë: “ Nëse krahasojmë lexueshmërinë gjegjësisht huazimet që ka pasur në bibliotekë në vitin 2019 dhe 2020 dallohet që ka një rënie nga 28.5 % e cila është si rezultat i mbylljes së bibliotekave gjatë kohës së pandemisë por ka një informatë shumë të rëndësishme që numrat e shfrytëzimit të burimeve elekronike janë në rritje. Në nëntor dhe dhjetor kur ka qenë qasja më e kufizuar në libra elektronik në muaj ka pasur përafërsisht nga 200 kërkime në databazat. Kurse nga janari kur kemi qasje ne një numer shumë më të madh të librave ektronik ky numër rritet në 780 që në shkurt do të jetë mbi 1900. Ka shumë interesim për libra në formë elektronike, të cilat janë vetëm në gjuhën angleze.”
Migena Arllati-ligjëruese e gjuhësisë në Universitetin e Gjakovës dhe profesoreshë e gjuhës shqipe në Gjimnazin “Hajdar Dushi”, Gjakovë thotë‘’Ka kohë që kontribuoj në arsimin e mesëm dhe në arsimin e lartë në Kosovë. Vërej se është për të ardhur keq që, nga njëra anë shkenca dhe teknologjia përparojnë çdo ditë e më shumë, kurse lexueshmëria e librit nga ana tjetër nuk është në ditët e tij më të mira. Jetojmë në kohën kur libri nuk lexohet sa dikur, kur dituria nuk çmohet si dje, dhe kjo është një brengë e madhe për të cilën institucionet arsimore vertikale duhet të punojnë natë e ditë për ta ndërruar këtë pasqyrë. Edhe pse jetojmë në kohërat moderne nuk është e tepërt sërish e sërish t’iu referohemi rilindasve tanë që thonin: “Arsimimi / leximi është ndriçimi i syrit të mendjes”. Personalisht dhe profesionalisht mendoj se niveli i të lexuarit është rrëfyes i qartë i emancipimit të një vendi dhe e kulturës së tij. Përsa i përket rrethanave të pavaforshme të mënyrës së jetesës në pandemi, jam e sigurt se adhuruesit e librit kurrë nuk kanë pasur më shumë kohë në dispozicion të leximit sesa gjatë këtij viti pandemik. Megjithatë leximi i librit nuk është në trend pasi mjetet digjitale (smartfona, Ipad, platformat e rrjeteve sociale) kanë shtrirë ndikimin dhe kanë pushtuar vëmendjen e pothuajse të gjitha shtresave të shoqërisë. Të gjendur përballë këtij realiteti, libraritë kudo në botë janë detyruar t’u kthehen shërbimeve online nëpërmjet veprimeve në internet.Po ashtu duket se E-book apo libri elektronik gjithnjë e më tepër po zëvendëson atë të letrës (të printuar).Ndër librat më të preferuar gjatë kohës së pandemisë kanë qenë ato me temë nga izolimet a pandemitë në epoka të ndryshme, si: “Dekameroni” i Xh. Bokaçios, “Murtaja” e A. Kamy, “Dashuri në kohërat e kolerës” e G. G. Markez etj. Po ashtu, shumë të pëlqyer janë librat nga psikologjia, si dhe biografitë – shënimet mbi jetën private e publike të personaliteteve.Tituj të veçantë si librat më të kërkuar do të veçoja: “Të bëhesh” nga M. Obama, “Alkimisti” nga P. Coelho, “Një martesë amerikane” nga T. Jones, “Kukulla” nga I. Kadare, “Profeti” nga K. Gidran, “Vajza që le pas” nga J. Mojes, “Biri” nga F. Açka etj.’’
Doc.dr Arta Selmani, profesoreshë e të drejtës familjare- Fakulteti juridik – UEJL: thotë: ‘’Konsideroj që është me rëndësi të theksoj se në fillimet e pandemisë, leximi u intesifikua në mesin e dashamirësve të librit, kjo vërehej nga propozimet e shumta që jepeshin për lexim në rrjetet sociale, në media si edhe në mjetet tjera të komunikimit. Mirëpo, sikurse tanimë ka filluar të bjer interesimi për leximin pikërisht për shkak të rikthimit të njerëzve në jetën normale dhe preokupimit të tyre me punët e përditëshme. Mirëpo, tek pjesa e popullatës që ka treguar interesim për lexim, vazhdon i njejti intenzitet. Përfundimet e mia se cilët janë librat më të lexuara brenda kësaj periudhe, i nxjerr nga rrethi i miqve të mi me të cilët vazhdimisht këmbejmë libra. Listën time do ta kisha filluar me të gjitha librat e të mrekullueshmes Elif Shafak: ‘’Dyzet rregullat e dashurisë’’, ‘’Bastardja e Stambollit’’, ‘’Nderi’’, ‘’Çiraku i arkitektit’’, ‘’Tri bijat e Evës’’, ‘’10 Minuta 38 Sekonda në këtë botë të çuditshme’’. Një nga autorët më të talentuar bashkëkohorë dhe më i lexuari është i ndjeri Carlos Luis Zafons. Hija e erës është vëllimi i parë i sagës Varreza e librave të harruara, pjeset tjera janë: Loja e engjellit; I burgosuri i qiellit; Labirinti i shpirtërave. Carlos Luiz Zafons ka arritur me veprat e tij të bëjë një gërshetimi të shkëlqyer të dashurisë, fantazisë, komploteve shtetërore, rrezikut dhe frikës por që në fund të sagës triumfon e vërteta. Sipas Zafon: “Librat janë pasqyra ku ne shohim se kush jemi në të vërtetë.” Gjithsesi, nga po i njejti autorë një vend të veçantë në listën time ka edhe romani Marina.Historiani izraelit Yuval Noah Harari është autori i rradhës më i lexuari jo vetëm në mesin tonë por edhe në përmasa botërore. Librat e tij që qarkullojnë nëpër duart tona janë: Sapiensi- një histori e shkurtër e njerëzimit; Homodeus- një histori e shkurtër e së nesërmes dhe 21 leksione për shekullin e 21. Gjithashtu më lejoni që në listën e romaneve më të lexuar ti vendos edhe novelat e Julia Navarros: Më thuaj kush jam; Qëllo tashmë jam i vdekur dhe Vëllazëria e pëlhurës së shenjtë. Jojo Mayes gjithashtu është një shkrimtare me famë botërore dhe shumë e lexuar në vitin 2020. Nga librat e Jojo Mayes më të lexuara numërohen: Kali valltar; Pas teje; Vallja e nuseve; Gjiri i argjendtë; Unë më parë se ti; Vajza që le pas. Këto libra gjithësesi janë edhe pjesë e Klubit të librit që kemi me miqët dhe kolegët e mi. Ndër librat inspirativ që na mësojnë se si ta duam jetën dhe si ti vlerësojmë të gjitha që kemi, janë veprat e Robin Sharmës: Murrgu që shiti Ferrarin e vet; Kush do të qajë kur të vdesësh?; Klubi 5 e mëngjesit. Me anë të veprave të tij ai ju mëson rrugën drejtë suksesit, çelësin e zotërimit të vetvetes, kujdesin e vazhdueshëm për mendjen, trupin dhe shpirtin tonë. Ndër të tjera ai nënvizon “Secili prej nesh ka potencialin për arritje të jashtëzakonëshme, lumturi dhe përplotësim të qëndrueshëm. Gjithçka duhet janë hapa të vegjël në drejtim të ëndrrave tona. Ashtu si Taxh Mahali, një jetë e mbushur me mrekulli ndërtohet çdo ditë, gur pas guri. Fitoret e vogla sjellin fitore të mëdha. Ndryshime dhe përmirësime të vogla dhe në rritje si ato që të sugjerova, do krijojnë zakone pozitive. Zakonet pozitive do të krijojnë rezultate. Dhe rezultatet do të frymëzojnë drejt një ndryshimi personal më të madh. Fillo të jetosh çdo ditë si të ishte e fundit. Duke filluar nga sot, mëso më shumë, qesh më shumë dhe bëj atë që vërtet dëshiron të bësh. Mos e moho fatin tënd. Çfarë ndodhet pas dhe para teje kanë pak vlerë krahasuar me cfarë që ndodhet brenda teje”- Murrgu që shiti Ferrarin e vet.Nuk ka libra të mirë dhe të këqinjë, të gjithë librat janë një mrrekulli, ata përmbajnë një shpirt me të cilin mvaret nga ju si lexues se si do ta krijoni lidhshmërinë, e kur krijohet kjo lidhshmëri storiet e tyre ju ndjekin në të gjitha momentet jetësore. “Një dhomë pa libra është si një trup pa shpirt”- Ciceroni. Andaj nuk ka rëndësi çfarë lexoni, me rëndësi është që libri të ju ndjek në përditshmëri, kjo gjithësesi do të ju ndihmojë ta iluminoni shpirtin dhe mendjen tuaj.’’ ‘’Paraqitja e pandemisë ishte me të vërtetë një sfidë e madhe për njerëzimin. Ku si pasojë e kësaj, si masë mbrojtëse u paraqit izolimi/karantina, duke marrë parasysh se duhet të rijmë në shtëpi të izoluar, në mënyrë që të kalojmë kohën, njëra prej zgjidhjeve ishte leximi. Sipas mendimit tim, (duke u bazuar në atë cka kam vërejtur në media dhe në rrjetet sociale), interesimi për lexim u rit dukshëm, gati se të gjithë postonin librin e tyre të preferuar. Më së shumti që më kanë rënë në sy, kanë qenë librat e autorëve të njohur si Orhan Pamuk dhe Paolo Coelho dhe mos të harrojmë librin e famshëm “Dashuri në kohën e Kolerës” G.Markes.’’, thotë Ramadan Murtezani, student- aktivist.
‘’Fat në këtë fatkeqësi ishte fakti që lëvizjet tona ishin të kufizuara por koha jonë ishte e pakufizuar, prandaj si diçka përfituese e kishim kohën e lirë e të mjaftueshme, për ta shfrytëzuar edhe për lexim. Unë si shumë studentë të tjerë e kam shfrytëzuar këtë kohë duke shtuar leximin jashtë asaj profesionale apo universitare. Uroj që nga kjo pandemi të na mbetet të paktën ky ritëm i të lexuarit, që edhe pasi të lirohemi në lëvizje të gjejmë kohë për të lexuar sepse mirë kemi filluar dukshëm është rritur numri i lexuesve gjatë kohës së pandemisë. Gjatë izolimit më shumë se kurrë kemi nevojë të lexojmë libra socio-psikologjik, që të mbajmë në nivel disponimin dhe humorin sepse rreziku ishte i madh që njerëzit të kalojnë edhe në depresion. Pra ndër librat më të preferuara për mua ishin këta socio-psikologjik, ndërsa romanet me tematika satiristike e aventuristike. Kjo për të vetmen arsye për defokusim nga realiteti i trishtë nga kjo pandemi e brishtë.’’, thotë Abedin Ismaili, student në UEJL, Drejtimi Komunikim Ndërkombëtar.
GentinaAbdiji , nxënëse në Gjimnazin ‘’Kiril Pejçinoviq‘’, Tetovë thotë:‘’Nga këndvështrimi im, libri gjithmonë do ngel shtresa më e veçantë e gjërave të shtrejta në jetë. Krahas miqve besnik që posedojmë, libri është uralidhëse e një shoqërie të shëndoshë. Një numër i madh i njerëzve me aq sa kam hasur, kanë zgjedhur për të përdorur metodën e të lexuarit, si një nga zgjidhjet më profitabile. Që rezulton në atë se numri i lexuesve është rritur më tepër se sa e kam menduar. Personalisht më pëlqen mënyra e të shkruarit, së Elif Shafakut dhe Paolo Koelho. Romanet që ngelen në preferencën time, të këtyre autorëve janë: “Tri Bijat e Evës” – E.SH ” Dyzet rregullat e dashurisë” – E.SH ” Veronika vendos të vdes” – P.K “Dorëshkrimi i gjetur në Akra” – P.K Dhe padyshim, librat të karakterit filozofik dhe psikologjik që do i’u sugjeroja gjithsecilit, për praktikim të mendimeve, ideve, njohurive dhe veprimeve në përditshmëri që kanë karakter filozofik dhe psikologjik, janë: ” Shkolla e rrugës ” – Tara West dhe ” Plani B” – Sheryl Sandberg & Adam Grant.’’
‘’Ajo që dua unë të ndaj me të tjerët, është jo libri që premtoj se do ndikojë në jetët e tyre, as ai që do shënojë gjurmë të vogla e të mëdha, e as ai që vë bast se: do të të ndryshojë jetën siç ma ndryshoi mua! – pooor, do jetë libër, do jenë libra që vijnë me sugjerim zemre, në dëshirë që edhe në të lartën por edhe kur të keni marrë tatëpjetën, të bëjnë shoqërinë, si miqtë më të mirë.Për adhuronjësit e librave policorë, që kyç kanë misterin dhe suspancën, sugjeroj gojë plot, autorin tim të preferuar = G.M “Thirrja e Engjëllit” e “Vajza dhe nata” – pastaj mbretëreshën, personin me dhunti mbi të tjerët, A.CH / “Vrasje në Orient Ekspres” – A.J.F / “Gruaja në dritare” dhe L.J / “Vajza e humbur”.Për ata që preferojnë pak horror dhe thriller, nuk do anashkaloja kurrësesi, librin që e ka shuar plogështinë time = “Lartësitë e stuhishme”, “Vajza e humbur”, “Central Park” “Nuk duhet të fle” dhe “Binjakja e heshtur”.
Për njerëzit që lexojnë romancë të errët:”Xhejn Er”, “Lartësitë e stuhishme”, “Padurimi i zemrës”, Sagën (të preferuarën time) e Muzgut dhe nga mikja ime, Mirela Kanini, “Kilenti”.
Librat që bënë impaktin therës tek unë = “Sepse të dua”, “Njëmijë diej vezullues”, “Gjuetari i balonave”, “Ndihma”, “Zonja Bovari”, “Tri bijat e Evës”, “Dyzet rregullat e dashurisë”, “Binjakja e heshtur”, Saga e Muzgut, “Tabloja e mendjes” “Nga jeta në jetë, pse?!” dhe “Lartësitë e stuhishme”.Tek adhuronjësit e fantazisë = Sërish, “Saga e Muzgut”, “Ditari i vampirit”, “Friend Request” dhe “E kuqe Rubini”.E së fundmi, tek ajo më kryesorja (e një liste vërtet të gjatë e të dhimbshme, teksa përzgjedh se kë do paraqesësh) – sugjeroj t’i mbushni zemrat e juaja me fjalët e Kur’anit të lartëmadhëruar, siç jemi destinuar ta lexojmë, me shpresë që të gjeni rrugën e duhur e të doni veten’’, thotë Genta Abdiji nxënëse në Gjimnazin e Tetovës ‘’Kiril Pejçinoviq’’.
‘’Sigurisht që mbyllja në shtëpi ndikoj që një numër i madh i qytetarëve t`i marrin dhe t`i shfletojnë librat nga sirtarët e tyre. Pandemia sipas të gjitha statistikave nga bibliotekat e qyteteve, librarit dhe hulumtimet tjera ka rritur numrin e lexueseve në vendin tonë por jo vetëm. Ndërkohë librat më të lexuar janë romanet aventureske më të preferuar, sepse vlerësohen se ata janë më të lehtë për tu lexuar dhe kuptuar. Kështu do të marrin kohë më pak por edhe do të ndikojnë që të largohet sado pak vëmendja nga situata e krijuar me virusin korona‘’, thotë gazetari Zenel Miftari.
Zirafete Luta, punonjëse në Librarinë Albas- Tetovë thotë:”Puna me libra, përveç kënaqësisë që të fal, të jep mundësi të njihesh me persona të cilët e duan dhe e kanë pjesë të pandashme librin. Raportet shoqërore që kam krijuar me një pjesë të klientëve, kanë bërë që të njihem nga afër edhe me përvojat e tyre në lidhje me leximin. Duke qenë se punën si shitëse librash e kam ushtruar që para periudhës së Pandemisë, mund të them se kjo e fundit ka ndikuar dukshëm në rritjen e numrit të lexuesëve në vendin tonë. Sidomos periudha e karantinës, bëri që një pjesë e madhe e njerëzve, ditët e izolimit t’i kalonin nën shoqërin e librave, ku shumica prej tyre, blerjen e librave e kanë vazhduar si një lloj tradite në jetën e tyre, edhe pas përfundimit të karantinës. E bukura e gjithë kësaj është që (mbase duke marrë si shembull prindërit e tyre ose anëtarët e tjerë më të mëdhenjë në familje) tashmë kemi edhe lexuesit e vegjël të cilët e duan dhe janë të flaktë për librin. Këto të fundit i kemi thuajse çdo ditë në hapësirat e librarisë, duke përzgjedhur librat e rradhës nga seritë e tyre të preferuara. Ndër librat më të shitur janë këto: 1. Klubi 5 – Robin Sharma 2. Dyzet rregullat e dashurisë- Elif Shafak 3. Rruga në të cilën rrallë shkohet – Scott Peck 4. Një histori e Zotit – Karen Armstrong 5. Sekreti – Rhonda Byrne 6. Intelegjenca emocionale – Daniel Goleman 7. Selfie -Will Storr 8. Muzeu i pafajësisë – Orhan Pamuk 9. Tatuisti i Aushvicit – Heather Morris 10. Fabrikimi i bindjes – E. Herman & N. Chomsky 11. Babai i pasur, babai i varfër – Robert Kiyosaki 12. Pylli Norvegjez – Haruki Murakami 13. Kush do të qaj kur të vdesësh? – Robin Sharma 14. Lepur, vrapo – John Updike 15. Becoming – Michelle Obama 16. Murgu që shiti ferrarin – Robin Sharma 17. Bijtë e gënjeshtrës – Scott Peck 18. Gjuetari i balonave – Khaled Hosseini 19. Sapiens – Y. N. Harari 20. Dashuria në kohërat e kolerës – Marquez. Kurse lista për lexuesit e vegjël është kjo: 1. Seria “Klasikët për të vegjël” 2. Seria “Klasikët për fëmijë” 3. Seria “Koni dhe Maksi” 4. Seria “Një familje e paparë 5. Seria “Një histori në 5-15 min” 6. Seria “Fabulat e Ezopit”. Dua të theksoj se përzgjedhja e “librave më të shitur” është paksa e vështirë; duke marrë parasysh larmishmërinë e kërkesave nga klientët, përfshirë zhanret dhe kategoritë e ndryshme, është e pamundur të përfshihen të gjithë librat që kërkohen vazhdimisht nga masa e gjerë e klientëve, në një listë kaq të shkurtër.’’
“Shprehja “Sa shumë libra dhe pak kohë “ sa herë që thuhet nga dashamirësit e librit ngjallë në vetet e tyre një ndjesi keqardhjeje të pamundësisë për të lexuar dhe më shumë. Përkudër cdo lloj pasigurie, kaosi që na e solli pandemia, ajo na e dha gjënë më të çmuar, KOHËN. Më shumë kohë për të bërë gjërat që ne i duam dhe na përmbushin shpirtërisht. E libri është pjesë e tyre. Ajo që mendoj unë është se kishim rritje të leximit nga personat të lexojnë vazhdimisht. Ato libra të cilat ka kohë që kemi mendur t’i lexojmë, u erdhi rradha. Personalisht, vendosa të zgjedhi novela, libra që janë më relaksues, me histori të bukura dhe mesazhe në vete. Fillova t’i lexoj novelat nga autorja turke Elif Shafak, si “Bastardja e Stambollit”, “Tri bijat e Evës”, Çiraku i Arkitektit dhe së fundmi “Dyzet rregullat e Dashurisë”. Novela, me histori të veçanta të modernes dhe tradicionales , dashurisë dhe urrejtjes dhe Stambollin me historinë dhe arkitekturën e tij frymëzuese për disa nga librat e saj. Nga ana tjetër librat të cilat janë në listën atyre më të shiturave më ngjallnin kureshtje shumë dhe i lexoj çdoherë. Por të cilat jo cdoherë i përmbushin pritshmërisë,si “Ikigai”, “Arti i Brishtë i not giving a f*ck”, “Everything is f*cked”, dhe disa libra të tjerë si “Sundimtari”,Fenomeni i Artit” etj.“, thotë Semra Sadiki, studente në Fakultetin Juridik-IBU.
Albërie Xhemaili– Studente në Master, Drejtimi Diplomaci, UEJL thotë: ‘’Në periudhën e pandemisë aktiviteti i lexuesit shqiptar është fokusuar drejtë informacionit digjital, dhe në një mënyrë ose në një tjetër që detyrimisht ndërroi kahjen e prioriteteve në lexim.Sot informacioni i vërtetë dhe i pavërtetë haset gjithkund sidomos në rrjete sociale.Ndonëse prodhohet me shpejtësi të lartë dhe përmbatje të shkurtëra, humbet afinitetin e qytetarëve për të lexuar libra, dhe përmbajtje të gjata të cilat trajtojnëçështje të ndryshme në mënyra të ndryshme. Mendoj që niveli i lexuesve në periudhën e pandemisë ështërritur, sepse pandemia ka ndikuar në mbylljen e shumëaktiviteteve sociale. Ndonëse pandemia COVID 19 ka rezultuar me numra të mëdha vdekjesh, kjo ka sjellur frikë dhe interesim tek qytetarët pet të lexuar dhe për tu informuar edhe më tepër.Në anën tjetër kemi lexuesit aktiv të cilët kanë ditur ta shfrytëzojnë kohën e tyre gjatë pandemisë per leximin e veprave voluminoze, revistave shkencore, romaneve me tema të lira.Gjatë periudhës së pandemisë unë kam qenë pjesë e fushatës zgjedhore mbi Ambasadorët e Rinj Evropian dhe më është dashur që të fokusohem në librat që ndihmojnë fushatën dhe ndërtojnë aktivitetin tim politik.Këto libra janë: “Becoming” nga Michele Obama,”Madam Secretary”, Madeleine Albright, etj.’’
Nga Biblioteka “Koço Racin” , Tetovë thonë se titujt më të kërkuar kanë qenë këto: duke filluar me libra me përmbajtje psikologjike: ‘’Arti i brishtë i not giving a fuck ‘’ Mark Manson,’’ 100 mënyra për të motivuar veten’’Steve Chandler,’’Kura e Shopenhauerit’’Irvin David Yalom, ’’Sekreti’’Rhonda Byrne. Nga Bestsellerët janë këto titujt: ’’7 zakonet e familjeve të suksesshme’’Stephen R. Covey,‘’Trembëdhjetë Arsye Pse’’ Jay Asher, ’’Sekreti më i madh’’ David Icke, “13 – ta e pafat“ e shkrimtarëve Patterson dhe Paetro.
Nga librat me përmbajtje filozofike janë: ‘’Çfarë jeni duke bërë me jetën tuaj?’’ Jiddu Krishnamurti, ‘’Arti i të jetuarit’’Artur Shopenhauer, “Rruga në të cilën rrallë shkohet“Scott Peck. Kurse romanet më të kërkuara janë: ‘’Shtëpia e shtrembër” Agatha Christie, ‘’Letra e Milenës’’Franz Kafka, “Të vrasësh zogun përqeshës” Harper Lee,’’ Çiraku i arkitektit’’ Elif Shafak, ‘’Gruaja midis nesh’’, shkruar nga Greer Hendricks dhe Sarah Pekkanen,’’ Vajza dhe nata’’ Guillaume Musso,‘’Në çdo frymëmarrje’’Nicholas Sparks,‘’Derisa dashuria të na ndajë’’Anna Premoli,‘’Vajza në tren’’ Paula Hawkins,’’Treni i fundit për Stamboll’’Ayse Kulin,‘’Babai i pasur , Babai i varfër’’ Robert T. Kiyosaki. / KultPlus.com
Pa distancë shoqërore dhe pa maska, por me teste negative para dhe pas eventit. Kështu rreth 5 mijë njerëz do të marrin pjesë në një “koncert eksperimental” nga banda Blossoms në Sefton Park në Liverpool, më 2 maj. Kjo është një ngjarje pilot e planit të qeverisë britanike për të dalë nga pandemia.
Sipas raporteve nga Departamenti për Kulturë, Media dhe Sport, pjesëmarrësit do të duhet t’i nënshtrohen një testi të shpejtë, i cili tregon rezultatin në 30 minuta, në një qendër të vendosur në vend para hyrjes.
Pjesëmarrësve gjithashtu do t’u kërkohet të marrin një test pas koncertit dhe të japin detajet e kontaktit në Sistemin Kombëtar të Shëndetit (NHS) për të siguruar që ata mund të kontaktohen në rast të rezultateve pozitive të testit.
“Një hap më afër një vere me koncerte”, tha Ministri i Kulturës Oliver Dowden .
Ministri i Shëndetësisë, Matt Hancock, tha se rezultatet e koncertit “do të na ndihmojnë të sigurojmë që eventet e mëdha në të ardhmen të mbahen në mënyrë të sigurt”.
Kjo ngjarje rrit më tepër shpresat e organizatorëve dhe të publikut që koncertet do të kthehen për të shpëtuar sezonin turistik që po troket. / KultPlus.com
Numri i përgjithshëm i të vdekurve nga sëmundja Covid-19 në mbarë botën të shtunën shkoi në mbi 3 milionë, pavarësisht fillimit të fushatës së vaksinimit në shumë vende muaj më parë.
Këto të dhëna janë të bazuara në bazën e të dhënave të Universitetit “Johns Hopkins” në Shtetet e Bashkuara. Shifra e të vdekurve është sa numri i banorëve të kryeqytetit spanjoll, Madrid, shkruan Independent, transmeton KultPlus.
Sidoqoftë, shifra e vërtetë e viktimave besohet të jetë dukshëm më e lartë, sepse shumë raste mund të mos jenë regjistruar zyrtarisht në fazën e hershme të pandemisë së koronavirusit që fillimisht rrodhi nga Kina në fund të vitit 2019.
Shifra prej dy milionë të vdekurisht u arrit në janar të këtij viti, kur fushata e vaksinimit sapo kishte filluar në Evropë dhe në Shtetet e Bashkuara. Sot, vaksinimi ka nisur në më shumë se 190 shtete, ndonëse progresi për ta vënë nën kontroll dallon në pjesë të ndryshme të botës.
Përderisa vaksinimi në ShBA dhe në Britani ka filluar të ketë efekt dhe disa njerëz po kanë mundësi ta shijojnë jetën pas pandemisë, vendet tjera kanë mbetur prapa dhe po detyrohen të marrin masa të reja izolimi.
Shtetet si Brazili, India dhe Franca kanë marrë masa të reja kufizuese në kohën kur numri i pacientëve nëpër spitale po rritet përsëri nga e ashtuquajtura “valë e tretë” e pandemisë. / KultPlus.com
Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) ka thënë se rastet me COVID-19 në të gjithë botën po vazhdojnë të rriten me një “shkallë shqetësuese”.
“Globalisht, numri i rasteve të reja në javë është gati dyfishuar gjatë dy muajve të fundit”, ka thënë për gazetarët drejtori i Përgjithshëm i OBSH-së, Tedros Adhanom Ghebreyesus.
Ai shton se është “shumë i shqetësuar” për rritjen e rasteve me koronavirus në Papua Guinea e Re, duke paralajmëruar se kjo mund të çojë në “një epidemi shumë më të madhe”.
“Papa Guinea e Re është një shembull i përsosur pse drejtësia e vaksinave është kaq e rëndësishme”, vijoi Tedros.
Ai thotë se disa vende që më parë kishin shmangur transmetimin tani janë duke parë rritje të mëdha të infeksioneve.
Tedros kritikoi së fundmi atë që ai e përshkroi si një “çekuilibër tronditës” në shpërndarjen e vaksinave të koronavirusit midis vendeve të pasura dhe të varfra. / KultPlus.com
Vala e dytë e koronavirusit në Indi vazhdoi ta kaplojë shtetin me popullsinë e dytë më të madhe në botë. Të martën, atje u regjistruan hiç më pak se 161 mijë e 736 raste për 24 orë.
Kështu, numri i përgjithshëm i rasteve shkoi në 13.69 milionë persona. Kjo shifër e bën Indinë vendin e tretë më të prekur në botë, menjëherë pas Shteteve të Bashkuara dhe Brazilit.
Përpos infektimeve, gjatë kësaj periudhe u regjistruan edhe 879 viktima të reja dhe numri i përgjithshëm i të vdekurve nga pandemia e koronavirusit në Indi shkoi në 171.058, shkruan Reuters, transmeton Gazeta Express.
Shifra ditore e rasteve e ka kaluar kulmin e valës së parë të pandemisë, e cila u shënua në shtatorin e vitit të kaluar. Për këtë arsye, autoritetet në shumë shtete kanë urdhëruar masa të reja izoluese për ta parandaluar përhapjen e mëtejme të virusit.
India ka një ndër shifrat më të larta të personave të vaksinuar për Covid. Sidoqoftë, shifra prej dhjetëra milionësh është akoma modeste në krahasim me numrin e përgjithshëm të popullsisë – 1.35 miliard. / KultPlus.com
Ministri i Shëndetësisë, Arben Vitia ka thënë se të vaksinuarit në Kosovë nuk kanë pasur asnjë efekt anësor deri më tani.
Gjatë konferencën për medie në Qendrën e Vaksinimit, në sallën “1 Tetori”, Vitia tha se deri më tani ekipa emergjente nuk kanë pasur raste të ankesave nga personat të cilët janë vaksinuar, përcjell KultPlus.
“Te të gjithë qytetarët dhe personeli shëndetësor, vaksina nuk ka pasur asnjë efekt anësor apo efekt të padëshirueshëm që do të mobilizonte epiken mjekësore emergjente. Ata kanë pasur më së paku punë, që është lajm i mirë pasi vaksina deri më tani te askush nuk ka pasur efekte anësore”, theksoi Vitia.
Vitia tha se vaksina është e sigurt dhe ftoi të gjithë qytetarët mbi moshën 80-vjeçare që të lajmërohen dhe të vaksinohen. / KultPlus.com
Finlanda u rendit vendi më i lumtur në botë për të katërtin vit radhazi, sipas një raporti të OKB , rreth një vit pasi OBSH shpalli koronavirusin një pandemi.
Studiuesit thanë se kjo “nuk erdhi si befasi”, duke cituar që Finlanda “gjithmonë ka qenë shumë lartë në masat e besimit të ndërsjellë që kanë ndihmuar në mbrojtjen e jetëve dhe mjeteve të jetesës gjatë pandemisë”, transmeton KultPlus.
Finlanda ishte një nga 23 vendet e anketuara që kishin një grua kryetare të qeverisë.
”Raporti Botëror i Lumturisë” bazohet në tre vjet sondazhe të kompanisë ”Gallup” se sa të lumtur e perceptojnë veten qytetarët. / KultPlus.com
I mbizmadhuar? Covidiot? Me një numër të madh fjalësh të reja të frymëzuara nga Covid-19, gjermanishtja në mënyrë kreative pasqyron zhvillimet e vitit të kaluar.
Shtrëngica e koronavirusit jo vetëm që nuk i ka kthyer tërësisht përmbys jetët tona, por i ka shtuar gjuhës gjermane si asnjë ngjarje tjetër më parë.
Gjatë vitit të kaluar, gjermanët ishin “zoom”-uar së tepërmi me aq shumë videokonferenca, dhe e kthyen fjalën mbyllje në një folje denglish “gelockdownt”.
Më tutje ata zbatuan dashurinë e tyre për shkurtesa për të ravijëzuar një sërë rekomandimesh për të shmangur shpërhapjen e virusit. Ajo që filloi si rregullat “AHA” u zgjerua në “AHACL” – ku A qëndron për “Abstand” (distancim), H për “Hygiene”, A për “Alltagsmaske” (maskë fytyre), C për “Corona-Warn-App” (aplikacioni gjerman për gjurmim të virusit) dhe L për “Lüften” (ajrosje).
Instituti Leibniz për Gjuhën Gjermane (IDS), me qendër në Mannheim, ka stivuar më shumë se 1 mijë fjalë të reja, që të gjitha të lidhura me pandeminë. Për secilën fjalë, instituti citon edhe një artikull gazete ku është përdorur. Pavarësisht nëse janë përvetësuar fillimisht prej popullatës apo u popullarizuan përmes diskutimeve politike, fjala pasqyron atë se si vendet gjermanishtfolëse u ballafaquan me pandeminë gjatë vitit që shkoi.
Një prej rrengjeve të gjuhës gjermane është të gërshetojë fjalë ekzistuese duke iu dhënë atyre kuptim të ri, që mundëson të pasqyrohen në mënyrë kreative qasjet e ndryshme kundrejt zhvillimeve në lidhje me virusin, me “Klopapierhamster” (brejtës të letrave të tualetit) dhe “Covidiots” që shfaqej në ballina për ato sjellje vetjake në prag të valës së parë.
“Gesichtskondom” (kondom fytyre) dhe “Schnutenpulli” (turi i xhupit) u duken si mënyra humoreske për të përshkruar maskën e fytyrës.
Disa nga këto fjalë të ndërthurura janë që të gjitha të huazuara nga anglishtja, të tilla si “Social-Distancing-Shaming”, që ka të bëjë me njerëzit që qortojnë të tjerët pse nuk mbajnë distancë sigurie në një hapësirë publike, ose “Superspreader-Events”, një dukuri që u pikas anembanë botës, në të cilat tubime të caktuara çuan në një numër të lartë infektimesh./koha/ KultPlus.com
Përveç në shëndetin publik, pa dyshim pandemia ka ndikuar dukshëm edhe në rënien ekonomike në Kosovë, në rënien e cilësisë në arsim, mbylljen e mbi 10 mijë bizneseve dhe humbjen e mbi 50 mijë vendeve të punës.
Kështu është thënë sot në tryezën e organizuar nga Instituti për hulumtime sociale “Paragon” me temën “Ndikimi i pandemisë COVID-19 në tregun e punës, sfidat si dhe pritshmëritë”, përcjellë KultPlus.
Florian Aliu nga ky Institut gjatë prezantimit të hulumtimit theksoi se pandemia ka ndikuar që për rreth 150 mijë punëtor në sektorin privat ende kanë vështirësi t’u sigurohen pagat. Teksa ka shtuar se rritja e të hyrave në buxhetin e shtetit ka ndikuar tërheqja e 10 % të Trustit.
“Ndikimi i pandemisë shprehur në numra tregon se afër 50 mijë punëtorë kanë humbur vendin e tyre të punës, dhe afër 10 mijë biznese të vogla dhe të mesme kanë falimentuar. Por, mbi 150 mijë punëtorë hasin ende në vështirësi në paga. Të hyrat e shtetit janë rritur me zbutjen e masave dhe ndihmën nga pakot ekonomike. Në janar të vitit 2020 janë 111 milionë euro të hyra në doganë, kurse në janar të vitit 2021 kemi një rritje në 123 milionë euro të hyra në doganë. Kjo vjen si rezultat I futjes në treg të 200 milionë euro nga Trusti, rritja e konsumit dhe fuqizimit të konsumatorit”, theksoi ai.
Ndërsa, Arian Vranica nga Shoqata e Gastronomisë së Kosovës, cili tha se 64 % është rënia e të hyrave në gastronomi ose siç tha ai 20 milionë dëmet në këtë sektor për shkak të masave shtrënguese që ishin ndërmarr për parandalimin e përhapjes së Covid-19.
Vranica po ashtu tha se 11 mijë punëtorë kanë humbur vendet e punës në gastronomi.
“Ne, sipas të dhënave publike të Agjencisë së Statistikave në tre mujorin e dytë 2020 sa I përket qarkullimit kemi 64 % rënie si sektor, ku në shifra I bie që rreth 20 milionë euro kemi pësuar dëme. Kjo shifër është e madhe duke marrë parasysh edhe impaktin e sektorit të gastronomisë në ekonominë e vendit, pra duke qenë punëdhënësi numër 3 më i madh në vend[…]andaj, që nga fillimi e deri më tani është dashur që të ketë një qasje më provokative sa i përket konsideratës ndaj këtij sektori kaq të zhvilluar. Dëmet nuk kanë qenë vetëm këto. Ne kemi pasur edhe një raport hulumtues të cilin e kemi realizuar më 23 nëntor të vitit 2020, dhe këto të dhëna kanë qenë mjaft shqetësuese ku kemi parë që të 89 % e bizneseve deri në tetor kanë punuar me humbje, vetëm 11% e tyre kanë qenë në gjendje rentabile”, theksoi Vranica.
Edhe Fisnik Dukolli nga Instituti “Paragon” tha se në periudhën e pandemisë Covid-19 tash e një vit ka pësuar gjithashtu edhe cilësia në arsim, dhe tërë zinxhiri ekonomik, me mbyllje të bizneseve dhe humbje të vendeve të punës.
Dukolli tha se përveç sektorit të gastronomisë, ndërtimtarisë dhe prodhimit, ka pësuar mjaft edhe sektori medial në Kosovë.
“Pa dyshim që pandemia në vendin tonë ashtu si në krejt botën ka ndikuar dukshëm në rënien ekonomisë, duke prekur pothuajse të gjithë sektorët e jetës sonë, ku më pak e ku më shumë. Gjithsesi nga kjo pandemi ka pësuar një rënie mjaft të madhe cilësia në sektorin e arsimit si dhe efikasiteti në shërbimet e administratës shtetërore dhe lokale. Pandemia ka ndikuar negativisht në tërë zinxhirin ekonomik duke prekur të gjithë grup moshat dhe të punësuarit aktiv në tregun e punës në sektorin privat për të manifestuar në mbylljen e bizneseve, por edhe humbje të vendeve të punës. Duke marrë parasysh se Kosova ka një treg të punës kryesisht në ofrimin e shërbimeve, sektorët më të rënduar dalin të jenë gastronomia dhe ndërtimtaria, por që impakt negative kemi pasur shumë edhe në prodhimtari, transport, turizëm, agrobiznes dhe në tregun medial”, tha Dukolli.
Disa nga rekomandimet për institucionet kompetente, të cilat ky Institut mendon që janë të vlefshme, është ndërtimi i një sistemi të fortë shëndetësor, forcimi i skemës për mbrojte sociale dhe ekonomike, rritje e sistemit të mbrojtjes për punëtorët dhe të drejtat e tyre si dhe mobilizimi I burimeve financiare për transformimin ekologjik të ekonomisë. / Gazeta Blic / KultPlus.com
Lee Cartledge, një poçar në veri të qytetit Yorkshire, ka kaluar një kohë të madhe të karantinës duke bërë vazo në formën e virusit COVID-19.
Atij i kishte ardhur kjo ide në shkurt të vitit të kaluar, pasi që pa formën e virusit në lajme. “Vazhdimisht dilnin imazhe të lavdishëm të këtij virusi të përgjakshëm, i cili po kërkonte të bëhej në argjilë, për mendimin tim”, thotë ai.
Cikli i kufizuar i vazove me COVID-19 ka çmim 90 funte dhe 10 funte nga çdo shitje shkojnë për bamirësi për njerëzit e prekur nga pandemia. Deri më tani, Cartledge ka shitur 107 vazo. Mjekët dhe infermierët e kanë blerë atë si një kujtim, thotë ai, dhe një person që humbi një mik të ngushtë nga virusi bleu tre – një për vete, një për të dhuruar në spitalin ku shoku i tij vdiq dhe një për ta marrë me vete në një mbledhje fondesh për turne me motor.
Kjo është pjesë e një vale arti frymëzuar nga pandemia dhe disa prej veprave shiten për mijëra funte. Një galeri arti në internet, “Singulart”, po shfaq koleksione të veprave të frymëzuara nga koronavirusi, me 300 nga artistë pjesëmarrës nga e gjithë bota. Veprat kanë çmime deri në 21 mijë e 190. Bashkëthemeluesi Véra Kempf thotë se ata fillimisht morën 1 mijë e 500 vepra arti të frymëzuara nga koronavirusi të realizuara nga artistët profesionistë.
Robert Süess, një artist zviceran, i cili është paraqitur në këtë faqe, ka prodhuar një seri prej 24 pjesësh, nga të cilat ai ua ka shitur rreth 14 miqve dhe klientëve, kryesisht në Gjermani dhe Zvicër. Një vepër u shit për 418 funte te një blerës në Arabinë Saudite.
Derisa Cartledge dhe Süess kanë marrë reagime kryesisht pozitive për punën e tyre, disa njerëz kanë reaguar negativisht duke përdorur virusin, i cili ka shkaktuar kaq shumë mjerim dhe vdekje, për përfitime personale.
Süess ka thënë: “Në fillim disa kolegë pyetën pse po bëja art në këtë situatë. Ku qëndron problemi? Unë jam një artist. Nuk mund të bëj ekspozita, nuk mund të jap mësime, gjithçka është e mbyllur. Unë duhet të bëj diçka”.
Cartledge pranon se, po të mendonte prapa ai ndoshta nuk do të kishte bërë vazon COVID-19. “Unë u shqetësova disi me faktin se do të realizoja një version në shkallë më të madhe të virusit që ndoshta do të vriste shumë prej nesh. Dukej një gjë e pamend për të bërë kur Shërbimi Kombëtar i Shëndetësisë u pushtua dhe unë isha ulur duke punuar në argjilë një version të vetë asaj që ne të gjithë po luftonim”. Por ai shton: “Është thjesht art. Ju jeni i detyruar të bëni objekte që pasqyrojnë kohën në të cilën jeni, dhe kjo është ajo që po bëja”.
Banksy, një artist i njohur për artin në rrugë, prodhoi një homazh për Shërbimin Kombëtar të Shëndetësisë duke shfaqur një djalë me pelerinë, duke luajtur me një lodër ku si superhero shfaqet një infermiere. Ai gjithashtu krijoi një vepër në një metro të Londrës që tregon një numër minjsh të veshur me maska dhe me xhel antibakterial.
Edhe fotografët janë frymëzuar nga pandemia. Joanna Vestey ka krijuar një seri portretesh të aktorëve, artistëve dhe shkrimtarëve të njohur të veshur me maska për të mbledhur para për “AT The Bus”, një organizatë bamirësie që mbështet fëmijët dhe të rinjtë.
Naz Syed, një artiste që vepron në Newport, mori fonde nga Këshilli i Arteve të Uellsit dhe ka mbledhur më shumë se 100 vepra të njerëzve të të gjitha moshave në komunitetin e saj. Në fund të marsit, një film digjital i serisë “Lidhjet e Humbura” do të lansohet dhe teatri “Riverfront” do të shfaqë veprat e artit në dritaret e tyre dhe në internet, e në korrik do të ketë një ekspozitë në qendrën “Llantarnam Grange Arts”.
Akademia Mbretërore e Arteve së shpejti do të hapë thirrjen për Ekspozitën Verore 2021. Ekspozita, thirrja më e madhe e artit bashkëkohor në botë, do të përbëhet nga vepra të krijuara gjatë vitit të kaluar, të cilat, sipas një zëdhënësi, ka të ngjarë t’i pasqyrojnë përvojat e artistëve profesionistë dhe amatorë me koronavirusin dhe karantinimin. /theguardian/ KultPlus.com
Gatimi, hekurosja, furnizimi, pastrimi e plot punë tjera të ngjashme, marrin shumicën e kohës së grave gjatë ditës. Duke qenë shpesh të varura ekonomikisht nga burrat e familjes, gratë detyrohen që të shërbejnë ushqim e të lajnë enët dhe rrobat për ta. Krejt kjo punë e madhe që bëjnë gratë shihet si obligim i natyrshëm i tyre për shkak të ndarjeve tradicionale të roleve gjinore.
Masat kufizuese dhe kriza ekonomike e shkaktuar nga pandemia Covid-19, izoluan edhe më shumë gratë brenda shtëpive me përgjegjësitë e padrejta mbi punët e mirëmbajtjes dhe të kujdesit. Të dhënat tregojnë se tani gratë shpenzojnë kohë në këto punë pothuajse ekuivalentin e një pune me orar të plotë.
Gratë që kishin fatin të jenë të punësuara, punonin dyfish. Ndërkohë, shumicës tjetër që ishin të papuna i’u shtuan edhe më tepër obligimet e kujdesit ndaj anëtarëve të tjerë të familjes.
Edhe para pandemisë, gratë kanë kaluar mesatarisht tre herë më shumë orë sesa burrat në punët e shtëpisë dhe kujdesin për fëmijët.
Punët e shtëpisë janë nënçmuar historikisht dhe në fakt vazhdojnë të mos njihen as si punë. Në këtë mënyrë, gratë lëre më që po shfrytëzohen, por as nuk po ju vlerësohet angazhimi. Në rastet e ndarjes së pasurisë, si te baba ashtu edhe te burri, gratë konsiderohen si të huaja. Atyre nuk ju takon prona, sepse nuk ju njihet puna.
Duhet të njihet kontributi i grave brenda shtëpisë, në atë mënyrë që puna të ndahet barabartë. Duke qenë gjithë ditën në kuzhinë apo duke pastruar të palarat e të tjerëve, gratë nuk po arrijnë të shohin mundësinë e angazhimit në jetën shoqërore.
Punët e papaguara po izolojnë gratë brenda shtëpisë. Kjo duhet të ndryshoj. Një tavolinë e ushqimit e shtruar me mund e delikatesë, u përmbys sot. Gratë duhet të çlirohen nga shtypja brenda dhe jashtë shtëpisë. Ndërhyrja në kushtet e shtëpisë është ndërhyrje në pabarazitë e shtresëzuara shoqërore.
Krahas kësaj, fuqizimi dhe pavarësimi i gruas është i kushtëzuar nga modeli ekonomik i cili duhet të ndërrojë në drejtim të ndryshimeve të thella strukturore. S’pranojmë të na zhvlerësohet puna e as të shfrytëzohemi nga shteti. T’i përmbysim rolet gjinore ashtu siç bëmë sot me tavolinën! /shota/ KultPlus.com
Që nga e hëna e tretë e muajit mars, të vitit 2020, Blerta Zogiani Gjonbalaj nga Prishtina, është duke punuar nga shtëpia.
Si pasojë e përhapjes së koronavirusit, kompania ku ajo punon, mori vendim që të gjithë të largohen nga zyra dhe të punojnë në shtëpitë e tyre.
Kjo 30-vjeçare, e cila jeton në Prishtinë bashkë me burrin dhe dy fëmijët e saj, ka krijuar një zyrë pune në dhomën e pritjes.
Ajo tregon se sa e vështirë ka qenë që të përballen me këtë situatë për gati një vit.
“Në fillim menduam që për shumë shkurt jemi duke dalë (të punojmë nga shtëpia), askush nuk e paramendoi që do të jetë kaq gjatë. Ka pasur shumë situata që i kemi kaluar me shumë stres, ka pasur situata që përnjëmend të ka ardhur të qash sepse nuk e ke ditur më se çfarë të bësh përtej asaj. Na ishte bërë një ngarkesë shumë e madhe, nuk e dinim se çka është të përballesh me COVID-19”, thotë ajo.
Përveç lodhjes dhe stresit nga izolimi, frika nga infektimi me koronavirus ishte e pranishme brenda familjes katëranëtarëshe.
Në muajin korrik të vitit 2020, kur në Kosovë ishte shtuar numri i të prekurve nga sëmundja COVID-19, që shkakton koronavirusi nuk shpëtuan pa u infektuar me koronavirus as Blerta dhe burri i saj.
“Burri e ka punën prej shtëpisë, e ka më pa orar, e ka punën më shumë nga kjo pjesa kreative, është animator edhe ka pasur punë kohë pa kohë, e unë është dashur të jem shumë mbështetëse në këtë rast edhe ta kuptoj tepër shumë, se çdoherë kur ai nuk ka qenë, është dashur të jem ajo tjetra që e merr primatin për të vazhduar për t’u kujdesur për fëmijë e krejt dhe përgjatë asaj të kujdesem edhe për punën time”, thotë ajo.
Dhuna në familje u rrit gjatë pandemisë Shumë gra në Kosovë janë përballur me dhunë në familje, papunësi dhe punë të papaguar. Vlora Tuzi Nushi, nga organizata UN Women në Kosovë, thotë se pandemia ka thelluar ndasitë gjinore në Kosovë.
Sipas saj, prej fillimit të pandemisë në muajin mars të vitit të kaluar, në Kosovë janë raportuar 650 raste të dhunës në familje, kryesisht në zonat urbane.
Krahasuar me vitin 2019, ka pasur rritje për 22 për qind. Ajo thotë se një krim i tillë është bërë më i padukshëm gjatë pandemisë.
“Kishim një rritje të shpejtë të raportimit të rasteve të dhunës në familje, sepse tanimë shumica e grave dhe vajzave që ishin të abuzuara edhe më herët, ishin të mbyllura me abuzuesin, pa pasur qasje në mundësitë, apo mjetet e informimit për të kërkuar ndihmë”, thotë ajo.
Pandemia ka prekur edhe gratë në biznes, ndonëse numri i tyre është shumë i vogël, pasi vetëm 11 për qind e bizneseve në Kosovë janë në pronësi të grave.
Gjatë vitit pandemik është rritur edhe numri i grave që kanë humbur vendet e tyre të punës.
“Në vlerësimin e parë ishte 5 për qind, rënia apo humbja e vendeve të punës, përderisa në vlerësimin e dytë pas disa muajsh, ajo u ngrit në 12 për qind dhe me siguri (situata) do të jetë edhe më e rëndë tani në vlerësimin e tretë”, thotë ajo.
Një prej pasojave tjera që i ka goditur më së shumti gratë është edhe rritja e punës së papaguar. Sipas Vlora Tuzi Nushit, ka të ngjarë që ndikimet negative të pandemisë COVID-19 për gratë dhe familjet, sidomos në shëndetin mendor, të zgjasin me vite.
“Prandaj, ne kemi ofruar edhe psikologë pa pagesë në strehimore, të cilët janë marrë me rehabilitimin e këtyre rasteve në mënyrë që ato ta kalojnë këtë situatë sa më lehtë”, thotë Tuzi Nushi.
Prej fillimit të pandemisë në muajin mars të vitit 2020, mbi 1 mijë e 600 pacientë në Kosovë e kanë humbur betejën me koronavirus./rel/ KultPlus.com
Një vit më parë, më 11 mars, Organizata Botërore e Shëndetësisë e shpalli koronavirusin një pandemi globale.
Siç njofton nga Londra korrespondenti i Zërit të Amerikës Henry Ridgwell, vendet evropiane shpresonin që sistemet e tyre shëndetësore të mirëfinancuara do të ofronin një lloj mbrojtjeje, por kontinenti u godit fort që në fillim dhe vazhdon të përballet me nivele të larta infeksioni.
Qyteti Kodonjo, në Italinë veriore, ende mbart vragën e famës së padëshiruar si epiqendra e shpërthimit të parë të epidemisë së koronavirusit në Evropë.
Më 20 shkurt të vitit të kaluar, një 38-vjeçar u shtrua në spital me probleme të frymëmarrjes. Të nesërmen u diagnostikua me koronavirusin. Kryemjeku Francesco Tursi kujton tmerrin që pasoi.
“Dëgjuam për një, dy, tre raste dhe menjëherë u mbushëm me pacientë me probleme serioze të frymëmarrjes, nuk merrnin dot frymë. Nuk kishim kohë as të mendoheshim. Kjo ndryshoi vërtet jetën tonë”, tregon Dr. Tursi.
Pak muaj më vonë, vetë dr. Tursi u infektua me virusin dhe kaloi një muaj i shtruar në spital.
Ndërsa rastet u shumëfishuan, Italia veriore hyri në izolim. Ishte një masë e pakët dhe e vonuar. Në ditët në vazhdim, disa vende evropiane njoftuan raste të reja.
Derisa OBSH-ja shpalli pandeminë globale më 11 mars, Spanja, Franca dhe disa vende të tjera evropiane kishin imponuar masa izolimi.
Por, Britania rezistoi duke e shtyrë izolimin për dy javë të tjera, kundër sugjerimeve shkencore.
“Nëse do të kishim vendosur masa izoluese një javë më herët, do ta kishim zvogëluar numrin e viktimave me të paktën gjysmën”, thotë Neil Ferguson, ish-këshilltar shkencor i qeverisë britanike.
Britania pati numrin më të madh të viktimave në Evropë gjatë vitit 2020. Ekonomia e saj ishte gjithashtu e goditur fort – u tkurr me gati 10%.
“Mbretëria e Bashkuar është shembull i shkëlqyer i konceptit se kur përpiqesh të zgjedhësh mes shëndetit publik apo ekonomisë, i humbet të dyja”, thotë Dr. Peter Drobac, nga Universiteti i Oksfordit.
Në Turqi, doktorët akuzonin qeverinë për fshehje të nivelit të vërtetë të pandemisë, ndërsa spitalet mbusheshin me pacientë.
Edhe Rusia u akuzua për manipulim; doktorët thonin se niveli i vërtetë i vdekjeve ishte ndoshta tre herë më shumë se numri zyrtar prej 57 mijë të vdekurish gjatë vitit 2020.
Ndërsa masat izoluese vazhduan gjatë verës, qeveritë në mbarë Evropën injektuan miliarda në ekonomitë e tyre për t’i ruajtur bizneset dhe vendet e punës. Borxhi publik u ngjit në pikiatë.
Por ndërsa viti i zymtë 2020 i afrohej fundit, shkenca ofroi shpresë. Provat klinike treguan se disa vaksina ofrojnë mbrojtje të fortë nga COVID-19. Britania u bë vendi i parë perëndimor që filloi një program vaksinimi masiv.
“Nuk mund të nënvlerësojmë përmasat e arritjes së kësaj – nga identifikimi i një virusi të ri dhe zbardhja e kodit të tij gjenetik në janar 2020, të kesh 11 muaj më vonë një numër vaksinash të sigurta dhe jashtëzakonisht efektive”, thotë Dr. Drobac.
Rreziqet shtrihen ende përpara. Infektimet mbeten të larta dhe ekziston frika për variante më rezistente të virusit që qarkullojnë në Evropë.
Në Kodonjo, dr.Tursi vazhdon të kurojë pacientët. Si qindra mijëra punonjës të tjerë në pararojë, ai rrezikoi jetën e tij për t’i ndihmuar të tjerët të mbijetojnë. Pandemia e ka ndryshuar jetën në mënyra të panumërta – dhe nuk ka përfunduar ende./voa/ KultPlus.com
Shumë njerëz po u druajnë mutacioneve dhe valës së tretë të përhapjes së koronavirusit, por shkalla e infektimeve me COVID-19 është duke rënë në tërë botën. Kjo gjë ka ngritur pyetjen nëse virusi po e humb fuqinë apo janë masat shëndetësore ato që më në fund kanë filluar ta japin efektin e tyre?
Me afrimin e pranverës në hemisferën veriore, shumë njerëz janë duke e humbur durimin me pandeminë. Duan ta kenë një kufizim kohor se kur do të hiqen gradualisht izolimet, se kur mund të presin që të vaksinohen dhe kur i gjithë pluhuri i ngritur nga kriza shëndetësore do të fashitet.
Debati është nxitur nga deklaratat e Organizatës Botërore të Shëndetësisë rreth një përfundimi të afërt të pandemisë së koronavirusit. Në pyetje është një “pretendim” i drejtorit për Evropë i OBSH-së, Hans Henri Kluge, dhënë për radion daneze se pandemia “do të përfundojë brenda pak muajsh”, transmeton KultPlus.
Pas një debati të nxehtë mes ekspertëve dhe diskutimeve në rrjetet e mediave sociale, Kluge ka thënë për transmetuesin “ZDF” në Gjermani se ai në fakt nuk e ka thënë një gjë të tillë. Përkundrazi, ai ka thënë se askush nuk mund ta parashikojë se kur do të përfundojë pandemia. “Do të thosha – si hipotezë që mund të ndodhë – se pandeminë do ta lëmë prapa supeve nga fillimi i vitit 2022”, ka thënë drejtori i OBSH-së. “Koronavirusi ende do të ekzistojë, por masat parandaluese nuk do të jenë më të nevojshme”, ka shtuar ai.
Deklarata e pretenduar nga drejtori i OBSH-së ka ndikuar që shkencëtarët “ta kapin kokën në duar”. Virologu nga spitali “Charite” në Berlin, Christian Drosten, i ka kundërshtuar të gjitha spekulimet se virusi është duke e humbur fuqinë.
“Deri më tani nuk ka shenja se ndonjë mutacion i njohur është duke u dobësuar. Ky do të ishte spekulim i pastër”, ka thënë Drosten. Sipas tij, situata mund të përkeqësohet dhe jo të përmirësohet më 2021.
Për këtë arsye, Karl Lauterbach, epidemiolog dhe ligjvënës gjerman në Bundestag, është shprehur kundër lehtësimit të menjëhershëm të masave.
Në fund të shkurtit, numri i infektimeve me SARS-CoV-2 në tërë botën ishte rreth 114 milionë. Rreth 2.5 milionë të infektuar kanë vdekur dhe më shumë se 64.4 milionë janë shëruar.
Sipas raporteve të OBSH-së, infektimet globale janë ulur dukshëm për gati dy muaj, shumë më shpejt sesa që është parashikuar. Në mes të janarit, çdo ditë janë shfaqur nga 700.000 infektime të reja globalisht, kurse tani numri ka rënë më shumë se gjysma e kësaj shifre. Drejtori i përgjithshëm i OBSH-së, Tedros Adhanom Ghebreyesus, i ka quajtur të dhënat e ulëta si “shenjë shpresëdhënëse”.
“Kjo prirje na e rikujton se ndonëse sot po diskutojmë për vaksinat, COVID-19 mund të mundet dhe kontrollohet me masa të dëshmuara të shëndetit publik. Dhe këtë gjë e kanë bërë shumica e vendeve”, ka thënë ai.
Janë gjetur shumë arsye për rënien e dukshme të rasteve në tërë globin. Ato janë duke u përdorur si argument për të ecur tutje. Është e qartë se vaksinimi nuk është e vetmja arsye, pasi që vetëm një pjesë e vogël e popullsisë tanimë është vaksinuar.
Masat e distancës fizike dhe higjienës kanë dhënë rezultate në shumë vende.
Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Brazil janë infektuar kaq shumë njerëz saqë është duke u arritur një lloj imunizimi bazik i popullsisë. Do të mund të duket e çuditshme, por sipas disa studiuesve virusi mund të jetë dobësuar shumë, për shkak të mutacioneve. Sipas një studimi nga universitetet në Atlanta dhe Pennsylvania, të publikuar në mes të shkurtit, parashikohet se mutacionet shumë shpejt do ta shtyjnë koronavirusin që të kalojë nga pandemia në endemi – një proces ky që fushata globale e vaksinimit po mundohet ta arrijë.
“Përvojat e kaluara me gripa kanë treguar qartë se në një pikë të caktuar, gjitha pasojat e infeksionit kanë gjasa të zhduken përnjëherë”, ka thënë Klaus Stöhr, epidemiolog që udhëheq Programin Global për Gripa në OBSH. “Dy pandemitë shkatërruese të gripave – gripi aziatik më 1957, që la të vdekur mbi 4 milionë njerëz, dhe gripi i Hong-Kongut më 1968, prej të cilit kanë vdekur mbi 3 milionë persona – janë zhdukur aq shpejt sa edhe janë shfaqur”, ka argumentuar ai.
Në rastin e gripit spanjoll pas Luftës së Parë Botërore, vala e dytë kishte shkaktuar më së shumti vdekje – më shumë se 50 milionë, mes viteve 1918 dhe 1920. Vala e tretë ishte larguar shpejt, por patogjeni kishte mbetur. Në një formë më të dobët, virusi H1N1 shfaqet në një grip tërësisht normal në ditët e sotme. Edhe virusi SARS-CoV-2 mund ta përshkojë të njëjtin shteg, mbase duke u shfaqur vetëm lokalisht.
Nëse dobësohet nga mutacionet, do të bëhet më pak i rrezikshëm. Sidoqoftë, derisa trendët pozitivë globalë të stabilizohen, baraspeshimi mes masave dhe lehtësimeve të mundshme do të vazhdojë. / KultPlus.com
Ndikimi që kanë pasur kufizimet tek të moshuarit ka luajtur një rol pengues në jetën e tyre normale për shkak edhe të brishtësisë fizike të tyre, sipas studimeve të fundit.
Nevoja për të zvogëluar ndërveprimet shoqërore ka zvogëluar në mënyrë dramatike hapësirën e jetesës të shumë të moshuarve, me një ndikim negativ jo vetëm në gjendjen e funksionimit fizik të tyre, por edhe në gjendjen shpirtërore dhe ndonjëherë edhe në performancën njohëse.
Izolimi në shtëpi ka çuar në një ulje të ndjeshme të nivelit të aktivitetit fizik me pasoja negative, veçanërisht në ata që vuajnë nga osteoporoza, artroza, sëmundjet neurologjike si Parkinsoni, diabeti si dhe sëmundjet kardiovaskulare.
Nga një këndvështrim psikologjik, të moshuarit mund të kenë një perceptim më të mprehtë për mungesën e perspektivës për të ardhmen.
Mosmarrja pjesë në ditëlindjen e një anëtari të familjes apo pamundësia për të dalë jashtë shtëpisë ka një efekt të fortë psikologjik te ata.
E fundit, por jo më pak e rëndësishmja janë kontaktet e pakta, izolimi dhe frika e infektimit, çka ka shkaktuar tek ata ndjesinë e bezdisshme edhe për kurimin e sëmundjeve të tjera./ atsh / KultPlus.com
A mother stands with her daughter, visiting senior parents but observing social distancing with a glass door between them. The granddaughter puts her hand up to the glass, the grandmother doing the same. A small connection in a time of separation during the Covid-19 pandemic.
Disa fotografi të shkrepura në ditët para se të niste pandemia Covid19 dhe pasi që ajo bëri mbi 1 vit që u përhap në të gjithë botën, tregojnë për tmerrin, zbrazësin që kanë pasur ata gjatë këtij viti të gjatë e të tmerrshëm.
Në disa pamje shihen personat e shtëpisë së të moshuarve, e rezultatet janë shokuese.
Fytyrat e tyre, thuajse nuk njihen. Ata janë të zbrazët e fytyra që tregojnë për vetmin që kanë pasur gjatë këtij viti.
Në disa fotografi të publikuara në Daily Mail, shihet se sa kanë ndryshuar fytyrat e të moshuarve në Britani të Madhe e të cilët i kishin të ndaluara vizitat gjatë kësaj periudhe, transmeton Indeksonline.
Ndërsa sot në Britani të Madhe kryeministri Boris Johnson do të shpalos planin për rihapjen e shtëpive të të moshuarve, të cilët do të mund të pranojnë vizita nga miqtë dhe të afërmit e tyre nga 8 marsi. / KultPlus.com
Instituti Robert Koch (RKI), i cili kryen studime në fushën e sëmundjeve infektive në Gjermani dhe e informon qeverinë, themeloi një Qendër të Inteligjencës Artificiale për pandemitë.
Presidenti i RKI-sw, Lothar Wieler për gazetën ekonomike “Handelsblatt” tha se Qendra e Inteligjencës Artificiale, ndërtimi i së cilës filloi muajin e kaluar në qytetin Wildau, do të jetë gati për përdorim brenda disa muajve.
Ai tha se qëllimi i tyre është të bëjnë të disponueshme burime të të dhënave të mëdha për hulumtimin e shëndetit publik me teknologji të bazuara në inteligjencën artificiale.
“Me qendrën, RKI dëshiron të analizojë pandemitë në mënyrë më gjithëpërfshirëse, të bëjë llogaritjen e vështirësive të sëmundjeve dhe të zhvillojë sisteme të paralajmërimit të hershëm”, tha Wieler.
Sipas tij, RKI-ja do të përmbledh të dhënat e mbledhura në laboratorë me burime të tjera të të dhënave (të tilla si raportet e motit, raportet në platformat e mediave sociale si Twitter dhe Facebook ose Zyra Federale e Statistikave).
“Në këtë mënyrë, ne mund të mësojmë rreth viruseve që nuk i dinim më parë. Për shembull, përmendja e mutacioneve të reja. Do të jetë e mundur të llogaritet shumë më shpejt se sa të rrezikshëm janë kur bëhet fjalë për këtë gjë”, theksoi ai.
Wieler më tej shtoi se fillimisht do të punësojnë 101 shkencëtarë të të dhënave në qendrën e tyre dhe do të bashkëpunojnë me Universitetin Teknik ”Wildau”. \ atsh / KultPlus.com
Sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, numri i rasteve të reja me Covid-19 në nivel botëror ka shënuar rënie për të katërtën javë me radhë.
Në përditësimin javor të të dhënave rreth gjendjes me pandeminë, OBSh-ja thotë se javën e kaluar u raportuan mbi 3.1 raste të reja me Covid-19, që është 17 për qind më pak se javën paraprake.
Ky është numri më i vogël javor i rasteve të koronavirusit në nivel global që nga java e fundit e tetorit, rreth 15 javë më parë, shkruan CNN, transmeton Gazeta Express.
Numrin më të madh të rasteve vazhdon ta kenë Shtetet e Bashkuara, me mbi 871 mijë të infektuar për një javë. Megjithatë, kjo shifër është për 19 për qind më e ulët se numri i javës paraprake.
Organizata Botërore e Shëndetësisë gjithashtu njoftoi se edhe Brazili, Franca, Rusia dhe Britania e Madhe janë në mesin e shteteve që raportuan më së shumti raste të reja javën e kaluar.
Nga rajonet e mëdha, Afrika e shënoi rënien më të madhe të numrit të rasteve të reja me 22 për qind më pak, ndërsa rënia më e vogël u shënua në Mesdheun Lindor me vetëm 2 për qind më pak raste se në javën paraprake.
Edhe numri javor i viktimave shënoi rënie për javën e dytë me radhë, me rreth 88 mijë të vdekur javën e kaluar, 10 për qind më pak se në javën paraprake. / KultPlus.com
Si i kanë portretizuar artistët epidemitë gjatë shekujve, dhe për çfarë mund të na tregojnë veprat artistike, atëherë dhe tani? Emily Kasriel eksploron artin e murtajës nga “Vdekja e Zezë” deri në kohët aktuale të Covid-19.
Ndërsa komunitetet e tyre po përplaseshin me një armik të padukshëm, artistët shpesh janë përpjekur t’i japin kuptim shkatërrimit të rastësishëm, të sjellë nga murtaja. Interpretimi i tyre i tmerreve që ata panë, kanë ndryshuar rrënjësisht me kalimin e kohës, por ajo që ka mbetur konstante është dëshira e artistëve për të kapur thelbin e një epidemie. Përmes këtyre veprave artistike, ata e kanë rindërtuar murtajën si diçka jo aq amorfe, të panjohur ose tmerruese.
Gjatë pjesës më të madhe të historisë, artistët kanë përshkruar epidemitë nga korniza thellësisht fetare, brenda së cilës ata jetuan. Në Evropë, arti që përshkruante “Vdekjen e Zezë”, fillimisht u pa si një paralajmërim i ndëshkimit që murtaja do t’u sillte mëkatarëve dhe shoqërive që shkelnin normat e shenjta të devotshmërisë. Shekujt që pasuan sollën një rol të ri për artistin. Detyra e tyre ishte të inkurajonin ndjeshmërinë me viktimat e murtajës, të cilët më vonë u shoqëruan me vetë Krishtin, në mënyrë që të lartësonin dhe stimulonin kujdestarin e guximshëm. Gjenerimi i emocioneve të forta dhe shfaqja e forcës superiore për kapërcimin e epidemisë, ishin mënyra për të mbrojtur dhe sjellë ngushëllim në shoqëritë që vuajnë. Në kohët moderne, artistët kanë krijuar autoportrete për të treguar se si ata mund të durojnë dhe t’i rezistojnë epidemive, që shpalosen rreth tyre, duke rivlerësuar ndjenjën e dhembshurisë.
Përmes krijimtarisë, artistët kanë luftuar me pyetje rreth brishtësisë së jetës, marrëdhënies me hyjnoren, si dhe rolin e kujdestarëve. Sot, në kohën e Covid-19, këto imazhe historike na ofrojnë një shans për të reflektuar në këto pyetje dhe për të bërë pyetjet tona.
Murtaja si paralajmërim
Në një kohë kur pak njerëz mund të lexonin, imazhe dramatike me një histori tërheqëse, u krijuan për të rrëmbyer njerëzit dhe për t’i bërë përshtypje me pamundësinë e fuqisë së Zotit për të ndëshkuar mosbindjen. Vdekja e murtajës u pa, jo vetëm si ndëshkim i Zotit për ligësinë, por si një shenjë, se viktima do të duronte një përjetësi vuajtjesh në botën e përtejme.
Ky imazh është një nga përfaqësimet e para të Rilindjes së Artit të epidemisë së “Vdekjes së Zezë”, e cila vrau rreth 25 milion njerëz në Evropë, gjatë viteve të saj më shkatërruese. Në këtë dorëshkrim të ilustruar të pikturuar në Toskanë, në fund të Shekullit të 14-të, djajtë gjuajnë shigjeta për të shkaktuar tmerr mbi një grumbull njerëzish. Vrasja përshkruhet në kohë reale, me një shigjetë, që do të godasë kokën e njëres prej viktimave. Simboli i shigjetave, si bartës të sëmundjeve, fatkeqësive dhe vdekjeve tërheq një metaforë të pasur shigjete, në Dhiatën e Vjetër dhe mitologjinë Greke.
Në këtë kuptim të murtajës, apokalipsi shtrihen për përfitimin përfundimtar të njerëzimit
Historiani australian i artit, Dr Louise Marshall, argumenton se, në ilustrime si ky, djajtë janë nënkontraktuar nga Zoti për të shkatërruar njerëzimin për mëkatet e tyre. Njerëzit mesjetarë që panë këtë imazh do të tmerroheshin nga krijesat me krahë, sepse ata besonin se djajtë kishin dalë nga bota e nëndheshme për t’i kërcënuar ata me fuqi të pabesueshme.
Ky portretizim na tregon masakrën e djallit, pa dallim, duke dalë nga atmosfera e korruptuar e reve të errëta për të ndëshkuar të gjithë komunitetin. “Imazhi vepron si një paralajmërim, jo vetëm i humbjes së një komuniteti por edhe i fundit të botës”, thotë Dr Marshall. Në këtë kuptim të murtajës, apokalipsi vendoset për përfitimin përfundimtar të njerëzimit, në mënyrë që të mësojmë gabimin e mënyrave tona dhe të përmbushim vullnetin hyjnor, duke jetuar një jetë të vërtetë të krishterë.
Narrativa e ndëshkimit të murtajës, gjithashtu bën pjesë në historinë e çlirimit të popullit hebre nga Egjipti, ritreguar nga komunitetet hebreje çdo vit në festën e Pashkëve. Ky imazh i njërës prej 10 plagëve të sjella mbi egjiptianët fajtorë vjen nga një Haggadah i ndriçuar i Shekullit 14. Dorëshkrimi u porosit nga hebrenjtë në Katalonjë, për ta përdorur në vaktin e tyre vjetor të Pashkës. Këtu, Faraoni dhe një prej oborrtarëve të tij goditen nga çibanë për mëkatet e tyre, që ishte keqtrajtimi i skllevërve izraelitë, për të cilët, Egjiptianët pretenduan se po shtoheshin si insekte. Profesori i fesë dhe kulturës vizuale, Dr. Marc Michael Epstein, tregon “ndëshkimin ekstrem të zbuluar në detaje të këtij imazhi, tre qentë që lëpijnë plagët e furishme të pronarëve të tyre mëkatarë egjiptianë”.
Veprat artistike të krijuara gjatë periudhave të murtajës, i kujtuan edhe më të fuqishmit, se jeta e tyre ishte e brishtë dhe e përkohshme. Në shumë piktura të murtajës theksohet vdekja e papritur. Përsëritet imazhi i makabritetit, ku të gjithë inkurajohen nga personifikimi i vdekjes, për të kërcyer në varrin e tyre. Ekziston gjithashtu një përdorim i gjerë i orës për të paralajmëruar besimtarët, se ata kishin kohë të kufizuar për të rregulluar punët dhe shpirtrat e tyre para se murtaja t’i merrte ata pa paralajmërim.
Ndjeshmëri frymëzuese e murtajës
Pati një zhvillim dramatik në artin e murtajës me krijimin e Il Morbetto (Murtaja), e gdhendur nga Marcantonio Raimondi në fillim të Shekullit 16, bazuar në një vepër të Raphaelit.
Sipas historianit amerikan të artit të murtajës, Dr. Sheila Barker, “ajo që është domethënëse për këtë imazh të vogël është përqendrimi i tij tek disa individë, të dalluar nga mosha dhe gjinia e tyre”. Këta personazhe janë humanizuar, duke na detyruar të ndiejmë dhembshuri për vuajtjet e tyre. Ne i shohim të sëmurëve duke u dhënë një kujdes kaq të butë, saqë mendojmë se edhe ne duhet të veprojmë për të lehtësuar dhimbjen e tyre. Këtu, një vepër arti ka potencialin të na bindë të bëjmë diçka që mund të kemi frikë ta bëjmë – duke u kujdesur për shpirtrat e atyre që lëngojnë nga sëmundje ngjitëse.
Ky ndryshim në artin e murtajës përkoi me një kuptim të ri të shëndetit publik. Të gjithë anëtarët e shoqërisë meritonin të mbroheshin, jo vetëm të pasurit që mund të arratiseshin në vilat e tyre. Mjekët gjithashtu që largoheshin nga qyteti për sigurinë e tyre, do të ndëshkoheshin.
Kjo temë e ndjeshmërisë u zhvillua më tej në Shekujt 17 dhe 18, me përafrimin më të afërt të Kishës Katolike me një agjendë të shëndetit publik. Arti i murtajës filloi të shfaqej brenda kishave dhe manastireve. Vuajtësit e murtajës tani shoqëroheshin me vetë Krishtin. Dr Barker argumenton, se qëllimi pas këtij identifikimi ishte “për të bindur fretërit të kapërcenin frikën e tyre nga aroma e kalbur e trupit që po vdiste dhe pafundësia e vdekjes, duke mësuar të duan viktimat ngjitëse të murtajës”. Ata që u kujdesën për të sëmurët potencialisht sakrifikuan veten e tyre dhe për këtë arsye u lartësuan, duke u portretizuar si të shenjtë.
Fuqia shëruese
Në Shekullin e 17-të, shumë njerëz besuan se imagjinata kishte fuqinë për të dëmtuar ose shëruar. Artisti francez, Nicolas Poussin pikturoi “Plagën e Ashdod” (1630-1631) në mes të një shpërthimi murtaje në Itali. Në një rekreacion të një skene të largët tragjike biblike, e cila provokon ndjenja tmerri dhe dëshpërimi, Dr. Barker beson se “artisti donte të mbronte shikuesin nga vetë sëmundja, që përshkruan piktura”. Duke zgjuar emocione të fuqishme për një pikëllim të largët, shikuesit do të përjetonin një spastrim, katharsis, duke u çliruar nga ankthi që e rrethon.
Murtaja e lisë e shkatërroi Japoninë gjatë shumë shekujve. Një vepër arti e krijuar në vitin 1892 përshkruan luftëtarin mitik samuraj, Minamoto no Tametomo, që i reziston dy perëndive të lisë, variola madhore dhe variola minore. Luftëtari, i njohur për qëndresën dhe guximin e tij, portretizohet si i fortë dhe i sigurt, i veshur me rroba zbukurimi të kuqe të thellë dhe i armatosur me shpata dhe një mbajtës plot shigjeta. Në të kundërt, perënditë e lisë së ikur, të frikësuar dhe pa ngjyrë, janë shteruara pa ndihmë në cep të figurës.
Navigimi i dhimbjes përmes autoportretit
Artistët modernë dhe bashkëkohorë kanë krijuar autoportrete, për të kuptuar vuajtjen e tyre të murtajës, ndërsa sodisin temat transhendente të jetës dhe vdekjes.
Kur “Gripi Spanjoll” goditi Evropën menjëherë pas Luftës së Parë Botërore, artisti norvegjez, Edvard Munch u bë një nga viktimat e tij. Ndërsa trupi i tij ishte ende duke u ndeshur me gripin, ai pikturoi traumën e tij – të zbehtë, të rraskapitur dhe të vetmuar, me një gojë të hapur. Goja e zbrazët i bën jehonë veprës së tij më të famshme, The Scream, dhe mbase përshkruan vështirësinë e frymëmarrjes së Munch në atë kohë. Ekziston një ndjenjë e fortë e çorientimit dhe shpërbërjes, me figurën dhe peizazhin që përzihen së bashku në një delir të perceptimit. Fytyra e artistit duket si një kufomë ose një gjumë i përshtatshëm, që largohet dhe kthehet natën. Ndryshe nga disa përshkrimet e mëparshme të Munch për sëmundjen, në të cilat ai portretizon të dashurit e personit të sëmurë, duke pritur me ankth dhe frikë, artisti këtu e portretizon veten si viktimë, i cili duhet ta durojë këtë murtajë i izoluar dhe i vetëm.
Akademikja amerikane, Dr Elizabeth Outka i thotë BBC Culture: “Munch nuk është thjesht mbajtja e një pasqyre për natyrën, por gjithashtu ushtrimi i një kontrolli përmes rimagjinimit të saj.” Outka beson se arti shërben si një mekanizëm përballimi, si për artistin ashtu edhe për shikuesin. “Shikuesi mund të përshkohet nga një ndjenjë të thellë njohjeje dhe dhembshurie për vuajtjet e Munch, i cili në një farë mënyre mund të ndihmojë në shërimin e shqetësimit të tyre.”
Në vitin 1918, artisti austriak, Egon Schiele ishte duke punuar në një pikturë të familjes së tij, me gruan e tij shtatzënë. Fëmija i vogël i paraqitur në pikturë përfaqëson fëmijën e palindur të çiftit. Atë vjeshtë, të dy Edith dhe Egon vdiqën nga “Gripi Spanjoll”. Fëmija i tyre nuk lindi kurrë. Schiele u kushtonte shumë rëndësi autoportreteve, duke shprehur ankthin e tij të brendshëm përmes pozicioneve të çuditshme të trupit. Cilësia e tejdukshme e lëkurës është e papërpunuar, sikur të na jepet një vështrim të brendshëm të torturës së tyre, dhe shprehjet e fytyrës janë të prekshme, ndërsa japin dorëheqjen njëkohësisht.
David Wojnarowicz ishte një artist i SH.B.A.-së që krijoi një organ të veprimtarisë së SIDA-s, duke kritikuar me pasion qeverinë amerikane dhe kishën katolike, për dështimin për të promovuar informacione të seksit të sigurt. Në një autoportret thellësisht personal, të patitulluar, ai reflekton mbi vdekshmërinë e tij. Rreth gjashtë muaj para se të vdiste nga AIDS, Wojnarowicz po ngiste makinën nëpër Luginën e Vdekjes në Kaliforni, kur ai i kërkoi shoqëruesit të tij udhëtues, Marion Scemama, të ndalonte. Ai zbriti nga makina dhe me tërbim filloi të gërryente tokën me duar, para se të varroste veten.
Ashtu si në autoportretin e një Munch të prekur nga gripi, Dr Fiona Johnstone, një historian bashkëkohor i artit nga MB, e sheh këtë vepër si David Wojnarowicz duke u përpjekur të pohojë asgjesimin. “Këtu David merr kontrollin e fatit të tij, duke e paragjykuar atë, duke luftuar përsëri kontrollin e sëmundjes së tij, duke kryer varrosjen e tij,” thotë ajo.
Platformat e sotme dixhitale po u mundësojnë artistëve t’i përgjigjen krizës Covid-19 duke shprehur dhe shpërndarë në kohë reale veprimtarinë e tyre krijuese. Artisti i lindur në Irlandë, Michael Craig-Martin ka krijuar një poster lulesh Thank You NHS. Ne jemi të inkurajuar të krijojmë bashkë vepra arti, duke e shkarkuar, ngjyrosur dhe më pas duke bashkëpunuar, duke e shfaqur në dritaren tonë.
Në gjithë vendet e botës, artistët ngadalë po i japin kuptim koronavirusit dhe reagimit të vetë-izolimit në vendet e tyre përmes artit. Historianët e artit bashkëkohor do të presin me padurim punën e tyre. Ne që po jetojmë përmes kësaj murtaje të ditëve moderne, do të angazhohemi me këto imazhe në zhvillim; ata madje mund të rimarrin një farë kontrolli mbi një përvojë që kërcënon aq shumë njerëzimin dhe jetën tonë të globalizuar.
Masa e parë kundër përhapjes së pandemisë Covid-19 ishte mbyllja e tërësishme. Të gjitha hapësirat kulturore u mbyllën. Karantina filloj të na pëlqej, madje zbuluam shumë për veten dhe rrethin tonë. E gjitha kjo u shndërrua në makth kur pas ca javësh, më saktësisht “dy javët e famshme” e gjitha filloi të na përplasej për fytyre. Të mbyllur e pa asnjë zgjidhje, ikja jonë e vetme ishte arti dhe kultura.
Netflixi shënoi rritjen më të madhe që nga krijimi dhe web-faqet me material të piratizuar përfitonin qindra mijëra klikime në ditë. Në anën tjetër, teatrot gjithandej filluan të alarmojnë për pasojat që do pësonin. Si mënyrë e vetme e mbajtjes së ndjenjës së teatrit ishte ‘Live Stream’ i shfaqjeve të punuara gjatë viteve. Ndër të parat teatro ishte Teatri Kombëtar në Londër me shfaqjen “One man, two guvnors”.
E shikuar miliona herë, kjo shfaqje rigjeneroi të hyra nga pjesa e donacioneve. Pas kësaj shfaqje, ky teatër vazhdoi edhe me shfaqje tjera si ‘Jane Eyre’, ‘Treasure Island’, ‘Twelfth Night’, ‘Frankenstein’, ‘Antony and Cleoparta’, ‘A street car named desire’, ‘Coriolanus’ dhe ‘The madness of King George’.
Të gjitha këto shfaqje me vlera të larta artistike nga një ndër teatrot më të mëdha në botë do të kushtonin qindra funta për t’i shikuar në teatër kurse gjatë karantinës ishin falas në Youtube. Drejtori artistik i këtij teatri, Rufus Norris në një intervistë për mediet britaneze, theksoi në prill të 2020- tës se nëqoftëse kjo gjendje vazhdon deri në shtator, pasojat do të jenë të pariparueshme.
Për fat të mirë Britania e Madhe krijoi një fond për Artistët e Teatrit (The Theatre Artists Fund ) dhe ky teatër e shumë teatro tjera në Londër morrën një copë ndihmese. Nga 27 janari 2021 vendi është në karantinë përsëri deri më 7 mars por teatrot janë të mbyllur që nga 16 dhjetori 2020 edhe pse filluan punën në fund të shtatorit 2020.
Ndërkohë në New York, ‘Broadway’ mbylli teatrot deri në zbulimin e vaksinës, me shpresën se ajo do të vie në fund të vitit 2020. Kjo nuk ndodhi dhe optimistët presin që më së largu në verë të 2021-tës të hapen teatrot e ‘Broadway’ me kapacitetet e plota kurse plani sipas gjendjes aktuale pandemike në New York nuk sygjeron hapjen deri në fillim të 2022-tës. Kjo po quhet edhe “Epoka e Errët e Broadway” industri kjo që vlen miliarda dhe rigjeneron miliona nga produksionet e mëdha.
Por edhe një fakt shqetësues është që 63% e audiencës së ‘Broadway-t’ janë turistë nga vendet e tjera dhe me masat kundër Covid-19 që hipotetikisht nëse nuk je i vaksinuar nuk mund të udhëtosh jashtë vendit atëherë Broadway do ketë goditje edhe pas hapjes.
Fatmirësisht, egziston platforma ‘BroadwayHD’ ku përmes një pagese krejtsisht modeste mund të shikohen hitet e Broadway. Një risi kjo të cilën e mundëson edhe platforma ‘Disney+’ ku mund të shikohet mega-hiti i ‘Broadway’, ‘Hamilton’.
Broadway mbetet ende i mbyllur deri në vaksinimin e plotë të banorëve të New York-ut e që pritet të ndodhë ndoshta kah fundi i gjashtë mujorit të parë të këtij viti.
Covid-19 goditi edhe teatrot në Kosovë, e një impakt të madh kishte në teatrot private. Në mugesë të audiencës e cila solli edhe problemeve tjera financiare, u mbyll ‘Qendra Multimedia’ e cila mbi të gjitha ishte një adresë e sigurtë për shfaqjen e mendimeve ndryshe dhe të guximshme.
Një nismë e duhur ishte ‘Live-Stream’ i shfaqjeve të punuara dhe repertoari online. Kjo nismë dha një qasje më digjitale ndaj teatrit dhe krijoi një mendim ndryshe për teatrin në Kosovë, ndoshta më modern.
Pas hapjeve të Teatrove në fund të shtatorit 2020 por me kufizimet e reja, shfaqjet ishin të detyruara t’i përmbahen masave si distanca sociale dhe orarit të pazakontë shkaku i Orës Policore.
Tani në shkurt të 2021-tës, teatrot në Kosovë vazhdojnë të punojnë me kapacitete të përgjysmuara. Me një trend të tillë dhe me rrezikun e shpërndarjes së variantit të ri të Covid-19, humbjet do të jenë tejet të mëdha. Nga fillimi i pandemisë e deri tani, pothuajse një vit, në vendet si SHBA, Britani e Madhe, Francë, Australi etj, janë krijuar fonde që kanë qenë ndihmë e madhe për artistët e goditur nga pandemia.
Në Kosovë, fondi emergjent për artistët duke e barazuar kundrejt humbjeve financiare të krijuara është aq i vogël saqë tingllon edhe qesharak.
Teatri është një ndër institucionet, industritë e artet më të goditura nga pandemia e cila po kalon në një nga kohët më të errëta ndonjëherë duke zbehur historinë e tij mijëra vite të vjetër. Shpresa për rikthimin në gjendjen e mëparshme me një repertoar funksional e shikues të shumtë është tek vaksina kundër Covid-19. Përderisa në shumë vende ka filluar vaksinimi, në Kosovë gjithçka është e paqartë. Derisa artistët vazhdojnë të mirren me politikë e jo të lobojnë për vaksinim të menjëhershëm, teatri nuk do të mbijetoj. / KultPlus.com
Facebook po ndryshon përsëri politikat e saj dhe kompania ka njoftuar disa masa për të luftuar dezinformimin në lidhje me vaksinat, përfshirë vështirësimin e gjetjes së llogarive që dekurajojnë njerëzit të vaksinohen përmes kërkimeve në Instagram, e cila është në pronësi të Facebook.
Siç raporton CNN, Facebook njoftoi të hënën se po zgjeron përpjekjet e saj për të hequr pretendimet e rreme në platformën e saj dhe Instagram në lidhje me coronavirus, vaksinat kundër COVID-19 dhe përgjithësisht rreth vaksinave gjatë një pandemie, transmeton KultPlus.
Kompania njoftoi gjithashtu se do të fillojë të postojë lajme për pandeminë në një sektor të veçantë për shëndetësi, për të ndihmuar përdoruesit të përcaktojnë nëse kualifikohen për vaksinën dhe si mund ta marrin atë.
Njoftimi i Facebook vjen një ditë pasi “CNN Business” raportoi se Instagram vazhdoi të shfaqte në mënyrë të dukshme llogaritë “anti-vaaksina” në rezultatet e tij të kërkimit, ndërsa grupet e Facebook që janë kundër vaksinave janë ende të lehta për t’u gjetur.
Gjetjet kanë shkaktuar shqetësim në mesin e ekspertëve të shëndetit publik amerikan, duke pasur parasysh se Shtetet e Bashkuara janë në mesin e zbatimit më të madh të imunizimit si pjesë e masave për të luftuar pandeminë e coronavirusit, raporton rrjeti televiziv amerikan. / KultPlus.com
Shëndeti mendor dhe emocional vazhdon të jetë diçka me të cilin shumë njerëz vazhdojnë të përballen gjatë pandemisë, dhe ky problem ka filluar të bëhet serioz dhe i pashmangshëm, edhe për fëmijët. Por ekspertët e kësaj fushe thonë se ekzistojnë gjëra të cilat prindërit mund t’i bëjnë për të ndihmuar.
Për pothuajse një vit, pandemia e koronavirusit i ka pushtuar tërësisht rutinat tona të përditshme, dhe ndërsa disa njerëz e kanë pasur të vështirë të përshtaten me realitetin e ri, adaptimi me këto ndryshime mund të jetë i vështirë për fëmijët.
Ekzistojnë dy gjëra që janë shumë të rëndësishme për fëmijët, ato janë struktura dhe socializimi, dhe përgjatë këtij viti ata i kanë humbur te dyja këto gjëra. Pavarësisht se është normale që fëmijët herë pas here të kenë probleme me disa gjëra, është më se e rëndësishme që prindërit të sigurohen për mirëqenien e tyre mendore dhe emocionale. Gjërat për të cilat duhet të jeni të vëmendshëm, janë ndryshimet në sjelljet apo personalitetet e fëmijëve.
Por t’i bësh fëmijët të shprehen dhe të flasin për ndjenjat e tyre, nuk është gjithmonë e lehtë, prandaj ekspertët ju këshillojnë të jeni të qëllimshëm në mënyrën si ua parashtroni pyetjet. Gjithashtu duhet të jeni të vëmendshëm ndaj shenjave joverbale, shikoni a janë të buzëqeshur kur flasin me ju, apo janë kryesisht në disponim të keq. Ata mund të thonë se gjithçka është në rregull, por sipas ekspertëve ju duhet të insistoni të flasin hapur me ju, si dhe të mos i gjykoni në ato që thonë.
Sipas mjekëve, është gjithashtu e rëndësishme që në rast se vëreni që fëmija juaj vuan nga depresioni apo ankthi, të kërkoni ndihmë profesionale për trajtimin e tyre tek këshilltarët shkollor ose profesionistët e shëndetit mendor.
Ndërsa në shtëpi, sugjeroheni që t’i inkurajoni fëmijët të flasin për gjëra pozitive nga jeta e tyre e përditshme, apo gjërat që mezi presin t’i bëjnë në një të ardhme të afërt. / KultPlus.com
Një familje hungareze ka marrë një mision të vështirë e të bukur njëkohësisht, të jetojnë në një varkë me vela për t’i shpëtuar pandemisë.
Familja Bosze, nga Hungaria kanë nisur të udhëtojnë botën me një anije 50 metra. Familja përbëhet nga babai, nëna dhe dy vajzat. Gjithçka nisi verën e kaluar, kur ata u nisën nga një port në detin Adriatik në Kroaci për të udhëtuar drejt Italisë dhe Spanjës më pas, ku u ndalën në Kepin Verde.
Ditën e Krishtlindjeve ata mbërritën në Martinique, ndërkohë që aktualisht ndodhen në ishullin Shën Marini në Karaibe.
Babai punon me shkenca kompjuterike dhe shfaqet mjaft i lumtur që kalon kaq shumë kohë me familjen. Vajzat studiojnë online, duke e bërë procesin më fleksibël.
“Moti përcakton drejtimin për të marrë, sepse stinët e uraganeve dhe cikloneve vendosin kufijtë për lundrim në secilin rajon“, shpjegoi çifti, transmeton KultPlus.
Familja Bosze nuk ka një datë kthimi apo një datë kur udhëtimi i tyre do të përfundojë, por diçka e kanë të qartë, pa përfunduar pandemia, udhëtimi nuk do të ndalojë.
“Ne nuk kemi në plan të kthehemi para pesë ose gjashtë vjetësh,” shpjegoi Bosze.
Rruga është për në perëndim: pas Panamasë, ata do të kalojnë Paqësorin Jugor dhe Oqeanin Indian. Ata gjithashtu krijuan një ditar në internet. / KultPlus.com
Ky imazh është një nga përfaqësimet e para të Rilindjes së Artit të epidemisë së “Vdekjes së Zezë”, e cila vrau rreth 25 milion njerëz në Evropë, gjatë viteve të saj më shkatërruese. Në këtë dorëshkrim të ilustruar të pikturuar në Toskanë, në fund të Shekullit të 14-të, djajtë gjuajnë shigjeta për të shkaktuar tmerr mbi një grumbull njerëzish. Vrasja përshkruhet në kohë reale, me një shigjetë, që do të godasë kokën e njëres prej viktimave. Simboli i shigjetave, si bartës të sëmundjeve, fatkeqësive dhe vdekjeve tërheq një metaforë të pasur shigjete, në Dhiatën e Vjetër dhe mitologjinë Greke.
Narrativa e ndëshkimit të murtajës, gjithashtu bën pjesë në historinë e çlirimit të popullit hebre nga Egjipti, ritreguar nga komunitetet hebreje çdo vit në festën e Pashkëve. Ky imazh i njërës prej 10 plagëve të sjella mbi egjiptianët fajtorë vjen nga një Haggadah i ndriçuar i Shekullit 14. Dorëshkrimi u porosit nga hebrenjtë në Katalonjë, për ta përdorur në vaktin e tyre vjetor të Pashkës. Këtu, Faraoni dhe një prej oborrtarëve të tij goditen nga çibanë për mëkatet e tyre, që ishte keqtrajtimi i skllevërve izraelitë, për të cilët, Egjiptianët pretenduan se po shtoheshin si insekte. Profesori i fesë dhe kulturës vizuale, Dr. Marc Michael Epstein, tregon “ndëshkimin ekstrem të zbuluar në detaje të këtij imazhi, tre qentë që lëpijnë plagët e furishme të pronarëve të tyre mëkatarë egjiptianë”.
Sipas historianit amerikan të artit të murtajës, Dr. Sheila Barker, “ajo që është domethënëse për këtë imazh të vogël është përqendrimi i tij tek disa individë, të dalluar nga mosha dhe gjinia e tyre”. Këta personazhe janë humanizuar, duke na detyruar të ndiejmë dhembshuri për vuajtjet e tyre. Ne i shohim të sëmurëve duke u dhënë një kujdes kaq të butë, saqë mendojmë se edhe ne duhet të veprojmë për të lehtësuar dhimbjen e tyre. Këtu, një vepër arti ka potencialin të na bindë të bëjmë diçka që mund të kemi frikë ta bëjmë – duke u kujdesur për shpirtrat e atyre që lëngojnë nga sëmundje ngjitëse.
Kjo temë e ndjeshmërisë u zhvillua më tej në Shekujt 17 dhe 18, me përafrimin më të afërt të Kishës Katolike me një agjendë të shëndetit publik. Arti i murtajës filloi të shfaqej brenda kishave dhe manastireve. Vuajtësit e murtajës tani shoqëroheshin me vetë Krishtin. Dr Barker argumenton, se qëllimi pas këtij identifikimi ishte “për të bindur fretërit të kapërcenin frikën e tyre nga aroma e kalbur e trupit që po vdiste dhe pafundësia e vdekjes, duke mësuar të duan viktimat ngjitëse të murtajës”. Ata që u kujdesën për të sëmurët potencialisht sakrifikuan veten e tyre dhe për këtë arsye u lartësuan, duke u portretizuar si të shenjtë.
Murtaja e lisë e shkatërroi Japoninë gjatë shumë shekujve. Një vepër arti e krijuar në vitin 1892 përshkruan luftëtarin mitik samuraj, Minamoto no Tametomo, që i reziston dy perëndive të lisë, variola madhore dhe variola minore. Luftëtari, i njohur për qëndresën dhe guximin e tij, portretizohet si i fortë dhe i sigurt, i veshur me rroba zbukurimi të kuqe të thellë dhe i armatosur me shpata dhe një mbajtës plot shigjeta. Në të kundërt, perënditë e lisë së ikur, të frikësuar dhe pa ngjyrë, janë shteruara pa ndihmë në cep të figurës.
Kur “Gripi Spanjoll” goditi Evropën menjëherë pas Luftës së Parë Botërore, artisti norvegjez, Edvard Munch u bë një nga viktimat e tij. Ndërsa trupi i tij ishte ende duke u ndeshur me gripin, ai pikturoi traumën e tij – të zbehtë, të rraskapitur dhe të vetmuar, me një gojë të hapur. Goja e zbrazët i bën jehonë veprës së tij më të famshme, The Scream, dhe mbase përshkruan vështirësinë e frymëmarrjes së Munch në atë kohë. Ekziston një ndjenjë e fortë e çorientimit dhe shpërbërjes, me figurën dhe peizazhin që përzihen së bashku në një delir të perceptimit. Fytyra e artistit duket si një kufomë ose një gjumë i përshtatshëm, që largohet dhe kthehet natën. Ndryshe nga disa përshkrimet e mëparshme të Munch për sëmundjen, në të cilat ai portretizon të dashurit e personit të sëmurë, duke pritur me ankth dhe frikë, artisti këtu e portretizon veten si viktimë, i cili duhet ta durojë këtë murtajë i izoluar dhe i vetëm.
Në vitin 1918, artisti austriak, Egon Schiele ishte duke punuar në një pikturë të familjes së tij, me gruan e tij shtatzënë. Fëmija i vogël i paraqitur në pikturë përfaqëson fëmijën e palindur të çiftit. Atë vjeshtë, të dy Edith dhe Egon vdiqën nga “Gripi Spanjoll”. Fëmija i tyre nuk lindi kurrë. Schiele u kushtonte shumë rëndësi autoportreteve, duke shprehur ankthin e tij të brendshëm përmes pozicioneve të çuditshme të trupit. Cilësia e tejdukshme e lëkurës është e papërpunuar, sikur të na jepet një vështrim të brendshëm të torturës së tyre, dhe shprehjet e fytyrës janë të prekshme, ndërsa japin dorëheqjen njëkohësisht.
