PEN Qendra e Kosovës sot do të mbajë një konferencë për letërsinë, konferencë që do të mbahet më 21 dhe 22 nëntor në KultPlus Caffe Gallery në Prishtinë.
Kjo konferencë që për temë ka pozitën sociale të shkrimtarit, lirinë e shprehjes dhe të drejtëm e autorit ka përfshirë shumë figura të njohura të krijimtarisë, të cilët do të paraqiten me referimet e tyre përgjatë dy ditëve.
KultPlus më poshtë ju sjell të plotë programin e kësaj konference, që më 21 nëntor do të fillojë punimet prej orës 15:00.
PEN Qendra e Kosovës do të mbajë një konferencë për letërsinë, konferencë që do të mbahet më 21 dhe 22 nëntor në KultPlus Caffe Gallery në Prishtinë.
Kjo konferencë që për teë ka pozitën sociale të shkrimtarit, lirinë e shprehjes dhe të drejtëm e autorit ka përfshirë shumë figura të njohura të krijimtarisë, të cilët do të paraqiten me referimet e tyre përgjatë dy ditëve.
KultPlus më poshtë ju sjell të plotë programin e kësaj konference, të më 21 nëntor do të fillojë punimet prej orës 15:00.
Fjalë përshëndetëse Sibel Halimi drejtore e Kulturës – Komuna e Prishtinës
Binak Kelmendi kryetar i PEN Qendrës së Kosovës
Entela Kasi kryetare e PEN Qendrës së Shqipërisë
Ismet Kallaba kryetar i Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”- Ulqin
Ora: 15:30 -18:00
Drejtues të seancës Ibrahim Berisha dhe Entela Kasi
Milazim Krasniqi Roli i shkrimtarit në shoqëri
Sadik Bejko Përvoja ime me botuesit: botimi i librave pas viteve 90
Ibrahim Kadriu Pozita sociale e shkrimtarit në Kosovë
Entela Kasi Shkrimtari me dhe pa atdhe
Naim Kryeziu Mbrojtja e lirisë dhe pronës intelektuale sipas Hajnrih Hajnes
Gëzim Aliu Autori dhe ideologjitë
Ibrahim Berisha Autori dhe vepra
Qazim Muja Përkthimi si lëndë e re e njohurive
Sali Bashota Shkrimtari, vepra, botuesi
PROGRAMI E premte, 22 nëntor 2024
Ora: 11:00 – 13:00
Drejtues të seancës Dije Demiri Frangu dhe Ismet Kallaba
Binak Kelmendi Mbrojtja e të drejtave të autorit
Osman Gashi Liria e shprehjes dhe kufijë e krijimtarisë letrare
Nerimane Kamberi Aktivitetet promovuese për shkrimtarin
Anton Berishaj Vlerësimi kritik i letërsisë
Naime Beqiraj Aktivitetet promovuese për shkrimtarin
Ismet Kallaba Si të mbijetosh në kohën e komercializmit: Përsiatje rreth mundësisë së gjetjes së modeleve të vetekzistencës së shkrimtarit
Blerina Rogova Liria e shprehjes dhe sfidat krijue
Dije Demiri Frangu Diskursi kulturor në Kosovë – me theks në letërsi
Xhevahire Izmaku Liria e shprehjes dhe sfidat krijuese
Haxhi Shabani (S) Kemi letërsi të përbashkët shqipe
Flamur Maloku Diskursi kulturor në Kosovë: tradita dhe bashkëkohësia
21 marsi ka një domethënie të veçantë në zemrat e shumë njerëzve në të gjithë botën. Është një ditë që ngrihet për të nderuar dhe festuar fuqinë e fjalës, fuqinë që merr jetë nëpërmjet poezisë. Nga momenti kur UNESCO e shpalli këtë ditë si Dita Botërore e Poezisë në vitin 1999, çdo vit ky eveniment ka bërë bashkë njerëz nga kultura, gjuhë dhe tradita të ndryshme për të festuar gjuhën universale të shpirtit – poezinë. Dita e sotme u shënua edhe në Prishtinë, ishte PEN Qendra e Kosovës e cila sot shënoi këtë ditë në ambientin e KultPlus Caffe Gallery.
Në këtë oazë të artit dhe shpirtit, poezia u ngrit në piedestalin e merituar, duke sjellë në qendër të vëmendjes emocionet, mendimet dhe shpirtin e njeriut. PEN Qendra e Kosovës, një entitet që promovon lirinë e shprehjes së mendimit dhe respekton diversitetin e kulturave, nuk mund të mos bashkohej me këtë feste të shenjtë të fjalës. Në një atmosferë të ngrohtë e të mbushur me emocion, anëtarët e PEN Qendrës u mblodhën për të shpërndarë dhe për të dëgjuar zërin e tyre të brendshëm nëpërmjet poezisë.
Ata nuk ishin thjesht shkrimtarë dhe poetë, por ishin udhëheqës të ndritur të një lëvizjeje që vlerëson shpirtin dhe fuqinë e fjalës. Në këtë takim letrar të veçantë, çdo fjalë që u dëgjua ishte si një melodi e bukur që kapte zemrën dhe mendjen. Anëtarët e PEN Qendrës lexuan poezitë e tyre me pasion dhe intensitet, duke shpërndarë shpirtin e tyre kreativ me të pranishmit. Nuk munguan as lotët. Kur i thuren vargje Rozafës së Shkodrës, shpirtit të nënës, dashurisë e bukurisë, emocionet padyshim arrijnë kulmin. Kjo ngjarje kishte një domethënie edhe më të thellë. Në një botë ku liria e shprehjes së mendimit është nën presion, PEN Qendra e Kosovës dha një mesazh të fortë solidariteti me shkrimtarët dhe poetët e persekutuar kudo në botë. Ata u shprehën se fuqia e fjalës është një nga armët më të rëndësishme për të luftuar për lirinë dhe drejtësinë.
Nën moderimin e Dije Demiri – Frangu dhe Sali Bashotës, takimi letrar ka filluar me një fjalë hyrëse nga kryetari i PEN Qendrës, Binak Kelmendi, duke falënderuar të gjithë poetët. Leximin e poezive e ka filluar poeti Ibrahim Berisha, duke lexuar dy nga poezitë e tij, e më pas ka vazhduar Lulzim Tafa me dy poezi, të titulluara “SMS” dhe tjetrën ku tregon për një ëndërr të tij.
Pas tyre, Naime Beqiraj, gjithashtu anëtare e PEN, ka lexuar dy poezi të tjera, që njëra ishte e shkrimtarit Azem Shkreli dhe një poezi tjetër të shkruara nga vetë ajo, duka vazhduar më pas poetja Xhevahire Izmaku e cila u shpreh e emocionuar që po lexon para profesorëve të saj.
Ajo ka lexuar poezinë që është shkruar për një ngjarje që ka ndodhur gjatë luftës në qytetin e Vushtrrisë ku ishin djegur të gjitha shtëpitë, duke treguar se një profesor i saj i ka treguar se ka punuar në të gjitha ato shtëpi që po digjen, për të blerë aq shumë libra, dhe ka vazhduar me një poezi tjetër për dashurinë.
Pas tyre, poetja Dije Demiri Frangu, mes lotësh që nuk e linin të përfundojë vargjet, ka lexuar poezinë për Shkodrën, duke e përshkruar si një grua të gurit e me shtat të lartë. “Pasha Ernestin e pasha Martinin”, shprehet ajo gjatë poezisë, duke thënë se krejt janë të dashuruar me Shkodrën.
Dr.Aziz Mustafa, duke filluar me shaka se mos ka ngatërruar letrën e poezisë, ka lexuar “Kur të kam”, duke vazhduar më pas Nagjije Kastrati me dy poezitë “Evropës” dhe “A të vij veç pak”. Kryetari i PEN Qendrës, Binak Kelmendi, ka emocionuar të gjithë pjesëmarrësit me poezinë e tij, që në fillim u shpreh se është treguar “egoist” me këtë poezi, pasi ia ka kushtuar vëllait të tij. “Ushtar i panjohur” ka filluar poezia e tij, që nën emocione e ka përshkruar si person të gjatë pothuajse dy metra.
Sali Bashota ka lexuar poezinë “Orari i ri i ëndrrave” dhe më pas Dije Frangu ka vazhduar me një tjetër poezi të saj duke u shprehur se janë vargje që duhet të dëgjohen disa herë. Duke vazhduar të na mbajë nën lot, shkrimtari Lulzim Tafa i vuri vulën emocioneve me poezinë e tij, për atë që të gjithë jemi të dobët, për nënën. “Sa shpejt më harroj nana, nana sot e ka ditëlindjen e u bë 4 vjeçe”, fillon poezinë ai, duke treguar se e ka shkruar kur nëna e tij kishte katër vjetorin e vdekjes.
E në fund, u bw e ditur se PEN Qendrws sw Kosovws nga sot i janw shtuar tre emra tw rinj, sikurse: Xhevahire Izmaku, Aziz Mustafa dhe Isa Sulqevci./ KultPlus.com
Sot, më 21 mars 2024, në orën 14:00, në KultPlus Caffe Gallery, PEN Qendra e Kosovës e shënon Ditën Botërore të Poezisë.
Duke filluar nga viti 1999, 21 marsi është shpallur nga UNESCO si Dita Botërore e Poezisë. Në këtë ditë i kushtohet vëmendje leximit, botimit, promovimit dhe vlerësimit të poezisë.
Për të shënuar rëndësinë dhe domethënien e kësaj dite, anëtarët e PEN Qendrës së Kosovës në një takim letrar do t’i lexojnë poezitë e tyre, si dhe do të përkujtohen poetë të njohur shqiptarë dhe botërorë. Gjithashtu, PEN Qendra e Kosovës solidarizohet me shkrimtarët e persekutuar kudo në botë.
Në ditën e sotme PEN International organizon sesionin virtual me temën “Lufta, censura dhe persekutimi: PEN International – lista e rasteve 2023-2024”, ku do të flitet për problemet kritike me të cilat ballafaqohen shkrimtarët dhe aktivistët kudo në botë. Në këtë sesion virtual, si dhe gjatë tërë muajit mars, PEN International do të nxjerrë në pah pesë raste të shkrimtarëve të persekutuar, për të cilët kërkohet veprim urgjent. Është fjala për këto raste: Bjellorusia: Maksim Znak. I burgosur; pa pasur asnjë lloj komunikimi që nga shkurti 2023. Kinë: Gui Minhai. I burgosur; aktualisht vuan dënimin me 10 vjet burg. Egjipt: Galal El-Behairy. I burgosur; i mbajtur në paraburgim arbitrar që nga korriku 2021, pasi kreu një dënim me tre vjet burg për poezinë e tij. Eritrea: Rast kolektiv i shkrimtarëve dhe gazetarëve eritreanë të ndaluar pa gjyq dhe pa pasur fare komunikim për 22 vjet. Nikaragua: Freddy Antonio Quezada. I ndaluar. / KultPlus.com
Në kuadër të projektit kulturor “Edukimi letrar dhe procesi krijues i talenteve të reja”, sot PEN Qendra e Kosovës zhvillon aktivitetin e vet kulturor të radhës.
Aktiviteti fillon në orën 15:00 dhe mbahet në Fakultetin e Filologjisë.
Ky është aktiviteti i shtatë i PEN Qendrës së Kosovës, ndërsa aktivitetin e vet të fundit në kuadër të këtij projekti do ta zhvillojë më 27 shkurt në Fakultetin Filozofik me fillim në orën 10:00.
Në takimin e sotëm do të trajtohen dy tema: “Si shkruhet eseja” për të cilën flet profesor Osman Gashi dhe “Mjeshtëria e përkthimit”, për të cilën flet profesor Naim Kryeziu.
Takimi moderohet nga profesori Sali Bashota.
Projekti përkrahet nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Republikës së Kosovës. / KultPlus.com
Në KultPlus Caffe Gallery, një ngjarje e rëndësishme kulturore u shtrua sot përpara publikut të interesuar. Në këtë ambient të mbushur me frymë krijuese, PEN Qendra e Kosovës prezantoi aktivitetin e saj të gjashtë në kuadër të projektit kulturor “Edukimi letrar dhe procesi krijues i talenteve të reja”.
Synimi i këtij projekti është më shumë se thjesht të mbledhë një audiencë, është një përpjekje për të shtyrë përpara ndjeshmërinë letrare të brezave të rinj, duke i nxitur ata të kuptojnë rëndësinë dhe bukurinë e shkrimtarisë. PEN Qendra e Kosovës, me këtë iniciativë, dëshiron të sjellë në vëmendje rolin e librit, kulturën e leximit dhe të inkurajojë talentet e reja për të eksploruar dhe shprehur veten përmes poezisë, prozës, eseve, dhe më tepër, shkruan KultPlus.
Ngjarja e cila kishte mbledhur studentë, krijues e studiues u bë edhe më e këndshme me prezencën e gazetareve ukrainase që kanë gjetur strehim në Kosovë, Oksana Chykanch dhe Tetiana Kraselnykova. Këtë takim e hapi profesori Milazim Krasniqi në këtë rast në cilësinë e moderatorit, i cili edhe prezantoi temat e këtij takimi.
“Sot kemi dy autorë emblematikë, të veçantë në fushat e tyre. Avni Spahiun, një nga intelektualët dhe përkthyesit eminent i cili ka dërguar kumtesën e tij “Veçoritë e përkthimit letrar” pasi për shkak të disa problemeve shëndetësore e kishte të pamundur të jetë sot në mesin tonë, por kumtesën e tij do ta lexoj profesori Ibrahim Berisha, ndërsa për temën e dytë, “Si shkruhet poezia” do të flas profesori universitar dhe një ndër poetët më të mirë bashkëkohorë që e kemi, Sali Bashota”, tha Krasniqi.
Fillimisht fjalën e mori profesori Ibrahim Berisha i cili po e përcillte kumtesën “Veçoritë e përkthimit letrar” duke e ndriçuar kështu rrugën përballë sfidave dhe bukurive të përkthimit dhe duke na udhëzuar në botën e thellë të këtij arti të ndërlikuar.
“Procesi i përkthimit paraqet një komunikim artistik midis autorit, përkthyesit dhe lexuesit dhe fjalët e përdorura nga përkthyesi përbëjnë pjesën kryesore në procesin e komunikimit të ideve apo ndjenjave të autorit. Përkthyesi është ai që duhet të kuptojë, lexojë dhe interpretojë tekstin burimor i pari dhe ta përkthejë atë në një gjuhë dhe kulturë tjetër”, u shpreh Berisha, teksa theksoi se përkthimi nuk është thjesht përcjellje e kuptimit nga një gjuhë në tjetrën, por është gjithashtu një krijim.
Sipas, Spahiut, përkthyesi letrar duhet të zotërojë njohuri të mjaftueshme nga të dy gjuhët, atë bartëse dhe atë pranuese duke qenë në gjendje që të bart narracionin, stilin, disponimin, veçantitë krijuese dhe imagjinatën e autorit.
“Pozicioni i përkthimit në komunikimin ndërkulturor është thelbësor. Qëllimi i përkthimit është transmetimi i ideve dhe ngjarjeve nëpër kohë dhe hapësirë për të kuptuar diçka, për të realizuar, për të vërtetuar. Bota që është gjithnjë e më e ndërlidhur, përmes përkthimit përmbush një rol duke thyer barrierat gjuhësore. Nga pikëpamja profesionale, përkthyesit luajnë një rol si ekspertë të komunikimit ndërkulturor, ndërmjetës dhe urë lidhëse ndërmjet njerëzve.”
Një përkthim i mirë paraqet një sfidë të vërtetë krijuese që sjell kënaqësi si gjatë procesit ashtu dhe gjatë prezantimit të produktit final, dhe tutje, Berisha ndau me publikun diçka nga përvoja personale e Spahiut si përkthyes letrar i cili ishte shprehur se gjithmonë ka qenë i impresionuar nga dy prej intelektualëve të njohur shqiptarë, Noli dhe Konica, shkollarë të Harvardit, ndër të tjera edhe për shkak të përkthimeve të tyre të shkëlqyera letrare.
“Që të dy ishin edhe vetë krijues, poetë e publicistë të frymës europiane. Fan Noli i solli kulturës shqiptare disa nga kryeveprat botërore, ndër të tjera tragjeditë e shqipëruara të Shekspirit, kryeveprat e Servantesit, Bodlerin, Edgar Alan Poe-në, Khajamin, Ibsenin e të tjerë. Ai i bëri ata t’i flisnin lexuesit shqiptar në shqip. Konica ishte i një lloji tjetër intelektuali, më cinik, më skeptik dhe më i pakënaqur me gjendjen e emancipimit të shqiptarëve. Andaj, ai me më shumë përtesë përktheu disa nga veprat e shquara të autorëve botërorë, për shkak të skepticizmit të tij lidhur me aftësinë e shqiptarëve për të konsumuar e absorbuar veprat e mëdha botërore”, tha tutje Berisha teksa theksoi se interesimi i Avni Spahiut për përkthimin letrar erdhi spontanisht nga dëshira për t’ua sjellë edhe të tjerëve nga publiku shqiptar kënaqësinë që ka ndjerë vetë nga shijimi i veprave letrare nga kultura të huaja, por edhe për prezantimin e pjesëve të krijimtarisë sonë kombëtare tek publiku i huaj.
Në vazhdim, u zhvillua tema e dytë, “Si shkruhet poezia”, e drejtuar nga profesori universitar Sali Bashota. Fjala e tij u bë një udhërrëfyes për shkrimtarët e rinj, duke shpalosur teknikat dhe emocionet që përcjellin krijimin e një poezie të shkëlqyeshme.
“Poezinë time e frymëzojnë pajtueshmëria dhe papajtueshmëria e jetës me të gjithë përbërësit e saj. Poezia është pasioni dhe vetëdija krijuese më elitiste e letërsisë”, tha Bashota teksa shpalosi tutje se frymëzimi i tij buron nga shpirti e rikthehet në shkrim.
“Çdo poet synon ta ketë formulën e vet të ngjizjes dhe të harmonizimit të frymëzimeve, pra ta krijojë sistemin e vet të mendimit, i cili do ta karakterizonte individualitetin e tij krijues. Dua të them se poezia është ekzistenca e një bukurie të pashpjegueshme deri në fund, e cila synon ta përmbysë kohën e ankthit dhe të vuajtjes dhe ta fuqizojë kuptimin e saj të figurshëm dhe stilistik. Gjërat e kësaj bote mund të perceptohen përbrenda peizazhit të vet dhe përfytyrimi nga koha e tashme synon të mbizotërojë edhe në kohën e ardhme”, u shpreh Bashota.
Tutje profesori foli edhe për procesin e krijimit të një poezie të cilin e quajti një akt solemn.
Ndërtimi i ideve dhe konceptimi i imazheve, pra sistemimi i tyre në laboratorin e krijuesit është gjëja më misterioze. Çdo poezi ka filozofinë e vet të krijimit. Në mendjen time me ditë të tëra i rrotulloj idetë, për t’i sistemuar konceptet dhe imazhet në ballafaqim me procesin e frymëzimit. Për më tepër, procesi i krijimit të një poezie mbase zgjat me javë të tëra apo edhe me muaj. Është një sprovë e dilemave dhe e anktheve, e shtresuar përbrenda motivimeve të autorit: si do të funksionalizohet gjuha, ligjërimi, figura, stili apo komunikimi e përjetimi gjatë dhe pas procesit të krijimit të poezisë”, tha autori.
Një fenomen tjetër të cilin e potencoi profesori ishte dhe koha kur shkruan dhe stina që pëlqen. Sipas tij, koha e autorit është fenomeni më i veçantë në krijimtarinë e tij.
“Unë zgjohem në orët e hershme të mëngjesit. Çdo ditë lexoj, por nuk shkruaj çdo ditë. Pothuajse, gjithnjë shkruaj në mëngjes. Shumicën e poezive i kam shkruar në stinën e vjeshtës. Shiu dhe vjeshta janë shumë të pranishme në poezinë time. Gjithsesi, janë imazhe metaforike, të cilat e artikulojnë vizionin tim në poezi.”
Krejt në fund, profesori shpalosi edhe mësimet e tij nga veprat që i ka lexuar, në këtë formë duke nxitur dëshirën për lexim tek studentët e pranishëm.
“Në secilën vepër që e kam lexuar kam mësuar për dimensionin e jetës, të dashurisë, të vdekjes, të përjetësisë, por edhe të gëzimit, dhimbjes, lumturisë, fatit, etj. Secila vepër e ka vlerën e vet për lexuesin”, tha Bashota teksa krejt përfund përmendi edhe ndjesinë e vecantë që ka marr nga leximi i veprave të autorëve si: Homeri, Shekspiri, Dante, Prusti, Gëte, Kafka, Kaneti, Markezi, Eco, Borhesi, etj., pastaj veprat e Aristotelit, Platonit, Hegelit, Volterit, D’Akuinit, etj., si dhe veprat e shkrimtarëve shqiptarë: Naimi, De Rada, Fishta, Konica, Lasgushi, Kuteli, Mit’hat Frashëri, etj., si dhe të autorëve të letërsisë bashkëkohore shqipe.
Sipas profesorit, leximi i veprave të mira, është gjëja më fatlume për një lexues. Madje, tha se veprat e tilla ia ndryshojnë jetën e njeriut.
Pas fjalës së profesorit Sali Bashota u hap një diskutim i lirë në mes të pranishmëve dhe panelit duke lënë kështu një shije të begatë për ata që e përjetuan.
PEN Qendra e Kosovës përmes këtij projekti bëri një hap të rëndësishëm drejt qëllimit të saj për të kultivuar dhe promovuar talentet letrarë në vendin tonë.
Ky projekt u mundësuar nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit. / KultPlus.com
PEN Qendra e Kosovës, krahas botimit të revistës letrare PEN Kosova dhe botimit të librave origjinalë, të përkthyer dhe veprave komplete, është duke realizuar edhe një varg aktivitetesh letrare-krijuese përmes projekteve në gjithë Kosovën.
Kësaj radhe PEN Qendra e Kosovës vjen me projektin më të ri kulturor “Edukimi letrar dhe procesi krijues i talenteve të reja”.
Debati i parë rreth kësaj tematike zhvillohet nesër, e mërkurë, më 24 janar 2024 në KultPlus Caffe Galery në orën 12:00.
Në temën e parë do të flasin shkrimtarët Ibrahim Kadriu dhe Blerina Rogova Gaxha.
Përmes këtij projekti PEN Qendra e Kosovës synon të ndikojë në ngritjen e ndjeshmërisë dhe frymëzimin e gjeneratave të reja për krijimin letrar, rolin dhe rëndësinë që ka libri, për kulturën e leximit, por edhe për motivimin dhe përkrahjen e talenteve të reja për t’u marrë me krijimtari letrare: poezi, prozë, ese etj.
Projekti është përkrahur nga Ministra e Kulturës, Rinisë dhe Sportit. / KultPlus.com
PEN Qendra e Kosovës, sot, më 12 janar do të bëj promovimin e kompletit të veprave të botuara të poetit Basri Çapriqi, në ambientet e KultPlus Caffe Gallery.
Botimi i veprës komplete të Basri Çapriqit me katër vëllime përfshin poezinë, studimin letrar, esenë dhe publicistikën.
PEN Qendra e Kosovës ka njoftuar se veprat do të botohen pa ndryshime, pra ashtu siç i ka shkruar autori.
Gjithashtu, është bërë e ditur se në këtë botim janë përfshirë shumica e shkrimeve të Çapriqit, të cilat janë paraqitur në konferenca të ndryshme shkencore apo janë botuar në gazeta dhe revista brenda dhe jashtë vendit.
Për veprën e Basri Çapriqit do të flasin sot studiues e njohës të veprimtarisë së poetit, studiuesit e profesorit i cili ka vdekur para gjashtë vjetësh.
Botimin e këtij kompleti e ka mbështetur Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit.
PEN Qendra e Kosovës i fton të gjithë dashamirët e librit që të marrin pjesë në këtë promovim i cili do të mbahet sot, në orën 14:00 në KultPlus Caffe Gallery. /KultPlus.com
PEN Qendra e Kosovës fillon organizimin e mbrëmjeve njëjavore me titull “Prishtina e Artit dhe Kulturës”. Kjo javë kulturore do të mbahet nga data 6 nëntor, deri më 10 nëntor në KultPlus Caffe Galery.
Gjatë kësaj jave kulturore do të mbahen pesë mbrëmje me trajtesa të ndryshme mbi kryeqytetin.
Sot në ditën e parë të javës kulturore, do të trajtohen tri tema me interes për opinionin.
Tema e parë është “Prishtina, qendër administrative kulturore”, për të cilën do të flasë Dr. Jusuf Osmani.
Dr. Floriana Jerliu për temë ka “Prishtina-Arkitektura e qytetit”, ndërsa Dr. Artan Krasniqi do ta trajtojë temën: “Kultura zejtare e qytetit”.
Mbrëmja fillon në orën 17:00 dhe mbahet në KultPlus Caffe Gallery.
Kujtojmë se kjo javë kulturore është mbështetur nga Drejtoria e Kulturës e Komunës së Prishtinës. / KultPlus.com
“Prishtina e Artit dhe Kulturës” është java kulturore e Pen Qendrës së Kosovës që do të organizohet prej 6-të deri më 10 nëntor në KultPlus Caffe Gallery, javë kulturore që është mbështetë nga Drejtoria e Kulturës në Komunën e Prishtinës, shkruan KultPlus.
Në kuadër të kësaj jave kulturore do të diskutohet në shumë segmente të zhvillimit të artit dhe kulturës në Komunën e Prishtinës, duke përfshirë shkrimtarët, artistët, arkitekturën, filmin, trashëgiminë dhe fusha të tjera, të cilat do të paraqiten nga panelistë të njohur në fushat përkatëse.
Pen Qendra e Kosovës ka njoftuar se panelistë të këtyre mbrëmjeve do të jenë në këtë përbërje: Jusuf Osmani, Florina Jerliu, Avni Spahiu, Binak Kelmendi, Milazim Krasniqi, Ibrahim Berisha, Dije Demiri-Frangu, Sami Piraj, Sali Bashota, Osman Gashi, Naime Beqiraj, Ardiana Pajaziti dhe Artan Krasniqi.
Të gjitha mbrëmjet do të mbahen prej orës 17:00 në KultPlus Caffe Gallery./ KultPlus.com
Përmbledhja me poezi “Evokimet”, e autorit Fahredin Shehu këto ditë u botua nga PEN Qendra e Kosovës.
Poezitë në librin “Evokimet”, janë të ndara në cikle, bazuar në frekuencat e Solfeggios, të cilat ndikojnë në gjendjen psikosomatike të njeriut dhe secili kapitull, korrespondon me frekuencën e caktuar me qëllim që të gjej rezonancën në gjendjen shpirtërore të lexuesit.
Shehu është autor i më se njëzetë librave, i cili për më se tridhjetë vite, shkruan ese, romane, tregim të shkurtër dhe në veçanti shquhet për poezinë me tone filozofiko-mistike dhe lëron një poezi, e cila është shumë intime dhe e cila kërkon përsiatje të thellë si dhe njohuri shumëdimensionale.
Poezitë e tij janë përkthyer në rreth 30 gjuhë dhe i sollën çmime ndërkombëtare. Vlen te ceket se në vitin 2022, Lidhja e Shkrimtarëve Kinez, e shpërbleu me çmimin e parë, ku për dy orë program artistik, me operë klasike kineze, të Dinastisë Tang, është begatuar i tërë manifestimi kulturor, me muzikë dhe recitale me poezi edhe të laureatëve tjerë.
Poetja e njohur nga Izraeli, Gili Haimovich, ditën e pavarësisë së Kosovës 2022, Shehut ia uron me përkthim në Hebraisht, të poezisë, “Guaska bojëylber”, të botuar në Jerusalem. Po ashtu Shehu ishte pjesë e projektit të skulptorit të njohur Italian, Italo Lanfredini, i cili në shtëpinë e familjes Medici në Cremona, Itali, për një muaj janë ekspozuar poezitë të punuara në barkën prej drurit të shelgut. Dy botime tjera, të cilat vet Shehu i veçon janë: Antologjia për Janko Glezer, botuar ne Slloveni dhe nga Shoqata DEA, nën editimin dhe udhëheqjen nga Lili Koci, në Zagreb, antologjia në tre vëllime me titul “Nga DEA, me dashuri”. Kuptuam nga autori se poashtu është botuar edhe në revistën “Totem”, në Iran, gjë që e bën Shehun ndër poetët e rrallë kosovar, të përkthyer në Persisht. Në një të ardhme shumë të afërt, në Budapest do të botohet Antologjia në gjuhën hungareze, me rastin e 200 vjetorit të vdekjes së poetit kombëtar hungarez, Sandor Petöfi. / KultPlus.com
Këto ditë doli nga shtypi organi letrar i PEN Qendrës së Kosovës, revista PEN Kosova.
Numri 4 i kësaj reviste, dalë pak me vonesë për shkak të pandemisë por edhe për mungesë mjetesh financiare, përmban materiale të shumta letrare nga të gjitha gjinitë e letërsisë dhe me autorë nga vendi, Shqipëria e bota.
Në shenjë solidarizimi me Ukrainën kundër agrsionit të Rusisë në këtë shtet të pavarur, revista PEN Kosova, në numrin e vet të parë të vitit 2022, boton poezi të disa poetëve ukrainas.
Letërsia ukrainase, thuhet në parathënien e këtyre poezive që vijnë për herë të parë në gjuhën shqipe, ka një traditë të gjatë që daton që në shekullin e 11-të. Një nga poetët e saj më të njohur është Taras Shevchenko i shekullit të 19-të, i cili filloi me poezi lirike romantike, përpara se të kalonte te poezitë më të errëta për historinë e Ukrainës.
Poezia dhe historia janë ende të lidhura ngushtë në Ukrainën bashkëkohore, ku poezia jeton në një larmi stilesh, duke filluar nga rimat te vargjet e lira dhe nga koleksionet e shtypura deri te slam-i dhe performanca. Trazirat politike të vendit në dekadat e fundit (nga revolucioni Maidan tek aneksimi i Krimesë nga Rusia, te lufta në Donbass) kishin çuar në shfaqjen e një poezie të guximshme dhe të drejtpërdrejt politike, me lexime dhe shfaqje shpesh të ndjekura mirë.
Në të gjitha këto poezi hetohet fryma dhe gjakimi i thellë e shekullor për liri e pavarësi të Ukrainës.
Poezitë nga frengjishtja dhe kroatishtja) i ka përkthyer Binak Kelmendi.
Pos poezive ukrainase, në revistën më të re të PEN Qendrës së Kosovës, mund të lexoni edhe poezi të poetëve shqiptarë: Ahmet Prençi, Sali Bashota, Flamur Maloku si dhe poezi pakistaneze nga poetja Noor Unnahar Siddique përkthyer prej anglishtes nga Laureta Rexha.
Revista përfshin edhe shkrime memoriale dhe studiuese nga Avni Spahiu, Naim Kryeziu e Ben Andoni dhe si një përkujtesë të Naime Beqirajt për poetin tonë të ndjerë Ali Podrimja.
Me këtë numër mund t’i lexoni poashtu edhe tregimet e Ibrahim Kadriut, Ibrahim Berishës dhe të Ahmet Selmanit.
Me dramaturgji dhe teatrologji kësaj radhe janë prezantuar Milazim Krasniqi me një pjesë nga monodrama e tij me titull “Arratisja e Sadri Popajt” si dhe studimi i Haqif Mulliqit me titull “Teatri në luftë dhe shtetrrethim”.
Numri 4 i revistës PEN Kosova përmban edhe një intervistë të gjatë me fituesin e vjetëm të Çmimit Nobel për Letërsi Abdulrazak Gurnah me titullin “Kujtesa e zhvendosjes nuk mund të fshihet” përkthyer nga Fahredin Shehu.
Në publikimin më të ri të organit letrar të PEN Qendrës së Kosovës mund të lexoni edhe studime nga Gérard Genette dhe Michel Foucault.
Numri i parë i revistës PEN Kosova u botua në vitin 2020.
Botimi i revistës PEN Kosova 4 u përkrah nga Ministria e Rinisë, Kulturës dhe Sportit e Repulbikës së Kosovës. / KultPlus.com
Në kuadër të Ditës Botërore të Poezisë, dje në KultPlus Caffe Gallery u mbajt ora letrare e organizuar nga PEN Qendra e Kosovës dhe KultPlus, me ç’rast krijimet e veta artistike i lexuan: Ibrahim Berisha, Sali Bashota, Ibrahim Kadriu, Lulzim Tafa, Dije Demiri Frangu, Lindita Tahiri, Naime Beqiraj, Nerimane Kamberi dhe Mustafa Balje, shkruan KultPlus.
Dashuria për poezinë, pasioni për krijimet artistike të poetëve të huaj dhe shqiptar, rrezatimi në sy që pasonte nga secili i pranishëm për këtë ditë të rëndësishme, veçse ishin tri shtyllat kryesore që përmblodhën ditën e djeshme nën strofullën e ngrohtë të ambientit.
Kjo ditë e cila është shpallur nga UNSECO si dita botërore e poezisë që nga viti 1999, synon që të nderojë poetët, leximin, shkrimin e po ashtu edhe ndërlidhjen e saj me artet e tjera. Ndonëse poezia është e pakrahasueshme në artin e saj e po ashtu e konsideruar edhe si “mbretëresha e arteve”, lidhja e poezisë me artet e tjera vlerësohet si lidhje e veçantë, qofshin lidhjet ato që i shpalosin ndjenjat e përbashkëta mes njerëzve apo edhe ato të kundërtat.
Dje, shprehja lirike ishte ajo që mbizotëroi në tryezën e KultPlus Caffe Gallery, më së miri edhe nga vetë të pranishmit që ishin të ulur në formën e një rrethi dhe krijuan një bashkëbisedim por edhe interpretuan pozitë e tyre si dhe të autorëve të mirënjohur shqiptar.
Ishte profesori dhe shkrimtari Sali Bashota ai i cili e nisi këtë ngjarje me një rast fjale.
“Mirë se erdhët në këtë aktivitet të organizuar nga PEN Qendra e Kosovës së bashku me KultPlus në kuadër të Ditës Botërore të Poezisë. Është një ditë e veçantë në radhë të parë për poetët pastaj për adhuruesit e poezisë. Jemi mbledhur këtu sot bashkë për të nderuar e kujtuar poetë të njohur të letërsisë botërore dhe të letërsisë shqipe të cilët kanë treguar se poezia është mbretëresha e arteve”, thotë Bashota.
Sipas tij, një krijim poetik i cili buron nga shpirti dhe adresohet te lexuesi, për të cilën Jorge Luis Borges ka thënë se nuk mund të shpjegohet kurrë, por vetëm të përjetohet dhe ndjehet shpirtërisht.
Fillimisht ishte shkrimtari Ibrahim Kadriu ai që nisi i pari të lexonte njërën nga poezitë e tij.
“Kjo koha e këtij gripi na ka kapluar të gjithëve dhe njëkohësisht na ka ofruar dhe ide. Kështu që e kam një poezi të shkruar para dy vjetëve, pikërisht në atë kohë që ndodhi pandemia”, thotë Kadriu, i cili më pas e interpreton poezinë e tij.
Pastaj poetja Djie Demiri-Frangu, interpretoi disa poezi nga libri i saj i titulluar “Qumështi i poezisë”.
Ndërkaq, Lulzim Tafa duke mos dashur që të shpjegojë asgjë, vetëm lexoi poezinë “Andrra”.
Më pastaj ishte poetja Naime Beqiraj e cila fillimisht lexoi njërën nga poezitë e saj më të fundit, “Poetët desin n’kambë”. Gjithashtu, ajo e përkujtoi poetin e saj më të dashur, Azem Shkreli, e nga krijimet e të cilit, interpretoi poezinë “Lirikë me shi”.
“Mos harresa”, dhe “Asnjeri”, ishin dy poezitë e radhës që u interpretuan nga vetë shkrimtari Ibrahim Berisha, e të cilat u pëlqyen mjaft shumë nga të pranishmit.
Tutje, profesoresha Lindita Tahiri interpretoi dy nga poezitë e saj.
“Unë do ta lexoj një poezi para dyzet viteve kur fillova të shkruaj për respekt ndaj Azem Shkrelit”, thotë ajo para se të vazhdonte me interpretimin e saj.
Ndërsa, Mustafa Balje po ashtu lexoi një nga poezitë e tij. Kurse poetja Nerimane Kamberi, ishte ajo që kishte zgjedhur më shumë poezi për të interpretuar e kjo vjen si pasojë e tri rasteve të cilat i tregon ajo vetë.
“Unë do të lexoj sot më shumë sepse do të lexoj për tri raste. E para është një poezi që kujton poetë të tjerë, poezia e dytë është e kushtuar ndaj grave por në veçanti motrës time e cila e ka ditëlindjen sot dhe për mua është shumë me rëndësi. E treta i kushtohet Sazana Çapriqit, sepse sot bëhet një vit që kur ajo është varrosur”, thotë Kamberi.
“Ftesë për të marrë udhë”, “Hanëmet nuk qajnë” dhe “Banja e grave”, titulloheshin poezitë të cilat erdhën nën interpretimin e poetes Kamberi.
Ndërsa, krejt në fund poeti dhe shkrimtari Sali Bashota me shumë emocion, interpretoi tri nga poezitë e tij, e që ishte “Mësohu me vdek si Ali Podrimja”, ajo që la më së shumti mbresa.
Të pranishmit, të emocionuar nga këto poezi, vazhduan bisedat rreth poezisë nën shoqërimin e melodive shqipe brenda hapësirës së KultPlus Caffe Gallery. / KultPlus.com
Të hënën, më 21 mars me fillim nga ora 12:00, në KultPlus Caffe Gallery, ftoheni të merrni pjesë në orën letrare, me rastin e “Ditës Botërore të Poezisë”, organizuar nga PEN Qendra e Kosovës.
Krijimet e veta artistike me këtë rast pritet t’i lexojnë: Ibrahim Berisha, Milazim Krasniqi, Sali Bashota, Ibrahim Kadriu, Lulzim Tafa, Dije Demiri Frangu, Lindita Tahiri, Naime Beqira, Nerimane Kamberi, Blerina Haxha Rogova, Binak Kelmendi, Mustafa Balje, Fahredin Shehu.
Ftoheni të merrni pjesë.
Që nga viti 1999, 21 marsi është shpallur nga UNESCO dita botërore e poezisë. Vendimi i marrë në kongresin e 30-të të kësaj agjencie, zhvilluar në Paris, ka si objektiv kryesor mbështetjen e diversitetit linguistik përmes shprehjes poetike. /KultPlus.com
Shkrimtarët e PEN Qendrës së Kosovës dënojnë përpjekjen e Rusisë për të invaduar Ukrainën.
“Në këto çaste të vështira të popullit ukrainas, bashkëndiejmë vuajtjet e dhimbjet e civilëve dhe të tjerëve në këtë luftë të imponuar. Shkrimtarët e Kosovës, bashkë me popullin e vet, para më shumë se dy dekadave, e kanë përjetuar shtypjen dhe përpjekjen për gjenocid nga regjimi serb i Sllobodan Millosheviqit. Lufta për liri është e drejtë e çdo populli, prandaj përkrahja e bashkësisë ndërkombëtare është e domosdosshme për të ndaluar një gjenocid tjetër. PEN Qendra e Kosovës, si anëtare e PEN International, solidarizohet me PEN Qendrën e Ukrainës dhe përkrah zërin e saj të ngritur për ndalimin e mënjëhershëm të përpjekjeve për invadim të Ukrainës nga Rusia. Shkrimtarë ukrainas, jemi me ju dhe me popullin tuaj liridashës”, thuhet në komunikatën e PEN Qendra e Kosovës./ KultPlus.com
Projekti që këtë vit shënoi nisjen drejt një rrugëtimi të gjatë, e i cili na erdhi me titullin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, organizuar nga PEN Qendra e Kosovës, sot ka shënuar mbrëmjen e dhjetë me radhë, mbrëmje kjo që përmbylli suksesshëm një cikël mbrëmjesh që u zhvilluan përgjatë muajit janar dhe shkurt, e të cilat u mbajtën në hapësirën e KultPlus Caffe Gallery, duke zënë vend në format më diversive të menduara ndonjëherë, shkruan KultPlus.
Ishte ora fiks 17:00 kur filloi edhe mbajtja e një tjetër diskutimi të frytshëm që kësaj here solli pranë vetës një numër të madh të letrarëve të rinj, artistëve dhe shkrimtarëve që nga afër përcillnin me vëmendje të lartë dy nga panelistët që ishin përzgjedhur për të diskutuar rreth temës “Letërsia e përkthyer”, të cilët me perspektivën e tyre unike drejtuan debatin rreth informatave, krahasimeve dhe analizave tejet interesante për të pranishmit.
Ishin studiuesi dhe profesori Osman Gashi si dhe profesori dhe përkthyesi letrar, Naim Kryeziu, atatë cilët ishin të ftuar për të treguar gjerë e gjatë disa nga aspektet kyçe të temës, e që sonte erdhën aq mrekullueshëm nga ana e tyre. Nën moderimin e Sali Bashotës, bisedimet paraprake mes tyre dhe letrare të pasionuar pas letërsisë, tashmë kishin nisur për të arritur kështu deri në nisjen zyrtare të kësaj mbrëmjeje që në thelb përqafoi kulturën e letërsinë.
“Letërsia e përkthyer”, është një temë kjo që fillimisht zgjon ndjenjës së ndrojtjes tek ata që për herë të parë dëgjojnë për të, por që njëkohësisht zgjon dhe ndjenjën për të hulumtuar e për të ditur më shumë për detajet e kësaj letërsie që na vjen aq e pasur në shoqërinë tonë. Është konsideruar se zhvillimi në kohë dhe hapësirë i shoqërisë njerëzore, sidomos ai kulturor e ka shpërfaqur dhe e ka dëshmuar faktin se pa përkthime historia do të ishte e mangët, fragmentare, e copëzuar e herë edhe jo ekzistuese. Ndërkaq, është menduar se të përkthesh ashtu siç duhet e me sukses të plotë një vepër letrare do të thotë të shkruash përsëri me frymëzim një vepër në saje të shtysave që merren nga autori i origjinalit.
Ndërkaq, kujtojmë se të gjitha punimet e pjesëmarrësve në panel do të botohen edhe në një libër me rastin e përfundimit të këtij projekti unik. Në këtë projekt të përfshirë janë gjithsej 22 intelektualë që kanë folur nga kontekste të ndryshme për tema të caktuara përgjatë muajit janar dhe shkurt.
Mbrëmjen e hapi moderatori Sali Bashota, i cili fillimisht nisi këtë mbrëmje duke folur për përfundimin e këtij projekti që sot gjeti fundin.
“PEN Qendra e Kosovës në kuadër të aktiviteteve përgjatë dy muajve me këtë projekt rreth letërsisë dhe kulturës në kohë pandemie, sonte ka përfunduar. Unë falënderoj të gjithë anëtarët e PEN Qendrës që kanë prezantuar njohuritë e tyre profesionale si dhe pjesëmarrësit e tjerë që kanë marrë pjesë. Sonte për herë të parë, fjalën e kanë dy profesorë aq të mirë të cilët flasin në aspektin profesional”, thotë Bashota.
Në këtë mbrëmje letrare për të diskutuar më gjerë rreth veprimtarisë së përkthimit, dukurisë dhe rëndësisë që ka pasur përgjatë viteve e që vazhdon ta ketë ende edhe sot, foli studiuesi dhe profesori Osman Gashi.
“Përkthimi është një veprimtari shumë e rëndësishme në jetën e njeriut e përgjithësisht të shoqërisë njerëzore, që nuk kufizon vetëm me domenin kulturor e artistik, por përfshin edhe shumët fusha tjera si atë, politike, psikologjike, religjioze, historike e përgjithësisht kognitive. Zhvillimi në kohë dhe hapësirë i shoqërisë njerëzore, sidomos ai kulturor e ka shpërfaqur dhe e ka dëshmuar faktin se pa përkthime historia do të ishte e mangët, fragmentare, e copëzuar e herë edhe jo ekzistuese. Vepra e parë letrare madhështore e letërsisë botërore “Epi i Gilgameshit” e gdhendur në 12 pllaka argjiri me alfabetin kuneiform, rreth 3000 vjet para erës sonë, kishte mbetur e mbyllur për shumë shekuj në Bibliotekën e Ashurbanipalit në Nineveh të Babilonisë pa mundur të komunikonte me lexuesit, madje as në gjuhën e saj fillestare, në të cilën ishte shkruar”, thotë Osmani.
Sipas tij, popujt e vegjël dhe kushtimisht gjuhët e vogla (siç janë edhe gjuhët e Ballkanit) kanë qenë të kufizuara dhe shpeshherë të varura nga gjuhë e mëdha. Andaj, letërsitë e gjuhëve të vogla e bartin fatkeqësinë që të jenë gjithnjë të robëruara në kornizat, të cilat janë, larg, nën nivelet e rëndësisë së tyre dhe prandaj nëse duan të arrijnë një jehonë më të madhe dhe më të gjerë, janë detyrimisht të kushtëzuara që të përkthehen në gjuhë të mëdha, të fuqishme e më të shpërndara në botë.
“Para së gjithash, në pamundësi të njohjes së gjuhëve, përkthimet janë mjeti më i mirë për të njohur veprat e ndryshme letrare dhe rrjedhimisht kulturat e tjera. Një pjesë e madhe e letërsisë së popujve të ndryshëm të botës e të kohëve të ndryshme qarkullon në botë e përkthyer. Edhe gjuhët me shtrirje globale, siç janë anglishtja, spanjishtja dhe arabishtja, fliten nga një numër i vogël i folësve, krahasuar me numrin e përgjithshëm të gjuhëve në botë. Në këtë kontekst përkthimi është i lidhur shumë me fushën e komparatistikës, madje mund të thuhet edhe se ai është vetëm një emër tjetër për Letërsinë komparative. Nëse flasim për disiplinën akademike, e cila lidhet me përkthimin, duhet thënë se ajo u etablua si e tillë vetëm në shekullin XX me këto emërtime: shkenca mbi përkthimin, teoria e përkthimit, translatologjia, traduktologjia, ndërkaq fushë e objekt hulumtimi i saj janë proceset e përkthimit, përkthyesit si dhe rrethanat shoqërore në të cilat realizohet përkthimi”, thotë Osmani.
Për të, përkthimi i poezisë mbetet një sfidë e veçantë. Ai thotë se më shumë se në çdo fushë tjetër, kur përkthehet poezia, përkthyesi duhet të kuptojë plotësisht domethënien e tekstit të autorit burimor. Në të kundërtën “përkthimi” si i tillë do të mund të quhej “interpretim”, “version”, ku ruhet substanca, ndërsa forma ndryshohet, krijohet gati një poezi e re.
“Një nga dokumentet më të hershme të gjuhës shqipe është “Fjalorthi i Arnold von Harff-it”, dokument i një shëtitësi gjerman, i cili midis viteve 1496 – 1499, mblodhi rrugëve e tregjeve të qyteteve shqiptare një listë fjalësh në një gjuhë që, ndonëse shqiptarët ishin gjeografikisht në Evropë, gati askush nuk e njihte. Vepra tjetër, e para në gjuhën shqipe e dokumentuar deri sot, “Meshari” i Gjon Buzukut, ishte një përkthim nga italishtja dhe latinishtja. Domethënë fillet e letërsisë së shkruar shqipe janë përvoja përkthimesh dhe ne me të drejtë i marrim si monumente të çmuara të trashëgimisë sonë kulturore”, thotë ai.
Konsiderohet se vetëm në shekullin XIX, në periudhën e Romantizmit shqiptar dukuria e përkthimit bëhet pjesë e rëndësishme dhe e pandashme e veprimtarisë së krijuesve shqiptarë.
“Kur flasim për dukuritë që e kanë përcjellë kulturën e letërsinë shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit XX, për atë që emërtohet si politikë e përkthimeve duhet përmendur rastin e Ismail Kadaresë shkrimtarit tonë pa dyshim më të njohur e më të përkthyer në botë”, përfundon Osmani.
Po ashtu, profesori dhe përkthyesi letrar, Naim Kryeziu foli rreth rolit kulturor dhe letrar të përkthimit, duke e dërguar atë në një piedestal të lartë.
“Roli i përkthimit është rritur krahas zhvillimit të shoqërisë dhe të kulturës njerëzore. Në të njëjtën kohë, përkthimi është jo vetëm bashkudhëtar, por edhe interpretuesi më kompetent i letërsisë e i veprës letrare në shoqëri. Me qindra e me mijëra romane, tregime, poezi e drama kanë vizituar vende të ndryshme të huaja, duke u bërë zakonisht edhe pjesëtare të kulturës së atyre vendeve falë artit të përkthimit. Nëse vepra letrare është përkthyer me mjeshtëri e me frymëzim, atëherë ajo ka ndihmuar edhe në begatimin e thesarit të përbashkët kulturor të shoqërisë njerëzore. Në saje të përkthyesve e të përkthimit ka lindur edhe vetë nocioni i letërsisë botërore. Vetëm falë një përkthimi të mirëfilltë e me vlerë, një kryevepër e një artisti të madh të fjalës bëhet me të vërtetë vepër e letërsisë së përbotshme dhe kalon ngadhënjimtarisht kufijtë e vendeve e të shekujve, qarkullon në hapësirë e në kohë dhe ndikon sidomos në rrafshin e jetës shoqërore, kulturore, estetike, artistike dhe etike të njerëzimit”, thotë Kryeziu.
Sipas tij, roli i përkthimit nuk ka të bëjë vetëm me faktin se nëpërmjet mjeshtërisë së përkthyesit sigurohet një numër shumë më i madh lexuesish, përkundrazi ky rol është shumë më í rëndësishëm për faktin se një vepër letrare bëhet pjesë përbërëse e një mjedisi të ri letrar vetëm me anë të përkthimit, çka mund të ushtrojë edhe ndikim të dobishëm e frytdhënës.
“Një përkthim i bukur, adekuat e i mirëfilltë, i cili siguron ekzistencën e vet dhe pranohet nga kultura e nga lexuesit e saj, e pasuron thuajse përherë traditën e përgjithshme letrare dhe artistike, sepse u jep mundësi lexuesve të gjejnë, të përcaktojnë e të njohin aspektet e panjohura të origjinalit, duke krijuar kësisoj edhe mundësinë e ndikimit në kulturën e në letërsinë e vendit përkatës. Ka edhe raste kur një kryevepër ose një vepër letrare e përkthyer pritet aq mirë nga lexuesit e një kulture e të një letërsie tjetër, saqë bëhet shtysë edhe për zhvillimin e kulturës e të letërsisë në fjalë. Në historinë e kulturës, të letërsisë e të qytetërimit, përkthimi ka luajtur një rol të pashoq”, thotë ai.
Për Kryeziun, në ditët e sotme është mjaft i dukshëm roli i përkthyesve. Sikurse vënë në dukje teoricienët e fushës së përkthimit, sot njeriu nuk ka mundësi t’i përvetësojë të gjitha gjuhët e letërsive të mëdha evropiane, sepse do t’i duhej të mësonte afro dhjetë gjuhë. Edhe specialistët e gjuhësisë e të letërsisë krahasuese dinë zakonisht dy ose tri gjuhë, prandaj, si specialistët ashtu edhe është konsideruar se lexuesit komunikojnë me veprat letrare të Evropës e të botës kryesisht nëpërmjet përkthimeve. Sipas specialistëve të kësaj fushe, sot, përballë konkurrentëve të tillë, siç janë radioja, televizioni dhe interneti, përkthimi i letërsisë cilësohet të jetë ngulitur në mendjen e shumicës së lexuesve si mundësia më e mirë për të siguruar një kulturë të gjerë e të thellë.
“Megjithëse puna e përkthyesit nuk bie në sy dhe nuk bëhet objekt i analizave, vetë përkthyesi ndodhet nganjëherë përballë vështirësish mjaft të mëdha kur merret me përkthimin e ndonjë vepre të një letërsie me traditë shumë të pasur letrare, estetike, kulturore e filozofike. Në raste të tilla, përkthyesi detyrohet të krijojë fjalë, nocione, shprehje e ndërtime të reja gjuhësore. Përballë një sfide të tillë, zakonisht përkthyesi i aftë arrin t’i zgjidhë problemet dhe të japë një përkthim të suksesshëm. Në këtë mënyrë, ai e begaton gjuhën kombëtare, letërsinë dhe kulturën e vendit të vet. Pothuaj të gjithë ne, në moshën kur dinim vetëm gjuhën tonë amtare dhe s’ishim në gjendje të lexonim vepra në gjuhë të huaja, kemi pasur mundësinë të lexojmë në shqip vepra e kryevepra të letërsisë së huaj vetëm falë përkthyesve”, thotë Kryeziu.
Për arsye të ndryshme është konsideruar se përkthimi është një bartje ose transmetim i frymëzuar i një vepre letrare-artistike në një gjuhë tjetër. Prandaj të përkthesh ashtu siç duhet e me sukses të plotë një vepër letrare do të thotë të shkruash përsëri me frymëzim një vepër në saje të shtysave që merren nga autori i origjinalit. Natyrisht, theksohet se kalimi i një vepre të një shkrimtari në një letërsi tjetër nuk është kurrsesi ndonjë punë aq e thjeshtë dhe e lehtë.
Pas përfundimit të fjalimeve nga të dy panelistët, diskutimi u zgjerua edhe më shumë atëherë kur të pranishmit u ftuan për t’iu bashkangjitur bisedës tutje me pyetje që u shqyrtuan nën atmosferën plotësisht të qetë dhe të ngrohtë që u krijua mes tyre.
Projekti “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” është mbajtur deri në fund të këtij muaji, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, janë trajtuar temat si: “Liria dhe e drejta e autorit dhe Botimi”, “Vlerësimi i letërsisë sot dhe Libri”, “Leximi dhe Biblioteka”, “Krijimtaria letrare në periudhën e pandemisë”, “Komunikimi ndërkulturor”, “Gjuha e shkrimit letrar sot”, “Letërsia dhe teknologjia”, “Letërsia e gruas”, “Letërsia në kohë krizash”, dhe “Letërsia e përkthyer”, temë kjo që shënoi fundin e projektit origjinal që PEN Qendra e Kosovës e ka krijuar.
Projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” e ka përkrahur Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit së Republikës së Kosovës. / KultPlus.com
Sot, enjte, 24 shkurt 2022, në orën 17:00, në ambientet e KultPlus Caffe Gallery në Prishtinë, PEN Qendra e Kosovës mban aktivitetin e vet të fundit kulturor e letrar paraparë me projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”.
Temë shqyrtimi e këtij aktiviteti është Letërsia e përkthyer.
Për këtë tematikë flasin Osman Gashi dhe Naim Kryeziu.
Aktivitetin e udhëheq Sali Bashota.
Ftoheni të merrni pjesë.
Ky është aktiviteti i dhjetë i dhe i fundit i PEN Qendrës së Kosovës zhvilluar në kuadër të projektit “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” të përkrahur Ministria e Kulturës, Rinisë dhe e Sportit e Republikës së Kosovës./ KultPlus.com
PEN Qendra e Kosovës po vazhdon aktivitetet e veta kulturore e letrare paraparë me projektin më të ri me titull “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, për të shënuar kështu mbrëmjen e nëntë me radhë në kuadër të këtyre mbrëmjeve që shtëpinë po e gjejnë në hapësirën e KultPlus Caffe Gallery, ku edhe u mbajt një tjetër diskutim i radhës që kësaj here çoi diskutimin mes panelistëve dhe të pranishmëve në një nivel tjetër, shkruan KultPlus.
Siç jemi mësuar tashmë të presim orën 17:00, edhe sonte erdhi në pah rëndësia e veçantë e mjaft aktuale e temës të titulluar “Letërsia në kohë krizash”, temë kjo që tash e sa kohë po konsiderohet se është duke ndodhur në shoqërinë tonë e që në fakt është kthyer në një normalitet. Shkrimtarë, artdashës e letrarë të rinj, patën rastin të dëgjojnë nga afër dy perspektiva mjaft të ndryshme por që në thelb trajtonin aspekte kyçe të temës së paraparë.
Ishin shkrimtari Milazim Krasniqi dhe shkrimtari Gëzim Aliu,të cilët ishin të ftuar për të hyrë në thellësitë e temës e për të folur nga ana e tyre gjerë e gjatë. Nën moderimin e Ibrahim Berishës, bisedimet paraprake mes tyre veçse kishin filluar, për të vazhduar kështu deri në një prezantim ku të dy nga ta parashtruan arsyet e ndryshme prej të cilave letërsia gjendet në këtë krizë nga e cila është kapluar.
“Letërsia në kohë krizash”, temë kjo që kësaj here arriti që të krijojë një debat më të gjallë, është një temë që prek një aktualitet që ka tash e sa kohë që po qëndron në neutralitet për arsye se është normalizuar. Është konsideruar se letërsia e mirëfilltë artistike shqipe fillon diku në vitet njëzet të shekullit të kaluar, pra, pak a shumë, është një letërsi artistike njëshekullore. Pra, nga ky shekull, 45 vjet janë kultivim i një letërsie përgjithësisht në shërbim të një regjimi diktatorial ku kjo periudhë konsiderohet se nuk duhet të shmanget, të mohohet, të demonizohet, por të studiohet në mënyrë shkencore, sepse nuk është vetëm periudhë letrare, por edhe periudhë historike e kulturore, ekonomike, politike e sociale e popullit shqiptar.
Ndërkaq, kujtojmë se të gjitha punimet e pjesëmarrësve në panel do të botohen në një libër kur të përfundojë i gjithë projekti. Në këtë projekt të përfshirë janë gjithsej 22 intelektualë që do të flasin nga kontekste të ndryshme për tema të caktuara përgjatë muajit janar dhe shkurt.
Mbrëmjen e hapi moderatori Ibrahim Berisha, i cili fillimisht nisi këtë mbrëmje duke folur pak për temën e duke theksuar se kriza gjithmonë do të jetë e pranishme në shoqërinë tonë.
“Kjo është tema e parafundit që kemi paraparë për këtë projekt. Vetë nocionet janë shumë të gjera por trajtohet konteksti estetik dhe social. Përgjigjet qe do të vinë nga diskutimet besoj se do të na sqarojnë më shumë se çfarë shkaktojnë këto kriza në letërsi. Shoqëria jonë jemi gjithmonë shoqëri e luftës dhe gati çdo herë jemi në njëfarë lloj të krizës. Prandaj, kriza është gjithmonë e pranishme”, thotë Berisha.
Në këtë ngjarje për të diskutuar më gjerë rreth krizave të vazhdueshme që po shkaktojnë deformime të rënda në zhvillimet sociale, ekonomike, politike si dhe kulturore, foli shkrimtari Gëzim Aliu.
“Krizat janë normalitet në hapësirat tona. Stabilitetet, në të gjitha fushat e jetës, kanë qenë të rralla, jetëshkurtra, lehtësisht të thyeshme. Krizat e vazhdueshme shkaktojnë deformime të rënda në zhvillimet sociale, ekonomike, politike, sigurisht edhe kulturore. Gërshetimi i robërive dhe fukarallëkut, ka prodhuar shumë maskarallëk dhe maskarada. Meqë krizat fatkeqësisht janë bërë normalitet, nuk është aq e lehtë të vërehen keqzhvillimet në shoqërinë tonë, sado që kujtojmë se është e lehtë. Po, sepse ende jemi në një krizë, por sigurisht shumë më pak të rëndë se të mëhershmet. Është kriza e tranzicionit, e shndërruar në rrethrrotullim me përparim të ngadalshëm drejt daljes”, thotë Aliu.
Sipas tij, letërsia e mirëfilltë artistike shqipe fillon diku në vitet njëzet të shekullit të kaluar, pra, pak a shumë, është një letërsi artistike njëshekullore. Nga ky shekull, 45 vjet janë kultivim i një letërsie përgjithësisht në shërbim të një regjimi diktatorial ku kjo periudhë konsiderohet se nuk duhet të shmanget, të mohohet, të demonizohet, por të studiohet në mënyrë shkencore, sepse nuk është vetëm periudhë letrare, por edhe periudhë historike e kulturore, ekonomike, politike e sociale e popullit shqiptar.
“Mirëpo, puna krijuese letrare e shkrimtarëve shqiptarë, kështu pra edhe arritja e plotë, e dëshiruar, e baraspeshës së sipërpërmendur, ndërpritet dhunshëm nga Lufta e Dytë Botërore e pastaj nga imponimi i doktrinës së realizmit socialist. Zhvillimi i mëtutjeshëm i letërsisë shqipe duhej t’u nënshtrohej qëllimeve të propagandës komuniste. Letërsia pra thjesht bëhet mjet i propagandës së regjimit diktatorial. Pasojë e kësaj politike: pak libra të shkruar e të botuar në atë periudhë, kanë tipare tejkohore artistike, pra edhe vlerë estetike, por mund të jenë lëndë interesante për studime të ndryshme, jo vetëm letrare. Në Kosovën nën Titon, ndonëse nuk ishte imponuar metoda e realizmit socialist, pra shkrimtarët mund të mos e zbatonin, presioni i regjimit komunist jugosllav kishte ndikuar në brendësinë e letërsisë, që përgjithësisht del politike e ideologjike. Pra, është letërsi me funksion. Derisa në Shqipëri kishte funksion (rol) nacional-komunist të shpërndarjes të së “vërtetës historike” të komunizmit dhe krijimin e “njeriut të ri”, në Kosovë, letërsia e kishte funksion (rol) ruajtjen e esencës kombëtare shqiptare dhe çlirimin nga sundimi sllav”, thotë ai.
Për Aliun, deri në rënien e komunizmit në Shqipëri dhe në Kosovë, letërsia shqipe nuk arrin ta krijojë, e aq më pak ta anojë, baraspeshën mes ideologjisë, angazhimeve e detyrave kontekstuale dhe ligjësive të veta estetike, artistike.
“Populli shqiptar është futur në shekullin e njëzetë pa qenë në gjendje të shkruajë e të lexojë. Mbi nëntëdhjetë për qind e njerëzve nuk kanë ditur shkrim e lexim. Kjo mjeshtëri e panjohur zotërohej në nivel të lartë vetëm nga pak njerëz. Gjyshërit e stërgjyshërit tanë, me ndonjë përjashtim të rrallë, kanë qenë analfabetë. Shumica nga ne i mbajmë mend gjyshërit tanë, edhe nga ana e babës, edhe nga ana e nënës. Besa, nderi, mikpritja etj., kanë qenë virtytet e gjyshërve tanë. Po ashtu, edhe gjakmarrja, “virtyt” kanunor edhe ky. Dhe, deri diku, këto virtyte na shquajnë edhe sot e kësaj dite”, thotë Aliu.
Krejt në fund ai theksoi se këtu te ne ndodh që shumë nxënës të papërgatitur për shkollim superior, shpesh gjysmanalfabetë e analfabetë funksionalë, duke mos gjetur punë dhe mundësi për ta realizuar veten, në mënyrë që t’i shtyjnë edhe nja tri apo katër vjet të jetës së tyre rinore, regjistrohen fare lehtë nëpër universitetet e shumta dhe madje nganjëherë edhe arrijnë të doktorojnë.
Ndërsa, shkrimtari Milazim Krasniqi foli rreth gjendjes së rënduar që krijohet nga interneti e që ndikon në statusin e krizës së letërsisë.
“Kriza e statusit të letërsisë ka të bëjë me mënyrën se si ajo mësohet në shkolla, për ç’gjë trajtimin më esencial deri sot e ka bërë Cvetan Todorovi, në trajtesën e tij me titull, “Letërsia në rrezik.” Todorovi konstaton se: “në shkollë nuk mësohet se për çfarë flasin veprat, po për çfarë flasin kritikët.” Pra, në shkolla vëmendja e nxënësve përqendrohet te shkenca për letërsinë e jo te letërsia, përqendrohet te kritika e jo te vetë vepra letrare. Si pasojë e kësaj, brezat e ri nuk marrin edukim estetik fisnikërues nga veprat letrare, po marrin disa koncepte e skema artibrare të vlerësimit të letërsisë”, thotë Krasniqi.
Sipas tij, këtë gjendje tashmë e ka bërë edhe më të rënduar, mbase edhe të pashpresë, përhapja e internetit, oferta e madhe e rrjeteve sociale dhe e medieve të reja. Pra, konsiderohet se jo vetëm brezat e rinj, po edhe të vjetrit tashmë janë të obsesionuar me komunikimin në rrjete sociale e në mediet e reja, i cili ofron mundësi të komunimimit të shpejtë, të thjeshtë, të shkujdesur, moskokëçarës për aspektet estetike të përjetimit e të komunikimit.
“Shkrimtari shqiptar në Kosovë, të vetmen shpresë mund ta ketë që vepra e tij ta presë një kohë kur mund të vlerësohet, ndërsa vetë shkrimtari shqiptar i këtij vendi, në shtetin e vet që në të njëjtën kohë është i mbikëqyrur dhe i pavarur, nuk e ka asnjë shans ta presë një kohë të atillë. Ne, shkrimtarët shqiptarë të Kosovës nga mosha pesëdhejtë vjeç e lart, nuk jemi brez i humbur. Ne jemi brez i izoluar nga prezenca ndërkombëtare, së cilës i ka interesuar dhe I intereson deshqiptarizimi kulturor i Kosovës, në favor të multietnicitetit, multikulturalizmit, neokolonializmit. Dhe ajo që dhemb edhe më shumë, ne jemi brez i injoruar nga institucionet tona, të cilat sikur e kanë një paison hakmarrës ndaj shkrimtarëve, për rolin esencial që kanë pasur në formulimin e projektit të pavarësisë së Kosovës. U është dukur se mënyra më e mirë e fshehjes së atyre meritave të shkrimtarëve, ka qenë injorimi i shkrimtarëve dhe i letërsisë. Deri sot, kanë pasur sukses”, përfundon Krasniqi.
Pas përfundimit të fjalimeve nga të dyja palët, bisedua u zgjerua edhe më shumë atëherë kur publiku u ftua për t’iu bashkangjitur diskutimit tutje me mendime e pyetje që u shqyrtuan e u diskutuan nën atmosferën plotësisht të qetë e të ngrohtë që u krijua mes tyre.
Projekti “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” është duke u mbajtur deri në fund të muajit shkurt, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, janë trajtuar temat si: “Liria dhe e drejta e autorit dhe Botimi”, “Vlerësimi i letërsisë sot dhe Libri”, “Leximi dhe Biblioteka”, “Krijimtaria letrare në periudhën e pandemisë”, “Komunikimi ndërkulturor”, “Gjuha e shkrimit letrar sot”, “Letërsia dhe teknologjia”, “Letërsia e gruas” dhe “Letërsia në kohë krizash”.
Ndërkaq, këtë të enjte do të mbahet mbrëmja e fundit letrare dhe kulturore e paraparë në kuadër të projektit “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, me ç’rast do të diskutohet për temën me titull “Letërsia e përkthyer”.
Projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” e ka përkrahur Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit së Republikës së Kosovës. / KultPlus.com
Sot, e martë, 22 shkurt 2022, në orën 17:00, në ambientet e KultPlus Caffe Gallery në Prishtinë, PEN Qendra e Kosovës vazhdon aktivitetet e veta kulturore e letrare paraparë me projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”.
Temë shqyrtimi e kësaj të marteje është Letërsia në kohë krizash.
Për këtë temë flasin Milazim Krasniqi dhe Gëzim Aliu.
Aktivitetin letrar e udhëheq Ibrahim Berisha.
Ftoheni të merrni pjesë.
Projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” e ka përkrahur Ministria e Kulturës, Rinisë dhe e Sportit e Republikës së Kosovës./ KultPlus.com
“Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, projekti më i ri që vjen e krijuar nga PEN Qendra e Kosovës, sonte shënoi mbrëmjen e tetë me radhë në kuadër të mbrëmjeve kulturore që po zënë vend çdo të marte dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, me ç’rast u zhvillua edhe një tjetër diskutim mjaft interesant që fundin e gjeti me një bashkëbisedim mes të pranishmëve dhe panelistëve, shkruan KultPlus.
Si në secilën herë, edhe sot ora shënoi 17:00, për të vënë në pah temën e veçantë me titull “Letërsia e gruas”. Kjo temë mblodhi rreth vetes jo vetëm shkrimtarë, artdashës, e letrarë të rinj por edhe një numër të konsiderueshëm të grave, për të dëgjuar kështu mendimet e analizat e ndryshme të dy panelisteve që sollën para publikut aspekte tejet interesante.
Për të folur gjerë e gjatë për temën “Letërsia e gruas”, në panel të ftuara ishin: poetja Naime Beqiraj dhe poetja Dije Demiri-Frangu, të cilat nën moderimin e shkrimtares Nerimane Kamberi, si dhe një bashkëbisedimi paraprak, ato prezantuan e shpalosën informacione qysh nga vitet e ’60 e deri më sot, duke u ndalur në pika kyçe që shënojnë dhe formojnë letërsinë e gruas në shoqërinë kosovare dhe jo vetëm.
“Letërsia e gruas”, temë kjo që zgjoi interesin e madh tek publiku, është një temë që prek jo vetëm problematika por edhe fakte të veçanta që letërsia e gruas sjell. Poezia, publikimi, dalja nga anonimiteti u konsideruan më të rëndësishme nga ana e emrave krijues femëror sesa ndërtimi dhe thellimi poetik, prandaj kemi aq pak gra krijuese në letërsinë shqipe të Kosovës deri te fundi i viteve ’70 dhe fillimi i viteve ’80. Duke pasur parasysh diferencat mes dy gjinive, sonte u trajtua edhe diferenca mes tyre në aspektin letrar e që u prit mjaft mirë nga publiku entuziast.
Ndërkaq, kujtojmë se të gjitha punimet e pjesëmarrësve në panel do të botohen në një libër kur të përfundojë i gjithë projekti. Në këtë projekt të përfshirë janë gjithsej 22 intelektualë që do të flasin nga kontekste të ndryshme për tema të caktuara përgjatë muajit janar dhe shkurt.
Mbrëmjen e hapi moderatorja Nerimane Kamberi, e cila fillimisht nisi këtë mbrëmje duke përshëndetur të pranishmit për prezencën e tyre.
“Ju dëshiroj mirëseardhjen në aktivitetin e radhës të PEN Qendrës. Sonte kemi temën me titull ‘Letërsia e gruas, e cila është një temë mjaft tërheqëse dhe për këtë temë do të flasin edhe dy poete si: Naime Beqiraj dhe Dije Demiri-Frangu”, thotë Kamberi.
Në këtë mbrëmje për të shpalosur më shumë për sa i përket temës, fillimisht foli poetja Dije Demiri-Frangu.
“Akti i botimit të parë të një vepre nga një poete, ishte inaugurimi i saj në letërsi, ishte hapja e një porte, e cila nuk do të mbyllej më, pavarësisht shtrëngatave që herë-herë e rrapëllonin portën deri në mbyllje. Më vonë gratë i mësuan gratë, sado që ato nuk arritën të krijojnë rrjet të tyre si bën burrat poet dhe deri vonë nuk arritën të krijojnë paraardhëset e veta. Vulf (Një dhomë për vete, 1929) i mësoi të kenë një dhomë dhe çelësin e saj për vete, ato i mësuan njëra tjetrës të shkruajnë për të gjitha nuancat e shpirtit femëror. Më së shumti shkruan për dashurinë. Natyrisht, vepra e tyre nuk u lexuan vetëm si emocion femëror, ato u imponuan edhe si art i bukur, gruaja u bë edhe identitet kulturor, nuk duroi së qenëri shërbyese shtëpie”, thotë Frangu.
Sipas saj, te jesh krijuese këtu tek ne, në ambientin tonë në një masë të mirë ende patriarkal, dhe të jesh poete diku tjetër, në botën përparimtare, del pra të mos jetë ndonjë dallim shumë madh, sado që letërsia e grave tona është e re. Realisht, leximi i poezisë së porteve tek ne konsiderohet si një lexim tjetër, është lexim i përcjellë me paragjykime, me mosbesim, shpesh tendencioz dhe injorues. Ajo thotë se letërsia e poeteve, tek ne në Kosovë ende s’merret seriozisht, nuk ka studime të veçanta për ndonjërën krijuese, tema doktorate apo monografi.
“Lufta në letërsi është luftë e vazhdueshme, është e lashtë dhe e pafund. Jo vetëm si tematikë e përmbajtje, por më shumë si rivalitet mes krijuesish për primat. Ka shembuj të pafund të mohimit të krijuesve e posaçërisht të krijueseve. Autoriteti burrëror është shumëfish më i theksuar në vendet me histori të shkurtë të paraqitjes së krijueseve (tek ne tek më 1939 është botuar vepra e Musine Kokalarit, “Siç më thotë nënua plake”), derisa krijuesi burrë ka modele, ajo-krijuesja s’ka modele të shumta të gruas ndaj krijohet kompleksi autorësisë, kompleks që e pengon në ecjen e saj poetike”, thotë ajo.
Për Frangun, nga njëra anë, pra, paraardhësit e gruas-poete, simbolizojnë autoritetin, nga ana tjetër, pavarësisht autoritetit të tyre, ata nuk arrijnë të përcaktojnë mënyrat se si ajo e përjeton identitetin e vetë si shkrimtare. Përkundër gjithë kësaj, konsiderohet se poezia e gruas veçohet para së gjithash me një psikologji të thellë e të larmishme ndjenjash dhe me një mendim të prerë, gjë që e dallon nga “paraardhësit”. Për më tepër konsiderohet se gruaja bën një proces të reduktuar të shkrimit, sakaton frymëzimin e saj ngase autoriteti mashkullor, qe doemos ka implikime në jetën e saj krijuese.
“Frika nga izolimi që mund t’i bëjnë poetes lexuesit e poetët- autoriteti patriarkal i artit, droja dhe ankthi për etikim të punës së saj si një paturpësi, kanë reduktuar në masë horizontin e saj krijues dhe kanë bërë që ajo të ndjehet “inferiore” ndaj vetshpalljes-poete. Kjo dukuri që ishte e theksuar më shumë para shekullit XX, ende vazhdon të shprehet si mosbesim ndaj saj. Frika e autorësisë e shek. XIX u mund dhe fuqia femërore duke ndërtuar identitetin e vet, nis me guxim ta shpreh atë që ndjen e mendon, sepse çka do që shkruhej merrej si pjesë e jetës dhe historisë se saj autoriale, si një sekret që duhej ç’koduar, mendohej si jeta private e saj dhe paragjykohej. E dihet se asnjë grua e asnjë poete nuk ka dëshirë të vlerësohet shkaku i gjinisë, sikur që s’kanë dëshirë të thuhet: shkrimtar burrë, shkrimtar zezak, shkrimtar homoseksual etj. Se poetet ishin të parat, dëshmon letërsia popullore. Ninullat dhe përrallat ju rrëfeheshin fëmijëve para gjumit nga nënat, derisa lirinë e fjalës publike ende nuk e kishin ato”, përfundon Frangu.
Ndërsa, poetja Naime Beqiraj foli rreth autoreve të para që u morën me letërsi qysh nga vitet e ’60, e deri tek e sotmja ku vashat e poezisë tashmë janë në tempullin e artit duke eksploruar.
“Nga ato emra të stivuara në antologjinë e Ramiz Kelmendit ”Femrat shkruajnë”, libër i botuar para 53 vjetësh, janë vetëm dy poete kosovare që vazhdojnë të merren edhe sot me letërsi: Flora Brovina dhe Edi Shukriu, ndërkaq dy autoret e tjera Sheherzade Skreli dhe autorja e parë që ka botuar libër në Kosovë, nuk shkruajnë më”, thotë Beqiraj.
Sipas saj, nëse në vitet ’60 të shekullit të kaluar kishte më pak emra femrash që shkruanin letërsi e më shumë emra burrash që nuk mund të botonin në emrat e tyre për arsye të ndryshme e më shumë për shkak të autocensurës, në vitet ’70 nga shoqëria politike e kohës inkurajohej emancipimi i femrës dhe ishin 3 – 4 emra krijuesesh që botuan edhe libra; në vitet ’80 kishte numër më të madh femrash krijuese.
Poetja Beqiraj pastaj u përqendrua më shumë në shekullin XXI që identifikohet si periudhë e pasluftës në Kosovë, kur shoqata e asociacione të grave e dominonte pamjen e Kosovës, ku duket se më shumë lobonin për artin feminist, pavarësisht nga realizimi, se sa për vlerat e njëmendta të letërsisë së shkruar nga gratë. Asociacione të tilla, të panumërta ekzistojnë dhe mirë që ekzistojnë, por Beqiraj mendon se pak ndeshim vargje nga gratë, përkthime të letërsisë së grave të Kosovës në gjuhë të tjera, e aq më pak përkrahje të prezentit të letërsisë kosovare të shkruar nga gratë dhe prezantime në vende të tjera, përveç në festivalin “ArtPolis”.
Për të, vitet ’90, ishte koha kur jeta kulturore po venitej, krijimtaria artistike pamore, letrare, muzikore e formate të tjera po zhvilloheshin më shumë në ambiente të improvizuara kafenesh, kohë kur krijueset mezi mbijetonin pa punë dhe të mbanin familjet e tyre, periudhë kur mungonin revistat letrare e shtëpitë botuese mezi mbijetonin, letërsia e mirë kishte rënë edhe të gjinia e fortë, ashtu si edhe duke që intensiteti i botimeve të mira, por megjithatë botohej. Ajo tutje tregon se ritmi i mungesës së cilësisë, në shumësinë e botimeve jo vetëm nga gratë, mund të thuhet që vazhdoi edhe 10 vjet, ndonëse kishte edhe edhe botime edhe emra të rinj krijues që shquheshin.
“Me një ritëm me dinamik, gruaja që shkruante bukur që lexonte shumë e edhe në gjuhë të huaja, donte diçka tjetër nga krijimtaria e saj në shekullin e mileniumin e ri. Poezia po merrte format e emra poeteshash kishin formësuar stil. Ajo, pra as e kërkonte lumturinë, as e hidhte vuajtjen në botën e saj. Reagimi i saj karshi realitetit, jetës, gjinisë, dashurisë, shpërthimit e modës, nuk kërkonte as tolerancë, as reagim, as mëshirim. Gjeneratori individualist i botës femërore sjell në këtë periudhë përparësi botës së vet tashmë të ekuilibruar. Poezia është art i rrallë që të ndez fijet e fluturimit pa pasur nevojë t’i trembësh aeroplanit për të rrugëtuar në vendet që i ke ëndërruar. E kur kjo shkruhet nga një dorë, shpirt e mendje elegante siç është ajo e gruas, frymon në poezi reliev ndjeshmërie që përthyhet pa i shmangur as thepisjet e forta e as të lartat. E gjatë një periudhe të gjatë, kanë mbetur libra të krijueseve të palexuara, të patrajtuara, nuk është shkruar për to, shpesh edhe kur nuk kanë qenë pjesë të klaneve, klane këto larg të qenët qarqe kulturore të Prishtinës siç ishte ta zëmë në vitet ’70, asokohe kur poezia shqipe dhe mendësia kulturore mëtohej të krijohej konform qendrave kulturore të ish shtetit apo edhe më larg, të qendrave evropiane të krijimit”, thotë tutje ajo.
Krejt në fund, Beqiraj shtron pyetjen se kur emrat e grave krijuese mungojnë në kurrikula shkollore, çfarë mund të thuhet pastaj në programet fakultative.
Pas përfundimit të fjalimeve nga të dyja palët, bisedua u zgjerua edhe më shumë atëherë kur publiku u ftua për t’iu bashkangjitur diskutimit tutje me mendime e informata të ndryshme që u shprehën e u diskutuan nën atmosferën plotësisht të qetë e të ngrohtë që u krijua mes njerëzve të pranishëm.
Ndërkaq, projekti “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” do të mbahet deri në fund të muajit shkurt, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, do të debatohet rreth temave si: Roli i letërsisë në periudha krizash dhe Letërsia e përkthyer.
Kujtojmë se deri më tani janë trajtuar temat si: “Liria dhe e drejta e autorit dhe Botimi”, “Vlerësimi i letërsisë sot dhe Libri”, “Leximi dhe Biblioteka”, “Krijimtaria letrare në periudhën e pandemisë”, “Komunikimi ndërkulturor”, “Gjuha e shkrimit letrar sot”, “Letërsia dhe teknologjia” dhe “Letërsia e gruas”.
Projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” e ka përkrahur Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit së Republikës së Kosovës. / KultPlus.com
PEN Qendra, e cila së fundmi ka pruar projektin më të ri të titulluar “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, tashmë po sjell aktivitete kulturore çdo të marte dhe të enjte në ambientin e KultPlus Caffe Gallery, me ç’rast mbrëmë u zhvillua edhe një tjetër diskutim mjaft i frytshëm që rezultoi në një bashkëbisedim mes të pranishmëve dhe panelistëve të ftuar, shkruan KultPlus.
Si çdo herë, edhe kësaj radhe, ora shënoi 17:00 për të vënë në rëndësi temën e rëndësishme që do të shpalosej pas pak. Letrarë të rinj, artistë dhe jo vetëm, ishin të pranishëm për të parë e dëgjuar nga afër analizat e mendimet diversive të dy panelistëve që kanë të bëjnë me temën “Letërsia dhe teknologjia”, temë kjo që përhapi një interesim të dukshëm e mjaft interesant tek publiku.
Nata e shtatë me radhë e këtyre mbrëmjeve kulturore solli në panel profesorin e Letërsisë në Universitetin e Prishtinës, Ag Apolloni si dhe profesoreshën Lindita Tahiri, të cilët nën moderimin e Binak Kelmendi, si dhe me inkuadrimin e mjeteve të tyre teknologjike dhe asaj fizike siç është letra, e bënë kështu këtë natë edhe aq më të përafërt me temën e përzgjedhur për këtë natë, “Letërsia dhe teknologjia”.
Pra, “Letërsia dhe teknologjia” titullohet tema që u shpalos para një publiku i cili qëndron gjithmonë besnik ndaj këtyre aktivitete letrare me pjesëmarrjen e tyre të përhershme, e që sonte patën rastin të dëgjonin rëndësinë dhe ndikimin që ka teknologjia në letërsi. Se a është relacioni mes letërsisë dhe teknologjisë një aspekt pozitiv apo negativ apo thjesht një aspekt që po zhvillohet me evoluimin e botës, u tregua edhe nga të pranishmit që shqyrtuan rolin e teknologjisë në letërsi, të mirat dhe pasojat që ajo sjell me vete.
Ndërkaq, kujtojmë se të gjitha punimet e pjesëmarrësve në panel do të botohen në një libër kur të përfundojë i gjithë projekti. Në këtë projekt të përfshirë janë gjithsej 22 intelektualë që do të flasin nga kontekste të ndryshme për tema të caktuara përgjatë muajit janar dhe shkurt.
Mbrëmjen e hapi moderatori Binak Kelmendi, i cili fillimisht nisi këtë mbrëmje duke përshëndetur të pranishmit për prezencën e tyre. .
“Ju dëshiroj mirëseardhjen në aktivitetin e radhës të PEN Qendrës. Para se të hyjmë në temën që do të zhvillohet sonte, do të njoftojmë se PEN Qendra e Kosovës ende nuk i ka të gjitha shënimet e pjesëmarrësve në këtë projekt, andaj do të publikohen menjëherë kur edhe do i kemi në duar shënimet. Sonte kemi temën me titull ‘Letërsia dhe teknologjia’, e cila është një temë mjaft komplekse dhe mendoj se letërsia dhe teknologjia kanë bashkëjetuar gjithmonë”, thotë Kelmendi.
Fillimisht në këtë mbrëmje për të treguar një anë më studimore për sa i përket temës, foli profesoresha Lindita Tahiri.
“Që nga zbulimi i Gutenbergut kur libri i parë që u shumëzua për publik ishte Bibla, teknologjia e re e shtypit u pa si e rrezikshme meqenëse e rrezikonte autoritetin e elitave, të cilat e humbisnin kontrollin e përhapjes të ideve. Prodhimi masiv i fjalës të shkruar, që zhvilloi shkencën dhe e përhapi arsimin, përpos në përhapjen demokratike të dijes, gjithashtu ndikoi edhe në komercializimin e librit, duke e ndryshuar përgjithmonë civilizimin. Libri filloi gradualisht të shndërrohet në medium masiv: në gjysmën e shekullit nëntëmbëdhjetë, vëllezërit Beadle në ShBA filluan të botojnë romane me çmim të lirë, dhe për pesë vite shitën më shumë se katër milionë vëllime”, thotë ajo.
Të gjithë fjalimin e saj, Tahiri e përqëndroi në ndikimin e teknologjisë për popullarizimin e letërsisë, në ndikimin e teknologjisë në raportin mes shkrimtarëve dhe lexuesve, dhe në ndikimin e teknologjisë në procesin e krijimit letrar.
“Sot, shkrimtari nuk është i vetëm në studion e vet me makinën e shtypit dhe fletët e shtypura apo të shkruara, si dikur, por e ka një botë të tërë në kompjuter, një univers në izolimin e vet, ku çdo lëvizje e jonë digjitale lë gjurmë të cilat mund të përcillien, të rruhen, e të shiten, për t’u shfrytëzuar në psikometri për profilizimin e personaliteteve tona. A paraqet kjo liri njëkohësisht edhe survejim, një sfidë për shkrimtarin dhe raportin e tij/saj me gjuhën?”, tha në fund profesoresha Tahiri.
Ndërsa, profesori i Letërsisë në Universitetin e Prishtinës, Ag Apolloni foli rreth trillimeve dhe shpikjeve të ndryshme që janë zhvilluar përgjatë viteve, duke sjellë kështu në pah aspekte të reja të relacionit mes teknologjisë dhe letërsisë.
“Ideja ndryshon kur bëhet gjuhë, gjuha ndryshon kur bëhet shkrim. Ideja është imazh, gjuha është fjalë, shkrimi është varg shkronjash. Pra, kemi këtë linjë: përfytyrim, tingull, shkronjë. Edhe sot, gjatë të folurit, shpesh themi ‘më fal, se ndryshe e mendova’. Kjo do të thotë që të folurit kurrë nuk arrin ta bartë mendimin njëqind për qind të saktë. Kur nuk arrin të folurit, merreni me mend sa largohet shkrimi. Ndërsa, në anën tjetër shpikja e shkrimit e ka zbehur rëndësinë e fjalës. Pra, njeriu ka kërkuar vazhdimisht materialin më praktik për ta ruajtur shkrimin, për ta ruajtur traditën”, shpalos ai.
Sipas tij, dihet se letërsia është gjuhë, por gjuha s’është letërsi, andaj dhe gjuha ka lindur për arsye praktike, letërsia për arsye estetike. Pra, letërsia vjen pas gjuhës dhe para shkrimit. Ai tutje konsideroi se shkrimi e shtrembëron mendimin.
Për Apollonin, çdo transformim është pritur me dyshim, e kjo nuk flet për atë mosbesimin tradicional ndaj të resë, sa për nevojën për t’u siguruar në efikasitetin e materialit të ri. Tashmë mund të thuhet se çdo brez e shfrytëzon traditën nëpërmjet materialit të kohës së tij, çka do të thotë se ne nuk e lexojmë Librin e të vdekurve në papirus, as Epin e Gilgameshit në pllaka argjiri; të gjitha i lexojmë në letër dhe në gjuhët e gjalla, kryesisht në gjuhën amtare dhe në ndonjë gjuhë tjetër, kjo e shpjeguar mitologjikisht si pasojë e shembjes së Kullës së Babelit.
“Shpikja e shtypshkronjës e ka përshpejtuar përhapjen e teksteve, rrjedhimisht edhe të ideve. Me kalimin e shekujve, librat u bënë të qasshëm për të gjithë dhe ndikues te të gjithë. Shpesh nëpërmjet fletushkave dhe broshurave u përshpejtuan ndryshime politike dhe u shkaktuan revolucione. Shkrimi, apo libri, u bë mjet efektiv, ai i transformonte njerëzit nga brenda. I ndriçonte dhe i rebelonte, por nganjëherë edhe i manipulonte. Sidoqoftë, me shpikjen e shtypshkronjës një gjë ishte e sigurt: e vërteta do të ishte shumë e vështirë, ndoshta edhe e pamundur, për t’u ndaluar. Shtypshkronja ishte neutrale ndaj shkrimeve, pra shtypte art, filozofi, shkencë dhe propagandë, por ajo u pa sidomos si një armë në duart e të diturve. Mekanizmi i shtypshkronjës e përshpejtoi modernizimin e jetës. Shpikja e makinës së shkrimit, apo edhe e kompjuterit nuk e ka zëvendësuar ende shtypshkronjën”, thotë ai.
Ai tutje tregon se mjafton të kujtojmë që interneti, në formën e tij të avancuar, po i sfidon dy shpikjet e mëdha: letrën dhe shtypin, ku tashmë miliona libra janë të qasshëm në formë elektronike, që mund të lexohen pa i shtypur. Ndërsa, brezat e shekullit 21, nuk e kanë të domosdoshme letrën, përveç në ato vende ku nuk lexohet. Ata lexojnë libra elektronikë, bëjnë nënvizime në tekst, shkruajnë në margjina, dhe e ruajnë tekstin me të gjitha shenjat e leximit të tyre. Leximi i tyre, por edhe shkrimi në raste të shpeshta, është konsideruar ekologjik.
“E ardhmja e librit, pavarësisht ku shkruhet e si shkruhet, nuk po rrezikohet, por po pasurohet. Dikur, Iliada dëgjohej. Ndërsa ka disa shekuj që Iliada lexohet. Nesër Iliada do të lexohet dhe dëgjohet. Pra, letërsia nuk po e humb lexuesin, por po e fiton edhe dëgjuesin”, përfundon Apolloni.
Pas përfundimit të fjalimeve nga të dyja palët, bisedua u zgjerua edhe më shumë atëherë kur publiku u ftua për t’iu bashkangjitur diskutimit, përderisa shkrimtarja Nerimane Kamberi, shkrimtari dhe publicisti, Ibrahim Berisha, profesori Sali Bashota, shkrimtari Ibrahim Kadriu si dhe Avni Spahiu zgjeruan bisedën tutje me mendime e informata të ndryshme që u shprehën e u diskutuan nën atmosferën plotësisht të qetë e të ngrohtë që u krijua mes të pranishmëve dhe panelistëve.
Ndërkaq, projekti “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” do të mbahet deri në fund të muajit shkurt, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, do të debatohet rreth temave si: Letërsia e gruas, Roli i letërsisë në periudha krizash dhe Letërsia e përkthyer.
Kujtojmë se deri më tani janë trajtuar temat si: Liria dhe e drejta e autorit dhe Botimi, Vlerësimi i letërsisë sot dhe Libri, Leximi dhe Biblioteka, Krijimtaria letrare në periudhën e pandemisë, Komunikimi ndërkulturor, Gjuha e shkrimit letrar sot dhe Letërsia dhe teknologjia.
Projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” e ka përkrahur Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit së Republikës së Kosovës. / KultPlus.com
“Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, projekti më i ri i cili tanimë është bërë i njohur për artdashësit e sidomos për letrarët e rinj dhe që vjen nën organizimin e PEN Qendrës së Kosovës, tashmë ka shënuar natën e gjashtë me radhë, me ç’rast sonte u zhvillua edhe një bisedë e diskutim tjetër i rëndësishëm kulturor në hapësirën e KultPlus Caffe Gallery, shkruan KultPlus.
Ky projekt origjinal gjithmonë sjell afër vetes një numër të pranishmëve të cilët çdo herë janë të interesuar rreth temave diversive që i përkasin fushës së letërsisë. Kësaj here ishte debati rreth temës “Gjuha e shkrimit letrar sot”, që zuri vend nën diskutimin e panelistëve dhe të pranishmëve.
Kur ora shënoi 17:00, për të diskutuar më gjerë rreth temës “Gjuha e shkrimit letrar sot”, në panel të ftuar ishin: profesori i Letërsisë në Universitetin e Prishtinës, Anton Berishaj dhe shkrimtari Agron Gashi, të cilët nën moderimin e Avni Spahiut, në tavolinë shtruan analiza e shembuj mjaft të rëndësishëm në kuadër të kësaj mbrëmje letrare.
“Gjuha e shkrimit letrar sot”, është tema e radhës që vjen jo vetëm në interes të publikut por edhe të shkrimtarëve të rinj dhe jo vetëm. Të pasionuarit pas letërsisë patën rastin që të dëgjojnë nga afër rëndësinë e gjuhës letrare që shpeshherë vjen në forma të ndryshme dhe realisht mban një rëndësi kyçe në vetë ekzistencën e letërsisë, kjo për arsye se gjuha është vetë elementi që shërben për një komunikim të nevojshëm me lexuesin. Andaj, edhe sonte, roli i gjuhës në shkrimet letrare u shqyrtua tutje nga të ftuarit në panel.
Ndërkaq, kujtojmë se të gjitha punimet e pjesëmarrësve në panel do të botohen në një libër kur të përfundojë i gjithë projekti. Në këtë projekt të përfshirë janë gjithsej 22 intelektualë që do të flasin nga kontekste të ndryshme për tema të caktuara përgjatë muajit janar dhe shkurt.
Mbrëmjen e hapi moderatori Avni Spahiu, i cili fillimisht nisi këtë mbrëmje duke përshëndetur të pranishmit për prezencën e tyre dhe duke folur pak për temën që ai e cilëson si një nga më aktualet.
“Ju përshëndes të gjithëve në këtë ligjëratë të fundit të këtij cikli të ligjëratave në kuadër të temës bazë, që është Kultura dhe Letërsia në kohë pandemie. Ndërsa, sot kemi për temë çështjen e gjuhës së shkrimit letrar. Për mua është një temë mjaft aktuale jo vetëm në aspektin e përshkrimit të rëndësisë së gjuhës që një autor përdor për të krijuar veprën e tij letrare, por dhe në rastin konkret, edhe me çështje të tjera siç është kontestimi i standardeve dhe vlerësimet e tjera të përgjithshme”, thotë Spahiu.
Fillimisht në këtë mbrëmje për të treguar një anë më studimore për sa i përket gjuhës dhe shkrimit të letërsisë, definicioneve të saj dhe eksperimenteve të ndryshme, foli profesori i Letërsisë në Universitetin e Prishtinës, Anton Berishaj.
“Korrelacioni i gjuhës dhe i letërsisë është i një rëndësie tepër të veçantë dhe fundamentale për vetë ekzistencën e letërsisë. Është qëndrim pothuaj konsensual në komunitetin e teoricienëve të letërsisë se nuk ka letërsi pa gjuhë, që këndej edhe definicionet: 1. Letërsia si art gjuhësor, respektivisht art i realizuar me gjuhë, por edhe 2. Letërsia si art i fjalës, respektivisht art që e formëson/modelon gjuhën, ku fjala nuk është vetëm një mjet i shprehjes dhe i komunikimit (të ideve, ndjenjave, botëkuptimeve etj.), por edhe mjet i formësimit/modelimit të gjuhës, kulturës dhe të botës”, thotë Berisha.
Sipas tij, me shfaqjen e poetikave moderniste dhe posaçërisht me shfaqjen e paradigmave teorike moderniste (formalizmi rus, kritika e re anglo-amerikane, fenomenologjia letrare dhe hermeneutika fenomenologjike), të cilat gjuhën – eksperimentin me gjuhën – e vendosin në qendër të vëmendjes, si në aspektin praktik, kreativ letrar, ashtu edhe në planin e spekulimit teorik dhe qasjes metodologjike në studimin e letërsisë, funksioni i gjuhës dhe relacioni i saj me letërsinë është trajtuar në dimensione shumë më komplekse, përtej funksionit të saj instrumental ose thjesht komunikues.
“Në paradigmën semiotike letërsia konsiderohet si një sistem modelues i shkallës së dytë, ku gjuha natyrore (me strukturën e saj komplekse) luan rolin e sistemit modelues të shkallës së pare, i cili strukturohet në dimensione shtesë nëpërmjet kodesh, procedimesh dhe konvencash (stilistike, zhanrore, metrike etj.) Prandaj, te ky tip i modelimit gjuhësor redundanca reduktohet në minimum, por po ashtu edhe entropia (zhurma në procesin e komunikimit). Letërsia e kuptuar kështu hyn në relacione dinamike me semiosferën, kulturën, të kuptuar si një shumësi tekstesh në relacione dinamike të ndërsjella”, përfundon Berisha.
Ndërsa, shkrimtari Agron Gashi foli rreth identifikimit të gjuhës së shkrimit letrar, nënkuptimit të gjuhës së letërsisë, teorisë së gjuhësisë si dhe koherencës e kohezionit, të cilat ai i konsideron si karakteristika të gramatikës së tekstit e që janë të kushtëzuara.
“Gjuha e shkrimit letrar është gjuha letërsisë, sintagmë që jo rrallë identifikohet me togfjalëshin gjuhë letrare. E para, gjuha e letërsisë është gjuhë e fiksionit, gjuhë e rrëfimit. E dyta, gjuha e letërsisë mund të jetë gjuhë standarde, por edhe dialektore. E treta, gjuha e letërsisë, në kuptimin klasik, nënkupton gjuhën e poezisë (Poetika e vjetër), të trillimit, dhe kjo e fundit zhvillohet duke i thyer rregullat drejtshkrimore. Ndërsa, gjuha letrare është kanon, rregull, është normë: qëndron mbi lirinë poetike e prozaike. Sidoqoftë, togfjalëshi gjuhë e letërsisë më së miri sqarohet përmes teorisë së gjuhësisë”, thotë Gashi.
Sipas tij, te format letrare të përbëra, gjuha narrative është më e ndërlikuar dhe më shpërndarë, sepse ka fraza më deduktive, strukturë më të zgjeruar të fjalive, por më pak koherencë dhe kohezion. Pra, përderisa, gjuha e formave të thjeshta letrare është më koherente dhe më kohezive, sidomos kur flitet për forma letrare më të shkurtra.
Ai tutje konsideroi se koherencën dhe kohezionin, karakteristika këto të gramatikës së tekstit, i kushtëzon zgjedhja e fragmenteve, prandaj shpesh ato e humbin karakterin e lidhjes së fortë të njësive tekstore. Pra, aty ku teksti narrativ ka koherencë dhe kohezion tematik e motivor, edhe gjuha është më konsistente, më e larmishme, njësitë gjuhësore janë më konstante. Gjithashtu, ai tregon se në tekstet e tilla narrative më lehtë identifikohet edhe gjuha e autorit, prej gjuhës së narratorit dhe asaj të personazhit.
“Shkrimi letrar sot, parë si vazhdimësi e shekullit të kaluar, pra nga vitet ’70-të, ’80-të dhe në shekullin e ri, nuk ka ndryshuar shumë në gjuhën e shkrimit letrar, sa në frymë dhe teknika narrative. Mirëpo, fryma dhe teknika narrative definitivisht ndikon në përthyerjen e gjuhës, ndërsa autorët që pas luftës së fundit kanë dalë në skenë, nuk kanë bërë ndonjë shpërthim të madh në gjuhë, por më shumë lojë frazash e figurash, por që përmes tyre i kanë dërguar shumë më lart idetë universale, temat e vogla dhe kultivuar teknikat narrative. Pa u ndalur në problemin e standardizimit, ajo që vërehet është prirja për të shkruar në variant dhe nënvariant, sidomos variantet dhe nënvariantet veriore, dhe kjo më shumë theksohet në poezi e më pak në prozë”, thotë Gashi.
Për të, nëse analizohet gjuha e shkrimit letrar sot, evidentohet dhe ilustrohet si në vijim: 1. Shkrimi letrar me gjuhë metonimike e diskurs anekdotik. Ky është modeli i Pashkut, model i ndjekur sidomos nga dy tre autorë vitet ’90-të (Kujtim Rrahmani “Taksa e Gjumi”). 2. Shkrimi letrar me gjuhë e diskurs historik, të cilën e vazhdon edhe sot (Ibrahim Kadriu, Zejnullah Rrahmani, Jusuf Buxhovi etj.) 3. Shkrimi letrar me gjuhë e diskurs eseistik me (Rexhep Qosja, Mehmet Kraja etj.) 4. Shkrimi letrar me gjuhë e diskurs filozofik (Zejnullah Rrahmani, Gëzim Aliu, Eqrem Basha) 5. Shkrimi letrar me gjuhë e diskurs simbolik (Sali Bashota me prozat poetike, Zejnullah Rrahmani me fragmente të shkurtra prozaike, Ibrahim Berisha me tregime) 6. Shkrimi letrar me gjuhë e diskurs imazhist, një realizëm i ri metamodernist (Binak Kelmendi, Ardian Haxhaj, Adil Olluri, po edhe Mehmet Kraja, Rexhep Qosja) 7. Shkrimi letrar me gjuhë e diskurs me gjuhë e diskurs sintetizues, herë në dialekt, e herë në idiolekt (Ag Apolloni, Ballsor Hoxha, Halil Matoshi) 8. Shkrimi letrar me gjuhë e diskurs dokumentues (Ibrahim Kadriu, Jusuf Buxhovi, Mehmet Kraja, Ag Apolloni) 9. Shkrimi letrar me gjuhë e diskurs politik (Rexhep Qosja, Jusuf Buxhovi, Mehmet Kraja).
“Gjuha e poezisë kushtëzohet nga liria poetike. Mirëpo, këtë e përcakton edhe koha e shkrimit. Pra, e përgjithshmja është gjuha figurative. E veçanta është dialekti e sidomos idiolekti. Megjithatë, përfaqësimi i varianteve gjuhësore zakonisht bëhet me autorë të periudhave më të hershme letrare. Gjuha e poezisë sot, është më deklarative, është edhe metonimike. Evokon, por ajo edhe rrëfen, jo si te poemat e mëdha romantike. Poezia e viteve të fundit është stisur edhe me një narracion diku më shumë e diku më pak, për të mos thënë kah një tis të lehtë fabulativ. Dikur në poezi ka qenë gjuha dhe diskursi mitik, po aq edhe nacional. Sot kjo gjuhë a diskurs është më i vogël, por më i madh narracioni”, përfundon Gashi.
Pas përfundimit të fjalimeve nga të dyja palët, bisedua u zgjerua edhe më shumë atëherë kur publiku u ftua për t’iu bashkangjitur diskutimit, përderisa shkrimtari dhe publicisti, Ibrahim Berisha, prozatori, përkthyesi dhe publicisti, Binak Kelmendi dhe shkrimtari Ibrahim Kadriu, zgjeruan bisedën tutje me mendime individuale të tyre të shprehura lehtësisht nën atmosferën e ngrohtë të krijuar mes publikut dhe panelistëve.
Ndërkaq, projekti “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” do të mbahet deri në fund të muajit shkurt, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, do të debatohet rreth temave si: Letërsia dhe teknologjia, Letërsia e gruas, Roli i letërsisë në periudha krizash dhe Letërsia e përkthyer.
Kujtojmë se deri më tani janë trajtuar temat si: Liria dhe e drejta e autorit dhe Botimi, Vlerësimi i letërsisë sot dhe Libri, Leximi dhe Biblioteka, Krijimtaria letrare në periudhën e pandemisë, Komunikimi ndërkulturor dhe Gjuha e shkrimit letrar sot.
Projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” e ka përkrahur Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit së Republikës së Kosovës. / KultPlus.com
Sonte, e premte, 11 shkurt 2022, në ambientet e KultPlus Caffee Gallery në Prishtinë, PEN Qendra e Kosovës vazhdon aktivitetet e veta kulturore e letrare paraparë me projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”.
Temë shqyrtimi sonte është Gjuha e shkrimit letrar sot.
Për këtë temë referojnë Anton Berishaj dhe Agron Gashi. Takimin do ta udhëheqë Avni Spahiu.
Projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” e ka përkrahur Ministria e Kulturës, Rinisë dhe e Sportit e Republikës së Kosovës.
Sonte, 1 shkurt 2022, në ambientet e KultPlusCaffee Gallery në Prishtinë, PEN Qendra e Kosovës vazhdon aktivitetet e saja kulturore e letrare paraparë me projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”.
Temë shqyrtimi sonte do të jetë Krijimtaria letrare në periudhën e pandemisë.
Për këtë temë do të flasin Nerimane Kamberi dhe Haqif Mulliqi.
Debatin do ta udhëheqë Sali Bashota.
Ftoheni të merrni pjesë. Projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” e ka përkrahur Ministria e Kulturës, Rinisë dhe e Sportit e Republikës së Kosovës. /KultPlus.com
