Më 2 prill të vitit 1805, në Danimarkë, ka lindur legjenda e përrallave për fëmijë, Hans Christian Andersen, shkruan KultPlus.
Përrallat e Andersenit, përbëjnë 156 tregime të ndara në nëntë vëllime, të cilat janë të përkthyera në më shumë se 125 gjuhë të ndryshme të botës.
Andersen u rrit si një djalë jo shumë tërheqës, dhe këtë aspekt të jetës së tij ai e përdori për të krijuar përrallën “Rosakun e Vogët të Shëmtuar”, pasi që nga shikimi i parë rosa ishte ‘e shëmtuar’ dhe e dëbuar. Mesazhi i tij me këtë rast është se njeriu mund të jetë i dukshëm për komunitetin me mënyrën me të cilën zgjedh, pasi ai me bukurinë e brendshme të mendjes së tij arriti të jetë i dukshëm dhe madje i paharruar përmes shkrimeve të tij frymëzuese.
Përrallat e Andersenit janë lehtësisht të kuptueshme nga fëmijët, dhe janë ngulitur kulturalisht në ndërgjegjen kolektive të perëndimit. Mesazhet që përcillen prej përrallave të Andersenit janë kryesisht mësime të virtyteve dhe qëndrueshmërisë përballë fatkeqësisë edhe për lexuesit e pjekur.
Përrallat e tij më të famshme janë: “Rrobat e reja të Perandorit”, “Sirena e Vogël”, “Bilbili”, “Ushtari i Tinit të Qëndrueshëm”, “Këpucët e Kuqe”, “Princesha dhe Bizelet”, “Mbretëresha e Borës”, “Rosaku i Shëmtuar “, “Shitësja e Vogël e Shkrepsëve” dhe “Gishtëza”.
Historitë e tij kanë frymëzuar edhe shumë balete, drama, filma të animuar dhe filma aksion.
Ai ndër të tjera shkroi edhe kujtime udhëtimesh, novela dhe poezi, dhe kujtohet gjithashtu për tregimet e tij nga bota e zanave dhe shtojzavalleve.
Në përkthimin në gjuhën shqipe të përrallave të Andersenit, morën pjesë përkthyes si: Pirro Misha,Bedri Dedja, Vandush Vinçani,Dritan Thomollari dhe Stathi Kostari.
Ishte një herë një princ që nuk kishte gjetur ende grua.
I ati i shqetësuar i thotë: ”Kur të vdes, do jesh ti Mbreti…por vetëm nëse je i martuar. Kështu thotë ligji, prandaj gjej grua biri im!”
Princi ndoqi këshillën e një burri të mençur dhe vendosi të mbledhë të gjitha vajzat e mbretërisë së tij. “Ajo më e denja do të më hyjë në zemër dhe do të jetë gruaja ime“, – përsëriste princi me vete.
Mbërritën në pallat vajzat më të bukura, veshur me fustane te shtrenjta.
Mes tyre ishte dhe vajza e një prej shërbëtorëve të mbretit. Quhej Kaori dhe nuk ishte as e bukur dhe as e pasur. E ëma ishte munduar ta mbante më kot në shtëpi:
”Mos shko! Princi as sytë nuk do të ti hedhë, nuk mund të krahasohesh me të tjerat”. Por Kaori ishte e vendosur. “Do të shkoj në pallat nënë! E di që nuk do më zgjedhë, por të paktën do të kem kenaqësinë ta shoh princin nga afër.”
Princi doli përpara vajzave të mbledhura dhe tha: “Ju uroj mirëseardhjen të gjithave. Secilës nga ju do t’i jap një farë luleje dhe ajo që pas 6 muajsh do më sjellë lulen më të bukur do të bëhet gruaja ime, mbretëresha e ardhshme“.
Kaori mori farën e saj dhe sapo u kthye në shtëpi e mbolli në një vazo të madhe balte. Çdo ditë e ujiste, e ruante nga të ftohtët, nga lagështia, nga rrezet e forta të diellit. E ëma kur e shihte tek kujdesej aq shumë mendonte:”Princi duhet të martohet me ty, vetëm për gjithë këtë dashuri dhe përkushtim që dhuron ”.
Kaloi një muaj dhe në vazo nuk kishte dalë as edhe një filiz. Asnjë! Kaori pyeti kopshtarë të vjetër, zbatoi keshillat e tyre por jo… asgjë nuk mbiu. Edhe pas 6 muajsh fara nuk kishte çelur. Asgjë! As edhe një gjethëz.
Kur mbërriti dita e takimit, Kaori gjithsesi vendosi t’ja çonte vazon Princit në shenjë të dashurisë dhe përkujdesjes. ”Bija ime, mos shko!”- i persëriste e ëma që pa gdhirë. Çfarë mendon se do të thotë princi kur ta shohë vazon bosh?”
Pasi mbërritën në pallat Kaori u vu në rradhë me qindra vajza të tjera që mbanin në duar lule të mrekullueshme me aromë dehëse. Princi shihte me admirim çdo lule që kalonte para tij. Kur ju shfaq përpara Kaori, princi, gërmoi me kujdes baltën në vazo. Pas saj kaluan vajza të tjera, të gjitha shumë krenare për lulet e tyre te bukura.
Në fund princi u ngrit nga froni dhe shpalli vendimin e tij: “Gruaja ime do të bëhet vajza që mban në dorë vazon prej balte ku nuk ka mbirë asnjë lule”. Vajzat reaguan të habitura: “Uaa, si kështu? Nuk është e drejtë! Çfarë vendimi është ky ?”
Princi me një levizje të dorës ju bëri shenjë të pushojnë dhe shpjegoi: “Kjo grua është e vetmja që ka ditur të rrisë lulen e ndershmerise. Është e denjë të bëhet mbretëreshë. Farat që ju dhashë ishin pa jetë, sterile dhe nuk do kishte çelur kurrë asgjë prej tyre”.
Kaori dhe Princi u martuan ditën e parë të pranverës… /shkollaesuksesit/ KultPlus.com
Në një kohë të largët, në ditët kur miu ishte berber, gomari bartte porositë dhe breshkat piqnin bukët, ishte një mal i madh i quajtur Kaf Daği në kufi të mbretërisë shpirtërore, nga ku u shpërndanë shumë përralla dhe mite të Lindjes së Mesme.
Sot, Kaf Daği mendohet të jetë diku në vargmalin e Kaukazit që ndan Detin e Zi nga Kaspiku. Në këtë vend magjik – i njohur gjithashtu si “Jabal Qaf” në arabisht dhe “Kuh-e Qaf” në persisht – princat janë mallkuar nga shtrigat, të cilat i kthejnë në drerë; vajzat e bukura lindin nga portokajtë; dhe sulltanët, oborrtarët, skllevërit dhe fermerët janë në mëshirën e zanave dhe demonëve që popullojnë vendin e zanave turke.
Përrallat gojore të fushës së Anadollit janë përzierje e jashtëzakonshme e motiveve dhe traditave të tregimit, duke u frymëzuar nga “Njëmijë e një net” dhe vëllezërit Grimm, si dhe nga tregimet kurde, persiane, sllave, hebreje dhe rumune.
Ignatuis Kunos, një turkolog hungarez, i cili ishte një nga akademikët e parë që mblodhi dhe shkroi disa prej tyre në vitet ‘80, krahasoi thesaret e folklorit turk me “gurët e çmuar që qëndrojnë të lënë pas dore në rrugët e filologjisë për shkak të mungesës së mbledhësve për t’i hulumtuar”.
Ai shqetësohej se lëvizja e vazhdueshme e modernizimit – veçanërisht hekurudhat – do të gërryejnë trashëgiminë kulturore të Anadollit. Për fat të mirë, për më shumë se një shekull, tradita gojore e përrallave ka mbijetuar, dhe një projekt akademik gjigant i quajtur “Masal” ka për synim të mbledhë dhe indeksojë 10 mijë tregime si formë e ruajtjes së tyre për brezat e ardhshëm.
Njerëz nga shoqëria civile si dhe akademikë të universiteteve prej departamenteve të letërsisë në gjithë Turqinë mund të ngarkojnë përralla në ueb-faqen e projektit “Masal”. Materialet e dërguara do të kalojnë në tri faza shqyrtimi nga studiues dhe redaktor gjuhësh. Projekti financohet nga Qendra Kulturore “Atatürk” dhe është ndërmarrja e parë e këtij lloji në Turqi.
Tregimet do të ndahen bazuar se nga cili prej shtatë regjioneve janë dhe në cilën nga pesë kategoritë bëjnë pjesë: përralla me kafshë, magji apo të jashtëzakonshme, përralla realiste dhe humoristike. Përrallat e “Zincirlemelit” ndjekin një formulë të rreptë, pothuajse si një poezi, në të cilën personazhet dhe ngjarjet në fillim dhe në fund formojnë imazhe pasqyre.
Shpesh ekzistojnë disa variante të ndryshme të një historie, që kërkon referencë të përpiktë për të kuptuar se si një përrallë mund të ndryshojë me kalimin e kohës nga një rajon në tjetrin: ekzistojnë rreth 20 versione të ndryshme të “Tın Tın Kabacık”, për dy vajza të vogla të braktisura nga babai i tyre, vetëm në provincën e Muğlas. Shumë histori dhe poezi gjatë viteve janë kthyer në turqisht nga versionet origjinale kurde, laze, armene dhe çerkeze.
Nëse një përrallë e ngarkuar miratohet, ajo bëhet pjesë e databazës në ueb-faqen “Masal”, e cila gradualisht do të jetë në dispozicion të publikut. Më shumë se 3 mijë e 300 përralla janë mbledhur nga 77 zona të ndryshme deri më sot, dhe drejtuesit e projektit shpresojnë që përmbledhja të përfundojë deri në shkurt të vitit 2022.
Motive të tilla si qilima magjikë, kafshë dhe zogj që kanë dhuntinë që të flasin dhe pasqyra me magji, molla dhe shega, jehojnë në të gjithë kanunin. Personazhet e guximshme që sfidojnë dragonjtë dhe gjigantët e Kaf Daği ose i mbijetojnë një udhëtimi nëpër shkretëtirë, shpërblehen me propozime martese në kopshte të bukura dhe zogu-fenik si “Zumrutu Anka” ose “Simurgh” e të ngjashëm janë gjithmonë në afër për të ndihmuar një hero kur është i zënë ngushtë.
Përrallat mund të jenë gjithashtu edhe të shëmtuara. Shërbëtorët e zinj dhe shtrigat e moshuara pothuajse gjithmonë paraqiten si njerëz të ligë. Pashallarët kanë vrarë gratë e tyre të pafajshme dhe armiqtë copëtohen nga kuajt e egër; një harabel vjen për t’i thënë një gruaje të re se vdekja është fati i saj.
Përrallat turke gjithashtu morën një dimension të rëndësishëm politik gjatë ditëve të para të republikës, kur themeluesi i Turqisë moderne, Mustafa Kamal Atatürk, përpiqej të fuste atë që kishte mbetur nga Perandoria Osmane në botën moderne. Kultura popullore u refuzua si e prapambetur dhe studiuesit turq si Pertev Naili Boratav, i cili ishte pionier i studimit të përrallave popullore, u bënë një shënjestër e nacionalistëve turq në vitet 1940 për theksimin e larmisë etnike në vend përmes punës e tij.
“Përpikëria e Boratavit dhe intelektualizmi publik i guximshëm më frymëzuan”, ka thënë autori Kaya Genç, libri i të cilit “Luani dhe Bilbili” kryqëzon Turqinë moderne në një ekzaminim të “shpirtit kontradiktor të kombit turk”.
“Në përrallat popullore, heronjtë janë kryesisht të huaj që vuajnë dhunën e autokratëve të fuqishëm; për politikanët, toni i tyre sfidues është i rrezikshëm”, ka thënë ai.
Mehmet Naci Onal, një pedagog në departamentin e gjuhës dhe letërsisë turke në Universitetin “Muğla Sıtkı Koçman”, që është i cili shërben si studiues në projektin “Masal”, shpreson që akademikë, shkrimtarë dhe artistë do të jenë në gjendje që të përfshijnë një databazën e projektit rrëfime për gjeneratat që vijnë.
“Përrallat na mësojnë se si të mendojmë. Të përdorim arsyen, të jemi të durueshëm, të ëndërrojmë, të tejkalojmë vështirësitë, të mos frikësohemi, të mos ngecim kur hasim në vështirësi, të jemi njerëz të mirë, të luftojmë kundër të keqes, të tregojmë të vërtetën, të vëmë re gënjeshtrat dhe mashtrimet, të rezistojmë dhe të dëgjojmë. Këto vlera janë vlera universale për njerëzit: kohët ndryshojnë, njerëzit nuk ndryshojnë”. /Koha/ KultPlus.com
