nji ditë, tu’ u kujtue qi çdo gjaje i vjen fundi, u tranda. pastaj edhe kësaj së kujtueme i erdh fundi, po disi s’u tranda asnjifije. kështu pra nisa me u bindë, qi fundi mbase s’asht i lig. e si mund të jetë e ligë nji sajesë poetike, e rrasun thellë në makinën interpretuese të botës, që ka për burim argumentin e xhamtë se lindja asht fillim e vdekja fund?
pyeta pra nji gjethe, si asht me ra prej degës kur vërshon eterin i ftohti vjeshtor: “Pa më këqyr, si zverdhem e kuqërremem për bukuri! A ke pa ndonjiherë gja ma të hijshme? Shih si spërdridhem e si më përkund era andej-këndej! Pastaj prehem nji grimë në tokë me bashkëgjethet e tjera — si det kërcellitës bojëzjermi. Në pranverë bahem tokë… po a s’e pe sa mirë kërceva? Pyete njiherë Jacques Prévert!”
pyeta pastaj ujin, si asht me jetue nji jetë mërguese — përherë me i ikë burimit e në fund me mbaru në gjellën ujore të oqeanit: “Unë baj punën qi s’e ban as çekani — i çaj malet! Rrugës la ndonji pikë djerse a loti, për me i ushqy farat qi bahen pyje, pra edhe unë bahem pyll! Herë-herë vijnë dhelpna e kaprolli e pijnë pak prej meje, pastaj bahem dhelpën, kaproll, ujk, lepur e dosëbalë! Në oqean pastaj çlirohem nga burimi, nga rruga e nga mundi — grimcat e mia s’dallohen ma prej të fqinjit! Kur të bahem shi ndoshta kthehem pak në shpi… po ma s’ka randësi kjo punë! A e pe sa bukur rrodha? Pyete njiherë Tom Jobim!”
në fund pyeta njeriun, si asht me vdekë: dhe nuk foli, po vetëm u trand. Si asht kur mbaron dita? Dhe vetëm u trand. Si asht kur ikën njeriu tjetër? Dhe vetëm u trand.
Kush e rrejti kusherinin e largët të gjethes e të ujit se kalimi asht shkak për trandje? Kush e rrejti, kur kalimi asht ma i njimendtë se çdo fillim e çdo fund?
Fillimi e fundi janë thjesht kalime të krekosuna, që kumbojnë “e imja” dhe “e jotja” si gramafon i prishun, që rropaten me nda tapi imagjinare në eter, tu’ kujtue se asht marifet me i dhanë emën të paemnueshmes.
tekembrama, çka i takon gjethes pos nji ndërrimi ngjyrash e nji valleje ymërshkurtë?
tekembrama, çka i takon ujit, pos kujtimit të shtegtimit dhe ngazëllimit që nji hise të djerrë e bani të blertë? /KultPlus.com
Kënga “Shingjergjat Po Sillen” e kënduar nga zëri emocionues dhe shumë i veçantë i Plator Gashit.
Këngën nëpër vite e kanë kënduar Hashim Shala, Rexhep Hajrizi e të tjerë mbledhës të foklorit shqiptar ndër vite.
Po e sjellim poshtë edhe tekstin e këngës bashkë me videon e zërit kaq të ëmbël të Platorit.
SHINGJERGJAT PO SILLEN
Shingjergjat po sillen, mor djalë Shingjergjat po sillen, mor djalë Vjeshtat po përcillen medet-o Vjeshtat po përcillen medet-o Qajo guja e gat, mor djalë Qajo guja e gat, mor djalë M’i këputi dy kraht medet-o M’i këputi dy kraht medet-o Qajo guja e shkurt, mor dajë Qajo guja e shkurt, mor djalë M’i këputi dy gujt medet-o M’i këputi dy gujt medet-o. / KultPlus.com
Kënga “Shingjergjat Po Sillen” e kënduar nga zëri emocionues dhe shumë i veçantë i Plator Gashit.
Këngën nëpër vite e kanë kënduar Hashim Shala, Rexhep Hajrizi e të tjerë mbledhës të foklorit shqiptar ndër vite.
Po e sjellim poshtë edhe tekstin e këngës bashkë me videon e zërit kaq të ëmbël të Platorit.
SHINGJERGJAT PO SILLEN
Shingjergjat po sillen, mor djalë Shingjergjat po sillen, mor djalë Vjeshtat po përcillen medet-o Vjeshtat po përcillen medet-o Qajo guja e gat, mor djalë Qajo guja e gat, mor djalë M’i këputi dy kraht medet-o M’i këputi dy kraht medet-o Qajo guja e shkurt, mor dajë Qajo guja e shkurt, mor djalë M’i këputi dy gujt medet-o M’i këputi dy gujt medet-o. / KultPlus.com
nuk shkova, po më muer era për dore siç e merr tymin e duhanit qi të del buzësh tek më difton, në ndonji ballkon ku menxi na nxen hapin, për zhgënjimthet ditore e mallin për të papërjetuemen, qi trupëzohen si nji lot i vetëm qi të rrjedh nga bishti i synit e përshkëllihet në mollëzën teme tek më merr ngrykë e zhdukesh në anën tjetër të xhamit.
më çoi aty ku e çon çdo plaçkë tjetër: në vendin e njajtë por dukshëm të lënduem nga gërvishtjet e degëve, dhe të shkulun nga toka e bukës me rranjët përjashta, ku prehen krymba e ushunjëza po ma nuk më pengojnë.
habi asht takati për me u zvarritë tutje tu e ditë se prapë kam me e kapë erën për dore e ka me m’kapërhedhë nëpër kunora lisash për me ra sërish në tokë, me grritha të reja në mollëza, tu e lypë lotin e huej me u terë mbi lëkurën teme e me e harrue kur edhe nji herë tjetër njomet faqja.
herën e fundit rashë në nji zabel, rranjët jashtë si gjithënji e i pashë së largu do fluturashka prushi qi më grishnin. vuna re flakët e nji zjermi bubulak të braktisun qëmoti dhe erën qi përpiqej me e kapë për dore e me ia hjekë flamën; përpëlitja vazhdoi me orë të tana, po zjermi nuk dorëzohej, madje bahej ende ma madhështor nga dora e kobshme e erës qi, tu dashtë me e shkymbë, vetëm sa e fisnikonte.
pasi fitoi bejlegun, iu afrova zjermit për me marrë mësim po kështu u thanë përfundimisht lotët e pështyma e huej qi peshonin mbi cepat e buzëve të mia. / KultPlus.com
Kënga “Shingjergjat Po Sillen” e kënduar nga zëri emocionues dhe shumë i veçantë i Plator Gashit, gjithmonë sjell ndjesi unike në shpirtin e dëgjuesit. Ndërkaq, këngën nëpër vite e kanë kënduar Hashim Shala, Rexhep Hajrizi e të tjerë mbledhës të foklorit shqiptar ndër vite, dhe së fundmi është botuar edhe një tjetër incizim me ç’rast sipas Gashit, këto incizime ndonëse kanë qartas për themel ripërshtatjen melodike e interpretimin tekstual të versionit të tij të këngës, nuk përmbajnë asnjë referencë të vetme që do të kishte bërë me dije, mbi të gjitha, se ai ekziston, përcjell KultPlus.
“Për t’i shmangë keqkuptimet, këtë punë nuk po e baj për ndonji inat apo mëni (ndjenja të cilat në raport me artistin duhet të rrijnë si voji me ujin), po thjesht për shkak të randësisë që kjo kangë ka për mu si njeri — si dhe të fuqisë së saj, që jo vetëm se ia ka dalë me i prekë shumë zemra e shpirtna, po edhe meplotgojën me i dhanë trajtë qenies sime artistike. Due gjithashtu me folë ni grimë për veprimtarinë e ripërpunimit të kangëve popullore, si dhe qëndrimet ndaj saj në ditët e sotme, po krejt pak”, ka shkruar ai.
Më poshtë gjeni postimin e tij të plotë:
Të dashtun miq e dëgjues,
Pa dashtë me marrë shumë prej kohës suej të vlefshme, deshta me i nda disa të dhana për kangën Shingjergjat po Sillen, meqenëse tash janë ba katër vjet nga botimi i saj dhe me kalimin e kohës kanë dalë disa incizime të tjera (ma e mbrama këto ditët e fundit), të cilat, ndonëse kanë qartas për themel ripërshtatjen melodike e interpretimin tekstual të versionit tim, nuk përmbajnë asnji referencë të vetme që kishte me ba me dije, mbi të gjitha, se ai ekziston.
Për t’i shmangë keqkuptimet, këtë punë nuk po e baj për ndonji inat apo mëni (ndjenja të cilat në raport me artistin duhet të rrijnë si voji me ujin), po thjesht për shkak të randësisë që kjo kangë ka për mu si njeri — si dhe të fuqisë së saj, që jo vetëm se ia ka dalë me i prekë shumë zemra e shpirtna, po edhe meplotgojën me i dhanë trajtë qenies sime artistike. Due gjithashtu me folë ni grimë për veprimtarinë e ripërpunimit të kangëve popullore, si dhe qëndrimet ndaj saj në ditët e sotme, po krejt pak.
Kangën Shingjergjat po Sillen, si dhe dashninë për traditën rapsodike shqiptare, i kam prej babës Osman Gashi. Për shkak të babës tim të dashtun kam pasë po ashtu mundësi qysh në moshë të njomë me lexu vepra të shumta mbi letërsinë popullore të anëve tona falë bibliotekës së tij personale. Po aty ndesha në nji botim të Institutit Albanologjik të Prishtinës të vitit 1979 me plot 353 kangë dashnie të vjela nëpër trojet shqipfolëse të ish-Jugosllavisë, ku gjendej edhe nji version tekstual i kësaj kange popullore pa autorësi të qartë. Ky version asht i qëmtuem në Tërstenik të Drenicës nga Jetish Kadishani (1948-2010), autor, bibliotekar, folklorist, gazetar, violinist dhe bashkëpunëtor i jashtëm i Institutit Albanologjik, bir i po këtij katundi. Ndërsa interpretuesi duket të jetë kanë i vëllai Durmish Kadishani (1938), rapsod i njohun në rajonin e Drenicës e në tanë Kosovën (ka knue shpesh në shoqninë Tahir Drenicës), që asht ende gjallë po ka pushue kangën për arsye shëndetësore, pasi ia ka falë traditës rapsodike gjashtë dekada të jetës së vet. Cufë Kadishani (1884-1986), i ati i tyne, njihet si nji ndër rapsodët e parë të Drenicës. Ky tekst, në bashkëpërkim me versionin e mavonshëm të mbledhësi të folklorit Hashim Shala që ma kishte lëshu baba, më shtyjnë me e përftu nji version fillestar timin që e kam incizu në kushte shtëpiake në vitin 2016. Dy vjet ma vonë, me ndihmën dhe kontributin muzikor të paçmueshëm të kusherinit dhuntishumë Shpat Morina ia kemi dalë me e incizu versionin e sotëm që ka tejkalu çdo pritje dhe asht dëgju pakmos 150 mijë herë, gja që e thom me shumë lumtuni e përunjësi. Ballina e kangës asht nji fotografi e axhës Petrit Gashi ku jemi unë e vëllau Gentian Gashi si fëmijë tu iu lshu nji kodre teposhtë në katundit tonë të Mramorit.
Kush e ka shkrue Shingjergjat po Sillen? Këtë punë shkurt e shqip nuk e dimë, po i kemi do të dhana intereresante. Mund të thojmë me siguri të plotë që Hashim Shala nuk asht autor i kangës, por shumë-shumë e ka mbledhë dhe e ka qethë e plotësu tekstin për versionin e tij. Incizimi ma i fundit i kësaj kange (nuk po e bashkëlidhi po mundeni me gjetë në internet) thotë “Kangë e vjetër folklorike Hashim Shala – Shingjergjat” po ka thuejse fjalë për fjalë tekstin e përshtatun nga unë (jo nga Hashim Shala) që asht mbledhë/këndu nga vlleznit Kadishani ne vitet e 70-ta, bashkë me nji pjesë origjinale prej meje — “merre qat udhë t’gatë o dylber o, merrëm edhe mu o shiqer o”. Megjithatë, aty përmendet vetëm Hashim Shala, duke u mohu jo vetëm puna jeme hulumtuese, po edhe sfondi i thellë e zemërthekës që shkon përtej nji rajoni e nji personi të vetëm.
Ekziston nji kangë me titullin “Kur të dalish n’bjeshkë-o bre gjalë” që mbas nji botimi të I. A. asht vjelë në Kotlinë të Kaçanikut dhe ka tekst për kureshtje shumë të ngjashëm:
Kjo ferexha e gat-o, bre dadë
Kjo m’i kputi kraht-o medet o
Of-o, kjo m’i kputi kraht-o, medet o
Kjo ferexha e shkurt-o, bre dadë
Kjo m’i kputi gujt-o, medet o
Of-o, kjo m’i kputi gujt-o, medet o
Edhe strofa e fundit përkon gati njimenji me ate të Hashim Shalës:
Mere ni pushkë t’gat-o, bre gjalë,
Ta vrasim qat plak-o, medet o,
Of-o, se s’na la rahat, medet o!
Fakti se ky tekst asht vjelë në Kaçanik na thotë shumë për prejardhjen e mundshme jo vetëm të (nji pjese) të tekstit, po edhe të identitetit melodik të kangës. Nji pjesëz tjetër e tekstit nga Kotlina asht kështu:
Tu m’i shku shullanit, bre dadë,
Tu m’i fkat jaranit, medet o
Of-o, tu m’i fkat jaranit, medet o.
(…)
O jarani i dadës, bre gjalë,
Lshomi dhent rreth arës, medet o.
Po këtë tekst, thuejse fjalë për fjalë, e gjejmë te kanga “Udhës së Shullanit”, e cila asht e mirënjohun ndër shqiptarët e Maqedonisë së Veriut (madje asht këndu edhe në Festivalin Folklorik të Gjirokastres nga Salla Shabani dhe Rizvan Sinani në vitin 2004) po mbas të gjitha gjasave ka prejardhje nga Kërçova. Teksti që kam shtu, “merre qat udhë t’gatë, merrëm edhe mu” vjen si kushtim për “Udhën e Shullanit”, për me i lidhë në njifarë mënyre dy anët e penit, njana në Kërçovë e tjetra në Drenicë. Versionet e asaj ane i gjejmë edhe me çifteli/sharki e kavall/fyell, po edhe si kangë polifonike dyzanëshe, stil i cili njihet për Dibrën, Peshkopinë, Tetovën, Gostivarin, Dervendin e Shkupit, si dhe Kaçanikun, ku mund t’ketë nisë popullarizimi i kësaj melodie e këtij teksti në Kosovë. Këtu falënderoj sërish babën, i cili ka vrejtë këtë kundërvumje melodike për herë të parë.
Ekziston dhe nji version i Rexhep Zajazit i incizuem nga Jugotoni në Kroaci. Dëshmi shtesë për prejardhjen e kësaj nga Kërçova janë edhe kangët tjetër që kanë melodinë identike, sikur Vjeshta moj virane, e cila në disa versione përmend edhe Shën Gjergjin, i cili si datë/periudhë ka pasë randësi të madhe në organizimin e martesave:
Vjeshta moj virane, bre gjalë
Shën Gjergjin na e solle medet o.
Ndonëse nuk e kemi nji histori të përmbledhun, të shkoqitun e të kënaqshme të traditës rapsodike ndër shqiptarë, mjafton me thanë që ajo ka qenë ma e ndërlidhun sesa që mendojmë dhe ka mbijetu cok për shkak të komunikimit që asht lëvru mes shahirëve dhe ndërkëmbimit të përvojave nëpërmjet udhëtimeve e lojës me shoqi-shojn. Gjithë këto motërzime e ky zhvillim tejzhanror asht zhvillu përmes përmes këtij komunikimi dhe respektimi të shtresave pararendëse që i kanë falë kësaj tanësie nji trohë nga vetja — pa i dhanë kryet e vendit ndonji interpretuesi, po tu i mirënjoftë të gjitha ata që kanë gjujtë nga nji dru për me e ruejt zjermin e votrës.
Ky do t’duhej me kanë parimi që nxit riinterpretimin e kangëve nga gurra jonë popullore, po fatkeqësisht nuk asht në të shumtën e rasteve. Simbas mendimit tem, bota muzikore asht nji vargue pa fillim e pa fund qi naltësohet e mëkohet përmes ndërndikimit e nderimit të njani-tjetrit, tu e shtu kujdesin me të cilin u avytemi këtyne kangëve dhe tu i lanë anash afektet e llojllojshme njerëzore që ndonëse dijnë me pru veç katandi, vazhdojnë e përsëriten në sajë të nji amnezie të pashpjegueshme. Nji sqarim për këtë mund t’jetë obsesionimi me “origjinalen”, i cili asht nji fiksion i paharrshëm që vazhdon me vepru si kleçkë për shumë artistë të rij e të moçëm. Domethanë, krijimet “e mira” janë përçudnisht ato qi krijohen “në vakum”, gjoja pa ndikime, si dhe ato që interpretohen nga versionet “e pastra” të “artistëve të mëdhej” (ndonëse kanga nuk buron prej tyne), ndërsa çdo gja tjetër asht me nji kambë në lamin e artit, e me kambën tjetër në botën mondane që s’ka haber për artin. Ç’asht e vërteta, bile edhe fjalët që i nyjëtojmë janë joorigjinale dhe i kemi mësu prej dikujt, po përmes tyne ia dalim edhe dashunohemi, edhe të hakërrohemi, edhe të shkruejmë qindra-mijëra libra që na prekin në qindra-mijëra mënyra të ndryshme, pra ky obsesionim dhe moskujdes asht për t’ardhë keq e asht sidomos në dam të muzikantëve e rij qi dojnë me nisë diçka, po ndihen të ndrydhun nga perceptimet e shtramume për “artistin e vërtetë” dhe “artin e vërtetë”, si dhe nga komunikimi katastrofal mes artistëve.
Dëshira jeme asht që Shingjergjat “me u sjellë” përtej kufizimeve të ditaditshme, si testament i nji dëshire e afshi për me shprehë dashni me njani-tjetrin tu e përdorë artin si mjet, po e dhe tu e respeku rrugëtimin e saj dhe njerëzit qi kanë lanë traga në atë shteg. Se mos të harrojmë: edhe kur na vjen miku i shumëpritun në shpi, pyetja e parë mbas urimit “shyqyr që mbrrive” asht “qysh kalove udhës”!
Ju falënderoj nga loçka e zemrës që ngoni muzikën teme e ju uroj fundvit të ngrohtë me buzë në gaz e me ma të dashtunit tuej përkrah! / KultPlus.com
tjeterpardje i hangra do fije kashtë jo për najgja po për me u ndi si vakti — të cilin s’e ka kërkush e qi si ka mbetë kurrkujt — me plusku, i papronësueshëm, nëpër eter.
pardje u rrova prej kreje deri n’shputa jo për najgja po për me pa a jam dhe unë uk mos me e harrue zakonin masi të ndërrohem kimesh; prapëseprapë vazhdova, ma uk se uku, me gabimet e zakonshme, ma i lezetshmi prej të cilëve me të dashtë ty me gjithë zemrën.
dje ia nisa me ngá. me ngá shpejt, aq shpejt sa me iu ba shok dritës jo për najgja po për me u ba drita e synit tand, po sapo hyna në bebe u përtheva në shtatë qind grimca e u nisa nëpër shtatë qind shtigje të reja e me uzdajë nashta shprishem prapë kështuthi e dikur ndiej lirinë.
sot po shkruej pak jo për najgja po për hiçgja. nesër do t’zgjohem rishtazi dhami do t’lahet kafja do t’pihet voja do t’hahet qielli do t’shihet fjala do t’thuhet gjumi do t’bahet halli dot s’kahet.
masnesër ka me ndodhë prapë lemja e papërlyeme e diellit e kam me i hypë dyrrotakes në drejtim të liqenit qi kurr s’m’u ba si liqeri i Lazrit se s’dita me e çmue pa e fëlliqë me trupin tem të mkatnuem.
mastjetër nuk e di jo për najgja po përnime s’e di e ky asht bekimi ma i madh, se tu mos dite rritet shpresa e lakohet buza përpjetë; prandaj mbes si rosa në mjegull me pendla të shkrehta e nashta dikur lundroj sypër liqerit e e flladiti në ujë tepen e kresë, pak para se me shtegtu drejt jugut. / KultPlus.com
nuk ka ma trumcakë qi ngjatjetohen te parvazi i dritares seme, tue kuvendue për idaren e për ndërrimin e motit.
as sorrat, besa, s’po duken ma kah unë — nifar’ vakti silleshin si qerthull krrokamash te dera jeme, tue folë për tradhtitë e pabesitë e miqve, para se me i pushue pendlat, së bashku me shemrat, te rremat e arrës përbri. Edhe ato janë tretë.
mëngjeset nuk janë ma pjesë e ditës — janë sikur postblloqe çnjerëzore qi të lanë me zemër te malcueme e sy të shqyem. Në pjesën tjetër të ditës lejohesh me hy, po s’je i mirëseardhun. E ditën, kur na shihen rrudhat ma mirë, flasim kinseambëlsisht nëpër buzëkeshje të stisuna e dhambë të zverdhun cingaresh, ndërkaq natën bahemi gazepqarë me fjalë-sharrë e zemra varrë, tue pritë qi mëngjesi na shpërlan ziftin qi na tajit lëkura tek hiqemi se begenisim bashkënjerëzit.
po mëngjese ma s’ka, as agullime të flladitshme qi spastrojnë lëtyrat e shurrën qi njomin udhën drejt ditës.
*
në shumë treva, mëngjesit i thonë thjesht natje dhe kjo asht ma e drejtë. Sepse këto kinsemëngjese s’janë tjetër pos kërthij të netve mëniplota qi lypin me i thithë sisat e nanës plangprishëse, e cila ushqehet nga frytet e zvetënimit tonë.
shihet herë mbas here ndoni pupël e zogut të sorrës, aq e brishtë dhe e përkohshme, para se me u fërfëllue nga fshisha e mirëmbajtësit të postbllokut.
Mirëdita, më thonë, ndërsa u dridhen muskujt e buzëve, të rraskapitun prej të keshmeve-angari. / KultPlus.com
më duhet me të kallxu se qysh të due përherë më shkon mendja andej në mëngjese të përhimta me vdekje në gojën teme çaji nuk asht kurrë mjaft i nxehtë aso kohe dhe cigarja e thatë rroba ngjyrë gështenje më mërdhin më duhesh dhe sodis nga dritarja borën e heshtun natën te limani autobusët ndrijnë si re dhe unë jam i vetmuem tuj mendu për fyella më merr malli për ty gjithherë kur shkoj në bregdet rana asht e njomun me lot që m’ngjajnë si t’mitë edhe pse kurrë nuk kaj dhe të mbaj në zemër me nji humor të njimendtë me t’cilin ishe krenu parkingu asht i ngjeshun dhe rri tuj i kërsitë çelësat kerri asht i shpraztë sikur bicikletë çka po ban tash ku e ke hangër drekën dhe a pat naj trohë peshk n’ta asht vështirë me mendu për ty pa veten teme në fjali ma këput shpirtin kur je vetëm mbramë yjet ken të shumtë dhe sot e kanë lanë borën si kartelë vizite s’kam me qenë i përzemërt asgja nuk më huton muzika asht vetëm fjalëkryq a e din se qysh asht kur je udhëtari i vetëm nëse ka ndoj vend ma larg nga unë të lutem mos shko. / KultPlus.com
Kënga “Shingjergjat Po Sillen” e kënduar nga zëri emocionues dhe shumë i veçantë i Plator Gashit.
Këngën nëpër vite e kanë kënduar Hashim Shala, Rexhep Hajrizi e të tjerë mbledhës të foklorit shqiptar ndër vite.
Po e sjellim poshtë edhe tekstin e këngës bashkë me videon e zërit kaq të ëmbël të Platorit, sot në ditën e Shëngjergjit.
SHINGJERGJAT PO SILLEN
Shingjergjat po sillen, mor djalë Shingjergjat po sillen, mor djalë Vjeshtat po përcillen medet-o Vjeshtat po përcillen medet-o Qajo guja e gat, mor djalë Qajo guja e gat, mor djalë M’i këputi dy kraht medet-o M’i këputi dy kraht medet-o Qajo guja e shkurt, mor dajë Qajo guja e shkurt, mor djalë M’i këputi dy gujt medet-o M’i këputi dy gujt medet-o. / KultPlus.com
Dy anekdotëza të Nastradinit me titujt “Nastradini i bjen çitelisë” dhe “Nastradini i shpëton vdekjes” nga përmbledhja “Prozë popullore nga Drenica II”, përgatitur nga Anton Çetta dhe botuar nga Rilindja në Prishtinë në vitin 1972, vinë të lexuara nga Plator Gashi, përcjell KultPlus.
Dy anekdotëza të Nastradinit, ndeshtrashat e të cilit janë shndërru në tregime gaztore qi kanë ndjellë gaz në shumë cepe të botës. Kështu shkruhet për prapavijën e tij në “Proza popullore nga Drenica II” (Rilindja, 1972) nga Anton Çetta:
“Anekdotat e Nastradinit tregohen ndër shumë popuj të botës e sidomos ndër ata të Lindjes së Afërme dhe të Ballkanit […].
Në një anë është pohuar se ‘nuk mund të thohet gjë me siguri për të si person historik’ (Fehim Bajraktareviq, Nastradin Hodžin problem, Prilozi XIV, 1934) ndërsa në botimin e tregimeve të Nastradinit nga Ahmet Halit Jasharogllu, Stamboll 1950, ky i fundit, duke u mbështetur në të dhënat e shkrimtarit turk Mehmet Fuat Kyprilizades, pranon si gjë të sigurtë qenjen e tij si person historik.
Anekdotat e Nastradinit janë përhapur nëpërmjet të kulturës turke (letërsisë gojore apo të shkruar), por njëkohësisht, shumë sosh, janë edhe prodhim i popujve të ndryshëm ku ato tregohen;
Përpos qëllimit gaztor, një pjesë e tyre ka bazën në kushtet ekonomike dhe shoqërore të vendit ku janë thurur;
Në një pjesë të zgjedhur të tyre çfaqen aspiratat e njerëzve të vegjëlisë, nga të cilët edhe janë trilluar. Nastradini është përshkruar si njeri i thjeshtë, pa kurrfarë pasurie, por është i pajisur me atë squetësi të mprehtë natyrore, për çka dallohen njerezit e popullit. Ndonëse i pashkollë, ai ja del në krye të gënjejë krerët e pushtetit feudal, të cilët, ndër ato anekdota paraqiten mjaft të pagdhendur e te trashë. Poashtu ja del ne krye të nxjerrë në shesh korrupcionin e aparatit byrokratik (si domos ndër gjyqe) dhe të qëndroje përballë arrogancës dhe vrazhdësisë së njerëzve të klikës sunduese. Shikuar nën këtë prizëm, tregimet e Nastradinit janêëshprehja e njerezve të vegjëlisë të etshëm për drejtesi.“
Fjalorth:
me u koçitë – me ngecë dyzen, -i – akordim i rregullt, mirëtingëllim melaq/e, -ja (sh. meleq) – engjëll me dekë – me ia (dikujt) shpirtin madhni, -a – perëndia myhlet, -i – afat reqat, -i (sh. reqate) – pjesë përbërëse e lutjes myslimane – namaz. Dy, tri ose katër reqate e përbejnë një namaz namaz, -i – lutja myslimane që bëhet pesë herë në ditë në kohë të caktuar. baj kabull – pranoj me u ngi – me u ngopë
Marrë nga llogaria e Plator Gashit në ‘Soundcloud’, ku ai herë pas here do të ngarkojë lexime të përrallave, kallëzimeve, anektdotave dhe në përgjithësi të letërsisë popullore gojore shqiptare, duke mos i lanë anash as krijimet e tjera letrare me vlerë, të shkruara në shqip. / KultPlus.com
Shakaja më e vjetër shqiptare “Rreth ushkuri” që vjen jo e rrëfyer drejtpërdrejt nga një shqiptar por e kumtuar nga udhëpërshkruesi osman Evlija Çelebiu, i cili kishte vizituar trojet shqiptare tri herë (Kosovën në 1660; Shqipërinë e veriut në 1662; dhe Shqipërinë e jugut në 1670), duke lanë prapa qindra faqe me të dhëna të vlefshme për qytetet, njerëzit, gjuhën dhe jetën e shqiptarëve në atë kohë, është përkthyer së fundmi nga Plator Gashi, përcjell KultPlus.
Sipas Gashit, udhëpërshkruesi osman Çelebiu e vë në letër këtë shaka gjatë vizitës së tij në Gjirokastër, ku po ashtu shkruan gjerësisht për kalanë, lagjet, veshjet, ushqimet e doket e këtij qyteti. Edhe vetë shakaja në fjalë rrëfehet në kontekst të një zakoni të moçëm gjirokastrit, të cilin na e ndriçon autori.
KultPlus më poshtë ua sjell shakanë më të vjetër shqiptare “Rreth ushkuri”, të shqipëruar nga Plator Gashi nga osmanishtja në anglisht prej Robert Elsie dhe Robert Dankoff:
Një zakon tjetër i çuditshëm. Gjirokastritët mbajnë zi për të afërmit e tyre dyzet, pesëdhjetë ose madje deri në tetëdhjetë vjet. Çdo të diel, të gjithë të afërmit e të vdekurit mblidhen në një shpartallinë dhe paguajnë vajtore profesionale, të cilat qajnë, gjëmojnë, klithin e kukasin, duke bërë potere të madhe. Askush nuk duron dot të qëndrojë në qytet të dielave për shkak të zhurmës dhe zallamahisë. Për këtë arsye e kam quajtur Gjirokastrën “qyteti i dënesës”. Është habi e madhe se si vajtoret profesionale ia dalin të kukasin e të dënesin me kaq shumë dhembshuri — më shumë sesa për vetë të afërmit e tyre — për dikë që është nën dhe për më shumë se njëqind vjet dhe që nuk e kanë as të afërt. Dhe si vajtojnë! Vetëm atëherë kur lodhen nga uria zënë të pushojnë. Kur përfundojnë vajtimet, shtëpiakët u përgatisnin brumëra të llojllojshme, përfshirë pişi, jamuk dhe qumështuar, si dhe ëmbëlsira të lezetuara me shafran që u shpërndahen barabar të pasurve, të varfërve dhe udhëtarëve në ditët e diela për hir të shpirtrave të të vdekurve. Kjo sigurisht që është vepër bujare; por të vajtuarit për dikë që ka vdekur para njëqind vjetësh më duket gjë mjaft e kotë. Sidoqoftë, çdo vend ka ritet dhe traditat e veta.
Vetë ata [gjirokastritët] rrëfejnë kështu: Një ditë, teksa bënte seks me gruan, një burrë bën një vërejtje të pavend, “Nesër është e diel, e dashur”. Gruaja, e cila ishte përfundi burrit, kujton papritmas bashkëshortin e saj të shtatëmbëdhjetë, i cili ishte vrarë në luftën detare në Mesdhe mes admiralit osman Xhafer Pasha dhe disa galerash angleze në vitin 1043 (1633-34). Ndërsa ende bëjnë marrëdhënie, ajo fillon t’i shkulë flokët dhe të bërtasë, “Bubu sa fort mallëngjehem për të mjerin e të dashurin tim, burrin tim të shtatëmbëdhjetë, me të cilin kam jetuar dyzet vjet dhe që ka rënë dëshmor në luftë të shenjtë. Kam bërë kaq seks të mirë me të!” Ajo harboi aq shumë dhe lau jastëkun me aq shumë lot sa burri i gjorë shkrehet dhe, duke vajtuar humbjen e burrërisë, pikëllohet për faktin se është e diel.
Kështu pandeha se kjo është arsyeja përse të gjithë burrat e Gjirokastrës kanë çehre të përvajshme dhe të zymtë. Nuk vëren pohtuajse aspak gëzim dhe ndjenja miqësore, edhe pse ndër ta ka shumë të rinj trima. / KultPlus.com
sado q’e ka beku perenia shyqyr që kjo botë e vjetër nuk sillet rreth vetes ma shpesh — a ish duru me i shqyrtu kaq dendun gabimet e bame, zhgënjimet e kryme, vdekjet e vogla; e me kujtu se ngazëllimet e lumturiçkat janë batisë në det e tash u nihet veç amëza nji herë në hanë tu gjezdisë udhëve kot a ish duru more a ish duru me u përloshë ma shpesh për çdo tutë e pasiguri e rrebe qi e ka tharbë vjetin e njerëzit rreth teje a ish duru ma shpesh se nji herë mas treqinegjashtepesë ditëve e netve jo për besë, fishekzjarret shkreptijnë sikur sinapsat gjatë kësaj mbramjeje bre sa mirë me i kujtu ftyrat e buzagaze në Tiranë e në Prizren, bre sa të kojshme puthjet po ma mirë mos me i kujtu se edhe ashtu shpesh po më bjen me bredhë si halë bredhi nëpër stuhi e çdo herë qi i qes ndër mend ua përshkëllin ngjyrat deti po kënaqna tu e ditë qi dymijenjizeteteta asht vit i brishtë — perishtup, e ka me ma falë nji ditë ma shumë vonese, qetësie. / KultPlus.com
pa dyshim se sot janë shkrue shumë poezi me titullin “bora e parë në dhé të huej” ku asht folë e asht tjerrë gat për gacat e vagullta të votrës qi e mbajnë insanin nxehtë aty ku menxi shkrep qibriti;
për miq të largët qi janë ba mukajet në çdo herë të motit kur s’ka punue as kryet, as dora — qi janë rrekë me çupuritë zjermin kur dyjesë i ka ra mardha;
për vetminë në rrugë të reja me kulme të thepisuna neobaroke qi, sado të bukra, ia nxjerrin njérit rropullitë hap mbas hapi e tingujtë e guhëve të huja lundrojnë në vrotomet e gjakut qi jesin mbrapa;.
për kangët qi harrohen dita-ditës fjalët e të cilave dikur kanë jehue nëpër ajri dhe avujt e rakisë ku kanë pluskue hokat tona të papasoja e dëshirat irreale për me ia hangër njani-tjetrit zemrën;
për nanë, për babë, për kusherij për kujtime sa të ngrohta, aq edhe të zbehta për xiglitjen e barit të oborrit në themër.
pa dyshim se janë shkrue shumë të tilla sot, “bora e parë në dhé të huej” edhe mirë bajnë qi shkruejnë,
po unë s’po kam takat me përsiatë e me mendue qysh këto tufa fraktalesh, qi dikur kanë ra në ftyra të dashtunish e janë shkri në procese ngrykimesh, dijnë me t’mbush me kaq shumë vner.
“bora e parë në dhé të huej” shpresoj qi krejt këto poezi qi janë shkru sot botohen në ni përmbledhje,
pos kësaj. kte po e baj kruspull e po e gjuej në voter për me i dhanë pak hez zjermit./KultPlus.com
më duhet me të kallxu se qysh të due përherë më shkon mendja andej në mëngjese të përhimta me vdekje në gojën teme çaji nuk asht kurrë mjaft i nxehtë aso kohe dhe cigarja e thatë rroba ngjyrë gështenje më mërdhin më duhesh dhe sodis nga dritarja borën e heshtun natën te limani autobusët ndrijnë si re dhe unë jam i vetmuem tuj mendu për fyella më merr malli për ty gjithherë kur shkoj në bregdet rana asht e njomun me lot që m’ngjajnë si t’mitë edhe pse kurrë nuk kaj dhe të mbaj në zemër me nji humor të njimendtë me t’cilin ishe krenu parkingu asht i ngjeshun dhe rri tuj i kërsitë çelësat kerri asht i shpraztë sikur bicikletë çka po ban tash ku e ke hangër drekën dhe a pat naj trohë peshk n’ta asht vështirë me mendu për ty pa veten teme në fjali ma këput shpirtin kur je vetëm mbramë yjet ken të shumtë dhe sot e kanë lanë borën si kartelë vizite s’kam me qenë i përzemërt asgja nuk më huton muzika asht vetëm fjalëkryq a e din se qysh asht kur je udhëtari i vetëm nëse ka ndoj vend ma larg nga unë të lutem mos shko. / KultPlus.com
thonë se të vdekurit na vështrojnë përherë nga lart, ndërsa mbathim këpucët ose lyejmë një copë bukë me gjalpë, na vështrojnë nga fundet e qelqta të anijeve qiellore tek u mëshojnë rremave me ngadalësi nëpër amshim.
na i vështrojnë tepet e kokave që lëvizin poshtë në tokë dhe kur shtrihemi në ndonjë livadh ose divan, mbase të dehur nga shushurima e një pasditeje të ngrohtë, ata kujtojnë se ua drejtojmë shikimin,
gjë që i shtyn t’i pushojnë rremat dhe të heshtin e të presin, sikur prindër, derisa t’i mbyllim sytë.
Kënga “Shingjergjat Po Sillen” e kënduar nga zëri emocionues dhe shumë i veçantë i Plator Gashit, është një këngë që nëpër vite e kanë kënduar Hashim Shala, Rexhep Hajrizi e të tjerë mbledhës të foklorit shqiptar ndër vite, shkruan KultPlus.
Po e sjellim poshtë edhe tekstin e këngës bashkë me videon e zërit kaq të ëmbël të Platorit.
Shingjergjat po sillen
Shingjergjat po sillen, more djalë! Shingjergjat po sillen, more djalë! Vjeshtat po përcillen, dylber o Vjeshtat po përcillen, shiqer o.
Qajo gujë e gatë, o more djalë Qajo gujë e gatë, o more djalë, T’i kputi dy krah’t o dylber o T’i kputi dy krah’t o shiqer o.
Qajo gujë e shkurtë, o more djalë Qajo gujë e shkurtë, o more djalë, T’i mërdhini gujtë, o dylber o T’i mërdhini gujtë, o shiqer o.
Sivjet kur t’vjen vjeshta, more djalë Sivjet kur t’vjen vjeshta, more djalë, Bashkë dalim tu vneshta, dylber o Bashkë dalim tu vneshta, shiqer o.
Kur po çon me m’lypë, o more djalë Kur po çon me m’lypë, o more djalë, S’po m’len baba yt, o dylber o S’po m’len baba yt, o shiqer o.
Ça ka baba jem, o more djalë Ça ka baba jem, o more djalë, Me jaranin tem, o dylber o Me jaranin tem, o shiqer o.
Baba n’mos m’dhashtë, o more djalë Baba n’mos m’dhashtë, o more djalë, Merre qat’ udhë t’gatë, o dylber o Po, Merrëm edhe mu, o shiqer o;
Merre qat’ udhë t’gatë, o dylber o Po, Merrëm edhe mu o shiqer o./ KultPlus.com
sot hangra hudër. shoku mbramë më tha mos me porositë tarator n’akçihane se zaten dobësohen gjasat që m’begenisë ajo çika që na grishi për raki, po s’kish qenë puna te hudra — tekembramja e zuna veshin, me shije shollomotke në gojë, tu mendu për tarator.
sot hangra hudër, të trazume në taratorin që u çova me e ba kastile (edhe me pak inat) n’ferk t’sabahut. gjysën e fshiva e pjesa tjetër i mbet nanës, ose cilitdo nafakli që ka hy në kuzhinë mbas meje.
kur dola në shehër (tu kundërmu aq fort sa s’la pa ma përmend as taksisti), shoqja e ngushtë më zuni n’gushë e m’veti për punë, gjumë, dhimbje, dëshpërime, vese e andrra, po për hudër s’erdh fjala.
sot hangra hudër edhe, siç ndodh shpeshherë mbas buke, u frymëzova me shkru; me e saju ndonji analogji të brishtë për jetën për marrëdhaniet midis njerëzish sa me u bindë gjoja për ekzistencën e nji koherence e vazhdimësie në kët’ alem.
sot hangra hudër sepse të gjithëve dikur na vjen rendi me i mbllaçitë do hudra të figurshme (që kemi vendosë se na i kanda) e me dalë me u marrë me taksista, me jabanxhi që na ftojnë për raki, e me ojnat e njerëzve të tjerë — tu e bajtë në shpatulla frikën se po ia çartim qefin kujt.
po shija e taratorit, bac, e gusha e ngrohtë e jaranisë së fortë i shndërron thelbat e hudrës në gonxhe të çeluna zymbylash./ KultPlus.com
Mbrëmjen e djeshme në ambientet e veçanta të “Resë” përpara Galerisë së Arteve në kryeqytet, ka vazhduar Festivali i Reve që në edicionin e tij të pestë ka përzgjedhur një numër të konsiderueshëm artistësh të të gjitha gjinive të artit të cilët performojnë çdo natë për publikun kryeqytetas duke dhuruar mbrëmje ndryshe dhe argëtim.
Këto performanca mund të ndiqen falas ndërsa publiku të vetmin detyrim ka ruajtjen e distancës dhe zbatimin e rregullave të protokollit kundër Covid-19.
Mbrëmjen e djeshme ka performuar artisti Plator Gashi. Titulli i kësaj performance që ka filluar në orën 20:00 ishte titulluar “Ana e Poshtme e Gjetheve” e shkëputur nga një poezi e shkruar nga babai i Platorit, Osman Gashi i cili ishte i pari qe e njohu me “Shingjergjat po sillen” dhe këngët e tjera rapsodike që më vonë kanë përcaktuar stilin e tij muzikor.
Rryma muzikore e tij dhe tingujt burojnë prej folklorit tradicional deri te nënzhanret e ndryshme të xhazit. Në veçanti ai eksploron këngën shqipe, të cilën e shkrin me ritmet e vibracionet e rrymës muzikore “bossa novas braziliane”, si dhe me gjini të tjera të afërta muzikore me të.
Ai njihet për ripërpunimet e këngëve sikurse janë “Kryet e mirë për shami”, “Shingjergjat po sillen”, “Fërfëlloi fëllanza n’ujë” e të tjera. Së fundmi ka publikuar edhe këngën “Msheftas”. Krahas muzikës merret me shkrim, përkthim dhe letërsi. / atsh / KultPlus.com
“Kryet e mire për shami” mbetet një ndër pasuritë folkloristike të popullit tonë, të cilën Plator Gashi e ka sjell kohë më parë mjeshtërisht, shkruan KultPlus.
Versioni i Gashit është karakteristik për zërin e butë të tij dhe mënyrën e qetë të interpretimit.
KultPlus ua sjell tekstin dhe versionin e Plator Gashit:
Plator Gashi sapo ka publikuar këngën e tij të parë origjinale, të titulluar ‘Msheftas’, shkruan KultPlus.
Gashi njihet për coverat e tij si ‘Shingjergjat po sillen’, ‘Fërfëlloj fëllënza’, ‘Kryet e mirë për shami’ etj, të cilave me një zë tejet të këndshëm u ka dhënë komplet një frymë tjetër.
‘Py’ përpara, py’ përmas! Po e publikoj kangën teme të parë origjinale, të shkrume, të kompozume dhe të incizume në qysh të dhomës në vitin 2019. Kte kangë, sikur edhe çdo gja tjetër në jetë, ia kushtoj ma të dashtunve t’mi: motrës e vllaut (Jonila Gashi Gentian Gashi ) , mamit e babit (Lume Gashi Osman Gashi) si dhe vllazënmotrave Shpat Morina Lisar Morina Erleta Morina Donjeta), pa të cilët s’kisha mujtë me e qitë asnji gisht në tel. Gëzuar 2021!’, ka shkruar Gashi në njoftimin e tij në rrjetin social Facebook. / KultPlus.com
Kënga “Shingjergjat Po Sillen” e kënduar nga zëri emocionues dhe shumë i veçantë i Plator Gashit, është një këngë që nëpër vite e kanë kënduar Hashim Shala, Rexhep Hajrizi e të tjerë mbledhës të foklorit shqiptar ndër vite, shkruan KultPlus.
KultPlus ju sjell sot këtë këngë në ditën e Shën Gjergjit.
Kënduar në versionin e Plator Gashit, këngës po ja bashkëngjisim edhe tekstin:
Shingjergjat po sillen
Shingjergjat po sillen, more djalë! Shingjergjat po sillen, more djalë! Vjeshtat po përcillen, dylber o Vjeshtat po përcillen, shiqer o.
Qajo gujë e gatë, o more djalë Qajo gujë e gatë, o more djalë, T’i kputi dy krah’t o dylber o T’i kputi dy krah’t o shiqer o.
Qajo gujë e shkurtë, o more djalë Qajo gujë e shkurtë, o more djalë, T’i mërdhini gujtë, o dylber o T’i mërdhini gujtë, o shiqer o.
Sivjet kur t’vjen vjeshta, more djalë Sivjet kur t’vjen vjeshta, more djalë, Bashkë dalim tu vneshta, dylber o Bashkë dalim tu vneshta, shiqer o.
Kur po çon me m’lypë, o more djalë Kur po çon me m’lypë, o more djalë, S’po m’len baba yt, o dylber o S’po m’len baba yt, o shiqer o.
Ça ka baba jem, o more djalë Ça ka baba jem, o more djalë, Me jaranin tem, o dylber o Me jaranin tem, o shiqer o.
Baba n’mos m’dhashtë, o more djalë Baba n’mos m’dhashtë, o more djalë, Merre qat’ udhë t’gatë, o dylber o Po, Merrëm edhe mu, o shiqer o;
Merre qat’ udhë t’gatë, o dylber o Po, Merrëm edhe mu o shiqer o./ KultPlus.com
Kënga “Shingjergjat Po Sillen” e kënduar nga zëri emocionues dhe shumë i veçantë i Plator Gashit.
Këngën nëpër vite e kanë kënduar Hashim Shala, Rexhep
Hajrizi e të tjerë mbledhës të foklorit shqiptar ndër vite.
Po e sjellim poshtë edhe tekstin e këngës bashkë me videon e
zërit kaq të ëmbël të Platorit, sot në ditën e Shëngjergjit. / KultPlus.com
SHINGJERGJAT PO SILLEN
Shingjergjat po sillen, mor djalë Shingjergjat po sillen, mor djalë Vjeshtat po përcillen medet-o Vjeshtat po përcillen medet-o Qajo guja e gat, mor djalë Qajo guja e gat, mor djalë M’i këputi dy kraht medet-o M’i këputi dy kraht medet-o Qajo guja e shkurt, mor dajë Qajo guja e shkurt, mor djalë M’i këputi dy gujt medet-o M’i këputi dy gujt medet-o. / KultPlus.com
