Dante Aligeri (1 qershor 1265 – 14 shtator 1321), ka qenë një poet, shkrimtar dhe politikan italian.
Ai shquhet si babai i gjuhës italiane; fama e tij është kryesisht për shkak të krijimit të veprës “Komedia” (italisht: Comedìa), dhe më pas e quajtur Divina nga Bokaço duke u bërë e famshme si Komedia Hyjnore (italisht: Divina Commedia), dhe në përgjithësi konsiderohet si vepra më e madhe e shkruar në italisht dhe një nga kryeveprat më të mëdha të letërsisë botërore.
Një shprehje e kulturës mesjetare, e filtruar përmes lirisë së Dolçe stil novo, është gjithashtu një mjet alegorik i shpëtimit njerëzor, i cili arrihet duke prekur tragjeditë e dënimeve, ndëshkimet purgatore dhe lavdat qiellore, duke i lejuar Dantes t’i ofrojë lexuesit një pasqyrë të moralit dhe etikës.
Një gjuhëtar i rëndësishëm, filozof dhe teoricist politik, Dante filloi të lëvizte brenda diturisë njerëzore, duke shënuar thellësisht letërsinë italiane të shekujve të ardhshëm dhe të njëjtën kulturë perëndimore, që të quhej “Poeti i Madh” ose, “Poeti”. Dante, eshtrat e të cilit ndodhen pranë varrit në Ravenë të ndërtuar në vitin 1780 nga Kamillo Morixha, u bë një nga simbolet e Italisë në botë, falë emrit të trupit kryesor të përhapjes së gjuhës italiane, “Shoqata Dante Aligieri”, ndërsa studimet kritike dhe filologjike mbahen gjallë nga “Shoqata Dante”.
Nga shekulli XX dhe në vitet e hershme të shekullit XXI, Dante u bë pjesë e kulturës masive, ndërsa puna e tij dhe figura e tij frymëzuan botën e vizatimeve komike, mangave, videolojërave dhe letërsisë. Dante (shkurtimi emrit Duranie) Algiers lindi në Firence, në maj të vitit 125 në me familje pronarësh modeste guelfe. Dihet shume pak rreth fëmijërisë e adoleshencës, s dhe studimeve që kreu Dantja. Ai ka studiuar gramatikën, retorikën, filozofinë teologjinë e interpretimin e teksteve të shenjta. Dantja studioi me zell e dashuri dhe poetët antikë, veçanerisht Vingilin. Biografët e tij dëshmojnë se Dante Aligeiri ishte një poetët më të kulturuar në Europë dhe një rol të rëndësishëm në formimin intelektual e moral të Dantes luajti mësuesi i tij, Bruneto Latini, një burrë me horizont të gjerë, poet dhe financier i Komunës së Firencës. Por, krahas shkencës e artit, Dantja nuk la mënjanë as gjimnastikën, kalërimin ose qitjet me hark.
Në vitin 1274, në moshën 9-vjeçare, Dantja takoi për herë të parë Beatriçen, e cila i mbeti në zemër si një kujtim i ëmbël fëmijërie. Ai do ta ndeshe atë sërish në mugë në moshën 18-vjeçare. Dashuria i mbushi shpirtin, i ngrohu zemrën, ndaj vendosi t’i këndojë dashurisë së tij për Beatriçen, e cila paraqitej me tërë bukurinë e saj shpirtërore. Por, më 9 qershor 1290, në moshën 24-vjeçare, Beatriçja vdiq dhe Dantja pëson një tronditje të thellë në jetën e tij.
Dantja u lind dhe u rrit në Firencen e ndarë në dy grupime, që kërkonin bashkimine Italisë nën pushtetin e Perandorit.
Këto rrethana të jetës politike dhe shoqërore të vendit janë të lidhura ngushtë me jetën dhe veprimtarinë e Dante Aligierit, i cili nuk ka qenë vetëm poet i madh, por edhe personalitet i shquar politik. Në vitin 1289, ai lufton denjësisht në Kompaladino, ku u ndeshën guelfët e Firences me gibelinët e Arccos, Dantja bënte pjesë te kalorësit dhe fiorentinët e fituan këtë betejë.
Në Muzeun e Shkollës së Parë Shqipe në Stubëll do të mbahet një takim ndërkulturor letrar në të cilin marrin pjesë Elvi Sidheri, shkrimtar e përkthyes letrar shumëgjuhësh, Nedjeljko Špilek, zëvendës ambasador i Kroacisë në Kosovë e poet, Marc Perry, historian e profesor britanik dhe Bekim Shala, shkrimtar.
Ngjarja mbahet më 28 Prill, ora 15:00, në Muzeun e Shkollës së Parë Shqipe./KultPlus.com
Vdekja e poetit të madh ka marrë një status thuajse mitik në kulturën ruse. Këtu janë pesë fakte interesante për këtë ngjarje të rëndësishme në histori, të cilat rreken të hedhin dritë mbi të vërtetat, shpesh të devijuara rreth asaj që çoi në fundin fatal të poetit dhe njeriut të dueleve.
Shumica e rusëve do t’ju thonë se fryti i preferuar është një mollë dhe poeti i tyre i preferuar është Pushkin. Për një burrë apo një grua, ata e dinë se poeti më i dashur i vendit dhe babai i gjuhës letrare moderne ruse, vdiq nga një vdekje e dhimbshme pas një dueli, duke i falur të gjithë ata që i kishin bërë keq. Si në shumë duele, shkaku i mosmarrëveshjes ishte një grua.
1. Sfida e dytë
Pushkin ishte një njeri impulsiv dhe mori pjesë në shumë duele. Në të vërtetë, dueli i tij fatal ishte hera e dytë që ai sfidoi Georges d’Anthès, një oficer francez në Gardën Ruse, për shkeljen e nderit të tij.
Rasti i parë ishte në nëntor të vitit 1836, kur ai mori një letër anonime të quajtur “Certificate of a Cuckold”, e cila përmbante një aludim të qartë për pabesinë e gruas së tij, Natalya Goncharova. Kishte thashetheme në Shën Petersburg, se Car Nikolla I mbante një qiri ndezur për Goncharova, por ishte e qartë se Pushkini nuk mund të sfidonte sundimtarin suprem rus, kështu që ai zgjodhi opsionin e dytë të mundshëm, atë të d’Anthès, i cili gjithashtu përflitej si dashnori i bashkëshortes së poetit. Sidoqoftë, francezi d’Anthès për të zhmanguar përshkallëzimin e situatës që mund t’i çonte ata në duel, u tregua finok dhe i zgjuar duke i propozuar, motrës së gruas së Pushkinit, Ekaterina Goncharova, veprim i cili do të nxiste poetin të anulonte sfidën.
Thashethemet filluan të qarkullojnë përsëri pas dasmës dhe poeti, duke menduar, siç bëri me letrën e parë, se burimi i tyre ishte Baron van Heeckeren, ambasadori holandez në Rusi dhe babai i birësues i d’Anthès, i cili i shkroi një letër më përmbajtje dyshuese. Komentet e pakënaqshme që Pushkin bëri ndaj ambasadorit dhe djalit të tij të adoptuar, bënë që Heeckeren të shpallte se sfida fillestare ishte ende e vlefshme.
2. Gama e ngushtë
Dueli u zhvillua në Chernaya Rechka në periferi të Shën Petersburgut dhe pati kushte jashtëzakonisht të ashpra. Në vendet e tjera evropiane, duelistët zakonisht gjuanin kundër njëri-tjetrit në një distancë prej 25-30 hapash, por në këtë rast distanca ishte vendosur në vetëm 10 hapa.
D’Anthès qëlloi i pari dhe plagosi rëndë Pushkinin në stomak. Pushkin u rrëzua në tokë, por ishte në gjendje të qëllonte kundër kundërshtarit të tij, duke e goditur atë dorën e djathtë. Dy ditë më vonë, më 29 janar të vitit 1873 poeti vdiq.
3. Reagimi i perandorit
Duelet në Rusi ishin ndaluar nga Pjetri i Madh dhe kështu zhvilloheshin në fshehtësi. Dënimi për pjesëmarrje në to është i rëndë, ndonjëherë edhe me vdekje. Teksa ishte duke vdekur, Pushkin arriti të merrte faljen e Nikollës I.
Nikolla siguroi familjen e poetit të vdekur: ai pagoi borxhet e Pushkinit, urdhëroi që familjes t’i paguhej një grant i njëpasnjëshëm prej 10,000 rubla, duke i dhënë gjithashtu një pension të vesë dhe vajzave të saj.
Cari i hoqi d’Anthès titullin ushtarak dhe e internoi nga Rusia. Ai shoqërohej nga gruaja e tij, kunata e Pushkinit. Çifti vazhdoi jetën normale dhe të kishte katër fëmijë. Sipas një bashkëkohësi, ai thoshte se mërgimi nga Rusia i mundësoi të kishte një “karrierë të shkëlqyer politike” në Francë.
4. Helena ruse e Trojës
Disa njerëz mendojnë se Natalya Goncharova ishte përgjegjëse kryesore për vdekjen e burrit të saj, pasi ajo ose nuk ishte në gjendje ose nuk dëshironte t’i jepte fund thashethemeve që e lidhnin atë me d’Anthès. Poetja Anna Akhmatova e quajti atë një “bashkëpunëtor të Baron van Heeckeren, ambasadori holandez në Rusi dhe babai i birësues i d’Anthès, në ndërtimin e duelit”, ndërsa Marina Tsvetaeva shkroi për gruan e Pushkinit, Natalya Goncharo: “Një bukuri dhe asgjë tjetër, vetëm një bukuri, pa tru, një shpirt, një zemër, pa asnjë talent. Bukuri nudo, që godet si shpatë. Dhe ajo goditi shumë rëndë.”
Pas Luftës së Dytë Botërore, dy nga letrat e D’Anthès, nga viti 1836 u botuan në Paris. Në to ai përshkruan apasionimin e tij me “krijimin më të mrekullueshëm në Shën Petersburg”, duke shkruar se ajo, Natalya Goncharova, ndiente shumë për të dhe i shoqi ishte “shumë xheloz”. Megjithatë, letrat thonë gjithashtu se ajo nuk është e gatshme “të thyejë angazhimin e saj” ndaj burrit, Alexander Pushkin.
Nuk ka konsensus për këto letra. Disa studiues besojnë se d’Anthès nuk po shkruan për Goncharova, ndërsa të tjerë mendojnë se ai thjesht po përpiqej të largonte thashethemet për marrëdhënien e tij të supozuar seksuale me Baron van Heeckeren.
5. Pushkin duelist
Poeti i madh rus, Alexander Pushkin mendohet se ka “hedhur dorashkën” në më shumë se 20 sfida dueli, duke marrë pjesë vetëm në shtatë përballjes. Katër prej tyre rezultuan me duele, ndërsa të tjerat u shmangën kryesisht falë miqve të poetit. Pushkin ishte vetëm 17 vjeç kur bëri sfidën e tij të parë. Ai u ofendua që xhaxhai i tij, Pavel Gannibal, i cili i mori pa leje vajzën, me të cilën ai po kërcente në një ballo. Mirëpo, meshkujt u kompletuan shpejt dhe dueli nuk u zhvillua.
Pushkin ishte i njohur si gjuajtës ekspert, por ai kurrë nuk gjuajti i pari në duele dhe derdhi gjakun e kundërshtarit vetëm një herë: në përballjen e fundit me d’Anthès, e cila rezultoi të ishte fatale.
Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club” dhe PEN Qendra e Kosovës, në bashkëpunim me Ambasadën e Republikës së Kosovës do të organizojnë përurimin e kompletit të veprave të poetit, studiuesit të letërsisë dhe profesorit universitar Basri Çapriqi (1960-2018).
Përurimi do të mbahet në Galerinë e Qendrës së Kulturës – Ulqin, të shtunën, më 20 janar 2024, ora 18:00. / KultPlus.com
Poeti francez, Artur Rembo, i konsideruar si mishërimi i poetit të mallkuar, lindi në Sharlevill, më 1854 në një familje tipike borgjeze (ku nuk e ndjeu ngrohtësinë e babait, që e kishte lënë familjen prej shumë kohësh, as dashurinë e nënës, të akullt dhe tirane). I edukuar në familje dhe në shkollë sipas skemave tradicionale, shkëlqeu për zhvillimin e jashtëzakonshëm intelektual, duke krijuar vargje qysh në moshën dhjetë vjeçare; kur ishte 16 vjeç ai i refuzon, papritmas, të gjitha skemat me të cilat ishte edukuar, u arratis disa herë nga shtëpia, filloi vagabondazhin e tij: përjetoi eksperienca të gjithfarëllojshme, përfshirë këtu edhe alkoolin, drogën dhe burgun.
Refuzoi t’i rikthehej shkollës dhe, gjatë njërës prej arratisjeve të tij më të fundme, zë miqësi me Pol Vërlenin, miqësi që do të ishte vendimtare në stimulimin e kreativitetit të jashtëzakonshëm të poetit adoleshent. U përpoq t’i shkonte pas në Paris ku, me rënien e perandorisë së Napoleonit III, në pushtet ishte Komuna. Pikërisht më 1870 mori jetë edhe aventura letrare e këtij “endacaku” (që filloi të krijojë duke imituar Hugoin dhe parnesianët), një aventurë që zgjati plot pesë vjet. Pikërisht gjatë kësaj kohe ai shkroi të gjithë veprat e tij më të rëndësishme. Korri sukses të madh midis poetëve simbolistë të ambientit intelektual të Parisit. Por ky sukses do të ishte jetëshkurtër dhe shumë shpejt Rembo e pa veten të injoruar dhe shpërfillur.
Më 1872 i dha fund “pushimeve” të tij pariziane dhe u rikthye në Sharlevill. Mirëpo as këtu nuk gjeti përkrahje dhe mirëkuptim. Gjithsesi, vazhdonte të frekuentohej me Vërlenin, të cilin e shoqëroi edhe në Londër e më pas në Bruksel, ku shkruajti një pjesë të “Ndriçimeve”, si dhe “Një stinë e tmerrshme” (1873). Vërlen i dha fund lidhjes së tyre më 1873, duke i dhënë fund jetës me një plumb pistolete.
Rembo braktis poezinë (pasi kishte asgjësuar sa kishte pasur nga gjithë sa kishte shkruar) dhe i jepet një jetë të mbushur me aventura të ndryshme. Kjo jetë e sheh fillimisht mësues në Londër më 1874, doker në portin e Marsejës më 1875, mercenar në Indinë holandeze dhe dezertor më 1876, pjesëtar të një trupe cirku më 1877, mjeshtër në Qipro më 1878. Së fundi, më 1880 stabilizohet si tregtar në Abisini. Gjatë kësaj periudhe, poeti tjetër, Vërleni, duke menduar se Rembo ka vdekur, publikon vëllimin e tij “Ndriçimet”, më 1886. Më 1891, Rembo rikthehet në Francë për t’iu nënshtruar kurimeve mjekësore për një tumor në gju, për shkak të të cilit edhe vdiq disa vjet më vonë.
Periudha e parë e adoleshencës mund të përmblidhet me tregimin e arratisjeve nga Sharlevill, rebelimet e tij, me varavingot e gjata dhe ekzaltuese nëpër fusha, me shkrime nga më dëshpërueset: nga librat e shkollës tek ato të udhëtimeve e deri tek librat e alkimisë dhe ato enigmatikë. Poezitë e shkruara në këtë periudhë janë në kërkim të një forme poetike; lëkundet midis imitimeve parnesiane dhe atyre të Viktor Hygosë. Vargjet e tij shprehin harenë dhe ekzaltimin e një udhëtari vetmitar, emocionet e para sentimentale, fuqinë e tij imagjinuese, ironinë therëse për jetën meskine të borgjezisë së Sharlevill-it.
Rembo, poeti “vizionar”, kërkon të rinovojë poezinë dhe, me zjarrin djaloshar, bëri një revolucion rrënjësor të të gjithë retorikës paraardhëse, duke hequr dorë deri edhe nga Baudelaire-duke vlerësuar çdo gjë sipas këndvështrimit të tij të ri artistik, e përderisa nuk i kishte mbetur më asnjë mjet që nuk ishte i falsifikuar, nuk besoi tjetër veçse tek ndjesitë e tij. Shpiku kështu poezinë e ndjenjës, duke kthyer në poezi atë që mund të quhet gjendja psikologjike nga e cila lindin ato, pa asnjë ndërhyrje të jashtme. Mendimit origjinal i korrespondonte një gjuhë dhe një ritëm i njëjtë që mvishte gjithçka : profume, tinguj dhe ngjyra. Rembo u gjend kësisoj në skajin më ekstrem të të gjitha rrymave letrare dhe poetike, skaj ku as simbolistët dhe as surrealistët mundën ta ndiqnin. Rembo nuk pati dishepuj dhe as imitues, pikërisht për këtë është konsideruar atëherë ashtu si edhe sot si pikënisja e çdo lloj rryme poetike.
Poezia e Rembo
Poezia e Rembo prish çdo lidhje logjike tradicionale, ajo shkatërron kategoritë (të kohës dhe hapësirës, të shkakut dhe të efektit) që për shekuj kishin vënë rregull në poezi. Fjala tashmë nuk është më vetëm një mjet komunikimi por ajo ka detyrën që të ndjellë një botë krejtësisht tjetër, fantastike.
“Një periudhë në ferr” (1873) është një lloj ditari autobiografik i shkruar në një atmosferë demoniake në të cilën momentet kryesore të jetës: fëmijëria, urrejtje-dashuria për nënën, vetmia, degradimi social, transfigurohen nëpër simbolizme të magjisë, të urrejtjes, të parandjenjës.
Tek “Ndriçimet”, shkruar më 1874 e të publikuara më pas nga Vërlen, poeti përpiqet të bëjë të mundur “përmbysjen e senseve” nëpërmjet përbërjesh të shkurtra poetike në të cilat shpërfaqen halucinacione, impresione të rrufeshme, tentativa për pasqyrime të reja. Shfaqet një model i ri poeti, poeti-depërtues që i kundërvihet modelit të poetit civil, poetit-shkrimtar; poeti-depërtues i nëpërkëmb institucionet, vlerat dhe moralin e deriatëhershëm, hidhet i tëri në krahët çrregullsisë më të çmendur të ndjenjave.
Poeti “Depërtues”
Parabola e Rembo merr jetë më 1870 me përmbledhjen Poezitë e Para, por qysh vitin pasardhës ai i mohon këto vargje dhe rekomandon mikun e tij Pol Demeni t’i djegë ato. Nga ana e tij Demeni i dërgon më ’71 një letër në të cilën vë në dukje estetikën e re të “poetit depërtues”: “Unë them se është e nevojshme të jemi depërtues, ne duhet të jemi depërtues. Poeti bëhet depërtues nëpërmjet një çrregullsie të gjatë, të pafundtë, të kujdesshme të të gjitha senseve. Në të gjitha format e dashurisë, të vuajtjeve, të çmendurive kërko vetveten, derdh në vetvete të gjitha helmet e mundshme në mënyrë që të korrësh më të mirën. Tortura e parrëfyeshme në të cilën nevojitet një besim i madh, një forcë e jashtëzakonshme mbinjerëzore, në të cilën je një i sëmurë i pashërueshëm, mes të gjithëve krimineli më i madh, i mallkuari më i madh është i Dituri Suprem! Gjithçka pra mund të ndodhë në të Panjohshmen…”
Në këtë letë Rembo gjen perspektiva të reja poetike, në drejtim të simbolistikës dhe surrealizmit: poezia duhet të zhvillohet nëpërmjet imazheve që nuk kanë aspak ndërmend të shprehin koncepte, por që janë vetë ato koncepte, një ide kjo që e kishte konkretizuar qysh me poemthin Varka si dhe në sonetin Vokale, të shkruara në fillim të vitit 1871. Në poemthin Varka, nëpërmjet një udhëtimi simbolik me një varkëz fantazëm, ai flet për vetë jetën e tij, për nevojën e tij për të shkuar në kërkim të së panjohshmes, për domosdoshmërinë e tij për të hyrë në misterin universal; në sonetin Vokale, ai shpështjell një rrjet të dendur ngjashmërish midis tingujve dhe ngjyrave, duke mbërritur në përfundimin e guximshëm për kohën, që si tingujt ashtu edhe ngjyrat çlirohen nëpërmjet një procesi të ngjeshur sindetik.
Marramendjet e poetit, të shprehura nëpërmjet imazheve haluçinante, në një prozë të çliruar prej çdo logjike dhe kontrolli racional, janë të përmbledhura në veprën Ndriçimet, vepër e cila përfaqëson etapën e fundit poetike të Rembo; kjo është një vepër që pa dritën e diellit në vitin 1886, falë poetit tjetër Vërlen, dhe për një kohë të gjatë e konsideruar gabimisht si një pjesë e veprës tjetër të madhe të Rembo “Një periudhë në Ferr”. Kjo vepër e shtyn Rembo drejt përfundimeve ekstreme të përafrisë me shkrimtarinë bodleiriane, me një gjuhë krejtësisht të re, muzikale deri në magji, të mbushur me ngjyrime, tinguj dhe aroma haluçinacionesh sugjestive dhe metaforash të spikatura. / KultPlus.com
Muzeu Historik Kombëtar përkujtoi sot Bernardin Palaj, klerik katolik, shkrimtar, mbledhës i folklorit.
Bernardin Palaj lindi në Shkodër më 2 tetor 1894. Mësimet fillore e të mesme i mbaroi në Shkodër, pranë Kolegjit Françeskan. U konfirmua më 18 maj 1902 në Dioqezën e Shkodrës. Pas gjimnazit, kreu edhe studimet e Liceut, në Salzburg, e në Insbruck, të Austrisë, në drejtimin filozofi-teologji. Gjatë studimeve ai tregoi një interes të veçantë për studimet shqiptare, si dhe për autorët e huaj që studiuan zakonet, gjuhën, doket shqiptare. Kryesisht e tërhiqnin albanologët gjermanë. Për disa vjet mësoi shqip e latinisht, në liceun “Illyricum”, pastaj shërbeu në famullitë e Toplanës, Palçit, Shalës, Bushkashit dhe të Rubikut. Më 15 prill të vitit 1923, bashkë më vëllezërit Mjeda, Fishtën, Anton Harapin, Prenushin e disa të tjerë, botuan në Shkodër gazetën “Ora e Maleve”. Ka botuar në organet “Hylli i Dritës”, “Leka”, “Tomori” etj.
Palaj ishte gjithashtu anëtar i Institutit të Studimeve Shqiptare qysh prej 1940. Ndërsa më 1944 rikthehet famullitar i turbulluar në shpirt mësohet t’i ketë thënë mikut të tij, Karl Gurakuqit. U akuzua si agjent dhe bashkëpunëtor i fashizmit. Vdiq në burg, para se të “gjykohej” më 2 dhjetor të vitit 1946. U varros në oborrin e ish-sanatoriumit në Shkodër./ KultPlus.com
Leonard Norman Cohen, këngëtar, kompozitor, muzikant, poet, romancier dhe piktor kanadez, një nga zërat më të veçantë të muzikës pop të viteve 1970, ka lindur 21 shtator 1934 në Westmount (Kebek) dhe vdiq më 7 nëntor 2016, në Los Angeles.
Bob Dylan shprehej në atë kohë për të madhin Cohen se ai e konsideronte atë rivalin e tij më të afërt dhe është një figurë e përkushtimit pothuajse si kulti mes fansave.
Leonard Cohen filloi si poet në veprën e Allen Ginsberg dhe Frank O’Hara përpara se të publikonte albumin e tij të parë, në vitin 1967. Pavarësisht se vuante nga një ankth i tmerrshëm, shumë i zbutur nga alkooli dhe droga, ai e mposhti frikën e tij për të performuar në skenë pas dekadash praktike Zen.
David Remnick ka sjell në vëmendje intervistën e fundit më kompozitorin, për karrierën e tij, ndikimet shpirtërore, turneun triumfues final dhe përgatitjen për fundin e tij.
“Unë jam gati të vdes,” shprehej Cohen. Ai tashmë vuante nga një sërë problemesh shëndetësore.
“Në një moment të caktuar, nëse ende i keni mendtë e kokës dhe nuk përballeni me sfida të rënda financiare, keni një shans për të rregulluar shtëpinë tuaj. Është një klishe, por është nënvlerësuar si një analgjezik në të gjitha nivelet. Të rregullosh shtëpinë, nëse mund ta bësh, është një nga aktivitetet më ngushëlluese dhe përfitimet e saj janë të pallogaritshme”, shtoi ai.
Profili i Cohen-it, i Remnick-ut ofron një vështrim në introspeksionin e ditëve të fundit të muzikantit: Ndoshta nuk ka më turne përpara. Ajo që është në mendjen e Cohen tani është familja, miqtë dhe puna në dorë.
“Unë kam pasur një familje për të mbajtur, kështu që nuk ka asnjë ndjenjë virtyti të lidhur me të”, tha ai.
“Unë kurrë nuk kam shitur aq shumë sa të mund të qetësohem me paratë. Unë kisha dy fëmijë dhe nënën e tyre për të mbajtur dhe jetën time. Pra, nuk ka pasur kurrë një mundësi për të ndërprerë. Tani më është bërë zakon. Dhe është elementi i kohës, i cili është i fuqishëm, me nxitjen e tij për të përfunduar. Tani nuk i jam afruar përfundimit.
Kam përfunduar disa gjëra. Nuk e di se sa gjëra të tjera do të arrij, sepse në këtë fazë të veçantë përjetoj një lodhje të thellë… Ka raste kur më duhet vetëm të shtrihem. Nuk mund të luaj më, dhe shpina nuk më duron shumë. Gjërat shpirtërore, baruch Hashem” – falë Zotit – “kanë shkuar në vendin e tyre, për të cilat jam thellësisht mirënjohës”. / KultPlus.com
Në 116 vjetorin e lindjes së Mitrush Kutelit, një nga prozatorët e rëndësishëm të letrave shqipe, e në vitin e 80-vjetorit të botimit të Poem kosovar dhe Poemi i Shendaumit, një poemë që kërkon herët një ndriçim shpirtëror për Kosovën, kujtuam kontributin e Kutelit në historinë e kulturën e gjuhës shqipe, në një aktivitet që bëri bashkë familjarë, studiues e lexues të veprës së tij.
Aktorët Rajmonda Bulku, Ndriçim Xhepa dhe Kristaq Skrami sollën përmes interpretimit fuqinë e rreshtave të tij, përmes pasazheve nga “E madhe është gjëma e Mëkatit”, “Vjeshta e Xheladin Beut, apo vargje të zgjedhura. / KultPlus.com
Në këtë ditë të veçantë, kujtojmë dhe nderojmë një nga figurat më të shquara të letërsisë botërore, Charles Baudelaire. Sot, përshëndesim 156-vjetorin e vdekjes së tij, duke i bërë homazhe trashëgimisë së tij të jashtëzakonshme letrare, që ka ndikuar thellësisht në krijimtarinë letrare moderne.
Charles Baudelaire (Sharle Bodler) lindi më 9 prill të vitit 1821 në Paris dhe vdiq më 31 gusht të vitit 1867, ishte veprimtar i shquar dhe ndër figurat kryesore të periudhës të romantizmit të vonë.
Pas vdekjes të së shoqit, nënë e tij u martua me një kolonel i cili duke qenë shumë i ashpër nxiti e provokoi urrejtjen e të birit. Marrëdhëniet me të ëmën nuk i kishte fort të mira dhe ky faktor shkaktoi te ai krizën ekzistenciale që e shoqëroi për tërë jetën.
Në 1833 njerku e regjistroi në “Kolezh Ruajal”. Sjellja e tij nuk ishte nga më të mirat kështu që njerku i zemëruar e detyroi të shkonte në Indi. Ky udhëtim ndikoi për mirë te Sharli, ku u njoh me kultura dhe njerëz të ndryshëm. Që këtu lindi dhe dashuria e tij për ekzotismin, që duket më së miri në kryeveprën e tij “Lulet e se Keqes”. Sidoqoftë 10 muaj më pas u kthye në Paris dhe duke qenë se ishte në moshë madhore mori pjesën që i takonte nga pasuria e të atit.
Në 1842, njohu poetet Gerard de Nerval, dhe Gautier; me këtë të fundit u afrua shumë pasi për më tepër shikonte tek ai një udhëheqës artistik dhe moral. Gjatë kësaj kohe njohu Jeanne Duval, me të cilen pati një marrëdhënie shumë pasionale. Ndryshe nga zakonisht, lidhja e tyre vazhdoi për një kohë të gjatë. Charles gjente frymëzim te Jeanne e cila i qëndroi pranë deri në ditën e fundit të jetës së tij.
Ndërkohë jeta që Bodleri bënte në Paris nuk ishte kushedi se çfarë. Kur e ëma zbuloi se ai kishte harxhuar gjysmën e trashëgimisë e hodhi në gjyq. Gjykata i caktoi një administrator të cilit Bodleri duhet ti kërkonte para për çdo gjë që i nevojitej.
Në 1845 publikoi krijimet e tij të para, ndërsa për të fituar disa para më shumë filloi punë nëpër disa revista si: “L’Art romantique” e “Kuriosite estetik”.
Në 1848 mori pjesë në lëvizjet revolucionare në Paris, ndërsa në 1857, publikoi në shtëpinë botuese Pule-Malassiz kryeveprën e tij “Lulet e se keqes”, që përmban rreth 100 poezi. Libri gjykohet për immoralitet, ndërsa botuesi, detyrohet të censurojë disa prej poezive.
Bodleri ra në depresion të thellë. Në 1861 u përpoq të vetëvritej. Në 1864, pasi nuk u pranua nga Akademia Fronsez, u largua nga Parisi për te shkuar në Bruksel, por edhe qëndrimi në kryeqytetin belg nuk i ndryshoi mendimet e tij për borgjezinë.
I sëmurë, kërkonte qetësinë te hashashi, opiumi dhe alkooli. Pas një paralize që e bllokoi në shtrat për disa vite ai vdiq në moshën 46 vjeçare. Eshtrat e tij prehen në varrezat Montparnasse, së bashku me ato të mamasë dhe njerkut. Në 1949 Gjykata Kasacionit e Francës vendosi që vepra dhe jeta e tij të kishin vendin e merituar në piedestalin e kulturës frënge. / KultPlus.com
Policia po bën apel për informacion pasi një poet, fitues i çmimeve u zhduk gjatë një festivali muzikor rural.
Gboyega Odubanjo u pa për herë të fundit në Festivalin Shambala në Northamptonshire, rreth orës 04:00 të shtunën.
27-vjeçari, nga Bromley në jug të Londrës, duhej të performonte në ngjarjen në Kelmarsh të dielën, por nuk u paraqit në setin e tij, raporton BBC, përcjell KlanKosova.tv.
Policia e Northants tha se Odubanjo është 168 cm i gjatë, me kaçurrela të shkurtra, të zi dhe mjekër të plotë.
Pamfleti i Odubanjo, “Poezitë e hallës së xhaxhait”, ishte fitues i çmimit Poetry Business New Poets në 2020.
Ai ishte gjithashtu marrës i një çmimi Eric Gregory nga Shoqëria e Autorëve dhe një çmimi i pamfletit Michael Marks.
Shambala, e cila zhvillohet në Kelmarsh Hall në perëndim të Kettering, pret shfaqje me poezi, si dhe ato nga muzikantë, humoristë dhe folës. / KultPlus.com
Martin Camaj është autori më i shquar postmodernist i letërsisë shqipe, studiues dhe gjuhëtar i njohur që gjithë jetën e kaloi në emigrim. Ai ka drejtuar katedrën e Albanologjisë në Mynih.
Martin Camaj lindi më 21 korrik 1925 në Temal të Mbishkodrës. Në Shkodër ka qenë nxënës i shkollës së jezuitëve italianë, Collegium Xaverianum. Pas shkollimit punoi mësues në fshatrat malësorë. Camaj merrte pjesë në rezistencën kundër partizanëve komunistë dhe pas një kohe ishte i detyruar të jetonte në ilegalitet derisa ia arriti me arratisej në Jugosllavinë fqinje.
Prej 1949 deri më 1955 studioi për sllavistikë, romanistikë dhe albanologji në Beograd. Filloi të punonte disertacionin mbi Buzukun. Me ndihmën e ish mësuesve italianë u shpërngul në vitin 1956 në Romë ku e mbaroi, në vitin 1960, disertacionin. Prej vitit 1961 punoi pedagog albanologjie në universitetin e Mynihut; prej vitit 1971 deri në vitin 1990 si titullar i profesurës së albanologjisë të cilën ai e kishte themeluar.
Camaj në Prishtinë, botoi dy librat e parë “Nji fyell ndër male” (1953) dhe “Kanga e vërrinit” (1954), dhe me të zë fill poezia shqipe në Kosovë.
Martin Camaj ka shkruar poezi, prozë dhe punime shkencore mbi shqipen dhe dialektologjinë shqiptare.
Poezia e Martin Camajt u përkthye në gjuhët italiane, angleze dhe gjermane.
Martin Camaj vdiq në Mynih më 12 mars 1992. / KultPlus.com
Sot komuniteti letrar shqiptar përkujton me respekt dhe dashuri përvjetorin e vdekjes së një nga figurat më të shquara të poezisë shqipe, poetit të madh Ali Podrimja. Në këtë ditë të trishtë, kujtojmë dhe përçojmë njëherit trashëgiminë letrare të poetit që ka lënë gjurmë të thella në zemrat e shumëkujt.
Ai ka qenë një frymëzim për brezat dhe një zë që ka shprehur përmes poezisë shqiptare thellësinë e ndjenjave dhe emocioneve. Lirizmi i veprave të tij është ndjekur dhe adhuruar nga lexuesit e të gjitha moshave, duke e kthyer atë në një poet të dashur e të nderuar.
Biografia e Ali Podrimjes është e pasur me ngjarje interesante dhe ndikim në letërsinë shqiptare.
Ali Podrimja u lind më 28 gusht, 1942 në Gjakovë, në kohë lufte e rrethanash aspak të volitshme dhe pati një fëmijëri mjaft të vështirë. Ali Podrimja është autor i më shumë se dhjetë vëllimeve me poezi dhe mbahet sot nga kritika si përfaqësuesi më tipik i poezisë së sotme shqiptare dhe si një poet me emër dhe në shkallë ndërkombëtare.
Botën e vet poetike, poeti e artikulon përmes një sistemi figurativ të konsoliduar (veçanërisht me simbolin dhe metaforën) dhe me një shkallë mjaft të lartë ndjeshmërie. Poezia e tij është epitomë e hermetizmit ku metaforat përbëhen nga disa nivele dhe nën-nivele kuptimore. Manifestimi i kësaj forme poetike u bë i domosdoshëm për poetin, sepse i shërbeu si mburojë kundër sulmeve ndaj ish-pushtetit serb në Kosovë. Pas pavarësisë së Kosovës, poezia e tij rifitoi lirizmin dhe ndjenjën poetike, por pa mundur të dalë krejtësisht nga stili i ngjeshur tradicional shqiptar.
Poeti Ali Podrimja, më 21 korrik të vitit 2012, u gjet pa shenja jete në qytetit Lodve të Francës, ku kishte udhëtuar për të marrë pjesë në një festival ndërkombëtar të poezisë.
Ali Podrimja u denoncua i zhdukur nga familjarët dhe të afërmit e tij të cilët thanë se kishin humbur kontaktet më të që prej datës 18 korrik.
Denoncimi që alarmoi diplomacinë kosovare u bë më 20 korrik. Një ditë më vonë, policia franceze gjeti trupin e pajetë të poetit në afërsi të qytetit Lodve ku ai kishte udhëtuar për të marrë pjesë në një festival ndërkombëtar të poezisë.
Sipas raportit të hetuesve francezë, mbi trupin e të ndjerit nuk janë gjetur shenja dhune dhe përjashtohet mundësia e vetëvrasjes. Për autoritetet franceze, Podrimja ka humbur orientimin gjatë një shëtitjeje në pyll dhe pas orësh të tëra lëvizjeje është dehidruar.
Ndër veprat më të njohura të tij janë: “Thirrje” 1961 , “Dhimbë e bukur” 1967 , “Sampo” 1969 , “Torzo” 1971 , “Folja” 1973 , “Credo” 1976 , “Sampo 2” 1980 , “Drejtpeshimi” 1981 , “Lum Lumi” 1982 ,”Fundi i Gëzuar” 1988 , “Zari” 1990 , “Në bisht të sorrës” 1994 , “Buzëqeshje në kafaz” 1995 , “Ishulli Albania” , “Pikë e zezë në blu” 2005. / KultPlus.com
Më 11 korrik 1930 ndërroi jetë dramaturgu e atdhetari, Andon Zako Çajupi.
Emri i vërtetë ishte Andon Çako, ndonëse identifikohet gjerësisht si “Çajupi”. Me këtë emër mundi të mbarte në krijimtarinë e tij gjurmë të vendlindjes, Zagorisë, ku gjendet mali prej nga derivon pseudonimi i tij letrar.
Pas shkollimit bazë, do ta linte Zagorinë për t’iu bashkuar të atit, Harito Çakos, veprimtar në lëvizjen atdhetare. Atje do të ndiqte një kolegj francez, prej të cilit kultivoi njohuri të larmishme. I pajisur me botëkuptim europian, do t’i drejtohej Gjenevës, ku në vitet 1887-1893, kreu studimet për drejtësi.
Më tej, u vendos në Kajro dhe nisi të ushtronte profesionin e avokatit. Do të hiqte dorë nga kjo detyrë për t’iu përkushtuar lëvizjes patriotike të shqiptarëve të ngulimeve të Egjiptit. U bë figurë protagoniste e shoqërisë atdhetare e kulturore të atjeshme, përmes përpjekjeve për të siguruar mbrojtjen e interesave të Shqipërisë dhe të popullit shqiptar.
Përmbledhja poetike “Baba Tomorri” (1902) që përfshin edhe komedinë “Katërmbëdhjetë vjeç dhëndërr”, veçohet si vepra e tij kryesore. Përshtati në shqip “Përrallat e La Fontenit” (1921), “Lulet e Hindit” (1922), një sërë vjershash të letërsisë sanskrishte. Pena e tij u vlerësua edhe në rrafshin e publicistikës të kohës, sidomos me pamfletin “Klubi i Selanikut” (1909)./ atsh / KultPlus.com
Filip Shiroka, është një poet i periudhës së vonë të romantizmit. Faik Konica ka pasur mendimin se “sonetet e tingëllueshme” të Filip Shirokës ia vlejnë të përmblidhen në një vëllim më vete. Edhe pse Konica shpreh një konsideratë të tillë të lartë (dhe këtë e thotë gati njëzet vjet pasi ishte shkëputur nga gazeta e tij Albania), Shiroka prapë për gjykimin e sotëm të studiuesve mbetet një poet modest. Shumë nga poetët e shkollës poetike të Veriut si Pjetër Zarishi, Leonardo de Martino dhe më pas të tjerë, si: Ndre Mjeda, Lazër Shantoja, Mark Ndoja, Arshi Pipa etj kanë lëvruar sonetin dhe kjo për arsye të formimit të tyre të veçantë kulturor.
Mbase ato çfarë e tërheqin Filip Shirokën drejt sonetit ishin thjeshtësia, madhështia e qetë, stoicizmi, forca dhe mençuria meditative, të cilat të çojnë mbi stuhitë emocionale romantike. Ideali i sonetit, sipas klasikëve dhe klasicistëve, ishte ideali i masës dhe i qetësisë që e angazhonin poetin për të dhënë tablo të qeta me tonalitete meditative. Mbi këto parime vijnë sonetet me natyrë përshkruese dhe filozofike të Shirokës, sonetet si: “Maji”, “Dimni” dhe ndonjë tjetër. Tipi tjetër i soneteve të tij, sonetet glorifikuese, lavdëruese i kanë më të qarta ndikimet nga drejtime letrare të klasicizmit dhe neoklasicizmit. Të një madhështie disi mě klasike janë sonetet mbi Skënderbeun, “Bota katolike”, “Shqypnija”, “Te Vorri i Skander Begut”, “Burri”.
Siç dihet, soneti për klasikët dhe përgjithësisht për neoklasicizmin, kërkonte pjesëmarrjen e mitiologjisë. Mitologjia i jepte thellësinë, dekoracionin madhështor, qetësinë fisnike, njëkohësisht forcën, qëndresën, stoicizmin. Klasicizmi i matur, i drejtpeshuar në këto tema ose tipe të sonetit me natyrë filozofike dhe natyrë glorifikuese, spikat ndjeshëm te Shiroka, që në fund të fundit, prapë mbetet një poet romantik. Mund të themi se me Filip Shirokën paralajmërohet Ndre Mjeda me poemat “Lisus”, “Scodra” dhe “Liria”.
Tek Filip Shiroka shohim fillimet e neoklasicizmit shqiptar.
Në një tip tjetër sonetesh, autori shpreh ndjenjat intime më të thella, por duke i dhënë në formën e sonetit, kjo lloj ndjeshmërie intime nuk është shpërthyese, mundohet që të jetë një ndjeshmëri e theksuar, shumë e zgjeruar, por përsëri e mbajtur në tonet e rreptësisë që kërkon forma klasike e sonetit. Prap sonetet që trajtojnë tema intime mund të themi se kanë formën e jashtme klasike, por janë të ndërthurur dhe të mbrujtur me ndjeshmërinë romantike. Në mënyrë të veçantë, kjo ndjeshmëri romantike shpërthyese, vërehet sidomos tek sonetet “Nanës sime”, “N’dek të mikut tem”.
Sonetet e tij janë të formës klasiciste, por me përmbajtje romantike, sa gati-gati është karakteristike një skemë: soneti nis me dy katrena përshkruese, një tercetë të ndërmjetme dhe terceta e fundit është ajo që vendos ekuilibrin, qetësinë. Dhe kjo arrihet nëpërmjet një mendimi filozofik.
Filip Shiroka shkroi sonetin e tipit klasik-romantik, pra, të tipit të përzier. Të tillë janë sonete për Ibrahim Temon, për Leonardo de Martinon, mësuesin e tij, soneti “Një lutje”, drejtuar dom Ndoc Nikajt.
Ky lloj soneti shprehte ndjenjat personale, ndjenja miqësie, lëvrohej në mjediset intelektuale, me njerëz të barabartë për nga rangu, ku u bëhej thirrje ndjenjave miqësore, dëshirës për komunikim. Sonetin letër, (Një lutje) në formën epistolare, e kanë lëvruar para tij edhe Ndue Bytyçi e Leonardo de Martino. Tek ky sonet shohim veç toneve të kërkesës, të lutjes, dhe tone të ironisë, tone të vetëqortimit, të talljes me vetveten. Është ajo natyra e qytetarit të Shkodrës, i cili bën humor sa të bukur, aq edhe të hidhur me veten.
Ndër sonetet lavdëruese, glorifikuese, poetizuese për figura të caktuara historike, veçojmë sonetin “Burri” (Pyrrhus), për Pirron e Epirit. Nën titullin e sonetit, ashtu siç ndodh pothuajse tek të gjitha vjershat apo sonetet e tij, vjen gjithmonë një citim nga një autor i njohur, këtë radhë nga Ovidi, autor latin. Citimi i shpeshtë i autorëve latinë, francezë, italianë, dashuria për kulturën latine, flet përsëri për një përbërës klasik në kulturën e Filip Shirokës dhe të shkrimtarëve të qarkut katolik të Shkodrës, të cilët ishin edukuar me kulturën e lashtë klasike. Duhet të vëmë re se në këtë sonet Pirroja, i përmendur dhe në poezi të tjera, si tek poezia “Për mëmëdhenë” e Mihal Gramenos, mbahet si një nga figurat e lashtësisë shqiptare, sepse miti i figurave të shquara është në natyrën e romantizmit shqiptar. Miti pellazgjik, miti i Lekës së Madh, i Pirros së Epirit, i Skënderbeut janë evokime mitologjike dhe drejtimi nga mitologjia është sa shenjë e romantizmit shqiptar, po aq edhe romantizmit shqiptar. Miti pellazgjik, miti i Lekës së Madh, i Pirros së Epirit, i Skënderbeut janë evokime mitologjike dhe drejtimi nga mitologjia është sa shenjë e romantizmit shqiptar, po aq edhe e klasicizmit dhe e neoklasicizmit. Këtë gjë do ta shikojmë edhe më vonë te Ndre Mjeda, kur shkroi poemat “Liria”, “Lisus”, “Scodra”.
Tek vargjet e para Pirroja u thotë ushtarëve unë jam shqipja, por krahët jeni ju dhe shkon të luftojë me Romën, që të merret vesh se ç’burra janë shqiptarët. Ai mendon se shqiptarët janë guximtarë, luftëtarë të nderuar dhe Pirroja ka qenë një mbret luftëtar. Ky nuk është nga sonetet e tij më të shquara, por sidoqoftë këto lloj sonetesh ndihmonin shumë në krijimin e vetëdijes kombëtare të shqiptarëve.
Vihej dhe një lidhje midis epokave historike, që pushtimi si vazhdimësi i kishte ndërprerë dhe mohuar. Krijohej një sfond, një bazament historiko-mitologjik, në mënyrë që e sotmja dhe e nesërmja të kishin ku të mbështeteshin dhe të merrnin forcë. Ky është një nga sonetet e tij më “të ftohta”.
Në këtë vazhdë vijnë edhe sonetet për Gjergj Kastriotin. Janë gjithsej 4 sonete për të. Soneti “Gjergj Kastrioti” është shkruar më 1879, dhe cikli “Te vorri i Skandër Begut” që përbëhet nga tre sonete janë shkruar përkatësisht më 1896, dhe dy të tjerët më 1900. Shiroka është në hullinë e gjithë rilindasve që iu drejtuan figurës së Skënderbeut, njërit nga mitet më qendrore të romantizmit shqiptar. Edhe këtu autori si në çdo rast iu drejtohet autorëve të shquar nga letërsia botërore, duke i cituar vargjet e tyre gjithmonë në gjuhën origjinale.
Tek soneti “Gjergj Kastrioti”, Skënderbeut del si mbrojtës i Europës, kalorës i krishtërimit. Toni këtu është i lartë, lavdërues, por soneti shkon i qetë. Vihet re se Skënderbeun e ka vlerësuar dhe armiku. Ai i kishte vënë emrin e Aleksandrit të Madh të Maqedonisë. Vetë Skënderbeu në vargun e fundit thotë që është luftëtari parë Europës.
Është në përgjithësi një sonet i shkruar rrjedhshëm, bukur, me ton luftarak. Por Sonet fisnikërisë së butë, jo i shpërthimeve të pakontrolluara romantike, tone solemne, por të qeta, sonet lavdërues, por jo bërtitës, jo ulëritës. Edhe në këtë rast kemi të bëjmë me një sonet romantik për nga idetë, por klasik për nga tonaliteti, vetëpërmbajtja e ndjenjave të autorit dhe e thellësisë së figurës së dhënë. Te ndryshme janë tre sonetet e tjera mbi Skënderbeun. Ky cikël prej tri sonetesh mban titullin “Te vorri i Skanderbegut”. Megjithëse janë shkruar në kohë të ndryshme, autori përsëri ka ditur t’u japë një lidhje të brendshme. Besnik i vetvetes, autori prapë citon autorë të shquar: Ciceronin në rastin e parë, në rastin e dytë Pirron dhe në rastin e tretë Beranzheně. Ky i fundit poet francez. Referimet nga autorë të mëdhenj duan të sjellin përsëri tonalitetin e ngritur, por njëkohësisht klasik dhe duan të përforcojnë idenë që shpreh autori nëpërmjet soneteve të tij.
Sipas autorit edhe yjet edhe hëna edhe dielli do të mbeten dëshmitarë të lavdisë së këtij njeriu dhe kurrë shkëlqimi i tij nuk do të shuhet. Edhe ari i shkruar mbi varrin e tij asnjëherë nuk do të venitet. Një sonet himnizues me tone të ngritura, por gjithmonë i përmbajtur sipas modeleve që imponon vetë forma e sonetit. Ajo që vihet re është se vargu i fundit i sonetit të parë rimerret si vargu i parë i sonetit të dytë dhe vargu i fundit i sonetit të dytë rimerret si varg i parë i sonetit të tretë. Kjo teknikë përdoret në kurorën prej sonetesh, 15 sonete të lidhura bashkë, ku vargun i fundit i sonetit të mëparshëm përsëritet në krye të sonetit pasardhës. Ai nuk ka arritur që të realizojë një gjë të tillë, se do t’i duheshin edhe 12 sonete të tjera. Sidoqoftë ai ka tentuar dhe ka arritur deri në tre të tilla.
Siç dihet nëpërmjet Skënderbeut lavdërohej e kaluara në favor të së ardhmes. Soneti i fundit del nga tonet e qeta, të drejtpeshuara, klasiciste. Ndiejmë aty thirrjet, fyerjet “o barbarë”, ose “nuk hup jo shqiptari”. Toni në sonetin e tretë nga një ton klasik, këmbehet me atë romantik. “Shqypnisë”, i ka kushtuar dy sonete, ku rimerret vargu i fundit i sonetit të parë si vargu i parë i sonetit të dytë. Sonetet përsëritim temat e mitologjisë romantike për Shqipërinë, të thëna që nga Vaso Pasha: Shqipëria e lavdishme dikur, sot e mjerë, Shqipëria e bukur… Shqipëria nënë luftëtare, e dashur, por e përgjakur. Autori puth duke qarë plagët në gjoksin e saj. Është një ndjeshmëri romantike, tonet janë retorike, ndjenja theksohet deri në thirrje. Eksklamacionet nuk janë karakteristika të neoklasicizmit, por të poetëve romantikë. Ja ndonjë nga strofat:
Greku dhe Bullgari, Serbi e Mali i Zij,
qi dashtnij t’diftoin… ata t’kan varrumun,
me njerzt’vet, me shkolla edhe me priftinj!
Disa nga sonetet e Shirokës pikëzojnë ndjenja dhe ide universale, gjendje njerëzore të përsëritura në të gjitha kohërat, që mbeten edhe për sot të pëlqyeshme. Këtu shohim përparësinë që ka tema filozofike mbi atë patriotike. Idetë, qëllimet e poezisë së miteve mbi Shqipërinë e lashtë, mbi Skënderbeun, i shërbyen një momenti të caktuar historik.
“Bota katolike” përbëhet nga dy sonete. Është një poezi me karakter fetar, i kushtohet misionit të Papës dhe misionit të kryqit si shpëtimtar i njerëzimit. Drejtori i Albanias, Faik Konica, i hapi vend këtij soneti në revistën e tij të vitit 1902. Shqiptarët kërkonin ndihmën e Papës dhe Evropës së krishterë për shkëputjen nga Turqia. Nëpërmjet këtij soneti përkushtimor dhe përlëvdues për Vatikanin dhe krishtërimin, sigurisht, bëhej dhe politikë.
Shiroka modest, ky poet dhe inxhinier hekurudhash, si njeri kishte një përbërës të urtë dhe racional në tipin e tij. Kjo cilësi karakteristike del nga letrat, nga biografia e tij, nga marrëdhëniet që ka pasur me rilindasit e tjerë, nga sjelljet atdhetare, shoqërore dhe në shfaqjet e jetës së përditshme. Ai ishte një romantik i ngrohtë, i zjarrtë, por dhe njeri që arsyetoi, që vlerësoi shfaqjet universale, të përjetshme, dhe dha mendime përtej pamjeve të përditshmërisë. Kjo përmasë universaliteti, e do të thoshim herë-herë një përmasë e ftohtësisë klasike, e përshkonin në tipologjinë e sjelljes njerëzore, por dhe në mënyrën e poetizimit.
Këto dy cilësi, ndjenjat e zjarrta dhe barazpesha, janë tipare të soneteve të tij.
Sot 157 vite më parë, më 27 mars 1866 u lind në Sheper të Zagorisë, Andon Zako Çajupi, avokat me pak sukses, poet buzëhollë, dramaturg i shquar, veprimtar patriotik, dhe demokrat. Jetoi dhe vdiq ne Egjipt më 11 korrik 1930.
Në historinë e letërsisë shqiptare Çajupi zuri vend edhe si dramaturg. Rëndësi të veçantë kanë sidomos komeditë e tij “Katërmbëdhjetë vjeç dhëndër” dhe “Pas vdekjes” (shkruar më 1910, botuar më 1937), me të cilat solli një ndihmesë me vlerë në zhvillimin e këtij lloji në letërsinë tonë.
Çajupi u mor gjithashtu edhe me përkthime. Përveç një varg vjershash dhe fabulash që botoi në Baba Tomorri, më 1921 nxori në dritë Përralla të zgjedhura të vjershëtarit të madh La Fontenit, në të cilat, duke u nisur nga kërkesat ideore të shoqërisë shqiptare, rrahu me mjeshtëri çështjet politike, shoqërore, morale etj. të jetës së kohës, satirizoi veset njerëzore dhe shfaqjet negative të shoqërisë me klasa, si grabitjen, mashtrimin, dhunën etj. Më 1922 u botua Lulet e Hindit, përmbledhje me vjersha të poetëve indianë.
Ajo që ka mbetur prej vepërs së Çajupit ka një vlerë shumë të madhe. “Baba Musa lakuriq”, një parodi e bibles është një ndër veprat që ai nuk mundi t’i botojë sa qe gjallë. I mëshohet shumë asaj pjese të krijimtarisë së tij siç është cikli i “vajeve” dhe ajo çka më pak evidentohet është kritika që ai lëvroi me një thellësi mendimi dhe kthjelltësi gjykimi. Ai solli bashkë me Konicën, modelin kritik të të menduarit në kulturën shqiptare. Çajupi është shkrimtari i kapërcimit nga periudha e romantizmit, nga ai mentalitet mbizotërues i shqiptarëve, në modelin kritik të të menduarit. Ai e zbriti poezinë nga qiejt romantikë në tokën e zërit të shpirtit dhe mendjes. Një tipar dallues te Çajupi është erotizmi në veprën e tij, që është prezent më shumë se çdo gjë tjetër. Kjo tregon se edhe në këtë pikëpamje ai qe shumë i emancipuar, dhe poezitë e tij erotike janë shumë fine e sensuale, të drejtpërdrejta, sarkastike, cinike dhe ironike. Kjo ndoshta si një qasje e tij për të guxuar në lëvrimin e një komunikimi ndryshe, një marrëdhënie që jo vetëm e veçon por edhe e shndërron në një shprehje interesimi për ta marrë në konsiderim.
Çajupi në Nivan kreu mësimet gjysmë të mesme, të cilat i plotësoi në një lice francez në Egjipt, ku jetonte i ati. Më 1887, pasi bëri një vizitë në Sheper, që ishte e fundit për të, Çajupi shkoi në Zvicër, atje kreu studimet e larta dhe mori titullin e doktorit të drejtësisë. Në Kajro, ku u vendos për gjithnjë, punoi për një farë kohe si avokat. Nga fundi i shek. XIX mori pjesë gjallërisht në lëvizjen patriotike shqiptare dhe mbajti krahun e saj më të përparuar. Në rrethet e gjera atdhetare u bë i njohur me një artikull që shkroi në kuadrin e diskutimit rreth çështjes së alfabetit, në të cilin doli kundër adoptimit të alfabetit grek për gjuhën shqipe. Më 1909 botoi shkrimin e njohur Klubi i Selanikut, një pamflet dërrmues kundër armiqve të brendshëm të lëvizjes kombëtare shqiptare. Patriotizmi i flaktë dhe qëndrimi i prerë ndaj pushtuesve të huaj dhe veglave të tyre, e nxorën Çajupi në krye të patriotëve që vepronin në Egjipt. Më 1919 u zgjodh kryetar i shoqërisë “Vëllazëria” me qendër në Kajro. Qe frymëzuesi dhe njëri nga hartuesit e memorandumit që shqiptarët e Egjiptit, i dërguan Konferencës së Paqes më 1919 në mbrojtje të tërësisë territoriale të Shqipërisë. Më 1920 themeloi “Shoqërinë e Miqve”, e cila në vitin 1928 e ngriti zërin kundër shpalljes së monarkisë nga ana e Ahmet Zogut. / Albert Vataj / KultPlus.com
Ndërsa festojmë 547-vjetorin e lindjes së Mikelanxhelos, është e vështirë të mos mahnitemi nga përmasat e mëdha të kontributeve të tij në botën e artit. I lindur më 6 mars 1475, në qytetin e vogël toskan të Caprese, Michelangelo Buonarroti ishte një skulptor, piktor, arkitekt dhe poet.
Ndoshta më i njohur për afresket e tij mahnitëse në Kapelën Sistine, talentet artistike të Mikelanxhelos ishin të dukshme që në moshë të re. Vetëm në moshën 13-vjeçare, ai filloi një praktikë me piktorin Domenico Ghirlandaio, ku ai zhvilloi aftësitë e tij në pikturimin e afreskut, një teknikë që më vonë do të ishte thelbësore në punën e tij në Kapelën Sistine.
Gjatë gjithë karrierës së tij të shkëlqyer, Michelangelo prodhoi disa nga veprat më ikonike të artit në histori. Nga Pieta befasuese në Bazilikën e Shën Pjetrit deri te statuja e Davidit në Firence, skulpturat e tij kapën thelbin e formës njerëzore në një mënyrë që ishte e paprecedentë në atë kohë.
Por ishte puna e tij në Kapelën Sistine që me të vërtetë çimentoi vendin e Mikelanxhelos në histori. I porositur nga Papa Julius II në 1508, Michelangelo kaloi katër vjet rraskapitës duke pikturuar tavanin e kishës, duke krijuar një kryevepër që do të frymëzonte brezat e artistëve që do të vinin.
Pavarësisht talentit të tij të jashtëzakonshëm, Michelangelo ishte një figurë e ndërlikuar. Ai ishte i njohur për temperamentin e tij të ashpër dhe shpesh përplasej me klientët dhe kolegët e tij artistë. Por përkushtimi i tij për zanatin e tij ishte i palëkundur dhe trashëgimia e tij vazhdon deri më sot.
Ndërsa reflektojmë mbi jetën dhe veprën e Mikelanxhelos, është e qartë se ai ishte më shumë sesa thjesht një artist. Ai ishte një vizionar, kontributet e të cilit në botën e artit vazhdojnë të na frymëzojnë dhe magjepsin më shumë se pesë shekuj pas lindjes së tij. / KultPlus.com
Ka vdekur sot gazetari veteran dhe poeti Adem Shkreli, shkruan KultPlus.
Për ata që nuk e dinë, Ademi është vëllai i poetit të njohur Azem Shkreli, si dhe i Ymer, e Afrim Shkrelit.
Vëllezërit Shkreli kanë dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në kulturën shqiptare.
Për vdekjen e Ademit ka reaguar edhe Çun Lajçi i cili me plot dhimbje shkruan se Ademi është rraja e vargut shkrelian dhe me pak fjalë përshkruan jetën e tij plotë dhimbje.
“Adem Shkreli, rraja e parë e vargut shkrelian!
Ai s’ka vdekë sot!
Ka vdekë që kur i vdiq i biri, n’mërgatë pa e pa e që kur u mbyll n’lëvozhgën e vet!
Që kur i vdiq Azemi, vargu i ndamë përgjysëm e që kur Ymeri s’iu kthye ma n’Rugovë!
Me besoni se ai s’ka vdekë sot.
Ka vdekë që kur iu mbyll Rilindja e mbet qyqe dikund të tre soliterat pa vlla pa djalë!
Pusho i qetë nipalan.
Me tirqi kam me ta ba dekën e me kavall kam me ta thirrë zanin!”, shkruan Lajçi. / KultPlus.com
Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit në bashkëpunim me Ambasadën e Kosovës në Shqipëri, kanë organizuar mbrëmje poetike “Fishkëllimat e vdekjes”, një aktivitet homazh në kujtim të poetit Xhevdet Bajraj.
Ky aktivitet mbahet ditën e nesërme, më datë 26 korrik 2022, ora 19:30, në mjediset e Ambasadës së Kosovës e ku janë të ftuar personalitete të Shqipërisë dhe të Kosovës.
Xhevdet Bajraj (lindur më 1960, në Republikën e Kosovës) është një poet dhe skenarist shqiptar etnik kosovar që ka banuar në Meksikë. Vdiq me 22 qershor të këtij viti. / KultPlus.com
Martin Camaj është autori më i shquar postmodernist i letërsisë shqipe, studiues dhe gjuhëtar i njohur që gjithë jetën e kaloi në emigrim. Ai ka drejtuar katedrën e Albanologjisë në Mynih.
Martin Camaj lindi më 21 korrik 1925 në Temal të Mbishkodrës. Në Shkodër ka kenë nxënës i shkollës së jezuitëve italianë, Collegium Xaverianum. Pas shkollimit punoi mësues në fshatrat malësorë. Camaj merrte pjesë në rezistencën kundër partizanëve komunistë dhe pas një kohe ishte i detyruar të jetonte në ilegalitet derisa ia arriti me arratisej në Jugosllavinë fqinje.
Prej 1949 deri më 1955 studioi për sllavistikë, romanistikë dhe albanologji në Beograd. Filloi të punonte disertacionin mbi Buzukun. Me ndihmën e ish mësuesve italianë u shpërngul në vitin 1956 në Romë ku e mbaroi, në vitin 1960, disertacionin. Prej vitit 1961 punoi pedagog albanologjie në universitetin e Mynihut; prej vitit 1971 deri në vitin 1990 si titullar i profesurës së albanologjisë të cilën ai e kishte themeluar.
Martin Camaj ka shkruar poezi, prozë dhe punime shkencore mbi shqipen dhe dialektologjinë shqiptare.
Dy vëllimet e para poetike e kanë parë dritën e botimit qysh në Beograd. Vepra letrare e Martin Camajt përfshin gjithsej nëntë vëllime poetike, tre romane dhe një vëllim me novela. Poezia e Martin Camajt u përkthye në gjuhët italiane, angleze dhe gjermane.
Martin Camaj ndërroi jetë në Mynih më 12 mars 1992. / KultPlus.com
Qysh prej 21 korrikut të vitit 2012, liriku Ali Podrimja do ti mungojë poezisë shqipe. Hapat e tij ndaluan kaq papritmas, sa nuk la kohë as të besonim vërtetë se ai nuk do të ishte më. Zemra dhe pena e këtij shpërthimi, janë thyer në syprinën e një pikëllimi e grishjen e një lamtumire të pakohë dhe zemërthyese. Gjurmët e kësaj ikje u shkruan nxitimthi mbi kujën e kushtruar që nga Franca, për të mbushur me oshëtimë vdekjeje dhe dhimbje ndarjeje, gjithkah flitet shqip e kungohet zashëm tafti gjëmues i poezisë së tij.
Lajmi i zhdukje dhe vdekja
Podrimja I’u dha një vdekjeje që la shumë mister. Poeti u njiftua nga familjarët dhe të afërmit i zhdukur, të cilët pohuan se kishin humbur kontaktet më të që prej 18 korrikut. Denoncimi që alarmoi diplomacinë kosovare u bë më 20 korrik. Një ditë më vonë, policia franceze gjeti trupin e pajetë të poetit në afërsi të qytetit Lodve, ku ai kishte udhëtuar për të marrë pjesë në një festival ndërkombëtar të poezisë, Voix de la Méditerranée. Sipas raportit të hetuesve francezë, mbi trupin e të ndjerit nuk janë gjetur shenja dhune dhe përjashtohet mundësia e vetëvrasjes. Për autoritetet franceze, Podrimja ka humbur orientimin gjatë një shëtitjeje në pyll dhe pas orësh të tëra lëvizjeje është dehidruar.
Duke u fikun të gjallët e Ali Podrimjes, asht shu zani i një poeti, ka shterrun shpërthimi i një yll, një yll që është me ne në muzgjet medituese të poetit, në amën e pambarueme për me jetu në çdo moment me kangën e shpirtit. Zani dhe pena, zemra dhe poezia e kësaj vullnese shpirtnore u kthyen në flakadan të luftës për liri të Kosovës. Golgota e këtij populli martir, ishin dhe mbeten deri në të mbramen frymë, tharmi i kangës që diti me e këndue edhe kur jetonte me vdekjen, edhe kur vdiste për të jetuar ëndrra e tij. Kushtroi me za shpirti në çdo kraharor dhe qiellit i dha krahët e atij zogu krahthyem e kungimi rënkues.
Ai iku si një poet i madh, si një penë e fuqishme, si një njeri që diti dhe mundi me e mbush jetën dhe gjithkënd përreth tij me energji pozitive. Ali Podrimja vdiq. Vdiq poeti. Ai u shua për të ndritur me kandë e me kushtrim, kahdo ku terri lëshon rraj, e flligsia dëbon dritën. Fjala dhe shpirti mbeten përmes vargjeve të tij, në mbamendjen e sejcilit që kungoi dëshirën për emocione të epërme.
Kur Vdes poeti
– mëton Dritero Agolli, zemra ta do të dëgjosh vetëm heshtje, të dëgjosh vetëm fëshfërimën e gjetheve, vetëm shushurimën e një përroi, vetëm cicërimën e një zogu. Kur vdes poeti, do të doje të heshtnin fanfarat e sukseseve përgjithësisht të gënjeshtërta, të mekeshin fjalët boshe të lëvdatave, të platitej zhurmëria e kotësisë. Kur vdes poeti, do të doje të mos kishte, së paku për një çast, marramenth makinash e manekinësh, pamje klithëse reklamash të zhveshura nga çdo gjë njerëzore, zukama kafenesh mes vdekjes së punës; të mos shihje mjedise të papastra, dorën e lypjes nëpër trotuare, dijen e librave lëshuar për shitje drejt e përdhe. Kur vdes poeti, do të doje të shihje lule e bar, drurë e hije, natyrë dhe prehje. Dhe do të doje që shpirti të zhytej në mendime për kuptimin e jetës, për vlerën e duarve të punës, për dritën e mendjes, për regëtimën e zemrës. Do të doje të bisedoje me shpirtin e poetit përmes gurgullimës së vargjeve dhe fëshfërimës së urtë të të thënave e të pathënave të tij. Dhe të ringrije në mendje atë botë ndjenjash e përjetimesh gjithfarësh të krijuar prej tij, ku ndihet fryma e bekuar e thjeshtësisë, kthjelltësisë, urtësisë. Kur vdes një poet, domethënë një njeri që na jep mesazhe njerëzore përmes poezisë, ajo që të lëndon më shumë është zhurmëria e pashije dhe në thelb blasfemuese që shoqëron krijuesin në shtegtimin e tij drejt strehës së fundit. Befas për atë, që ikën heshturazi e në vetmi, fillojnë e kujtohen plot bujë të gjitha kategoritë e parisë-elitë të vendit: zyrtarë të lartë të shtetit e artistë-politikanë, miq të mëdhenj të të ndjerit, kryeredaktorë gazetash. Rendin kush e kush më parë ta thonë fjalën e tyre me peshë, elitare, ta thonë botërisht, pavarësisht se në ato fjalë gjithçka mund të gjesh veç figurës së poetit jo. Të hidhëron kjo zhurmë në një kohë që vdekja kërkon heshtje nderuese. Të lëndon kjo prirje dyfytyrëshe për vetëdukje, ndërkohë që humbja e një shpirti mendimtar do të duhej të shoqërohej me mendime të thella, me një brengosje të brendshme dhe vlerësim realist, në daç edhe filozofik, por kurrsesi jo propagandistik, vlerësim që të përfshijë dhe paraqesë para lexuesve të çoroditur nga shtypi tregtar atë që kishte më të spikatur kjo dritë e mendimit dhe flakë e ndjenjës së zhveshur nga çdo interes vetjak. Të nervozon belulizmi i shpëlarë, bajat, mjeran, ky egoizëm i pakufi, që ka mbërthyer shoqërinë tonë dhe që ia than çdo gjethe të gjelbër e çdo gonxhe. Ndërkohë veshi dëgjon e syri lexon vetëm fjalë, fjalë, fjalë. Nuk ka mënyrë më të shëmtuar për të vrarë kujtesën mbi poetin. Të gjendet këtu njëri ndër ato shumë shkaqe, për të cilat poeti u mbyll në veten e vet? Po iki me trishtim i zhgënjyer nga miqtë, E mbylla dhe derën që rrinte e hapur Për lajkatarët, për rrenacakët e smirëzinjtë, Që shtireshin ëngjëj të dashur, sos këtë ndarje me poetin, Agolli.
Poetika e tij
Ali Podrimja na kujton se e rrjeshtoi kumtin e tij për me çliru poezinë shqipe nga disa rregulla metrike, siç është: vargu i thurur, apo nga përmbajtjet si fryma apologjike, brohoritëse e poezisë së pasluftës etj. Por, ai konsumoi një përpjekje titane dhe vendosi parime të tjera krijuese, siç është vargu i lirë, shqiptimi metaforik, gjuha e ironisë, efikase për të shprehur zona më të errëta apo më të fshehta të natyrës së njeriut. Synimi i poetit për t’u fshehur përmes reflekseve ezopike dhe për t’i përcjellë ato, duke shmangur ndalesat e jashtme, e nxjerrin në plan të parë mesazhin dhe në plan të dytë atë pjesë të vlerës artistike që arrihet përmes ritmit dhe euforisë.
Lindja dhe shndritja e yllit poetik
Poezia e Ali Podrimjes, e përkthyer në shumë gjuhë të huaja, është pranuar e vlerësuar pikërisht për arsye se në thesarin universal të vlerave, hyn bindshëm përmes koloritit të veçantë, përmes botës shpirtërore me individualitetin e vet të formuar, të ndryshëm nga të tjerët. Publikimin e parë e bëri në vitin 1957 në revistën letrare Jeta e Re kur ishte në gjimnaz. Rrethanat e vështira politike gjatë viteve ´60 dhe ato familjare më pas, kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në poezitë e tij. Vdekja e të birit, Lumit, rezultoi me veprën më të bukur të tij gjer më sot, Lum Lumi. Poezija e tij ka bërë që poezia shqiptare në tërësi të respektohet në të gjithë trojet shqiptare, si dhe të përkthehet në shumë gjuhë të huaja. Vargu i Podrimjës karakterizohet nga thjeshtësia, rima e padukshme, dhe simbolet e papritura. Gjatë gjithë kandës së tij për me mëtu përmes vargut, metaforës, poezisë atë që shpirti i gufonte, ai e kjartësoi rrugën e tij të një krijuesi, të një poeti të madh. Nuk nguroi kurrnjiherë për me e thanë fjalën e vet, për me ken aty ku sofra e pozisë kishte shtruar zemrat dhe fjalët, shpirtin dhe metaforën. Tash që ai do të mungojë në sofrat e poezisë, kumti që nxuni me tharmin e shpirtit të paepun do të mylmejë në amshim thirrjet e urisë për liri, dashuri dhe devocion.
Krijimtaria e tij
Iku duke lënë pas një mal me këndime e kungime shpirti, prej të cilave veçojmë;
Thirrje, poezi, Jeta e Re, Prishtinë,1961 ; Naim Frashëri, Tiranë, 1972, zgjodhi Pandeli Koçi. Botimi i parë i këtij libri u bë karton.
Loja nën diell, tregime, Jeta e re, Prishtinë, 1967.
Dhimbë e bukur, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1967.
Sampo, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1969; Flaka e Vëllazërimit, Shkup 1980.
Hija e tokës, Bota e Re, Prishtinë, 1971.
Torzo, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1971; Botimi i dytë, pasthënia Ibrahim Rugova, 1979.
Folja, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1973.
Credo, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1976.
Poezi, lektyrë shkollore, Prishtinë, 1978, 1985.
Drejtpeshimi, poezi e zgjedhur, parathënia Ibrahim Rugova, Rilindja, Prishtinë, 1981.
Lum-lumi, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1982,1986,1990; Toena, Tiranë, 2003, botimi IV dhe V, parathënia dr. B. Kuçuku; Rozafa, Prishtinë, 2003 ; Libri Shkollor, Prishtinë, 2012.
Fundi i gëzuar, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1988.
Zari, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1990.
Në bisht të sorrës, poezi, Art-Pena, Prishtinë, 1994.
Buzëqeshja në kafaz, Lidhja e Shkrimtarëve të Shqipërisë, Tiranë, 1994 ; Dukagjini, Pejë, 1995.
Tkurrja e Atdheut, ese dhe të paharruarat, Konica 95, Tetovë, 1996; Toena, Tiranë, 2004.
Libri që nuk mbyllet, ese, Rilindja, Prishtinë, 1997.
Ishulli Albania, Rilindja, Prishtinë, 1998; poezi e zgjedhur, parathënia Visar Zhiti, Onufri, 2004 ; botimi plotësuar, AIKID, Prishtinë, 2006.
Burgu i hapur, Rilindja, Prishtinë, 1998.
Harakiri, ese, shënime nga esnafi dhe një miniroman, Rilindja, Prishtinë, 1999.
Dielli i zi, ese, Rilindja, Prishtinë, 2000.
Poema, Enti i Teksteve, Prishtinë, 1979, parathënia Hysni Hoxha.
Gjumi i tokës, poezi e zgjedhur, Ideart, Tiranë, 2007.
Fundi i mitit, tregime, parathënia Sadik Bejko, Onufri, 2007.
Libri mbi të qenit, poezi e zgjedhur, Brezi 9, Tetovë, 2008 ; PEN Qendra, Prishtinë, 2009, parathënia Fatos Arapi;
Vepra 1-9, Vepra e plotë, parathënia Ali Aliu, ASHAK, Prishtinë, 2013.
Poezitë e tij janë përkthyer edhe në hebraisht, danisht, norvegjisht, holandisht, greqisht, çekisht, bullgarisht etj. Po ashtu janë botuar në revista si Poesis 93, Mediteran (Paris), Neue Sirene (Mynhen), Neue literatur (Ofefenbach), Literatur und kritik (Salzburg), Hid (Novi Sad), Slobodnost (Lubjanë), Impegnio 80 (Itali, Mazara del Vallo, Frapani), Literatura na swiecie (Varshavë), Život (Sarajevë), Nëntori dhe Letërsia shqipe (Tiranë), Književnost (Beograd) etj. Për poezinë e tij kanë shkruar Hasan Mekuli, Vehap Shita, Ali Aliu. / KultPlus.com
Më 13 korrik kujtojmë ditën e lindjes së patriotit dhe firmëtarin e Pavarësisë Murat Toptani.
Murat Toptani ka lindur më 13 korrik 1867 në Aka, (Kaukaz) në kohën e internimit të babait-Said Toptanit. Ai ka qenë patriot, atdhetar, ushtarak, poet, publicist, piktor, skulptor si dhe mësues, që punoi shumë për futjen e gjuhës shqipe nëpër shkollat turke.
Gjithashtu zotëronte disa gjuhë të huaja si, turqisht, frëngjisht, arabisht, persisht, gjermanisht dhe italisht.
Mësimet i filloi në shkollën “Madam Fyrer”, ndërsa studimet e larta i vazhdoi në “Gallata Saraj” të Stambollit. Gjatë vijimit të mësimeve në “Madam Fyres”, pati rastin të njihet me Asijen, vajzën e poetit komëtar Naim Frashërit. Kjo njohje motivoi lindjen e një dashurie të sinqertë në mes Muratit dhe Asijes, ndërsa më vonë me pëlqimin e vëllezërve Frashëri këta dy të rinj u martuan. Lidhjet mes familjes Toptani dhe Frashëri u forcuan edhe më shumë kur Vesimeja, motra e Murat Toptanit, u martua me më të voglin e vëllezërve Frashëri, me Mehmet Frashërin.
Më 1912 Murat Toptani ka qenë përfaqësues i Tiranës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Aktin e Pavarësisë. Murat Toptani njihet si dhe një nga pionerët e skulptures shqiptare, me realizmin e bustit të Skënderbeut. Ai vdiq në Tiranë në vitin 1918. / KultPlus.com
Sot, përkujtojmë 92–vjetorin e vdekjes së patriotit, veprimtarit të Rilindjes Kombëtare, poetit dhe dramaturgut Andon Zako Çajupi.
Andon Zako Çajupi u lind më 26 mars të vitit 1866 në Sheper të Zagorisë. I ati, Harito Zako, ishte një tregtari duhani i cili punonte në Kavallë dhe në Egjipt. Andon Zako, i njohur më vonë me emrin letrar, Çajupi, nga emri i një mali në krahinën e Zagorisë. Mësimet fillore i mori në shkollën greke në Nivan të Zagorisë. Më 1882 u vendos në Aleksandri, ku studioi frëngjisht për pesë vite. Gjatë qëndrimit të tij në Aleksandri u takua me mjaft avoketër të huaj, që i dhanë bindjen të vazhdonte studimet për jurisprudencë në Zvicër, ku Çajupi shkoi më 1887 dhe vazhdoi studimet për pesë vite në këtë disiplinë.
Në historinë e letërsisë shqiptare Çajupi zuri vend edhe si dramaturg. Rëndësi të veçantë kanë sidomos komeditë e tij: “14 vjeç dhëndër” dhe “Pas vdekjes”, shkruar më 1910, botuar më 1937. “Pas vdekjes” është një komedi politike.
Penës së Çajupi i përket edhe tragjedia “Burri i dheut” (botuar më 1937), pastaj poema epope “Baba Musa Lakuriq”, si dhe shumë vepra të tjera. / KultPlus.com
Më 11 prill 1872 në Drenovë të Korçës lindi Aleksandër Stavre Drenova, më i njohur me emrin e tij të stilografit Asdreni, një nga poetët më të njohur shqiptarë, përcjellë KultPlus.
I mbetur jetim qysh në fëmijëri ai u detyrua të braktiste shkollën e mesme dhe të mërgonte në Rumani më 1889. Bëri punë të ndryshme dhe kaloi një jetë me vështirësi. Mori pjesë gjallërisht në përpjekjet e kolonisë së shqiptarëve të Bukureshtit në luftën për çlirimin kombëtar dhe u shqua si veprimtar i saj. Nisi të shkruante poezi dhe publicistikë nga fillimi i shek. XX. Në krijimet e para poetike, të cilat i përmblodhi në librin “Rreze dielli” (1904), Asdreni vijoi traditat e poezisë së Naim Frashërit, lartësoi dashurinë për atdheun, nxiti bashkatdhetarët të rreshtoheshin në luftën për çlirim nga zgjedha turke. Vepra më e rëndësishme e Asdrenit, “Ëndrra e lotë” (1912) shquhet për pasurinë e motiveve, frymën demokratike dhe nivelin e denjë artistik. Në krijimet e këtij vëllimi poeti demaskoi ashpër pushtuesit e huaj, i këndoi heroizmit të masave popullore në kryengritjet e armatosura të viteve 1911-1912, fshikulloi parinë frikacake dhe oportuniste, e cila iu resht detyrës ndaj atdheut («Zëri i kryengritësve», «Krerëve tradhëtorë», «Çpërblimi»). Te ky vëllim u përcaktuan tiparet themelore të krijimtarisë së Asdrenit: fryma luftarake, karakteri demokratik, interesimi për problemet shoqërore, notat e ligjërimit të gjallë. Ajo shënoi një hap në kalimin nga romantizmi te realizmi në letërsinë shqiptare. Në krijimtarinë e Asdrenit motivi i luftës për çlirim kombëtar u ndërthur me idenë e luftës shoqërore, në shumë vjersha gjeti pasqyrim pakënaqësia e njeriut të thjeshtë ndaj shoqërisë borgjeze të kohës, është gjithashtu autor i Himnit të Flamurit, një himn kombëtar për të gjithë shqiptarët.
Ngjarja që pasoi, shembja e shtetit të lirë kombëtar, shkaktuan tek poeti një dëshpërim të thellë, që u shpreh në krijimet e periudhës 1914-1920 («Shqipëria më 1914» etj.). Në gjysmën e parë të vitit 20, nën ndikimin e lëvizjes demokratike, poezia e Asdrenit përjeton një hov të ri. Në një sërë veprash të kësaj kohe poeti shprehu aspiratat e masave popullore për drejtësi shoqërore. Në heroin e poemës “Burri i dheut” (1920), Asdreni mishëroi përfaqësuesin e vegjëlisë që derdhi gjakun më 1920 për dëbimin e pushtuesve italianë dhe për një të ardhme më të mirë. Në këtë periudhë poeti shkroi një radhë vjershash të rëndësishme si «Hymni i festës», «Fisnikët e Shqipërisë», «Republika shqiptare», në të cilat demaskoi forcat e vjetra shoqërore dhe antipatriotike, që përvetësuan frytet e sakrificave të masave popullore në luftën për çlirim dhe nisën të sundojnë vendin sipas interesave të tyre. Dështimi i Revolucionit Demokratikoborgjez të qershorit 1924 e forcoi frymën e pesimizmit dhe të fatalizmit në krijimtarinë e Asdrenit (Psallme murgu, 1930, dhe një varg krijimesh poetike të viteve 30). Herë-herë poeti u përpoq të çlirohej nga ndikimet moderniste: në poemën «Trashëgimi» (1935) kritikoi qeverinë për krizën ekonomike e cila në atë kohë kishte përfshirë thuajse mbarë rruzullin. Vëllimin e vet të katërt Kambana e Krujës nuk e botoi dot me gjallje. Në vjershat e viteve të fundit të jetës përshëndeti ngadhënjimin e revolucionit popullor në Shqipëri.
Poeti, publicisti dhe patrioti shqiptar, Asdreni, vdiq më 1947 në Bukuresht, Rumani. / KultPlus.com
Andon Zako Çajupit, lindi më 27 mars të vitit 1866 ndërsa vdiq më 11 korrik të vitit 1930. Andon Zako Çajupi ishte poet, dramaturg dhe veprimtar i Rilindjes Kombëtare, shkruan KultPlus.
U lind Sheper të Zagorisë, i biri i Harito Zakos, një tregtari duhani me tregje në zgjerim e sipër deri në Itali. Mori mësimet fillore në Nivan të Zagorisë, në shkollën greke të atjeshme.
Më 1882 u vendos në Aleksandri, ku studioi frëngjisht për pesë vite tek Sainte Catherine des Lazaristes. Gjatë qëndrimit të tij në Aleksandri u takua me mjaft avoketër të huaj, që i dhanë bindjen të vazhdonte studimet për jurisprudencë në Zvicër,[1] ku Çajupi shkoi më 1887 dhe vazhdoi studimet për pesë vite në këtë disiplinë. Atje takoi bashkëshorten e tij Eugjeninë, me të cilën pati një djalë, Stefanin. Më 1887, pasi bëri një vizitë në Sheper, që ishte e fundit për të, Çajupi shkoi në Zvicër, ku kreu studimet e larta dhe mori titullin e doktorit të drejtësisë. Në Kajro, ku u vendos për gjithnjë, punoi për një farë kohe si avokat. Nga fundi i shek. XIX mori pjesë gjallërisht në lëvizjen patriotike shqiptare dhe mbajti krahun e saj më të përparuar. Në rrethet e gjera atdhetare u bë i njohur me një artikull që shkroi në kuadrin e diskutimit rreth çështjes së alfabetit në të cilin doli kundër adoptimit të alfabetit grek për gjuhën shqipe. Më 1909 botoi shkrimin e njohur Klubi i Selanikut, një pamflet dërrmues kundër armiqve të brendshëm të lëvizjes kombëtare shqiptare. Patriotizmi i flaktë dhe qëndrimi i prerë ndaj pushtuesve të huaj, e nxorën Çajupi në krye të patriotëve që vepronin në Egjipt.
Më 1919 u zgjodh kryetar i shoqërisë “Vëllazëria” me qendër në Kajro. Qe frymëzuesi dhe njëri nga hartuesit e memorandumit që shqiptarët e Egjiptit i dërguan Konferencës së Paqes më 1919 në mbrojtje të tërësisë territoriale të Shqipërisë. Më 1920 themeloi “Shoqërinë e Miqve”, e cila në vitin 1928 e ngriti zërin kundër shpalljes së monarkisë nga Ahmet Zogu./ KultPlus.com
