Julio Ramón Ribeyro Zúñiga (1929 – 1994), prozator, eseist, dramaturg dhe aforsit peruan, i njohur mbi të gjtiha për tregimet e shkurtra. Fitues i çmimit Juan Rulfo de Literatura Latinoamericana, më 1994
MËSUESI ZËVENDËSUES
Nga Julio Ramon Ribeyro
Një pasdite të vonë, Matiasi dhe gruaja e tij ishin duke gjerbur çaj të shpëlarë dhe duke çarë hallet rreth gjithë varfërisë së klasës së mesme – gjithmonë duke u detyruar të shkojnë rrotull me një bluzë të pastër, kostoja e autobusit, burokracia – shkurt, ato gjëra për të cilat çiftet në vështirësi normalisht flasin në fund të një dite, kur dëgjuan një trokitje të fortë në derë. Posa e hapën derën, Doktor Valencia u vërsul brenda, bastunin në dorë dhe duke marrë frymë me zor për shkak të jakës së kollarisur.
“Matiasi im i dashur! Kam ca lajme shumë të mira për ty! Prej tash do të jesh mësues! Prit! Mos thuaj jo. Duke qenë se unë do të jem jashtë shtetit për disa muaj, kam vendosur të ta jap klasën e historisë në akademi. S’është kushedi se çka, por mund të jetë një shans ideal të fitosh një përvojë si mësues. Me kohë me siguri mund të marrësh më shumë orë mësimore në shkolla të tjera dhe, kush e di, mund të arrish deri në nivelin universitar. Varet nga ti. Gjithmonë kam pasur goxha besim te ti. Nuk ma ha mendja se është fer që një njeri me zotësitë e tua, një njeri i shquar, një person i edukuar si ti, duhet të sigurojë jetesën si mbledhës parash. Jo zotëri, kjo nuk është e drejtë dhe unë jam i pari që po ta them. Ti i përket profesionit të mësuesisë. Mos e mendo dy herë këtë punë. Unë do ta thërras drejtorin menjëherë dhe do t’i them se e kam gjetur zëvendësuesin. E kam me shumë nguti. Taksi është duke më pritur. Më jep një përqafim, Matias, dhe më thuaj se jam miku yt!”.
Para se Matiasi të mund të nxirrte një fjalë, Doktor Valencia e kishte thirrur akademinë, kishte folur me drejtorin, e kishte përqafuar atë për herën e katërt dhe ia ishte sulur jashtë derës si era pa e hequr asnjëherë kapelën nga koka.
Për disa minuta Matiasi qëndroi në heshtje, duke e lëmuar kokën e tij të madhe tullace që gjithmonë i kishte bërë fëmijët të qeshnin dhe të ngjallte tmerr në zemrat e shtëpiakeve. Me një gjestikulim të gjallë e bëri gruan e tij të heshtte para se ajo të mund të bënte ndonjë koment; pastaj shkoi qetësisht te dollapi i porcelantë dhe i hodhi vetes një port të mirë që zakonisht e mbante për mysafirë. Pasi që e inspektoi në dritën e llampës, e shijoi ngadalë.
“Kjo gjë nuk më habit fare”, tha me në fund. “Një njeri me kualifikimet e mia nuk mund ta fshehë talentin e tij përgjithmonë”.
Pas darkës ai u mbyll në dhomën e ngrënies, ia mbushi vetes një filxhan kafe, nisi t’ua hiqte pluhurin teksteve të tij të vjetra shkollore dhe e urdhëroi gruan e vet të mos e linte askënd ta bezdiste, bile as dy shokët e tij të punës, Baltazarin dhe Luçianon, me të cilët shpesh shkonte mbrëmjeve të luante me letra dhe t’ua krisnin barcoletave të pacipa rreth mbikëqyrësve të tyre në punë.
Në orën dhjetë të mëngjesit të nesërm Matiasi veç e kishte përgatitur mësimin e parë mirë dhe doli nga apartamenti pasi që e shmangi me padurim gruan e tij të merakosur, që e ndoqi deri në korridor, duke e mbajtur për cepave të kostumit të tij formal.
“Mos harro të vendosësh kartelën në derë”, ia rikujtoi Matiasi teksa po largohej. “Vendose aty ku mund të shihet: ‘Matias Palomino, Profesor i Historisë’”.
Rrugës e kaloi kohën duke e risjellë në mendje mësimin. Natën e kaluar s’duroi dot pa u dridhur nga kënaqësia kur, duke e shpluhurosur Luigjin XVI, çiku epitetin e Hidrës. Ishte një term i shekullit XIX që kishte dalë nga përdorimi, por Matiasi, me sjelljen dhe leximet e tij, ende i përkiste shekullit XIX dhe inteligjenca e tij – saherë që bëhej fjalë për të – në të njëjtën mënyrë kishte dalë nga përdorimi. Gjatë dymbëdhjetë vjetëve të kaluara, prej se kishte dështuar dy herë në provimet për diplomim, nuk e kishte hapur më asnjë tekst shkollor, as nuk e kishte ndier as motivimin më të vogël ta rikthente në jetë kërkimin e ndrydhur të njohjes. Ai ia atribuonte përherë dështimin e tij akademik armiqësisë së përgjithshme të komitetit ekzaminues dhe sulmit fatkeq të amnezisë që e vuante saherë që i duhej të demonstronte njohjet e tij. Prej se nuk vinte më në shprehje të bëhej avokat, kishte zgjedhur prozën dhe kravatën e një shkruesi gjykate; në këtë rrugë, të paktën për nga dukja, nëse jo nga njohja, ai qëndroi brenda kufijve të profesionit.
Kur Matiasi arriti para shkollës, u ndal rrëmbimthi dhe vërejti te vetja një ndjenjë shastisjeje. Ora e madhe në ndërtesë tregonte se kishte mbërritur aty dhjetë minuta më herët. Duke menduar se në njëfarë mënyre mund të mos ishte e hijshme të ishte aq i përpikët, vendosi të ecte deri te qoshja. Kur kaloi para derës së shkollës vërejti një portier me një shikim pothuajse të rreptë, i cili në dukje ishte duke ruajtur hyrjen, me duart e lidhura pas shpinës.
Te qoshi i parkut Matiasi u ndal, nxori shaminë dhe e fshiu ballin. Ishte paksa nxehtë aty jashtë. Hijet e një pishe dhe një palme puqeshin në një mënyrë që atij ia solli në mendje një poezi autorin e së cilës u mundua së koti ta kujtonte. Po bëhej gati të kthehej mbrapshtë – ora në City Hall sapo kishte rënë njëmbdhjetë herë – kur pa një burrë të zbehtë t’ia ngulte sytë nga mbrapa një dritareje ekspozimi të një dyqani pllakash. I tromaksur, menjëherë i ra në të se nuk ishte askush tjetër veçse reflektimi i tij. Duke e vëzhguar vetveten me kujdes, ia shkeli vetes syrin, thua se si për të qetuar tisin e trishtë të lodhur që një natë e gjatë e përgatitjes dhe cigareve e kishte gdhendur në fytyrën e tij. Por shprehja e fytyrës së tij, jo që nuk u zhduk, por nisi të vihej në pah edhe më shumë. Matiasi mundi të shihte se tulla e kokës së tij po shkëlqente trishtueshëm mes cullufeve në tëmthat e tij dhe se mustaqja e tij po rridhte mbi buzët e tij si një grsjt i një dështimi të plotë.
I ligshtuar nga ajo që pa, u shty mbrapa nga xhami vrullshëm. Nxehtësia e mëngjesit e bëri ta humbiste kravatën e atllastë. Duke e gjetur veten edhe njëherë te hyrja e shkollës, ai u kaplua nga një ndjesi e tmerrshme pasigurie, në dukje pa kurrfarë paralajmërimi a provokimi. Aty për aty nuk mund të ishte i sigurt nëse Hidra ishte kafshë detare, përbindësh mitologjik, apo thjesht një nga sajesat e Doktor Valencias, një nga ato figurat imagjinare që profesori ndonjëherë do t’i përdorte për t’i frikësuar anëtarët e parlamentit që i kundërviheshin. I hutuar, e hapi çantën dhe nisi t’i rishikonte shënimet. Kjo qe kur pa se derëtari ia kishte ngulur sytë. Ai lloj shikimi, që vinte nga një njeri në uniformë, shkaktoi një seri asociacionesh të tmerrshme në psikën e tij takspaguese të vockël sa nuk mundi ta ndalte veten dhe vazhdoi të ecte drejt qoshkut tjetër të rrugës.
Mbeti aty për një moment pothuajse duke gulçuar. Dyshimet rreth Hidrës nuk i interesonin më. Ato vetëm sa kishin nxjerrë në shesh dyshime edhe më të mëdha shtypëse. Gjithçka në kokën e tij u bë e mjegullt. Po e ngatërronte Colbertin me një ministër anglez, po e vinte kurrizin e dalë të Maratit në supet e Robespierit dhe sherri i një marifeti të imagjinatës, vargjet fine aleksandrine të Chenierit nisën të rridhnin nga buzët e Samsonit të fuqishëm. I llahtarisur nga kjo përplasje e ideve, sytë e tij kërkuan marrëzisht të gjenin ndonjë kafene. Po vdiste nga etja.
Gjatë pesëmbëdhjetë minutave të ardhshëm u sorollat pa ndonjë qëllim nëpër rrugët e rrahura nga era në një zonë rezidenciale ku kishte me bollëk sallone bukurie. Pasi u soll pafundësisht herë, ai u ndal te dyqani i pllakave dhe prapë e pa imazhin e vet të shfaqej në xham. Këtë herë Matiasi e shqyrtoi me më kujdes: dy unaza të zeza ishin formuar rreth syve të tij dhe ai rreth mund të ishte veç rreth i terrorit.
I tronditur, u kthye përreth dhe qëndroi aty duke shikuar parkun. Zemra e tij e lodhur e bëri kokën e tij të rrihte si ajo e zogut në kafaz. Sado që akrepat e orës vazhdonin të ecnin përpara, Matiasi mbeti aty i ngrirë, i obsesionuar me gjëra të parëndësishme, si numërimi i degëve në një pemë dhe përpjekja për të deshifruar një paralajmërim në një tabelë të dyqanit të fshehur pjesërisht nga një gjethnajë.
Kumbimi i pakët i kambanës së kishës e ktheu në vete dhe i ra në të se kishte ende kohë. I nxitur nga këmbimi i kryeneçësisë me bindjen, sado që i merzitur nga humbja e kohës, ia mësyu në drejtim të shkollës. Lëvizja e stimuloi guximin e tij. Kur hyrja e shkollës i doli para syve, ai mori pamjen e një biznesmeni të rëndësishëm. Ishte gati të futej brenda kur, duke shikuar lart, pa pranë derëtarit një konklavë burrash të moshuar të thinjur të rraskapitur në toga që ia kishin ngulur sytë me padurim. Ky grup i papritur – një rikujtim i ekzaminuesve shkollorë nga fëmijëria e tij që e ekzaminonin atë – qe i mjaftueshëm të ndizte një mekanizëm të fuqishëm mbrojtjeje dhe, duke u kthyer, ia mbathi me të katra.
Pa i bërë njëzet hapa mirë i ra në të se dikush po e ndiqte nga pas. Ishte derëtari. “Më falni”, tha ai. “A mos jeni ju z.Palomino, profesori i ri i historisë? Vëllezërit po ju presin”.
Matiasi u kthye kah ai, flakë nga zemërimi. “Unë jam mbledhës parash!”, iu vërsul, si të kishte qenë viktimë e një shakaje të keqe.
Derëtari i kërkoi ndjesë dhe u largua. Matiasi vazhdoi të ecte derisa arriti avenynë, pastaj u kthye në drejtim të parkut dhe eci kuturu përçark dyqaneve; zuri në thua në trotuar, për pak sa nuk e hodhi për toke një të verbër dhe në fund, i çoroditur dhe skuqur, u përplas për bankes, duke u ndier sikur truri i tij ishte bërë prej djathi.
Zërat e fëmijëve duke luajtur atë pasdite e zgjuan nga letargjia. Ende i hutuar dhe duke u ndier sikur të kishte qenë objekt i një shakaje praktike poshtëruese, u ngrit në këmbë dhe u nis për në shtëpi. Pavetëdije zgjodhi një rrugë që gjarpëronte sa andej sa këndej. Ishte i shpërqendruar. Realiteti i rrëshqiste përmes plasave në imagjinatën e tij. Ai imagjinoi se si ndonjë ditë, për shkak të ndonjë goditjeje të paparashikuar të fatit, mund të bëhej i pasur. Ai nuk ishte i vetëdijshëm për ndjenjën e paanë të frustrimit derisa u kthye në apartament dhe e pa gruan e tij duke e pritur në derë, me përparësen përreth belit. Sidoqoftë, e ktheu gjakftohtësinë, bëri një përpjekje të buzëqeshte dhe u ngut të përshëndeste gruan, e cila në atë moment po vraponte korridorit me krahët e hapur.
“Si shkoi? A e mbajte mësimin? Çfarë thanë studentët e tu?”.
“Shkëlqyeshëm! Ishte vërtet e mrekullueshme!, belbëzoi ai. “U hyra në qejf!”. Por kur i ndjeu krahët e gruas përreth qafës dhe pa në sytë e saj – për herë të parë – një regëtimë të një krenarie të pashoqe, ai e uli kokën dhe nisi të dëneste mjerueshëm.
Belgjikë, 1957/Marrë nga Julio Ramon Ribeyro, “Marginal Voices – Selected Stories”, University of Texas Press, 2021 /Përkthimi: Gazeta Express/ KultPlus.com
