rrethimi i shkodres

Më 10 janar 1504 në Venedik u botua latinisht vepra e Marin Barletit, “De obsidione Scodrensi”- “Rrethimi i Shkodrës”, i vlerësuar si një nga veprat më të njohura historike që bëri të njohur luftën e shqiptarëve kundër perandorisë osmane në mesjetë.

Libri është ndarë në tre kapituj, dhe përshkruan kujtimet e autorit për ngjarjet e rrethimit të dytë të Shkodrës në vitin 1478. Në kapitullin (librin) e parë është parathënia që i kushtohet dukës së Venedikut Leonard Loredano, ndërsa më pas teksti bën fjalë për prejardhjen e turqve, deri me pushtimin e Konstantinopojës me 1453, për të përfunduar me shënimet historike rreth Shkodrës dhe përshkrimin e pozitës së saj. Në kapitullin e dytë që është më voluminozi dhe pjesa qendrore e librit, flitet konkretisht mbi rrethimin e Shkodrës në vitin 1474 dhe 1478.

Aty përshkruhen operacionet e rrethimit, sulmet, dhe mbrojtja heroike e Kalasë nga shqiptarët. Ndërsa në fund, në kapitullin e tretë, prezantohen në formë të sintezës ngjarjet e rrethimit të Shkodrës, si dhe dorëzimin e saj nga ana e venedikasve përfaqësuesve të Perandorisë Osmane. Kjo vepër është shkruar në latinisht dhe u botua për herë të parë në Venedik më 1504, pothuajse 100 vjet pas lindjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut.

Përkthimin e saj në shqip për herë të parë e realizoi studiuesi i shquar Henrik Lacaj më 1962, në përvjetorin e 50-të të Pavarësisë së Shqipërisë.

Më vonë është ribotuar në gjuhën shqipe shtëpia botuese Onfuri më 2012, duke u mundësuar lexuesve shqiptarë për ta njohur përmes saj historinë e vendit e vlerat e kombit shqiptar.

Dom Marin Barleti (rreth 1450 – 1512), i njohur edhe si Dom Marinus Barletius, çmohet si historiani i parë shqiptar. Prift katolik dhe qytetar i Shkodrës, ai qe dëshmitar e luftëtar në dy rrethime osmane të këtij qyteti. Kur Venediku, së fundmi, ua dorëzoi Shkodrën osmanëve, si shumë bashkatdhetarë të tjerë të rinj, ai emigroi në Itali. U vendos në Padova e në këtë dioqezë kishtare, Dom Marin Barleti, apo Barleci, shërbeu i prift famullitarë e më vonë, si rektor i Kishës së Shën Shtjefnit.

Megjithëse “Rrethimi i Shkodrës” ishte vepra e tij e parë, ai njihet më shumë për veprën e tij të dytë “Historia e Skënderbeut”. Barleti tërhoqi vëmendjen e lexuesit europian të shekullit XVI, i cili me turqit në portat e Vjenës më 1529, po shqetësohej gjithnjë e më shumë për mundësinë e pushtimit të të gjithë Europës Perëndimore nga osmanët. /dp/ KultPlus.com

Në librin “Rrethimi i Shkodrës”, botuar në 1504, Barleti shënon:

“Na patën rënë në dorë disa shkrime, më tepër fragmente, në të cilat flitej më shumë për rindërtimin që i bënë këtij qyteti (Shkodrës) stërgjyshërit tanë, sesa për ndërtimin e tij. Ishte shkruar aty në gjuhën popullore se një farë Roza me motrën e vet Fa qenë themelueset e para të Shkodrës, prandaj fortesa e saj quhej Rozafa”.

Pra Barleti na dëshmon i pari për një legjendë ndërtimi të shkruar në gjuhën popullore, në shqip, fakt ky që ka rëndësi për folkloristikën tonë.

Gjuhën shqipe, të cilën Barleti e gjen të shkruar në Shkodër para shekullit XV, para pushtimit osman, ai e përmend si “gjuhë epirotase”, kurse shqiptarët si “epirotas”.

Në librin “Historia e Skënderbeut” Barleti jep mendime edhe për origjinën e gjenezën e popullit shqiptar e të gjuhës së tij. Ai thotë se epirotët quhen edhe “arbër” dhe se “prej këtyre ka rrjedhur gjuha epirote ose arbërore”.

Në librat e tij Barleti ka shkruar edhe emra, kryesisht sponime, në formën e tyre fonetike shqipe, si dhe ka përkthyer emra të thjeshtë e të përbërë nga shqipja në latinisht.

Kështu, për rastin e parë në “Historia e Skënderbeut” (libri IV) përmend toponimin “Busegiarpeni” (“Buzëëgjarpëri”) pastaj “Mocres” (për malin e Mokrës), “Redoni” (për kepin në veri të Durrësit), “Lachi” (për kepin e Lakit); në librin XI për emrin e një fushe shkruan “nostri Livand apellant” d.m.th. “tanët e quajnë Livand”; pra me “tanët” Barleti kupton bashkatdhetarët e tij shqiptarë dhe emrin e fushës Livand e jep shqip.

Në librin XIII të “Historisë së Skënderbeut” përmend edhe “Chiurilium” për Currilat e Durrësit. Por, duke na dhënë emrin e qytetit të Krujës, Marin Barleti bën i pari shpjegimin shkencor etimologjik të këtij emri, i cili dokumentohet qysh në shekullin IX. Barleti shënon:

“Aty (në qytetin e Krujës) ka kroje të begatshme e të pashtershme, bile emrin e ka marrë prej tyre, se në gjuhën shqipe krua d.m.th. tregon burimet”.

Barleti është i pari shqiptar që bën shpjegimin etimologjik të një emri të vendit të tij. Ky shpjegim i emrit Krujë është krejtësisht i vërtetë dhe i pranuar nga shkenca etimologjike moderne.

Prof. Çabej këtë shpjegim të Barletit e gjen të drejtë dhe thekson se fjala “krua” është e fondit të lashtë indoevropian.

Së fundi duhen vënë në dukje fjalët shqipe që Barleti i përkthen në latinisht si p.sh., “Pulchra” (për “Luginën e Bukur”), “Albulas” (për “Ujët e Bardhë”), “Petralba”, (për “Gurin e Bardhë”).

Po të mos ishte shqiptar dhe po të mos e njihte gjuhën shqipe, Barleti s’kish si t’i përkthente këto toponime në këtë mënyrë, pra edhe këto dëshmojnë për njohjen e natyrës së shqipes dhe të shpjegimeve etimologjike të saj.

Nga Moikom Zeqo / KultPlus.com

Etiketë: rrethimi i shkodres

Heroizmi i Shkodrës në sy të Barletit, 521 vjet nga botimi i veprës

Si e shpjegon Barleti emrin e Krujës…